jC.]^>linu.^5eaiiidi.%lcronc
fis biftouae naturalia
aLibit.mm ab Me
radio .iSenedicro

@e. pbyfico
emendatio^
rca red .jmi

diri.

00 r $ *So f /r
o t\viv^ (d^A

Alexander Benedidtus phyficus Veronenfis Clariffimis ciuibus fuis.Sa.perpetuan?.©.

- -i Audandi funt Ciues praeftantiflirai omnes:qui CPlirm Secundi uerondis auroris

celebratiffimi de naturali hiftoria uoluminarfoecudiffimu lannae linguae opus a no
tabili foeditate operofius uendicare no definunt.Quadoqdem bello^ diturna.inxu

_ nam tanta ftudioj ruina italia toties uaftata cladibus: fecuta eft. Ex qua Iitterape

ftraee pernidofiffima degemuere i toto orbe bonaig artiu ttudia.Sed maiori dano haec drama
uolumina bella infeftauere:Quonia multai* difciplinai* mira contineant eruditionem.Hanc
culpa serate noftra quu refipifcere ingenia coepiffentireftituere conati funt Merula alexadnn»
nofter:& Hermolaus Barbarusrqui in hoc pliniano magonio diu uerfati funt:Nos quoq? cona
tus nros in iis pfertim:quae ad medicos effectus ptinet:ondimus.Maxima.n.pars eft:& pcipuu
naturae opusioccultu diuinitatis capax:ex quo nullu fe ausftore:reperiri pomt maius, lulta rui
ratio:ut de naturae ratioe: medicinaecg effedtibus libros phyficus quoq? recognofcererrmilia.n.
* ulcerum perfanauimus:de qbus malo iudiciu fit ueftrumtq meu.Rehda funt & multa quide:

quae ad cicatrice hadtenus pducere nemo poruit.Subterfugere & alia imprefforis indiligentia
pretermiffa.Sed multo maiot culpa uete^ librario^ fuit:quoru ignauia mtrafcnbedo: mdies-
multu degenerante forte res litteraria ruina in ingentem traxitiunde crimina pene mtinita ui.
funf :unde rudes piereeq? interptationes:ac illegitimae i eruditiffimi cotextus adoptione ppera
recepta funfquas ueluti fuppofiticias a familia nfi ciuis abdicauimus maieftatem tanti au.
floris fuggillantes.Ex iis caulis tanta inter codices diffidetia orta eft:ut alter(qd#raram eft)cu
altero congruat Tres uerfus c6tjnuos(ut obiter unu infcitise exeplu aftera)diumae illi ptationi
interiedtos in officma impffonaio.Spyrae prioris artificis# in aliis uetuftis codicibusrquos ui
demustad coarguedam librario^ prioris faeculi ignauia:uidere uoletibus e facile.Piget uerba
incodita referre:fed alia quocg cornipedi occafio occurrit peftilensdn uetuftis emq codicibus:
qui rariores habebantunlittera: fltu collapfaemel tineare morfibiis adepta librariis uariam le.
flionem: falfa faepe coniecftura oftenderunt;ex qbus impfla dolumina origine^ huere: Quor.
fum hac Ciues clariffimis’ Aliena ut ta'de culpa retegat# ne ad tm audtore danandu tot facu
Iis celebratu quida' fcioliobgarriat.No deterruere Hermolai iudiciu# quoruda medico^ itu
dia:ridicula & uerbose interptatioes:fenfus interrupti:dimidiata:atq? diftradta uerbanra ut in
fenfu plura defiderari uideanfrex qbus multa collatis ptim uetuftis codicibus pti; difcuffis au
floribus:ad quos fapius legetes relegat:ad ueracerca'q? lectione redadta futnn qbus p:m eia.
boraffe pfiteor: reliq qua fupfunt: fequetibus nos igemis:q fcimus indies pficere:relmqmus.
ut de Aris piter metis exultef.ut cofpecta opis repumicationetdepofira librario^ fcabncia: fe.
ques atas ex toto exhilaref# gaudia Plipiani manes piter fentiat. errores q in confefio funt:
quatu? potuimus:emedauimus.catera uariis legionibus p aiorum diuerfittfe obtulimus, S3
as not oium de fyderiis fatiffacerefqnquidem in tanto opere: tanc^ uarioanolan temerarium
fit^Nec animi humani eft in tanta reni caligine oia prouidere.Expedtan: alii fua inuenta uide
re-minimo fuccenfu cauillatione damnaturi.Quot enim ingenia totidem paritet de alienis la
bohbus feuiores iudices in damnando peruerfa 5C ptocaci fepe naturamuentutis perenes Ia.
bores emittimus:quos acerrimi patria meae exiftimatores penlitabunnaqums tamen fi fecun
dx uenetae impreffionis codices cum his conferent continuatisjedioibcs^uos (haud dubito)
eaftigatiores reddent:& lituris frequentibus cicatricofos.Atqm Plimu leftrum Ciues prsfta.
tiffimi Hermolaus Barbarus latinae lipgpse ornamentum facit:& : unicu: eruditionis prxfidiu:
eminentiffimu quoq? auctorcff: eundem non puduit iniuriofis icftibus uerberare uel iniufteffi.
cut quidam ex noftris medicis faruas ad. pugnam irrita euocates.No pofut mihi teperare:quo
minus hos accufermqui tranfcribentmm errata in tantum auflorem traiftulent:quem de na
tura re« oraculum cuftodiendum:& uenerandum habemus:lacii unicun pfugiutfme quo res
Laus Plinii litteraria confiftere nequeatxonftetq? indodu quc^:ineruditu^ haber.cui Plinius no fapiat.

In uetuftis enim quibufdam codicibus(Saepms,n,id occurnQgraece: an >arbare loquaf : m du.
bio fit Vbi uerfus integros addi:demi:i'mutariue uidemusiqd’ 8i fitus utio:& librariorum cui
pa eu^mfie certu eft. Ad aucftore tn quaedam trafferunt minus q pai lupudenter: Exemplum
unum ingentis licentiae afferam de era:quae medicos nonnullos ad calirnmam tanti audens
inuitauitfin qua Plinium erralTe non dubitant cum Hermolao barbare Arbitrantur.n. era3 8C
lolium ab ipfo auflore fepatij defcribi:fed faifo codicis errore mamfdo lib.xviii.ln quo era5

tm defiigtrficat inter medicos effedus hoc eft lib.xxii. Lolii remedia 8i uiresdutaxat denarrat.
Triticum fimili ruo non era legcdum eft:fed herba:ex uetuftidimo codice ac Theophrafto lib.
viii.Quonia enata herba triticu ftrangulat:de qua in eode librorubi nili in aegypto metio ha-
betur:Nec terra inqt ipfa herbas gignit:q triticu necat.Itej rucatio cu leges in articulo e euuL-
lis inutilibus herbis.De faba item runcari inqt non geftinqm euindt herbas.ltem ficcitas coer
cet herbas: herba.n.circuligado triticu 8C eius radices enecar.In medofis pariter codicibus hoc
mo legif.Era no nuq in macro folotubi de ateramno fuperiori fit mentio: ubi no era: fed ea
legendu eft.Sed audior his padis:deera mox fic incipit.Erx granum minimum eft.Hac unica
defenfione multo^d iritepeftiuu clangore fedauimus.bt ciue ueftru ab ingenti calunia abfolu
?urri rettulimusrut de caetero diligentius plegere 8C difcutere tm audore pdifcat. Hermolaus
quocp nr cenfura 8L ipfe dignus eft:& ingrati animi poena danandusiq cu liberario^ ignauiaj
accufanPIimu fubinde danatxuius labores in coferedis uetuftis uoluminibus laudo: fed iudi-
ciu non femppbo : Quonia in pluribus Pliniu imerito accufauitrHuius errores quofda fuma-
tim attigide no fit alienu:quos inteciori aiomifi in aliis occupatus effem in fine operis largius
fubtexeremus:& fi haud ignore:id apud alios gram:apud nonullos ofFenfione hfe.De folis lu-
nseqj ac terr se magnitudine.De nili origine: in qua nimia iuuandi diligentia uerfum non fine
audoris iniuria decurtauit.De epiglolle:arteria 8t gula.De acetabulis i polypo:# cirrisrqs co-
tyledonas uocamus.De acetario & oxybapho menfura.De cedro uero duce Lucano 8C Mar-
ciale cedrinifcp melis errore mamfefto ducif: ubi citra fcribere ubiqj tradit. De fiftulis eluxa-
tis: & de brafficae gnibus.De agaricop radice. De Rhamno 8i Sifamo. De Alpalatho frutice:
in quo Plinium inepte accufatiqui afpalthum.i.bitume fcrip(erit:nois uicinitate:Na librarius
ipfe # alpalatho afpalthu fcripfinqcFbitume interptatus e: alter uero bitume in cotextu rece¬
pit: qs haec no uideffDe fbenogreco fiue ficilia a ficiliedo dida:ille filicia tradit.De lupio: & de
aconito.De urfis & colote.Si pico martio pterimus.De erice:Si Tamarice. De ouis Si lade ca,
mela^.De lacerte cruribus.De uefpis ferpentes uefcentibus.De uua in doliis feruada.De oleo
ex gramine Si urtica.De Alexandrinis ficis.De herba q fraga fert.De cynara.De uillis pro qui
bus iullos pofuit nucametis fimiles.De puniris dulcioribus aduerfus Theophraftu fentit. De
hyftriominae uenenis.De fcylia confuta.Degermine punici maliiqd' rhirinus non cytinus di-
cedu fit.De graueoletia allaru :iple fellaram fcribere docet.De lyfimachiae flore uulgato pur¬
pureo: n aureo ut tradit ex Diofcoride.Gaucu caftigat p anabafi. Pro abuftis arbuftis fcribit.
De Iadiba male lentit ubi Theodore gaza iepte cotra anatomice nraj excufat. De huano fan
guie haufto.Eied^ capillus calculo adalI1gat9.De chamaeleote defecrato: galliaceos n attigi
a uulpibus. De Myrmetio phalangio.De Bromo Si auena:in quo Si medici priores oberrant:
p qbus grylli Si tryxalis-exeplo defendimus.De fucco cochlea^ ad irrita depellenda. Furucu-
lis admixtum refinae extrahit:ille exteritifcribit.Marmoris gloriae inheres ille glareae magisp-
bat.De aerugine oris gingiuaruq; exulcerationexxtuberatione; fcribi aderit: ite gyneconitip
polygyneco corrupte legedu tradit:qm paulo ifra imago iqt atticae plebis:Strumae quocpriqt
funt adenesxum ftrumae i adenis nafcanfmecp in oibus.De Nardo q cupdi odore h3.De hva-
thina 8i hyarinthina.Conuulfa Si fpafmata:ide ede arbitraf Plinii uerbis:qn illigatos fenfus
couulfiones infcite uocauent:Quonia prius alliganf fenfus deinde membra couellunf nec id
femp Galeni fnfa. Argemata Si albugines ideede falfo putauit:Pro ifchiadicisexilietibus fpa-
fticos mutauit.Era nonnuq in macro folo ubi Theophraftu cotra feipfu3 in tefte adducit: De
attritis corpis ptibus no ueref Hermolaus paribus nouo 1 eo audfore uerbo utircu alibi torpe-
tes inqt Plinius ptes corroborat:8i foemina^: partibus fubuenit:Si ptinetes ptes inungere:pro
pudedis in uerbis cotinetidimus audor utif:I quo de fenfu mirabili:non uerbo^i nouitate de¬
cernit :caftigat alia multa fubinde nec ceffatrquae uerbofius pfequeda no funt:q tn ipfe emen¬
data inuenit in fcda ueneta impdione:uterrorum numeri augeat: Alia item quoda re^d fuccef
fu Iicetiofius imutat:aut demit: fenfus audoris uexarione no dubia.Errauit in primis Hermo
laus qn quidem cotumaciter Pliniu nouocomefem faritunani coiedura dudus:cu in qaa ue-
tufti codicis infcriptione Plinium nouocomenfem uidide familiaribus didaret: 8i ipfe in iis
uoluminibus librario]^ carnificina cernere facpepfiteref:&: pfertim cu iter eruditos certef : Ti
tus an Domitiaus fui&txui dicatu fit hoc opus:de qbus pfm abigif:& nSnulIos quocg de aeta¬
te Plinii falfa tepogd fupputatioe deceptos:& iunioris nepotis filitudie errade coftater affirma
rec.At ego fepofito patriae oi affedu:quid fuo de fe ipo teftimoio darius: duobus locis (ut ita

<?ica)co ferruminatis rex ipfa pfarioe:& ubi Mamurra a Catullo pfciflu} refert; Catulus poeta
Veronefiscoterraneus meus:His uerbis fe ueronefe3 & Catulli coterraneu facit. Qui cum de
Virgilio metione facitmec matuanumec coterraneu appel.larJde de.T.Li.aiaduertim9.Caftre
fi pterea uerbo haud lepte ufus e graeca imitatioe, Pollux nlcg ad comodu Caefare ita refert.
troAfTH<r.oa.s »tujaTfo^:THcy.oo 2voKi-uop.S£ATior2S^<rrocr.iTr! x<kpi6o\H.u.e2i<i-rrocr.

OAto<jiuA6cr.i3d:yHpft<r.t6 iSdyefte<y.Kcci.dpTiy£liHO'.suTSA£i. tcix«3-S« Ss Atiop dvf o
X$coV. Ex quo appet nolatle conciuera dici potuirfe: ficut apud graxos necp cyvjuTfoAi th^t.
Ita pariter ab iis.auTox£oov.a noftris coterraneu dici debuifle: At qm cogerrone: aut cocerro
ne dici maluerint nonulli: puerfi efl ai id excogitafletnec meminerint audlore ipfum in uerbis,
ubic# cotinetiflimu.Demiranf' alii qcfPl inius in ueronae metione nuq fua appellauenriq pari,,
ter de como redarguendi funt: In Comeii inqt agro iuxta Iariu lacum fons largius horis fingru
Iis femp intumefdtrac refidit-.Item de lapideiq in uafa tornaf cibaria in fpphno: qd in comcfi
ingtdtaliae lapide accidere fdmus.De aqua q nobilitauit cornum: in Italia cu ferraria metalla
In iis locis no finnLiuius liacp Si alii audtores plane id obferuauere. Secundo^ pterea familia
ex urbe ura ortu h}:que gentilicia fepulchra indicat plurimatEt li aliq eiufde familiae monu^
meta in qbufda Italiae locis cernant :quae uerona origine certa habuere:Quod ut id oibus co,
ftaretrMonumetu ipfe parentibus certiflimu teftimonrapofleris ueronae reliqtrqd logo tepo^
re defofium i uia publica uobis ex infperato extulittquo tpe eadem diuini uolumina emicu e
re:ut furdu quoq? marmor iam diu obrututobftinatis et ais certam fide faceret: ab altero late
re laceratum in ea litterarum fterilitate: maiori tn teftimoniotq fi integra n5 fine inuidiae ah
latratis fufpitioe fuifodiflet: Cu item Plinius Alu: fifymbriu: tanuq; inter ciboru obledame^
ta:rapidum:ouo|e indice: ftramen:refle:Pa!mulam:Pituita:ingue morbose g»a: multacj; alia
filia qua: nota fobinde uobis omitto faftidio pcens: uernacula: hoc efl ueftrati lingua loquif.
Quae malu igif quorunda demetia efl: ut eo inuito nouocomefem faciantiq in comenfi agro
hofpitari nefdt:nec plane uulr.qnimo i pe fefe romanu fenatore fadt lib.xxxiii.nullofq? oino
anulos maior ps getiu3 hoiumqjtet q fub imperio nro degunt:hodie habeat:3£ in eode ut pda
tur annis qbufcg forte reges fingulos e fubiedlis iungere ad curru3 folitos: ficqs triumphare:SJ
nos ferimus q pofteri fabulofa arbitraf .Caefar q poftea di&ator: &.xxxri.ue£i 8C ad urbis no,-
flrae miracula tranfire couenit:Magna in reip.ueflrae gloria ea uerba recenfuimus.qtn duis ut
imperatoria maieftate etnu dignus i toga habitus fit* Sed hunc dudu patriae reftitutt^: nobili
8i antiqori hofpitio fufcepiflis:& flatua publicaflis.Pro Plinio hanc defenfione^ nfam contra
mordaces quofda:& opis recognitione laborfofiffimam: qlifcuqi fit patriae dicauimus:Quam
geniali forte pclariffima 8i foecuda ingenia in oi difciplina^e gne extulifie norunt oesiomitto
militare difciplinaan q plurimi claruere: hoc citra fufpitione captadae gra: dixerimdn iis eme
dationibus fi qd mendofu3 pter impfloije ulcu£cula:inueneritis bona uenia acf publica utilitas
tem emendabitis:ut latialis Itatura uobis agere gras pariter poffit: Valete in perpetuum ciues.
Ex Venetiis.M.ccccc.yii. kls lanuarit.

COPERI SVPREMA MANVS IMPOSITA ANN, GRATIAE. .M.D.VIE
LEONARDI LAVREDANI. PR1NCIPAT VS ANNO.VI

CIMPETRATVM est ab illvstrissimo senatv veneto ne liceat

CVIQj,VAM ALEXANDRI BENEDICTI VERONENSIS PHYSICI CASTIGATIO
NES IMPRIMERE SVBEIVS PATROCINIO VT IN PRIVILEGIO.

Qjuinty Aemyiiani Cimbriaci Poe ;Ad.C*Plinium Secundum 'Veronen*
fem cncomiafticos.

Ver5ajdecus:& domus fccfae
Pliniiglia: cognituq; lumen
Inges nfftoria? pcrenmons.
Qjjfs te fic nitidu manu exx
* poliuitf

Docta(7uppiter"' &fcietiort
Vel p fe aonidasfeq forores (
Vtg ta fueras lacer retofus:
Nuc fisitcgcr: elegas fubide
Mufa^j facer agnit^ facerdos
Sic pofljs merito oibo placer
Exutus fcabiem librario^S*,
Pianti ingenio eruditiori :

Et digno cithara mei catulit
Tadefumihi reddit^me^qj
A Aereus pfi^uerufiiori:
Q^ua hercifces Athefis remu
git undis

Me comi licet arbitra/ ortu
Q^uod fi plus fidei infidens
requiris:

V erona petito: & uideto fax
xum:

Sacris quod pofui oHibuspa
rentum e

Tunc dices tripodas tibi lo x
cutosv

Sic pheenixarabes apud fax
bxost

Cu loge exuerit fitu fene&se:
Eoas uolitat nouus p oras:
Sic oli coluber grauat^anis
Squamas exuuiis nouat rex
poftis.

Ergo me legito auf uellicata:
Sic te caftalics iuuat liquors
V efaos biber :SC nouaf carme
Doctu fledter barbito:ufipfa
Na/ se hiftoria uidef ad ugue*
TeAocr.

IN IV Sb

CVNDVS
AVGVH
ICIVIAI
| RI

JERI PATRI

/Mae matri

MARCELLAE

XLI

aa i ai

G PLINIVS TACITO SVO.

^5 Etis ut tibi auuncali mei exitum fcnba:quo uerius tradere porteris- poflis^Gratias
ago.Na uideo morti eiustfi celebretur a teumortale gloria efle ppolira. Quauis.n.
KJ pulcherrima^ clade terraje:ut populi: ut urbes:memorabili cafu quafi femp uidu
«i rus occiderit: quis ipfe plurima fcripferittplura tamen perpetuitatieius fcriptorum
tuoji a:ternitas addet.Equide beatos puto quibus deo ji munere datu eftiaut facere fcribeda:
aut fcribere legeda.Beatilfimos uero qbus utrucp.Hoji i numero auuculus meus & fuis libris
& tuis erit. Quo liberius fufcipio depofco et quod iniugis.Erat muTenitclalTemq: impio prae,
fens regebat.ix.Kal.hora fere.vii.mater mea indicat ei: apparere nube inulitara & magnitudie
& fpecie. Vfus ille folermox frigida:guftauerat iacens:ftudebatq?: Popofcit foleas: Afcenditcg
locu ex quo maxime miraculu illud conipici poterat. Nubes incertu procul ituetibus ex quo
monte:uefuuiu poftea fuiffe cognitu elboriebatur.Cuius fimilitudine 8C fbrma no alia res ma¬
gis q pinus expreflerit.Na longilTimo uelut trunco flata i altu quibufda ramis diffundebatur.
Credo 8t recenti fpiritu euedta:dein fenefcente eo deftituta:aut etia pondere fuo uida in lati,
tudine uanefcebatxandida iterdu:interdu fordida & maculofa: put terra cinereue furtulerat.
Magnu id propiufcg nofcenmdu ut eruditiflimo uiro uifu.Iubet liburnica aptari. Mihi fi ueni
re una uelle facit copia.Refpondi ftudere me malle:& forte ipfe quod fcribere dederat. Egre,
diebatur domo: accepit codicillos:retinae encafti imminente periculo exterritae:Nam uilla eius
fubiacebat:nec ulla nili nauibus fuga:ut fe tato difcrimini eriperet:orabat. Vertit ille confiliu:
& quod ftudiofo aio inchoauerat:obit maximo.Deducit quadriremes:afcendit ipferno retinse
mo.Sed multis(erat enim frequens amoenitas orae)Laturus auxilium properat. Alii territi fu,
giunt.Redum ipfe curfum redaqj gubernacula in periculu^ tenet. Adeo folutus metu: ut oes
illius mali motus:omnis figuras:ut deprehenderat ocuIis:didaret:enotaret.lam nauibus cinis
inciderat:quo propius accederetxalidior 8i denfior.lam pumices etiam nigri ambuftiq; 8i fra,
di igne lapidesjam uadum fubitum ruinacj montis:littora obftantia.Cundanti pauiu:an re,
tro flederetrmox gubernatori ut ita faceret monenti.Fortes inquit fortuna iuuat. Pomponia
num pete:ftabiis erat:dirimit Gnu medio.Na cenfim circuacfis turbatifeg littoribus maxima re
infunditur.lbi qq nondum periculo appropinquate comfpicuo tamen:& cum crefceret proxi,
mo farcinas cotulerat in nauis artus fuge: fi contrarius uentus refediflet. Quo tunc auuculus
meus fecundiflimo inuedus copledif trepidantexofolaf .-hortat : utqj timore eius fua fecuri,
tate lenirerdeferri i balneu iubet :Iotus accubatxcenat atqj hilaris:aut qd e eque magnu filis
hilari:interim e uefuuio monte pluribus loris latiflime flamme ateg incedia relucebat: quoji
fulgur 8L claritas tenebras nodis excipiebat.Ille agreftium trepidatioe ignis relidos defertafcj
uillas per fc^tudinem ardere in remediu formidinis didabat.Tunc fe qeti dedit.& quieuit ue,
riffimo equidem fomno.Nam meatus anime qui illi propter amplitudinem corporis grauior
a, 1. _ _ _ e _

garetur.Exritatus procedit: fecg Poponiano caeterifcp q peruigilarat redditun coe cofultat: in,
tra teda ne fubfiftat:an i aperto uagenriNa^ crebris uaftifcg tremoribus teda nutabant:& qfi
emota fedibus fuis:nunc huc:nunc illuc abire:aut referri uidebant.Sub dio rurfus: qq leuium
exeforumcg pumicuna cafus metuebatur:quod tamen maloji collatio elegit.Et apud, illum q,
dem ratio rationem:apud alios timorem timor uicit.Ceruicalia capitibus impolita linteiscon
rtringunturdd munimentu aduerfus incidentia fuitdam dies alibi illic nox oibus nodibus ni
grior:denfiorcj:quam rri faces multe uariacjlumina foluebaiit. Placuit egredi in littus: 8i ex
proximo afpicere Qi quid iam mare admitteret quod adhuc uaftum 8C aduerlum permanebat:

lum.Innixus feruis duobus aflurrexxt:& ftatim concidit. Vt ego coniedo craffiore caligine fpi
ritu obftrudoxlaufoqj ffomacho: qui illi natura inualidus^& anguftus S^ frequenter itereftu
ans erat.Vbi dies redditus is ab eo quem nouiffime uiderat tertius: corpus inuentu^ integru:
illefu:opertucj ut fuerat idutus. Habitus corporis qefceti fimilior q defundo. In cerij mifieni
ego 3L mater. Sed nihil ad hirtoria. Nec tu aliud q de exitu eius fcire uoluifti. Fine ergo facia.

ir_.; — c — - n-“- "■ — m — — — - - pfecutu:tu

Vale.,

GAII PLINn SECVND1 VERONENSIS NATVRALIS HISTORIAE LIBER PRIMVS

CPIinius Secundus Veronenfis.T. Vefpafiano Suo Salutem. PRAEFATIO. uel Domi*

tiano

IBR OS NATVRALIS HISTORIAE NOVITIVM CAMOE
nis quiritium tuopi opus natum apud me proxima foeturadicetio/
re epillola narrare conftirui tibi iucundiffime Imperator .Sit.n.haec
cui pfatio ueriffima:dum maximo cofonefcit in patre.Nacp tu Iole uel maxie
bas putare effealiqd meas nugas. Vtobiicere moliar Catullum co uel obiter
cerraneu meu. Agnofbs 8i hoc cadrefo uerbu.llle.n.(ut fcis)permu/ moliam
tatis prioribus filabis duriufoulum fo fecit:q uolebat exidimari a uel uerrta*-
aeraniolis Tuis 8i fabullis.Simul ut hac mea petulatia fiat: qd” pxi/ culis
me no fieri qdus es in aliapcaci epidola noftratut in quaedam acda ul' famulis;
exeam.Sciantcg oes q ex aequo tecum uiuat imperiu.Triuphalis & uel exeas
ceforius:Sextuqj coful:ac tribunicia poteftatis particeps: Et qd iis uel ut nra
nobilius focidirdum illud patri pariter 8C equedri ordini praedas:pfe<dus ptorii eius oiacp haec exeant
reipu.Et nobis qdem qualis in cadrenfi cotubemiofNec quicq mutauit I te fortunae amplitu/ uel trium/
do in iisrmfi ut pdefle tantude pofles:ut uelles.Itaqt CU3 caeteris in ueneratione tui pateat oia phale cefp
illarnobis ad colendu te familiarius audacia fbla fuped.Hac igit tibi Iputabis:& I nfa culpa ti riu^ ius: tu
biignofces.Perfticuifade:nectn/pfeci:qnaliauiaoccurrisingcs:odlogiusetfubmoues inge foxtu
nii facibus.Bulgurat in nullo unq uerius dicta uis eloquentiae:tribuitiae pratis facudia.Quato uel facmv
ru ore pris laudes tonasiQuato fris amas?Quatus in poetica es?0 magna foecuditas af.Que.. diae
admodu fre; quoq? imitareris excogitadi.S} haec qs poflet 1' trepidus extimare fubiturus inge/
nii tui iudiciu pfortim Iacefiitu?Neq^n.fiiis eft coditio publicatiu:& nolatim tibi dicantiu.Tu
poflem dicere:qd ifta legis iperator?Huili uulgo feripta funt:agricoIapi:opificu turbae: demqj
ftudiope ociofis.Quid te iudice fads.Cu hac opam codiccre:no eras i hoc albo.Maiore te fcie
ba:q ut defcefup: huc putarc.Praeterea c qda publica et eruditopi reiedio. Vtif illa &.M.T ul
lius extra oem igenii alea pofitus.Et qd miremur p aduocatu defendifYHaec dochffimu Perfiu
legere nolo.Lelium Decimu uolo. Quod fi hoc Luciliusrqui primus condidit di Ii nafum: di/ uel Maniu
cendum fibi putauit.Si Cicero mutandum praefertim cum de republi.fcriberet:quato nos cau/ uel luniuj
latius ab aliquo iudice defendimur? Sed haec ego mihi nunc patrodnia ademi nuncupatione, congiu uel
Quaplrn refert fortiaf aliqs iudice:an eligat.Multucg appatus ltered apud inuitatu hofpitem Leliu com
& oblatu.cu apud Catone lllu ambitus hodc:& repulfis tanq honoribus ineptis gaudente: fla gru^
grantibus comitiis pecunias deponerent cadidati: hoc fe facere pro innocentia:quod in rebus uel Ideptis
huanis fummu ^flet pfitebanfunde illa nobilis.M.Cicerois fufpiratio.O te foelice.M.Porci:a
quo rem Iproba petere nemo audet.Cu tribunos appellaret.L.Sripio Afiaticus: Iter quos erat
Gracchus:hoc atteflabaf :uel inimico iudici fe approbare pofle. Adeo fumu qfq; caufoe fuae iu
dice facit:quecuq; eligit: Vnde puocatio appella£.Te<qde I excelfiffimo humani gnis fadigio
pofitu:fuma eloquetia:fuma eruditione pditu:religiofe adiri et a falutatibus fcio.Et io Imefa
pter exteras fubit cura: ut q tibi dicant codigna fint.Vepr & diis laede rudiri multaeq; gentes
fupplicat:& mola tm falfa litat:q fi hnt thura,Nec ulli fuit uitio deos coler quoquomo poflj.

Meae qde temeritati accedit hoc quocg:qj leuioris opae hos tibi dedicaui libelIos.Na nec inge/

nii fut capacestqd alioqn nobis per q mediocre erat. Nec admittut excefliis aut orones: formo

nes ue:aut cafus mirabiles uel euetus uarios:no alia iucuda di<du:ac iegetiba blada.-SteriIi ma uel apud

re$£ na: hoc e uita narraf.Et hxc fordididima fui pte:ut plurima^ xc$i aut rudiris uocabulis caufas m>

aut externisumo barbaris cu honoris pfatioe ponedis.Prxterea ltered no trita auedoriba uia: rabiles :

nec q pegrinari alus expeedet.Nemo apud nos qde q attentauerit.Nemo apud grxeos q unus ulexpetet

ola ea traedauerit luenif. Magna ps dudiopi amoenitates qrimus. Quas uero traedata ab aliis

dicaf Imefoe fubtilitatis obfcurii repi tenebris pmufia oia attlgeda q grxei. rct cr tyKuKAo

trai/tsidcr uocat: & tfi ignota aut Icerta fgeniis fca.Alia uero ita mitis pditarut I fadidiu fint

addusda.Res ardua:uetudis nouitate dare:nouis au<doritate:obfbletis nitore:obfcuris luce: fa

diditis gfam:dubiis fidemtolbus uero natura:6<: naturse fux o!a:itacp et no affecutis uoluifle:

abude puichru atq? magnificu e.Eqdc ita fontio peculiare I dudiis cam eop: efle:q difficultati

bus ui<di utilitate iuuadi ptulerut gratiae placediiidqj 8i i aliis opibus ipfe feci:& profiteor me

mirari Liuiu audore celeberrimu in hidoriapi fuapttquas repetit ab origine urbis: quoda uo/

aa iiii

LIBER

lumine fic orfu:Iafibi fatis gloriae quaefitu:& potuille fe delinere: ni alus inqes paferef ope;
Profedo.n.populi getiu uidoris: Si Romai nois gloria» no fibi copofuifle illa decuit. Maius
meritu eet opis amore:no ai ea pfeuerafle:8£ hoc populo Ro.pftitiiTe no fibi. Vigiti milia re$e
gna^d cura(Quonia ut ait Doitius Pifo Thefauros oportet ee no libros) lecti oe uoluminu cuv
citer duu miliu:quo^d pauca admodu ftudiofi attigut pp fecretu materiaetex exqfitis audoriba
cetu:iclufimus.xxxvi.uolumibus:adiedis rebus pfimisrqs aut ignorauerat priores:aut poftea L-
uenerat uita.Nec dubiram^ mira ee q Si nos pterierit.Hoies.n.fumus:& occupati officiis: fub>
ficiuifcp tpib^ ifta curamqme qs ueftru putet his cefFatu horis.Dies uoB ipedimus.Cu fono ua
litudine coputam^uel b iolo pmio coteri:q> du ifta(ut ait.M.Varro)muflitamus: plibus horis
uiuirnus.Profedo.n.uita uigilia e. Quibus de cais atqj difficultatibus nihil aufo pmittere.Hoc
uel nec fu ipq tu pftas q> ad te fcribimus.Haec fiducia opis e;ha:c idicatura,Multa ualde pciofa. io uidef:
duda opis qa fut teplis dicata.Nos qde oesrpatre: te fratrecp diximus ope iufto tepo^ nroje hiftoria orfi
hsec e:fed i a fine Aufidii BafTr. Vbi lit ea qres iapride pada fancif.Et alioqn ftatutu erat hrdi madareine
dicatura, qd abitioi dediile uita iudicaref.Proide occupatibus locu faueo:& pofteris:quos fcio nobifcu
~ Uel ubi fit decertaturosificut ipfi fecimus cu prioribus. Argumetu huius ftomachi mei hebis: <j> i his uolu
ea: q iaprf mibus audoijd nola ptexui.Eft.n.benignu(ut arbitror)& plenu igenui pudoris fateri p quosp^
de pada fecerisrno ut pleriq? ex his quos attigi:fecerut.Scito.n.c5ferete me audoresdephedifTe adiura,
fancitur. tiffimisr&pximis ueteres trafcriptos ad uerbu:neqj noiatos.No illaVirgiliana uirtute:ut certa
uel proide ret.No Ciceroiana fimplicitate:q i libris d repu.Platois fe comitepfitef.ln cdfolatioe filiae Cra
uero occu tore iqt fequor.Ite Panaetiu <3 officiis. Qyae uolumia eius edifeeda: no mo i maibus hnda quot
paribus lo tidie nofh. Obnoxii pfecto ai 8i ifoelicis igenii e dephedi i furto malletq mutuu reddere. Cu p
fuj faueo: ferti fors fiat ex ufura.Infcriprioisapdgraecos mira felicitas KHpid p ifcripfere: Alii Ktpcttr.cc*
ego uero na tcetf.uFut ladis gailiacei ipare poflis i uolumie hauftu. Ia la.Kuccpocr.urccv-feKTdi.e.'

Si pofteris. y x e » pf 2U t> V. A e l na s v.rzr i v-dKt 2Uo v. ifcriptioesrpp qs uadimoniudeferi poflir, At cu itraueris
uFfpedare dii deaeqs q nihil i medio iuenies.Nri crafliores:ariqtatu:exeploijd artiuq:q facetiffimi lucubra
uel facetiC tionu: Vt q ait Bibacul^ era:& uocabar.Paulo nimis aflerit.Varro i fatyris fuis fuftulit Si flexi
fime bula. Apd grsecos dliit nugari Diodorus:& bibliotheces hiftoria fua ilcripfit. Appio qde grama

uF lucabra ticus hicrqueTyberi^ Caefar cymbaltl mudi uocabat:qm publicae famae tympanu potius uide
tione puto ri poflet: imortalitate donari a fe fcripfitiad quos aliq cdponebat.Me uero no penitet nullu fe
quia ut ftiuiore excogitafle titulu.Et ne i totu uidear graecos ifedaritex illis nos ueli itelligi: pigiq co

uel puto q ditoribusjquos i libelFhis iuenies abfoluta opa:& illa quocp q mirado no fatiamurrpedeti titu
ait. - lo ifcripfifle: Vt Apelles faciebat: aut Polycletus: taq ichoata fp arte 8i ipfeda ut cotra iudicio

uel erat ru uarietate^ fupeet artifici regreftus ad uenia:uelut emedaturo qcqd defideraref fi no eet iter

dei Pa tomi ceptus. Quare plenu uerecudiae illud c:q> oia opa taq nouiflima i fcripfere:5i taq aliqd fingulis
mus fato fit adeptu.Tria no ampliusfut opinor) abfolutae quae tradunf iferipta: ille fecit: q' fuis lo;
uel fefculf cis reddaiquo appuit fuma artis fecuritate audori placuifle.Et ob id magna inuidia fuere oia
xem. ea.Ego piae meis adiici pofte multa cofiteor.Nec his foF:fed Si oibus q‘ edidi. Vt obiter cauea
uFmeuero iftos onHpondcrTtKacf.lta.n.uerius dixerirq audio ftoicos Si dialedicos&: epicureos quoq.
penitet Na d gramaticis fp expedaui pturiri aduerfus libellos:quos d gramatica edidi.Er fubfde abor

tus fecere ia dece anis:cu celerius et elepbati pariat. Ceu uero nefeia aduerfus Theophraftu ho
mine i eloquetia tm:ut nome diuinu ide iuenerit:fcripfiSe et femina: & puerbiu ide natu: fe
fpedio arbore eligeda.No queo mihi teperare:quo minus ad hoc ptinetia ipfa cefoni Catoms
uerba pona. Vt ide appeat:etia Catoni de militari difciplina cometati:q fub Africanodmo ue>
ro fub Hanibale didiciflet militare.Et ne africanu qde ferre potuiflet:q ipator triuphu repor^

- taflet: patos fuifte iftos q obtredatioe alienae fciae fama fibi aucupaf.Quid.n.ad te ! meo uolu

uel q ita re minendo ego q feripta fut:fi palapferac: multos fore:q uitilitiget.Sed ii potiffimu q uerae lau
ptobet: ut dis exptes funt.Eo^i ego orones fino pterfluere.Nec Plancus illepide:q cu diceref Afinius Pol;
eligant. Ho orones in eu pare:q ab ipfb aut liberis poft morte Plad ederefne rndere poflet. Cu mortu

uel q fuiti is inqt no nifi laruas ludarfQuo dido fic regeuffit illas:ut apd* eruditos nihil ipudetius iudi>
legat cef . Ergo fecuri et cotra uitilitigatores:quos Cato elegater ex uitiis 8i litigatoribus copofuit.

uei orones Quid.n.illi aliud q litigatiaut lite qrut^Exeqmur reliqppofiti.Quia uero occupatioibus tuisr
fibi ptereo publico bono:parcendu eraf.qd fingulis cotmeaf libris:huic epiftolae fubiuxi.Sumacp cura ne
plegendos eos haberes:opera aedi.Tu per hoc 8i aliis pftabis:ne plegant. Sed ut qfcp defidera^
uerit aliquid id tm qrat:& fciat quo loco inueniat. Hoc ante me fecit in Iris noftris Valerius
Soranus in librisiquos zxsoimT^ov fcppfiri Vale,

PRIMVS

CPLINItSECVNDI HISTORIARVM MVNDI. ctfrxddv LIBROR VMOMNIVM
TRIGINTASEPTEM LIBER VNVS Qui PRIMVS.

ISummatira Hac infiint Libris Singulis.

Rimo praefatio operis ad.T.Vefpafianum imperatorem;

Item audto^i nomina:ex quibus defumplit ea quae perfequif libris
fex Si triginta capita rerum lingularum attingens.

Secundo de mundo:elementis 8i fpderibus.

Tertio primus 8i fecundus europae finus.

Quarto tertius europa finus.

Quinto defcribitur africa.

Sexto afia defcriptio continetur. . .

Septimo de homine Si rebus ab hofe inuentis.

O&auo terreftrium animalium genera.

Nono aquatilia,

Decimo uolucrum genera. »

Vndecimo infedta animalia. r.r

Duodecimo plantae odoratorum.

Tertiodecimo plantae arborum peregrinarum.

Quartodecimo plantae uitium.

Quintodecimo plantae arbore frugiferarum.

Sextoderimo plantae arbore filueftrium.

Septimoderimo plantae fatiuarum.

Oclauodecimo natura frugum 8i cerealium:ac fludia agriculatoris.
Nonodecimo hnum fpartum 8i hortenfia.

Vicefimo quae cibis 6Lmedicinae in plantis fatiuis conuemant. :
Vicefimoprimo flores & coronamenta. -*

Vicefimofecundo corona Si medicinae ex herbis.

Vicefimotertio medicinae ex uino Si arbor ibus urbanis.

Vicefimoquarto medicina ex arboribus filueftribus.

Vicefimoquinfo medicinae herbarum fponte nafcentium.

Viceflmofexto noui morbi Si medicinae quarudam herbare per morbos.
Vicefimofeptimo herbae aliae quadam Si medicina.

Vicefimoodauo mediana ex homine 8i animalibus magnis.
Vicefimonono de mediana audtonbus Si mediana ex reliquis animalibus.
Tricefimo magia^Si medicina quadam per membra,

Tricefimoprimo mediana ex aquatilibus.

Tricefimofecundo reliqua ex aquatilibus.

Tricefimotertio metalla auri 8i argenti.

T ricefimoquarto metalla aris Si plumbi: Si artifices arari i.
Tricefimoquinto pidtura colorefq? 8i pidtores.

Tricefimofexto marmora Si lapides.

Tricefimofeptimo gemma.

- - Ibro Secudo cotinefde mudo Si ca

leftibus 8i terreftribus Si aeris an fi
nitq fit mud^ Si an un<? cap.i.

De forma eius

De motu eius
'Cur mundus dicatur
De quattuor elementis
De feptemplanetis.

De deo

De natura fydeiy errantium
De natura luna
Defectus folis Si luna Si de ncxfle cap.x.
Defyderum magnitudine ... cap.xi.

cap.ii.

cap.iii.

cap.iiii.

cap.v..

cap.vi.

cap.yii. .

cap.yiii.

cap.ix.

Libros,
Mundum.
Hadlenus.
Tertius.
Africam.
Alia.
Mundus.
Ad reliqua.
Animaliuj.
Sequitur.
Reflant.
Animaliu,
Hadlenus,
Externa.
Oleam.
Pomiferas
Natura.
Sequitur.
Spderum.
Maximum.
In hortis.
Complefle.
Peradla. .
Ne filuae.
Ipfacp,
Senfit.
Crefcit.
Ditfla erat.
Natura.
Magicas.^
Aquatiliu.
Ventum:
Metalla.
Proxime.^
Metalloru.
Lapidum.
Vt nihil.

Quaqslueneritiobferuatioe ca cap.xii.
Dedefedlibus • (lefti cap.xiii.

De luna motu cap.xiiii.

Erratiu motus 8i luminu canoica cap.xv.
Quare eade alias altiorarals infb
riora uideanmr cap.xvi.

Catholica fpderum errantium cap.xyii.
Qua ratio colores eo^i mutet cap.xyiii.
Sol’motus:8i dieji inaqlitatis ro cap.xix.
Quare loui fulmina aflignentur cap,xx,
Interualla fpderum. cap.xxi.

De fydept mufica cap.xxii.

De mundi geometria . cap.xxiii.

LIBER

De repentinis fyderibus cap.xxiui.

De cometis & caeleftibus pdigiis
natura:& fitu & generibus eo£d cap.xxy.
Hipparchus de fyfideribus p exe
pia hiftorica: faces: lampades: tra*
bes:bolides:& ch alma caeli cap.xxvi.

De caeli coloribus cap.xxvif.

Deflamacarii cap.xxyiii.

De coronis caeleftibus cap.xxix.

De circulis repentinis cap.xxx.

Plurcs foles. cap.xxxi.

Plures lunas cap.xxxii.

Dierum lux node cap.xxxiii.

Glypei ardentes cap.xxxiiii.

Oftentum caeli. cap.xxxv.

De difcurfu ftellarum cap.xxxyi.

De ftellis caftoribus cap.xxxyii.

De aere cap.^g.

Deaeftatis tempeftafibus cap.xxxix.

De canicula: exortu cap.xl.

Vis tempore anni ftatuta cap.xlf.

De incertis tempeftatibus cap.xlii.

De imbribus cap.xliii.

Quare lapides pluant cap.xliiif.

De tonitruis & fulguribus cap.xl v.

Qua ratione echo reddatur cap.xl vi.

Deuentis ^ cap.xliii.

Narurse & obfe ruatioes uetoru cap.xlyui.
Ventorum genera cap.xlix.

De repentinis flatibus cap.l.

AIia,pdigiofa genera tepeftatum cap.li.
Quibus i terris fulrma no cadat cap.lif.
Fulgu^ genera 8t miracula cap.liii.

De obferuationibus cap.Iiiii.

De fulminibus euocandis cap.lv.
Catholica fulgurum cap.lvi.

Quae no feriantur fulmine cap.lyii.
Dejxhgiofis plautis lacte: fagule:
carne: ferrcdanada*eribns codis cap.lviii.
"De crepitu armo^e & tuba^dde
caelo audito cap.lix.

De lapidibus e caelo cadetibus cap.lx.

De arcu caelefti cap.Ixi.

De gradfe:niue:prma;nebula:rof cap.Ixii.
De nubium imaginibus cap.lxiii.

De,pprietatibus caeli in locis cap.lxiiii.
De natura terrae cap.lxv.

De forma terrae cap.Lm.

De antipodibus an fine cap.lxvii.

Quo aqua fit terrae innexa cap.lxyiii.
De nauigatioe maris 8i fluminu cap.lxix.
Quae portio terrae habitetur capjxx,
Mediam efie mundi terram cap.lxxi.
De fyde^d !aeqlitate:& de eclypfi:

& ubi: & quare. cap.lxxii.

Quae ro diurnae lucis in terris : cap. Ixxiii.

Gnomica 3 eade re & horologio cap.lxxiiii.
Vbi & qn nulla umbrae (primo cap.lxxy.
Vbi bis ano ubrae:&ubi \ otrariu cap.lxxyi.
Vbi logiffimus dies:& ubi breuif cap.Ixxvii.
Ite de horologio (fimus cap.7g.

Quomodadies obferuentur cap.lxxix.
Differentiae gentium ratio cap.lxxx.
De motu terrae cap.Ixxxi.

De terrae hiatibus capjxxxo.

Signa motus futuri cap.g’.

Auxilia contra motus futuros cap.gq.
Portenta terra^d femel uifa cap.lxxxv.
Miracula terraemotus cap.Ixxxvi»

Quibus locis maria recefierint cap.g^.
Ratio infulati cnafcentium cap. gg.
Quae & quibus tpibus enatae fut cap.Ixxxix,
Quas terras iterruperint maiia cap.xc.
Quae infulae contineri adiundae cap.xd.
Quae terrae motu mari pmutatae cap.xcii.
Quae terrae ipfae fe forbuerunt cap.xciii.
Quae urbes hauffce fint a mari cap.xtiiii.
De piaculis ' cap.xci'.

De terris femp trementibus cap.xcvf.
De infulis femp fluduatibus cap.xcyii.
Quibus i terris no pluat: 8i acer^
uata terra^d miracula & caetero.-
rum elementorum cap.xadii.

Qua rone aeftus maris accedat 8i cap.xc vu
Vbi aeftus extra ronem (recedat cap.c.
Miracula maris cap.ci.

Quae ptas luae & terrea & maria cap.cii.
Quae folis: & quare falfum mare cap.ciif.
Item de natura lunae cap xiiii.

Vbi altiffimum mare . c cap.cv.
Miracula aq^d fbntiu & fluminu cap.cn'.
Igniu 8i aq^d iuda miracula:& 3 cap.cvii.
Denapta (maltha cap.cviii.

De femper ardentibus locis cap.cix.
Ignium per fe miracula cap.cx.

Terrte uniuerfa: menfura: longi/
tudo& latitudo cap.cxf.

Harmonica mundi ratio cap.cxii.

Summa res & hiftoriae 8C obferuationes.cccc.

Ex audoribus. ( xviii .

M.Varrone:Sulpitxo Gallo: Tiberio Cae farer
peratore.Q_.Tuberoe.Tul.Tirone.L.Pifone.
T.Liuio:Gor.Nepote:Statio SebofoiCelio An
tipatro:Fabiano:Antiate:Mutiano:Ceana : <j
de hetrufea diftiplina fcripfit.Tarqtio.L. Aq*
Ia:quiitem:Sergio.

Externis.

Platone:Hipparcho:Timarcho:Sofigene:Petp
firi:Necepfo:Pythagoricis:Pofidonio:Catimi/
dro: Epigene : Gnomonico: Euclide : Ceranp

PRIMVS

philofophq: Eudoxo: Democrito : Critodeo:
Trafillo : Serapione: Dicearcho : Archimede :
Oneficrito: Eratofthene : Pithea : Herodoto:
Ariftotele:Ctefia:Arthemidoro:Ephefio:Ifido
ro:Caraceno:Theopompo.

libro Tertio continentur litus: gen-
tes: maria: oppida: portus: motes: flu
mina:menfurae:populiqui fut aut

_ fuerunt.

Deeuropa cap.i.

Bethycae logitudo & latitudo cap.ii.
Hifpania citerior cap.iii.

Narbonenfis ,puincia cap.iiii.

Italia tyberis roma campania cap.v.
Corfica Cap.vi.

Sardinia cap.yii.

Sicilia cap.yiii.

De lipara cap.ix.

De locris italice fronte cap.x.

Secundus europae linus cap.xi.

Regio italiae quarta cap.xii.

Quinta regio cap.xiii.

Sexta regio ’ cap.xiiii.

Odtaua regio cap.xy.

Depado flumine cap.xvi.

De italia trafpadana regio nona cap.xyii.
Venetia decima regio cap.xyiii.

Deiftria cap.xix.

De alpibus & gentibus alpinis cap.xx.
Illiricum cap.xxi.

Liburnia cap.xxii.

Macedonia cap.xxiii.

Norici cap.xxiiii.

Pannonia' cap.xx v.

Dalmatia cap.xxii.

Melia cap.xxyii.

Infula^: ionii & Adriatici fumma.Oppida ge-
tes.xxyi.Suma flumina clara.Sumi montes p-
clari.Sumae infulae.Summa ea quae intercide¬
re Oppida 8i getes.Suma res & hiftoriae & ob-
feruationes.ccc.xxyi.

Ex aucftoribus.

Turanio Graccula:Cor.Nepote.T. Liuio: Ca¬
tone Cenforio.M.Agrippa.M.Varrone:Diuo
Augufto: Varrone Attacino: Antiate: Higino.
L.Vetere:Pomponio Mela.Curione patre:Gae
lio Arutio:Sebofo:Licinio:Mutiano: Fabritio
Tufco.L. Ateio Capitone: Verrio Flacco. L. pi
fone: C. Eliano. V aleriano.

- Externis.

Artemidoro: Alexandro Polyhiftore: Thucydi
de:Theophrafto:IlidoroTheopopo:Metrodo-
ro Sceplio:Callicrate: Xenophote Lapafceno:
Diodoro Siracufano:Nymphodoro: Calipha-

ne:Timagene.

n Ibro quarto cotinentur fitusrgentes
f If maria: oppida:port9:motes:flum!a:
j& mefurae ppK qui funt aut fuerunt.
S Epirus cap.i.

Aetholia cap.ii.

Locri cap.iii.

Peloponnefus cap.iiii.

Achaia cap.y.

De archadia cap.yi.

Graecia & attica ' cap.yii.

Theflalia cap.yiii.

Magnefia cap.ix.

Macedonia cap.x.

Thracia _ cap.xi.

Infulae iter eas terras iter qs creta
euboea cyclades Sporades Maeo¬
tis Hellefpontus Poti Maeotidis
Dariae Sarmatiae Scythiae cap.xii.

Infulae ponti cap.xiii.

Germaniae cap.xiiii.

Infulae in gallico oceano cap.xy.

Britaniahibernia cap.xyi.

Gallia cap.xyii.

Lugdunenfis gallia cap.xyiii.

Aquitania cap.xix.

Citerior hifpania cap.xx.

Lufitania cap.xxi.

Infulae in oceano cap.xxii.

Vniuerfae europae menfura cap.xxiii.

Suma oppida & gentes: Suma flumina clara:
Summa montium clara: Summa infulae quae f
tercidere oppida & gentes: Suma iys hiftoriae
& obferuationes.

Ex au&oribus.

M.Varrone:Catone Cenforio.M. Agrippa di
uo Augufto: Varrone Attacfo: Cor. Nepote:
Higino.L. Vetere:Poponio MeIa:Licinio:Mu
tiano: Fabritio Tufco: Ateio Capitone: Ateio
philologo. Externis.

Polybio:Hecateo: Hellanico damafte Eudo- „
xo:dicearcho:Timofthene:Ephoro:Crater gra
matico: Serapione Antiochenfe: Callimacho:
Artemidoro:Apollodoro: Agathocle: Euma-
cho ficulo mufico: Alexadro polyhiftore:Thu-
cydide:doliade:Anaximadro:Philiftide:MaIo-
te:dionyfio:Ariftide: Callidemo: Menaechmo:
Aedofthene:Anticlide.Heraclide:Philemone:
Menephote:Pythea: Ifidoro:PhiIenide: Xena-
gora:aftymonio:StaphylIo:ariftocrito: Metro
doro:Cleobulo: Pofidonio.

Ibro Quinto cotinenf fitus:gentes:
maria:oppida:portus:motes:flumi-
na:mefurae: ppftq funt aut fuerut.

UBER

De mauritania

Tingitana prouincia

Numidia

Africa

Cyrene

Lybia marcoris

Infulse circa afiicam & aduerfajt

africae

Aethiopes

De alia

Alexandria

Arabia

Syria palseftina phoenicis
Idumaea-.fyria: palaeftia: famaria:
afcaIum:azotus:caefarea.
Iudaea:galilea: hierico :emmaus:
Iydda:ioppe.

Iordanis

Afphaltides.

Gens heflenorum
Decapolis
Tyrus & fydon
Mons libanus
Syria antiochia
Caflius mons
Coele fVria
Euphrates
Palmira
Hierapolis

Ciliria: 8i adiudae gentes: paphf/
Iia:ifauria:homanadum: piffidia:
lycaonia:taurus mons: lycia
Indus flutnus
Laodicea apameaionia

cap.i.

cap.ii.

cap.iii.

cap.iiii.

cap.v.

cap.vi.

cap.yii.

cap.viii.

eap.ix.

cap.x.

cap.xi.

cap.xii.

cap.xiii.

cap.xi iiu

cap.xv.

cap.xvi.

cap.xyii.

cap, xyiii.

cap.xix.

cap.xx.

cap.xxi.

cap.xxii.

cap.xxiii.

cap.xxiiii.

cap.xxv.

cap.xxvi.

cap.xxvii.
cap. xxyiii,
cap.xxix.

Ephefas aeolis troas pergamus cap.xxx.
Infulae an alia: pamphiliu mare:
rhodus-.famus chius cap.xxxi.

Hellefpontus:mifia: phrygia: ga^
Iacia:nicea:bithynia: bofporus cap.xxxii,
Suma oppida 51 getestfumma flumina clara:
fuma montiu clara:fuma infulae.cxviii. fuma

quae intercidere oppida: fumma res hiftoriae
61 obferuationes.

Ex audoribus.

Agrippa:Suetonio:Paulino:VarroneArtacro:
Cor.Nepote:Higino.L. Vetere.Mela : Domi/
tio CorbuIone:Licinio:Mutiano:Claudio Cx
fare: Arutio:Liuio filio:Sebofo in adis trium
phorum.

Externis.

Iuba rege:Hecateo:Hellamco damafte:Dicear
cho:Bione:Timofthene:Philenide: Xenagora:
Aftymonio:StaphyIo:Dionyfio:Ariftotele:Ari
ftocrito : Ephoro : Eratofthene ; Hipparcho:

Panaetio : Serapione : Antiocheno rCalfima»
cho:Agatocle:Polybio:Timeo. Machania:Hc ;
rodoto:Myrfilo : Alexandro polyhiitore. Me*
trodoro:Pofidonio qui periplu: aut perihege/
fim:Sotade:Periandro:Ardare Sycionio. Eu/ ,
doxo:Antigene:Callicrate:Xenoph6teLampa
fceno:DiodoroSyracufano:Hanone:Himilco
ne:Nymphodoro:CaIliphoe:Artemidoro:Me
gafthene:Ifidoro:CleobuIo:Ariftocreonte.

Ibro fexto continentur fitus:gentes
1 maria:oppida:portus:flumina:men

1 j **UKE: P°PU^ fimt aut fuerunt.

.cij Ponti mariadinoje cap.i.

Gens paphlagonu & cappadocu cap.ii.

Cappadocia cap.iii.

Tbemifcyrae regionis gentes cap.iiii.

Regio colchica: achsei: & caeteri
eodem tradu cap.v.

Bofporus cimericus-.maeotis cap.vi.

Gentes circa mseotim cap.vii.

Armeniae duse cap.viii.

Armenia maior cap.Ix.

Albania hiberia cap.x.

Portae caucafiae cap.xi.

Infulae in ponto cap.xii.

Gentes in fcythico occano cap.xiii.

Mediaxafpiae portsexaucafe cap.xiiii.

Gentes circa hyrcanum mare cap.xv.

Item gentes " cap.xvi.

Scytharum gentes cap.xvii.

Fluuiusganges cap. xyiii

Ganges indiae cap.xix.

Indus fluuius cap.xx.

Arii 8i iundae gentes cap.xxii

Taprobane infula cap.xxii.

Capiflenae daritis carmania cap.xxiii.

Sinus perficus 8i arabicus cap.xxiiii,

Cafcandrus infula pthope regna cap.xxv.

Media:mefopotamia:babylo: fe>
leuda cap.xxvi.

Flumen tigris cap.xxvii.

Arabia:nomades: nabatei: omai:
tilos:Sd ogyris infulae cap.xxviii.

Sinus maris rubri trogiodytici 81
aethiopici cap. xxix.

Multiformes & mirae hoium e£ cap.xxx.

Infulae aethiopici maris (figies cap.xxxi.

De fortunaris infulis cap.xxxii.

Terrae per menfuras computata:
digeftio cap. xxxiii.

Digeftio terrajiin paralellos 8i

umbras pares cap.xxxiiii.

Summa oppida .c,xcy. Summa gentes. dJxvi.
Summa fluminum clara. c,xc. Summa mon*

PRIMVS

tes clari. xipyiiL Summa infufae.cviii.Summa
quae intercidere oppida aut gentes. xcp.Sunv
ma res 8i hiftoria: 8i obferuationes duo milia
ccj xiiii.

Ex audloribus.

M. Agrippa: Varrone Attarino: Cor. Nepote:
Jgino.L.Vetere.Mela P6ponio:Domitio Cor.,
bulone: Licinio : Mutiano : Claudio Caelare:
Ajuntio:Sebofo:Fabritio Tufco.T. Liuio:S&.
neca:Nigidio.

* Externis.

Iuba rege:Hecarheo: Hellanico damafte r EiL
doxo:Dieearcho:Betonio: T imoftheneipatro^
cle:Demodemate:Clitarcho: Eratofthene Ale.
xandro magno: Ephodoro:Hipparcho: Panse^
tio:Gallimacho:Artemidoro:ApollodoroAga
thocle:Polybio:Eumacho Siculo : Alexandro
Polyhiftore:Ifidoro: Hamometo: Metrodoro:
PoGdbnio:Oneficrito:Nearcho : Megafthene:
Betone:& Diogneto: Ariftocreote:Bione: Dial
dorie: Simonide minore: Bafile : Xenophonte
Lampfaceno.

ibro leptimo cotinentur gentium
mirabiles figurae
Getiu mirabiles figur cap.i.

De fcythfs& aliati diuerfitatege cap.11.

De pdigiofis partibus (tiu cap.iii.

De mutatoe fexySC gemis ptubp cap.iiii.

De hole gene rado 8i piedi tpap
iliuftria exepla mcfibus.vii.ad.xi. cap:v. ,
De conceptibus di ligna fexus in

grauidis ptinentia ante partum

cap.vi.

De coceptu holum 8C generatioe

cap.yii.

Deagrippis

cap.viii. .

Moftruofi ptus exofi utero

cap.ix.

Qui (intuopifei

cap.x.

Exepla numerofa: fobolis

cap.xi. ,

Exepla fimilitudinum

cap.xii.

Quae fint generandi ratio

cap.xiii.

Item de eode multiplicius

cap. xiiii.

De menftruis mulierum

cap.xv.

Item de ratione partuum

cap.xvi.

Infignia corporum

cap.xyii.

Exepla uariarum figurarum

cap.xyiii.

Diuerfoi« morum exempla

cap.xix.

De fortitudine & uelocitate

cap.xx.

De uifu

cap.xxi.

De auditu

cap.xxii. .

Exempla parientiae

cap.xxiii.

Memoriae exempla

cap.xxiiii.

^.aus.C.Iulii Csefaris
■Laus Pompei magni

cap.xxv.

cap.xxvi.

Laus Catonis primi

cap.xxyii.

Itedefbrritudine cap.xxviii.

Diuerfae laudes plurimorum cap.xxix.

De Platone: Ennio: VirgiIio.M.

Varrone: &. M.Cicerone cap.xxx.

Demo^ihoneftate cap.xxxi.

Deaudarirate cap.xxxii.

Dediuinitate cap.xxxiiL

Denafica cap.xxxiiii.

Depadicitia cap.xxxv.

Depietate : cap.xxxpi.

De artiu plutimaje excellentia
aftrologia:gramatica:geometria- cap.xxxyii.
kem mira opera artificis cap.jg.

De £eruitiis cap.xxxix;

De prteftantia gentium cap.xl.

De faelicitate foeminae cap.xli.

Varia exepla fortunae cap.xlii.

De bispfcriptis.L.Sylla. Q^.Me cap.xliii.

De altero Metello (tello cap.xliiii.

De diuo augufto cap.xl v.

Quos btllTimos dii iudicauerunt cap.xl yi.
Que uiuente ut deu coli iufierut cap.xlvii.

De lpatiis uitae longilTimis cap.xlviit.

De uarietate nafcendi cap.xlix.

In morbis uaria exempla cap.i.

Defignismortis cap.ii.

De his qui elati reuixerunt cap.iii.

De mortibus, repentinis cap.iiii.

Defepultura cap.l iiii.

De ala:uel de manibus: uel de re..
furrediSe uerba gentilia inania cap.ii.

Qua: qs inuenerit in uita cap.lvi.

In quo primus gentiu confenfus cap.lyii.

De Iris antiquis cap.Iviii.

Quando primu tonfores romae cap.hx.
Quando primum horologia cap.Ix.
Summa res 8i hiftoriae 6d obferuationes. dee.
xlni.

Ex audoribus.

Verrio Flacco: Cn. Gellio.Lidnio: Mutiano:
Mutio:Mafurio: Agrippino: Claudio Caefare
M.Cicerone: Alinio Pollione: MefTala : Rulfo
Nepote Cornelio: Virgilio.L.Cordio: Melifi.
fo: Sebofo-.Cor.Celfo: Maxlo V alerio: T rogo:
Nigidio FigulorPoponio attico:Pediano aleo
nio:Sabino:Catone Ceforio: Fabio ueflale.
Externis.

Herodoto: Ariftea:Betone . Sigono: Cratete:
Agatharcide:Calliphane:Ariflotele: Nympho
doro:Apo!lonide:Philarcho:Damone: Mega^
Rhene: Cteiia:Taurone: Eudoxo : Oneficrito:
Clitarcho: Duride : Artemidoro : Hippocra.
te Medico: Afclepiade medico: Hefiodo Ana
creonte: Theopompo: Hellanico damafee^ .

LIBER

no:£phodoro:Epigene:Berofo: Petofiri: Neo
cepfo:Alexandro polyhiftore:Xenophote: Cal
limaCho:Democrito: Diulio : Polyhiftore h L
ftorico:Stratone:qui cotra Ephori theorema^
ta fcripfit.Herachde p5tico:Afclepiade: q tra.
godumenapbo: Stephano: Egefia : Archima^
cho:Thucydide:Mneftigitone:Xenagora:Me
trodoro:Scepfio:Anticlide:Critodemo.

IbroO&auocontinenf animalium
fi fggSjg terreftriu naturae peditantum.

*■ rirfflj De aialibus terreftribus elephato^

comendatio:& de fenfu eoji cap.i.
Quando primum iun&i cap.ii.

De docilitate eoiy cap.iii.

De claemetia eo£::&g> picula fua
itelligat:& de tygridis truculetia cap.iiii.
De ftelledu 8C memoria eorum cap.v.
Quado primu in italia cap.vi.

Pugnae eorum cap.yii.

Quomodo capiantur cap.viii. -

Quomodo domantur cap.ix.

De partu eoijd 8i reliqua natura cap.x.
Vbi nafcanf Si de difcordia eo$£

& draconum cap.xi.

De folertia animalium cap. xii.

De draconibus cap.xiii.

De ierpentibus maximis 8i bois cap.xiiii.
De fcythiris aialibus 8i feptetrio cap.xv.
De leonibus (nalibus cap.xvi.

De pantheris cap.xvii.

De tigridis natura 8i cameF Si ca
melopardaji & qn primu uifa ro cap.x viii.
De chao Si cepho ( mz cap.xix.

De rhinocerote cap.xx.

De lyncibus 8i fpigibus 8i cocru
tis cercopithecisudicis bubusileu
crocutis:eale:tauris<£thiopiae:ma
ticora monocerote:cateblepa: ba cap.xxi.
De lupis (filifco cap.xxii.

De ferpentibus cap.xxiii.

De icneumone cap.xxiiii.

De crocodilo & hippopotamo cap.xxv.
Quis primus romse hippopoti.
mum 8i crocodilos ondit: 6C me-
dicinae ab aialibus repertae cap.xxvi.
Quae aialia qs herbas ohderunt
cerui lacerti: hirudines: teftudies:
muftella:ciconia ap: aguis:draco:
pathera:elephas: urii: cerui: palu,
bes:colubae:grues:coruus. cap.xxvii.

Prognoftica animalium cap.xxyiii.

Guitates & gentes a minutis ani
maltbus deletae cap.xxix.

De hyena 8i crocuta 8i maticora
& fibris & lutris cap. xxx.

De ranis 8i uitulis marinis & ftel cap.xx xi.
De ceruis ( lionibus cap.xxxii.

De trogelapho 8i cameleote Si re
liquis colore mutantibus cap.xxxiii.

De tarado Si lycaone Si thoe cap. xxxiiii.

De hyftrice cap.xxxv.

De uriis 8i foetibus eoi$i cap.xxxvi.

De muribus poticis 8i alpinis 8C
herinaciis cap.xxxyii.

De Ieotophono: lynce: melibus:&
fciuris cap.xxxviii.

De uipa cocleis Si lacertis cap.xxxix.

De canibus cap.xi.

Ad canis rabidi morfum cap .xli.

De natura equorum cap.xiii.

De aiinis cap.xiiii.

De mulis cap.xliiii.

De bubus cap.xly.

Deapiboue cap.xi vi.

De natura pecori & pecudum cap.xlvii.

De generibus lanaji 8C ueftium cap.xlyiii.

De mulimono cap.xlix.

De capns 8i generatione carum cap.i.

De fuibus 8i natura earum cap.ii.

De uiuariis beftiarum cap.iii.

De femiferisanimalibus cap.iiii.

De fimiis cap.liiii.

De leporibus cap.lv.

De dammis cap.lyi.

De muribus 8i gliribus cap.Ivii.

Qua: animalia qbus lods no fint cap.i viii.
Quae aduenis noceant cap.lix.

Summa res 8i hiftoriae Si obferuationes. dcc
£x auctoribus. (lxxxviii.

Mutiano:ProciIio: Verrio Flacco .L. Pifone:
Cor. Valeriano: Catone cenforio : FeneiMla:
Trogo:Adio:ColumeIIa:Virgilio: Varroe.L.
Metello:Scipione:Cor.Celfo:Nigidio: Trebio
nigro:Poponio Mela:Manilio: Sura.

Externis.

Iuba rege:Polybio:Oneficrito:Ifidoro: Antipa
tro:Ariftotde: Demetrio phyiico: Democrito:
Theophrafto:Euante: Apocha q olympionica:
Hierone rege:AttaIo rege: Philometere rege:
Ctelia: Duride : Philifto: Aichita : Philarcho:
Amphiloco:Ateneo:AnaxipoIi Thasio: ApoL
lodoro Iemnio: Ariflophane mileiio : Antiga.
no cymaeo: Agathoclechio: Apollonio perga^
meno:Ariftandro ateneoiBachio millelio:Bio
ne fblenfe: Cherea ateneo: Diodoro prieneo:
Dione co!ophonio:Epigene Rhodio; Luagoe
Thafio: EuphroiorAtheneo: Hegefia: M ardeo

PRIMVS

Menadro priento:HeracIeote:Menecrate poe
ta. Androcione qui de agricultura fcripiir: E-
fcrione q icem:Dionyfio qui magonem traftu
Iir.Diophane qui ex Dionyfio epitomen fecit:
Archelao rege: Nicandro.

Ibro Nono cotinenf anim Jiu aqti
co^> hidoriae 8i natu ae.

De aquatilium natura

ca>.i.

cap.ii.

cap.iii.

cap.iiii.

Quare maxima in mari aialia
De indiciis maris beluis
Quae in oceano quocp maxima
De tritonu nereidum # elephato
rum marinoije figuris cap.v.

De balenis & orcis cap. vi.

An fpirent pifces:an dormiant cap.yii.

De delphinis # eo$i na mirabili cap.viii.
De torfiombus cap.ix.

De pedudinibus quo capiantur cap.x.
Quis primus tedudines fecare L
ftituerit eap.xi.

Tegmenta aquatilium cap.xii.

De uitulo marino __ cap.xiii.

De pifcibus pilo caretibus:# quo
modo pariat:# quot eo^t genera cap.xiiii.
De noibus # naturis mukofji
pifeium cap.xv.

De auguriis # diuerfitate pifciuj cap.xvi.
De mugili # aliis pifcibus : &qd*
no idem ubicg placeant cap.xpii.

De mulo:# corado:falpa:falm3e cap.xviii.
De exoceto: munbus:polypis: #
murenis cap.xix,

Digedio pifciu f figuras corpo^t cap.xx.

De anguillis a cap.xxi.

De captura ea in lacu benaco cap.xxii.
De murenae natura c ip.x iii.

De planis pifcibus cap. cxiiii.

De echio pifceieiufq; na mirabili cap.xxv.
De uarietate naturae pifeium cap. xxvi.
De miluo pifce # dracoe marino cap.xxyii.
De pifcibus faguine carentibus cap.xxyiii.
De loligine # fepiis:# polypis:#
naupliis cap.xxix.

De onigenarlocudis # cancris:co
deis # conchis cap.xxx.

Decaneris cap.xxxi.

De cocleis cap.xxxir.

Depe&inibus cap.xxxiii.

De diuitiis marinis cap.xxxiiii.

Quomodo nafcaf Si ubi: 8i quo
inueniunf margaritae cap.xxxv.

De natura purpurae Si muricis cap.xxxyi.
Quot funt genera cap.xx.wii.

Quomodo capiantur cap.pg.

R urnae quando ufus purpurae cap. x xxix.

De precio earum cap.xl.

De tingedo amethyflino Si cocco
biflyno cap.xii.

De pinna 8i pinotere:# aquatiliu
fenfu cap.xiii.

De fcolopedris: uulpib^ 8i clauis cap.xiiii.

De ariete pifce cap.xliiii.

De his q tertia natura hnt no aia/
lium neq? fruticu^:# de urticis: Si
fpongiis

De caniculis marinis
De animatibus qua: filicea tefta:

Si quae line uillo indudunf: Si re/
liquis fordidis animalibus
De uenenatis marinis
De morbis pifeium
De generatione eoije mira
Ite de generatione:#^ pifces oua
pariant

De uuluis pifeium
Delongiflimauita pifeium
De uiuariis oftreojje: & qs primus
inuenerit

Quis primus murenarum uiuaria
fecerit

De coclearum uiuariis # quis
primus indituit
De pifcibus terrenis
De muribus nili
De anthia pifce:# quo capiatur
De ftellis marinis
Dedadtylis eorucp miraculis
De inimicitiis # amicitiis iter fe
aquatilium cap.lxii.

Suma res # hidoriae # obferuationes. dc.l.
Exaudtoribus.

Tutranio:Graccula:Trogo:Maeeenate: Albi/
no flauio:Cor.Nepote: Valerio mimographo:
Fabiano: Fenedella Nlutiano: Helio Stillone:
Statio febofoi Vleliffo. Seneca: Cicerone Ma»'
cro: Aemilio:Medalla Coruino: Trebonio Ni/
gro: Nigidio.

Externis.

Ariftotele: Archelao rege:Callimacho: Demo/
crito: Theophrado: T ralillo: Aegefidemo Cyd
nio: Alexandro polyhidore.

Ibro Decimo cotinenf naturae # hi/
ldoriae animalium uolatilium
De natura auium cap.i.

cap.ii.
cap.iii.

cap.xJv.
cap.xl yl

cap.xlvii.

cap.xiiii.

cap.xlix,

cap.i.

cap.ii.

cap.iii.

cap.iiii.

cap.Iiiif.

cap.lv.

cap.lvi.

capjyii.

cap.lviii.

cap.Iix.

^cap.ix.

cap.lxi.

D e phoenice
De aquilis

LIBER

Quando Iegionu ligna ee coepinc cap.iiii.
Mirum de aquila cap.v.

Deuulturibus cap.vi.

De fanquale cap.vii.

De accipitribus cap.yiii

De cocyce quae a fuo genere
interimitur cap.ix.

Demiluis cap.x.

Digeftio auium per genera cap.xi.

De inaufpicatis auibusicornice:
coruis-.bubone cap.xii.

De incendiaria cap.xiii.

Decliuina cap.xiiii.

De auibus incognitis cap.xy.

De auibus nodurnis cap.xvi.

De nodhiis cap.xyii.

De pico martio cap.xyiii.

De ucos ugues hntibus 8t digitos cap.xix.
De pauombus:& quis eos pri,
mus comederit cap.xx.

De gallis:& quomodo caftrenf:

& gallinaceo locuto cap.xxi.

De aferibq: 8i qs prius iecur anfe^
rinu comederit: Si de adipe
anferino comageno cap.xxii.

De gruibq: cicoiis:oIoribq: & pe.
gris auib^i Si coturicibq: 3 giotte cap.xxiii.
De hirundimbustmerul: turdis;S£
fturnis: turturibus:& palubis cap.xxiiii.

Quae auium perenesrquae
femeftresrquae trimeftres cap.xxv.

De auibus mira cap.xxvi.

De auibus Teleucidibus cap. xxyii.

De ibi cap.xxyiii.

Qua: aues in quibus locis no
funt:&quae mutant colo
re Si uoce: Si de lufciniis cap.xxix.

De merulis cap.xxx.

Tempus auium geniturae cap.xxxi.

De halcyoibus: & de diebus eape
nauigabilib^-.Si gauia:& reliquo
aquaticarum genere cap.xxxii.

De diuerfitate nidificantiu auiu
agathilis:cinamulgis & pdicibus cap.xxxiii.
De columbis . cap. xxxiiii.

De palubis 8i differetia paluba^ cap.xxxy.
Depafieribus cap.xxxyi.

De tinnungulo cap.xxxyii.

De uolatu Si inceffu auium cap.xxxyiii.

De apodibus cap.xxxix.

De caprimulgis & plateis cap.xi.

De ingeniis auium ' cap.xli.

De carduele Si pfytacor&auibus

quae loquuntur cap.xiii.

De coruoje intelligentia cap.xiiii.

De diomedeis auibus cap.xliiii.

Quae animalia nihil difcant cap.xly.
De potu auium cap.xlyi.

De haemotepode: onocrotalo: Si
de peregrinis auibus cap.xiiii.

De mftage auiu noibus 8i natura cap.xi viiu
De nouis auibus 8i fabulofis cap.xlix.
Quis gallinas farcire inftituerittt
de auiariis:& qs ea prius lftitueri cap.l.

De aefopi patina cap.li.

De gnatioe auiu:&pter aues quae
quadrupedes oua pariant cap.lii.

De tempore 8i gnatioe icubatus
auium 8i coitu cap.iiii.

De uitiis Si remediis incubantiu cap.liiii.
De auguriis ouorum cap.Iy.

Quae gallinae optimae cap. I vi.

De morbis earum 8i remediis cap.lvii.

De coceptu Si nuero foetus auiu cap.lviii.

De pauone Si anferibus cap. lix.

De ardeolis Si quo feruenf opt i*
me oua cap.ix.

Quae uoluqje fola alal pariat:&
lade nutriat cap.lxi.

De coceptu uiperae 8i partu: 8i
quae terreftrium oua pariant fcapjxii.

De generatione terreurium cap.lxiii.

De uaria generatione auium cap.lxiiii.

De murium foeta cap.lxy.

De fpina bois, anguem nafri cap.Ixvi.

Defalamandra cap.Ixvii.

De his quae nafcut ex no geitis:

Si quae nata nihil gignunt cap.lxyiif.

De fenlibus animalium cap.lxix.

Auditu & olfadu effe pifcibus cap.lxx.

T adum coem efle omnibus cap.lxxi.

Quae uenenis uiuat:& q terra cap.lxxii.

De cibo Si potu quorudam cap.lxxiii.

Quae inter fe diflideat:8i quae
iter fe conueniant cap.lxxiin.

De fomno animalium cap.lxxv.

Suma res & hiftoriae & obforuatoes.dcc.xxriii.
Ex auctoribus.

ManiIio:Gornelio: Valeriano: Adio: VmbrL
tio meliore:Maffurio:Sabino:Antiftio Labeo.*
ne:Trogo:Cremutio.M.Varrone:Macro: Ae>
milio:Emiffio:Mutiano Nepote:Fabiao pido
re.T. Lucretio: Cor.Celfo: Oratio Delufone:
Higino:Sarfenis:Nigidio:ManilioSura.
Externis.

Homero:Phoemonoe:Philemone: Boeto: qui
ornytogonia: Hyla qui de auguriis : Arifto^
tele : Theophrafto: Callimacho: Eichilo:

PRTMVS

Hierone regerPhilometere rege: Archita: Am/
phdochoathenienlerAnaxipolithalio: Apollo
doro lemnio: Ariftophane milldio: Antigono
cymaeo: Agathode chiorApollonio pgameno
Ariftandro atheneorBachio milldiorBioneSo
lenfetCherea athenieferDiodoro prienio: Dio
ne Colophonio: DemocritorDiophane . nicefe:
Epigene rhodio: Euagora thafio: Euphronio
«thencorliiba Androtione qui de agricultura:
Aefchrione qui itenrDionyiio qm magonem
tranftulit: Diophane qui ex Dionyiio epito*
men fecit : Nicandro: Oneficrito : Philarcho:
Hdiodo. .

nlbro Vndecimo continentur hifto
riaeSi naturae paruorum animaliu
8C reptilium.

De mfectoi^ genere cap.i.

De fubtilitate naturae in his cap.ii.

Vtrumfpirentan habeant fam
guinem cap.iii.

De corpore eorum cap.uii.

De apibus cap.v.

Qui ordo naturae in eis cap.yi.

De uocabulis operis cap.yii.

Ex quibus floribus opera fiant cap.yiu.

De amatoribus earum cap.i.?.

R atio operis cap.x.

De fucis cap.xi.

Qua: natura mellis cap.xii.

Qua: optima mella cap.xiii.

Quas genera mellis in lingulis cap. xiiii.

Quomodo probentur mella cap.xv.

De tertio genere mellis & quo
apes probentur « cap.xvi.

Quae regiminis ratio cap.xyii.

Degenere apum:8£ quae inimica
apibus cap.xyiii.

De morbis apum cap.xix.

De continendis apibus:& quo re
parentur cap.xx.

De uefpis & crabronibus cap.xxj.

De bombicibus 8t bombylir&ne
cyda!o:& quis primus bobicina}
ceftem inuenerit cap.xxii.

Debombicecoa cap.xxiii.

De araneis 8C generatione earum cap .xxiiii.
De fcorpionibus cap.xxv.

Deftellionibus 8C de dcadis cap.xxyi.

De penis infe<ftoij£& fcarabeis:

K reliqs fcarabeoijd generibus cap.xxyii.

De locuftis cap.xxviii»

De for micis noftratibus cap.xxix.

De indicis cap.xxx, .

De diuerlitate infetftorum cap.xxxi.

Deaialibus in ligno 5i ex ligno
nafcentibus cap.xxxif.

De aiali cui cibi exitus no eft cap.xxxiii.

De tineis & culicibus: 8i de diuer
litate earum cap.54.

De pyrali liue pyraufta cap.xxxw

Hiftoriae natura: animaliu p fin.
gula membra cap.xxxyi.

De fanguine 8£ quope celerrime
ficcef:& quorum non coeat: quo
ru grauiffimus uel tenuiflimus:
quorum nullus cap.xxxvii

An in fanguine pridpatus 8t ter*
gore:& pilis mamis Si ueftitu cap.^g.
Notabilia aialia quae mamis cap.xxxix.

De Ia<fte:8i unde caleus no fiat cap.xi.

De diuerfifate caleorum cap.xii.

Differentia membro^: hois a est
teris aialibus cap.xlii.

De fimia^* multitudine cap.xliif.

De unguibus cap.xliiii.

Deungulis cap.xly.

De pedibus auiu Si unguibus cap.xlvi.
De pedibus flecto^: a duobus ad
centum cap.xlvii.

De pomilionibus Si genitalibus cap.xlviii.
De caudis cap.xlix.

Deuocibus cap.i.

De agnafeetibus mebris:& ditfta
ariftotelts deuita hominis cap.ii.

De afa Si de habitu alalium: 8i q
guftata iterimat:& de uidfu hois*

&i quibus de caulis no coquatur cap.lii.

De corpuletia augeda uel minue
daret qguftu fame ac 1M ledent cap.Iiii.
Summa res et hiftoriae et obferuationes. ii.m.
cc,lxx.

Ex ausioribus.

M. Varrcne:Higino:Scropha: Sarfena: Celia
Cor. Aemilio Macro: VirgiIio:ColumelIa: Iu*
lio Aquila qui de hetrufea difciplina fcriplit:
Tarquitio qui itemrVmbritio qui ite: Catone
CeforiorDomitio caluinc.Trogo: Meliflo: Fa
uonio: Fabiano: Mutiano: Nigidio: Manilio:
Opio.

Externis.

Ariftotelerdemocrito: NeoptoIemo:qui mellis
turgiarAriftomacho qui item:Philifto qui ite:
Nicandro: Menecrate: Dionyiio qui magone
tranftulit: EmpedocIerCallimacho: Attalo re*
geiApollodoro qui de beftiis uenenatis: Hip*
bb

LIBER

pacrate: Eriphilo: Erafyftrato:Afclepio:The*
mifone-Pofidonio ftoico: Menadro prienefe:
Heraclide: Euphronio atheneo: Theophrafto:
Heliodo: Philo metere rege.

rlbro Duodecimo continet de arbo
Ipiribus.

g|j De arbori honore &

'-'qn platanus primuin

italia Si de natura earum
De chamaeplatano^ qs totode*
rit uiridaria:

De peregrinis arboribus Si malo
aflyrio

De indiat arboribus:uf qn tomsc
hebenus primum
De fpina 8i ficu indicis
De arhorepala 8i arboribus indi
cis fine noibus 8i laniferis
Depfperis arboribus:5; gaiiophy
lo& aliis pluribus
De machir 8i arboribus gentis
amans

De bdelio:& arboribus pfici ma*

cap.i.

capji.

cap.iiii.

cap.v.

cap.viii.

cap.ix.

De arboribus perficae infulae Sila
nigeris arboribus
De goflampino 8i arboribus ex
quibus ueftes fiunt Si qbus mo*
dis conflent arbori fructus
De cofto 8i nardo 8C differentiis
nardi

DeafTaro amomo: Si amomi: 8i
de cardamomo
De thure 8i arboribus thuris
De.nayrrha& arboribus myr*
rhs

Degeneribus myrrhae Si natura
Si precio eius

De maftice:ladano:& bruta:enhe
mo 8i ftrobo Si ftyrace
De felicitate arabis
De cinnamomo & xylocinnamo
mo & cafia

De ifbcinnamomo Si cancamo
afflaro

De ferichato 8i gabalio:de myro
balano

De phoenicobalano & calamo
odorato

De ammoniaco 8i fpagno
De cypero Si fpalatro
De balfamo ci opobalfamo Si xy
lobalfamo: Si ftyrace 8C galbana cap.xxy.

cap.x.

cap.xi.

cap.xii.

cap.xiii.

cap.xiiii

cap.xy.

cap.xyi.

cap.xyii.

cap.xyiii

cap.xix.

cap.xx.

cap.xxi.

cap.xxii.

cap.xxiii.

cap.xxiiiu

De panace 8i fodylio Si maloba¬
thro cap.xxvi

Deeleomphacio cap.xxvii

De iryo 8i oenathe: Si de elate ar
bore 8i cinnamo Si comaco cap.xxyiii.

Summa res Si hiftoris 8i obferuationes. cccc.
lxxyiii.

Exauffloribus.

M.Varrone.Mutiano: Virgilio: Fabiano': Se*
bofb:P6ponio Mela:Flauio Proculo: Trogo.
Higino:Claudio Csefare:Cor.Nepote:Sex. Ni
gro qui grsece de medicina fcripfit:Caffio He
mina.L.Pifone:Tuditano: Antiate.

Externis.

Theophrafto:Herodoto: Cal Iiflhenedfigono:
GIitarcho:Anaximene:Duride:Nearcho: One
ficrito:PoIycrito:01ympiadoro:Diogneto:Ni
gibulo : Anticlide : Carere Cydonio : Mense*
chmocDorotheorXenia athenato Lyco: Anteo:
Epidodo:Cherear Democle: Ptolemato Lago:
Marfia Macedone.-Zoilodte Democrito: Am
phiIocho:Ariftomacho: Alexandro polyhifto
reduba: Apollodoro qui de odoribus fcripfit:
Heraclide medico:Archidemo:Ite3 Dionyfio:
Item Democledtem Euphronedtem Opfeni*
dedtem Diagoradtem lolladtem Heraclide ta
rentino:Zenocrate ephefio.
gSjpFjsvIbroTertiodecimo continef deun
jg guentis 8i arboribus maritimis.

1 De unguentis Si quo

m primum funt cognita

nobis 8i de compofirione cap.i.
Quod unguentu regale uocef :8i
q diapafmata Si qualiter feruenf cap.ii.
Quata in unguetis Iuxuria:8i qn
primu romanis in ufu cap.iii.

De palmis Si natura eaije gnibus cap.iiii.
De fyriat arboribus cap.y.

De terebintho cap.yi.

De ficu segyptia 8i cypria cap.vii.

De ceraunia Si filiqua cap.viii.

Deperfico segypti 8i fpina aegy*
ptia cap.ix.

De pruno Si arboribus circa me*
phim cap.x.

De gumi generibus 8i papyro cap.xit

De generibus chartarum: 8i quo
chartse de charta^pbatio
ne & uitiis 8i glutino earum cap.xii

De libris Numms cap.xiii.

De arboribus atthiopise cap.xiiii.

De atlatis arboribus Si citreis: 8i
q in his lauden£:& q uituperenf:

& de arbore trogete cap.xy.

PRIMVS

De arbore lotho. cap.xvl

De paliuro 8i punico malo: 8i de
flore punid mali. cap.xvii

De afiae & grsecise frudibus cap.xyiii.

De timelea fiue camelea 6i traga.-
cantha & de trago fiue fcorpione
& myrice 8i bria & galla cap.xix.

De enonymo 8i andrachna com
•grygia & thapfia cap.xx.

De cappari fiue cynof bato aut
epheoftaphyle:& de faripha cap.xxi.

De fpina babylois regia: 8i de cyv
De frudibus 8i arboribus (tifo cap.xxil

noftri maris atqp rubri 8i indici cap.xxiii.

Summa res di hiftorize 81 obferuationes. cccc.
Ixyiii . Ex audoribus.

M.Varrone:Mutiano:Virgilio:Fabiano:Sebo
fo:Pomponio Mela:Fabio:Higfo:Trogo'Prox
cuIo:ClaudioCaefare:Cor.Nepote:Sex.Nigro:
qui graece de medicia fcripfit: Caffio Hemina.
L.pifone:Tuditano: Antiate.

Externis.

Theophrafto:Herodoto:Callifthene: Ifodoro:
Clitarcho:Anaximene:Duride: Nearcho:One
ficrito: Olympiodoro: Diogneto: Qeobolo:
Anticlide: Crate Mitileno: Menaechmodoro
Thebano: Dorotheo atheniefe: Lyco: Anteo:
Epipodo:Dione:Adimatho: Ptolemaeo Lago:
Marfia Macedone:^oilo.Ite Democrito: ara/
philocho:alexandropolyhiftore:ariftoacho:lu
ba rege:apo!lodoro g d odorib^ fcripfit;Hera
dide medico:Botrye medico:archidemo:Ifem
Dionyfio: Ite Democlide Ite Euphrone. Item
Mnefide: Ite Diagoradte: lolia: Ite Heraclide
Tarentino:Xenderate ephefio.
fg^p^nilbro quartodecimo cotinef de uiti

H^yjibus 8i uineis.

^1 De uitium natura 8i g
tJPj bus modis ferant. cap.i.

De generibus uitium cap.ii.

Item de uitium generibus cap.iii.

Infignia culturae uineagi. cap.iiii.

De natura uini. cap.v

Vinagenerofa. cap.yi.

Vina tranfmarina. cap.vii.

De uinoq&uacaf bio gna .7. cap.yiil
De dulciu generibus.xiiii. cap.ix.

De deuteriis 8i fecundariis: uini
genera tria cap.x.

Quae nup i italia generofauina
efie coeperint. cap.xi.

De uini obferuatione Romulo
regepofita. cap .xil

Qui uini ufus antigs 8i de uinis

antiquorum cap.xm.

De apothecis 8i de uino opimiao cap.xiiii.
De liberalitate Caefaris i uino: 8i
qn primu genera uini fiditii cap.xy

De uinis fiditiis cap.xvi

De hydromelle 8C oxymelle cap.xvii.

Prodigiofa genera uini cap.xviii.

Quibus uinis ad facra uti fas no
fit:& gbus generib^ mufta corv-
diantur cap.xyiiil

De picis generibg Si refinis:& mu
ftis condiendis 8i de aceto 8i fece cap.xx
De cellis uinariis cap.xxi.

De uirasda ebrietate cap.xx».

Summa resSthiftoriae 8i obleruationes.d. x.
Ex audoribus.

Cor. V aleriano: Virgilio: CelfoiCatone Cefb/
rio:farfenispatre 8i filio:Scropha.M.Varroe.
D.Syllano:Fabio pidore:Trogo:Higino: Flac
co: Verrio:Graecino: Iulio Adico: Columella:
Mafurio:Sabino: Feneftella: Tergilla: Madio
Placo:Flauio Dorfinio:ScaeuoIa:Aelio: Atteio
Capitone: CottoMefTalino.L.Pifone: Popeio
Leneo:Fabiano.Sex.Nigro:VibioRuffino.
Externis.

Hefiodo:Theophrafio:Ariftotele:Democrito:
Attalo rege:Philometere rege: Archita:Xeno>
phonre:Amphiloco:Atbeneo:AnaxipoIiTha/
fio: Apollodoro Lehanio: Ariftophane milefio:
antigonoCymaeo:Agatone:Apollonio pgame
notAriftadro Athenteo:Botrye: Item Bacchio
miIefio:Bione:Sclenfe:Cherea atheniefe: Che^
riftonte Diodoro pricneo:Dione Colophonio:
Epigene Rhodio:Euagora Thafio:Euphrone
ateneo: Androtioe qui de agricultura fcripfit:
Efchirione qui ite Lyfimacho qui item:Dioy/
fio qui magonem tranftulit: Diophanequi ex
Dionyfio epitomen fecit: Afclepiade medico:
Oneficrito-.Erafiftrato qui item:Iuba rege.

■ - Ibro Qultodecimo cotinef de na>

tura frugifera^ arbogi Sd cultaru.
Naturae frugiferarum
arbojse. cap.i

De oleo. cap .ii.

De natura oliua» 8i oleae lapietis cap.iii
De natura olei. cap.iiii.

De cultura oliuap:. cap.v.

De feruandis oliuis;& quomodo
faciendum oleum cap.vi.

De oleo fidicio. cap.vii

De amurca. cap.vii!

Pomose oium genera 8i naturae, cap.ix.
Nucu pineale genera quattuor. cap;X.

De malo cotoneo. cap.xl

bb ii

LIBER

De perfico genera quattuor. eap.xii.

De pruno genera xi. cap.xiif.

Dediuerfis gnibq malorum: ge^
nera.xxix. cap.xiiii.

De pyris di mfito^i uarietate cap.xv.

De pomis feruandis & uuis cap.xvf.

De cotoneis pyris di forbis cap.xvii.

De ficis genera.xxix. cap.xiiii*

De caprifico di caprificatione cap.xix.

De melpilis di copi gnibus.iiii. cap.xx.

De forbis genera quattuor cap.xxi.

De nuce iuglande cap.xxii.

De caftaneis gna ocio cap.xxiii.

De filiquis & carnofis pomis: di
moris di de acinis 8i baccis cap.xxiiii.

De cerafis genera ocio cap.xxv.

De como di Ieritifco cap.xxpiii.

De generibq fucco^e Si de odore cap.xxvii.
De fucis fruduu Si arboru 8C co
loribus et odoribus:et natura po
morumret de comendatione fio-
<3uum cap.xxvi.

De myrto genera eius cap.xxix

De lauro genera.xiii. cap.xxx.

Suma res et hiftoriae et obferuationes.d.xx.

Exaudtoribus.

FenefteIIa:Fabiano:VirgiIio: Cornelio Valeri
anotCelfo: Catone cenforio: Sarfenis patre et
filio:Scropha. M.Varroe:Lifimacho:Fabio pi>>
ctore:Trogo:Higino:Flacco Verrio: Graecfo:
Atrico:Iulio$abino:Tergilla:Cotta:MefIalio:
Columella .L. Pifone: Popeio Leneo :Madho
Planco:Flauio Dorfene:SceuoIa:Helio:Atteio
Capitone:Sex.Nigro:Mumio Ruffino.

Externis.

Hefiodo:AriftoteIe:Democrito: Hierone rege
Archita:Philometere rege: Attalo rege:Xenox
phonte:Amphilocho:Athenaeo:Anaxipolitha
fiorApolIodoro Lemnio:Ariftophane Milefio:
Antigoe Cymaeo: Agathocle Chio: Apollodo
ro Pergamenotariftandro ateneo:Bacchio Mi
lefio:Bione folenfe: Cherea Ateneo: Cherifto:
Item Diodoro Prieneo: Dione Colophonio:
Epigene Rhodio: Euagora Thallo: Euphroio
ateneo: Androtione g de agricultura fcripfit:
Efchirione qui item: Dioyfio qui magonem
tranftulit: Diophane qui ex Dioyfio epitome
fecit:Afclepiade medico: Erafiftrato item: Co^
miade qui de conditura uini: ariftomacho qui
item: Hycefio qui item: Themifone medico:
Oneficritoduba rege.

HIbro Sextoderimo cotinentur filue
ftriu arborum naturae cap.i.
Gentes fine arbore: 8i
miracula in feptetrio^
nalis regionis arboribq cap.it.

De hyrciniae filuae magnitudine, cap.iii.

De glandiferis. capMif.

De glande genera.xiii. cap.v.

De fagina glande 8i reliquis gla^
dibus:& carboe di paftu porcoije cap.vi.

De galla & q multa pter gladem
eaedem ferant arbores cap.vii.

De cachrye 8i cocco grano 8i
agarico Si fubere. cap.yiii.

Quarum fint in ufu cortices cap.ix.

De fcadulis 8i pinu:pinaftro:abie
te: piceaq?: larice: taeda:taxo cap,x.

Quibus modis fiat genera picis
8i quomodo fiat cedru:& de fpif
fa pice quomodo fiat: 8i quibus
modis refina coquatur cap.xi.

De zopiifa di lapio 8i quarum ar
borum materia in preci o cap.xii.

De fraxino genera eius.iiii. cap.x iif.

De tilia genera duo cap.xiiii.

De aceris genera decem cap.xv.

De brufcho molufcho di fiaph^
lodendro 8i buxo genera tria cap.x vi.

De ulmo genera quattuor cap.xvii

De arborum natura per litus cap.xviii.

Diuifio generum cap.xix.

Quibus folia non decidat: 8i de
rhodendro cap.xx.

Item quibus folia non decidunt:
di quibus no oia folia cadant: 8i
quibus locis nullae arborum cap.xxi.

De natura foliorum cadentiu di

quibus foliorum uarii colores cap.xxii.

De populo tria genera: 8i quoije
foliorum figura mutetur cap.xxiii

Quae folia uerfenf omnibus arv
nis:quae foliorum eius palmis cu
ra di ufus di foliotje mirabilia cap.xxiiii.

De ordine naturae in fatis: di de

flore arboru3 & conceptu di ger^
minatione di partu: di quo ordi
ne floreant cap.xxv.

De corno di quo tepore quaeque
ferant:& quae frucfu non ferant:
di quae infelices exiftimanf : di q
facillime fru&u perdunt:o£ gbus
frucius anteq foliu nafcantur cap.xxvi.

De biferis di triferis:& quae celer
rime fenefcat:& de aetatibus eaje cap. xxvii'

PRIMVS

De moro. cap.xxviii.

De iilueftribus cap.xxix.

De buxo 3i faba graeca fiue loto, cap.xxx.

De ramis cortice & radicib^ ar-

De pdigiofls arborib^^ (bo^j cap.xxxi.

qbus modisfpote nafcunt :& g?

no oia ubiq; nafcuf & quse non

alibi na fcant arbores eap.xxxii.

De cyfuoi8& q> ex terra noua ali-

q fepe nafcaf quae i ea antea no cap,xxxiii.

De hedera (fuerunt, cap.34.

De hedera quae uocaf fmilax cap.xxxy.

De aqticis calamis & fruticibus. cap.xxxyi.

De falice gna eius odo: & q pter
falice iint utilia ligaturis &de ru
De fuccis arbo^::& na mate (bis cap.xxxvii.
riaru:& de caededis arboribus cap.3g.

De teredinibus larice cap.xxxix..

De materiis:de magnitudie arbo
ru: 8i q carie & ruina no fentiut:

81 de ppetuitate materia^ cap.xl.

De teredinibus cap.xli.

De materiis architedi: 8C q mate
ries ad quid Utilis:# quae firmior
materia in tedum cap.xlu.

De glutinada materia:# lignis fe
dilibus. cap.xliii.

De arbori aetate: 81 quae genera
arbo^: minime durant cap.xliiii.

Suma res # hilloriae & obferuationes .cxxxr.
Exaudoribus.

M.Varrone:Feciale:Nigidio:Cor.Nepote:Hi
gino: Maflurio:Catone: Mutiano. L. Pifone:
Trogo: Calfiimio: Baflo: Cremutio: Sex. Ni-
gro:Cor.Bocco:Vitruuio:Graecino.

Externis.

Alexandro polyhiftore: Heliodo: Theophra-
fto:Democrito:.-ioero:Timeo: Mathematico.

B'~ - j Ibro decimofeptimo conrinenf {a-

| tiuaru ac cultaru arboru naturs.
j Arboijd ptia mirabilia cap.i.

'De natura caeli ad ar¬
bores:# qua parte caeli fpedare

De fodetate caeli & ter- (debeat cap.ii.
ree ad arbores. cap.iii.

De qualitate regionum. eap.iiii.

Genera terrarum. cap.y.

De terra quam britania 8i gallia
amat. cap.vi.

De graecor dodrina. cap.yii.

De terra^e generibus. cap.viii.

'De cineris ufu:et de fimo:et quae

fata uberiore terra faciat et quae

urant. cap.ix.

De latione arbore: # q> auulfio
ne na f mnfur arbo res cap.x.

De tranfferendis feminariis:#ul
mis ferendis & ferobibus. cap.xi.

De iteruallis platada^j arbo^d 8t
ubris & ftillicidiis 8i ub plantari
debeant. cap.xii.

Quae arbores tarde crelcant: 8i
quae celeriterret de fabina, cap.xiii.

De fatione arbore & infitione: &
quomodo fuera lit tenera iferedi
implaftratio cap.xiiii.

De uite inferenda cap.xy.

De emplaftratfone cap.xvi.

Exemplu huius rei cap.xyii.

De cultura taleajd: 8i qbus tem¬
poribus inlitio fiat cap.xyiii.

Quae arbores fodetate gaudeat:

& de difdplia oblaqandi & acuie
De falido et harudineto:# (adi cap.xix.
caeteris caeduis ad pticas palos cap.xx.

De culturis et difciplina excolen
da^duinearum cap.xxi

De fulco etuineaijd putatione cap.xxii.
Ratio arbuftorum cap.xxiii.

De ieruadis uuis:et morbis arbo
De pdigiis ex mutatione: (rum cap.xxiiii.
et de remediis ex arboribus: et q
irrigatione ,pficiat: et qliter riga-
dum:et mirabilia de riguis cap.xxy.
De remediis morbosi arbori cap.xxpi.
De caprificatione et ftercoratioe cap.xxyii
De diuerfis medicameris arboru
cotra uenenata animalia:et cotra
formicas:# ciotra noxia animalia cap.xxyiii.
Suma res et hiftoriae et obferua-
tiones.d.lxxxi.

Ex audoribus.

Cor.Nepote:Catone Ceforio.M. Varroe CeL
fo: VirgiIio: Higino: Sarfenis patre et filio:
Scropha: Calfiirnio: Baflo: Trogo: Aemilio:
Macro:Gr«erino:CoIumella:Attico lulio: Fa¬
biano: Sura: Manilio: Dofeno Mundo. G
Epidico.L.Pifone.

Externis

Ifidoro: Theophrafto: Ariftotele: Democrito
Theopompo:Hierone rege: Attalo rege: Phi-
lometere rege:Archita: Xenophote: Amphilo
cho athenienfe:Anaxipoli Talio: Apollodoro
Lemnio: Ariftophane Millelio: Antigono Cy¬
rneo: Agathocle chio: Apollonio pergameno:
Bachio Millelio: Bione: Cherea athenienfe:
Chetedo:ltem Diodoro prienio:Dione Colo-
bb iii

LIBER

phonio:Epigene rhodio: Euagone Thafio:Eu
phronio: Ateneo: Androtioe: quide agriculru.
ra fcripfit: Afcryone qui irejtLyfimacho q ite:
Dionyfio qui magonem tranftulit. Diophane
qui ex Dionyfio epitomen fecit: Ariftandro q
de portentis.

Ibro Derimoodlauo continetur de
Sp! agricultura.

jlQuodantiqs maximu ftudiu agri

L* culturae fuit.

cap.i.

cap.ii.

Qua: corona primo romx
De iugere & achi & legibe) circa
pecora :& quoties # qbus tpibus
fuit fuma utilitas anoae: & q agri
cultura illuftres
Ratio de agricultura
Laus agricola^:;# qua: obferua..
da in agrp parando
De uilla^i politione: # praecepta
antiquo^» de agro colendo
De frugu generibus # natur
N5 ofa frumeti gnaubicp nafci.

# de reliquis i oriete generibus cap.vm.
De piftonis # molitura # farina cap.ix.

De fimilagine: filigine: di de aliis
gnibus & de piftura cap.x.

De fermetis & panis faciedi ratio
gna: 81 quado primu piftores ro>-
mae:& de cribris 8i alica
De leguminibus
De rapis 8i napis amiternis
De lupino
De uitia Si eruo

De feno # faragine:# de ocimo:

8i de medica 8i cytifo >

De uitiis frugu 8i remediis: 8i qd
i quoqs terra: gne debeat feri >

De pdigiis frugu:# arandi d iCcis
plina:#uomei5e generibus cap.xyiii.
De tpibus aradi 8C ludione bou. cap.xix.
De occado 8i quoda aratiois gne:
di de iteratione # refedione cap.xx.

De cultura terrae ^ cap.xxi.

Exepla diuerfa^e terraiji:& fuma

fertilitate 8i bifera uite: 8i aqua, .

ru differentia cap.xxii.

De qlitate terrae 8i ftercoratione cap.xxiii.
De bonitate feminum 8i difcipli
na feminandi: # quatu ex quoqs
genere frumenti in iugero feren¬
dum:# temporibus ferendi cap.xxi iii,
Digeftio fydepe i nodes et dies cap.xxy.
Replicatio totius cultura: et qd
quoqj mefe i agro fieri oporteat cap.xxyi. _

cap.iiiV

cap.mi.

cap.yi.

cap.yii.

cap.xi.

cap.xii.

cap.xiii.

cap.xiiii.

cap.xv\

cap.xvi,

capjtyii.

Ne agricolae alpidant flellas: fed
magis tempora feredae frugis: et
ortus occafufep fyderisin quibuf
dam herbis et pro ftellarum ortu
etoccafu cap.xxvii.

De pratis 8i reparatione prati Si
cotibus 8i falcibus 8i defcriprio
frugum 8i fyderum cap.xxyiii.

De rempeftate utriufq? temporis
8i remediis fterilitatu cap.xxix

De tnefle & tritico di palea 8i fru
mento feruando cap.xxx.

De uidemia di autuni tpibus cap.xxxi.
De lunari ratione cap.xxxii.

De uentoje ratione cap.xxxiii.

De limitatione agro^e cap.34.

Pronofhca tempeftatum cap.xxxy.

Suma res & hiftoria: 8i obfer uatione s. ii. m. lx.

Exau&oribus. :

Maflurio:Sabio:Caffio Hernia: Verrio flacco.
L.Pifone: Gor. Celfo: Thuranio Graccula:D.
Sylano .M. Varrone.. Gatone Cenforio: Sero.-
pha: Sarfenis patre Si -filio: Domitio Caluino:
Higino:Virgilio:Trogo:Ouidio: Grxdo:Co>
lumella: Tuberone. L. Aruntio qui graecede
aftris fcripfit: Caefare didtatore qui ite: Sergio:
Paulo:Sabino:Fabiano.M.Giceroe:Calfurnio
BafTo: Atteio Capitone:Manilio: Sura: Adtio;
quipraxidica. .

Externis.

Hefiodo:Theophrafto:AriftoteIe:Democritoi
Hierone rege: Philometere rege: Attalo rege:
Archelao rege:Archita: Xenophonte: Amphi¬
locho Ateneo: Anaxipoli Thafio: Ariftopb%
millefio:Apollodoro Lemnio:Antigene Mice-
naeo: Agatocle chio:Apollonio pgamenotArL
ftandro ateneo: Bacchio millefio: Bione folen
fe:Cherea attenienfe:Cherefto: Item Diodoro
ptienneo:Dione colophonio:Epigene rhodio:
Euagora thafio: Euphronio ateneo: androdo^
ne qui de agricultura fcripfit: Efchryone qui
item.Lyfimacho qui item:Dionyfio qui Mago
nem tranftulit: Diophane qui ex Dionyfio epi
tome fecit: Palete:Eudoxo:Philippo:Calippo:
Dofitheo:Parmenifco:Melitone:Critone;Oe>
nopide: Zenone:Eutemoe:Harpalo: Hecateo:
Anaximadro:Sofigene:Hipparcho:Arato:Zo*
roaftre archibio.

I-* Ibro decimonono cotinenf lini na¬
tura:# mirabilia.

De lini fatioe 8i gnibus eius:# quo
_ pfiriaf :8i de mappis:# lino no arde
te:# qn pritari in theatris uela., capo.

PRIMVS

De /parti natura : & qn primum
ufus eius Si quo pficiaf: 8i q fine

radice nafcanf Si uiuanr. cap.ii.

De myfi 8i ruberibus:& de fugis
pesicis laferpitio:Si magyderi: Si
rubia Si radicula. cap.iii.

De hortojc cura ex digeflioe ter.
rse nafcentiu pter fruges Si fruti cap.iiii.
•Natura 8i genera 8i hiftoria (ces
nafcentiumin hortis rerum cap.y.
De hortefium herbaje radicibus '
foliis floribus coloribus cap.yi.

Quoto die quaeq? herbae nafcufi
far ae:Si quo qaaeq; formanf uel
digeran£:8iquoji fingula genera
funt:8i quoje plura. cap.yii.

Natura Si gna Si hiftoriae ad co.
dimeta i horto fataji rejt. xxxvi. cap.yiii.
De focniculo 8i canabi. cap.ix.

De morbis hortorum & remedia
circa formicas erucas Si culices cap.x.
Quae magis fint fortia uel minq:

& quibus falfae aquae profin^ cap.xi.

Ratio rigadoji hortojr 8i q traf
lata meliora fiat: Si de fuccis hor.
tenfiojit 8i faporibus, cap.xii.

Summa res Si hiftoria: 81 obferuationes.M.
c. xliiii.

Ex audoribus.

M.A<ftio:Placc.M.Varrone.D.SylIano:Cato.
ne Ceforio:Higino:Virgilio:Mutiano: Celfo:
GoIumellatCalfurnio Baflo Manilio:Sura: Sa
bino:Tyrone:Lidnio: Macro.Q^.Hirtio: V i.
bio Ru{fino:Cefenneo:q cepurica fcripfit: Ca.
ftritiodtem Firmio:Item Peritio.

Externis.

Herodoto: Theophrafto:Democrito : Arifto.
macho:Menadroqui biochrefta fcripfiriAna.
xilao.Opione.

=^=CT]Ibro Vicefimo cotinent medians
§ ex his q i hortis feruntur.

» De cucumere filueflri

Si elaterio cap.f.

De angurio cucumere fiue errati
co;Si de fatiuo:8i de pepone cap.ii.

De cucurbita filueftri Si rapo cap.iii.

De napo je dr iis Si raphano filue.
ftri:Sid raphao fatiuo 8i paftlaca cap.iiii.

De ftaphylino fiue paftinaca : Si
gigidio:8i fifere:8i fefili: Si inula:

Si de cepe filueftri cap.y.

De porro fectiuo Si capitato : 8i
de allio cap.vi.

De ladhica filuatica fiue caprra:

Siefopo Si ifati Sila&uca filueftri cap .vii.
Degeneribus betce:& intybis Si
cichorio:3i feri genera duo cap.yiii.

De braflica 8i lapfana: & de braf
fica marina:& fcylla: Side bulbis
Si bulbine cap.ix.

De afparagis&T corruda: 8i liby.
co Si horminio capcx.

De apio & apiaftro : Si heliofeli.
no:Si oreofelino cap.xi.

De petrofelino Si ocimo cap.xii.

De filueftri ocimo 8i eruca: Si na
fturtio & ruta c ap.xiii.

De metaftro 8 i menta 8i pulegio
& nepeta Si de cumino cap.xmi

De cumino ethiopico:Si de cap.
pari:6i de liguftico:fiue panace cap.xy.

De cunila gallinacea fiue origa,
no Si cunilagine 8i cunila fatiua
Si cunila montana cap.xyi.

De piperiti Si origano Si othimi

ne praffio Si tragorigano Si hera

clio Si lepido:Si de gith fiue mela

thio 8i anifo cap.xvii.

De aneto Si fagapenio: Si de pa.

pauere albo Si nigro:Si quo fiue.

cus herba jd colligedq e:Si d opio cap. xyiii.

De empra&ico Si erratico 8iglau

do fiue paralio Si heraclio fiue

aphro:Si de diacodio cap.xix.

De tichymalo Si archalio Si portulaca fiue pe

plio Si coriadro:Si de atriplici cap.xx.

De malua malope 8i althea Si ia
parhon oxylapato hydrolapato
Si hyppolapato Si bubalapato cap,xxi.

De finapis trib^ gnib9 Si marru
bio Si ferpillo Si fifpmbrio fiue
thymbraeo Sid lini femfe 8i blito cap.xxii.
De meu Si Fceniculo hippomara
thro:uel myrfeneoSi canabi Si d
ferula 8i carduis cap.xxiii.

Confedio theriacae copofitio me
dicamiriis antiochi cap.xxiiii.

Summa medicinae Si hiftoria: Si obferuatioes.
M.dc. yii.

Ex auctoribus.

Catone ceforio.M.Varroe.P6peio:Leneo:Gal
lione:Higino:Sex.Nigro: q graece fcripfit: Ia-
ho baffo qui item:Celfo: Antonio Caftore.
Externis.

Demoerito:Theophrafto:Orpheo:Menandro
qui biochrefta fcripfit: Pythagora: Nicandro.
Medicis.

bb iiii

Nicadro:Hippocrate:Chryfippo:Diocle:Opio
ne: Heraclide Hiferi : Dionyfio : Apollodoro
Tarentino: Apollodoro Citienfe: Praxagora:
Pbiftonico medo: Dieuce-.Cleopate: Philiftio^
ne:Afc!epiade:Grateia:petronio: diodoro:loL
la:Erafiftrato:diagora: andrea: Mneficie: Epi^
carmo:damione:dalione: Sofimene. Hyepolo:
metrodoro:Solone:Lycio:01ympiade Theba^
na:Phyllino:Petridio:Mid:ione : Glaucia: Xe^

wjSijIbro Vigefimoprimo cotinenffio^e
ffifeSpfifcoronametoi^ naturae.

De mira flopi uarietate cap.i.

— De ftrophiolo ferto:&

q primu flores mifcere caepint:&
qri primu corolla inuenta uelap
pellata 81 quare. cap.fi.

Quis primu corona foliis aureis
8i argeteis dedit:de honore coro

napi apud antiquos &de Scipiois
honore:& de padilibus coronis:

8i Cleopatrae reginae facta cap.iii.

De rofa in coronis: Si de generi¬
bus eius:& ubi feratur cap.iiii.

De lilio tria gna:<3£ roe ea lferedi cap.y.
De uiolis:& de caltha & bacchar

8i combreto

cap.yi.

De floribus atiqs 8i de odorame>
topi diuerfitate & faliuca& polio cap.vif.
De ueftiu aemulatoe cu florib^Sf
amaratho chryfocome flue chr y, cap.viii.
De honore coronale Si c y, (fiti
clamio Si melotro Si trifolio tria

genera eius cap.ix.

De origano Si thymo 8i meile at
tico Si coniza Si Iouis flore 8i he

lino 8i abrotono 8i leucanthemo capiX.
De amaraco ulfanfuco Si nycke,
greto Si meliloto Si uiola alba 8C
codiamino 8i de filueftribus buL»
bis et helichyfo 8i lychnis et de
herbis citra mare cap.xi.

De cura apum et pabulo et mor,
bis earum et remediis cap.xii.

De uenenato meile et de reme^
diis mellis uenenati et mellis ifa i cap .xiii.
De meile qcf mufcae no attingut
et alueariis et cura eo pi fi famem
fentiur apes et quo caera fiat cap.xiiii.

De herbis fpote nafcentibus et cap.xy.
De carduo helxine et (aculeatis
tribulo et anchufa cap.xyi.

De dfia herbare g folia et q .hen-
bae toto anno floreat et hafiula

regia et pitana et de gladiola - cap.xyii.

De iuco gna fex et de cypero et
de medicamentis eai n et de cypi-
ro et odorato iunco cap.xyiii.

Ex rofa medicinae et de lilio et
denarcifo et ex uiola et de bao
chareetcobreto et afaro cap.xix.

De nardo gallico:et de croco me
dicinae:et croco magno: et ex firi «

et faliuca et holochryfb et chry--
focome et meliloto cap,xx.

De trifolio et thymo et homero
calle:et de helenio et abrotono cap.xxi.

Ex leucathemo et fafuco medi.- cap.xxii.

Ex anemona medicinae (cinae cap.xxiii.
Ex oenathe medicinae cap.xxiiii.

Ex heliocryfb medicinae cap.xxv.

Ex hiacyntho medicinae cap. xxvi.

Ex uincaperuinca medicinae cap.xxyii.

Ex colocafia medicinae cap.xxyiii.

Ex anthalio medianae cap.xxix.

De parthenio medicinae cap.xxx.

De ftrichne medicinae cap.xxxi.

Decorcoro \ cap.xxxii.

Deperfoluta cap.xxxiii.

De menfuris et ponderibus cap.34.

Summa medicinae hiftoriae & obferuationes. ;
d.cc.xxx. Ex audforibus.

Catone Ceforio.M.Varrone MafTurio: Antia
te.C.Helio Veftino: Vibio Ruffino : Higino:
Pomponio mela: Pompeio lenate: Cor. Celfo:
Calfurnio Baflb.P. Largio:Liriniomacro: Se>
ftio:qui graece fcripfitdullio Baflb:q item: Ami
tonio Caftore.

Externis.

Theophrafto:Democrito: Orpheo: Pythago^
ra:Magone:Menandro:qui biochrefta fcripfit
Nicandro:Homero:Hefiodo; Mufeo: Sopho-
cIe:Anaxilao.

Medicis.

Mnefteo qui de coronis:Caflimacho qui item:
Phania phyfico:Simo:Timarifto: Hippocrate:
Chryfippo:Diode:Opione:Heraclide:Nicefio:
Dionyfio:ApolIodoro Citiefe:Apollodoro Ta
retino:Praxagora:Pliftonico medico Dieuche:
Cleophanto:Phililh'ne: Afclepiade: Cartheda:
Petronio:Diodoro:Iolla:Erafiftrato Diagora;
Andrea:Mnefiele:Epicarmo:Damione:Dalio-
ne:Sofimene:Theopolemo: Metrodoro: Solo-
ne Lyrio:01ympiade thebana Phillino: Petre-
io:My<£hone:Glauria:Xenocrate.
g r$!|p Ibro Vicefimofecudo continef de
1 fUsl au&oritate herbarum.

P.&Tcll De getibus herbis formae gra ute-

PRIMVS

tibus. cap.i.

Quod herbis ueftes ificiantur cap.ii.

De corona graminea. cap.iii.

De uarietate eius. cap.iiii.

Qui foli corona ea donati. cap.v.

Qui folus ceturio coronatus. cap.yi.

Medicinae ex reliquis ornametis 8i
erynge. cap.yii.

De herba q cetu capita uocant cap.viii.

De achao 8i gfycyrrhyza: 8i ftoma/
chice. cap.ix.

De tribulo 8i generibus eius 8i me'
dicinis. cap.x.

De ftcebe 8i medianis eius. cap.xi.

De hyppophye 8i medicinis eius cap.xii.

De urtica 8i medicinis eius. cap.xiii.

De lamio 81 medicinis eius. cap.xiiii.

De fcorpioc:gmbufq5 ac medicis
Deleucacathafiuephinio fiue (eia cap.xy.
ifchada 8L medianis eius. cap.xvi.

De helxine pditio pthenio fyderite
8i medianis eius. cap.xvii

De chamaeleote generibufeg et me,
dicinis eius. cap.xyiii.

De coronopo et medicinis eius. cap.xix. .

De anchufa et pfeudanchufa et me
dicinisearum. cap.xx.

De onichylo:athemi:lotho:et loto'
metra: he!iotropio:tricocco et cal'
litricho cap.xxi.

De picride: thefio etafphodelo: ha
limo et achafo et bupm: elaphobo
fcho fadiceret lafinatet d ceucalide:
fio: fylloboifcolymo fiue Iimoio et
focho codrilo fiue codrili et boletis, cap.xxii.
De fugis et filphio: et d lafer mede, cap.xxiii
De natura mellis et aq mulfa: et qr
gne ciboru mores fmutenf : et de
melitideetcaera. cap.xxiiii.

Contra oppofitiones medicorum
medicinae ex frugibus. cap.xxy.

Summa medicinae et hiftoriae et obferuationes.
dcccc.yi.

Ex auctoribus

lifdc quibus priore libro:et praeter eos Chryfer
mo: EratofthenerAlceo.

Ibro Vigefimoterto cotinetur de cui
tis arboribus.

De medicinis uuarum recentium et
fermentis uuarum et uinaceis: et de
uua theriace:et de uua pafla:et aftaphide Si afta
phifagria pituitaria 8i labrufea: 8i de
nite alba & nigra: 8i de muftis 8i uini generi,
bus cap.i. _

De aceto fcyllino 8i oxymelle di
fapa 8i faece uini aceti Si fapae cap.ii.

De oleis 8i foliis oles: flore et cu
nere: et de oliua alba et nigra: et
de amurca. cap. iii.

De foliis oleaftri et oenathfo oleo
et coccio et amygdalino et lauri
no et myrteo chamaemyrfino et
cupffinorcitreo et caryino. cap.iiii.

De myrobalano palma et palma
Medicinae ex finguloru ge (elata cap.v.
neru fiore:foliis:fru<tu:ramis cor
tice: ligno: fucco: radice:cinere. cap.yi.

De pyris 8i eoru obferuatioibus:

et de ficosi obferuatioe:et caprifi

co et hermea et alioru gnibq me

De pineis et aygdalis et (d irinae cap.vii.

nuce auellana: et d nuce iuglade

et piftaciis et caftaneis et filiqs et

cornu unedone et lauro cap.yiii.

De myrto fatiua: et myrtidano:

et de myrto filueftri cap.ix.

Summa medicinae et hiftoriae et obferuatio,

nes.M.cccc.xix.

Ex auctoribus

C.Valgio:Pompeio Leneo: Seftio Nigro: qui
graece fcripfit:IuI.BafIb:qui item:Antonio Ca
ftore.M. Varrone. Cor.Celfo:Fabiano
Externis

Teophrafto: Democrito: Orpheo: Pytagora:
Magone: Menandro: qui biocrefta fcripfit:
Nicandro:Homero:Hefiodo: Mufeo: Sopho,
cle:AnaxiIao. Medicis
Mnefteo: Callimacho: Phania phyfico: Simo
Timarifto: Hippocrate: Chryfippo : Diode:
Opioe: Heraclide:Hicefio: Dionyfio: Apollo,
doro Citienfe: ApolIodoro:Tarentino:Praxa,
gora:PIiftonico medico: Dieuche: Cleophan,
to:PhiIiftione: Afclepiade: Crateia: Petronio:
Diodoro: lolia: Erafiftrato: Digora: Andrea:
Onorca:Mneficle:Epicarmo Demione:Datio
ne:Cofimene Theopolemo: Metrodoro: Solo
ne Lycio: Olympiade Thebana: Phillino:Pe,
no: Myctione:Glaucia:Xenocrate.

- 5] Ibro Vigefimoquarto continentur

3} medicinae ex arboribus filueftri,
^ibus cap.i.

vi Lotos cap.ii.

Glans cap.iii.

De coco ilias et galla et uifco pilulis glande :
de cerri radice et fubere cap.iiii.

De fago et cupflo et cae dro magna: de caedri,
de galbano cap.v.

De hammonico et ftyrace et fpondylio

LIBER

Si fphao Si tercbirho & camaepyre
8i picio Si refinis 8i picea Si lentifco cap.yi.
De pice fpifia 8i Iigda 8i palipifla Si
pifTa fephaltos di sropifia 8i rsda 6C

lentifco cap.yii.

Deplatao 8ibaxio8i acere Si alba
pplo 8i ulmo Si tilia 8i fabuco 8C
De falice Si amerina Si (iunipero cap.yiii.

mril&us Si eriftro cap.ix.

De uirga fanguinea Si filere Si ligu
ftro 8i alno Si hedera Si cyftho Si
ciffo 8i erythrano 8i chamaeciffb
Si fmilace Si de clematida cap.x.

De arudine Si papyro Si hebeno Si
rhododendro: de rhufen 8i hydro
Si cachrye Si fabina Si felagine Si
famulo Si gummi medicini cap,xi.

De fpina segyptia Si fpina alba Si
achanto & acatia cap.xii.

De uulgari fpina S i filueftri:& de fy
rifceptrorSi de appedice fpina Si py
rachato Si paliuro aqfoJia Si taxo
Si rubis mediana: cap.xiin

De cynofbato Si io rubo Si rhano
Si Iytio farcocola Si oporice medL
De chamaedrye Si chamseda (cinae cap,xiiii.
phneSichamaeleaSi chamaefice Si
cham^cifTo chamaeleuce 8i chamse
cipariifo Si apeloprafo Si ftachye 8i
clinopodio Si centuculo Si clemati
de aegyptia medianae cap.xy.

De ar5 8i dracuclo dracutio Si eri
Si millefolio Si herba eiufde nois Si
pfeudoio Si myrrhi Si onobryche
medicina: ‘ cap.xvi.

De coriacefia Si callida Si meaicle:

Si aliis xxiiLSi medicis ea£» qs qda
magicas ec dicut:Si dc cofidia & de
aproxi Si recidiuis morbo^ cap, xyii.

De eriphia 8i lanaria Si ftratioti me
De herba q nafrif I capite (dieina: cap.xyiii.
ftatua:: 8i de herba de fluinib^

Si herba ligua Si cribro Si fimetis
& rhodo Si fpia 8i ueneris pedle S£
nodia 8i philathropo 8i canaria lap
pa 8i tordyle: Si d gramine Si da<9y
lo Si fenograeco medicina cap.xviiii.

Suma medicina Si hiftoria Si obferuationes,
M.ceccxviii. Ex au&oribus

C. Valgio. Ponpeio Leneo:Sex. Nigro: qui
grsece fcripfit: lulio. baffo: qui item: Antonio
Caftere.M. Varrone . Cor. CelforF&feiano.

Externis.

T eopbraftorApoIlbdprcKDemoCTitotOj pheo:

Pitagora:Magone:Manadro:q biochrefta feri
pfit:Nicandro:Homero: Hefiodo:Mufeo: So^
phocIerAnaxilao.

Medicis.

Mnefteo: Callimacho: phania phyfico: Simo:
Timarilfo:Hippocrarc:Cryfippo:Diode: Opf
onerHeraclide: Hicelio: Dionyfio: Apollodo
ro Citiefe: Apollodoro Taretino: Praxagora:
Pliftonico medico:Dieuche:Cleophato: PhilL
lfone:Afclepiade:Crateia:Petronio:Diodoro:
lolia: Erafiftrato: Diagora Andrea: Enortar
Mneficlerepiearma: Demioe: Sofimene:Theo
polemp:So!oneLicio:Metrodoro:01irapiade
rhebana:Philino: Petrdo Mi&oe:Glauda:Xe

nnocrate.

Ibro Vigefimoquinto cotinef na>
tura: herbarum ipote nafcentium:
audoritas herbarum: 8i de origie
ufus earum. cap.i.

Qui latine ufus herbaru fcripferint: Si qn ad
Romanos noticia earu puenerit:& qui primi
grsecorum de his compofuerint: Si de herba
rum iuetione:Si antiq medidna:5i qre minus
exerceatur earum remedia: Sidecynorhodo:
Si de dracunculo medianae. cap.iu

De quoda peftifero fonte germaniae:Si de bri
tanica:Si maximis morbopi doloribus cap.iii
Demoly Si dodocatheo:& pceonia uel pento^
robo: uel glycyfide 8i panace uel afclepio 8i
heracleo panace chironio Si panace centau
reo ufpharnaceo 8ieracleo fyderio Si hyofey
amo uiapollinari fiue altcrcangeno cap.iiii.
De linozofte: parthenio:hermipora fiue potiq
mercuriali:Si achillea 8i panace heraclea fide,-
riti millefoliorSi de fccparegia:8i herineo reu
crio fplenio:3idemeiapodio fiue helleboro:
quot ue eoru genera:Si de nigro helleboro Si
albo medicinae:Si quando detur :6i quomodo
fumendum: Si quibus non dandum: Si quod
mures necat cap.n .

De mitbridatia:8i fcordoti fiue fcordiorSi po*
lemonia ufphilseteria ul’ chiliodynama Si.em
patoria Si centaurea fiue chyronia Si deledo
centaureo libadio felle terne Si triorche medi
cinae cap.yi.

DeclimenoSi gentiana Si lyfimachia Sipar>
thenide SiartemifiaSi ambrofia Si nymphea
8i eracleo fiue rhopalo Si euphorbia medici¬
na: cap.vii

De plantagie Si buglofTo Si cynoglofTo ci brn
phtalmo 8i fcythica:Si de fpartania Sihippice
Si efchaemone-Si de betonica Si cantabrica Si

FfUMVS

confiligine: 8i hiberida:& chelidonia: 8i canaria 8i
eIaphobofco:8£ dictano & ariftoIochia:& q> eius de
lediariSe inuoluat pifces & ftati capianf:& medicis
nae cotra ferpetiuidius ex herbis quas fuperius no-
minauic cap.viii.

De.argemonia 8i agarico: 8i echio: & hyofcyamo:
81 hieraborane: 8i blattaria 8i lemonia: et quinque
folio: & dauco:perfoIata:& ardho:& cyclamino: 8t
peucedano cap.ix.

De ebu!o:8£ uerbafco :8i thelegono: et de phrinio:
Si de alifma: et de perifterio : 8i demoly:et de ant-
rrhino : 8i contra mala medicamenta : 8i de. peri-
carpo cap.x.

De remediis:q generarim mebratimq; lingulis cor¬
pore morbis eueniunt cap.xi.

De thyfellio 8i cetaurea:& cbelidonia:& panace: 8i
hyofcyamo:et euphorbio cap.xii.

De anagallide fiue acoro 81 madracora Sue circelo
8i cicuta 3i creno agrio 8i molibdena 8i iride et ca-
pno:3i alice & achoro cotyledo aizoo 6t adrachne
di erigero:et de ophemoro:et de labro ueneris:& d
ranuculo medicinse:^ de oris uitiis cap.xiii.

Suma medicinae & hiftoriae Si obferuariones.M.cc.
xcii. Ex auctoribus.

Sex.Gallico.Pompeio LeneorSeftio Nigro:q graece
fcripfinlulio Bafjfo q iteAntoio CaftonCor.Celfb.
Externi?..

Theophrafto: Apollodoro : Democrito: Iuba : Or¬
pheo: Pythagora: Magone: Menidro:q b.toehrefta
fcripfit:Nicadro:Homero;Hefiodo:Mufeo;Sopho-
cle:Xantho: Anaxilao.

Medicis.

Mnefl:eo:Callimacho:PhaniaphKfico:Timarifl:o:Si
Wo:Hippocrate:Chryiippo:DiocIe:Opioe:Heracli-
de:Hicefio: Dionyfio:ApolIodoro Giriefe: Apollo¬
doro Taretino:Praxagora:Pliftonico medico:Dieu

Ad lateris dolores S£ pedforis:Sf ad; borthbphoeasr
ad iecinoris dolorem:cordis dolori pulmoni urinae
tuifi pedori ulceribusipulmoi renibus: epaticis:ad
uomitione:adfingultusp!eureticis Cap.xii.

De olbus uitiis uentris 81 remediis eo pe quae circa
uritraXun S' de aluo fifleda uffblueda ' cap.viii.
De pulegio et argemone cap.ix.

De nymphea et abftinetia et appetentia ueneris:et
dfatyrio erytrococco et crategi et fideriti cap.x.
Medicinae generales de pedibus talis articulis ner/ :
uis:et remedia contra morbos qui totu corpus oc¬
cupantor de myrtide et uigiliis et paralifi: et de fe- •
bribus frigidis et febre iumentope et phrenetids et
chamoadte et aizoo et igne facro cap.xi.

Ad eluxata mebra et cotra morbu regiu et contra
furunculos et fiflulas et inflationes et ambiiftio-
nem et contra alios morbos ad neruos et fangui-.
nem cap.xii.

De herba equifeto et ftcphanomeli et erintaleet'
contra uerraes cap.xiii. :

De ulcerib^ ad plagas et de polienemo cap.xiiii.
De plurimis experimentis ad inficiendos capillos,
et partus eiiciendos et continendos et aliorum re¬
media cap.xv.

Summa medicine et hiftoriae et obferuatiories. M. >
ccxcii.

Ex audtoribus.

M.Varrorie.C. Valgio. Pompeio Leneo: Seftio Mi-;
gro:qui graece fcripfit: lulxo ba(Io: qui item: Anto¬
nio Caftore. Cor.C el fo.

Externis.

Theophrafto: Apollodoro: Democrito: Iuba: Or-
pheo:Pythagora:Magone:Menandro qui biochre
fta fcripfit: Micandro: Homero:Hefiodo:Mufeo:So
phocle:Xantho.Anaxilao.

Medicis.

che:Cleophato:Phyliflione:Afclepiade:Crateia:Iol-
la:Erafiftrato:Diagora:Andrea:Mneficle:jEpichar-
motDemione:Sofimene:Theopolemo:Metrodoro:
Solone Lycio:01ympiade rhebana: Phillino:Petre-
io:Midlione:Glaucia:Xenocrate.
i »»»| Ibro V icefimofexto cotinenf reliquae p

: jn italia cceperjtf&: de carbuculo elepha

tiafi 8i colo cap.i.

Laus Hippocratis cap.it.

Denoua medicina:& Afclepiade raedico:& q rorie
ueterc medicina mutauefit cap.iii.

Irrifio magicae artis:& de lichene Si tapfia cap.irii.
Ad (frumas: 3i ad digitos:& ad pedtus et ad tulfim
medicinae cap.v.

De uerbafco 8i chamaeleuce uel thufiilagine 8i be-
chio 8L aqlea & faluia cap.vd.

Mnefteo.Callimacho. Phania pHyfico . Timarcho;
Simo.Hippocrate.Cnri(5ppo.Diocle.Opione. Hera
clide.Hicefio.Dionyfio.Apoi!odoro Citienfe.ApoI
lodoro Tarentino. Praxagora . Pliftonico medico.
DieucheChleophanro.Philrftione.ACclepiade.Cra
teia.lolla.Erafiftrato. Diagora. Andrea. Mneficle.
Epicharmo.Demioe.Theopolemo.Metrodoro.So
Ione Lycio:Thebana Olympiade.Phylino. Petreio
Mydlione.Glaucia.Xenocrate.

- Ibro Vigefimofeptimo continentur Rc^

Sw liqua herbarum genera. cap.i.

gg De aconito 8i panthera quae extingui-
-^1 tur aconito cap.ii.

Quod olum creaturape coditor fit deus cap.iii,
Deaethiopide: 8i amaratho:& aloe : 8i alcea & ali-
pho:& alfima:& adroface:& adro(eno:Si ambrofia:
8L aconi: 8i anagyro:& anonymo cap.iiii.

De aparine 8£ ardfio Si afpleno 8C afclepiade Si a(ti-

LIBER

re uel bubonio&J aftyto uel afbyroide:& aphace &
de alcibio & ale&orolopho cap.y.

De alo (finthio cap.vi.

De alga & adtea 81 de apelofagria & ab- cap.yii.
De abfinthio & balote & botrye fruticofa & bra*
nyla & brio et bupleuri et catananre & calli 8i cir*
cea 6C circefio & trategono & theligono 8C crocodi
lio & cynoforchy et chryfolachano et cuculo et co
ferua cap.viii.

De cocco gnidio et driopteris et dryphono et elati
ne et empetro fiue calcifraga et epicafti uel hellebo
rine et epimedio et eneaphylo et filicepteriret de fe
more bubulo cap.yiiii.

De glaucio et glycyfide et glaphalio fiue chamaeze
Io ergaledrago et holco et hyofiri et holofteo et hy
popefto cap.x.

De hypoglofla et tremulis hydropicis cotra imagi
nes orthopnoeas paralyfis lapientes cap.xi.

De medio et myofata et myagro et natrice et otho
ne et honofma et onopodo et ofiri et oxye et barra*
chio et polygono et leucathemoSi plythena et phyl
It> et pheladrio et phaleri et polyrrhizo et,pferpina
ca et de rhecoma d refeda et ftoecbade cap.xii.

De folanoet fmyrnioetthelephioet trichomane

ftinco et hippopotamo et lyncibus cap.viii.

Medicinae coes ex feris aialibus: aut eiufde generis
placidis:la<3is ufusret obferuatioes et cafeis:butyro
et adipe cap.ix.

Medicinae de apro et capris et eqs feris et remedia
de beft iis cotra oes morbos (aialibus cap.x.

De remediis ad morbose multa gna ex cap.xi.

Ad faciei uitia:ceruids et pedoris morbos cap.xii.
Ad ftomachi malarlubo^ doloresret renu cap.rnii.'
Ad aluu fiftcda foluenda colicos dy* (uitia
fentericos: tenas nuquam et tineas cap.xiiii.
Ad ueficae cruciatus et calculos: de gemtaliu et fe*
dis uitiisret inguinu remediis cap.xv.

De podagris: ad morbd comitialem: ad fideratos:
morbuqjregiuroflacp frada remedia cap.xyi. '
Ad febrestad melacholicos:letargicos:idropicos:ad
igne fac^:& ad dolores neruope remedia cap.xvii.
Ad fanguine fiftendu: cotra ulcera et carcinomata
ad fcabie remedia: et qua ifixa corpori exrrahutiet
quaecicatricibus,pfunt cap.xviii.

Ad muliebria mala medicinae et ad infantiu mor*
bos:et ueneris remedia cap.xix.

Mira de aialibus cap.xx.

Sumina medicina et hiftoriae et obferuationes.dc.

et thalietro et thlafpe et thragoia et tragoi 8C trago Ixxxr. Ex audoribus.

et tragologo et fpodile:et qda morbi in qbufda M.Varrone.L.Pifbne:Fabiano:Verre:Antiate: Ver
no funt gentibus cap.xiii. rio FIacco:CatoneCeforio:Sergio:Sulpitio: Licinio

Suma medicina: et hiftorise et obferuationes.dc,ii. Macro: Celfo: M affurio: Seftio Nigro:q graece feri
Ex audoribus. pfit:Bytho Dinrhaceno:Ophilio:Medico : Granio

Pompeio Leneo:Seftio Nigro:q graece fcripfinlulio medicis. Externis.

baflb:q item:Antonio Caftore:Cor. Celfo. Democrito:Apolloio q et mirfin:Mileto Artemde:

Externis. Sextilio: Homero:TheophrafIo:Lyfimacho: attaio:

Theophrafto:Apollodoro q ite:Democrito: Arifto* Xenocrate: Orpheo q diophios:Arche!ao q ite: De*
gitone:Orpheo:Pythagora:Magone: Menandro q metrio:Sotira:iaide:Elephantide:SaIpe:01ympiade
biochrefta fcripfit:Nicadro. Medicis. thebana:Diotio:Iolla:midione:Smirneo:Aefchine

Mnefteo-.Callimacho : Tlmarifto:Simo: Hippocra* medico:Hippocrate:AriftoteIe:Metrodoro: Icacida
te:chryfippo:Diocle:Opioe:Heraclide:Hicefio: Dio medico:Hefiodo:Dialcone:Cecilio: Bione:q peridi
nyfio: Apollodoro Citiefe: Apollodoro taretio: Pra /jj»»qsinameon:Anaxilao:Iuba rege.
xagora:Pliftoico medico:Dieuche:Cleophato:PhiIi S Ibro Vigefimonono cotinent medicinae

fti6e:Afclepiade:Crateia:Iolla:Erafiflrato:Diagora. & ex aialibus.

Andrea: M neficle: Epicarmo: Demione: Sofimene: P De origie medicinae et qn primu clinice:

Theopolemo: Metrodoro: Soloe Lycio:01ympiade et qn primum iatraliptice:et de Chryfippo: et Erafi
Thebana Philino:Petreio:Mydioe:Glaucia:Xeno* flrato: et empirice: et Erophilo: et reliqs illuftribus
ibro Vigefimoodauo continenf ( crate medicis:et quoties ro medicinae mutata fit:et q pri*
g De medicinis ex aialibus. cap.i. mus Romae medicus: et qn et qd de medicis antiq

f| prfw An fit in mededo aliq uis uerbo^:et fa* Romani iudicauerit:et uitia medicinae cap.i.

nari et depelli cap.ii. De medicinis lanarum cap.ii.

Remedia cx hoie cotra magos cap.iii. De ouope natura ^ cap.iii.^

De qbufda fortilegiis:et faliua hois cap.iiii. Remedia de cane:& ex aialibus q placida no fut fj

De obferuatione in uidhi (ieiuni. cap.y. fera: 8£ ex uoJucribus 8L contra morfus phalangio*

De fternutameto et uenere:et caeteris cap.vi. rum cap.iiii.

De remediis muliebribus (remediis cap.vii. De feuo camelino & cane rabido 8i lacerta & anfe

Medicinae ex aialibus pegrinis:de elephato et leone ribus& colubis & muftelli s remedia cap.y.

de camelo et hyeiia et crocodilo et chamaeleonte et Ad alopecias tollendas 81 ad pilos reddendos 8i

PRIMVS ,

ad lendes tollendas Si ad palpebras 8C ad glau pione:Orpheo:Democrito:AnaxiIao.

comata 8£ ad oculos §£ parotidas Medicis

remedia cap.yi. Botrye horo:Apollodoro:Menadro: Archime

Sdma medicinae et obferuationes.d.xxi, de:Ariftoe.Xenocrate:diodoro:Chryfippo Ho

Ex au&oribus. ro:Nicandro:ApolIonio Tyanco.

M. Varrone. L. Pifone. Verrio Flacco. Antiate. Ibro Tricefimoprfo cotinef medici

Nigidio.Caffio Hemina.Cicerone. Plauto. Cei & fsiSu nae ex aqtilibus: et aq^i mirabilia.

fo.Sefho Nigro qui graece Ccripfit:Cecilio me- cj fgjp&j Aqua^> mirabilia eap.i.
dsco. Metello. Scipione.Ouidio poeta. Licinio J~=IiLlDe dria aquaijd: medicinis et obfer-

macro. Externis. uatiQnibus.cc.Ixri. cap.ii.

Philopatore.Homero. Ariftotele.Orpheo De- De qualitate aquali in falubritate uel como

mocrito.Anaxilao. ditate earum cap.iii.

Medicis. Aq^t fubito nafcltiu aut dfinetiu ro cap.iiii.

Bocrj/e: Apollodoro: Archidemo: Anaxilao: Obferuatio hiftorica cap.y.

Ariftone . Xenocrate . Democrate . Diodoro. Ro aq* ducedae: et quo medicatis utedu: et qd
Chryfippo philofopho.Horo. Nicadro: ApoL piit nauigato et mediciat aq mariae cap.yi.
Ionio Tyaneo. _ De generibus falis et cofeduris et medianis

I bro T ricefimo cotinent medianae et obferuationibus cap.yii.

§ ex afalibus reliquae prioris libri. De fcobropifce et muria et alece cap.viii.

jr| De origine magica artis: qh & a q- De natura falis et eius medicinis cap.ix.

f3' bus coeperit : Si a quibus celebrata De nitri generibus et confeduris et medicinis

fuerit eap.i. et obferuationibus cap.x.

De fpebus magicae artis:& Neronis: 8i mago- De fpongia^i natura cap.xi.

rum detellatio. cap.ii. Suma medicis hiftoria* et obferuatoes.dcccc.

De talpis Si reliqux medicinae p morbos dige xxiii. Ex au&oribus.

ftae iri animalibusrquorum genera placida fut M.VarroneiCiflio Parmefe:Cicerone:Mutio:
aut fera cap.iii. Cor.Celfo:Trogo:Ouidio: Polybio:Sornatio.

Q uomo comendet ostcotra maculas faciei Si Externis,

fauciu uitia cap.iiii. Callimacho:Cecilio: Ctefia:Lyndo:Theophra

Ad ftrumas exulceratastad humerope 8i pcor- fto:Eudoxo:Theopopo:PolycIito: Iuba Lyco:
diosje. dolores cap.v. Appione.Epigene:Pelope:Apelle: Democrito:

De pulmonu uitiis iecoris 8i fanguinis reie- Thrafillo:Nicadro Menadrocomaedo: Attalo:
diombus (media cap.vi. Sa!ufh'o:Dionyfio: Andrea: Nicerato: Hippo-

Ad dyfentericos 6i uetris mala re- cap.vii. crateiAnaxilao.

Ad calculos: Si ueficae dolores tertiucg: 8i un- Ibro Tricefimofecudo cotinenf re

guinu tumorestSC ad panos cap.yiii. *®§pjliquae medicinae ex aquatilibus.

Ad podagras:8C articulo^ dolores cap.ix. | De echeneide pifce: et mirabili eius

Remedia aduerfus morbos toti cor pprietate: de torpedine et marino

Cotra morbu regiu:& frene (pori cap.x. leporeret mirabilia rubri maris cap.i.

ticosrSC cotra febres:& hydropicos cap.xi. De igeniis et manfuetudine quoruda pifciu et

Ad igne faej^rad carbuculos funiculos abufta ubi ex manu edatret ubi refpofa danfex pifet-
neraorucg cotraciiones cap.xii. bus cap.ii.

Ad fanguine fiftedu: 8C tuores uulnejerukera: De his qbus i terris et i aqs uidus e:et d cafto-
uulnera: 8i alia mala ex aialibus re- reis medicinae et obferuationes cap.iii.

Ad muliebria mala mede (media cap.xiii. De tefludine et multope pifeium medicinae et

da:5C coceptus maturados cap.xiiii. obferuationes cap.iiii. '

Promifcuae medicina cap.xy. De aqtilibus quo^t remedia i morbos digefta

De miraculis quarudam beftia^ cap.xvi. futret primum cotra uenena: et uenenata ala-

Suma medicinae et obferuationes. dccc.Iiiii. De oftreis etpurpuris:alga:et (lia cap.y.

Ex auctoribus. eo^: remedia cap.vi.

M.V arrone: Nigidio.M. Cicerone . Seftio Ni- Ad alopeciasret capillos oculo^e ui

gro: 9 graece fcripfir.Licinio macro. De auriu:et dentiu remediis: (tia cap.yii.

Externis. et ad cutis uitia cap.viii.

Eudoxo: AriftoteleiHermippo: Homero: Ap- Promifcuae medians cap.ix.

LIBER

Ad iocineris uitia lateruqy ad fto
machi alunSialiaepmilcuae medi
Ad urina 8i calculos uredo (cinae cap.x.
ru uitia:8i ad podagras medicis
Si comitialem morbum cap.xi.

Ad febres oium genepe: & contra
diuerfas infirmitates cap.xii.

Animaliu oium in mari uiuentiu
clxvi.genera effe cap.xiii.

Summa medicina: et hiftoriae et obferuatio*
nes.d.ccccxxviii.

Ex audoribus.

Lirinio macro.Trebonio Nigro.Seftio Nigro
qui graece fcripfit.Ouidio poeta.Caffio Hemi
na.Moecennate.L.Ateio.

Externis.

luba. A ndrea.Salpe.Appioe.Peope. Apelle Tha

n| fio.Thraiillo.Nicandro.

jlbro Tricefimotertio corinenfnatu
j rae metallorum.

_ ' Quse pria comedatio metallope au

ri:8i de origie anulope aureope Si mo auri ape!
atiquos:8i eqftri ordine:Si de iure anulope au

reorum cap.i.

De decuriis iudicu: 8i quotiens noxa equeftris
ordinis imutataiSi donis rei militaribus Si qn
primum corona aurea cap.ii.

De reliquo ufu auri i uiris 8i mulieribus:Si de
numo aureo:& qn primu lignatu e sstargctu:
8i aupe:8i anq fignaref q mos in aere:Si q maxi
ma pecunia primo cenfu:& quoties: Si quibus
tpibus auctoritas auri icap.iii.

Ro naturalis auri inueniendi:8i qn primu au*
rea ftatua:8i medicinae ex auro cap.iiii.

De chryfocolla:8i medirfae:6i chryfocolla. vi.
6i mirabilia natura: de glutinandis inter fe pfi
ciendifq? metallis cap.v.

De argeto Si argeto uiuo ex ftibia fiuealaba*
ftro:6i fcoria argeti: 8i de Ipuma
argenti cap.vi.

De minio cjtae audoritatis fuerit apud Roma
nos:8i origine ac inuentione eius:8i cinabaris
rone inpiduris:Si medicinae:de generibus mi
nii Si rene eius in piduris cap.vii.

De hydrargyro:de argeto inaurado: de coticu
lis i argeti generibus Siexpimetis cap.yiii.
De fpeculis Si aegyptio argeto cap.ix.

De imodica pecuia:8i quope maxie opes fuerit
Si qn primu Po.ro.ftipe fpaiferit cap.x.

De luxuria & frugalitate in uafis Si ledis arge
teis-qri lacesimodicce fadae cap.xi.

De ftatuis argenteis Si celatura argenti Si ca^
teris quibufdam cap.xii.

Defile:SiceruIeo:8i chryfocoilaxSi neftoria*

no:Si cilonorSi non of anno aequaliter Ipes
uendantur cap.xiii.

Summa medicinae 8i hiftoriae Si obferuatio*
nes.M.ccxy.

Ex audoribus.

L.Pifone. Antiate: Verrio.M.VarroneiCorne.
Nepote:Meflala ruffo:Marfo poeta Butho: lu
lio baffo:q de medianis graece fcripfit : Seftio
nigroquiitem:Fabio Veftale. ®

Externis.

Democrito:Metrodoro Scepfio: Menaechmo
qui de toreutice fcriplit: Xenocrate qui ite: An
tigonp qui item: Heliodoro q de atheniefium
anathematis: Pafitele qui admirabilia opa feri
pfit:Nymphodoro:Timeo q de medicina me*
tallica fcripfit:IoIla:ApolIodoro:Andrea : He*
rac!ide:Diagora:Botryefe: Archimede: Diony
fio: Ariftogene: Democrito: Mneficle: Attalo
medico:Xenocrate Zenonis: Theomneflo.

«mroi Ibro Tricefimoquarto continentur
N ^tis metalla: Si ferri: Si plumbi Si

% Usi cap.i.

tAjgflSj Genus aeris quae Corinthia: quae de*
liaca:quaeaeginetica cap.ii.

De cadelabris teplope ornametis cap.iii.
Quado primu fimulachrum romae fadu Si de
origine ftatuap::Si honore ftatuape Si generis
bus 8i figuris cap.iiii.

De ftatuis togatis:8i quibufdam aliis 8i qui-
bus primum in coluna:Si qn roftra:8i quando
primum publice : Si quae primum ftaruae ro*

mae cap.y.

De ftatuis fine tuniris:8i qbufda} aliis:Si quae
prima romae ftatua equeftris:& qn omnes fta»
tuae priuatim Si publice fublatae:Si quibus ro
mae mulieribus:Si quae priae ab exteris publi
ce politae cap.vi.

De antiqs ftatuariis Si pretiis fignope imodi*
cis oi coloflis i urbe celeberrimis cap.yii.
Nobilitates ex aere operum Si artificum
ccdxvi. cap.viii.

Differentiae aeris Si mixturae: Si de feruando

aere cap.ix.

De cadmia medicinae eap.x.

Defcorea Si flore Si fquama aeris Si ftoniace
Si aerugine Si hyeratio cap.xi.

De feoletia Si chalciti Si pforo 8i chal*
cantho cap.xii.

De pompholige Si fpodio Si antilpodio Si di*
phryge Si triente feruilio cap,xiii.

De ferro Si ferreis metallis Si differen¬
tiae ferri cap.xiiii.

De temperatura ferri:Si medicinae ex ferro 8i
ex aerugine 8i rubigine Si fquama ferri Si hy*

PRIMVS

grempIafTro cap.x.

JDe pldbi metallis 6i albo plubo
& nigro» cap.xyi.

De ftagno & plubo argeeario : &
quibufHam aliis cap.xvii.

Medicinae de plubo & fcoria plu
bi:de xnolibeda liue galea: de pfy
initio 3C fandaraca cap.xviii.

Summa res 8i hiftoriae&f obferuationes
dccc.xy. Exaudoribus.

L.Pifone: Antiate. Verrio.M. Varrone: MeC
fallaiRuffo: Marfo poeta: Butho: luliobaSb
g de medicina grsece fcripfit:Sex.Nigro: item
Fabio Veflale. Externis.
DemocritoiMetrodoro Sceptio: Menaechmo
g de toreutice fcripfit:Xenocrate g ite:Antigo
no g iterDuride g ite: Heliodoro g de athenie
fiuanathemate fcripfit:NIymphodoro:andrea:
Heraclide:Diagora:Botrvefe:Ialla:Appolodo
ro: Architxiede:Dionpfio:Anftogene:Diomed:
Mneficle : Xenocrate Zenonis: Theomnefto.

Ibro Tricefimoquinto cotinef hox
nos pidrurs.

Honos pidurae cap.i.

Honos imaginum cap.ii.

Quado primu clypei imaginum
publicetSd qn I domibus pofiti &
de pidlurae initiis 8L monochrox
maton 8C primis pidoribus: &
antiquitate p i£to$z in italia
De picionbuiromanis: & qn pri
mu dignitas pidurx: 8C g uidox
rias Tuas pidtura ppofuerunt : 81
quado externis piduris dignitas
romae

Ratio pingendi de pigmentis
De coloribus natiuis & faditiis
Qui colores udo no iduca£:& gx
bus coloribus atig pixerut: 8i qn
primu gladiatorum pugnae pro.
politae funt

De aetatae pufhirae opu 8i artifix
cu indicatura nobilitatis.cccy.

: Primu pidturae certame: 8t g prix
mi penicillo pinxerunt
JDeauibusp pidura deceptis: &

:gd difficillimum in pidura
De auiu cantu copefcedo:’& qui
«ncaufto 8C penicillo primus lacu
naria 8C cameras pinxerit : fparx
limqj precia mirabilia pidura^e. cap xi.

• Plalhces primi iiuetores d fimula
: eris uafis ficlilib^s: prioeo^i cap.xii.
Terrae uatietates: &depuluef pu

cap.m.

cap.uu.

cap.v.

cap.vi.

cap.yn.

cap.yiii.

cap.ix.

cap.x.

teolao:8i aliis terrae gnibus q t Ia -

pide uertuf cap.xiit

De pietibus fornaceis 8i latericiis

8i eo£> ratione cap.xiiii»

De fulphure & alumine & genex

ribus copi 3i medianae cap.xv.

De terra famja 8i eretria 8i chia
8C fibaifia:& phiti & appelliti mex
Crete gna ad ueftiu ufus ci(diciae cap. xyi.
molia farda ubrica: laxu argetax cap.xvii.
Qui &quo£: liberti ppofiti (ria cap.xiiii.
Terra excalata & terra clupea:ter
ra balearica: terra ebufitana cap.xix.

Suma medicinae 8i hiftoriae 8i obferuatioes.d.
cccc.lvi. Ex audoribus

MefTala oratore: Mefiala lene: Feneftella atrix
co. Verrio., M.Varroe:cor.Nepote:Decio:Ecu
Ieone:Mutiano:Meliflb: Vitruuio Calfio feue
ro:LoguIano:fabio ueftale g d pidura fcripfit
Externis.

Prafitele-Apelle: Melathio:Afclepiodoro: Eux
phranore.Parrha(io:Heliodoro qui anathema
ta fcripfit athenis: Metrodoro qui de architex
doicefcripfit:democrito:Theophrafto:Appio
ne gramatico g de metalica medicina fcripfit.
Nyrnphodoro:Andrea:Heraclide:IoIla:apollo
doro:Diagora:Botr^enfe.Archidemo:Diong<
fio:Ariftogene: Demade: Mneficle: Xenocrate
Zenonis:Theomnefto.

Ibro Tricefimofexto continenfnax-
turae Iapidu 8i luxuriae
marmorum. cap.i.

Quis primus I publicis

operibus offenderit
Qui primus pegrio marmore co
lumnas habuerit romae (

Qui primum laudati i marmore
fcalpcdo:& gbus teporibus cap.iiii.

Nobilitates opu 8C artificu i mar
more.c. xxyi.de marmore pario
8C maufoleo (

Quado primu marmori aedifix
ciis ufus:& gs primus romae crux
ftauerit pietes: & gbus aetatibus
quae<£ marmora i ufu uenerit ro
mae:&gs primus marmora fecuex
rit:& ro fecandi de arena cap.vi.

De naxio Si harmonio : 8t de gex
neribus marmorum c

De alabaftrite & tigdido alabadi
Deobelifco thebaico:alexa (co cap.viii.
drio: & de illo gei circo magno cap.ix.
De illogeicapo martio,pgnox
De tertio obdiico romae (moe cap.x.

cap.ii.

cap.iii.

cap.v.

cap.yii.

LIBER

In uaticano cap.xi.

De piramidibo atgyptiis & fphyn
De labirinthis aegyptio: lem (ge cap.xii.

Ilio Italico cap.xiii.

De pefili horto & oppido & teni/

pio dianae ephefise cap,xiiii.

De delubro cyzici & lapide fugi/
tiuo : & de echo fepties refonate
& aedificio fine clauo:& mirabis
liaaedificiojeromae. cap.xy.

De magnetis gnib^ & medianis cap.xvi.

De Iapidibus q cito abfumutcor
j?a i eis codita: et de his q diu fer/
uat:et de thafio Iapide et medici
De eborefoffili et lapidi- (niseio cap.xni,
ofleis et palmatis et alio^ ghi
DecotaIlio:uFpyriteetme- (b^ cap.xviii,
dicinis eius: et oftracite: de ama-
to lapide et medicinis eius:de mi-
litino lapide et uiribus eius: de ga
gate lapide et medicis eius:de fpo
giis et phrygio Iapide et na eius cap.xyiiii.
Deemathide etqnqpgnib^eius:
et fchifto cap.xx.

De qttuor ghibus aetidisret cala/

mo et famio et arabo et puicib^ cap.xxi.

De lapidib^ mortario^ medirfa
liu & mo!!ib9 lapidib9 et fpecin
lapide et filicibus et phegite et co
tib^ et reliqs ad ftru&ura Iapidi/
b^ igni et tepeftatib^ refiftctibus cap.xvif.
De cifternis et cdce et harense ge
nerib^ et mixtura calds et hare-
nae eruitiis ftru&urae et codariis
etcolumnis cap.xxiii.

De medicis calcis et malta et gy-
Depauimetisetqn primu (pfo cap.xxiiii.
romaeret fubdiualibus pauimetis
et grecaicis et qn primu camerae. cap.xxv.
De origie uitri et rone faciedi: et
de obfiano uitro: et de generibus
multiformibus uitri cap.xxpi.

Igniu miracula et medicinae pdi/

Suma medicinae et hiftoriae (gia cap.xxyii.
et obferuationes.d.xxiiii.

Ex audoribus.

M.Varroe:Celio:Ga]ba,C.Idio:Mua‘ano:Ne/
pote Cor.L.Pifone: Tuberoe:Se. Fabio Vefta/
Ie: Amo FoecialeiFabiao.G CeforiorVitruuio
Externis

Teophraffo: Praxitelie: Iuba rege: Nicandro
Sotaco: Sudine: Alexandro poiyhiftore: Apio
ne :Pliflonico: Duride: Herodoto: Eumero:
Ariftagora: Dionyfio: Archemidoro: Bucori/

da:Anthiftene:Democrito:demotclc:Lycea.

- Ibro TtiCefimofeptimo cotinef ori

go gemmarum.

De gema polycratis tyranni 8t pyr>

_ _ ^ rhi regis: 8C q fculptores optimi: 6£

nobilitates artincu & qs prim^ dad) lotheca
roma habuit. cap.i.

De gemis tranflatis i triumpho
Pompeii:& natura criftalli &: me/
dicinis:& luxuria circa eam & qn
primu iueta myrrhinarS' luxuria
circa ea:et natura myrrhinoiy et
q menriti fut au&ores de fucrio. cap.ii.

De ortu: er medicis: .et generibo:
et luxuria fuccino^et Iyncurio:
et medicinae cap.iii.

De adamantis generib^ et medi/
anis et margaritis cap.iiiiV

Dc fmaragdi generib^: et gemis
uiridib9 tranfiucidis eap.v

De opah' generib9 et uiriis et ex/
perimetis et uariis gemmis cap.pi.

De generib9 carbuculo^d et uiti-

is et expimctjs et gemis ardcrib9 cap.vii.

De generib9 topatii et callaite:et
de gemis uiridib9 no tranflucen
tibus cap.viiv

De iafpidum generibus cap.ix.

De qbufda gemis p alphabeti or/
dinem cap.x.

De gemis p.b.&.c. ordinem cap.xi.

De gemis p.d.e.g.ordinem cap.xii.

De gemis p.h.i.l.m.n.ordinem cap.xiii.

De gemis p.o.p. & reliqs litteris

per ordinem cap .xiiii.

De gemis q a mebris hohty co-

gnominaf :& quse ab aialibus: 8C

de iis quae a ceteris rebus cap.xjr

De gemis nafcetibus 6 i fadiciis:

& figuris gemmari cap.xn*.

DeToe pbandapi gemmari cap.x vii.

Suma res et hiftoiiae et obferuationes.]Vi.ccc.
Ex audoribus

M. Varrone: Adis tiuphi: Mcecenate: Iaccho:
Cor.Boccho. Eternis
Iuba rege:Xenocrate Zenonis:Sud:ne.Efchy/
lo: Philoxene: Euripide: Nicandro: Satyro:
Teophrafto: Carete: Philomere: Derroc ate:
Xenotino:Metrodoro:Sotaco:Py rhea: Timeo
Siclo: Nicea: Thcocrefro: Afaruba: h-lnafea:
Theomene:Cfefia:Mitridate:Sophccle: Arche
lao.rege:CaHiftrato:Demccrito:ifmGio:Oiym
pico: Alexandro poiyhiftore: Appionc: Horo:
5£oroaftre. Sacralia.

SECVNDVS

CAH PLYNII SECVNDI NAT VR ALIS HYSTORIAE LIBER SECVNDVS.

An Finitus Sit Mundus:Et An Vnus. CA. I.

VNDVM ET HOC Q VOD NOMINE ALIO CAELVM AP
pellarilibuitrcuiuscircuflexutegutur cunda:numeefle credi par
eftatternu: immenfummeqj genitumeqj {tenturum unqua: Huius
extera idagare nec itereft hominum:nec capit humana: coniechi'
ra raentis.Sacer eft:a:ternus immefus: totus in toto: imo uero ipfe
totu:finitus:ac ifinito fimilis. Omniu re^j certus: Si fimilis incer^ uel infini
to. Extra intra cuda coplexus x fe: idemqj re^> natura: opus :oi re, tus:ac fin u
rum ipfa natura.Furor eft mcfura eius animo quofda agitafle: atcg rojfrtrulis ^
prodere aufbs. Alios rurfus occafiae hinc fumptaaut his data inno- v s ~

merabiles tradidiflemudos: ut totidere^ naturas credi oporteret.

Aut fi una omnes icubar et: tonde tame folesttotidecg lunas:8£ ca^
tera etia i uno 8i immefa:3i innumerabilia fyde ra: quafi no eadem
queffione lemper in termino cogitatiois occurlura defyderio finis alicuius. Aut fi hsec infinitas
natura: omniu artifici poffit affignari:n5 illud ide i uno facilius fit intelligi tato pratfertim ope*
re.Furor eft profecto furor egredi ex eo :8i tanqua iterna eius cuda plane iam fint nota:ita fcrtu
rari extera: quafi uero mefura ullius rei poffit agere:qui Iui nefciatraut mes hominis uidere quae
mundus ipfe non capiat. De Forma Eius. CA. II.

Orma eius in fperie orbis abfoluti globata efle nome i primis:& cofen fus in eo mon
taliu orbem appellatiu.Sed Si argumeta reifc docetmo folu quia talis figura omnibus
iui partibus uergit i fefe:ac fibi ipfa tolerada efhleque includit:^ cotinet nulla^e eges
ccpaginu: nec fine aut initiu ullis lui partibus fenties: nec quia ad motu quo fubide
nerti debeatfut mox apparebit)talis apoffima e:Sed oculoig quoqj ,pbat5e cj> couexus mediufqj
quacuncp cernatuncu id accidere i alia no poffit figura.

De Motu Eius. CA. ID.

Anc ergo forma eius seterno:& irrequieto ambitu inenarrabili celeritate.xxiiii. hora>
ru fpado circumagi folis exortus Si occafixs haud dubiu reliquere: an fit immefus Si
ideo fenfum auriu facile excedes tatae molis rotata: uertigfe affidua fonitus no equL
de facile dixerimmo hercle magis q circuadoi^ fimul tinnitus (yderu: fuofqj uolue^

tiu orbes. An dulci quijde:&r {credibili fuauitate cocentus nobis qui intus agimus :iuxta diebus
nofhbufqi tadtus labit mundus:effe innumeras ei effigies animaliu rerucp cundaijd impreflas.

Et ut i uolucru notamus ouis lseuitate cotinuadubricu corpus:quod clariffimi auctores dixere uel. Nec
teneru argumetis idicaf: quonia ide deciduis repe omniu feminibus innumera in mari praxn uel leufta>
pue:ac pferuqj cofufis moflrifica: digeneraf effigies.Praeterea uifus jpbatioe alibi plauftra: alibi te cotinua
urfutauri alibfialibi littera: figura cadidiore medio fuper uerticem circulo. ud;uerum

Cur Mundus dicaf< CA. M.

Quidem Si confenfu gentium moueor. Nam quem kogulon grseci nomine orna>
menti appellauerunt: eum &jios a perfeda abfblutacg elegatia mudu.Cadu quidem
haud dubie caelati argumeto diximus:ut lterpretatur.M. Varro. Adiuuat rerum or^
do defcripto circulo:qui fignifer uocatur {.xii.animaliu effigies: & per illas folis cm>

(ii congruens tot feculis ratio.

De Quattuor Elementis. CA, V.

Ec de elemetis uideo dubitari quattuor ea efle.Igniu fummo: inde tot ftella^: collu/ uel ignitu
centiu illos oculos. Proximu fpiritus: que grseci noftriq; eode uocabulo aera appel, uel ignem
lant. Vitale hunc:& per eunda rexje meabile: totoqj cofertu-.Cuius ui fufpenfam cum cum
quarto aquali elemento librari medio fpatii tellure. Ita mutuo coplexu diuerfitatis

effici nexunr-S: leuia poderibus inhiberi quominus euoler. Cotraqj grauia ne ruat fufpedi leuL
bus i fublime tedetibus. Sic pari in diuerfa nifii ui fua qusecg confiftere irrequieto mudi ipfius
coftrida circuitu: quo femper in fe currente imam atqj media i toto terra:eadeqj uniuerfo car^
dine ftare pedete librate per quse pedeat.Ita lola immobile circa ea uolubili uniuerfitate eadem
ex omnibus nedi; cidcc^ omnia inniti. De Septem Planetis. CA. VL

LIBER

S Nter hanc calumc 5 eode (piritu pendent certis difcreta fpatiis.vii.fpdera: qua ab m>
| ceflu uocamus errantiaxu errent nulla minus illis.Quofj/ medius fol fertur amplifli
1 j ma magnitudie ac poteftaternec teporu modo terraruq?: (ed (pderu etia ipfcru cadiq;

_ reflor. Hunc mudi efle totius animu:ac planius mente:" Huc principale naturae regi/

mcn:ac nume credere decet opera eius extimantes.Hic luce rebus miniftrat: aufertcp tenebras.
Hic reliqua fpdera occultat.Hic uices rempo^rannuqj lemper renafeente ex ufu naturae tempe¬
ra;. Hx caeli triftitfa difeutit: Atc£ etia nubila humai animi (erenat.Hic fuu lume caeteris quoqj
fyderibus fcenerar praecIarus:eximius:omnia intuens:omnia etia exaudiensrut principi litteraru
Homero placuifle in uno eo uideo. De Deo. CA. VIL

Vapropter effigie dei forroaq; quaerere imbecillitatis humans reor: quifqs eft deus
(fi modo eft alius)& quacuncg in parte totus eft fenilis: totus eft uifus:rotus auditus:
totns animae: totus animi:totus (iu.innumeros qdem credere: atep etia ex uirtutibus
uitiiiqj holum ut pudicitia: concordia:mente:lpem: honore:clsmetia:hdem:aut(ut
Democrito pIacuit;duos pino poenam & beneficiu maiore ad focordia accedit. Fragilis 3t labo
. | rioia mortalitas in partes iftadigeflit infirmitatis fuae memor: ut porticibus coleret quifqj quo

■v , " — : Aaiaxime mdigeret.Itaq; noia alia aliis gctibus:3i numina in iifdem innumerabilia reperimus.In-
tl- fcns quoque in genera deferiptis morbifque:& multis etia peftibus du efle placata trepido metu

j cupimus.Ideoque etia publice febri fanu in palatio dicatu eft:Orboriae ad cede lariu ara:Et ma/

fortunae efquiliis.Quaobre maior cariitu populus etia q holum intelligi pot: cu finguli quo
v ■? x’ queexiemetipfistotidedeos faciat:Iunones geniofque adoptado fibi.Getes uero quada anima

lia etiflX aliq etia oblcena pro diis habenae multa diflu magis pudeda p foetidos cibos & alia fi
milia iurates.Matrimoma quide inter deos credi tantoque teuo ex hi nemine nafci:& alios efle
gradseuos': lempqj canos:alios iuuenes:atqj pueros atri coloris: aligeros: claudos:ouo editos ai

ternis diebus uiuetes morietefqj pueriliu prope delirametoi^ eft. Sed luper omne impudetiam
adulteria inter ipfos fingrmox iurgia:& odia: atqj etia furtoru efle:& Iceleru numina. Deus eft
mortali iuuare mortale:& haec ad sternam gloria uta:hac pceres iere roroani: hac nunc caelefti
caflu cu liberis luis uadit maximus omnis aui reflor Vefpafianus Auguftus feflis rebus fubue/
miens. Hic eft uetuftiflfimus referendi benemerentibus gratia mos: ut tales numinibus alcribat.
Quippe & omniu alioru nomina deoru:& quae fupra fyderd rettuli ex holum nata funt meritis.
Iouem quide aut mercuriu:aliterue alios inter (e uocari: & efle caeleftis nomeculaturae quis np
interpretatioe naturae fateafvlrridendu uero agere cura reni humanaiy illud quicquid eft fum
mum.An ne tam trifti atep multiplici minifterio non pollui credamus dubitemufiief Vix prope
eft iudicare utru magis conducat generi humano quando aliis nullus eft deorii re(peflus:aliis p'u
dendus:externis famulantur (acris: ac digitis deos geftantroi monftra quoq;: quae colunt danv
nant: 3C excogitant cibos: imperia dira in ipfos ne fbmno quidem quieto irrogant. Non matri-
monia:non liberos:non deniq; quicq aliud nifiiubetibus (acris diligunt. Alii in ipfo capitolio
fallunttac fulminantem peierant Iouem:& hos iuuant fcele: a: illos (aera lua poenis agunt.Inue-
nit tamen inter has utraiqj lentent as medium fibiipra mortalitas numen: quominus etiam pia
na de deo conieflatio eflet. Toto quippe mundo 8t locis omnibusxmntbufqj horis:hominum
uocibus fortuna fola inuocatur:& una nominatur:una accufatur:una agitur rea: una cogitatur:
fola laudatur: fola arguitur:& cum conuitiis colitur :uo!ubili% a plcrilq; uero & caca etia exifti
mata:uaga:mcoftans:incerta:uaria:indignorucp fautrix:huic omnia expe(a:huic omnia ferutur
accepta:& in tota ratione mortalium (ola utraq; pagina facit. Adeocg obnoxia fumus fortis:ut
fors ipla pro deo (ir:qua deus pbatur incertus. Pars alia & hanc pellit: aftroq? fuo euentus afE-
gnat:& nafcendi legibus femelcp in omnes futuros unq deo decretu.In reliquu uero ociu datur.
Sedere coepit lententia haepariterqj 8C eruditu uulgus SL rude in ea curfu uadit. Ecce fulgura
moitus:oraculopi prafata: arulpicu pradifta: atq; etia parua diflu in auguriis fternutameta:8£
induflum offenfioes pedu. Diuus Auguftus lauu pdidit fibi calceu prapoftere induflu:quo die leditioe
uel indf militari ppe afdiflus eft.Qua fingula improuida mortalitate inuoluut:folu ut inter ifta uel cer

tu fit nihil efle certi:nec mi ferius quicq homine aut fuperbius:Cateris quippe animatiu fola ui
flus cura eft.In quo Ip5te natura benignitas fiifficit:uno quide uel praftreda cunflis bonis:q^
- d A de gloria:de pecunia:ambiti5e: fupercp de morte non cogitat. Veru in his deos agere curam re/

'~3‘ rum humanarum credi ex ufu uita efhpoenafqj maleficiis ahquado (eras occupato deo in rata

mole:nunq autem irritas efle. Nec ideo proximum illi genitum homine:ut uilitate iuxta beluas

Jgafi

colitur
uel tollif

SECVNDVS

l

eflet.Imperfedae uero in homine naturae praecipua lolatiame dea quide pofle omnia. Nac^ nec
libi poteft morte cofciicererfi uditrquod homini dedit, optimu in tatis uitae poenis:nec mortales
aeternitate donare:aut reuocare defunctos:nec facere ut qui uixit n5 uixeri:: qui honores geflic:
no gefiferit.Nullucg habere in praeterita ius praeterq oblfuionis.Atqjfut facetis quocg argumen¬
tis Iocietas haec cu deo copuletur)ut bis dena uiginti no fintrac multa fimiHter efficere no pofle.

Per quae declaratur haud dubiae naturae potentia.Id quocg efle quod deum uocamus.In haec di-
uertifle no fuerit alienum propter uulgatam aifidue quaeftionem de deo.

De Natura Syderum Errantium. C A. VIIL

Inc redeamus ad reliqua naturae lydera:quae affixa diximus mudorno illa ut exiffimat
uulgus fingulis attributa nobis:& clara diuitibusrminora paupihusrobicura defectis:

8i pro forte cuiu% lucetia ad munera mortalibus.Quia nec cu iuo quaeqj homie or¬
ta moriunf :nec alique extingui decidua fignificat- No tata cado iocietas nobiicu eft:
utnoftro fato mortalis fit ille quoq; fyderu fulgor; Illa nimio alimeto tradi humoris ignea uim
abudatia reddut.Cu decidere credunt":ut apud nos quoqj idluminibus accefis liquore olei nota
mus actidere.Caeteru aeterna eft catieftibus narura intexetibus mudurintexruqj cocretis.Potetia
aute ad terra magnope pertinensrquae ppter effeci us claritatecg 8C magnitudine in rata fub
tilitate noici potuerurrficut fuo demoftrabimus loco.Circulo^e quoqs caeli ratio in terrae metio
ne aptius dicefqdo ad ea pertinet tota {igniferi modulatio inuetionibus no dilatis.Obliquitate
eius intellexifleihoc eft reru fores apuifle Anaximander Milefius tradif primus olympiade.Iyiii.

Signa deindein eo CIeoftratus:& primu arietis ac iagittarii.Sphaera ipiam ante multo atlas.Nuc
relido ipiius mudi corpore reliqua inter caelu terra% tradenf .Sumu efle quod uocant Saturni
iydusndeocg minimu uideri:& maxio ambire circulotac.xxx.anno ad breuiffima ledis fuse prin¬
cipia regredi certu eft.Ofum aute erratiu lyderu meatus intercp ea folis & lunae cotrariu mundo
agere curfumhdeft laeuu:lemper illo in dextra praetipiti: 8i quis affidua couetfione immelae cele
ritatis attollanf ab eo:rapiaturc£ in occafurmaduerfo tame ire moturp luos quaecp paflus ita fer
ri ne couolutus aer eande in parte aeterna mudi uertigfe ignauo globo torpeat: lea findat aduer
fo lyderu uerbere dilcretus di digeftus.Saturni aute lydus gelidae ac rigetis efle naturseimulroqj
ex eo Iferiore Ionis circulu:& ideo motu celeriore duodenis circuagi annisfTerru Martisrquod
quida Herculis uocat:ignea ardentis folis uidnitate binis fere annis couerti.Ideocg huius ardore
nimio & rigore Saturni interiedu ambobus ex utrocg teperari loueilalutarecg fieri deu.Inde fo-
lis meatu ee partiu quidem trecetayeJx.Sed ut obleruatio umbraru eius redeat ad notas quinos
annis dies adiici: fupercg quarta parte dfei.Qua ob cam quinto ano unus intercalaris dies addif
ut tempo^. 16 facilius folis itineri cogruat, Infra fole ambit inges lydus appellatu Venerisraiter
no meatu uagii:ipfi% cognominibus aemula folis & lunae: praeuenies quippe & ante matutino
exoriesduciferi nome accipit: ut fol alter: dirmqj maturans.Cotra ab occafu refulgens nucupaf
uefper:ut prorogas Iuce-.uicecp lunae reddes.Qua natura eius Pythagoras Samius primus depre-
hedit olympiade circiter.xlii.qui fuit urbis Romae annus.cxlii.Largiori magnitudine extra cun
<fta alia fydera:eft claritatis quide tatae ut unius huius ftellae radiis umbrae reddafJtacp & in ma
gno nominu ambitu eft. Alii enim Iunonis: alii ifidis: alii matris deu appellauere. Huius natura
cuda generanf in terris. Nacg in alterutro exortu genitali rore colpergens no terrae modo coce
ptus implet:ueru animantium quocp omniu ftimulat.Signiferi aute ambitu peragit tricenis 6C
duo de quinquagenis diebus:ab fole nunq abfiftens partibus lex atqj quadraginta longiusfut Ti¬
meo placet)Simili ratione fed nequaq magnitudine lcilicetautui proximu illi Mercurii lydus a
quibufda appellatu Apollinis inferiore circulo fertur.ix. diebus ociore ambitu modo ante folis
exortu:modo poft occalum (pledesmunq ab eo.xxiii.partibus remotior: ut Ctelias & Soligenes
docent. Ideo 8i peculiaris horu lyde ru ftatio eft:necg comunis cu (upradicfis. Naqj ea & quarta
parte caeli a fole abefle & tertia:&: aduerla foli faepe cernuntur:maiorefcp aliis habent cunaa ple aias ucj
nse couerfionis ambitus in magni anni ratione dicendos. De Lunae Natura. CA. IX. ajlos
' * Ed oxum admiratione uincit nouiffimu lydus terrilq; familiariffimu:5^ in tenebra^

remedia ab natura reperru Iunae.MuItiformi haec ambage torfit ingenia conteplan^
tiu:& proximu ignorari lydus maxie indignatiura: crefcens lemper:aut fenelcens. Et
modo curuatain cornua:mo aequa pportioe diuila:mo finuata in orbe: maculola:eo
deqj fubito praenites:immefa orbe plenorac repete nulla:alias pernox:alias lera:5^ parte diei folis
luce adiuuas;deficies:& in defectu tame colpicua. Quae melis exitu latet ra laborare no credff.

a ii

altitudine
uel latitu-
dinem

<^0?^ - «.?-

LIBER

Iam uero humilis & excelfa:& ne id quide uno modo:fed alias admota caelor alias cotigua moti
busrnuc in aquilone elatarnucin auftros deieda.Quae iingula in ea deprehedit hominu primus
Endymion:& ob id amore eius captus fama traditur. No fumus profecto grati erga eosrqui lax
bore curaq? luce nobis aperuereJn hac luce mira quoqj humani ingenii peffe ianguine:& caedes
codere annalibus itfuatrut fcelera hominu nofcanf mundi ipfius ignaris. Proxima ergo cardini:
ideoq* minimo ambitu uicenis diebus feptenifcp & tertia diei parte peragit fpacia eaderquse Sa¬
turni fjdus altiflimu.xxx.ut didu eft annis: dein remorata in coitu folis biduo cu tardiflime a
tricefima luce rurfus ad eafde uices exit.Haud fcio an omniu quae in cado praeno fci potuerunt
magiftra in.xii.fpatia mefium oportere diuidi annurquado ipfum totiens folc redeudo ad prinx
dpia cofequif. Solis fulgore ea ut reliqua fydera tegirfiquide i totu mutuata ab eo luce fulgere:
quale I repercuflu aquae uolitare cdfpicimus.ideo molliore 8C imperfeda ui fbluere tatu humo
re:atcp ena augererque folis radii abfumat.ideo & inaequali lumine afpidrquia ex aduerfo demu
plena reliquis diebus tantu ex fe terris oftedat: quatu ex fole ipfa codpiat.In coitu quide no cer
nirquonia hauftu omne luas auerfa illo regeratrunde acceperit.Sydera uero haud dubie humo
re terreno pafdrquia orbe dimidio nonunq maculofa cernafrfcilicet nodu fuppetente ad hauri
enduro ultra iufta ui.Maculas enim non aliud efle q terrae raptas cum humore fordes.

De defedu Solis & Lunae 8£ de node. GA. X.

j Efedus autem fuos & folis rem in tota contemplatioe natura maxima mira 8i ofte>

( to fimilem eope magnitudinu umbraecg indices exiftere. Quippe manifeftum eft fox
Icm interuetu lunae occultarirlunacp terrae obiedurac urces reddi eofdem folis radi-
! os luna fterpofitu fuo auferete terrae: terracp lunae.Hac uero fubeute repetinas obdu
ci tenebras:rurfumcj3 illius umbra fydus hebetari. Necp aliud efle node q terrae umbra. Figura •
aute umbrae fimile metae ac turbinuuerforquado mucroe tatu ingruat: necg lunae excedat altitu
dine:quonia nullu aliud iydus eode mo obfcuref :8C talis figura femp in mucrone defidat.Spa-
tio quide cofumi umbras idicio funt uolucru palti uolatus. Ergo cofiniu illis eft aeris terminus
initiucp aether is. Supra luna pura ofa ac diuturnae lucis plena. A nobis aute per node cernut fy
dera ut reliqua lumina & tenebris.Et ppter has caufas nodumo tepore defiat luna. Stati aute
atqfmeftrui no funt utriqs defedusppter obliquitate figniferi.Iunaeqj multiuagos(ut didu eft)
flexusrnon lemper in ferupulis partium congruente fpderum motu.

De igderum magnitudine. CA. XI.

Aec ratio mortales animos fubducit in ceelu ac uelut inde coteplatibus triu maxima
ru r epi naturae partiu magnitudine detegit. No poflet quippe toms fol adimi terris i
tercedete lunarfi terra maior effet q luna.Certior ex utraq; uaftitas folis aperifrut no
fit necefle amplitudine eius oculoi*> argumetis atcp coiedura animi fcrutari. Immen

fum efle c5ftat:quia arbori in limitibus porredaiy in quotlibet paffuu milia umbras paribus ii
ciat iteruallisrtanq toto fpatio medius.Et quia per aequinodiu omnibus in meridiana plaga ha-
bitatibus fimul fiat a uertice.Ite quia drca folftitiale arculu habitatiu meridie ad feptetrionem
umbrae cadat:ortu uero ad occafumrquae fieri nullo modo poflentrnifi multo effet maior q ter
ra:& q> mote ida exoriens latitudine exuperat dextra leuaq; large ampledes: praefertim difcKV
tus tato interuallo.Defedus lunae magnitudine eius haud dubia ratioe declarat: ficu t terrae par
ipfa uel uitate ipa deficies. Naq; cu fint tres umbra^j figurae: coftetcg:fi par lumini fit materia:quae iadat

ipfe umbra-.colunae effigie iad:nec habere fine.Si uero maior materia q Iumem: turbinis redi: ut fit

imu eius anguftiffimu:& iimili modo ifinita logimdo.Si minor materia q lux: metae exiftere ef¬
figie in cacuminis fine definetertalecg cemi umbra deficiete luna pala fit:ut nulla amplius relin
quaf dubitatio fuperari magnitudine terra. Id quide 8i tacitis ipfius naturae indiciis. Cur enim
partitis uiabus ani brumalis abfceditfiit nodiu opacitate terras reficiat:exufturus haud dubie:
& fic quoq; exurens quadam in partc:tanta magnitudo eius eft.

Quae quis inuenerit in obieruatione caelefti. CA. XII.

IT ratione quide defedus utriufqj primus romani generis fn uulgus extulit Sulpitius
Gallus:qui confcu.M.!viarcelIo fuit, fed tu tribunus militu follicitudineexercitu li
berato:pridie q Perles rex fupatus a Paulo eftrin codone ab impatorepdudus ad pd
neda eclipfim:mox & copofito uoluine. Apud graecos aute inueftigauit primus oium

SECVNDVS 3

menfes gentium dielcg & horasrac Crus Iocorum:& uicos populorum complexus xuo tefte: ha¬
ud alio modo:q cofilio^j naturx particeps.Viri ingetes fupraqj raorcaliu natura ranto^ numiV
nu lege deprehela:& miiera holum mete abibluta x defectibus ftella^fceleraiaut morte aliqua
fydepi pauente.Quo in metu fuilfe Sterfichori & Pindari uatu fublimia ora pala eft deliquio fo
lis:3i in luna ueneficia arguete mortalitate:& ob id crepitu diflono auxiliate. Quo pauore igna
rus caufae Nicias athemenfium imperator ueritus daflem portu educere: opes eo^: afflixit. Ma¬
di ingenio & cadi interpraetes rerucp natura capaces argumenti repertores: quos deos hornis
nefqj uiciftis.Quis enim haec cernens:& ftatos lyderu(quonia ita placuit appellare labores non
Tuse neceffitati mortalis geitus ignofcat.Nuc cofefla de iifde breuiter atq? capitulatim attingar
ratione admodu neceflariis locis ftridicg reddita. Na necp iftituti operis talis argumetatio eft:
necR omnium rerum afferri polle caulas minus mirum eft:q conftare in aliquibus.

De defedibus. ^ CA. XIII.

! E fedus.cc.xxiii. melibus redire 1 fuos orbes cerrn eft. Solilqj defectu no nili nouilfi
ma primaue fieri luna:quod uocat coitu, Lunae aute no nifi plena: fempcg citra q,pxi
me fuerit.Omnibus aute annis fieri utriulqj (yderis defedus ftatis diebus orifq; fub
=j terra.Nec tame cu fiat fupne ubiqs cerni:aliquado ppter nubila: fiepius globo terrae
obftate couexiratibus mudi. Intra ducetos annos Hipparchi lagacitate copertu eft:& lunae defe-
dum aliquado quinto mele a priore fieri:loIis uero ieptimo.Eande bis in triginta diebus lupra
terras occultari:fed ab aliis atq; aliis hoc cerni.quxq; funt in hoc miraculo maxime mirarcu co-
ueniat umbra terrae luna hebetari:nunc ab occalus parte hoc ei actideremuc ab exortus.Et qua
na ratione cu folis exortu umbra illa hebetatrix fub terra elTe debeat femel ia acciderit:ut in oc-
caiu luna deficeret utroq? fuper terra colpicuo lydere. Na ut in duodecim diebus utrucg lydus
quxreref :& noftro seuo accidit imperatoribus Veipafianis patre.iii.filio iterum conlT.

DeLunxmotu. CA. XHII.

Vna lemper auerfis a Iole cornibus fi crelcat:ortus fpedare: fi minuaf occafus:haud
dubium eft.Lucere dodrantis femuntias horarum ab fecunda adiidentem ulque ad
plenum orbem detrahentem^ in diminutionem: intra.xiiii.autem partes folis fem-
per occultam elle. Quo argumento amplior errantium ftellarum q Iunx magnitu-

do colligitur:quando illse & a feptenis interdum partibus emergat. Sed altitudo cogit minores
uiderirficut affixas caelo lolis fulgore interdiu non cerni:cum xque die ac nodu luceatadcp ma
nifeftum fiat defectibus lolis:6d praealtis puteis.

Errantium motus:& luminum canonica; CA. XV;

Rrantiu autem tres quas lupra folem dicimus fitas:occuItantur meates cum eo.Exo-
riunf uero matutino difcedentes parribus nunq amplius undenis. Poftea radiorum
eius contradu teguntur: 8i in triquetro a partibus.c.xx.ftationes matutinas feriunt:
quae & prima uocanf :mox in aduerlo a parribus.c.lxxx,exortus uelper tinos . Iteruqj

in.c.xx.ab alio latere appropinquate ftationes uelpertinas: quas SC fecundas uocant: donec alle¬
catus in partibus duodenis occultet illas:qui uelpertini occalus appellanf .Martis ftella ut pro-
pior etiam ex quadrato fentit radios ab.lxxxx.par tibusrunde 8C nome accepit. Is motus primus
fecudus nonagenarius didus ab utroq; exortu. Eade ftarionalis fenis mefibus comoraf in fi-
gnisralioquin bimeftris cu cxterx utrac^ ftatione quaternos menfes n5 impleantlnferiores au¬
tem dux occultanf in coitu uelpertino fimili modo: relidoq; fole totide in partibus fariut ex¬
ortus matutinosiatq; a logilfimis diftantix fux meris lolem infequunf :adeptxc^ occafum ma¬
tutino codunf :ac prxtereut:mox eode interuallo uelperi exoriunfeulq; ad quos diximus termi
nos. Ab his retrogradiunf ad fole:& occalu uefpertino delitefeut. Veneris ftella 8C ftatioes duas ,
matutina uefperanacg ab utroq? exortu fecifia logilfimis djftarix fux finibus.Mercurii ftatioes
breuiore mometo:q ut deprxhedi polfint.Hxc eft luminu occultationum ratio gplexiore mo-
tu:multilcp inuoluta miraculis.Siquide magnitudines fuasrSi colores mutant:& exde ad fepte-
trione accedunt:abeuntm ad auftrum:terrilm propiores:aut cxlo repente cernuntur.In quibus
aliter multa q priores tradituri fetemur:ea quocp illorum elle muneris: qui primi quxredi uias
demoftrauerut. Modo nequis delperet fxcula proficere femper. Pluribus de caufis hxc omnia
accidut. Prima circulorum eft:quos grxci apfidas in ftellis uocaf.etenim grxcis utedu erit uoca
bulis.Sut autem hi lui cuiqs earu:aliiq? q mundo:quonia terra a uerticibus duobus quos appel-
lauerunt polos:centru cadi eft:nec no figniferi oblique inter eos liti. Omnia aute hxc coftat ra-

LIBER

tione circini femper indubitata.Ergo ab alio cuiq? centro apfides fuae exurgunt.Ideocg diuerfos
habent orbes motufq; diflimilesiquoniam interiores apfidas necefle eft breuiores eflc.

Quare eadem alias altiora:aliasinferiora-uideantur. CA. XVI.
Gitur a terrae centro apfides altiffimae lunt: Saturno in fcorpioe.Ioui in uirgine.Mar
ti in leonerSoli in geminis: Veneri in iagittario.Mercurio in capricomo: Mediis om¬
nium partibus.Ete cotrario ad terrae centrum humillimae atque proximae. Sic fit ut
tardius moueri uideantur: cum altiffimo ambitu feruntur. Non quia accelerent tar.
dentue naturales motus:qui certi ac finguli funt illis: led quia dedudlas ab fumma apfide lineas
coartari ad centrum necefie eft : ficut in rotis radios. Idemque motus alias maior : alias minor
centri propinquitate fenritur. Altera fublimitatum cauia.quoniam a fuo cetro apfidas afriffimas
habent in aliis fignis.Saturnus in librae parte uicefima.Iuppiter cacri.xv.Mars capricorni.xxviii,
iol arietis.xix. Venus piTcium.xpi.Mercurius uirginis.xv.Luna tauri.iiii. Tertia altitudinum ra.
tio caeli menfura non circuli intelligitur: fubire eas:aut defcendere per profundum aeris oculis
eftimantibus. Huic connexa latitudinum ligniferi obliquitati% caufa eft. Per hunc ftellae quas
diximus errantes ferunf.Nec aliud habitatur in terris q quod illi fubiacet.Reliqua a polis Iqua>
lent. Veneris tantum ftella excedit eum binis partibus. Quae caufa intelligitur efficere ut quae,
dam animalia & in defertis mundi nafcantur. Luna quocg per totam latitudinem eius uagatur.
ied omnino no excedens eum. Ab iis Mercurii ftella laxiflime:ut tame e duodenis partibus(tot
enim luntlatitudines)non amplius odtonas pererret: neq? has aequaliter. Sed duas medio eius:8£
fupra.iiii.in&a duas.Sol deinde medio fertur inter duas partes flexuofo draconum meatu inae.
qualis.Martis ftella quattuor medias.Iouis mediam 8i fupeream duas.Saturni duas ut fol.Hsec
erit latitudinum ratio ad auftrum delcendetium:aut aquilone fubeutium. Hac coftare & tei tia
illa a terra lubeuntiu in cselu.Et pariter fcandi ea quoq; exiftimauere plericp falfo.Qui ut coar.
guatur:aperienda eft iubtilitas immenfa:& ois eas coplexa caulas.Couenit ftellas in occafu uefp.
tino jpximas effe terrae:& latitudine:& altitudine exortufqj matutinos in initio cuiufqj fieri.Sta
tioes in mediis latitudinu articulis:quae uocat ecleptica:perinde colefium eft motu augeri: qdiu
in uicino fint terrae: cu abfcedat in altitudine:minui. Quae ratio lunae fublimitatibus maxie ap.
probatur. Aeqj no eft dubiu in exortibus matutinis etia numere augeri:atq; a ftationibus primis
tres fuperiores diminui ufq? ad ftaiiones fecudas.Quae cu ita finnmanifeftu erit ab exortu raa.
tutino latitudines lcadi:quonia in co primu habitu incipiat partius adiiri moms.In ftationibus
nero primis 8C altitudine fubire:quonfa tu primu incipiat detrahi numeri: ftella eq; retroire, Cu.
ius rei ratio priuatim reddeda eft.Percuflae in qua diximus parte 8C triangulo folis radio inhibe
tur re&u agere curlum:& ignea ui leuaf in fublime.Hoc no protinus itelligi poteft mfu noftro:
ideocg exiftimanf ftare:unde 8t nome accepit ftatio.Progredif deinde eiufde radii uioletia:& re
troire cogit uapor repercuflas. Multo id magis in uefpertino ea£> exortu toto fole aduerfb:cu in
fummas apfidas expellunCminimeq? cernutur: quonia altiflime abfunt: 8C minimo ferunt mo.
tu:tato minore cu hoc i altiffimis apfidu euenit fignis. Ab exortu uefpertino latitudo defcedif:
partius ia fe minuete moturno tame ante ftationes fecudas augete cu 8C altitudo defcedif iupue
niete ab alio latere radio:eadeqj ui rurfus ad terras deprimente:quae fuftulerit in caelu ex priore
triquetro.Tantu intereft fubeant:ne radii an fuperueniat.Multoq? eade magis in uefpertino 00
cafu accidunt.Hsec eft fuperio^e ftella^ ratio.Difficilior reliquaru: di a nullo ante nos reddita.

Catholica Svderum errantium. CA. XVII.

Rimum igitur dicatur cum fint diuerfae ftellae: cur Veneris ftella nunq logius.xlvi.
partibus.Mercurius.xx.a fole abfcedant.Saepe citra eas ad fblem reciprocent. Couer.
f as habent utraeqj apfidas:ut infra fole fitae:tatum q; circulis earum fub terra efhqua
tum luperne praedidfaije:& ideo non poflunt abeffe ampIius:quoniam curuatura ap.
ad uel led fidum ibi non habet longitudinem maiorem.Ergo utraecg fimili ratione admodum ftatuut ap.

fidum fuarum margines:ac fpatia longitudinis latitudinum euagarione penfant. At enim cur no
femper ad.xlvi.8f ad partes.xx.perueniuntvimmo uero.Sed ratio canonica falhr. Nancp apparet
apfidas quoq; earum moueri:q> nunq tranfeant folem. Itaq; cum in partem ipfam eius incidere
margines alterutro latere: tum 8i ftellae ad longiffima fua interualla peruenire intelliguntur :cu
citra fuere margines totide partibus:8f ipfe ocius redire credutur:cu fit illa femper utricp extre>
mitas fumma.Hinc 8f ratio motuu couerfa intelligitur.Superiores enim celerrime ferunf in oc
cafu uefpertino.-hae tardiflime.Illx a terra alrilfime abfunt: cu tardiffime mouentur:h£e cu oci£

SECVNDVS 4

fime. Quia (icat in illis propinquitas centri accelerat: ita in iis extremitas circuli. Illa» ab exortu
matutino minuere celeritatem inripiunt:hae uero augere. 111 a: retro curium agunt a ftatione ma
tutina ufque ad uefpertinam. Veneris a ueipertina ufque ad matutinam.Incipit autem ab exortu
matutino latitudinem (candere. Alcitudinem uero ac (olem infequi a ftatione matutina ocifE-
ma in occafu matutino 8C alriflima. Digredi autem latitudine: motumque minuere ab exortu
matutino retro quidem ire: fimulque altitudine digredi a ftatione uefpertina. Mercurii rurfus
ftelJa utroque modo (candere ab exortu matutino: digredi uero latitudine a uefpertino: confer
cutoque fole ad.xv.partium interuallum confiftit quadriduo prope immobilis. Mox ab ait itu-
‘dine defcendit: retroque graditur ab occa(u uefpertino ufque ad exortum matutinum. Tatum-
que ha»c 8C luna totidem diebus quot fubiere:de(cendunt.Veneris quindecies 8i pluribus fubit.
Rurfas Saturni 8i Iouis duplicato digrediuntur.Martis etiam quadruplicato. Tanta eft naturae
uarietas.Sed ratio euidens.Mam quae in uaporem Tolis nituntur: enam defcendunt aegre.Multa
promi amplius circa haec poliunt fecreta naturae lege(que: quibus ipia feruiat: exempli gratiadn
Martis fydere cuius eft maxime inobferuabilis curfus nunq id ftationem facere.Iouis (ydere tri¬
quetro raro admodum fexaginta partibus diicreto.Qui numerus (exangulas mundi efficit for-
mas.Nec exortus nifi in duobus (ignis tantum cancri & leonis (imul edere.Mercurii uero (ydus
in pi (cibus exortus uelpertinos raro facere : creberrime in uirgine.In libra matutinos. Item ma¬
tutinos in aquario:rarij(Iimos in leone. Retrogradum in tauro & in geminis nbn fieri.In cancro
uero non citra.xxvtpartem.Luna bis coitum cum fole in nullo alio figno facere q geminis. Non
coire aliquando in (agittario tantum. Nouiffimam uero pr.mamque eadem die uel node nullo
alio in figno q ariete confpici : id quoque paucis mortalium contigit. Et inde fabula cernendi
Iynceo.No comparere in caelo Saturni (ydus 8C Martis cum plurimum diebus.dxx.Iouis.xxxtri,
aut cum minimum denis detradhs diebus. Veneris.lxix. aut cum minimum.lii. Mercurii,xiii.
aut cum plurimum.xvii.

Quae ratio colores eorum muter. CA. X VIU.

Olores ratio altitudinem temperat: fiquidem earum dmilitudinem trahuntun qua^
aera uenere fubeundo:tingitque appropinquares utralibet alieni meatus circulus.Fri
gidior in pallorem. Ardentior in ruborem: Ventofus in horrorem.Sol atque commif
fiirae abfidum extrematque orbita; a terra in obfeurirate. Suus quide cuicp color eft,
Saturno cadidus.Ioui darus.Marti igneus. Luci fero candens. Vefperi refulgens.Mercurio ra di*
ans.Lunse blandus.Soli cum oritur ardens poftea radians. His caufis connexo uifu 8C earu quae
caelo continentur.Nancp modo multitudo confertaineft circa dimidios orbes lunae: placida no
de leniter illuftrante eas.Modo raritas ut fugifle miremur plenilunio ab(condente:aut cum fo^
lis (upraue didarum radii uifus perftrinxere noftros. Et ipfa autem luna ingruentium folis ra-
diorum haud dubie differentias fentit:heberante caetera inflexos mundi conuexitate eos: prae^
terq ubi redi angulorum competunt idus.Itaqj in quadrato folis diuidua eft: in triquetro iemi
ambitur orbe:impletur autem in aduerfo:rurfusque minuens eafdem effigies paribus edit inter
uallis:fimili ratione qua fupra folem tria (ydera.

Solis motos Sf diernm inaequalitatis ratio. CA. XIX.

Ol autem ipfe quattuor differentias habet bis aequata node diei: uerno & autumno:
81 in centrum incidens terrae odauis in partibus arietis ac librae. Bis permutatis (pa>
tiis in audum diei bruma odaua in parre capricorni. Nodis uero folftitio totidem
in partibus cancri.Inaequalitatis cau!a obliquitas eft (igniferi:cum pars aequa mundi
fuper fubterque terras omnibus fiat momentis. Sed quae reda in exortu fuo confurgunt: figna
longiore tradu tenent lucem:quae uero obliqua ociore tranfeunt (patio.

Quare Ioui fulmina affignentur. CA. XX.

Atet plerolqj magna ce li affedatioe copertu a pricipibus dodrinae uiris fupno^e tri
um fyderii ignes efle:qui deddui ad terras fulminu nome habeat. Sed maxime ex iis
medio loco Gti:fortaffis quonia cotagiu nimii humoris ex fuperiore circulo: atqi ar-

_ doris ex fubiedo per hunc modum egerat.Ideocg didum Iouem fulmina iaculari.Er

go ut e flagrante ligno carbo cum crepitu:fic a fydere caeleftis ignis expuitur.prsefcita fecum a£-
feresrne abdicata quide fui parte in diuinis ceflante operibus.Idq? maxima turbato fit aere:quia
colledus humor abundantiam ftimulatiut quia turbatur quoda ceu grauidi iyderis parm.

Interualla (yderum CA. XXI,

aiiii

earum uel
inerunt iis

LIBER

Nteraalla quocg fyderum a terra multi indagare tentauerunt.Et iolem abefle a luna
I|jj9 jS!j unde uiginti partes:quatum lunam iplam a terra prodiderunt. Pythagoras uero uir
JP &i\ fagacis animi a terra ad lunam. cxxv.milia ftadiorum efle collegit. Ab ea ulq? ad (ole
fjggJ^S;, duplillnde ad duodeci figna triplicatu. In qua feteria Si Gallus Sulpitius nofter fuit.

De fyderum mufica. CA. XXII,

Ed Pythagoras interdu ex mufica ratioe appellat tonurquatu abfit a terra lua. Ab ea
ad Mercuriu fpatii eius dimidiu:& ab eo ad Venere. A qua ad Iole fefquiplu. A fole
K2S[j| ad Marte tonu.i.quatu ad luna a terra. Ab eo ad Ioue dimidiu:& ab eo ad Saturnu
fojtem uel dimidiu.Et inde fefquiplu ad figniferu.Ita fepte tonos efFicirqua diapafon harmoni

fex am uocant:hoc eft uniuerfitatem cocentus Jn ea Saturnum Dorio moueri. Mercuriu Phtongo,

louem phrygio:& in reliquis fimilia iucunda magis q neceflaria lubtilitate.

De mundi geometria. CA. XXIII.

— |=i Tadiu.cxxy.nofiros effiat pafIus:hoc eft pedes fexcetos.xxy. Poffidoius normus.xl.
H ftadioi^ a terra altitudine efle:in qua nubila ac ueti nubefqj pueniat.Inde puru liqui
jgj ducp 8i impturbatae lucis aere.Sed a turbido ad luna uiries cetu ftadioi^.Inde ad fcv
& le quinquies milies.Eo fpatio fieri ut ta linenfa eius magnitudo no exurat terras.Plu
tes aut nubes noingetis ftadiis in altitudine fubire pdiderur.Incoperta haec Si iextricabilia: fed
tapdendatq lunt pdita.In quis tame una ratio geometricae collediois nunq fallacis poflit no re
pudiari:fi cui libeat altius ifta,pfequi.Nec ut mefurafid enim uelle pene demetis odi eft)fed ut ta
tu coiedati animo confiet eftimatio. Na cii trecetis.lx.St fere lex partibus orbis Iblis ex drcuitu
eius patere appareat circulu per que meatilempcy dimeties tertia parte ambitus: 8i tertiae paulo
minus leptima colligatrapparet depta eius dimidiarquonia terra cetralis interueniat.Sexta uero
parte huius immefi fpatii quod circa terra circuli folatis animo coprehedit inefle altitudinis fpa
tio. Luna: uero duodecimarquonia tato breuiore q lol ambitu currit.ita ferri ea in medio folis
acterrae.Mitfc» quo .pcedat improbitas cordis humani paruulo aliquo inuitata fucceflu.Sicut in
fupradidis occafione impudetiat ratio largifraufiq; diuinare folis ad terra fpatia. Eade ad cselu
agut:quonia fit medius fbl:ut .ptinus mudi quoq; ipfius mefura ueniat ad digitos.Quatas.n.di
metiens habeat leptimas: tatas habere circulu duo 8i uicefimasrtanq plane a ppediculo mefura
caeli cofiet. Aegyptia ratio qua Petofiris Si Neceplos oftedererfingulas partes i lunari rirculofut
diduefi)mfnimo.xxxiii.fiadii's paulo amplius patere colligit.ln faturni ampliftimoduplu.In Co
Iis quemediu efie diximus utriufq? menfura: dimidiu.Quae coputatio plurimu habet pudoris:
quonia ad Saturni circulu addito figniferi ipfius interuallomec nuerabilis multiplicatio efficit.

De repentinis fyderibus. ^ CA. XXIIII.

x Efiant pauca de mudo.Nacjj 8i in ipfb caelo ftellae repete nafcunt plura ea^ genera.

______ De cometis Si cadeftibus ,pdigiis:namra:&: fitu:& generibus eoiy. CA. XXV.

rj^jwi Ometas graed uocatmoftri crinitas horretes crine fanguineo:& comare mo i uertice
hifpidaslide pogoias:qbus inferiore ex parte in fpede barba: I5ge jamittit iuba: Aco
ua£ i^culi mo uibranf ociffimo fignificatu.Haec fuit de qua qnto cofulatufuo Tybe
nus impator Caefar pclaro carmine pfcripfit ad huc die nouiffime uifam.Eafde bre>
uiores Si in mucrone faftigiatas xiphias uocauere:quse fune oium palidiffime:& quoda gladii ni
toretac fine ullis radiis:quos chryfeus auro nomie fimilisxolore aut eledro raros e margie emit
nt.Pithetes dolioi^ cernit figura i cocauo fumidae lucis. Cerarias cornus fpede habet:qlis fuit:
cu graeda apud falamina depugnauit.Lapades ardetes imitant faces.Hippeus eqnas iubas celer>
r imi motus:atq? in orbe circa fe eutis.Fit Si cadidus cometes argeteo crine ita refulgesrut uix co
tueri liceat: Ipedecp huana dei effigie in fe oftedens.Fiut Si hirti uillo^d fpecie Si iuba aliqua cir>
cudati. Semel adhuc iubae effigies mutata in hafia eft olympiade centefima odauarurbis anno,
cccIxxxxviii.Breuiflimu quo cernerent fpatiu fepte die^e annotatu eftrlogiffimu odoginta.Mo
uent aute alii erratiu modoralii imobiles hseret.Omnes ferme fub iplo feptentrione aliqua eius
parte no certarfed maxime in cadidarquse ladei circuli nome accepit. Arifioteles tradit 8i fimul
plures cerni nemini copertu alterirquod equide fdam. Ventos autem ab iis graues xfiufque fu
gnificari.Fiunt 8i hybernis menfibus Si in auftrino polo: fed ibi dtra ullum iubar.Diracj coper>
ta aethiopum 8i aegypti populis:cui nomen aeui eius rex dedit Typon: ignea fpecie:ac fpirae mo/
do intorta:uifu quoqg toruo: nec ftella uen us q quida igneus nodus.Spargunt aliquado 8i err &*
tibus ftellis caeterifqp crines. Sed coetes nunq in occafura parte cadiefi. Terrificu magna expte

SECVNDVS *

fydusac no leuiter piatu:ut ciuili motu Oflauio cofule.Iterumcg Pompeii 8i caedris belloJn no
ftro uero aeuo circa ueneficiu quo Claudius Caefartperiu reliquit Domitio Neroni:ac delde pri
cipatu eius afliduu prope ac feuu.Referre arbitraf in quas partes fele iaculef:aut cuius ftellae ui
res acdpiat:quafqj fimilitudines reddat: 8i qbus in locis emicet. Tibiali fpecie arti muficae por*
tedere.Obfcenis aute moribus in ueredis ptibus.Signoru ingeniis di eruditioni fi triquetram fi*
gura quadrataue paribus angulis ad aliquos perenniu ftella^ fitus edxnt.Venena fundere in ca*
pite feptetrionalisrauftrinaeue ferpetis. Cometes in uno totius orbis loco colif in templo romae
admodu fauftus Diuo Augufto iudicatus ab ipfo:qui icipiete eo appuit ludis:quos faciebat Ve
neris genitricisrno multo poft obitu patris Caefaris in collegio ab eo inftituto.Naqj his uerbis id
gaudiu prodidit.Iis ipfis ludoiji rneo^: diebus fydus crinitum per fepte dies in regione cadi fub
leptetrionibus eft cofpe&u.Id oriebatur circa undecimam horam dieiiclarumq; & oibus terris
confpicuu fuit-Eo figno fignificari uulgus credidit Caefaris anima inter deorum immortalium
numina receptarquo nomine id infigne fimu aero capitis eius quod mox in foro cofecrauimus:
adie&u eft.Efac ille in publicu.Interiore gaudio fibi illum natu fe fecg in eo nafci interprsetatus
eft:& ut uese fateamur: falutare id terris fuit.Sunt qui 8i haec fydera ppetua efle credat: fuocp am
bitu ire:fed no nifi relidta a fole cerni. Alii uero qui nafei huore fortuito 5d ignea uindeocg fblui.

Hipparchus de fyderibus per exempla hyftoricarfaces.
lampades:trabes:bolides:&chafma caeli. CA. XXVI.

De Hipparchus nuq fatis laudatus:ut quo nemo magis approbauerit cognatione cu
homine lyderu:animafcg noftras parte efle cadi noua ftella 8i aliam in aeuo fixo genita
deprehed:t:eiufcp motu qua die fulfit ad dubitatione eft adduftus:an ne hoc faepius
fieretfmouerenrurqj 8i eae quas putamus affixas.Ide que aufus re eria deo Iproba anu
merare pofteris fteIIas:3C lydera ad norma expagere organis excogitatis:p quae lingula^: loca at*
«5 magnitudies fignar t:ut facile difeerni poflet ex eo:no mo an obirerinafcerefqpftd an oino ali
qua trafiret mouereturue.Ite an crefceret minuerentq? cado in haereditate cunctis relido: fi qfq
qui ratione ea caperet inuentus efTet.Emicant 8i faces no nifi cum decidunt: uife. QualisGer*
manico Caefare gladiatore fpectaculu edente praeter ora populi meridiano trafcurrit.Duo gene
ra ea^e. Lampades uocat plane faces. Alteri bolidas:qua!e mutinenfibus malis uifum eft.Diftant
Cf faces ueftigia loga faciut priore ardente pte.Bolis uero perpetua ardes longiore trahit limite.
Emicant & trabes fimilimodo:quasdocosuocant:quales cu lacedemonii clafle ui<fti imperiu
grxeiae amifere.Fit & caeli ipfius hiatus quem uocant chafma.

De caeli coloribus. ^ CA XXVII.

i* It & fanguinea fpe:quo nihil terribilius mortaliu timori eft.Incediu ad terras cadens
| inde.Sicut olympiadis cetefimae feptimae anno tertio cu rex Philippus graeria quate*
I ret. Atqui haec ego ratis teporibus naturae ut caetera arbitror exiftere:no ut plericf ua
U r iis de caufis quas lgenio^: acume excogitat. Quippe igetiu maiore fuere pnutia.Sed
ea aeddifle no qa haec fadta funt arbitror: ue^ haec ideo fadta qa icafura erat illa: raritate aute
occulta eoise efle rationem *. ideo® non ficut exortus fupradidtos defe&ufqs 8i multa alia nofei.

- De flamma cadi. ^ CA.. XXVIII,

Ernunf 8i ftellae cu fole totis diebus pleru<$:& arca iolis orbe ceu fpe coronae: 8i uer
ficoloris drculi:Qualiter Augufto Caelare in prima iuueta urbe intrate poft obitu pa
tris ad nome ingens capeflendum. De coronis cadeftibus. CA. XXIX.

Xiftut eaede coronae circa luna & circa nobilia aftra caelo quocg inhaereria. Circa fo*
lem arcus apparuit.L.Opimio.iii.Q-..Fabio.ii.confr.orbis.L.portio.M.Adlio.

De circulis repentinis. CA XXX.

Irculus rubri coloris .L.Iulio.P.Rutilio confTFiunt prodigiofi 8i longiores folis de*
fedtus qualis occifb dieflatore Caefare: 8i Antoniano bello totius pene ani pallore co
tinuo. Pluresfoles. CA. XXXI.

T rurfus plures foles cernunf :nec fupra ipfum nec infra:fed ex obliquomunq iuxta:
nec cotra terra: nec noctu: fed aut oriete aut ocddente.SemeI in meridie confpedti ia
bofphoro pdunf :qui a matutino tepore durauerut in occafum.Trinos foles antiqui
faepius uidere.Sicut Sp.Poftumio.Q . Minutio.Q^ . Martio. M . Portio, M. Antonio.

P.Dolobella &.M. Lepido.L .Placo conffi5i noftra aetas uidit Diuo Claudio prindpe confulata
cius Cornelio Qrfito collega.Plures firaul q tres uifi ad hoc acui nunq produntur.

normam
expangere
uel nome
expongere

incafura

uelcafura

LIBER

Plures luna;. CA. XXXII,

I Vnae quoq; frinaemt Cn.Domirio.C.F. L. Annio confTapparuere:quos plericg appe!

lauerut (oles nodurnos. Dierum lux node. CA. XXXIII.

I Vme de caelo nodu uilum eft.C.Cecil io. Cn . Papirio coniTSi faepe alias ut diei fpea'

es nodu luceret. Clypei ardentes. CA, XXXIHI.

c Lypeus ardens aboccalu ad ortum icintillans tranfeurrit lolis occafum.L. Valerio.

Cn.MarioconfT Oftentum caeli. CA. XXXV.

t, i --i Intilla e ftella cadere:& augeri terrae appropinquaterac poftq in lunae magnitudine fa
f da iit ili uxiiTe ceu nubilo die. Dein cu in caelu fe redpetrlapade fada femel uncypdL»

tur.Cn.Odauio.GScribonio coniT. Vidit hoc Licinius SyllanUsjpconful cu comita
tu luo. De difeurfu ftellarum. CA. XXXVI.

t leri uidef & difcurfas ftella^e nunqua temere: ut non ex ea parte truces ueti coorian

' tur:& ex iis tuc pcellae in mari terrilqj. De ftellis catioribus. CA. XXXVII.
^ In nodurnis militu uigilus inhaerere pilis pro uallo fulgure effigies:eae & antenis
nauigatiu aliifcp nauiu partibus ceu uocali quoda feno infiftuuut uolucres fede ex fe
de mutates.Graues cu iolitariae uenerermergetefcg nauigia:& fi in carinae ima decide
rint exuretes.Geminae aute falutares:& piperi curfus pnunriae:quara aduetu fugari
dira illa ac minacem appellatamqj Helenam ferunt. Et ob id Polluci & Caftori id numen al E.
gnanreofq? in mari deos inuocant.Hominum quoq? capita ueipertinis horis magno praefegio
circunfii!gent.Omnia incerta ratione & in naturae maieftate abdita.

De aere. CA. XXX VIII.

Adenus de mudo iplo lyderibufqj.Nuc reliqua caeli memorabilia. Naq; 5^ hoc caelu
5 appellauere maiores:quod alio noie aera: omne quod inani fimileruitale huc fpiritum

g gj]?| fundit.Infra luna haec fedes:multoq? inferior. Vt animaduerto propemodu coftare:
*. infinitu ex fuperiore natura aeris & terreni halitus mifcens utraq? forte cofunditun
Hinc nubila:tonitrua:& alia fulmina.Hinc gradines:& prumae:imbres: procellae: turbines.Hinc
plurima mortaliu mala:& repe natura pugna feaiTerrena in caelu tedetia deprimit lydege uis.
Eademqs quae fponte no fubeat:ad fe trahunt.Decidut imbres. Nebulae fubeut.Siccatur amnes.
Ruunt grandines. Torrent radii:8£ terram in medium undique Ipellunt.Iidc m infradi refiliut:&
quae potueretauferunt fecu. Vapor ex alto cadir:rurlumcg in altu redit. Veri ingruat inanes.Iide
que cu rapina remeant. T otanimalium hauftus Ipiritum e fublimi trahit. At ille contra nitif . Tei
lufcg ut inani caelo Ipiritu in fu dit.Sicultro citro comeantenaturai ut tormeto aliquo mundi
celeritate difeordia accedaf .Nec ftare pugnae licetrfed affidue rapta couoluitur.Et circa terram
imenfo reije quali globo tendit fubinde per nubes caelu aliud obtexens. Ventorum hoc regnu.
Itaque praecipua eo^e natura «bir&r ferme reliquas coplexa caulas-quoniam & tonitruu 8C fulmi*
nu iadus horum uiolentiae pier qj alfignant.Quin 8i ideo lapidibus pluere interim q> uero fiht
rapti:5f multa fimiliter.Quamobrem plura limul dicenda lunt.

De sefhatis tempeftatibus. CA. XXXIX.

■ Empeftatu rerumcp quafeia ftaras efle caulas: quafda uero fortuitas:aut adhuc ronis
incopertae manifeftu eft. Quis enim aeftates & hyemes quaecj in teporibus annua ui
ce intelligunf lyderu motu fieri dubitetf Ergo ut lolis natura teperado intelligitur
ano:lic reliquo^ quocg lyderu prpia e qbufq? uis: & ad fua cmq; natura fertilis. Alia
fut i liquore foluti huoris faecuda.Alia cocreti ! prufnas:aut coadi i niues:aut glaciati \ gradies.
Alia flatus teporis. Alia uaporis.Alia roris. Alia rigoris.Nec uero haec tata debent exiftimari:qta
cernunftcu efle eoij t nullu minus luna tam Imenfe altitudfs ro declarer.Igif in fuo quaeqj motu
natura fua exercet:quod manifeftu Saturni maxie tranfitus imbribus faciunt.Nec meantiu mo
do lyderu haec uis eft: fed multoru etiam adhaerentiu cado quotiens errantiu acceffu impulla:
aut coiedu radiole exftimulata funt.Qualiter in luculis fentimus accidete:quas graeci ob id plu
uio noie hyadas appellat.Quin 8i fua fpote quseda ftatilcp tpibus ut haedo^e exorrns arduri ue
rolydus no ferme line procellola grandine emergit. De caniculae exortu. CA. XL.

— - - si Am caniculae exortu accedi lolis uapores qs ignoratfCuius lyderisefFedus a^mplifliV

* mi in terra fentiunf.Feruet maria exoriete eo.Fluduat in caelis uina.Mouef ftagna.
3 Orige appellat aegyptus fera:qua in exortu eius cotraftare:& cotueri tradit:ac uelut
adorare cu ftexnueiit. Canes quide toto eo fpatio maxime in rabie agi no eft dubiu.

SECVNDVS 6

Vis temporum anni ftatua. CA. XLI.

Vin in partibus quoque lignorum quorundam fua uis inelbut autumnali aequino-*
dio brumaque cum tempeftatibus confici (ydus intelligimus.

De incertis tempeftatibus. CA. XLII.

Ec hymbribus tantum tepeftatibu(c£ fed multis 8C corpo^ 8t ruris experimentis.Afr
flantur alii (ydere. Alii comouentur ftatis temporibus:aIuo:neruis:capite:mete. Olea
& populus alba Si (alices folia (blftitio circunagunt.Floret ipfo brumali die (ufpenfa
in tedis arentis herba pulegii.Rumpuntur intentae (piritu membranae.Miretur hoc
qui no ob (eruet quotidiano experimeto herbam una: quae uocaf haeliotropiu abeunte Iole in>
tueri lempenoibulqj horis cu eo uerti:uel nubilo obubrante.Ia quide lunari poteftate oftreaifc:
cochyliorucp Si concharu omniu corpora augeri:8i rurfus minui.Quin Si ioricu fibras relpode
re numero lunse exgfiuere diligentiores.Minimuqj animal formica ientire uires lyderis interlu
nio (emp cefiante.Quo turpior homini inlcitia eft:fatenri pcipue iumento^ quoruda in oculis
morbos cu luna increlcere ac minui, Patrocinaf uaftitas caeli imenfa difcreta altitudine in duo
atqj (eptuaginta ligna, Ha: funt re^ aut animatiu effigies:in quas digeflere caelu periti.In his qui
da mille (excetas anotauere ftellas m (ignes uidelicet effedu uifuue. Exepli gratia in cauda tauri
ieptem quas appellauere Vergilias.In fronte fiiculas.Booetem quae (equitur (eptentriones.

De imbribus. CA. XLIII.

■ Xtra has caulas no negauerim exiftere imbres uetofqyquonia humidam a terra alias
uero ppter uapores fumida exhalare caligine certu e.Nubelq? liquore egreilo in (ub
lime:aut ex aere coado in liquore egreffo in fublime: aut ex aere coado in Jiquore
gigni.Defitas eape corpufcp haud dubio coiedaf argumetorcu (ole obumbret.Per(pi
cuum alias etiam urinantibus in qualibet profundam aquarum altitudinem .

Quare lapides p uant. CA; XUm.

-t Gitur non eam infidas: pofle in has Si ignes fuperne ftellaije decidere: quales lereno

j demerfo:Si fumidum uorticem uoIui.Hinc na(d procellas.

De tonitruis Si fulguribus. CA. XLV.

i T fi in nube ludef flatus aut uapor toitrua edi:fi erupat ardes:fulmia.Si Imiore tra*
j du nitaf : fulgetra.His findi nuberillis prapi. Et ede toitrua impado^t igniu plagas:

I ideoqjptinus corrulcare igneas nubiu rimas.Pofle Si repullu fydepz depre(Tum:qui 3

_ 1/ terra meauerit: (piritu nube cohibitu tonarematura ftragulate Ioni tu du rixef .-edito

fragore cu erupat:ut in mebrana fpiritu inteta.Pofle Si atritu du in praeceps feraf illu quilquis
eft:ipiritu accedi.Pofle Si afflidu nubiu elidimt duo^e lapidu fintillantibus fuIgetris.Sed haec
omnia ede fortuita.Hinc bruta fulmina 8i uana ut quae nulla ueniatratioe naturte.Is peuti mo/
tes:iis maria :om ne fc£ alios irritos iadus.Sla liero fatidica ex alto ftatifq? de caufis:8i ex iuis ue>
nire (yderibus.Simili modo uentos uel potius flatus pofle ex arido ficcocg anhelitu terrae gigni
no negaueri.Pofle 8i aquis aera expiratibus:qtli neq; in nebula defef :nec crafle(cat i nubes. Pof¬
le 8i (olis impulfii agi:quonia uetus no aliud intelligaf 5 fludus aeris:pluribu% etia modis. Na
que Si fldinibus 8i niuibus Si e mari uidemus eqde traquillo:8i alios quos uocant altanos e ter
ra confurgere.Qui quidem cum e mari redeunt tropei uocantur:fi pergunt apogei;

B Qua ratione echo reddatur. CA. XLVI.

Ontiu uero flexus crebricg uertices Sicoflexa cubito: autcofrada in huerosiuga: co
caui ualliu finus (cindut insequal iter: inde relultate aera quae caula etia uoces multis
in locis reciprocas fadt. Deuentis. CA, XLVII.

«ilne fine uetos generat ia quidaetia (pecus: qualis in dalmatiae ora uafto in pceps hia^

| tu:i que deiedo leui podere:quauis traquillo die turbini fimilis emicatpcella.Nome
i [loco eft (entaqmn:Et in Cyrenaica puinria rupes quae di auftro tradif lacra:qua jpfa^ lentaqaia

_ i'nu fit attredari hoinis manu:c5feftim auftro iuoluete harenas.In doibus etia multis uel lenia

maufada inclula opacitate coceptacula auras fuas habet:adeo ca no deeft. Sed plurimu intereft quin Si
flatus fit an uems:illos ftatos atq? p(pirares:quos no tradus aliquis ueji terrx (entiut:qui no au
ra:no pcella maris:(ed appellatioe quocp ip(a ueti funt. Qui fiue afliduo mundi incitu Si contra
rio (yderum occurfu nafcuntur: fiue hic eft ille generabilis rerum natura: Ipiritus huc illueque

LIBER

Hebetius
uel hebeti
mox iudi*
catu
confcifia
uel codia

tang in utero aliquo uagustfiue diiparili errantium iyderu idu:radioruq; multiformi iadu fla*
gellatus aer;flue a fuis fyderibus exeunt his propioribus: fiue ab illis caelo affixis cadunt: palam
eft illos quocg legem habere naturae non ignotam:etiam fi nondum percognitam.

Naturae 8£obieruationesuentorum, CA. XLVIII.

HI Iginti & amplius audores graeci ueteres pdidere de his obieruationes:quo magis mi
* ror orbe ta di(cordi:& in regna:hoc eft in mebra diuifo tot uiris curae fuifie ta ardua
iuetu perquirere iter bella pfertim 8i infida hoipitia.Pyratis etia oium mortaliu ho*

— - -J fhbus trafitus fame tenetibus:ut hodie quaeda in fuo quifcp tractu ex eopz comenta*

riisrqui nunq eo acceflere:uerius nofcat q indigena^: icietia.Nuc uero pace ta fefta:ta gaudente
prcuetu re^:arciuq; prindpe oino nihil adiici noua inquifitioe.imo ne ueteru quide inueta per
difd.No erat maiora praemia in multos diiperia fortunae magnitudine: 8t ifta plures fine pmio
alio q pofteros iuuadi eruerut.Naq? mores hominu fenuere no frudus.Et immenia multimdo
apertu quodcuq; eft mare hofpitaikp littoru omniu appuliu nauigat: ied lucn no icienm gratia.
Nec reputat caeca mens etia tantu auaritiae inteta:idipium fcieria pofie tutius fieri.Quaproptec
fcrupulofius q inftituto fbrtalfis coueniat operi:tradabo uentos:tot milia nauigatium cernens.

Ventorum genera. CA. XLVIIII.

Eteres quattuor oino ieruauere p totide mudi partes: ideo nec Homerus plures no*
minat.Hebetius mox iudicatu eft fecuta aetas odo addidit:ratioe nimis fubtili 8t co*
fcifia. Proximis inter urracg media placuit ad breuenumeru additis quattuor. Sut er*
go bini in quattuor caeli partibus. Ab oriete aequinodiali fubfolanus.Ab oriete bru*
mali uulturnus.Illu apeliote:hunc graeci euru appellant. A meridie aufter.tr ab occafu brumali
afncusrnoto 5£ liba nominat. Ab occafu aequinodiali fauonius.Ab occafu folftiriali chorus: ze*
phyron & argeften uocat.A ieptetrionibus feptetrio.Intercg eu 8i exortu fblftinale aquilo. A par
dias didi 8i boreas.Numerofior ratio quattuor iis iteriecerat trafceam media regioe inter iepte
trione & occafum folftitiale. Itecp caecia media inter aquilone & exortu aequinodiale ab ortu
foIftitiali:phaenica media regione inter ortu brumale & meridie. Ite inter liba 8£ noton cdpofi*
tu ex utroque mediu .Inter meridie 8t hybernu occidetem Iibanoton.Nec finis, Alii quippe me
fem nomine etianum addidere inter borea 8d caedam. Et inter eurum & noton euronoton, Sut
etia quida peculiares quibufqj getibus uentirno ultra certu procederes tradu: ut Athenienfibus
fcyron:paulo ab argefte deflexus reliquae graeaae ignoms. Aliubi elatior ide olympias uocat.Co
fuetudo his oibus nominibus argefte intelligit & caecia. Aliqui uocant helleipontion: Et eoide
alibi aliter.Item in narbonefi puincia clariffimus uecorum eft cirdus: nec ulli uioletia inferior.
Oftia plerucp redo liguftico mari perferes.Idem no modo in reliquis partibus caeli ignotus eft:
ied ne uienam quidem eiuiclem prouintiae urbem attingens : paucis ante limitibus iugi modiri
occurlu tantus ille uentoru eft coercitus.Et auftros in aegyptu penetrare negat Fabianus. Quo
fit manifefta lex naturae uentis etia 8C tempore & fine dido. Ver ergo aperit nauigatibus maria.
Cuius in principio fauonii hybernu molliunt caelumiiole aquarii. xxv.optinete parre.Is dies fex
tus eft ante februarias idus.Competit ferme & hoc omnibus:quos deinde pona per fingulas in*
tercaIatioes:uno die anticipatibus rurfumq? luftro iequeti ordine feruatibus.Fauoniu quida ad
yii.cal.martii chelidonia uocat:ab hirudinis uifix-jNonulli uero ornithiam uno & ieptuagefimo
die poft bruma ab aduetu auium flarem per dies noue.Fauonio cotrarius eft: que fubfblanu ap
pellauimus.Dams eft aute huic exortus uergiliaifc \ totide partibus tauri iex diebus ante maias
idus-.quod tepus auftrinu eft huic ueto feptetrioe cotrario. Ardetiffimo aute aeftatis tepore exo
nf caiculje iydus fole prima parte leois ingrediete.Qui dies.xv.ante augufti cale.eft.Huius exor
tu diebus odo ferme aquiloes antecedut:quos pdromos appellat.Poft biduu aute exortus iide
aquilones coftatius perflat diebus.xl.quos etefias uocant.Moliire eos credif folis uapor geina*
tus ardore fyderis.Nec ulli ueto^ magis ftati iunt.Poft eos rurfus auftri frequetes ufqj ad iydus
arduri:quod exorif.xi.diebus ante sequinodiu autuni.Cu hoc chorus incipitxhorus autunat.
Huic eft cotrarius uuIturnus.Poft id sequinodiu diebus fere quattuor Si.xl. uergiliarum occa*
fus hyemem inchoat.Quod tempus in tertio idus nouembris incidere coiueuit: hoc eft aquilo
nis hyberni:multumque seftiuo ilii diffimilis:cuius ex aduerfb eft africus.Ante brumam autem
ljeptem diebus totidemque poftea fternitur mare halcyonum foeturae:&: inde nomen ii dies tra
xere.Reliquum tempus hyemat.Nec ramen feuitia tempeftatum cocludit mare. Pirata prima
coegere moms periculo in mortem ruere:& hyberna experiri maria.Nunc idem auaritia cogit.

SECVNDVS 7

Ventorum etiam ffigidiffimi funtrquos a feptetrione diximus fpirare. Vicinus his chorus. Ii &
reliquos copefcunt:& nubes abigunt. Humidi aufter africus:& praecipue aufter italiae.Narrat 2Z
in poto ccecia in ie trahere nubes.Sicci chorus 8i uulturnus praetercj definentes, Niuales aquilo
6i feptetrio.Gradines feptetrio importat 8t chorus. Aeftuofus aufter.Tepidi uulturnus Si fauoi
us.Iide fubfolano (lciores:3i in totu omnes a feptetrione 8i o ccidete ficciores:q meridie 8i orie>
te.Salubemmus aute oium aquilo. Noxius aufter 8i magis liccus fortaflis quia humidus frigidi
or eft.Minus efurire eo fpirate credunf animares. Etefiae nociu definut flare: Si a tertia diei ho^
ra ormnf.In hifpama Si afia ab oriete flatus eft eo^.In ponto ab aquilone.Reliquis in partibus a
meridie.Spirat aute 8i a bruma qui uocanf ornithiae: fed leniores 8i paucis diebus. Permutat 8i
duo natura cu litu. Aufter africae ferenus. Aquilo nubilus.Omnes ueci uicibus filis fpirant maio
re ex parte. Aut ut cotrarius defineti incipiat cupxime cadetibus.Surgut a leuo latere in dextru:
ut fol ambiut.De ratione eoi a menftrua quarta maxime luna decernit.Iifde aute uentis in cotra
riu nauigaf prolatis pedibus:ut nodu pleruqj aduerfa uela concurrant.Auftro maiores fluftus
edunt q aquilone:quonia ille infernus ex imo maris fpirat:hic fummo.Ideoq; poft auftros noxii
praecipue terremotus.Noflu aufter interdiu aquilo uehementior.Et ab ortu flantes diuturnior
res funt ab occafu flantibus.Septentriones in pari fere definunt numero.Quae obferuatio etiam
in aliis multis rei^ naturae partibus ualet.Mares itaqj exiftimanf impares numeri.Sol & auget 8t
coprimit flatus. Auget exories occidefcg.Coprimit meridianus aeftiuis temporibus. Itacg medio
diei aut nodis pleruq? fopiunf:quia aut nimio frigore aut seftu foluunf .Et hymbribus ueti fo*
piunf. Expedantur autem maxime unde nubes difcuflae adaperuere caelum. Omnium quidem
fi libeat obleruare minimos ambitus redire eafdem uices quadrienio exado Eudoxus putat:no
uentorum modoiuerum & reliquarum tempeftatum magna ex parte.Et eft principiu luftri eius
femper intercalari anno caniculae ortu.De generalibus uentis haec.

De repentinis flatibus. CA. L»

Vnc de repentinis flatibus qui exhalante terra ut didum eft coorti rurfufqj deiedi exhalante
interim obduda nubium cute multiformes exiftunt. Vagi quippe 8i ruentes torrem uel exhalat
tium modo ut aliquibus placere offendimus: tonitrua 5 i fulgura edut. Maiore uero e terta
illati podere incurfuqj fi late ficcam ruperint nubem: procellam gignuntjquse uocaf
a grsecis ecnephias.Sin uero depreffo finu ardius rotati effregerint fine igne hoc eft fine fulraf-
ne uorticem fadunt:qui typhon uocatur:ideft uibratus.Ecnephias defert.Hic fecum aliquid ab
reptum e nube gelida conuoluens uerfanfqj: 8£ ruinam fuam illo pondere aggrauans: &t locum
ex loco mutans rapida uertigine:praedpua nauigantium peftis:non antennas:modo uerum ipfa
nauigia contorta frangens: tenui remedio aceti in aduenientem effufi: cui frigidiffima eft natu*
ra.Idem illifu ipfo repercuflus correpta fecum in caelum refert:forbetque ki excelfum. Quod fi
maiore depreffae nubiis eruperit (pecu: fed minus lato q procella: nec fine fragore: turbinem uo^
canr.proxima quaeq; profternentem.Idem arefen tior :accen fu (que dum fuerit praefter uocat atn
burens contada pariter 5C proterens.

Alia prodigiofa genera tempeftatum. CA. LI;

On fit aute aquiloibus typhon nec niualis: aut niue iacete ecnephias. Quod fi fimuf aquilonf
rupit nube:exarfitcj:&: igne habui t:aut poftea cocepit: fulmen eft.Diftat a pftere:quo bus uel aq
flima ab igne. Hic late mndif flatu.Illud congloba f impetu. Vortex autem hic me.- loius mei-
ando diftat a turbine quo ftridor a fragore.Procella latitudine ab utrocp difieda nu do uel re-
be uerius q rupta.Fit di caligo beluae fimilis nube dira nauigatibus. Vocaf 8i coluna:cu fpiflatus meando
humor rigenfqj ipfe fe fuftinet.Ex eode genere 3C in longa ueluti fiftulam nubes aquam trahit.

Quibus in terris fulmina non cadant. CA. LU.

Yeme 8C aeftate rara fulmla cotrariis de caufis: quonia hyeme defatus aer nubiu erat
fiore corio fpiflaf 'omnifqj terra^j exhalatio riges ac gelida quicquid aedpie ignei ua
porisextinguit.Quae ratio i mu ne fcythia 8i circa rigetia a fulminu cafii pftat:& e di
uerfo nimius ardor aegyptu.Siqde calidi ficciq? halitus terra raras admodu tenuefq;
di ifirmas defanf in nubes. Vere aute& autuno crebriora fulmia:corruptis i utroqj tepore afta
tis hyemifqj caufis.Qua ratioe crebra f italia fulmfa:quia mobilior aer mitiore hyeme & aftate
nimbofa:femp quodamodo uernat uel aututiat.Italiae quocg partibus iis: quae a feptetrioe defere
duc ad tepore qualis e urbis capaiae tracfus:iuxta hyeme 8i xftate fulgurar.quod no in alio fitu».

Fulgurum genera 3i miracula. CA. LM.

LIBER

I==grij Viminum ipforum plura genera traduntur: Quae ficca ueniunt non aduruntifed diC
fe fipant.Quae humida non urunt:fed infufcant. Tertium eft quod darum uocant:mv
3 R/Cjl ri^1C£e maxime naturae:quo dolia exhauriuntur intadis operimentis: nulloqj alio ue/
ftigio relido. Aurum & aes & argentum liquatur intus faeculis ipfis nullo modo atit/
buftis:ac ne confuio quidem figno caerae.Martia princeps romanarum ida grauida partu exani
mato ipla citra ullum aliud incommodum uixit.In catilinianis prodigiis pompeiano ex munici
pio.M.Herennius decurio iereno die fulmine idus eft.

De obferuationibus. CA. LIIII.

■ Hufco^e litterae noue deos emittere fulmina exiftimant:eacg efle undedm generu.Io
ue enim trina iaculari.Romani duo tatu ex his feruauere: diurna attribueres Ioui:no/
durna Sumano.Rariora fane eade de ca frigidioris caeli. Hetruria rupere a terra quo
que arbitraf:quae infera appellat brumali tepore fada fseua maxie a execrabilia:cum
fint ota quae terrena exiftimat no illa generaliamec a lyderibus uenietiaded ex proxima atcg tur*
bidiore natura. Argumctu euides eft:q> oia a fupiore caelo detidetia obliquos habeat idus: haec
aute quae uocant terrena redos.Sed quia ex jppriore materia caduntndeo credunf e terra exire:
quonia ex repul lu nulla ueftigia edant: cu fitilla ratio no inferni idus:fed aduer fi. Saturni ea a 1 y
dere pfidfci fubtiliter ifta coftdati putat:ficut crematia a Martis. Qualiter cu uullcinii oppidu
thufcoise opuletiffimu tora cocremaraeft fulmine. Vocat & familiaria in tota uita fatidica: qua:
prima fiunt familia fiia cuiqj indepto.Caeteru exiftimat no ultra decem annos portendere priua
ta:praeterq haec quae matrimonio primo fada aut natali die. Publica non ultra tricefimum aiv
numipraeterq in dedudione oppidorum.

De fulminibus euoeandis. CA. LV.

Xtat annaliu memoria lacris quibufda & pcationibus uel cogi fulmina uel impetrari.
Vetus fama eft hetruria: impetratu uulfinis & urbe 8C agris depopulatis: fubeute mo
ftro:quoduocauere Olta: euoraru & a Porfena fiio rege :8i ante eum a Numa fiepius

_ hoc faditatu:in primo annaliu luo^i tradit.L.Pifo grauis audor.Quod imitatu para

rite T ullu Hoftiliu idu fulmine. Lucofq? & aras 8i facra habemus: iter qua: ftatores: SC tonates:
& feretrios:eliciu quocj accepimus Ioue. Varia in hoc uitae fentetia:& pro cuiufiibet ammo.Im/
perari natura audads eft credere.Nec minus.hebetis beneficiis abrogare uires: quado in fulgu
ru quoq interpretatioe eo profecit fcientia:ut uentura alia finito die prsecinat:&: an peremptu*
ra fint fatum:aut apertura potius alia feta quae lateantunumerabiiibus in utro<$ publicis priua/
tifq3 experimentis.Quamobre fint iftafut rerum natur se libuit)aliis certa:aliis dubia:aliis proba
ta:aliis damnanda.Nos cattera quae lunt in his memorabiliamon omittemus.

Catholica fulgurum, CA. ^ L VI.

Vlgetrum prius cerni q tonitrum audiri cum fimul fiant certum eft. Nec miru quo/
niam lux fonitu uelodor.Idum autem & fonitum congruere ita modulante natura.
Sed fonitum profediefle fulminis:non illati:etiamnum fpiritum odorem fulmine.
Ideo quati prius omne & afflari q percuti. Nec queq tangi qui prior uiderit fulmen:
aut tonitma audierit.Leua pipera exiftimatunquonia leua parte mundi ortus eft.Nec ta aduen
tus (pedatur q reditus:fiue ab idu refiliat ignis:fiue opere cofedo:aut igne cofumpto fpiritus re
meet.In.xvi.partes caelum in eo refpedu diuifere tufci.Prima eft a feptetrionibus ad aequinodia
le exorra.Secuda ad meridie.Tertia ad aequinodiale occafum. Quarta optinet quod reliquu eft
ab occafu ad leptetriones.Has in quaternas iteru diuifere partes: ex quibus odo ab exortu fini/
ftras:totide e cotrario appellauere dextras.Ex iis maxime dirae quae per feptetriones occafum at
tingut.Itaq? per plurimu refert: unde uenerint fulmina:& quo coceflerint.Optimu eft in exorti/
uas redire partes.Ideo cu a prima caeli parte uenerint:o£ in eande concefferint fumma foeliatas
portenditur: Quale Syllae didatori oftentum datum accepimus.Caetera ipfius mundi portione
minus profpera aut dira.Quaeda fulgura enuntiare no putant fes:nec audire: praeterq fi hofpiti
indicenf aut parenti. Magna obferuationis huius uanitas: tada Iunonis sede romse depraehefa
eft Scauro cofule:qui mox princeps fuit.Nodu magis q iterdiu fine toitribus fulgurat. Vnu ani
mal homine no femp extiguit: ca: tera illicorhuc uidelicet natura tribuere honore:cu tot beluae
confidunt u^r^us pftent.Omnia contrarias incubant partes. Homo nifi conuertat ui percuflus non exp i-
uel conci/ fat.Supemeidi confidunt. Vigilans idus coniuentibus oculis:dormiens patentibus reperif.Ho
dunt minem ita exanimatu cremari fas non eft:codi terra religio tradidit. Nullum animal nifi exani*

SECVNDVS S

matum fulmine accenditur. Vulnera fulminitorum frigidiora reliquo corpore lunt. fulmine

Quae non feriantur fulmine. CA. LVTI. Uel fulmri

X iis quae terra gignutur lauri:firutice no irit.Nec unq alnus quincg pedibus defcedit natorum
i terra.Ideo pauidi altiores Ipecus tutiffimos putatraut tabernacula pellibus beluas^:
quas uitulos marinos appellitrquonia hoc fblu animal ex marinis no percutiat: ficut
nec e uolucribus aquila: qu ae ob hoc armiger huius teli fingit in italia Iter terradna

& aede Feroniae turres bellicis teporibus defiere fieri: quia no nullae earu (unt fulmine dirutae.
De pdigiofis pluuiis lacie 8t fanguine carne ferro lana lateribus coctis. CA. L VIII.

I Raeter haec inferiore calo relatu in monumera eft lacte & fanguine pluuifle.M.Aci

f ius a parthis Itereptus effiomnefq; cu eo lucai milites: quo^ magnus numerus in ex
ercitu erat.Effigies quae pluerat fpogia^e fere fimilis fuit.Aruipices caueda pmouerut fupna uul
nera.L.aute Paulo.C.Marcello coiTlana pluit circa caftdlu carifianuuuxta quod poft aniiT.an
nius Milo ocdfus eft. Eode caufam dicete lateribus codis pluifie in eius anni ada relatum eft.

De crepitu armorum 8C tubarum de caelo audito. CA, LIX.
resjgfoai Rmoru crepitus 6C tubae fbnitus auditus e caelo cimbrids bellis accepimusxrebroq?

& prius SC poftea. Tertio uerocofulatu Marii ab amerims Si tudertibus Ipedataar.*
ma caeleftia ab ortu occafucg inter le cocurretia:pulfi's quae ab occaiu erant. Iplum ar
[gjraii-ai dere caelu minime mira eft.Et fepius uifiim maiore ui ignis nubibus correptis.

De lapidibus e caelo cadentibus. CA. LX.

BElebrat graeci Anaxagora clazomeriiu olympiadis feptuagefimae odauae lecudo anno
predixifle caeleftiu litteraru fcientia: quibus diebus laxu caluru eflet e fole. Idcp fadu
interdiu in thracte parte ad egos flume.Qui etia lapis nunc oftendif magnitudine ue
hiculi colore aduftoxomete quocg illis nodibus flagrate. Quod fi quis praedidu cre>
datdirnul fateaf necefle eft maioris miraculi diuinitate fuifie Anaxagorae:foIu!cg reru naturae in
telledu 8i cofundi omnia:fi aut iple fol lapis efle:aut unq lapide in eo fuiffe credat. Deddere ta
me crebro non erit dubiu.in abidi gymnafio ex ea caufa colif hodieq? modicus quida: led que in
medio terra^c caluru ide Anaxagoras praedixifle narraf .Colitur 3C Cafandriae:quae potidea uocfi*
tata eft:-ob ia deduda.Egoipfe uidi in uocontiorum agro pauloante delatum.

De arcu caelefti^ CA. LXI,

Reus uocamus extra miraculu frequeces:& extra oftetum. Na nec pluuios quide aut
lerenos dies cu fide portendunt.Manifeftu eft radiii folis Imiffum cauae nubi repulfo
ade I Iole refringixoloruq; uarietate mixtura nubiu aeris igniuqj fieri.Certe nili Iole
aduerfo no fiutmet unq nifi dimidia Circuli fbratenec nodu. Quauis Ariftoteles p
dat aliquado uilum:quod tame fatef ide no nifi tricefima luna pofle.Fiut aute hyeme maxle ab
aequinodio autunali die decrefcete. Quo rurfus crelcere ab aeqnodio uerno no exiftutmec cir
ca lolftitiu logiffimis diebus.Bruma uero hoc eft breuiffimis diebus frequeter.Ide fublimes hui
li fole:humilefq5 fublimi:& minores occidete uel oricte:fed in latitudine diffulitmeridie exiles:
ueru ambitus maioris. Aeftate uero per meridie no cernunf. Poft autuni aequinodiu quacunqj
hora.Nec unq plures fimul q duo.Caetera eiufde naturae no’mulris dubia efle uideo.

Degrandine:niue:pruina:nebuIa:rore. CA. LXU.

p Randinem coglaciato bymbre gigni: 8i niuem eodem humore mollius coado.Pruri
! i na aute ex rore gelido. Per hyeme niues cadere no gradines: ipfalq; gradines inter diu
| tepius q nodu:8i multo celerius relblui q niues.Nebulaneceftatemec maxlo frigo>
j re exiftere. Rores necg gelurnecpardoribusmecp uetis:nec nifi ferena node.Gelado li
quore minui: (olutaq? glacie no eude mueniri modu. De Nubiu Imaginibus. CA. LXIII.

u Arietates coloru figura ruqj in nubibus cerni prout admixtus ignis luget aut uincaf.

De Proprietatibus cadi in Locis. CA. LXIIII.

Rxterea qualHam proprietares cadi quibuldam lods efle.Rofcidas xftate africae no^
des:In italia locris & lacu uelino nullo non die apparere arquus. Rhodi & lyracufis
nunq tanta nubila obduci : ut non aliqua hora fol cernatur: Qualia aptius fuis refe>
rentur in lods. Haec fint dida de aere.

De Natura Terrae. CA. LXV.

LIBER

Equitur terra cui uni re^j naturae partiu eximia propter merita cognome indidimti?
maternae ueneratois.Sic hominu il!a:ut caelu dei:quae nos nafcetes excipitmatos alit?
femelcg editos fuftinet femper: nouiffime coplexa gremio:iam a reliqua natura abdi>
catosttu maxfe ut mater operiesrnullo magis facramento:q quo nos quoqj facros fa-«
cit:etia monumeta ac titulos geres-.nomeqj .progas noftru: & memoria extedes cotra breuitate
uel nullis sui. Cuius nume ultimu iam nonullis lprecamur rati graue: tanq nefeiamus hac efle fola: quae
nunq irafcaf homini. Aquae fubeut in hymbres : rigefcut ingradinesitumefcut in flucftus:praed/
pitatur i torretes. Aer defatur nubibus:furit jpcellis.At haec benigna:mitis: ldulgesmfufqj mor>
taliu femp andlla:quae coada genera?quae fponte fundit? quos odores faporefq3?quos iuccos?
quos tadtusvquos colores?q bona fide creditu reddit foemis?quaenoftri caufa alit? Peltifera eni
animatia uitali fpiritu habete culpam necefle eft illi feminata exciperet genita fuftinere.Sed in
malis generatiu noxa eft.Illa ierpete homine perculto no recipit ampliusrpcenaique etia inertius
noine exigit. Illa medicas fundit haerbas:& femp homini parturit. Quin & uenea noftri miferta
inftituiffe credi potefbne in tedio uitae dirae famis mors terrae meritis alieniffima leta nos colu
meret tabe:ne lacera corpus abrupta difpergeret:ne laquei torqueret poena praepoftera: inclulo
fpiritu cui quaereref exitusrNe in pfundo quaefita morte lepultura fabulo fieretrne ferri crucia
tus {cideret corpus.Ita eft: miferta genuit id:Cuius facillimo hauftu illibato corpore:& cu toto
fanguine extigueremur nullo labore fitietibus fimiles: Quo taliter defunctos no uolucres:non
ferae attingeret : terraeq ue feruaref qui fibi ipfe periflet. Et ut uei£ fateamurtterra nobis maloru
remediu geuit:nos illud uitae ferius uenenu. Nos enim & ferro quo carere no poffumus: fimili
modo utimur. Nec tame quaereremur merito : etia fi malefirii caufa attuliflet. Aduerfus unam
quippe naturae pte vgrati lumus:quafi quae no ad delinas quafque:n5 ad cotumelias feruiat ho/
miniJn maria iacif: ut freta admittamusreluif aquis: ferrodigno: igne:lapide:fruge.OIbus cru.
ciaf horisrmultoque plus ut delitfis:q ut alimeus noftris famulef , Illa tamen quae fumma paria
tur:atque extremaxute tolerabilia uideanf . Penetramus i uifeera:auri argeticp uenas: & aeris ac
plubi metalla fodientes. Gemas etia & quofda paruulos quaerimus lapides ferobibus i ,pfundu
adis. Vifeera eius extrahimus:ut dygito geftef gema:qua petimus.Quot manus atteruntur. Vt
unus niteat articulus.Si ulli efient lferi: ia pfedo illos auaritiae atque luxuria: cuniculi refodit
fent.Et miramur fi eade ad noxa geuit aliqua. Ferae enim credo cuftodiut illa:arcetcp facrilegas
maus.None iter ferpetes fodimus?Et uenas auri tradamus cu uenei radicibus?Placatiore tame
dea urimur ob hoc:q> omnes hi opuletiae exitus ad fcelera cedefque 8i bella tedut: quaeque fam
guine noftro irrigamus i fepultis oftibus tegimus. Quibus tame uelut exprobato furore tadem
ipfa fe obducit:& fcelera quoque mortaliu occultat. Inter crimina xgrati animi 8i hoc dixerim:
5 naturam eius ignoramus. De Forma Terrae. CA, LXVI.

St aute figura prima de qua cofenfus indicat. Orbe certe dicimus terrae globu:quem
uerticibus icludi fatemur. Neque enim abfoluti orbis eft forma i tata moriu excelli
tate rata capone planicie:fed cuius amplexus: fi cuda linearu coprehedanf ambitu:ft
gura abfoluti orbis effiriat.Id quod ipfa ret^ naturae cogit ratio: no eifde caufis:quas
attulimus in caelo. Naque in illo caua in fe couexitas uergit: 8C cardini fuo hoc eft te rrae undiqj
incubit.Haec ut folida atque coferta affurgit intumefeeti fi'milis:extraque £ tendit. Mudus i ce*
tru uergit. At terra exit a cetro:immefum eius globu i forma orbis affidua circa ea mudi uolu*
bilitate cogente. De Antipodibus An Sint. CA. LXVII,

Nges hiepugna littera^ cotraque uulgi opimone circufundi terrae homines undicg
conuerfifque iter fe pedibus ftare: 8C cudis fimile efle caeli uerticetac fimili modo ex
quacucg parte media calcari.illo quaerete cur no decidat cotra fitir tanq non 8t ratio
praefto fit:ut nos no decidere mirenf illi.Interuenit fentetia quis idocili,pbabilis tm>
bse inaequali globo:8? fi fit figura pineae nucis nihilominus terra undicg incoli.Sed quid hoc re*
fert:alio miraculo exoriete: Pedere ipfam ac no cadere nobifeu ceu fpiritus uis mundo plertim
lclufi dubiu fit:an pollit cadere:natura repugnate:& quo cadat negate.Na ficut igniu fedes non
eft nifi i ignibus: aquali nili in aquis: fpiritus nifi in fpiritujita terrae arcetibus cudis nili I fe lor¬
eus no e.Globu tame effici mi^e eft i tata plairie maris caporuq;:cui lentetis adeft Dicsarchus
nir i primis eruditus regu cura pmefus motes:ex quibus altiffimu ,pdidit Pelion. M.cc.l.pafluu
ratioe ppediculi nulla efle ea portione uniuerlae rotuditatis colliges. Mihi incerta haec coieda^
uel ignaro tio uidefYHaud ignoro quofda alpiu uertices logo tradu nec breuiore qulquaglta milibus pa £

SECVNDVS 9

fuum aflurgere:Sed uulgo maxime haec pugna elt:fi coadam in uerticeaqua^ quocg figura cre¬
dere cogaf.At qui no aliud in rei& narura afpedu manifefhus .Nacp depedetes ubicp guttae par-
uis globantur orbibus.EtpuIuerx illatae frondiuqj lanugini impolitae abloluta rotunditate cer-
huntur.Et in poculis repletis media maximae tument.Quapropter fubtilitate humoris mollitia
q? in le refidete ratione facilius q uilu deprehendunt.Idc^ etiam magis mirum in poculis reple¬
tis addito humore minimo circumfluere quod luperfit-Contra euenire ponderibus additis ad
uicenos faepe denarios.Scilicet quia intus recepta liquorem in uerticem attollat: ut cumulo emi
nente infula dilabantur.Eadem efl: caufa propter quam e nauibus terra non cernatur;e nauium
malis confpicua. At procul recidente nauigio:fi quid quod fulgeat religetur in mali cacumine:
paulatim delcendere uideatur:& poftremo occulte tur.Deniqj oceanus quem fatemur ultimum
qua non alia figura cohaereret:atcg non dedderetmullo ultra margine includente : iplum id ad
miraculum redmquo nam modo etiam fi globetur extremum non decidat mare.Contra quod
ut fint plana m3ria:& qua uidentur figura non polle id accidere magno fui gaudio magnaqj glo
na inuentores graeci docent liibtilitate geometrica. Namcj cum e fublimi in inferiora aquae fe* aquae uef
xantur:& fit haec natura earum confeffa:nec quifq dubitet in littore ullo accefiifle eas:q Iogifli- quar<j:&
me deuexitas pafia fit:proculdubio apparere quo quid humilius fit propius cetro efle terraerom fit haec na-
ne% lineas quae emittantur ex eo ad proximas aquas breuiores fieri q quae ad extremum mare tura ofefia:
a primis aquisrErgo totas omnicg ex parte aquas uergere in centrumudeo^ no decideretquoni uelerat na
am in interiore nitantur.Quod quidem & ita formafie artifex natura credi debet:ut cum terra turae colen
arida 8i ficca conflare per fe ac fine humore non pofiet:nec rurfus flare aqua nili fuflinente terra lus
mutuo amplexu iungerenf .Hac finus pandeterilla uero permanete tota intra:extra:lupra : uenis apparere
ut uinculis difcurretibustatq; et in lummis iugis erumpete.Quo ipiritu ada & terra podere ex quo qd uel
preffa fiphonum modo emicat: tantumcg a periculo decidendi abefbut in fumma quaecg 8i altif apget qcqd
fima exiliat.Qua ratide manifeflum efl quare tot fiuminu quotidiano acceffu maria no crelcat.

Quomodo Aquas Sit Terra Innexa. CA. LXVIII;

St igitur in toto fuo globo tellus medio ambidu praecinda circufluo mariinec argui
menris:hocinueftigandum:fediamexpt:rimentis cognitum.

De NauiganoneMaris:Et Fluminum. CA.LXIX.

- Gadibus columnifcg Herculis hifpaniae & gallia^» circuim totus hodie nauigatur oc

cides.Septetrionalis uero oceanus maiore ex parte nauigatus efl aulpiciis Diui Augu
fli germania clafie drcuueda ad cimbro^ promontorium:^ inde immelb mari pro

_ fpedo:aut fama cognito:ad lythica plagam Si humore nimio rigentia.Propter quod

minime uerifimile efl illic maria deficereiubi uis humoris fuperet.Iuxta uero ab ortu ex indico
mari fiib eode lydere pars tota uerges in calpiu mare pernauigata efl macedonu armis Seleucho
atcg Antiocho regnantibus:quae leleuchida atq; anthiochida ab ipfis appellari uoluere. Circa ca
Ipiu quoq? multa oceani littora explorata:paruoq; breuis q totus hinc aut illic leptetrio eremiga
tus. Vt tn coniedurae locu fit quocg in non reliqua iages argumetu paludis maeoticae:fiue ea lL.
lius oceani finus e:ut multos aduerto credidifTe:liuesaugufto finu dilcreti reflagnatio.Alio latere
Gadiu ab eode ocddente magna pars meridiani finus ambitu mauritaniaefnauigatur hodie.Ma
iore quide eius parte & orientis uidoriae magni Alexadn luflrauere u % in arabicu finu.In quo
res gerente. C.Cariare Augulli filio figna nauium ex hilpanienfibus naufragiis ferunf agnita.Et
Hano Carthaginis potentia florete arcuuedus a gradibus ad fine arabiae nauigationem ea pro
didit icripto.Sicur ad extera Europae nofcenda miffiis eode tpe Hirailco.Pxaeterea Nepos Cor¬
nelius audor efl: Eudoxu quedam fua aetate cu Lathyrum regem fugeret arabico finu egreflum
gades ulque peruedu.Multoque ante eu Caelius Antipater uidifie le qui nauigaliet ex hifpania
in aethiopiam comertii gratia.Ide Nepos de feptetrionali circuitu tradit.Qu.Metello Celeri.C.

Afranii in conlulatu col!egae:led tum gallfae proconfuli indos a rege lueuorum dono datos:qui:
ex india comertii caula nauigates tempellatibus eflent in germaniam abrepti,Sicmaria circufb
Ia undique diuiduo globo parte orbis auferunt nobis:nec inde huc nec hinc illo peruio tradu.

Quae conteplatio apta deregedae mortalium uanitati polcere uidetur:ut totum hoc quicquid

Hefl in quo lingulis nihil fatis efl ceu fubiedum oculis quantum fit oftendam.

Quae Portio Terrae Habitetur. CA. LXX.

Am primu in dimidio coputari mihi uidef taq nulla portio ipfi decedat oceano:q to
to rircudatus medio:3i oes exteras fundens recipienlque aqs :& quicquid exit in nu

LlBfeR

fees ac tydett ipfe tot & tatae magnitudis pafcens.Quo tattde amplitudis Ipatio terra credif ha*
bitari.Improba & infinita debet ee ta uaftx molis pofleflio. Adde g>ex relido ipatio plus abftu
lit coelum Na cu fint eius qufnqj partes: quas uocant zonasiinfefto rigore & aeterno premif gelu
omne quicquid eft lubiedum duabus extremis utrinq; circa uertices:hunc qui ieptemtrion ilo-
can£:euqp qui aduerfas illi auftrinus appellaf. Perpetua caligo utrobiqj 8i aliena molliore fydqp
afpedu maligna ac pruina tantu albicans. Lux uero media terra^ qua iblis orbita eft exufta fla-
mis & cremata quo minus uapore torret. Circa qua duae tarum inter (e exuftam & rigetes terni.
peranf.Hxq* ipfe inter le no perufe propter incediu fyderis.Ita terrae tres partes abftulit coelu,
Oceani rapina in icerto e.Sed & relicta nobis una portio haud Ido an et in maiore dano fit.Ide
fiquide oceanus infufus in multosCut dicemus)(inus adeo uicino accefiu interna maria allatrat:
ut centu quidecim millibus pafluu arabicus finus diftet ab xgyptio mari.Calpius uero.ccclxw.
milibus a potico.lde interfulus ltrat per tot maria qbus africam europa afiamqj dilpartit.Qua
tum terraiji occupet coputef etia nunc menfura tot fluminu tantarum palludium. Addantur 5i
lacus & ftagna Iam elata in coelu & ardua afpedu quoqj iuga.Iam filux uallelq; prxruptx & ioli
tudines & mille caulis delerta detrahanf.Hx tot portiones terrx immo uero utplures tradide.
re mundi pundusmeqj.n. eft aliud terra unmerfa.hxc eft materia glorfe nrxrhxc ledes;hic ho
nores gerimus: hic exercemus:imperia:bic opes cupimusihic tumultuat humanum genusrhic in
ftauramus bella eriam ciuiliaimutuis txdibus laxiore facimus terra.Et ut publicos gentiu furo
res tranlearhxc in qua coterminos pellimusrfurtocp uicini cefpite nro folo affodimusrut qui la-
tiffime rura metatus fueritrultraq? fama exegerit accolas quota terrarum parte gaudeat : uel cu
ad menfura auaritfe fux propagauerit quam tandem portionem defunctus eius oprinear.

B Mediam efle mundi terram. CA. LXXI.

Ediam efle mundi totius terram haud dubiis coftet argumentis: led clariflime xqtio
<ftii paribus horis.Na fi in medio eflet:xquales diesmodeiq; habere non pofie depre
henderunt.& Dioptrxrqux uel maxime id cofirmant:cum xquinodiali rempore ex
eadem linea ortus occafulque cernatur:^ folftitialis exortus per fuam lineam brumalifque occa
fus.Qux accidere nullo modo poflentmifi in centro fira efiet.

De fydepi inxqualitate:8£ de eclipfi:& ubi:& quare. CA.LXXI1.

Res aut circuli fupradidis zonis implexi inxqlitates tempora diftinguut. Solftitialis
a pte figniferi excelfifiima nobis ad feptetrionale plaga uerfus.Cotracg ad aliu polum
brumalis.Ite medio ambitu figniferi orbis incedes xquinodialis.Reiiquo^: quae mi
ramur caula i ipfius terrx figura eft:qua globo firaile & cum ea aquas iifdem intelligif argume
tis.Sic.n.fit haud dubiae ut nobis iepretnoabs plagx fydera nuq occidatxotra meridianae nuq
orianf.Rurfufq? haec ab illis no cernanf attollete le cotra medios uilus terra^e globo.Septetrio
nes no cernit troglodytice &T cofinis xgypus.Nec canopu italia:& qua uocat berenices crineJte
qua lub Diuo Augufto cognomiauere Cx faris thrononrinfignis ibi ftellaiadeoq; maifefto affur
gens faftigio incuruafiut canopus'quarta fere parte figni unius fupra terra eminere Alexandrfe
intuetibas uideaf.Eade a rhodo terra quodamo ipfam ftrigere.In ponto orno no cernatur:ubi
maxime fublimis feptetrio.Ide a rhodo abfcondif:magifq; alexadrix.In arabia nouembri mele
priauigilia occultus:/ecuda le ondit.In meroe folftitio uefpi paulilp apparet:paucilqj ate exortu
arduri diebus pariter cu die cernitur: Nauigatium hxc maxime curfus deprehenduc in alia ad>
uerlorin alia ,pno maritfubitoqj colpicuisratcg ut e freto emergetibus-quae 1 anfratftu pilx latue
re iyderibus.Necp.n.(ut dixere aliqui)mundus hic polo excelfiore fe attollinut undique non cer
nanf hxc (ydera.Verum haec eade quibu% proximis fublimiora credunfieadecg demerla lon-
ginquis.Vtcj nunc lublimis in deieclu politis uidef hic uertex:fic in illam terrx deuexitate traf
greflis illa le artollut relidentibus qux hic excella fuerant:quod nili in figura pilx accidere non
pofiet.Ideoq; defedlus folis ac Iunx ue/gtinos orietis incolx!no fentiuntmec matutinos ad oc¬
cato m habitates: meridianos uero fepius.Nobili apud arabia magni Alexandri uictoria luna de
fecifTe nodis lecuda hora prodita eft.Eadet^ in Sicilia exories.Solis defedu Viplano 8i Foteio
conlTqui fuere ante paucos annos fa&u pridie chalend.maias.capania hora diei inter leptimam
8i odauam lenfit.Corbulo dux in armenia inter horam diei decimam & undecimam prodidit
uifum circuitu globi alia aliis detegente & occuItante.Quod fi plana efiet terra fimul omnia ap
gerent cundismodefque non fierent inequales:neque aliis f in medio litis paria duodecim ho
rarum incerualla cerneremuriquae nunc non in omni parte fimili modo congruunt.

SECVNDVS io

Quee ratio diurnae lucis in terris. CA. LXXIII.

Deo ne nox die% quamuis eade toto orbi fimul eft oppofitu globi node:aut ambi
tu diem afferenre.Multis hoc cognitu experimentis.In africa hifpaniac^ turriu.Ham
mbalis.In afia uero propter piraticos terrores fimili fpecula^e prariidio excitato: m as
prsenuciatos ignes fexta hora diei accenfos fepe copertum eft: tertia nodis a tergo uL
timis uifos.Eiufde Alexandri curfor Philonides ex ficyone ad elin mille & ducenta ftadia nouem
diei cofecit horis. Indecp quis decliui ltlere tertia hora nodis remefus e fepius.Ca g> eunti cu l bs
Ie iter erat:eundemq$ remeans obuiu contrario praeuertebat occurfu.Qua de caufa ad occafum
nauigantes quauis breuiffimo die uincunt fpatia nodumae nauigatiois ut Iole ipfum comitates.

Gnomica de eadem re & horologio primo. CA. LXXHII.

Afaqj horofcopa non ubiqj eidem funt ului trecentis ftadiis aut longiflime etia quin
geris mutatibus femet umbris.Solis itaq; umbilici que gnomonem appellat umbra in
Egypto meridiano tempore equinodii die paulo plus qdimidiam gnomonis mefura
efficit.In urbe Roa nona pars gnomonis deeft umbre.In oppido Ancona fupeft qnta
xxx.In parte Italis que Venetia appellatur eifdem horis umbra gnomoni par fit. Vbi & quando
nullae umbrae. CA: LXXV

Imili modo tradunt x iyene oppido quod e fupra alexandria quincg milibus ftadioxje
folftitii die medio nulla umbra iaciiPuteumcg eius experimenti gratia fadu totu illu
minari. Ex quo apparere fole illi loco fupra uertice effetquod etia in india fupra dume

_ _ hyfpafin fieri tepore eode Oneficritus fcripfit. Coftatcg in berenice urbe troglodyta^:

& inde ftadiis quattuor milibus odingentis.xx.eadem gente in Ptolemaide oppido quod in mar
gine rubri maris ad primos elephanto^ uenatus conditu eft.Hoc idem ante fblftitiu quadrige^
nis quinis diebus totideq? poftea fierir&T per eos nonaginta dies in meridie umbras iaci. Rurfiis
in meroe infula quae eft caput gentis aethiopu quinq? milibus ftadioijd 8£ fyene in amne nilo ha^
bitatur bis anno abfumi umbrastfole duodeuicefima tauri parte 8i quartadecima leonis obtine
te.In india gete oretu mos eft maleus nomie:iuxta que umbrae aeftate in auftruthyeme ad fepten
trione iaciunf .Quindecim tantu nodibus ibi apparet feptetrio.In eade india patalis celeberrfo
portu fol dexter orif.Vmbrse in meridie cadunt.Septetrione ibi Alexandro morate anotara pri
ma tantu nodis parte afpici Oneficritus dux eius fcripfit. Quibus i locis in die umbrae no fint fe
ptetrione n5 confpici:& ea loca appellari afcia:nec horas dinumerari ibi. Vbi bis anno umbrae:

& ubi in contrarium. CA. LXXVI.

e T in tota troglodytice umbras bifquadragintaquicg diebus in anno Eratoftenes in
cotrariu cadere pdidic Vbi longiffimus dies:& ubi breuiffimus. CA. LXXVII.

Ic fit ut uario luds incremeto in meroe logiffimus dies.xii,horas eqnodiales 8C octo
ptes unius horae colligat.AIexandriae uero. xiui.horas.In Italia. xv.In britania.xvii.ubi
seftate lucida nodes haud dubie repromittat idrquod cogit ro credi.Solftitialibus

_ _ , diebus accidente fole propius uertice mudi angufto luds abitu fubiedo terrse conti fubiedo

nuos dies haberi fenis menfibus-.nodefqj e diuerfo ad bruma remoto.Quod fieri in infula tyle uel fubie
pythias maffilienfis fcripfit: fex die^e nauigatione in feptentrione a britania diftate.Quida uero da:
in Mona quae diftat a Camalduno britanise oppido cirdter ducentis milibus affirmant

Itemdehorogolio. __ CA; LXXVIII.

Mbrarum hanc ratione & quam uocat gnomonice luenit Anaximenes milefius Ana^
ximadri de quo diximus SC Taletis difcipulus:primu% horologium quod appellant
fdotericon lacedomone oftendit. Quomodo dies obferuenf. Ca. LXXIX.
i Pfum diem alii aliter obferuauere.Babylonii inter duos folis exortus. Atheniefes Iter
I duos occafus.Vmbri a meridie in meridie. Vulgus omne a luce ad tenebras. Sacer~

| dotes romani % qui die diffiniere ciuilerite aegyptii & Hipparchus a media node in

_ ; media.Minota aute interualla effe lucis inter ortus folis iuxta folftitia q eqnodia ap^

paret:quia pofitio figniferi circa media fili obliquior eft:iuxta folftitium uero redior.

Differentiae gentium & ratio. CA. LXXX.

Ontexenda funt his cadeftibus nexa caufis.Nacj} aethiopas uicini fyderis uapore torre
ri-.aduftifq; fimiles gigni:barba & capillo mbratoro eft dubiu.Etaduerfa plaga mudi
atqj glaciali cadida cute effe getes fiauis pmiflas crinibus.Truces uero ex cadi rigore
has 5£ illas mobilitates habetes.Ipforuqj criniu argumeto illis in fupera fuccu reuoca^

b ii

pro imma
nitate nel
^nunria
tae

LIBER

ri natura uaporis.His in inferas ptes depelli humore deciduo.Hic graues feras :illic'uarias effigi
es animalium prouenire:&: maxime alituri in multas figuras gigni uolueres.Corporu aute pce
ritate utrobit£:illic igniu ni!u:hic humoris alimeto.Medio uero terras (alubris utrinq; mixtura:
fertilis ad omnia tra<ftus:modicus corporum habitus.Magna &T in colore teperies.Ritus molles:
fenfus liquidustingenia faecunda:totiufc$ naturae capaciaJifde imperia q' nunq extimis getibus '
fuerit: ficut ne ille qde his paruerint auulfe ac pro immanitate natura: urgetis illas folitariac.

Demotu terrae. C A. LXXXL

r~' 'ffiTl Abylonioiji placita motus terrae hiatu%:& caetera oia ui Cydegi exiftimant fieri.Sed
illo^triu quibus fulmina aflignant.Fieri aute haec meantium cufole aut cogruetiu:
II & niaxie circa quadrata mundi. Praeclara quaedam efle & imortalis in eo(fi credimus)

(jjUjnitas perhibetur Anaximadro milefio phylico:que ferunt lacedemoniis predixif
fe:ut urbe ac tecta cuftodiret.Inftar .n.mora terrs.Et tu urbs tota eopt corruit.Et raygeti mons
magna ps ad forma puppis emines abrupta clade infup ea ruina preffit.Perhibef & Pherecydis
Pythagorae doctoris alia coniectano:fed & illa diuina.Hauftu aquae e puteo pfenfifle ac pdixifle
ibi terrae motum.Quae fi uera funt qtum a deo tandem uideri poliunt tales diftare dum uiuatf
£t haec quide arbitrio cuiufcg exiftimanda relinquantur. Ventos in caufa eife no dubium reor.
Neq^.n.unq intreroifcunt terrae nili lopito mari:caeloc^ adeo tranquillo ut uolatus. auium non
pendeant:fubtra<flo omni fpiritu qui uehit:nec unq nifi poft uentos coditos.f in uenastSi cauer
nas eius occulto afflatu. Nec^ aliud eft in terra tremor q in nube tonitruum. Nec hiatus aliud:

% cum fulmen erumpit inclufo fpiritu luctante:^ ad libertatem exire nitente.

De terrae hiatibus. CA. LXXXII.

Arie itaqj quatiturrod mira edunf opera :alibi proftratis moenibusralibi hiatu pfum
do hauftis:alibi egeftis molibustalibi emiffis amnibusrnonunq etia ignibus calidis ue
fontibustalibi aduerfb fluminum cur fu. Praecedit uero comitature^ terribilis fonus:
alias murmur fimilius mugitibusraut clamori humano:armo£> ue pullantiu fragori:
pro qualitate materiae excipientis: formaqj uel cauerna^ uel cuniculirper que meat exilius graft
fante in angufto:eode raucou recuruis refultateti duris ferueteu huidis fludluate 81 ftagnatibus.
Ite feruente contra folida.Itaq; 8i fine motu faepe edif lonustnec fimplici modo quatit unq :fed
tremit uibratcg.Hiatus uero alias remanet oftendens quae forbuit:alias occultat ore compreflo. ,
Rurfufcg ita indudto folo ut nulla ueftigia extet urbibus plerunq* deuoratis:agrorumq; tradlu ,
haufto.Maritima autem maxime quatiuntur.nec montofa tali modo carent.Exploratum eft mi
hi alpes apenninas fepius tremuifle.Et autumno ac uere terrae crebrius mouenf: ficut fiunt fuL
ttiina.Ideo gallise & aegyptus minime quatiunf rquoniam hic aeftatis caufa obftatullic hyemis.Ite
noctu faepius q interdiu.Maximi autem futuri figna motus exiftat hi matutini uefpertinicg: fed
propinqua luce crebri. In terdiu autem circa meridiem fiunt: Si folis Iunaeq? defedtu:quoniam te
peftates tunc fbpiuntur.Praecipue uero cum fequitur imbrem aeftus imbrefue sftum.

Signa motus futuri. CA. LXXXIII.

Auigantes uero fentiunt non dubia coniedtura:fine flatu intumefeete Audio fubito:
aut quatiente idli.Intremunt uero 8t in nauibus pofita aeque q in aedificiis: crepituqj
prenutiat. Quin 8C uolucres no ipauidae fedent.Eft 81 in caelo fignutpraeceditqj mo
tu futuro aut inteTdiu aut paulo poft occafum fereno ceu tenuis lineae nubis in Ion.-
gum porredlae fpatium.Eft & in puteis turbidior aqua:nec fine odoris tedio.

Auxilia contra motus futuros. CA. LXXXIUI.

Iy Icut & iifdem eft remedium: quale cloacae 8i crebri fpecus praebent. Praeconceptum

enim fpiritum exhalant: quod in certis notatur oppidis:quae minus quatiuntur ere*
j&vjjj ! bris ad purgandam eluuiem cuniculis cauata.Multocp funt tutiora in iifde illis quae
pendent:ficut neapoli in italia intelligitur:parte eius quae folida eft ad tales cafus ob
noxia.Tutiffmu funt aedificiorum fbrnices:anguli quoq; parietunrpontefq? alterno pulfii reni-
tente.Et latere terreno facti parietes minore noxa quatiuntur. Magna differentia eft & in ipfo
genere motus.Plurjbus fiquidem modis quatitur.Tutifiimum eft cum uibrat crifpante aedifi¬
ciorum crepitu:& cum intumefeit aflurgens:alternocp motu refidet innoxium:^ cum concurre
tia tedta contrario idlu arietanttquoniam alter motus alteri renititur. Vndantis inclinatio 8i flu
dius mors quaedam uolutario infeftaefbaut cum in unam partem totus fe motus impellit.De-
finunt autem tiemores cum uentus emerfit.Sin uero durauere: no ante quadraginta dies liftuiv

SECVNDVS 1 1

tur.PIernncji &tardius:atpdte curo quidem annuo 8i bienni /patio durauerint.

■p. Portenta rerrarum femei ui/a. CA.LXXXV.

I* Adium eft & hoc femehquod equide in hetru/ic di/ciplinae uoluminibus inueni. in¬
gens terrarum portentum. L.Marrio.Sex.Iulio confT.m agro murinen/i.Namq; mon
res duo inter fe concurrerunt crepitu maximo a fluitantes recedente/querinter eos fla
«a fumoque in coelum exeunte interdiu /pedante e uia aemilia magna equitum Romanorum
familiariuqy&uiatorum mulritudine.Eo concurlii uillae omnes elife. Animalia permulta quae
intra fiierant:exanimata funtranno ante fociale belluiquod haud fcio an funeftius ipfi terrae ita-
liae fuerit q ciuile.Non minus miru oftentum & noftra cognouit aetas anno Neronis principis
fupremorficut in rebus eius expo fuimus praris olei/cg intercedente uia publica in cotrarias /edes
tranfgreflis in agro marrucino praediis Vedii marcelli equitis Ro.res Neronis procurantis.

11 Miracula terraetrotus. ^ CA. LXXXVI.

Ium fimui cum terrtemotu & inundationes marisreode uidelicet fpu infufi:aut relide
tis finu recepti. Maximis terrae memoria mortaliu extiritmotus Tyberii Cadaris prirr
-icipatu.xii.urbibus aliae una node profrratis. Creberrimus punico bello itra eundem
annum fepties atqs quinquagies nuntiatus Romam.Quo quidem anno ad thralimenum lacum
dimicantes maximum motum necg poeni fenfere nec Romani.Nec uero fimplex malum aut in
ipfo tantum motu penculu eft.Sed paraut maius oftentum nunq arbs Roma tremuitrut non
futuri eueritus alicuius id praenuntiam eflet.

Quibus locis maria receflerint, CA. LXXXVH.

Adero nalcentium caufa terrarum efl- cum idem ille /piritus attolendo potes /clo rio
ualet erumpere.Nafcuntur erriminec fluminum tantum inueelu ficut echinades infii
_ lae ab acheloo amne conuedaermaior pars segypti a nilo.In quam a pharo infula no¬
dis Si diei curfum fuifle Homero credimus. Nec receflii maris fic ut ide drceis.Quod accidifle
& in ambraciae porru decem millium pafinteruallo 8i achenienfiu quinque milhu ad pyraeneu;
meroorarur.Et ephefi ubi quodam aedem Dianae alluebat.Herodoro quidemrfi credimustma-
re fuit fupra memphin ufque ad ethiopu montes.Itemque a planis Arabiae mare circa ilium di
tota teuthraniae quaque campos intulerit maeander.

IRario infularum enafcentium. CA 1 XXXVJIL

Afcuntur 8i alio modo terraerac repente in aliquo mari emergunt uelut paria fecum
faciente natura rqueq? hauferit hiatus alio loco reddente.

Q ua & quibus temporibus enata? font. CA. LXXXIX.

\ Larae iampridem infulae delos & rhodos memoriae produntur enatae. Poftea mino-
! res ultra meloianapheiinter lemnum Si hellefponrum nearinter lebedu 8i rheon alo-
I neiinter cycladas olympiadis.cxxxv.anno quarto thera & therafia.Inter eafdem poft
j annos.cxxx.hiera eadecg automate. Er ab ea duobus fladiispofl annos.cx.in noftro
seuo.M.Iunio Syllano &T.L. Balbo confTad.viii.idus iulii thia.

Quas terras interruperinr maria. CA XC.

Nte nos &C iuxta italia inter aeolias infulas.ite iuxta creta emerfite mari mille qngen
tu pafluu una cu.Calidis fontibus altera olympiadis.cxliii.anno tertio in thufeo finu

_ flagras haec uioleto cu flatu. Prodif quoq; memorias magna arca illa multitudinem

pifciu fluitante confeftim expirafle qbusex iis dbus fuiffet.Sic 8! pythecufas in capano finu foe
runt ortas.Mox m iis monte epopon cu repete flama ex eo emicuiflet capeftri aeqtu planitiar.ln
eade & oppidu hauftu 4>fundo:aIioq* motu terra: ftarinaemerfifle.Et alio puolutis montibus
infula extitifiepchyta.Naq? & hoc mo in/ulas re^; natura fedt. Auellit (Icilia italiaeicypni Cyrix,
euboea boetiaeieuboeae Atalante Si macriarbelbicu bithynia: leucofia (yrenum promontorio.

Ossori Quae infulae conrinenti adiundse. CA. XCI.

$}>K!j| Vrfus abftuht infulas mari iunxirq? terris. Antiflam leiboizephiriu halicamafoiethu
j /am mindordomtfton & pnene roiletoiarthemifia partheniopmotorioihybada qu5
gfrc: da i/ula ioniae.ce.nuc a mari abeff ftadiis.Syriten ephefus in mediterranea babet.De
■rafidas 6c lbphoniam Dionam ei magne fia.F pidaurus 8i oricon in fulte efle defierut.

Q uae terraemotu mari permutata:. C A. XCII.

* ^^|N totum abflrulitterras primu ofuro ubi atlaticu mare efl(fi Platoni credimus)iti me
^-^Ldio fpatio.fvlox Iternoiquae uidemus hodie merfam acarnaniam ambracio finuracha

b iii

ide ud ea¬
dem

ubtentrS*

ael ftagnu

quolibet

ipulfuul'

quolibet

impullae

LIBER

ia corithioieuropa afiaq? ppotide 8t poto. Ad hoc perrupit mare Ieucada anthirthiinheMefpotut:
bofphoros duos. Qux terrx ipfe (e fbrbuerunt. CA. XCI1I.

iTqj ut finus 8C ftagna ptereaiipfe fe codens terra deuorauit.Cybotu altiffimu monte
cu oppido curriterfiphvlu in magnefia.Et prius ! eode loco clariffima urbem quae ta
talis uocabaf .Galanis 8C Gamales urbiu in phcenice agros Si cum ipfis phegiu aethio
. piae iugu excelfiflimurtanq non infida grafiarentur 6i iittora.
ii Quae urbes hauftte lint a mari. CA. XCHU.

I Yrrha Si atiftam circa meotin pontus abftulit.Elicen Si bura finus corinthiustqrutn
| in alto ueftigia appent.Ex infula cxa amplius.xxx.mulia pafiuu abrupta fubito cum
“ plurimis morraliu rapuit.Et in ficilia dimidia tyndarida urbeiac quicquid ab italia
deeft.Similiter in boetia & eleufina. De Piaculis. CA. XCV.

IGrus.n.uero terrae fileant 8i qcqd eft:ubi falte bufta urbiu extat.SimuI ut terrae mu
racula potius dicamus qua (celera naturae. Et hercule nocaeleftia enerraru difficilio
ra fuerit.Metailo^ opuletia ta uaria:ta diuestra foecuda:tot feculis iubonesxu tatu
quotidie orbe toto Populef ignes:rain3e:naufragia:beila:fraudes:tara uero luxuria.:
& tot mortales conterat.Gemaji picfmra ta multiplex.Lapidu ta difcolores maculae.Intertg eos
candor alicuius pter luce oia excIudes.Medicato^ fontiu uis.Igniu tot locis emicantiu ppetua
tot feculis icedia.Spus fetales alibi.aut ferobibus emiffitaut ipo lori fi tu mortiferi. Alibi uoluv
eribus tatu ut (brade uirino urbi traciu. Alibi pter hoiem exteris aiantibus.nonuq & hoi:ut iri
finueflano agro & puteolano funtrq fpiracula alii charoneas fcrobes mortifeiy (piritu exhalares.
Ite in hirpinis amfendh' ac mephitis eude locu:que qui ltrauere moriunf. Simili modo hierapo
li in afia matris magnx tantu facerdoti innoxiu. Alibi fatidici fpecus:quope exhalatoe temuleri
futura prxcinunt:ut delphis nobiliffirno oraculo. Quibus i rebus qd poffit aliud caufe afferre
mortalium quifpia-q diffufe per omne naturae fubinde alirer arqg aliter nume erumpens.

ii De terris femper trementibus. CA. XCV!.

Vedam uero terrae ad ingrefius tremunt ficut i gabinefi agro no procul urbe Roma
I iugera ferme ducenta equitantium curfu.

De infulis femper fluctuantibus. CA.XCVII.

Imiliter in reatino qda infulae femper fluduantificut in agro cecubo:& eode reatino
mutinefi:ftationefi:in uadimonis lacu:6i ad cutiliasaqs opaca filuarq nunq die ac no
<3u eode loco uifif.In lydia aq uocanf caIaminae:non uentis fblumrfed et contis uel
quolibet ipulfu multoji ciuiu mithridarico bello felus.Sunt Si in nympheo puse fel
tares di<ftx:qm in fymphonfe catu ad ictus modulatiu pedu mouef .In tarquinefi lacu magno
Intaliae duo nemora circunferunturnunc.triquetra figuram edentesrnunc rotundam comple-
xu uentis impellentibus:quadratam nunquam.

Quibus in terris no pluat :& aceruata terraji miracula &L exteroj* elemetoji. CA.XCVIII.

Elebre fanu het Veneris paphos:in cuius quada area no ipiuit.Ite in ea oppido troa ,
dis circa fimulacru Minerux in eode relidta facrifiria no putre fcut.Iuxta harpafa op
pidu affe cautes (tat borreda uno digito mobilis.Eade fi toto corpe ipellaf refiftes.
In tauroji poenifula in riuitatepafino terra eft q fanaf oia uuIneraAt circa afio troa
dis lapis nafcif :quo cofumuf oia corpa:(arcophagus uocaf.Duo iimt motes iuxta flutne indu,
alteri natura eft ut ferru oe teneatralceri ut reipuat.Itaq? fint claui in calciainetorueftigia auelli i
altero no pofleri altero fifti. Locris 3L crotone peftiletia nuq tui(Te:nec ullo teroemotu labora^
tu anotatu e.In lycia uero !p a terrsemotu.xl.dies ferenos ee.In agro harpano frumetu iatu non
nafcif .Ad aras murias i ueiete ST apcfrufculanu Si i filua ritninia loca fut i qbus i terra depafta n
extrahuf.In cruftumino natu fbenu ibi noxiu.extra ialubre e.Et de aqua^ natura complura di
dta funt. Qua ratione atftus maris accedant 5i recedant. CA. XCIX

aEd aeftus maris accedere 8i reciprocare maxie mi^ eft.Pluribus qde mbdis accidir.
Ve^ ca in iole Iuna<^:Bis inter duos exortus Iunx affluunbifq? remeat uicenis qter
nifcj ip horis.Et primu attolente fecu ea mundo intumefcetes.Mox a meridiano ccc
li faftigio uergete i occalu refidetes.Ruriuiq? ab occafu /ubter coeli ima & meridiao
atraria accedete inudates.Hic doec iteji exoriaf fe lbrbetes.Nec unq eode rpe quo pridie reflu
it:ut ancilate (ydere trahetefqj fecu auido hauftu maria:& affidue aliude q pridie exoriete pari¬
bus tn lnteruallis reciprocidenif^ femper horis na cuiu% diei aut noctis aut loci:fed aeqnoctia ,

SECVNDVS

libus:ideoq; insqles uulgariu horaj*: Ipatio utcuncp plures in eas aut diei aut nodtis illa^j mefo
rscadut:& aequinoctio tantu pares ubicg.Ingens argumentu plerucg Iuds ac uicis etia diurnae
heberes efle q negent iubtermeare fydera:ac rurfas eade relurgere:fimileq? terris imo uero uni-
uerfe naturae 3i inde facie in iifdem ortus occa fu fq? opibus non aliter fub terra manifolio fyde-
ris curfu alioue effechracu pter oculos nros foratur.MultipIex et num lunaris difierenriarpri
mumcg feptenis diebus.Quippe modici noua ad diuidua sftus.Pleniores ab ea exundat:plene
q? maxime fuerunt.Inde mi tefcunt. Pares ad feptima primis.Iteruq; alio latere diuidua augenf.
In coitu (olis pares.Plane eade aquilonia 2C a terris longius recedente mitiores q cum in aufiros
digrefia ,ppriore nifu uim fua exercet. Per oCtonos quoc$ annos ad principia motus 81 paria in-
cremeta cetefimo luna: reuocaf ambiru:augete ea cundta folis annuis caufis duobu s eqnodtiis
maxie tumentes & autunali amplius q uemo.Inanes uero bruma & magis folfhrio.Nec tn in ip
iisiqd' dixi:tepoiji articulis ied paucis poft diebusificuti ne<£ in plena aut nouilfima ftd poltea:
nec ftatim ut luna mundus ondatroccultetue: aut media plaga declinet: ue$t fere duabus horis
aequinoctialibus feruis:tardiore femp ad terras oium q gerunf in coelo effedtu cadete q uilu fi-
cuti fulguris 8i tonitrui & fulminu.Oes em situs in oceano maiora itegunt fpatia inundatq? q
in reliquo maridiue quia toru in uniuerfitate alofius elt q in parteifiue qa magnitudo aperta iy-
deris uim laxe craffanris efficatius fentit eade angultiis arcentibus.Qua de ca nec lacus nec am¬
nes fimft mo ue nf .OCtogen i s cubitis iupra brirania intuefoere situs Pytheas malfilienfis auCtor
elt.Interiora aut maria claudunf ut portu.Quibuldam tn in locis Ipatiofior laxitas ditioni pa-
tet.utpote cum plura exempla lunt in traquillo mari:nulIocg uelorum impuliu tertio die ex ita-
lia peruedtorum uricam situ feruente.Circa littora autem magis q in alto deprehenduntur hi
motus:quoniam 8C in corpore extremo pullum uenarum idelt Ipiritus magis fentiunr.

Vbi situs extra rationem. CA. C.

SIN plerifcp tn sftuariis pp dilpares lyderum in quoq? tradtu exortus diuerfi exiltunt
| situs tpe non rone difcordes.ficut in lyrtibus.Ex quorunda tn priuata natura elt:ue
i^3|lut taurominirai euripi.Sspius & in euboea fepnes die ac nodte reciprocares. Aeltus

ide triduo in menle cofiltir feptima:Odtaua:nonac£ luna.Gadibus qeft delubro Herculis proxi
mus: fons inclufus ad putei modu alias firnul cu oceano augef:minuif^:alias uero urruq; cotra
riis tpibus.Eode in loco alter oceani motibus coienrit.In ripa beris oppidu elt: cuius putei ere-
Icente situ minuunf :auge(cut decedente mediis temporum immobiles.Eade natura in hilpali
oppido uni puteo:csteris uulgaris.Et pontus fomper extra meat mjppontidenntrorfus in pon-
tu nunq refluo mari. Miracula maris. CA. CI.

ii Mnia plenilunio maria murganf:qdam 8i Itato tepore.Circa meffana 8i milas fimo
j fimilia expuunf in littus purgaroera:unde fabula folis boues ibi Itabulari.His adde:
J ut nihil qcf equide nouerim prsterea. Arifloteles nullu animal nili situ recedere ex-
m pirare affirmat.Obleruatu id multu in gallico oceano:& duraxat in homle copertu.

Qus poteltas luns & terrena & marina. CA. CII.

Vouera coiedatio exiftit haud frultra fpum iydus lus exiltlari.Et hoc ee qcfterras
J faturet:accedef(j corpa lpleat:ablcedelq? inaniat.ldeo cu Icreroeto eius augeri cochy
» lia:Sd maxie Ipiriuifentire qbus fanguis no fit:led& {anguine hoiem etia cu lumine

eius augeri ac minui. Frodes quoq; ac pabula(ut fuo loco dicef(lentire n5 oia eade penetrate ui.

■ Qus folis & quare lallum mare. CA. CIII.

Taq$ folis ardore ficcaf liquor;& hoc ee malculn iydus accepius torres cudta forbeC
•^•Sic mari late pateti fapore icoqui.lalisiaut qa exhaulto inde dulci tenuicg qd facili
me trahat uis ignea:oe alperius cralTiul^ loquaf.Ideo fuma squo^ aqua dulciore ,p
funda. Hac ee ueriore cam afperi (aporis:q q> mare terrs fodor fit sternusraut qa plurimum ex ^/( ; ^

arido mifceaf illi uapore:aut qa terrs natura medicatasaqs lnfidat.Elt in exeplis Dionyfio fici
lis tyrano cu pulfos elt ea potetia:acddifle prodigiujufuno die in portu dulcefceret mare.-

Item de natura luns. CA. CHIIf

Ontrario ferunt luns fbemineuac molle lydus at<j nodturnu foluere humore:Sf tra
I here no auferre.Id manifeftu elt q> feraj^joccifa corpa in tabe uifu fuo refoIuat:lom-
noc^ fopitis torpore cotradtu in caput reuocet.Glacie refundatreundaej humifico

lpiritu Iaxet.Ita penlari naturs uicesilempercg fofBcere aliis lyderum elementa cogentibus:aliis

b • iiii

uel ueluto
nios

a mari uel
ameria

uel peneus

LIBER

Vbi altiflimum mare. CA . C\T.

Ltifiiroum mare.xv.ftadiorum Fabianus tradit. Alii in ponto ex aduerfo coraxorum
gentis uocant bathea ponti.tricentis fere a continenti ftadiisin menfim altitudine
maris tradunt uadis nunquam repertis.

Miracula aquarum fontium 8i fluminum. CA. CVI.

Irabilius id faciunt aquae dulces iuxta mare ut fiftulis emicates.Na nec aquaije nata
ra a miraculis ceflat. Dulces mari iuehunf leuiores haud dubiejdeo 8i marinaerqua»
ru narura grauior:magis inuecta fuftinet.Quaeda uero 8i dulces inter le fupermeant
alias. Vt in fucino lacu inuedlus amnisun lario abdua:in uerbano ticinus:in benaco minrius:in
feuinno ollius:in lemanno rbodanus.Hi trans alpes fupiores in italia multo^ militu trafitu ho
fpitalestfuas tantu nec largiores q intulere aqs euehentes. Proditu hoc Si in oronte amne Cyrix:
multifqj aliis.Quida uero odio maris ipa fubeunt uada:ficut Arethufi fons fyracufanus in quo
reddunf iacla in alpheurqui per olympia fluens peloponnefiaco littori infundif.Subeunt terras
rurfufcg reddunf. Lycus in afia.Erafinus in argolica.Tigris in meibpotamia.£t quae in Aefcula»
pii fonte athenis irneria funt:in phalerico reddunf. Et in atinate campo fluuius merfus poft.xx.
millia paffuu exit. Et in aquileiefi timauus. Nihil in afphakice iudxx lacu qui bitumen gignit
mergi poteft.Nec in armemae maioris aretiffa.Is qdem Nitrofus pifces aht.In faletino iuxta op»
pidu- maduriam lacus ad margines plenus : neqj exauftis aqs minuifinecg ffufis augef.In ciconu
flumfe 8i in piceno:lacu uelinojjgnu drieSri. lapideo. cortice obducit . Et in furio colchidis fla
mine adeo ut lapide plerucg durans adhuc integat cortex.Similiter in flumine filari ultra furre»
tum n5 uirgulta mo imerfa:uei^ 8i folia Iapidefcut:alias (alubris potus eius aquae.In exitu pala
dis rea tinae fixu crefcit.Et in rubro mari oleae uirentefqj fruices enafcunf :fed 8i fontium pluti
mojc natura mira eft feruore.Idcp etia in iugis alpiu ipfoq? in mari:& inter italia Si enaria:ut in
baiano finu: Si \ hri fluuio multifqj aliis. Na dulcis hauflus in mari plurimis locismt ad chelido
nias infulas Si arabu:& in gaditano oceano. Patauino^» aqs calidis herbae uirentes innafcunfrpi
finoije ranae. Ad uetulonios in hetruria no pcul a mari pifces.In cafinate fluuius appellaf fcate--
bra frigidus abundatior aeftate .In eo ut in archadiae ftymphali enafcunf aqriles mufcuIiJn do.
done iouis fons:cu fit gelidus:&:imerfas faces extingua£:fi.exun<3^ admoueanf:acceodi,tJdem
meridie lemper deficit:qua de ca anapauomenon uocant.Mox increfcens ad mediu nodis exa
berar. Ab eo rurfus fenfim deficit.In lllyriis fupra fonte frigidu expanfae ueftes accenduntur.Io»
uis Hammonis fons interdiu frigidusrnoclibus feruet:in troglodytis fons fblis appellaf:dulris
8i circa meridie maxime frigidusimox paulatim tepefcens ad nodis media feruore & amarita
dine infeftaf. Padi fons mediis diebus aeftiuis uelutinterquiefcens femper aret.In tenedo infula
fbnsfemper a tertia nodis hora in fexta ab aeftiuo fblftitio exudat.Et in delo infula inopus fons
eode quo nilus morae pariter cu eo decrefcit augeturcp.Cotra timauum amnem infula parua in
mari eft cu fontibus calidisrqui pariter cu aeftu maris crefcunt minuunfqj.In agro pitinate tras
apenninu fluuius nouanus olbus folftitiis torrens bruma ficcaturrin falifeo Clitumni amnis aq
potata cadidosbouesfacitrf boetia amnis melas oues nigrasXephifus ex eode lacupflues albas;
rurfus nigras penitusreuftafq? iuxta ilium Xantusuinde Si nomen amnirin ponto fluuius aftaces
irrigat camposrin qbus paftae oues nigro lacie aeque gentes alutrin reatino fons neminia appella
tus alio atq$ alio loco exorif annonae mutatione fignificas.Brundufii in portu fons incorruptas
prseftat aquas nauigantibus.Lynceftis aq quae uocaf acidula uini modo temulentos fadt.Ita in
paphlagoni i Si in agro caleno.In andro infula templo Liberi patris fonte nonis ianuariis femg
uini fipore fluere. Murianus ter conf credit.Dios techofia uocaf .Iuxta nonacrin archadiae ftix
nec odore differens nec colore epora illico necat.Item in berofb tauro^e colle tres fontes fine re
medio fine dolore mortiferi.In carrinenfi hifpaniae agro duo fotes iuxta fluur.alter oia refpues.
alter abforbens.In eadem gente alius aurei coloris omnes ondit pifccs-nihil extra illa aquam cae
teris differentes.ln comenfi iuxta lariumlacu fons largas horis fingulis lemper intumefeit ac re
fidetrin cynonia infula ante lefbum fons calidus uere tantum fluit. Lacus finnanus in afia rircu
nafcete abfynthio inficitur.CoIophone in Apollinis clarii fpecu lacuna cft:cuius potu mirared
duntur oracula bibetium breuiore uita. Amnes retrofluere Si noftra uidit aetas.Neronis princi
pis annis fupremis ficut in rebus eius retulimus.lam omnes fontes aeftate q hyeme gelidiores ef
fe quem fallit^Sicut illa permira naturae opera aes 8i plumbum in mafla mergirdilatata fluitare.
Eiufdemq; poderis alia federe:alia inaehi.Onera in aqua facilius moueri.Thyreum lapide qua»

SECVNDVS 13

uis grande innatare:eude<£cominitum mergi;Recentia cadaueraad uadu labidntumefeentia
attoIli:inania uafa hgud faciliusrq plena exrrahi.Pluuia falinas aqua dulciores ee q reliquas.Nec
fieri falem nifi ad mixtis duIdbus.Marinas tardius gelaret celerius accendi.Hyeme mare cali-
dius eflerautuno falfius.Omne oleo tranquillari, Et ob id urinates ore fpargere:qifi miriget na-
tura aiperamrlucemq? deporterNiues in alto marino cadere.Cum omnis aqua deorfum feraf
exilire fantesratq; etiam in aetnaj radidbus flagrantis in tantum:ut quinquagena 8C cetena mil
lia pafluum harenas flammarum globus eructet.

Ignium & aquarum iunda miracula:& de maltha. CA. CVII.

Amcg &Z ignium:quod eft naturae quartum elementumueddamus aliqua miracula.
Sed primum exaquistin comagene urbe famofata ftagnum eft emittens limum mal¬
tham uocant:flagrantem:cum quid attingit folidiradheret.Praeterea tactus fequituc
fugientes-Sic defendere muros oppugnante Lucullorflagrabatqp miles armis liris. Aquis etiam
accenditur. T erra tantum reftingui docuere experimenta.

Denaptha. CA. CVIII.

Imilis eft naturae naptharita appellatur drca babyloniam:& in auftagenis parthiae p.
fluens bimminis liqdi modo. Huic magna ccgnatio ignium:tranfiliuntq? protinus
_____ in eam undecunqj uilam.Ita ferunt a Medea pelicem cremata.poftquam lacrificatu-
ra ad aras accefleratxorona igne rapta.

- ii De femper ardentibus locis. CA. C1X;

I E$i in montiu miraculis ardet xtna notftibus fp:tanto<$ se uo igniu materia fufficit.
j Niualis hybernis tpibusregeftuq; cinere pruinis operiens.Nec in illo tantu natura lae
utr exuftione terris denuntias.Flagrat in phafelide mons chimaera:& quide imorta-
iis diebus acnodtibus flama.Igne eius accedi aqrextingui uero terra aut foeno Gnidius Ctefias
tradit.Eade i Lyda ephefti motes teda flamate tadi flagrat adeotut lapides quocy riuo^e 8i ha-
renae in ipfis aqs ardeat:aliterq; ignis ille pIuuiis:Baculo fi quis ex iis accefo traxerit: /u!cos:riuos
igniu fequi narrat.Flagrat in badtris cophati nodtibus uertex.FJagrat in medis 8i ceftia gere co-
finio pfidis.Sufis quide ad turrim alba.xy. caminis maximo eorum. Et interdfu campus babylo
nise flagrat quadam ueluti piidna iugeri magnitudine.Item sethiopum iuxta hefperium mon¬
tem ftellarum modo C3mpi node nitent.Similiter in megaloponitanorum agro : tametfi inter¬
nus fit ille iucundus: frondemque denfi fupra fe nemoris non adures:& iuxta gelidum fontem
lemper ardens. Nymphei crater dira apolloniatis luis portendit:ut Theopompus tradidit. Au¬
getur hymbribus:egeritcj5 bitumen temperandum fonte illo inguftabiliralias omni bitumine di
lutius.bed quis hsec mireturfln medio mari hiera infula ardet . Aeolia infula iuxta italiam cum
iplo mari arfit per aliquos dies:foriali bello:& donec legatio fenatus piauit : Maximo tamen ar¬
det incendio theonochema dictum sethiopu iugum.Torrentefq; fblis ardoribus flammas ege-
rit.Tot locis tot incendiis rerum natura terras cremat.

Ignium per fe miracula. CA. CX.

Raeterea cum fit huius unius elementi ratio foecunda:iecg ipfa pariat:& minimis cre-
fcat fintillisrquid fore putandum eft in tot rogis terrsefQuse eft illa natura quse uo-
racttatem auidiffimam in toto mundo fine damno fui pafritf Addantur iis fydera in¬
numera ingenfque fbl. Addantur humani ignes lapidum quoque infiri naturae: at¬
trita inter fe lignariam nubium:& origines fulminum. Excedit profedo omnia miracula:ullum
diem fuiflerquo non cundfa conflagrarentrcum fecula quocj concauaraduerfa fblis radiis facili
us etiam accedantutrq ullus alius ignis.Quid q> innumerabiles partus: fed namrales featentf In
nympheo exit e petra flamma:quae aqua acceditur.Exit 8t ad aquas fcantias.Hsec quidem inua
lidaxum tranfitmec longe in alia durans materia. Viret 81 aeterno hunc fontem igneum conte¬
xens fraxinus. Exit in mutinenfi agro ftatis uulcano diebus. Reperitur apud au&ores fubiecftis
arfciae aruis fi carbo deciderit ardere terram.In agro fabino & fidicio unflum flagrare lapidem
In falentino oppido inatium impolito ligno in laxum quoddam ibi facrum protinus flammam*
exiftere.ln laciniae iunonis ara fub diuo fita rinerem immobile efle perflantibns undiq; pcellis.
Quin & repetinos ignes exiftere 8i in aquis.Et ! corporibus et humais emicuiffe. Trafimenu la¬
cum arfifie totu.Seruio Tullio dormieti in pueritia ex capite flamma emicuifle.L.Martiu in hi-
Ipania intereptis Sripioibus cocionante: 8i milites ad ultione exhortate arfifle fimili modo Va¬
lerius Antias narrat. Plura mox 8i diftindius.Nunc enim quada mixtura reta omnium exhibe-

LIBER

tur miracula. Veifc egreila meus interptatione naturae feftfnat legentiu aios per totu orbe uelu
ti manu ducere. Terras uniuerfae mefiira longitudo & latitudo, CA. CXl.

■ Ars nra terrarum de qua memoro ambiente(ut dictu eft)oceano uelut innatans Ion.

giffime ab ortu & ab occafu patet:hoc e ab india ad Herculis colunas gadibus lacra.
tas cdtuagies cjnquies cetena feptuagitao&o millia pa f. ut Artemidoro placet audo
r i. Vt uero Ifidoro nonagies odies 8i dece 8d odo millia. Artemidorus adurit ampli
us a gadibus circuitu facri ,pmontorii ad pmontoriu arrabrurquo Iongiifirae fronspeurrit hi.
fpanias:odhngenta millia nonagintaunu.Id menfurae duplici currit uia Agangeamne hoftioq;
eius quo fe in eoum oceanu effundit per india parthienencp ad myriandru urbe lyrias in iffico
finu pofita quinquagies bis quindecim pafluu dece 8i noue.Inde proxima nauigatione cyprum
infula pataram lycias:rhodu;aftypalasam : in carpado mari in infulas laconicse tasna^.Lylibeu
fidliae.Catalium fardinias tricies quater quinquaginta millia.Deinde gades quadragies bis qn..
quaginta millia.Quse menfura uniuerla ab eo mari efficit odogies quinquies leptuagintaodo.
millia pafluu. Alia uia quae cernor itiere terreno maxime patet a gange ad euphrate amne qnq
gies centena millia pafluu 8d.xviii.Inde cappadodae in ma2aca.cc.millia.xliiii.inde p phrygia ca
ria:ephefu.quadringenta millia pafluu.xcviii.Ab ephefb per aegeu pelagus delu ducenta millia,
ifthmu duceta duodecim milIia.Deinde terra 3d lacoico mari 8d Corinthiaco finu patras pelopo
nefi ducenta duo millia qngenti. Leucade odingenta fex millia qngenti.Corcyra tonde Acroce
raunia centu triginta duo millia qngeti.Brundufiu odingenta fex millia qngenti.Roma.ccc.mii
lia fexaginta. Ad alpes ufeg calcincomacu uicu quingenta dece 8d odo millia.Per gallia ad pyre
neos montes illibriu quingenta quinquagita (ex millia. Ad oceanu 8d hifpaniae hora treceta tri.
gintaduo millia. Traiedu gadis fepte millia quingenti.Quse menfura Artemidoro atteftate no
nagmra effidt fexaginta noue.Latitudo aut terne a meridiano fitu ad feptetrione dimidio fere
minor colligitur:quinquaginta quattuor millium fexaginta duo.Quo palam fit quantu & hinc
uapor abftulerit:& illinc rigor. Neq; enim deefle arbitror terris:aut non efle globi formam.Sed
inhabitabilia utrincg incoperta efle.Haec menfura currit a littore asthiopici oceani: qua modo
abitatur ad meroe quingentaquinquaginta millia:Inde alexandriam duodecim millia quinq,.
ginta.Rhodu quingenta odogintaria.Gnidum odogintaquatmor millia quingenti cum.xxy.
M.Samum.c.M.Chium odogintaquatmor.M.Mytilenen.Ixv.M.Tenedon.xxviiii.M.Sigaeum
promontorium.xii.M.quingenti.Os ponti.cccxii.M.d.Carabin promontoriu.cccl.Os maeoti.
dis.cccxii.M.d.Oflium tanais.cclxy.M.Qui curfus copendiis maris breuior fieri poteft.lxxxix.
M. Ab hoftio tanais nihil modicu diligentiflimi audores fecere. Artemidorus ulterior^ incom
perta exiftimauif.cum drea tanain farmatarum gentes degere fateretur ad feptentriones uer las.
Ifidorus adiedt.xii.M.I.uf<5 ad tilenrquae coiedura diuinationis eft.Ego no minore q proxime
dido fpatio larmatarum fines nofd intelligo.Et alioquin quantum efle debet quod innumera,
biles gentes fabinde fedem mutantes capiat. Vnde ulteriorem mefura inhabitabilis plagae mul
to efle maiorem arbitror.Na & geimania immenfas infulas non pridem copertas cognitum ha.
beo.De longitudine ac latitudine haec funt quae digna memoratu putem. Vniuerfum aut hunc
dreuitum Eratofthenes in omnium quidem litterarum fubtilir ate:& in hac uticg praster caete.
ros folers:quem a eundis probari uideo ducentorum quinquaginta duorum millium ftadium
prodidit.Quae menfura Romana computatione efficit trecenties quindedes cetena millia pak
fuam.improburo aufum : uerum ita fabrili argumentatione comprehenfam:ut pudeat non ere
dere . Hipparchus:^ in coarguendo eo 8C in reliqua omni diligentia mirus adiidt ftadiorum
paulominus.xxy.millia.

■ Harmonica mundi ratio. CA, CXII.

Lia Dionyfiodoro fides:neq;.n,fabtrahi exeplu uaitatis gtaecae maximu. Qdius hic
fuit geometrica fda nobilis.Seneda die obiit i pfia.Funus duxere ei ppinquae ad qs
ptinebat baereditas.Eas cu fecutis diebus iufta perageretriuuenifle dicuntur in fepul
chro epiftola Dionyfiodori no!e ad faperos lcripta.Peruenifle eu a fepulchro ad infima terra:ef
fetg eo fladio^ quadragintaduo millia. Nec defuere geometras qui interpretarent fignificare
epiftola a medio terra orbe miflana quo deorfam ab fummo longiflimu efle fpatiu:& ide pi.
las mediu.Ex quo confecuta computatio eft:ut circuitu efle.cc.quinquagintaquincg millia fta.
dia proriun riarent.Har monica ratio quas cogit tepi natura fibi ipfam congruereraddit huic me
fotae ftadia feptem millia terramcg nonagefimam fextam millefimam totius mundi parte facit.

TERTI VS

<4

CAIIPLI.SECVND1NATVR ALIS HISTORIAE LIBER TERTI VS PROOEMJVM.

ACTEN VS DE SITV:ET MIR ACVL1S TERRAE AQ_VA-
rucp:ac fyde^:& rone uniucriirarisatcj mefura.Nuc de ptibusqq
infinitii id quoq$ exiftimaf nec temere fine aliq repiehefioe trada
tu.Haud ullo i genere uenia iuftior eft:fi mo minime miru eft ho-
minegemtuji&oia humana nouifle.Qua propter auctorem nemi
neunu iequar. Sed ut qucq? ueriffimum i quacp parte arbitrabor.

Quona c5e ferme oibus futt:ut eos quifqt diligentiffime litus di-
Iceret: I quibus ipie prodebat.ideo nec culpabo: aut coargua queq.

Iocoiji nuda noia:& quata dabitur breuitate ponef: claritate caufif
qj dilatis i luas partes. Nuc.n.iermo de toto eft. Quare fic accipi ue-

_ _ lim:utficut uiduafamafua noiaqlia fuere primordio anullas res

geftas ftuncupenfeix' fic qdam in his nomenculatura qdem:fed mundi reruq; natura^.Terraij'
orbis uniuerfus in tres diuidif partes:europa:afiam:africa.Origo ab occalu foIis:& gadirano fre
tb:q irrupens oceanus atlaticus in maria interiora diffundif.Hinc intranti dextra africa:eft Ic-
uateuropatinter has alia e.Termini amnes tanias 8i mlus.Xii.millia paflum in longitudinequas
diximus fauces oceani patetrqncg millium in latitudine a uico mellaria hilpaniae ad pmonrori uel.xy.
um africse albu audore.Turamnio Gracula iuxta genito. T.Liuius:ac Nepos Cornelius Iatitt/-
dinis tradiderat ubi minus.mi M.palTuu. Vbi uero pIurimu.x.M.Ta modico ore tam iraenla
equopi uaftitaspditur.Nec pfunda altitudo miraculu minuit.Frequentes quippe tarniae candi
cantis uadi carinas territant.Qua de caufe lime interni maris multi eu loeu appellauere.Proxia proditur
aut faucibus utrinq; impoliti motes coercet clauftra:abila africae:europae calpe labore Herculis uel pandif
nsetat.Oua ob cam indigenas colunas eius dei uocatxredutcg perfoflas exclufa antea admififle
tfiaria:5i r naturae mutafle faciem.

Deeuropa. CA. I.

R,n3u erg° de europa altrice uidoris oiuic gennu populidongecj! terra^s pulcherri
§ ma qua plericg merito non tertia portione fecere:ue^ asqua in duas ptes ab amne ta

| g3gj| nai ad gaditanu fretu uniuerfo orbe diuifo.Oceanus hoc qddidu eft fpatio atlaticu

mare ifudes:& auido meatu terras qcucg ueniete expauere demerges:refiftentes quo J

uel locros
Si bruciu J
uel urgitao
uelurcitao

flexuofo littos anfradu lambit europa:uel maxie receffibus crebris excauas:(ed in qttuor p
cipue finus.Quo^: primus ac calpe hilpanias extimo(ut didu eft)monre loco brutinu u%pmo
toriu imenfb ambitu fledif.ln eo prima hiipania terrape eft ulterior appellata.Eadem bethyca.

Mox a fine uirgitano citerioneadeq? tarraconefis ad pyrenea luga. Vlterior in duas p longitu-
dinepuincias diuidif :Siquide bethycas latere leptetrionali protendif lulitania amne ana dilcre
ta. Ortus hic laminatao agro citerioris hifpaias:& mo le in ftagna fundes:mo in anguftias refbr
bes:aur in totu cuniculis codens 8i Istius nalci gaudens m atlaricu oceanum effudif . Tarraco
nefis aut hinc affixa pyreneoitotoqj eius i latere decurres:&: fimf ad gallicu oceanu hibero mari
trafueria fe pandes folorio monte Si oretanis iugis carpetani% 8i aftugs a betica atq; lufitania di
ftiguif. Bethyca a flumine ea media fecante cognominata: eundas puincia^t diuiri cultu:&: qd*
in fertili ac peculiari nitore praecedit.Iuridici conuentus ei quattuor.Gaditanus. Cordubenfis.
Aftygitanus:HifpaIefis.Oppida o!a nuero.clxxv.ln iis coloniae.viii.Munidpia.viii.latio atiqtus
donata.xxix.Libertate.vi.Foedere.iii. Sripediaria.cxx.Ex his digna memoratu aut latiari lermo
ne didu facilia. A flumine ana littore oceai oppidum onnoba lufturia cognominatu.Interflue uel adorias
tes luxia &uriu mariani montes.Bethys fluuius.Litras curefe inflexo finu.Cuius ex aduerlb ga
dis inter inlulas dicedae.Promontoriu Junonis. Portus Bariippo. Oppida belon mellaria. Frera
ex atlatico mari.Cartheia tarthefos a graecis dida.Mons calpe.Deinde littore interno oppido
berbefula cu fluuio.lte falduba oppidu uel malacha cu fluuio foederato^Dein menoba cu flu
aio fexifirmiu cognomieiuliu.Sexi 8i abdera Murgis.Betycse finis. Ora ea uniuerla originis poe
no^t exiftimauit.M. Agrippa.abana aut atlatico oceano obuerfa baftulo^ turdulorutj e in uni
uerfa hifpania.M. Varro puenifle hiberas:&: pfas:&: poenicastceltafip : & paenos tradit.Lufu.n.

Liberi patris:ac lylamcu eo bacchante nome dedifle lufitani2e:8i Pana prasfedu eius. Vniueria
autem q de Hercule:ac pyrene uel faturno tradufefabulofa in primis ut arbitror Bethys in

uHuccubo

nuditaum

uel dnippo
oelurium

•LIBER

MCOtinefi proumcfa non ut aliqui dixere mentefa oppidorfed tygenfi exoriens falruduxta quem
Tader fluuius q carthaginenfem agmrigatnlle ocior refugit Sdpioisrogti: uerfufij in occalum
oceanum atlanticum prouinciam adoptas petit:modicus primo: led multoru fluminum capax:
quibus ipfe fama aqualqj aufert.Bethycse primu ab offigerania infufus amoeno blandus alueo:
crebris dextra leuaq; accolitur oppidis.Celeberrima inter huc & oceani oram in mediterraneo
fegedaiquae augurina cognominaf.iulia quas fidentia. Virgo quse alba.Ebura quae cerialis . Eli.
ben quod liberini.Libida quae claula.Stici quod iulienfes.Vefci qd faueria:fingilia:hegua:auiar
ebdanu:aglaminor:hebura:caftra uiuariaxpifimprubipho noua:illurco:& ofca: efcua : fuccabo:
nuditanu:tuati uetus.Ofa baftetaniae uergentis ad mare.Conuentus uero cordubenfis circa flu
men iplum offigi quod cognominaf laconiu.IIliturgi quod foru iuliu,ipafturgi quod triumpha
le.Sitia &.xiiii. M .paCremotum in mediterraneo.Obulco quod botificenfe appellatur . Mox ri.
pepora focderaro^c.Sacilimartalium onuba. Et dextra corduba colonia patntia cognominata,
ide primum nauigabili bethyae. Oppida carbulo decuma fluuius fingilis eode bethys latere in.
cedens. Oppida hifpalenfis conuentus:celtiaca:uacamana:acria:ilpa cognomine ilipa italica. Et a
leua hiipali Colonia cognomine romulenfis.Ex aduerlb oppidu offet:quod cognominatur.iulia
conflantia. Virgentium quod iulii genitor.Hippo cauralia^ fluuius menoba & ipie a dextro la-
tere infufus. Ac inter aeftuaria bethys oppidu nebrida cognomine ueneria St colobona Colonia
afta qua: regia dicirur.Et in mediterraneo afida:quae caefariana.Singulis fluuius in bethyn quo
didlu eft ordine irrumpens aftygitana colonia alluit cognomie augufta firma:ab ea nauigabilis.
Huius conuentus funt reliquae coloniae immunes tucci quae cognominantur augufta gemella.
Ituci quae uirtus iulia. Atubi quae claritas iulia. Vrfo quae genua urbano^: inter quae fuit nunda
cu Pompei filio capta. Oppida libera aftygiae uetus oftippo.Stipendiaria:callet:calucu!a:caftra.
gemina:ilipulaminor:merucra:facrana:obucuIa:oningis.Abora uentijppe monoba amnem &
jpfum nauigabile haud procul accolunt alontigiceliraloftigi. Quae aute regio a betyae ad fluuiu
anam tendit:extra praedufta beturia appellatur in duas diuila partes:totidemcg gentes. Celticos
quilufitaniaattingunuhifpalenfisconuentus.TurdulosquilufitaniaSl terraconeniem aceolut:
iura cordubam petunt.Celticos a cel aberis ex lufirania aduenifle manifeftu eft lacris lingua op.
pidorum uocabuiis:quae cognominibus in berhyca diftinguntur. Seria quae dicitur fama iulia.
Vertobrige concordia iulia.Segede reftituta iulia:contnbuta iuba. Vcultuniacum:quae 8t turiga
nuneeft.Laconimurgi conftantiaiulia.Terefibus fortuna!es:& callenfibusemanid. praeter haec
in celticaacimbro:arunda:arunci:turobrica:laftigi:alpe(a:Slepone:ierippo.Altera beturia quam
diximus turdulorum:& conuentus cordubenfis habent oppida:non ignobilia. Arlam: mellaria:
mirobicam regiones ofintiadis:fileponem.Gadirani conuentus ciuium Romanorum.Regina Ia
tinorum:regia.Cari(a cognomine aurelia.Vrigia cognominata caftrum iulium.Item Caelaris fa.
lutarieiis.Stipendiaria balaro: belippo:barbefula:lacippo:Befippo:ca!let:cappagu:olearo:icodo:
brana:iaguntia:andorife.Porro logitudine uniueriam eius(pdidit.M.Agrippa.cccclxv.M.p.Lati
tudinero.cc.ldi.M.Sed cum termini carthaginem ufque procederent:quae caufa magnos erro,
res coputatioe melinae fepius parit.Et dum alibi mutaro prouinciarum modo:aIibi itineru au.
dtis aut diminutis paffibus incubuere maria tam longo acuo alibi procefiere Iittora. Torfere le
St fluminum aut correxere flexus. Praeterea aliunde aliis exordium menlurae eft:& alia meatus.
Ita fit:ut nulli duo condnanr.

Bethicae longitudo 8t latitudo* CA. II.

JEthycae longitudo nunc a caftulonis oppidi fine gadis.cccclxxv.M.& a muxgi mari
tima or,t.xxu,M.p,amplior.Laritudo a carteiana ora ccxxiiii.M.p. Agrippa qde in ta
ta uiri diligentia praeterqj in hoc opere cura:cu orbem terra^e urbi fpedandu propo
neret caece errafle quis credat^ cu eo Diuum Auguftu.Is naq; coplexam ea porticu ex delima
tione St comentatiis.M. Agrippae a iorore eius inchoata peregit.

Hifpania citerior. CA. III.

Iterioris hiipaniae ficu t copi uriu prouincia^i aliquantu uetus forma murata eftrutpo
te cu Popeius magnus rrophaeis fuis:q ftatuebat i pyreneo.d.cccxld.oppida ab alpi-
bus ad fines hifpaiae ulterioris i dicione a fe redadla teftatus fit.Nuc uniuerfa |>meia
diuidif incouetus lepte.Carthagine(em:Tnrraconepm:Caelaraguftanu.Cluniefe.Aftu^.Luce.
fem Bracarii. Accedunt infulae quag> mentione fepofita praeter duitates contributas aliis puin.
Cia ip&.cturaii,contmet oppida.ln iis colonias.xii,Oppida duiuRoniano^xuiiLatittOriii. Uite.

TERTIVS f$

rum . x viii . Foederatorum unum.Stipendiaria.cxxxii.Primi in ora bafiulnpofi eos quo dicitur or
dine intus recedentes metefani:oretani:& ad tugum carpentani:iuxta eos uaccei:uedones:& cel
tiberirarrebaci.Oppida orse proxima urci.Ad icriptuq; bethicae barea regio mauitania:mox dei>
tania.Dein conteftania:carthago noua:co!onia:cuius a prom5torio quod Saturni uocatur Cacfa
ream mauritanis urbem. clxxxvii.M.paftraieclus. Reliqua in ora flumen tader colonia immu/
ni.Ilici unde ilicitanus finusnn ea cotribuunf icofirania:mox latinorum lucentiumrdianiu ftipe
diariu: iucro fluuius:& quodam oppidu.Coteftanie finis regio edetana amoeno praetedete Ce fla
gno ad Celtiberos recedens. Valetia colonia.iii.M.paf a mari remota. Flumen durias: tantunde
a mari lagotum duiu Romanojg oppidu:fide nobile flume idubeda:regio ilergaonu.lberus am fide uel in
ms nauigabili comertio diues ortus in catabris haud procul oppido iuliobrica.ccccl . M .pa fi flu^ de
ens.nauiu.per.cclx.M.a uia oppido capax:que propter uniuerfatu hifpania graeci appellauere ibe uia uel wu
riam.R.egio cofletania: flume iubi:colonia:Tarraco Scipionu opusificut carthago psenorum.Re ria
gio ilergetumroppidum (ubur:flumen rubricatuta quo laletani Si indigetes. Poft eos quo dicef
ordine intus recedetes radice pyrenei:aufetani:itani:lacetani.Perc£ pyreneu ceretani:dein uafa>
nes.In ora aute colonia barcine cognomine fauetia.Oppida ciuiu Romano^t beturo:ilInro.FIu
men larnum:hladae:flumen alba.Emporia geminum hoc ueteru incolarum St graecoru:qui pho
cerium fuere ibboles.Flume tichicAb eo pyrenea Venus in latere ,pmontorii altero.xl.M.Nunc
per fingulos couentus reddenf infignia praeter fupradida tarracone difceptat.populi.xliiii.quo>'
rum celeberrimi ciuiu Romanoru dertufanr.bifgargitani.Latinorum aufetam:cerretani:qui iu>-
liani cognominan£:& qui auguftani:edetani:gerudenfes:geflbriefes:teari qui iulienfes, Stipedia>
rioru aquicaldenfes:onefes:betulonefes: Cefaraguftana colonia immunis amneiberoaffufarubi
oppidum antea uocabatur faldyba. Regionis idetaniae recipit populos.lii. Ex his ciuiu romano^
rum bellitanostcelfenles.Ex colonia calaturiganos:qui nafcici cognominantur.Ilerdefes furdao
num gentis iuxta quos ficoris fluuiustofcenfes regionis bafletanfae:turiaffbnen(es. Latinoru ue>
terum ca fcan tenfesrergauicen fes:gracchuritanos. leomcen fes:offigerden (es. Foederatos tarragen
fes. Stipendiarios arcobrienfes:andologenfes:arcocelitanos bur{aone(es:calaguritanos:qui faba,
larenfes cognominantur.Complutcnfesxarcenfes:cinenfes:cortenfes:damanitanos:carnenfes:il>
lurfenfes:fpalenfes:iIumberitanos:lacetanos:iubienfes: pompelonenfes: fegifenfes. Carthaginem
conueniunt populi.lxii.exceptisinfularumincolis. Ex colonia accitania gemellenfes St libifoca
cognomine fero auguftana: quibus duabus ius iraliae dat um. Ex colonia ialarienfe oppidani la^
tii ueteris caftuonenfesrqui ese fari uenales appellantur.Setabitaniqui auguftani ualerienfes.StiV
pendiariorum autem hi celeberrimi labanenfes baftiani c6faburefes:dianefes:fegeftani:ilorcita^
rn:laminirani:menfam qui Si oritani mentefani qui St baftuli: oretani qui St germani cognomiV
nanfrcaputc^ celnberise:fegobrigenfes:carpentani 8i tolletanirrago flumini impofiti.Dein uirie
ies: uirgilienfesln couentum clunienfem uarduli ducut populos.xiiii.ex quibus labanenfes tan^
tum nominare libeat Turmodigi quattuorrin quibus fegifamonenfestfegifamaiulienfes.In eun^
dem couentum carietes Si uenenfes quinq? ciuitatibus uadut:quaru funt uelien (es: eodem pele
deones Celtiberorum quattuor populis quo^ numarini fuere clare: ficut in uace eoru.xviii.dui
tatibus inter catinenfes palIatini:lacobricenfts:caucenfes. Na in cantabris quattuor populis iu><
liobrica fola memoratur.In autrigonum decem ciuitatibus tritium 8t uirdouefta. Areuads no,. uirdouefla
men dedit fluuius areua.Horum fex oppida fagutia 8t uxama: quae nomina crebro aliis in locis uel uirouc
ufurpan€. Praeterea fegouia & noua augufta termesapfaqj clunia Celtiberiae finis. Ad occeanu re fla
liqua uergunt uardulicg ex praedidfts & catabri.Iugunf ii afluru.xii.populi diuifi in auguftanos
afturica urbe magnifica:in his funt giri:pefid:ladenfes:zoelae.Numeras omnis multitudinis ad
ccl x. M . libero capitu.Lucefis couentus populo^ eft.xvi. praeter ceucos&lebunos ignominio
ie ac barbarae appellatiois.Sedlibero^i capitii ferme.clxvi.Simili modo bracarii. xxiiii.ciuitates.
cclxxv.capitumzex quibus prxter ipos uibalos celerenos uibali: celerini:galled:equifilid:quer^
querni:citra faftidium nominentur. Logitudo citerioris hifpania: eft ad fine caflulonis a pyre^
neo.d.Sexceta {eptem.M,p.& ora paulo amplius. Latitudo a tarracoe ad litus olarfonis.cccvii.

E radicibus pyreni ubi cuneatur anguftiis inter duo maria paulatim: deinde fe pandens: qua co
tingit ulteriorem hiipaniam tantumdem St amplius latitudinem adiicit.Metallis p umbi: ferri:
aeris argenti: auri tota ferme hifpania fcatet. Citerior St fpecularibus lapidibus. Bethyca Si mi>
nio.Sunt<5<: marmorum lapidicinse uniuerfae hifpania:. Vefpafianus imperator Auguftusiada.
tus procellis reipub.latii ius tribuit.Pyreni montes Hifpanias:galliafque difterminant: pr o moa»

LIBER

furibus
uel urbi*
bus

Thelim
uel tichin
uel rubren
fera

bfterac
uel blitere
antalia
uel anati-
lia

belliouel

cabellio

toriis in duo diuerfa maria proiedtis.

Narbonenfis prouincia. CA. IUI.

■ Arbonenfis prouincia appellatur pars galliarumrquae interno mari alluitur: braccha-
ta ante dida:amne uaro ab italia difcretaialpiumcp (aluberrimis Romao imperio itu
gis. A reliqua uero gallia latere feptentrionali montibus gebenna 8t iuribus agrorum
cultu uirorum morumq; dignatione amplitudine opum nulli prouinciarum poft fe¬
renda: breuitereg italia ueriusrq prouincia.In ora regio fardonumuntufq? cofiiaranorum. Flumi
na Thelim & obrin oppida illiberis magnae quondam urbis tenue uefbgium, Rufcino larino-
rum:flumen ataxe ppreneo rubrefum permeans lacum.Narbo Martius decumanorum colonia.
xii.M.pafluum a mari diftans.Flumina ararisdiria.Oppida decaetero rara praeiacentibus ftagnis
agatha quondam maffilienfium:& regio uolcarum terio!agum:atcg ubi rhoda rhodiorum fuit
Vnde dirius multo galliarum ferriliffimus rhodanus fluuius ex alpibus fe rapiens per remannu
lacum: fegnemq; deferens ararim:nec minus feipfo torrentem iiaram & druenriam.Libyca appel
lantur duo eius ora modica.Ex his alterum hifpanienferalterum metapinum:tertium: idemque
ampliffimum maflalioticum. Sunt auriores & heracleam oppidum in hoftio rhodani fuifle ul-
tra foliam ex rhodano.c.paffibus.Marii opere & nomine infigne ftagnu.Aftromela oppidu ma¬
ritima auaticorum: fuperqj campi lapidei Herculis praeliorum memoria. Regio anataliorum:Si
intus defauiarium:canarumq;.Rurfas a mari tricorium:&: intus tricollorum. Vocontiorum &
iegouellannorum:mox allobrogum ac in ora maffilia graecorum phocenfium.Faederata ,pmon
torium nominexitharifta portus: regio clamatulicoj^ . Dein fuelteri lupracg uerucini.In ora au-
te hac athenopolis maffiliefium:foruiulii oriauianorum colonia:quae paceiis appellaturi clafi
fica:amnis in ea argeteus.Regio oxibioru ligaunorucg: fuper quos fuebrfquariates: adunicates.
At in ora oppidum larinum antipolis.Regio deciatiu. Amnis cema ex alpiu monte cemeno ,pfu
fus:In mediterraneo colonia arelate fextanorum:biterae ieptumanorum:araufio fecundano^.In
agro cauarum ualetia:uiena allobrogum.Oppida latina aquaefextiae lalio^-auenio cauarum:ap
taiulia uulgientium alebecerioram : apollinarium: alba heluorum: augufta tricaftinoru: antalia
aerea bormanico marina bellio:carcafum:uolca^:terioiagu:ceflero:carpethoracie:memino^:ce
niceles:cambole&ri:qui atlantiri cognominanf.Foru Voconi:glanu Liuii Leuteuani: qui & fo-
roneronieles.Nemaufum arecomico^.Pifcenae:ruteni:fanagen{es:toloiani:tedofagii:aquitaniae
c6termini:taicodunitari:cononie{es:umbraici, Vocotio^j ciuitatis foederata duo capita ualgo:
& lucus augufti.Oppida uero ignobilia.xix.ficut.xxiiii.nemaulenfibus attributa. Adiecit formu
lae Galba ipator ex inalpinis auaticosiatq ebrodiotios:quo^ oppidu diniaiLogitudine^uintia
narbonefis.ccdxx.M.pafAgrippa tradit:latitudmem.ccxlviiii.

Italia tyberis roma campania. CA. V.

Talia dehinc primicg eius ligurestmox hetruriarumbria:Iatiu:ubi tpberina oftiai ro
ma terra^j caput.xvi.M.p.iteruallo a mari. Vollco^i poftea littus: 8i capaniae picetiu
inde:ac lucanu: brutiuc^:quo logiflime in meridie ab alpiu pene luatis iugis in maria
excurrit italia.Ab eo graecise ora:mox faletini:peduculi:apuli:peligni:feretani:marru
oni:ueftini:labini:picetes:galIi:umbri:hetru(ci:ueneti:carni:iapides:iftri:liburni.Necignoroin-
grati:ac legtiis animi exiftimari pofle merito:!! breuiter atq$ in trafcurfu in huc modu dicaf ter¬
ra omniu terra^ aluna:ead| & parens numine deu eleria:quae caelu ipfum clarius faceret.-fparfa
cogregaret imperia:ritulq$_molliret: & tot populo^ dilcordes: ferafcg linguas fermonis comer-
cio cotraheret ad colloquia:^ humanitate homini darettbreuicerq: una cunriai^ gentiu in toto
orbe patria fieret.Et quid aga:tata nobilitas omniu loco£j:quos quis arrigeritriata reru fingula
ru: populor ucg claritas tenet. Vrbs roma uel fola in ea & digna etia fella ceruice facies: quo tan-
de narrari debet opere^Et qualiter capaniae ora per le foelixcg illa ac beata amoenitas: ut paia fit
uno in loco gaudetis opus elle naturae.Ia uero tota ea uitalis:ac perenis lalubri tatis caeli teperies
eft:ta fertilescapi:taapricicolles:tainnoxii laltusita opaca nemora: ta munifica filuaru genera:
tot motium afdatus:tanta frugu & uitiu olearucp fertilitas: ta nobilia pecori uellera; tot opima
tauris colla:tot lacus: tot amnium fontiumc^ ubertas:totam eam perfundensitot maria:pora^:
gremiumcp terramm commerrio patens undique:& tanquam ad iuuandos mortales ipfa auida
in mare procurrens.Neque ingenia:ritu!cg ac uiros:& lingua:manuque fuperatas commemoro
gentes.Ipfi de ea iudicauere grseci:genus in gloriam luam effufiffimunxquotam partem ex ea ap
pellando grxriam magnam.Nimirum id quod in mentione cadi fecimus: hac quoque in parte

TERTI VS t6

fatietidu eft: ut quafdam notas ac paucafydera atangamus.Legentes tm quslb meminerint ad
lingula roto orbe edifferenda fieftinari.Eft ergo folio maxime qucrnoaflimilata: multo proceri
tace ampliorrq latitudine in leuo fe fledens cacuminet amazonics figura delines parma: ubi
a medio excurfu cirthos uocatunper linus lunatos duo cornua emittens:leucopetram dextrada uel cocyrv
ciniu tn hniftra. Patet longitudine ab alpino fine praetorias augufts per urbem capuam: neq? cur thos
fu meante rhegium oppidum in humero eius fiturma quo ueluti ceruids icipit flexus:decies ce.
tena 3i uiginti millia palluum multoqj amplior menfura fieret lacinium ulqj:ni talis obliquitas
in latus digredi uideretur. Latitudo eius uaria eft.ccccx . milium inter duo maria inferum & fu
perdia -■ neicg uarum atq$ arfiaimediae atcg ferme circa urbe roroa ab hoftio aterni amnis i adria
ticu mare influentis ad tyberina hoftia.cxxxyi.6i paulo minus a caftronouo adriatici maris aL
fium ad thufcum aquor. Haud ullo in loco.cc.in latitudinem excedens. Vniuerls autem ambi
tus a uaro sd ariiara.xxx.M.pafluum.lyiii.dficit.Abeft a circudatis terris»Hiftria a liburnia qui
bufdam locis.c.M.paftiium.Ab epiro 8C illyrico.I. Ab afrjca minus.cc.ut auclor affirmat Var<
ro.Ab Sardinia.cxx.millia. A Sicilia.M.d. A.corfica minus.lxx.Ab iflaJ.Incedit per maria caeli re
gione ad meridiem qdem.Sed fi quis diJigeti fubtilitate id exigat:inter fextam horam primaqsi
brumalem.Nunc ambitum eius:urbeiqj enumerabimusiQua in re profari neceflarium eft am
ctorem nos Diuum Auguftumiecuturosrdelcriptionemcg ab eo fadam italiae totius in regioes
xi.Sed ordine eo qui in littorum tradu fiet urbium qdem uicinitates oratione uticp prsprox
pera feruari non poile itatj interiori in parte digeftionetn in litteras eiufdem nos fecuturos co
Ioniarum mentione fignatatquas ille in eo prodidit numero.Nec fitus origme% perfequi facile
eit.In gaunis liguribus ut exteri omittanf agro tricies dato.lgif ab amne uaro nicea oppidum a
maliiliendbus conditum.Fluuius pado. Alpes populicp inalpinis multis noibus:led maxime ca
pillati oppido uendiatioruiciuitatis Gemellio.Portus Herculis.Monxchi: Liguftica ora.Ligu^:
celeberrimi ultra alpes lalyi deceates:moxubii:cenrrones:6i caturyges orti uagenm:ftatyelli:elix
bi uelii:aielh:euburiates:calmonates:ueliares:& quo§d oppida in ora proxima dicemus.Flumen
rutuba:oppidum albium:intemelium:flumen merula:oppidum albingaunumrportus uadu la>
batium:flumen porciferaioppidum genua:fluuius feritonportus delphini. Tigulia frus legefta:
tigulioisi Flumen macra liguris finis . A tergo autem fupradido^ oium apenninus mos italiae
ampli ffimus perpetuis iugss ab alpibus tendens ad ficulum fretum. Ab altero eius latere ad pa
dum amnem ita has dinffimum omnia nobilibus oppidis nitet.Libarna:Dertona colonia: trira:
barderatsunduftria:poletia:carrea:quod potentia cognominat. Forofului quod ualentinum.

Augufta uacienno^:Alba pompeia Afta:aqus ftatyello^:. Hsc regio ex difcriptione Augufti

nona eft. Patet ora liguris inter amnes uaru & macra ccxi.M. paf Adnedit feptims in qua hex

truria eft ab amne macra:8<: ipla mutatis fepe nominibus. Vmbros inde exegere antiquitus pex

lafgt. Hos lydira quo^d rege tyrrem:mox a lacrificio ritu lingua grscojd tufci funt cognomina

ti.Primum hetruris oppidum luna portu nobile. Colonia luca a mari recedens : propior^ ipla

inter amnes Aelere & arnu orta a Pelope pififqyfiue a tenucanis grsca gente. Vada uolateranea uel siaroB

fluuius cecinna:populoniu hetrufco^d quoda hoc tm in Iittore.Hinc amnes prillermox umbro

nauigio^d capax:3e ab eo tradus umbris portu iqj telamorcofla uoltientiu a populo Ro. dedu

da grauifce:caftru nouum:pyrgi:cerstanus amn;s:&::ipfum csre.lntus miLpaflibus qttuor agil

la a pelafgis coditoribus didu alfiurphregene.Tybens amnis a macra.cclxxxiui.M.pafIntus cox

Ioniae falilca agris otrafut audot e.Cato)q cognominaf hetrufcoifc lucus.Colonis rulellana: fe

nefis:curtona:decstero aretini ueterestaretini fidetiores:aretini iuheles:amitioefes:aqfenfes co

gnomine raurini:blerani:cortonefes:capinates:clufini:noui dulini ueteres: fluerini pfiueti arno uel carto

appofiti:felule:feretinu:fefcennia:hortanu:herbanu:nepeta.Noue pagi pfedurs:claudis Foro nienfes

Clodii:piftoria:perufia:fuanenles:faturnini q ante aurinini uocabanf:fudertani:ftatones:tarqui

nienles:thufcanienfes:uetuIoniefes:ueretani:ueretini:uolaterranicognoroine herru(ci:uolfcinie

les in eadem pte.Oppidorum ueterum nomina retinent agri cruftuminus caletranus . Tyberis

antea tybris appellatus:& prius albula e media fere longitudine appennini finibus aretino^t

fluit: tenuis pnmo:necnifi pifdnis corriuatusiemifiulqj nauigabilis:ficuti tinnia 81 glanis influe uel Clanis

tes in eu noueno^d ita conceptu diepi fi no adiuuent hymbres:fed tyberis pg afpera 8i cofrago.

la.Ne fic quidem prsterq trabibus uerius q ratibus longe meabilis fertur.p.c.l.M.d .non jpcul

tiferno:perufia:6: otriculo:hetruria ab umbrisrac labinis5: mox citra.xiii.M.paf urbis ueientem

agrii a cruftumino:dein fidenatedatinumqj a uaticano dirimes.Sed intra tiniam & clanim duo

LlBEft

bus &.xl.fluu£is au<ftus:prsetipuis aute nare 8i anieue:qui 81 ipfe naufgabilis . Latium includi ta
tergo.Nec minus tamen aquis ac tot fontibus in urbem perductis. Et ideo quamlibet magnate
nauium ex italo mari capax re^d in toto orbe nafcentium mercator platidiflimus. Pluribus pro
pe folus q caeteri in omnibus tertis amnes accolitunaipiciturq; nullis. Nulliq? fluuiorum minus
licet inclufis utrinqj lateribusmec tamen ipfe pugnat quaq creber ac iubitis incrementis:& nufq
magis aquis q in ipfe urbe ftagnantibus.Quiniramo uates intelligitur potius:ac monitor audu
femper religiofus uerius q feuus.Latium antiquum a tyberi circeios feruatum eft-M. pafluu.L.
longitudine.Ta tenues primordio imperii fuere radies. Colonis fepe mutatis: tenuere alii aliis
ttel aurud temporibus. Aborigines:pelafgi:archades:ficuli;arunci:rutyli.Et ultra Circeos uoIfei:ofei : aufo/
nesiunde nomen modo latii procellit ad lirin amnem.In principio eft oftia colonia a romano re
uel lacus fo ge deducfa.Oppidum laurentum lucus folis indigetis. Amnis numitius. Ardea a Danae gfei ma
Iis ab indi/ tre condita.Dein quondam aphrodifium antium colonia. Aftura flumen & infula.Fluuius nym
genis pheus:cIoftra romana.Circeii quondam infula immenfo quidem mari circudata(fi creditur Ho
mero)of nuc p!ane.Mirum efbquod hac de re tradere hoium noticiae poflumus. Theophraftus
qui primo externorum aliqua de romanis diligentius fcripfir.Nam Theopompus: ante que ne/
mo mentionem habuit: urbem ddtaxat a gallis captam dixit.Clitarchus ab eo proximus legatio
nem tantum ad Alexandrum miflam.Hic iam plufq di fama circeiorum infulse 8i menfuram po
fuitftadia.Ixxx.in eo uoluminerquod feripiit Nicodoro atheniefium magiftratui: qui fuit urbis
nofbrse.cccclx.anno.Quicquid eft ergo terrarum propter decem Milia pafiuum prope ambitus
adnexum infulae.Poft eum annum acceffit italiae aliud miraculu e circeis:palus pontina eft que
Iocum.xxiii.urbium fuifle Mutianus ter conful prodidit.Dein flumen ufens fupra quod tarraci
na oppidum lingua uolfeorum anxur dictum. Ibi fuere amyclse a ferpentibus deietse.Dein lacus
fundanus:caieta portus.Oppidum formise antiqua Iseftrigonum fedes. Vitra fuit oppidum py.
rseicolonia minturns lyri amne diuifa clanico appellato.Sinuefia extremu in adiecto latio: qua
quidam dixere finopem uocitatam.Hinc faelixilla campaniaeft. Ab hoc finu incipiunt uitiferi
colles:& temulentia nobilis:fucco per omnis terras:inclyto:atq?(ut ueteres dixere)fummum Li/
beri patris cum cetere certamen. Hinc ietini 8i cecubi obtenduntur agri.lisiungutur falerni:ca/
leni.Dein confargunt maffici:gaurani:furrentinicp montes.Ibi Iabormi campi fternuntur : 8i in
uel epularn delicias aliese politur menfis.Haec littora fontibus calidis ngamuripraetercg eserera in toto ma/
tur meniis ri conchylio pifce nobili annotantur.Nufq generoitor oleae liqupf.Et hoc quoij cerramen hu/
manae uoluptatis tenuere ofci:grseci:umbri:tufci:campani.In ora feuo fluuius. V ulturnum oppi
dum cum amne.Liternum:cumae calcidenfiurn:rnifenurn:portus baiarum:bauli:lacus lucrinus
& auernus.Iuxta quem cimeriu oppidu quondam:Dein puteoli colonia dicaearchia dicti.poftqj
plaegrei campi. Acherufia palus cumis uicina.Littore autem hoc neapolis caltidenfiu: 8i ipfe par
thenope a tumulo' frenis appella ta.HercuIanium Pompeii haud procul expeclante monte ue.
funio. Alluente uero farno amne ager nucerius eft:&.ix.Millia.paffibus a mari ipia nuceria. Sur>
' rentum cumjpmontorio Mineruae firenum quondam fede nauigatione a circeiis duo de. lxxx.
Millia.p.patet.Regio ea a tyberi prima italiae feruatur ex deferiptione Augufti. Intus Coloniae
Capua a.xi.Campo didta:aquinum:fuefla:uenafrum:fora:rheanum:fidicinum cognomine nola.
GppidaabelIinu:atitia:albalonga:acerani:allifani:attinates:aletrinates:anagnini:attellani.Aefu/
Uel afularn' lani:arpinates:auxmiates:auxellani:alfaterni.Et qui ex agro latino.ltem hermco.Item labinoca/
no cognominati.Bouilae:calatiae:cafinum:calenum:capirutum cernetum:cernetaniqui mariani
cognominantur. Corani a Dardano Troiano orti.Cubulterini:caftrimonienfescingulani.Fabie
fes.In rhonte Albano foropopulienfes.Ex falerno frufinates:ferentinates:freginates: frabaterni
ueteres:frabaterni noui:ficolenfes:fregellani:foroappi:forentani:gabini:interannates : luccafeni
qui 81 lirinates uocantur.Illionenfes:lauinii:norbani:nomentani:prseneftini urbe quondam fte/
phane di<fta.Priuernates:fetini:fignmi:fuefiulani:telim:trebulani cognomine balimenfes. Treba
iri:thulculani:uerulani:ueliterni:uilubrenfes:uluarnates fuperqj Roma ipfaxuius nomen alte^r
dicere arcanis ceremoniarum nefas habetunoptimaq; oi lalutari fide abolimm annunciauit Va
lerius Solanus:luitq$ mox paenas.Non alienum uideturinferere hoc loco exemplum religionis
atiquas ob hoc maxime filentium iftitutae.Namcg Diua Angerona cui laetificatur ad diem.xii.
kalendas ianuarii ore obligaroiobiignaroqj fimulacrum habet. Vrbem tris portas habente Ro
mulus reliquitraut ut plurimis tradentibus credamus:quattuor.Mcenia eius colligere ambitu
imperatoribuskeforibufqj Veipafianis anno conditse.d.cccxxxyiu. MU. pafxiii.M.cc. Coplexa

TERTIVS \j

montes, viflpla diuidif in regiones.xiiii.Compita ea^.eclxy.pafeiufdem fpatii mefura currere
a miiliario in capite romani fori flaturo ad fingulas portas: quae liant hodie numero.xxxiu7.ita
ut.xii.portae femel numerenf : praetereanturcg ex uetenbus.yii.quae efle defierunt.EfFicit pafluu
per direetu.xxx.M.d.v.Ixii.Ad extrema uero teclo^: cumcaflris praetoriis ab eodem miliario p
uicos omnium uia^t menfura colligit paulo ainplius.lxx.M.palTuum. Quod fi quis altitudine
tectorum addat d:gnam profecto aeflimationem concipiat: fateaturcg nullius urbis magnitu^
dinem in toto orbe potuifle ei comparari.Clauditur ab oriente aggere Tarquinii Superbi inter
prima opere mirabili.Namq; eum mutis aequauittqua maxime patebat aditu plano.Caetero mu
nita erat praecellis muris:aut abrupris tnontibus:nifi q> expatiantia tedla multas addidere urbes
in prima regione. Praeterea fuere in latio clara oppida:latricu:pometia:fcaptia:pitulum : Polito.
rium:tellene:tifata:cecin fkulnea:craflumeriu:meridia:medulIia:cormculum:faturnia ubi nuc
Roma eft.Anripolis:quod nuc ianiculum in parte romae:antena:camerium:collatiaamiternu;
norbe:fulmo:5i cum his carnem in monte albano folitiacciperepopuli:Albani:Aefolani:accien uel Iongai
les:abolani:buberai:bolai:curuetani:coriolani:fidenates:fbretii:hertefes:albenles;latinienfes:lon
gultai:manates:macrales:mutucineles:olliculani:o<3ulari:pedai:polluflini:querquetulai:ficani:
fifbIenfes:tolerienfes:tucienfes:uiBiiteraliuelienles:uenetulani: uicellenles.Ita ex antiquo latio,
liii.populi interiere fine uefligiis.In campano autem agro flabie oppidum fuit ufq$ ad Cn.Ponv
peium.&.L, Carbonem conffa pridie kaled.mau':quo die Sylla legatus bello fociali id deleuit:
quod nunc in uillas abiit:Intercidit ibi & taurania.Sunt & morientis fcalini reliquiae. Praeterea
auctor efl Antias oppidu latinoru apiolas captu a.L.Tarquino regetex cuius praeda Capitolium
is in fine incohauerit. A lurrentino ad filaram amne.xxx.M.paflus ager picentinus fuit thufco^e
templo iunonis argiuae ab Ialone codito infignis.Intus oppida falerniipicentia.A filaro regio ter
tia & ager lucanusibratiufcg incipit.Nec ibi rara incolage mutatio.Tenuerut eum pelalgi:oeno>
trii:itali:morgetes:ficuli:grxciae maxime populi:nouiffime lucani a fannitibus orti duce Lutio.
Oppida.peftum a graecis pofidonia appellatu finus peflanus:oppidum elea:quae nunc uelia.Pro>
montoriu paiinuijj a quo finu recedete traiedtus ad colonia regia.c.M.pafius.Proximu autc hu.
ic flumen melphes.Oppidum buxetum graeciae pyxus magnsernunc lucaniae.Saus amnis fuit &
oppida eode noie.Ab eo brutium littusroppidd blada:flumen baletu:portus parthenius:8£ pho
centium finus uibonenfis locus clampetiae.Oppidu templa a graefis temele di(ftum:&: crotonie
fium terina:finu% ingens terinus.Oppidu cofentia.Intus in penifula fiuuius acheron*.a quo op<-
pidani acheron tini. Hippo quod nunc uibonem ualentiam appellamus.Portus herculis:MetaU' uel Tauria
rus amnis. Tarentum oppidumrportus Horeflis :5i medma.Oppidum fcylleum:Cratis fluuius num
pater(ut dixere)fcyllse.Dein columna regia.Siculum fretu;ac duo aduerla promontoria ex italia
caenys.Ex Sicilia pel orurh . xii.ftadior u m interuallo.Vnde rhegium .xii. paflimm. inde apennini
filua.Promontoriu Ieucopetra.xii.Mil.paflibus.Ab ea Iocri cognominati:a promontorio zephy
ro abfunt a filaro.ccciii.M.Et includif europae finus primus in eetg maria nuncupat. Vnde irru
pit atlaticu ab aliis magnutqua intrat porthmos a graecis.a nobis gaditanu fretum cum Itrarnt.

Hifpanum quatenus hiipariias abluit. Ab aliis ibericum:aut balearicum.Mox gallicutn ante nar
bonefem prouinriam:hinc liguflicum. Ab eo ad ficiliam infulam tufcumtquod ex graecis alii no
titjm:alii tyrrhenuie noftris plurimi inferum uocat. Vitra Siciliam quod efl ad falen tinos aufoy
nium polybius appelIat.Erathoflenes autem inter hoflium oceani 8! fardiniam quicquid efl far
doum.In<ie ad fidliam tyrrenum. Ab hac cretam u% ficulum:Ab ea creticu.Infiilae per haec raa
ria primae ofum pityulae a graecis di&x a frutice pineo:nunc ebufus uocatunutraqj duitate fbe*
derata anguflo freto inter duente.patent.xlii.M.paffibus abfunt a dianio:feptingentis.flad.totiV
dem dianium per continentem a carthagine noua.Tatumdem a pityufis in altum baleares duae
fucronem uerfus coIubraria.Baleares funda bellicofas graeci gymnafias dixere.Maior.c.Mi
p.efl longitudine.-circuitu uero.cccclxxx.M.Oppida habet ciuium romanorum palmam:& pol
Jentiamdatinorum ciuium:& tucini quod foederatum bochorum fuittab ea.xxx.M.p.diflat mi
nor:longitudine.Ix«M.rircuitu.cl.M.paffiram.Ciuitates habet Iamonem: faniferam.magonem:
a maiore.xiii.pafTuum in altum abefl capraria:infidiola naufragiis:^ e regione palmae urbis me
raria ac triquadra parua Hannibalis.Ebufi terra ferpetes fugatrcolubrariae parit.Ideo infefta om
nibus nifi ebufitanam terram inferentibus:grseci ophiufam dixeremec cuniculos Ebufus gignit
populantes baiearium mefles.Sunt aliae.xx.ferme paruae mari uadofb.Galliaeautem hinc ora in
thodani hofho metinatmox quae blafcon uocaturitres flochades a uicinis naaffilienfibus didaet

LIBER

propter ordinem:quas item nominant lingulis uocabuIis:proten:8i meleniqua» 81 pomponiana
uocaturrtertia hype.Abiis fturium:phoenice:phiIa:lero:&: lerina aduerfum antipoIim:in quam
uergoani oppidi memoria.

DeCorfica. CA. VI

N Iiguftico mari eft corfica:quam gracci cyrnon appellauere:fed thufco propior a fe*
ptenrrione in meridie proieifta:longa pafTuum centu quinquaginta.M.lata maiore ex
parte.l.Circuiru.cccxxii.M. Abeft a uadis uolaterranis.lxii.M.p.Ciuitates habet.xxx*
iii.& coloniasrroarianam a Mario deduda:aleriam a didatore Sylla.Citra eft oglofa.Intia uero
Ix.M.paffibus a corfica planaria fpede dida aequalis freto:ideocp nauigiis fallax amplior urgo
8£ capraria:quam graeci aegilon dixere.ltem igilium & dianium:quam artemifiam: ambae cor/'
tra cofanum littus:& contra littus harponaz:meneria:colubria:uenaria:ilua: cum ferri metallis
drcuitac.p.a.populonia.x.M.a graecis aetalia dida:ab ea planafia.xxxviiii.M.ab iis ultra tyberi
na oftia in antiano:aftrua:mox palmaria:finonia:aduerfum formias pontiae.In puteolano autem
finu pandataria:prochyta:non ab Aeneae nutrice:fed quiaprofufa ab aenaria erat. Aenaria ipfaa
oel arimae ftatione nauium Aeneae Homero inarimae dida:graecis pythecu(a:non a iymiarum multitudie
(ut aliqui exiftini3uere)fed a figulinisipythos dolium.Inter paulilpiu & neapolim:megaris:mox
a furrento.viii.M.paffibus diftantes Tybeni principis arce nobiles capreae circuilu.xl.M.pafcx.
leuchotea.Extra quem confpedtum pelagus africam attingens.Sardinia minus.ixJVbl.paffibus a
corficae extremisietiamnum anguftias eas arcentibus infulis paruisrquae cuniculariae appellant.
Itemque phitonis foffaeta quibus fretum ipfum taphros nominatur.

De Sardinia. ^ CA. VII.

Ardia ab oriete pates.clxxxWii.M.pafT.ab ocddete.clxxii. mil.a meridie, lxxim.mil*>
lia.a feptentrione.cxxii.Circuitu.d.lxu;millia.abeft ab africa calaritano promonto*
rio ducenta milfia.a gadibus quatuordeciefcentena habet:& a gorditano promonto
rio duas infulas quae uocantur Herculis a fulchenfi enofinra calaritano ficariam. Quid haud ,p*
culsab ea etiam beleridas ponunt:3d colIodequSi quam uocant heras lutra.Celeberrirm in ea po
pulo^iolenfes:Balari:corfioppido^.xiii.fulchitani:ualentini:neapolitani:bocefes:c3laritani d*
uium romanoifcuSc norenfes.Colonia aute unarquae uocatur ad turrim Jibyfonis.Sardinia ipam
Timeus fandaliatin appellauit ab effigie foleae.Myr filius ichnufam a fimilitudine ueftigii.Con*
tra peftanum finum leucafia eft a fyreneabi fepulta appeIlata.Cotra ueliam pontia:& i(ada:utrae
qi uno nomine oenotridestargumentum pofTeflk ab cenotriis italiae:& contra uibonem paruae
quae uocantur ithacefiae ulixis fpecula.

- 1 De Sicilia; C A. VIII.

| Eru ante oes claritate SiciliaSicania a Thucydide dida: Trinacria a pluribus :aut tri
j quetra a triangula fpede,Circuitu patens ut audor eft agrippa.d.cxvaii.M. paiTibus:

J quondam brutio agro cohaerens:mox interfufo mari auulfa.xii.M.in longitudinem
fteto.In latitudinem autem mille quingenti.Iuxta columnam regiam:ab hoc dehifcendi argu**
mento:rhegium graed nomen dedere oppido in margine italiae iito.ln eo freto eft fcopulus fcyl
Ia.ltem carybdis.Mare uorticolum. Ambo clara feuina.lpfius triquetrs ut diximus promonto*
ria pelorus uocatur aduerfus fcyllam uergens in italiam.Pachinum in graedam.cxliui.M.ab eo
diftante pelloponnefo.Lilybeum in afticam.clxxx.M.interuallo a mercurii: promontorio : & a
calaritano fardiniae centum uiginti,M Inter fe autem haec promontoria late diftant his fpatiis.
Temno itinerea peloro pachinum.clxyi.M.pafTus. Inde lilybeum.cc.M.lnde peiorum .clxx.
M. coloniae ibi urbes ac ciuitates.Ixxii. A peloro mare ionium ora fpedare oppidum meffana ei
uium romanorum:qui mamertini uocantur: Promontorium drepanum:colonia raurominium:
quae antea naxos. Flumen afines.Mons aetna nodurms mirus incendiis.Crater eius patet ambi
tu ftadia.xx.Fauilla taurominium 8L carinam ufqsperuenit feruens.Fragor uero ad maronem Si
gemellos colles Scopuli tres cyclopum:portus ulixis.Colonia catina:Fiumia fymethum: terias.
Intus leftrigoni campi. Qppida leotini:megaris:amnis panthagies: Colonia fyracufe cum fron**
te arethufe.Quamqua & temenitis:8£acchidemiia:8d margea:&: cyane militiae fontes in fyracu
iano potantur agro:portus tiauftathmus:flumen elorus.promontorium pachynum:a qua fron¬
te fialiae flumen hirmimum:oppidum camatina:fluuius gelas:oppidum agregas:quod agrigen*
tum noftri dixere. Thermae colonia:atys hypia:& lelinus.Oppidum lilybeumrab eo promonto
tium drepana:mons erix.Oppida panhormum:lelinus:hymera cumfluuio caephalaedis:aleunti

TERTIVS

& ciri ni drepanirai:ergetini:eceftie(es:erecini:enreilerini:edini:enguini:gelani:galarei:halefini:en
nenfes:hybleenfes.herbites & herbeflens: heubulefes:helitiefes:badramtai:]macare(es: hypanen
fes:Iete£s:mutuftratini:magellini:murgetini:motyei«; men3ini:naxinonii:petini:paropini.tera-
phitie(es:lemellitai:fcherini:feIinut!:fyroaErii Tallarieles:tiflinefes:triocalmi:triradefes : Zanclaei
mefleniogi.Ho^: i ficulo freto funtiful®i africa uerfe gauros:melita:a camerina. Ixxxiiri.M.paf
fibus aLilybeo.cxiii.Colyra:hieroefos.CenegaIatha:lopadu(a:®tufa:q alii ®gufam fcripferunt.
BudnSa ®tn®:& a folute.lxxy.M.ofteodesxotratj paropinos uftica. Citra uero firilia ex aduer-
fo metauriamnis.xxii.ferme pafluu ab italia.yii.®oli® appellat®. Eadem Iipareorum:& epheftia
des a gr®a's:a noftris uulcani. Aeoli® g Aeolus iliads teporibus ibi regnabat.

De lipara. CA. VIII.

lpara cum ciuiu romano$i oppido dida a Liparo rege.Cui fiiccefiit Aeolus:antea lo-
gonis uel meligunis uocitata abeft.xii.M.p.ab italia ipfa drcuitu paulo minori. Inter
hac 8i ficilia altera antea therafia appellata nue hierarquia Iaera uuJcao eft.Colle in ea
nodurnas euomete flamas.Tertia ftrongyle a lipara mille pafius ad exortu folis uer-

gens;in qua regnauit Aeolusrqu® a lipara liquidiore flama tm differr.Cuius fumo qui na flatu¬
ri fint uenti in triduu pr®dicere incol® tradunf. Vnde Aeolo uentos paruiffe exiftimatu.Quar
ta didyme minor q lipara.Quinta ericufa.Sexta phoenicufa pabulo proximarum relida.Nouif
fima eademqj minima euonymus.Hadenus de primo europ® finu.

De locris irali® fronte. - CA. IX.

S Locris itali® frons indpit: magna gr® cia appellata i tres finus incedes aufbnii maris.
quoma‘aufcnes tenuere primi:patet.lxxxii.M.pafluu utaudor e Varro. Plericp.Ixxii.

M.fecereJn ea ora flumina innumera:fed memoratu digna Iocanus:fagra: & ueftigia
oppidicaulonis:myftia:c6fulinu caft^:carcinu:quod efle longifiimu irali® pmonto ulcodthiu
rium aliqui exifhmacDein finus 8i fcyllatiu & fcylletium athenielibusrcu coderenr didurquem
loeu occurres therineus finus peninfula efficit:& in ea portus qui uocaf caftra Hannibalis: nuf<f
anguftiore italia.xx.M.pafluum latitudo eft.lta<£ Dionyfius maior ltercifam eo loco adiicere fi-
ciliae uoluit. Amnes ibi nauigabiles c®cinos:crotalus:femirus:arocha:targines.Oppidu intus pe-
tilia:mons clybanus:pmontoriu ladniumrcuius ante oram infuIa.x.M.p.a terra difcorontalrera
calypfus:quam ogygia appellafle.Homerus exifti maf .Pr® terea tres firenufl®:Meloefia ipfam a
caulone abefle.lxx.M.paflibus pdidit Agrippa.

Secundus europ® finus. CA. X.

,\ Lacinio pmotorio fecuudus europ® finus inripinmagno ambitu flexus: & acrocerau
( nio epyri finif pmontoriota quo abeft.lxxy. M . paflibus.Oppidu croto : amnis n®e-
thus.Oppidu thuriu inter dues amnes crarhin & iybarin:ubi fuit urbs eode nornle
!J Similiter eft iter fyrin & acirin heraclea aliquado lyris uocitata.Flumina thaladruxa
iuentu.Oppidu metapontutquo tertia itali® regio finif. Mediterranei brutio^ apruftani tatu.

Lucano^ aut hinc arinates:buxetini:eburini:grumetini:potetini:fbntini:iyrini:tergilani:urfenti
nituolfentanitqbus numeftrani iungunf . Pr®terea iteriifle thebas lucanas Cato audor e.Et pa-
dofiam lucano^» urbe ftrifle Theopopus:in qua Alexander epirotes occubuit.Conedif fecunda
regio amplexa hirpinos:calabria:apulia:faletinos.ccl.M.finu qui taretinus appellatur ab oppido,
laconu in receflii hoc intimo fito cotributa eo maritima coloniarqu® ibi fuerat . Abeft.cxxxyi
M.pa.a lacinio jpmontorio aduerfam ei calabria in peninfula emittes.Gr®ci meflapia a duce ap
pellauere.Et ante peucetia a Paucetio Oenotri fratre.In faletino agro mterpmontoria.c.M.pafl
interfiunt. Latitudo peninful® a tarento brudufium terreno itinere.xxxii.M.paflibus patettmul
toqj breuius a portu fafina.Oppida p corinente a tarento uaria.Cui cognomen apule : meflapia:
aletiu.ln ora uero fenonu gallipolisrqu® nuc eft anxa.lxii.M.paflibusa tarento,lude.xxx.M p-
montoriu quod acran iapygia uocacquo logiflime in maria excurrit italia. Ab eo hafta oppidu:

61 hydruntum.x.M.ac,ix.M.pafluu:ad diferimen ionii 8t hadriatia' maris:quia in gr®ciam bre
uifumus tranfitus.Ex aduerfo apollonia oppido latitudine itercurrentis freti.Cetu milia no am
piius pafluu. Hoc lteruallu pedeftri cotinuare tranfitu potibus iadis primu Pyrrhus epiri rex co
gitamt.Poft eu.M. Varro cu claflibus Popeii pyratico bello pr®eflet. Vtrunc^ ali® impedire cu
r®. Ab hydrunte lbletu defettu.Dein £ratuertiu:portus taretius:ftatio militu Lupia bakflu;ce-

LIBER

lium: Brundufium.J.M. pafTuum ab hydrunterin primis italiae porta nobiler ac ueTut eertiox
re tranlitu:ficuti longior excipiente il lyrica urbe dirrachio.ccxx.M. traiedu brudufio cotermi-
nus pediculo^; ager nouem adole fcetes : totideqj uirgines ab ilfyris.xm. populos genuere. Pedi¬
culo^ oppida rhudia:egnatia:barion:ante iapyx a Dedali filiora quo 8t iapygia : amita padius:
aufidus:ex hirpinis motibus canufium pfluens.Hinc apulia daunio^ cognomine a duce Dio*
medis locer o.!n qua oppidu lalapia Hanibalis meretririo amore inclytu:Sipotu:uria:amnis cer-
balus Daunio^» finis:Portus agafus.Promotoriu motis gargani:a faletino:fiue iapygio.c.xxxiiii.
Milibus paffibus ambitugargai portus gargansedacus patanustflume portuolum:frento: teanu
apulorum-Itemcp larinu.Cliternia:tiemus amnis.Inde regio frentana . Itacg apulo^ genera tria.
Teani a duce:Gares:Lucani qui fubach' a Calchante tenuere locarquat nuc tenet etinates Dau^
niorum prer fupradida coloniae Iuceria:uenufia:Oppida canufiumiharpi aliquado hargosrhip..
pium Diomede codente:mox hargirippa didum. Diomedes ibi deleuit gentesimoado^rdardo
rumcg:6i urbes duasrquse in puerbii ludricu uertere apina.& Tricam Caetera intus . Iniecunda
regione hirpinoije colonia una beneuenturaulpieatius mutaro noferquae quonda appellata ma.
Ieuentu:aufeculani:aqlani:abel!inates cognomine ptropixoplani caudini:ligures:q cognomina
tur cornelani:& q bebiani:uefcellani:deculam:aletrini:abellinates:cognoroinati marfi attrai:eca
ni:alfellani:arrinates:arpai:borcai:collatini:corinefes:& nobiles clade romana canefestdirini : fo
rentani:genufini:herdorieles.Hyrini:Iarinaces cognomine ffentatretinatestex gargano mateola-
ni:nerecmi:matini:mbuftini:fiIuini:ftrapelmi:turmatini:uibarnates:uenufini:u!urtini:CaIabro£i
mediterranei egetini butuntinenles:deaani:brumbeftini:narboneles:fturnini:tutini.Saietinoru
aletini:baflerbini:inererini:ualerini:ueretini. Regio italiae quarta. CA. XI.

Iyaaa- Eqqitur regio quarta getiumtud fortiffima^italiae in ora fretanogta tiferno flume
M<p^jtriniu portuofum.Oppida hiftoniu:buca:ortona:aternus amnis.Intus anaxini cogno
j^^gfrnine frentani:caretini:lupnates:& infernates:lauenfes,Muricino£i teatini.Pelrgooru
corfinielestfuperequani fulmoneles.Marlb^» anxantini,atinates:luccetes:lucetes:mar
ruuii.Albefium alba ad fucinu lacu. Aeqculanofcj cliterninircarfeolani: Veftino^d angulani : pin-
nenres:peltuinates:quibus iungunf aufinates:cifmotani:Sanmum quos fabellos & graeci : launi-
tas dixere. Colonia bouianu uetus:& alteiy cognomine undecumanogitaufideatesTelerninir fagi
fligaliificolenfes: lepinates:treuentiates.Sabino^ amiternini:curenles:fbtu Derinforu: nouu: fi-
denates interemnates:nurfini:nometani.Reatini:trebulani:qui cognominanf mutuftxi 8i q fuf
fenatesityburtesirarynates.In hoc fitu ex aequiculis interiere cominfctadiates : acedicitalfaterni.
Gelianus audor eft lacu fucino hauftu mariorum oppidu alchippe conditu a Marlya ducely
do^.Ite urticfno^» in piceno deletu a romanis Valerianus Sabini(ut quidam exiftimauere)a reli
gione 8i dsopc cultu feuini appellati uelinos accol!ut:lacus rolcidis colIibus.Nar amnif exhaurit
illos fulphureis aquis.Tyberym ex his petens replete monte filcello Iabens iaxta uacunae nemo
ra & reate in eofde conditus. Et ex alia pte anio in mote trebano|i ortus lacus tris amoenitate
nobilesrqui nomen dedere fub laqueo defert in tyberin.In!agro rearino cutyliae lacum : in quo
fluduet inlularitaliae umbilicum effe.M. Varro tradit.Infra fabinos latiura eft:a latere picenum
a tergo umbria apeninis iugis fabinos utrinqg uallantibus.

Quinta regio. CA. XII.

BVinta regio piceni eft quonda uberrimae multitudinis.cedx.M.picentium in fidem
Ro.populi uenere.Orti funt a labinis uoto uere lacro.Tenuere ab aterno amne : ubi
nunc ager hadrianus:& nadria colonia a mari.yii.M.paffiiu flume uomanu: ager p-
tutianus palmenfifqj.Ite caftru nouu:flumen batinurtruentu cu amnerquod folum Ii
feurnoijd in ital-a reliquu eft.Flumina albulates:fuinu:heluinu:quo finitur praetuciana regio : 8C
picentium indpit.Cupra oppidu:caftellum firmanorumrSJ luper id colonia afculu piceni nobi
lilfima Intus nobana.In ora cIauana:potentia:numana a ficulis condita. Ab iildem coloia ancon
appofira promontorio cumero in ipfo fledentis le ore cubito a gargano.cIxxxiii.M.paftibus/In
eus auximates :ueregrani:cingulani rcuprenfes cognomine montani:faIarienles:paufuIani plyni
tnles:ricinen{es.leptempedani:tolletinates triacenles cum orbe laluia polentini.

Sexra regio. CA. XIII.

j Vngitur hic fexta regio umhriam coplexa agrucg gallicu circa ariminu . Ab ancone
Jlgallica ora lapit togata galliacognomle ficuli’& liburni plurimi eius tradu tenuere
L l primis palmelem ptutianu^drianutj agru. Vmbri eos expulere hos hetxuria hanc

TERTIVS

«9

gaHi.Vmbrorom gens antiquiffima italiae exiftimaturiut quos umbrios a graecis putet didfos:
q> inundatione tertarum hymbribus fuperfuifient.Treceta eorum oppida tufci debellafle repe.-
riuntur,Nuc in ora flume efis: (enogaf ha :metaurus fluuiusxolonia fanu fortunae: pifau^: cu am
ne.Et itus hifpellumituder.Decaetero amerini:attidiates:afiriates:arnates:aefinatesxamertes: ca
fuecinixarfulanndoiates cognomine laIentini.fu!ginates:foroflaminien(es:fbroiuliefes cognofe
concubien(es:forobremitiani:foroiemprontenfes ingininitinteranates cognomine nartes:meua
mtes:meuamonen(es:raattilicares:narniefes:quod oppidum nequinum antea uocitatum eft:nu
cerini cognomine feuonienles:& camellaniiotritulaniioftrannpitulani cognomine pifuertes:&
aIii:mergenrim:peftini:{etinates:farfinates:fpolentinrfuareani:feftinates:iuiIlates:fadinates:tre.»
btates:tuflicani:tibernates:cognomine tyburinit&T alii timetaurenfes:uefionicates:urbinates co
gnomine metaurenles:& alii hortenfes:uetrionenfes:uindinates: uiuentam.In hoc fitu interiere
frliginates:& qui clufiolum tenuere:fupra interranani:&: feranates cum oppidis acerris;quse ua.
friae cognominabantur.Turocelo quod uettiolum.Item ibIlinates:furiates:fellienates,Appiena
tes interiere:5i arienates cum crinouolo:& ufridicai:& plangen(es:pi(iatesxaelaftini : Ameriam*
fuprafcriptam Cato ante perfei bellum conditam anms.d.cccdxiiii. prodidit»

Oftaua regio. CA.X V.

Ctaua regio determinatur ariminorpadoiappennino.In ora fluuius cruftumium:ari
if minum colonia cum amnibus arimino 8i aprufa. Fluuius hinc rubico quondam

finis italiae. Ab eo lapis:& uitis:& anemo.Reuenna iabinorum oppidum cum amne
befede ab ancone.cii.M.paffibus.nec procul a mari umbrorum:butrium.Intus colo
niam bononiarfelfina uocitataxum princeps hetruriae dTet.BrixiHum: mutina:Parma:Placen.v
tia. Oppida Cefenaxlaterna : forunclodiiiliuii.Pompilii truenonorumrCornelii.Iicinii: feuentiV
ni : fidcnrin i:otefini:pandinates: regien (es a Lepido:iolonates:laltuf(£ qui galliani cognominans
turaquinates:tannitani:ueliatescognomie ueteti:regiares:urbinates.In hoc tradluateriut boii:
quorum tribus.cxii.fuifle audior eft Cato.Item lenones qui coeperant Romam.

De pado flumine. CA; XVI.

i| Adus e gremio ueliili montis celfiflimum in cacumen elati finibus ligurum gabiem
j norum uifendo fonte profluens condenfqj feie cunicuIo:& in forouibienfium agro
iterum exoriensrnulli amnium claritate inferior : a graecis didlus eridanus : ac pae.
- naPhaetontis illuftratus. Augetur ad canis ortus liquatis niuibus: agris q nauigiis

torrentionnil tamen ex rapto fibi uendicans, Atcp ubi liquit agrosrubertare largior.ccc.M.pafli
bus a fonte addens meatu duodenonaginta.Nec amnes tantum appenninosralpinofq? nauigabi
les capiensrled lacus quoqj immenfbs in eum lefeexoneratesromni numero.xxx.fiumina in ma
re adriaticum defert.Celeberrima ex iis apennini latere ia<flum:tanarum:trebiam;placentinum:
tarum;niriam gabellumtfculternam.rhenum. Alpium uero fturam: morgum: durias duas: leffi
ten:ticinum:lambrum:abduam:ollium:mimium.Nec alius amnium tam breui fpatio maioris
incrementi efl.Vrgerur quippe aquarum mole:& in profundum agitur.Grauis terrae qq dedu
dius in flumina:& foflas inrer rauennam altinumq; pafluum.cxx.M .tamen quia largius uomit
feptem maria didlus facere. Angufta fofla rauenam trahiturmbi padulauocaturquondam mef
fenicius appellatus. Proximum inde hoftium magnitudinem portus habet:qui uatreni dicitur.
Quo Clau.Caefar e britannia triuphas praegrandi illa domo uerius q naue intrauit hadria.Hoc
ante eridanum hoftium didlum efl:ab aliis fpinericum ab urbe fpinaiquae fuit iuxrarpraeualens
Si delphicis creditum eft thelauris condita a Diomede. Auget ibi padum uatrenus amnis ex fb>
rocornelienfi agro.Proximum inde hoftium caprafiaerdein iagisrdein uolanerquod ante olane
uocabatur.Omnia ea foflasrfluminaqj primi alagi fecere tulei egefto amnis impetu per traniuei
fum in hatrianorum paludes:quae leprem maria appellantur: nobili portu oppidi tufcorum ha>
triae a quo hatriaticum mare ante appel!atum:quod nuc hadriaricum.Inde oftia plena carbona>
riatac foffiones philiftinaeiquod alii tarta^ uocat.Omfa eft philiftinae foffae abudarione nafcen-
tia: accedentibus athefi ex tridentinus alpibus: 8i uigifono ex patauinorum agris. Pars eorum
8i proximum portum facit brundulumificut edronero Medoaci duo:ac fofla clodia.His le par
dus milcetiac per haec effunditur plerunqueiut in egypto nilus quod uocant delta tnquetram>
<5 figuram in alpes:atque oram maris fecere proditur ftad.ii.M.rircuitu.Pudet a graeris italiae
rationem mutuari. Metrodorus Tamen Septius dicit. Quoniam circa fontem arbor multa
fit picea quae pades gallice nocetur padum hoc nomen accepifle. Ligurum quidem lingua am

c iii

LIBER

nem ipfbra bodincum uocariiquod fignificet fundo carentem. Cui argumento adeft oppidum
iuxta induftria uetufto nomine bondicomagum ubi precipua altitudo incipit.

De iralia trafpadana regio nona. CA. XVI.

a Rafpadana appellatur ab eo regio nona tota in mediterraneoicui maria eunda flu~
jlduofo alueo important.Oppida uibiforum: fegufio. Colonis ab alpium radicibus
Uaugufta tawi^tumatiqua ligurum ftirpeunde nauigabili pado.Dein lalalbrum au

_ _ i gufta praetoria iuxta geminas alpium fauces graias atque poeninas.His poenosrgraiis

Herculem Tranfifle memorant. Oppidum eporedia fybillinis libris a po.ro.condi iuflum. Epo
redicas enim galli bonos equorum domitores uocant. Vercellae libitiorum ex Salyis ortae:no,-
uaria ex uerramacoris uocontiorum:hodieque pagos.Non(ut Cato exiftimat)ligurum ex qbus
leui 8i mariri condidere ricinum non procul a pado.Sicut boii tranfalpes profeci laudem pom
peiam.Inliibres mediolanum.Orobiorum ftirpis e fle Comumratque BergomumtSc liciniforu:
SI aliquos circa populos audor eft Catoifed originem gentis ignorare fe fatecuriqua docet Cor
nelius Alexander ortam a graecia interpretatione etiam nominis uitam in montibus degetibus.
In hoc litu interiit oppidum orobiorum barrarunde bergomates Cato dixit ortos etiamnum
prodente (e altius q fortunarius fitos.Interiere 8i Caturiges infubru exules:& fpina fupradida.
Item melpum oppulentia prscipuurquod ab infubribus & boiis & fenoibus deletum eft eo die
quo Camillus ueios ccepitiut Nepos Cornelius tradit.

Venetia decima regio. CA. XVII.

Equitur decima regio italiae adriatico mari appofita: Veneria cuius Fluuius Silis ex
montibus tauri lanis.Oppidd altinuiflume liqnria ex motibus cpirerginis :8i portus
eodem nominexolonia cocordia: flumen 8i portus roatinu: tiliauetu maius minuf-

_ qjianaflumtquo uaramus defluit:alia:narifo cum turro profluere aquileiam colonia.

xii.M.paffibus a mari litam, Carnorum haec regio iundaque regioni iapidum: amnis timauus:
caftellum nobile uino purinum.Tergeftinus tinus.colonia tergefte.xxiii.M.P.ab aquileia: ultra
quam fex millia pafluum formio amnis. Ab Rauena.clxxxix.paflibusrantiquus audke italiae ter
minus.Nuncueroiftriaequamcognominatam tradunt a flumine iftro in hadriam effluente e
danubio amne:eodemque iftro exaduerfo padi faucesxontrario eorum percuflu mari interfe-
do dulcefeenterplerique dixere falfo:& Nepos Cornelius eriam padi accoIa.NulIus enim ex da
nubio amni in mare hadriaticum effunditur.Deceptos credo:qm argo.nauis flumine in mare
hadriaticu defceditrnec pcul tergefte. Nec ia coftat quo flumie.Hueris trauedam alpes dilige-
tiores tradunt.Subiifle autem iftro:deinfao:dem pamportoxui nome ex ea caula eft inter 21110
namialpelque exorienti.

Deiftria. CA; XV1IL

1 Stria utpeninlula excurrit. Laritudinem eius.xi.M.pafTuumrcifcoitu uero.cxxii.M.
jprodidere quida.ltem adherentis libumise di phanatici finus.Alii liburniae.clxxx.M.
4 (Nonnulli in phanaticum linum iapidiam promouerera tergo iftriae.cxxx.M.paiTuu.
a[Dein liburniam. cl.M. fecere. Tuditanus:qui domuit iftros in ftatua fu3 ibi infcripfit

ab aquileia ad titium flumen ftad.cc.M. Oppida iftriae ciaium romanorum tegidaiparentium.
Colonia polaiquae nuc iuliapietas quodam a colchis condita. Abeft a tergefte.c.M.n.p.mox op
pidum ndadium;& nunc finis italiae fluuius arfia.Polam ab ancona traiedus.cxx M. paflibus
eft.In mediterraneo regionis decimae colonia cremonavbrixia cenomannorum agro. Venetoru
autem atteftae 81 oppida accelum:patauium:opitergium: bellunium: Viceria:Mantua thufcoru
trans padum fola reliqua. Venetos troiana ftirpe ortos audor eft Cato.Cenomanos iuxta mafli
Iiahabitafle.ln uolfcis Feltrini:& tridetini:& bernefes.Rhetica oppida rhetope euganeope Vero
naiiulienfes carno^.Dein quos fcrupulofe dicere no atrineat:alutraenfes:afleriates: fiamonien-
fes:uanienfes:& alii cognomine culiciifotoiulienfes cognomine tralpadani-forentani: nedina--
tes:quarqueni:taurilani:cogienfes:uaruani.In hoc litu interiere per oram iraminae:peIlaon:pali-
tium-ex Venetis atina:& cael ina.-carnos: fegefte : 81 ocra.Taurifeis noreia.Et ab aquileia ad duo-
decimum Iapidem deletum oppidum eriam inuito fe nam a.M.Claudio.L.Marcello.L.Pilo au
dor eft.In hac regione &.xi.lacus inclyti lunt:amnefque eorum partusiaut alumni:!! modo ac-
ceptos redduntiut abduam lariusitidnum uerbanusimintium benacus-ollium febinustlambru
eupilis:omnes incolas padi. Alpes inlongitudinem.x.M.pafiuurn patere a fupero.mari ad infe¬
rum Caelius tradit;Timagenes.xxii.M.palTuum dedudis in latitudine. Cornelius Nepos, c.M.

TERTIVS 20

.T.Liuius tria.M.fhdioruro;uterque diuerfis in Iods.Nam 8C cenrum millia excedunt aliquam
do ibi germaniamab iralia fubmouent.nec.lxx.M.exp!ent:reliqua lui parte glacihs uelutina**
turx prouidentiam.Latitudo italiae fubter radices earum a uaro per uada labada raurinos:Co*
mum:Brixiam : Veronam :Vicedam : opitergium: aquileiam: tergefterpolam : arfiam.d.ccxlii.
M.pafcolligit.

De alpibus & gentibus alpinis. CA. XIX.

iNcolae alpium mulu popuiufed llluffres a pola ad tergeflis regionenriecufTesdubo^
(crini: atali menocaleniriuxraquecarnosquonda taunlci appei!ati:nunc morici. His
icontermini rheti:& uindelifcuomnes in multas duitates diuifi. Rhetos thulcorum

_ .prolem arbitrantur a gallis pullos duce rheto. Verfo deinde italiam pedore : alpiuna

latini iuris eugane<£ gentes:quarum oppida.xxxiii.emimerat Cato.Ex iis triumpilini uenalis cu
agris luis populus.Dein canunitcomplurelque fimiles:finitimis attributi municipiis. Leopotios
8Z ialalos taarilcae gentis idem Cato arbitratur .Caeteri fere lepontios relidos ex comitatuHer*
culis interpretatione graeci nominis credur:praeuftis intra finus alpium niue membris eiuldem
8i graios fuifte politos in tranfitu.Graiarum alpium incolas praeftatefque genere euganeosinde
trado nomine.Caput eorum fteonos: rhetorum uennones:farunetelque ortus rheni amnis acco
lunt.Lepontiorum: qui uiberi uocantur: fontem rhodani eodem alpium tradu.Sunt praeterea
latio donati incolse:ut ododuren(es:& finitimi ceutronesrcottianse duitatcs.Caturiges 8i catu
rigibus ottiuageni:ligures:K qui nontani uocantur.CapiIIatorumque plura genera ad confiniu
liguftici maris.Non alienum uidetur hoc loco fubiicere infcriptionem e tiophaeo alpium : quae
talis eft.Imperatori Caelari Diui filio Augu.pontifici maximo imper.xiiii.tribunitiae poteftatis.
Senatus populufque Ro,g> eius dudu aufpidiique gentes al pinae omnes:quae a mari lupero ad
inferum pertinebant: fub imperium po.Ro.funt redadae.Genresalpinaedeuidte : triumpilini:
canumi:uennotos: uenonetes:hifarci: breuni:naunes : focunates : uindelicorum gcnres quatw
tuor:confuanetes:uirucinates:licates:cattenates:abifotes:rugufri:{iianetes:colloc3nes: brixetes:
Iepontii:uiberi:nautuates:feduni:uaragri: lalafli:adtauones:medulIi:ucenni:caturiges:brigiani:
fbntiontii:ebrodunni:nemaloni:epemnates:efubiani:ueamini:ga!Iicae:triulatti: echni:uerguni:
eugituri:nemeturi:orateIli:uerufi:uelauni:fuetri.No lunt adiedae cotianae duitates.xii. quae no
fuerant holhlIes:led item attributae municipiis lege pompeia .Haec eff Italiadiis lacraihae getes.
eius: haec oppida populorum.Super haec Italia quae.L. Aemilio PauIo.CStatilio Regulo confT.
nunciato gallico tumultu fola fine externis ullis auxiliis:atque etiam tunc fine trafpadanis equi
tum.lxxx.M. peditum,d.cc.M.armauit.Metallorum omnium fertilitate nullis cedit terris.Sed
interdidum id uetere confultu patrum Italiae paxd jubentium

Illyricum. CA.XX.

Rfiaegensliburnorum iungitur ulque ad flumen titium.Pars eius fuere mentores:
hymani:encheleae:dudini:& quos Callimachus peucecia appellat:nunc totu uno no
mie illyvicu uocatungeneratim populorum pauca effatu digna aut foelicia nomina
Conuentum fcardomtanum petunt Lapides:& liburnorum ciuitates.xiiii.e quibus la
cinienles? iculrinos:burniftas:albonen(es:nomin3re non pigeat.Ius Italicum habent eo conuen*
tu alutae:phlanates:a quibus finus nominatur.Lopfi uarubarini:immunefque afferiates:& ex i fu
lis fulfinatesicuridae.Caeterum per oram:oppida aiiefadio:aluona:flauona:tar latica;Jenia: iopli
ca:ortopula:yegium:argiruntum:corinium:enona eiuitas:paufinus:flumen teIaunum:quo fini¬
tur iapidi. Infulae eius finus cum oppidis praeter iupra fignificata:ablyrtiu:arba:Crexa. gifla:por,
tunata:pharos anre.Rurfus \ cotinente colonia iadera:quae a poIa.cIx.M.P.abefl: inde.xxx.M.
colentum lnfula.xvui.hoftium titii fluminis.

Liburnia. CA.XXI.

Iburnite finis;& initium dalmatiae fcardona f amneea.lxii.M.pafluum a mari. Dein
g j tariotarum antiqua regio:& caftellum tariona.Promontorium Diomedis:uel ut alii
n 1 PenirifuIa.HilIis circuitu.c.M.pafTuum tragurium ciuium romaorum:marmore no*

v. rifra»' tum ficum.ln quem locum Diuus Claudius ueteranos mifit.Salona colonia ab iade*
ra.ccxxxix.M.paflu.Perunt in ea iura iuribus deferiptis in decurias.ccclxii.dalmatae.xxii.decu
ni.ccxxxix. diriones.lxix.maezaei.lii. lardiates. In hoc tradu lunt burnum:mandetrium :tribu.*
lium.Nobilitatapraeliiscaffellapetunt8iexinluIisStaev:cokntini:lepari:epetini.Ab hiscaftella
piguntiseirataneuminarona colonia, Tertii conuetus a falona.lxxu.M.pa{Tuum appofita cogno*

c iiii

collocanes

ufcallucoef

LIBER

minis fui fluuio a mari.xx.M.p.M. Varro.Ixxxix.ciuitates eo uetitafTe audior eft.Nunc prope fo
li nofcutur Cerauni decuriis.xxiiii.daurfi.xvdi.defitiates.ciii. docleates.xxxiii.deretini.xiiii.dere
uiftae.xxx.dindari.xxxiii.glinditiones.xliiii.rnelcomam.xxiiii. narefii.cii.fdrtari.Ixxii.ficulotae,x
xiiii.Populatorefque quondam italiae uardei non amplius quam.xx.decuriis.Praeter hos tenue/
re tradum eum oenei:partheni:hemafi:marfthitae armifthae. A narone amne.c.M.paf.abefl epi/
daurum colonia.Oppida ciuium romanorum rhi2inium:aicriuium:butua: olchinium:quod
uel drilo antea colchinium didlum eft a colchis conditum:annis:diri!o:fuperque eum oppidum ciuium
romanorum icodra a mari.xviiii,M.pa{Tuum.Pr£eterea multorum graeciae opppidorum defici/
ens memoriamecnbn & duitarum ualidarum.Eo nanque tradi u fuere labeates:enederudini:faf
fei:grabei:preprieque didti illyrii:& taulanti: & pyrei. Retinet nomen in ora nymphaeum pro.
montorium.Lyflum oppidum ciuium Ro.ab epidauro.c.M.paiTuum.

Macedonia. CA. XXII,

s» Lyflo macedoma prouinciatgentes parthini:& a tergo eorum diilareue.Montes can
dauix a dyrrachio.lxxix.M.pafiuum.In ora uero ciuium Ro.epidamnum colonia
Propter inaufpicatum nomen a Romanis dyrrachium appellata.Flumen aous a qui
bufdam eas nominatum. Apollonia quondam Corinthiorum coIonia.di.M. paffiiu
a mari recedens.Cuius in finibus celebre nympheu accolunt barbari amantes:& belliones. At in
ora oppidum bricum a colchis conditum.Inde initium epiri.Montes acroceraunii:quibus huc
europae determinauimus finum.Oricum a falentino italiae promontorio diftar.Ixxxv.M.pafT.
a tergo carnorum:& iapidum:qua k offert magnus ifler.

Tu Norici. CA. XXIII.

lll Hetis iunguntur norici.Oppida eoru uirunu:celeia:teurnia:agunturo:uiana. Aemo/
2} nia:claudia:ffauiuro:roluenfe.Noricis funguntur lacus peifo:defertaboiorum.Iamta
V men colonia Diui Claudii fabariarSC oppida lacarbantia iulia.

Pannonia: &: dalmatia. CA. XXIIII.

Abitantur inde glandifera pannoniaerqua mitefcentia alpium iuga:per medium illy/
ricum a feptentrione ad meridiem uet fa molli in dextera:ac leua deuexitate cofiduf
quae pars ad mare hadriaricum fpedat appellatur dalmatia:& illyricum fupradidu.
Ad feptentrionestpannonia uergit:fmitur mde danubio.In ea colonia: emonadiicia.

m

Amnes dari & nauigabiles in dannubium fluunt drauus e noricis uioIentior.Sauus ex alpibus
carnicis placidior.cxv.M.p.interuallo.Drauus per lerretes:ierapillos:iafos:iandri2etes.Sauus per
coIapianos:breuco(cp.Populorum haec capira.Praeterea ariuates:a2ali:amantes:belgires: cartha/
ii:cornacates:eruiici:hercuniates:latouifd:oieriates:uarciani:monfclaudius:cuius in fronte icor
dilci: in tergo taurifri. Infula in fauo metubarris amnicarum maxima. Praeterea amnes memora
di: calapis in iauum influens iuxta fifciam gemino alueo infulam ibi effidens:quae (egeftica ap--
pellatur. Alter amnis bacuntius in iauum firmio oppido influit:ubi ciuitas firmienfium & aman
tmorum.Inde.xlv.M.pafluum taurunum:ubi danubio milceturifauus.Supra influut ualdanus:
urpanus:& ipfi non ignobiles.

Mefia. CA. XXV.

Anhoniae iungitur prouincia quae mefia appellatur ad pontum uique cum danubio
decurrens.lncipit a cofluente (upradido.In ea dardani:celegeri:tribali:trimachi moe
fi:rhraces:pontoque contermini icythae Flumina clara dardanus: margis :pingius:ti>
machus:ex rhodope:oefcus ex.hemo:utus:eieamus:iererus:illyrici latitudo qua maxi

ma eft.cccxxv.M.p.colligit.Longitudo a 'flumine arfia ad flumen drinium.d.ccc.Mia drino ad
promontorium acroceraunium.clxxii.M. Agrippa prodidit uniuerfum hunc finum italiae:& il/
lyrici ambitus.xiii.M.in eo duo maria quo diiKximus fine inferum fiue ioniu in prima parte:in
terius hadriaticunrquod fuperum uocant.Infulae in aufonio maripraeter iam didas memoratu
dignae nullae.In ionio paucae:calabro Iitcore ante brundufium : quarum obiedu portus efficif.
Contra apulum lictus diomedea confpicua monumento Diomedis. Et altera eodem nomine a
quibufdam teuthria appella ta.I Hyriei ore mille amplius infulis frequentatur natura uadofi ma/
ris aeftiariifque tenui alueo inrercurfantibus.CIare ante hoftia timaui calidorum fontium cum
seftu maris creicenciuru iuxta iftrorum agrum.Cifia pullariae & abiyrtides graiis didae a fratre
medeae ibi interfedo nunc abiyrtium.iuxta eas eledridas uocauere:in quibus proueniret fucci/
tiumiquod illi eledrum appellant uanitatis graecae certiffimum documentum. Adeo ut iis quas

Q^VARTVS 1 1

earum defignentihaud unquam conftiterit.Contra jader eft lifla.Quaeque appellatae contra li-
burnoa crereae aliquot.Nec pauciores ticanae liburnicae.Celadufk intra furium bubus:& capris ultruconef
laudata Braitiarifla ciuium Ro.reliqua cum oppido phara. Ab his corcyra melena cognomina-
ta:cum gnidiorum oppido diftat.xxu.M.pafiuum.Inter quam & illyricum melita. Vnde catu e
los meliteos appellari Calimachus audior eft.xxii.M.p.Ab ea.iii.M.elaphitesu ionio autem ma¬
ri ab orico.M.M.p.Safonis piratica ftatione nota.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER Q_ VARTVS-

Sinus Claritatis Litterarum: Et Omnis Fabulofitatis.

sS]t ERTI VS EVROPAE S1NVS ACROCERAVNIIS INCIPIT.
Montibus:finitur helleiponto:ampledliturprarter minores finus
xix.xxii.M.pafiuum,In eo epirus:a carnania.setholia:phods:locrisr
achaia:meflenia:Iaconia:argolis:megaris:attica:boetta.Iterutnqpab
alio mari eadc phocis:& Iocris:doris:phthiotis; theffaliarmagnefia:
macedota thracia.Omnis graecise fabulofitas:ficut 8L littera^ clari
|i tas ex hoc primu finu effiilfirQuapp f eo paululu comorabimur.

Epiros in uniuerfumappellataracrocerauniis incipit montibus . In
ea primi chaonesra qbus chaonia. Dein thefproti:antigonenfesrlo-
cus aornos:&: peftifera auibus exhalaao.Ceftrinitperhebi: quorum
mons pindus:caflbpei:driopes:lellat:helIopes: moloffi : apud quos
dodonei Iouis templum oraculo illuftre.Tomarus mons centum fontibus circa radices Theo¬
pompo celebratus . Epirus. CA. !.

Pirus ipfa ad magnefiam macedoniamc^ tendes a tergo fao daflaretas (upradiclos It
3 IS\if|beram gentemrmox feram dardanos habet.Dardanis Icuo tribalfi ptendunf latere.

I i Et modicae gentes a fronte iunguntur:msedi:ac defeletaerquibus thracesad petum
-~-er.as5| pertinentes:ita fuccindla rhodopes:mox 6i hemi uallaf excelfitas.In epiri ora ca¬

mellum in acrocerauniis chimera:fub eo aquae regiae fons.Oppida ma;andria:Ceftria fiume the
fprotiaeiThyamis colonia butrotutmaximecp nobilitatus ambracius finus faucibus fpatibfum
sequor accipiensXongitudints.xxxix.M.pafTuumrlatirudinis.xy.M.In eum defert amnis ache-
ion e lacu thefprotiae:acherafiapfluens.xxxvi.M.pafluum:inde & mille pedum pote mirabilis
oia fua mirantibus.ln finu oppidu abracia.MoIoflfe»^ f!umina:aphas:8£ arachthus.Ciuitas ana-
dloria.5 acus pandofia: Acarnania q antea curetis uocabaf Oppida heraclea: echinus.Et in ore
ipfb coloia Augufti aStia cu replo Apollinis nobili ac duitate libera nicopolitana. Egrefios finu
ambrado in iomumtexcipit leucadiu littus promontoriu leucates:dein finusiac leucadia ipfa pe
ninfula quodam nentis appellata opere accola^ abfeifa a cotineti ac reddita uento^e flatu ccn
gerie harenae accumulantiuiqui locus uocaf diory&os ftadio^ longitudie trium. Oppidu in ea
leucas quodam neri tu di£lu. Deinde acarnanu urbes halyrca:aftacus:argos:amphiIochicum co ueI Rasilia
gnominatum. Amnis achelous e pindo fiuensratcg acarnaniam aetholia dirimens:& artemitam ftratos
infulam affiduo rerrae inue&u continenti annedlens. Aetolia. CA. II.

EtoJ°^ populi athamaes:tymphei:ephyri eniefes:perrhebi:dolopes:marages:atraces
a gbus atrax amnis ionio mari ifundif.Aetolrie oppidu calido eft fepre miliu qngero
ru.p.a mari iuxta euenu amne. Dei macynia molychria:cuius a tergo chalds 8i mos
eft taphiafiis. At in orapmontoriu antiriurubi hoftiu Corinthiaci finus minius mille
pafTuum latitudine influentisraetolofcg dirimentis a peloponefb. Promontorium quod contra
procedit:appeIlatur rhiontfed in Corinthiaco finu.Oppida aetoliae naupadhim:pylene:& in me¬
diterraneo pleuron:haIycarna.Montes clari in dodone tomarusnn ambracia cranos:in acarna-
nia aracynthusrin aetolia acathon:panetolium:medion.

■ Locri. __ CA.I1I.

Roximi aetolis locrirg cognominaf ozolx imunes.Oppidu:oeathe.Portus apollinis
phaefhi.Sinus crifeus.Intus oppida argo:eupalia:phaeftu:calaifus: Vitra cirrheipho-
cidis capi:oppidu cirrha:portus chafaeota quo Fepte mil.p.introrlus liberum oppidu
delphi fub mote gnafoxlarifiimi i terris oraculi Apollinis,Fos caftalius. Amnis cephifus pflues

LIBER

delphos:ortus in lilea quoda urbe.Praeterea oppidu criia:& cu bulefibus:antycira:nau!ocu:pyr.
rha:amphiffaimunis:trichoe:triteaambry(us drymea regio daulis appellata. Dein in intimo fu
fiu angulus boetise alluit cum oppidis gymnis:thebis:quse corficae cognominatas funt iuxta he
liconem.Terriu ab hoc mari boeriae oppidu page:unde peioponnefi profilic cer uix.

Peloponneius. CA. IIII.

Elopcnefus apie ante appellata:& pelafgia peninfula haud ulli terrae nobilitate poflfe
S gly i redatinter duo mana r asgaeu 8i ioniu platani folio fimilis pp angulofos receffus: cir.
§j l^ll) cuiru ongentops fexagintariu miliu paffuu colligit audore Ifidoro.Eadep finus pene
catunde adiicit.Anguftiae unde pceditnfthmos appellaf .In eo loco irrupetia e diuer
fo q dida funt maria a ieptentrioe exortu eiustoem ibi latitudine uoradordonec contrario i cur
fu aequore tato^» in quincg miliu paffuu lteruallo exefis utrinq; lateribus angufta ceruice pelo.
pdriefum coti ngat hellas.Ccirithiacus: hic illinc faronicusappellatus finus.Lechsce hic : cechrat
illinc anguflia^ terminidongo 8i ancipiri nauiu ambiturquas magnitudo plauftris trafuehi ,phi
betrQua ob cam pfodere nauigabili alueo anguftias tetauere Demetrius rexrdidator Cariar.C
princeps.Domitius Nero:ifau£l:o:ut oium patuit exitmfcaepto, Medio hoc interuallcrqd ifthtni
appellauimiisiapplicata colli habitaf colonia corithusrantea ephyra didadexageis ab utroc$ lit.
tore ftadiis e fuma fua arce:q uocaf acrocorithus.In q fons pyrene diueria duo maria pfpedas
Ixxxvii-M.paffuu ad corinthiacu finu traiedus e patras a leucade. Patrae colonia i logiifimo pro
montorio peloponcfi codita ex aduerfb ario!i*e:& fluminis euei minus milie paffuu(ut didu e)
lteruallo.In iplis fauribus finu corithiacu. Ixxxp.M.p. i logitudine ulcg ad ifthmon tramittut .

Achaia. CA. V.

Chaiae nome puinciae ab iflhmo icipit:antea asgialos uocabaf pp urbes i littore p ot
dine difpofitas.Primce ibi:qs diximusdechaeas corinthio^ pottus.Mox oluros pelle
neo^t caftellu.Oppida helice:bura,In q refugere hauftis prioribus (ytionraegira aegio

■ . . erineos:Intus cleonerhyfie: panormus:porms.Dem5ftratu<j ia thium:a quopmonro

rio quincp miliu paffuu abfunt patrcerquas lupra memorauimus.Locus pherae in achaia nouem
montiu {doefia:Notiffimus fons cymothoe.Vltra patras oppidu olenurcolonias dymerloca bu
prafum hyrmyne r pmontoriu areoxurcylenefmus^pmotorium chelonates.Inde cyllenen duojj
miliu paffumcaftellum phlium.Quae regio ab Homero arasthyrea didarpoflea aiophis: ide elio
rum ager:q antea epee uocabaf.Ipia elis in mediterraneo:^ a py!o.xii.milibus pafiibusdnms de
lubru olympiiiouis ludoiy claritate faftusgrasciac copkxum.Pifaeoru qucnda oppidu pfluen.
te alpheo amne. A t in ora pmontoriu ichthis. Amnis alpheus nauigabilis ,ppe fex oppida. Aulo:
lepriu pmontoriu platamftus.Oia hsecad occafum ueria . Ad meridie aute cypariffius finus cu
urbe cypariila.lxxii.miliu pafluu circuitu.Oppida pylos:methoe:locus helosrpmotoriu acritas
finus afineus ab oppido afinae:cor5eus a coroa.Finiunf taenaro promotorio . Ibi regio meilenia
duodeuigiti motiu.amnis pamiius.Intus aut ipfa mefiene:ithome:oechalia:arenae:ptele6:thryo:
dotion:zancle:uariis tpibus clara.Huius finus circuitus.lxxx.millia.p.Traiedus uero.xxx.milia.
Dehic a taenaro ager lacoicus liberae getis:Et finus circuitu ducerafex milliattraiedu ttigita no
ue millia.Oppida taenapi:amyclae:phare:Ieudra:8d itus fparta:therane:atcg ubi fuererCardamile
pitae:anthae:Iocus thyrergerenia.Mos taygetus:amnis eurotasifinus aegilodes.Oppidu pfamma
thus.Sinus gyteates ab oppido. Ex quo ad creta infula certiffimus curfus.Oia aut maleo ,pmon
rorio fdudunf.Qui fegf finus ad fcylleu argolicus appellaf:traiedu qnquagfta millia paffuum.
Ide ambitu centu feptuagitaduo millia.Oppida boea:epidaurus limera cognoie. Zarax:cyphaia
portus* Amnes inachusrerafinusuter quos argos hippiu cognoiatu.Supra lacu lerne a mari qua-
dringeris millibus nouet^ additis millibus micenae:& ubi fuifle tyrintha traduttS.' locus manti
nea:motes atthemius: Apefas:antheus afterio-parparusralii^ undeci numero. Fotes niobetamy
mone:p(ammate. A fcylleo ad iflhmu.cIxxvii.miLpaffibus:oppida hermioeitroezene coriphafiu
appellatu:quae alias inachiuralias dipfiu argos.Pottus cxnites:finus iaronicusiolim querno ne.
more tedimitusrunde ei nometita graecia antiq appellante quercu.In eo epidauijs oppidu Aefcu
Iapii delubro celebre.Pireu pmontoriurportus anthedon : Si bucephalon:& quas fupra dixera
mus cenchreat.lfthmi pars altera cu delubro Neptuni quinquenalibus inclyto ludis . Tot finus
peloponenlem ora lancinatttot maria allatrat.Siquide a feptetrioe ioniu irrupit:ab occidente fi.
culo pullafia meridie cretico urgeCab oriete brumali xgaeorab oriete foltitiali myrtoo:quod a
megarico inripies finu: tota atticam alluit, Dearcadia. CA. VI,

QJVARTVS 22

|| Editerranea eitls afchadia maxfe tenet undkj; a mari remotarinitio drymodis r mox
pelafgis appellata.Oppida eius pfophis matiea:ftymphalu:tegea:amigonea:orchorne
nurpheneurpallariu un palariu romae.MegalppoIisrcatiarbocalmrcrano.pthafiaerthel
yphufla:melenea:heraea:pyle.pellana:agrae:epia:cynethae:lepon:arcadi£e:ptheniu:alea:
methydriurenilphermaciftu.lapearclitoriurcleoe iter quae duo oppida regio riemea e hebinadia
uocitata.Motes i arcadia pholoe cu oppido.Ite cyllenerlyceusri quo lycei jouis delubru.Mealus
artheifiusrptheniusrlapeusrnoacris.Prarterc^ ignobiles odo. Amnes ladon e paludibus:pheneus
& erimathus e mote eiufde nois i alpheu deflues.Reliquse duitates in achaia dicedae: aliphiraei
abeatae.pyrgeles:pethes:pagenite.tortuni:tiania.Thriafii:artriceles . Vniuerfe achaiae libertate
Domitius Nero dedit. Peloponefus in latitudine a .pmotorio maleae ad oppidu Lechaeu Corin¬
thiaci finus.clx.milhbus paffibus patet.Et in trafuerfum ab elide epidaurum.cxxv. millibus. Ab
olympia argosp arcadia.lxxiii.millibus.Ab eode loco ad phliunta dida mefura eft,cJ,mi!liu paf
fiium. Vniuerla aut uelut pefante aequos^ icurius natura in motes lex atq; leptuagita attollitur.

Graecia & attica. CA. VII.

i B ifthmi anguftfis hellas icipitia noftris graecia appellata.In ea prima attica : anticjtus
i ade uocata. Attingit ifthmu pte lui quae appeliaf megaris a colonia megara e regione
| paga^.Duo haec oppida excHrrete peloponefo fita fiint utraqj ex parte uelut i hume-
1 ris helladis pagei. clii.M.p.&: amplius egoftheneles cotributi megarefibus.In ora aure
hac portus fchcenus.Oppida duo cremioma lyroia laxa lepte milia logitudinergeranea: megara:
eleufin.Fuere St oenoa:&' pbahnthosrquae nuc no fant. Ab iflhmo gnquagintaduo^d miliu paf
luum pyreus St phalera portus duo^s miliu pafliiu muro recedetibus athems iundi.Libera haec
ciuitasrnec indiga ullius pconii ampliusrtata claritas iupfluit.In attica fontes cephifiarlarinercal-
liroerenneacrunos Motesrbrilefiusraegialus.icariusrhymetus: lycabettus : lacus lelinos . A pireo.
xlii.M.p.luniu dorilcu pmontoriu.Potamosrfterearbrauronrion quoda oppida.Rhanos pagus.
Marathon capus Thriafius oppidu:melita:& oropus m cofinio boetiae.Cuius anthedon onche
fthosrtheipiae liberi oppidurlebadia.Nec cederes atheis claritaterquae cognominanf boetiae the
bae duo^j numinu Liberi arq? Herculis(ut uolur)patria.Et mulis natale in nemore helicoe afli-
gnat.Daf St his thebis faltus citheroramnis ilxneius. Praeterea fontes in boetia oedipodia • p.lam-
materdircerepigraneararetufarhippocrene aganippeigargaphie. Montes extra pdid os micalelus:
adilifiustacotius.Reliq oppida iter megara St thcbas leudrarhiliartusrplatese: pheraerafpledorhy
Iae:tifbe: erytbre gliffas: cope.Iuxta cephifu amne lamie St anichiermedeon-phligoergrephisrco
roneaichceroia. Inora aut infra thebas ocaIe.eIeon:ioIcos:fchenos:pete65hyrie:mycalelTus:hyre-
feon.pteleonolyrosrTanagra liber popuIus.Et i ipfis faucibus euripi que facit- obiedu ifulae eu
boae aulis capaci nobilis porturboetos: hyantas antiqtus dixere locri deide epicnemidii cogno¬
minanf rolim leleges appellati p quos amnis cephilus deferf in mare. Oppida opuns:unde opoti
nuslinus phoridisun littore unu dapbnus.Introrlus aut larifle:elatea:& ! ripa cephlfiCut dixius)
lilea:de!phofcp;uerleneis:& hyapolis.Rurlus i Iocro^» orari q larymnarthroiuriuxta qd boagrius
amnis deferf i mare. Oppida narycioraloperfcarphia.Poftea maliacus finus ab icolis didusri quo
oppida halcyoerecoiarphalara. Doris deidel q iperchios erineorboiorpidusrcythinu.Doris a ter
go mons e oetba.Sequif mutatis Ikpe noibus hemoma . Eade pelalgicu argos. Hellas eade thel.
ialiarK driopis lemp a regibus cognoiata . Ibi genitus rexnoie graecusaquogr£ecia.Ibi Hellena
quo helleisrhos eofoe Homerus tribus noibus appdiaunrmyrmidonas^ hellenas & acheos.Ex
iis phthiotae nominaf dorica accoleres. Eopt oppida echinus i faucibus Iperchii fluminis.Ther
mopilaji anguftiaerquo argumeto.iiii.millia pa.ide heraclea trachin dida e mos ibi caiidromus.
Oppida celebria hellasrhaiosrlamiarphthiararne. Theflalia. CA VIII.

— N theflalia autem amnis orcomenus minylus antea dictus . Et oppidum alirnon ab
"I aliis almon atrax palamna fons hyperia.Oppida pheraerquarum a tergo pierus ad ma
^ \ i cedoniam protendir ur: larifla rgomphi: thebae: theflaliaernemus pteleonrfinuspagali-
Lga .cus.Qppidum pagafaride poftea demetrias didu tricea.Pharlalici capi cu ciuirate li¬
bera crannoriletia.Motes phthiotidisrnympheus quoda topiario naturae ope fpedabilis.Buzige
usrdonacelarbermiusrdaphufrarchimerionrathamasrflephane.In theflalia funt qttuor atqg trigi-
ta motesrquo^» nobiliflimi cercetirolympusrpieris oflarcuius ex aduerlb pindus:& othrisrlaphy
ledes ad occafum uergetes. Ad ortus peliosroes theatrali mo iflexi caueatis ante eos.lxxv.ur
bibus-Flumina theiraliaeapidausrphoenixrenipheusronochousrlamimfTus.Fos mefleis. Lacus be

uel baliu

' LIBER

beis:8f ante cactos claritate peneustortus iuxta gophosiintercj oflam &i olympu nemorofa con
ualle deflues gngeris ftadiis dimidio eius (patio nauigabilis.In eo curiu tepe uocanf .v.millium
pafluu Iogftudine:& ferme fex latitudine ultra uiium hois attolletibus fe dextera leuacp leniter
conuexis iugis.Intus fua luce uiridate allabif peneus uiridis calculoramaenus circa ripas grami
ne:canorus auiu cocentu . Accipit amne nec recipit: fed olei mo (upnatatem(ut didu eft ab Ho*
mero)breui Ipatio portatu abdicat. Phoenales aquas dirif9 geitas argeteis luis mifeeri recufat.

Magnefia. CA. IX.

Heflalise annexa magnefia e:cuius fons libetra.Oppida euroto hormeniu:pyrrha:me
thone:oh'2o. Promotoriu feplas .Oppida caftana: ipa lathra . Promotoriu aeantiu. Op^
pida meliboea:rhi2us:erymne iolcus oftiu penei oppidu omoliurorthe: rhefiae pelin.
na thaumacie:cyrro:crano:acarne:dorio:mefite:phi!ace:ponit.Epiri acbaiaertheflalix
in porrectu Iogitudo qdringentope cxftogita miliu pafluu tradif. Latitudo, cclxxxvii. milium.

Macedonia. CA. X.

Acedonia poftea.cl. populoije duobus iclyta regibus quodacg terra^e iperio: emathia
antea dicfta.Hsec ad epiroticas getes in folis occalum recedes poft terga magnefiaeiat'
9 theflalia^ifeftaf a dardais: Parte eius feptetrionale paeonia ac pelagoia protegunt a
triballis.Oppida atgerin quo mos fepelire reges.Beroea St i regioe qu ae pieria appella
tura nemore egidiu.In ora heradea.flumeapilas:oppida phina:oloros. Amnis haliacmon. Intus
cyrrei ufcy haIoritae:uallei:philacei:cyrrei tyriflari.Pella colonia. Oppidu ftobi auiu ro.Mox antigone euro
neftae pus ad axiu amne:eode9 noie amnis p qd rhedias fluit: feydra:phorbea:emiexa gordoe. Mox i

amnis uel ora ichnetfluuius axius. Ad huc fine dardani:treres:pieres:roaced5ia accolut. Ab hoc amne peo/
alius nise getes:parocei:heordefes:aImopii:pelagones:mygdcnes.Montes rhodope:feopius orbellus.

Dein piacete graemio terrajjd arethufii:anriochefes:idomenefes:doberenfes:triefes lallatenfesran
dariftefes:morilli:gareri:lyncefte:othryonei:& amatini liberi:at9 oreftae colonia:bullidefes: die
fes:xylopolyrse:fcoruffsei Iiberi:heracle3:fintica:thimphei:coronei.In ora finus macedonici oppi
dum calafha:& intus phileros:lete.Medio9 flexu lictoris theflalonicas liberae codiriois. Ad hac
a dyrrachio.cxmi.milliu pafluu rhermae.In thermaico finu oppida dicaea:pydna:derra:fcioe.Pro
motoriu chanaftreu. Oppida palene:phlegra.Qua in regioe motes hypfi2orus:epitus : alchione:
leuomne.Oppida niflos:phryx:eleon:meade:& hippalefisiifthmo quonda potidearnunc caflan-
dria colonia- anthemus:ho!ophyx os finus:mecyberna.Oppida phyfella:ampelos:torone: fbggo-
ftedes: fretuque mons athon:que Xerfes rex perlate cotinenti abfeidit : in logitudme pafluu mil
le quingento^e.Mons ipfe a planicie excurrit in mare.lxxv, millia pafluu. Ambitus radiris.cl.M.
colligit.Oppidu in cacumine fuit acrothon.Nunc lunt uranopolis:paleotru:thyflus cleone:apol
Ionia: cuius icolae macrobii cognominatur.Oppidu caflera faucefij altent iflhmi. Acatus:iftria:
graftoia:heraclea.Regio mygdoniae fubiacens.In qua recederes a mari apolloia:arethula . In ora
rurfus pofidiu:& finus cu oppido cermoro:amphipo!is.Libera:gens byfalthe . Dein macedoniac
terminus. Amnis ftrimon ortus in emo.Memoradu ! feptem lacus eum fundi priufq dirigat cur
furn.Haec eft macedonia terraijd iperio potita quondam.Hsec afiam:armeniam;iberiam: albanu
am;cappadoriam:lyria:atgpptum:tau£::caucafam tranlgrefla.Haec in ba<ftris:medis:perfis domi
nata toto oriente pofle flo. Haec et indiae ui&rix per ueftigia liberi patris : at9 Herculis uagata.
Haec eade eft macedoia:cuius uno die Paulus Aemilis iperator nofter.Ixxii.urbes direptas uedi
dit:tata differena fortis praeftitere duo hoies. Thracia. CA. XI.

Hracia fequif inter ualidiflimas europat getes in ftrategeas qnquaginta diuiia.Popm
IpH SEsl lo^e eius quos nominare no pigeat. Amne ftrimonem accolunt dextero latere dethe
IS *er3E:^ byfalthas ulqj fupradi&os.Leuo digeri. Beflorum9 mira noia ad neftu
r amne pangei motis ima ambienterinter heletos:diobdbs:carbilelos:inde bry(as:lapae
os.Odomantes:odryfa^: gens infundit hebruaccoleabus:carbi!etis:pyrogeris:drugeis:caenicis:
hypfaltis:benis:corpillis:botieisedonis. Eode funt in tradlu lyafetae:briatse: dolangse : thynicae:
laletae maiores:emo:minores rhodope fubditi.lnter quos hebrus amnis . Oppidu fub rhodope
peneropolis anteatmox a coditore phil?ppopolis:nunc a fitu termotiu dicfta. Emi excelfitas fex.
M.p.fubitur. Auerla eius 8£ in iftru deuexa:mefigetae:aoti: gaugdte clariae9.Sub iis carrei larma>
tse: quos areates uocat.Scytae9 Sf circa poti littora moTifenaeifithoniiqj Orphei:uatis genitores
optinet.lta finit ifter a feptetrioe. Ab ortu potus ac ppontis. A meridie aegeu mare:cuius in ora
aftrymoe:apoll6ia:oelyma:neapolis:paftos.lntus Philippi coloia. Abftint a dyrrachio.ccotxv.feo

Q^VARTVS 2$

tufaitopiris ciuitas.Nefti amnis hoftium.Mons pangeus:heradearolynthos. Abdera libera riui/
tas. Stagnum biftonum di gens.Oppidum fuit tinda Diomedis equorum ftabulis dirum.Nunc
iunt diceaerifinaronrlocus parthemon:phalefina:maronea prius orragurea dida.Mons ferriutn:

& 2one:tum locus doriicus centum uiginti millia hominum capax.ltaXerfes ibi dinumerauit
exercitum.Os Hebri. Portus ftentoris.Oppidum aenos liberam cum Polydori tumulo. Ciconu
quonda regio. A dorifco incuruatur ora ad raacruticos centu uigintiduoru millia pafluu. Cir-
ca quem locum fluuius melasra quo finus appellatur.Oppida cypfella bifanthe macronticos di-
ctum-.quia a propontide ad meleam linum inter duomaria porre&is muris procurrerem exclu meleatn
dit cheronnefum: na<$ thraciae altero latere a potico littore incipicns:ubi ifter amnis imraergif: uel njaehn
uel pulcherrimas in ea parte urbes habet:iftropolin milefio^rtomosxalattncgrquae antea acet»
uetis uocabatur:heracleam habuit 8C bizonem terrae hiatu raptam.Nunc habet dionyfiopolin:
crunos atea dicftam. Allui tziras amms.Totum eum tra&um fcytbx arote res didi tenuere.Eo
rum oppida aphrodifias:libiftos:zigere:brocobe:eumeneda:parteopolis. gerania. Vbi pygmeo
rum gens fuifle proditur:quos gatizos barbari uocancredunrq; a gruibus fugatos.In ora a dio-
nyfiopoli eft odeftus mileliorum. Flumen pamiius.Oppidum terra naulochus.Mosemus uaftd
iugo procumbens in pontu. Oppidum habuirin uerrice anfteum.Nunc in ora mdembriam an
ohilaum ubi mefembria fuerat. Afticae regio habuir oppidum anthiumrnunc eft apollonia.FIu
mina panifla:rira:ftearus:orofines.Oppida thynniasrhal mydeifos : deue! ton cum ftagno qcfnuc
deultum uocant. Veteranorum phthnopolis iuxta quam hofphorus. Ab iftri oftio ad os ponti
pafTuum quingentojse.Ip.M.alii fecere. Agrippa adiecit quadragira.Inde ad murum fupradidu.
d.ab eo cheronnefus, cxxvi. M.Sed a bofphoro finus cafthenes. Portus lenurorS.' alter qui mulie
rum cognominatur.Promontorium chryfocera.In quo oppidum bizantium liberae coditionis:
antea lygos dicfttm.Abeft a dyrrachio.d.ccxi.M.paiTuum.Tantum patet longitudo retraria in-
ter hadriaticum mare di propontidem. Amnes bathynias:pidaras fiue atyras.Oppida lelymbria
pinthus latitudine ducentorum pedum continentiannexajntus bizya ars regum thraciae a Te
rei nefafto crimine inuila hirundinibus:regio:celica:colonia flauiopolisrubi antea zela oppida
uocabatur.Et a bizie quinquaginta.M.pafluu apros coloniarquae a Philippis abeft.clxxxviii.M.
paf.Ad in ora amnis erginus. Oppidum ganos fuifle fertur di lyfimachia.lam in cheronnefoialL-
us naqj ibi iflhmos anguftia fimili eodem nomine 8C pari latitudineiilluftrat duae urbes utrincg
littorarquae haud diflimili modo tenuere. Padyse a propontidexardia a roelane finu:hsec ex fa-
de loci nomine accepto utraecp copraehenfae.Poftea lyfimachia quincp.M.pafluum a longis mu
Tis.Cheronnefos a propontide habuit tyriftafin:crithonem:lciflam:flumim ego appofita. Nunc
het a colonia apro.xxii.M.feftontex aduerfo coloniae parianae. Et hellefpotus fepte ut diximus
ftadiis europam ab afia diuidesdllic inter fe contrarias urbes hecrin europa callipolin 8i fefton.

In afia lampfacu 8i abidon ,E>ein promontoriu cheronefi maftufia aduerium figseo:cuius in fr5
te obliqua:cynollema:ita appellaf Hecubae tumulus datio achaeo^. Turris di delubrum Prote
filai.Bt in extrema cheronefi frote:quae uocaf aeo!ium:oppidum eleus.Dein peteti melane finu
porrus ccelosr&T panormus 8C iupradida cardia.Tertius europae finus ad huc raodu clauditur.

Montes extra pdictos thraciae edonus:gygemoros:meritus:melphylIas Flumina in hebrum ca-
deria : bargus:fuemus.Macedoni<e:thraciae:helIdponti longitudo lupradida.Quidam.d.ccxx.
M.faciut.Latitudo.cccxxxiiii.M.eft. Aegeo mari nomen dedit fcopulus inter tenu:5£ chiu ueri
us q i lula ex noie a1 (pede caprae : quae ita a graeds appellaftrepete in medio mari exilies.Cemut
eu a dextera parte andru nauigantes abachaiardi^ ac peftife^. Aegei pars myrtoo:datur:appeI
Iatur ab infula paruarquae cernif macedonia a gerefto petentibus haud procul euboeae caryfto.

Romani oia haec maria duobus noibus apel!ant.Macedonicu quodcuq; macedoniataut thrad
am arringit.Graecienfe qua graecia alluit.Na graeci di ioniu diuidunt in ficulumrac creticum ab
infulis.Item icarium:quod eft inter famum 3i myconero.Csetera nomina finus dedere quos di/
ximus. Et maria quidem gentefqj in temo europae finu ad hunc modum fe habent.

Infulae inter eas terras inter quas cretareuboia : cyclades: fporades:maeotis.
heHelpotusipotirmaeotidisrdaciaerfalmaciaeifcythiae. CA. XIF.

Nfulae at ex adaerfb theiproriaea butroto.xii.m.p.Eade ab acrocerauiis.l.M.cu urbe
eiufde nois corcyra liber ciuitatis:8i cppido cafliopeiteplocj caffii iouis.paf.Ixxxxyii.

Ma logitudie pates.Ho.dca fcheria& phaeacia:Calliachoet drepae.Circa ea aliquot.St ad italia
uerges thoronosrad leucadia paxoe duae qncg.M.difcretse a corcyra nec £cul ab iis An corcy-

t . LIBER

faddcufa:marathe:elaphufa:malthace:trachiae: py tiSiaipticbiaitaracise; Et a phalacrio corcyrae
^motorio fcopulus I que mutata Vlyxis naue a fili fpecie fabula e.An Jeucadia fibota. Inter leo*
cadiam autem&achaiam permultae.-quarum teleboides eaedem quse tbaphiae ab incolis ante
leucadiam appeUantur:thaphias:arnoxia:primefla.Et an aetolia echinades:aegialia:cotonis:thya
tira:geoaris:dioyfia:rirnus:chaIcis:pinara:myftus. Ante eas i alto cephaleiatzacynthus rutracj li
berae.Ithaca:dulichiu:famos:crocilea:paxos.CephaIenia quondam melena dida.xi.Mrpafluum
abeft:circuitu patet.xliiii.M.Same diruta a Romanis.adhuc tamen oppida tria habet.Inter hac
& achaiam cum oppido magnifica:& ferrilitate praecipua zacynthus aliquando appellata hyriae
cephaleniae a meridiana parte.xxii.M.abeft:mons elatus ibi nobilis.Ipfa circuitu colligit.xxxvi.
M.Ab ea ithaca.xii.mil.diftat:in qua mons neritus.Tota uero circuitu patet.xxr.mil. pafluum.
Ab eo araxum peloponnefi promontorium.xii.mil.paCAnte hac inalto afteris.Prothe ante za,
eynthum.xxxr.mil. pafluum. In eurum uentum ftrophades duae:ab aliis pio tat didae. Ante ce„
phalenia letoia. Ante pilmm.iii.lphagiaiS: totide ante meflene oenufla.In iinu afineo tres thyri*
des in laconico theganu(a:cothon:Cythera cum oppido antea porphyris appellata. Haec fita eft
a maleae promontorio.^.mil pafluum ancipici propter anguftiasibinauium ambitu. In argoliV
ca pyriufa:irine:ephire contra hermonium agrum tiparenus epiropia colonisiariftera cotra troe
senium calauria quinquaginta.M.paf diftans a plateis:belbina:lafia:bauddias.Contra epidau^e
cecriphalos:fytionnefos.vi.M.paffuu abefl a continenterab hac egina liberae condiriois.xyfi.M.
pafluum:cuius.xx. M.pafluum nauigatio eft.Eadeauta pireo athenienfiu portu.xii .M. pafluu
abefl ante oenone uocitata.Spiraeo promontorio obiacent eleufa:dendros:graugiae duaetcetiae
duae:leIachu&:dacenchris:hafpis:(eptem;Etinmegario finu ethrurides quattuor. Aegyla am
tem.xr . pafluum a cythera . Eademcp a crete phlaiama oppido.xxv. M.pafluum, Ipfa creta late
re ad auftrumraltero ad feptetrionem inter ortum & occafum:quae porrigitur centum urbium
clara fama.Dofiades eam a creta nirnpha hefperidis filia, Anaximader a rege curetu.Philiftides:
MaIotes:Crates:primu aeria dida:deinde pofteri curetim appellauere.Et macaron nonulli a te
perie caeli appellata exiftimauere.Latirudfe nufq.I.M.pafluum excedens:& drca media fui par^
te maxie patens.Longitudine implet.cclxx.M.pafluu.Orcuitu.d Jxxxix.fledenfq; fe in creticu
pelagus ab ea didumtqua longifiama eft ad oriente iammoniu pmontorium aduerfum rhodo.
Ad occidentem criu metopon cyrenas uerfiis expellit.Oppida eius infignia phalafarnerelea-.cifa-
mum:pganju:cydon:minoum:apter6:pantomatriu:amphimala:Rhithymna:parnomiu:cyteu:
apollonia : matium:heracIia:miIetos:ampela:hierapyrna:lebana:hierapolis. Et in mediterraneo
cortina: phaeftum:gnoflum:polyrheniu:myrina:lycaftus:rhamnus:lydus:dium:afium:phileros
rhytio:clatos:pharae:holcpyxos:lafpha:eleuterne:therapne:marathufa:githifos:&alio^dcirciter.
Ix.opido^j memoria extat. Montes cadilchus:idaeus:di<flyneus:crocus. Ipfa abefl promontorio
luo quod uocatur criu metopontut prodit Agrippa cyrenaj^ pmontorio phycunte.cxxv.M.p.
Item cadifcho:a meleo peloponnefi.lxxx.A carpato infula jpmontorio fammonio.lx.M.in fauo
niumruentum. Haec inter eam & rhodum interiacet.Reliqua circa eam anre peloponefum duae
corycsettoridem mylae:& a latere feptetrionali dextera cretam habent . Contra cydoiam leuce:
6 i duae budroae. Contra matium drya.Contra itanum promontorium onifadeuce . Cotra hye„
rapycnam cryfa:gaudos:Gode tradu ophiufa buto:aranus circunuedi% criu metopo:tres acau
fagores appellatae.Hae ante iammonium promotorium phocaeiplachiaeifirindesmaulocosrarme,
domzephire. Ac in hellade etianum in aegeo lycades:fcarphia:corefa:pbocafia.complurefc£ alia:
exaduerfo atticae fine oppidis 8C ideo ignobiles, Sed contra eleufina clara falamis ante eam pfyta
Iia.A funio uero helene.v.M. pafluum diftans.Dein ceos ab ea totidermquam noftri quidem dt'
xereceam.Graed & hydrufam auulfam euboeae : quingentis longa ftadiis fuit quondam :,mox
quattuor fere partibus quae ad boetiam uergebant:eodem mari deuoratis . Oppida habet reli*
qua iulida:cartheia:intercidere coreflarpoecefla.Ex hac profedam deledatioi foeminis ueftem
audor eft V arro.Euboea 6£ ipfa auulla boetiae & a modico interfluente euripo ut ponte iunga ✓
tur ad meridiepmontoriis duobuf gerafto ad attica uergeterSf ad hellefpontu caphareo infignis
a leprerrioe ceneotnufq latitudine ultra.xI.M.pafluuexteditmufq infra.xx.mil.c6trahit. Sed in
longitudine uniuerfae boetiae ab attica theflalia ufq? praetenta in.cl.mil.p.Circuitu uero.ccclxv.
sebeft ab hellefponto parte capharei.ccxxp.urbibus clara quondam pyrrha:porthmo:neflorceri
thq:oreo:dio.3edepfb:oechalia:nunc chalcide. Cuius exaduerfo in continenti aulis eft gerafto:
eretria:caryftos:oroftae:oritao:artemifia:eu fontearethufa flumine lelato:a qui% dalidis: quae

Q_VARTVS 2 4

hellopiae aocantur.Caryftosnobilismotiorqj tamen marmore caryftiorante uocitata eftchalco-
donsraut macrismt Dionyfius:& Ephorus tradunt. Vt Arifhdes macrarut Challidemus chalcis
sere ibi primum reperto: Vt Menechmus ambatias:ut poetae uulgo afbpis.extra eam in myrtoo
mulrae:fed maxime illuftres glauconnefos:& begilia:& a promontorio gerefto circa delum in or
bem fitaerunde & nomen traxere cyclades. Prima earum andrus cu oppido:-abeft a gerefro.x.M
pafiiiumia ceo.xxxix.M.Ipiam Myrtilus cauron:deinde antandron cognominatam tradit.Calli.
machus lafuamralii nonagriam:hydrulam:epagrin.Patet circuitu.xriii.M.pan ab eadem andro
pafius mille:& a delo.xvii.M.Terios cum oppido in.xv.M.pafluum porreda.Quam propter aq
rum abundantiam Ariftoteles hydrufam appellatam ait: aliqui ophiufam . Cseterae mycones
cum monte dimafto a delo.xvii.mil. paffiium.Scyros:fiphnus ante meropia:& acis appellataicir-
cuitu. xxyiii.mil.pafferiphus.xii.praepefinthusicithnos. Iptaque longe clarifiima cycladum me¬
dia a templo Apollinis: 8C mercatu celebrata deIos:q diu flu<ftuata(ut proditur)(bla motu terrae
non fenftt ad.M. Varronis aetatem.Mutianus prodidit bis concuflam.Hanc Ariftoteles ita appel
laram prodidirrquoniam repente apparuerit enata.Eglofthenes cynthiam:alii ortygiam:afteria:
Iagiam:cerham:mydiam:cynethum:pyrpilen:igne ibi primum reperto.Cingitur quinq? milpaf-
fuuraflurgit cyntho monte.Proxima ei rhene:quam Anticlides celadulam uocat.Item arthemi-
tem Helladius.Scyros quam drcuitu patere.xx.mil.pafliium prodidere ueteres. Mutianus .clx.
Olearusrparos cu oppido ab delo.xxxviii.M.marmore nobilis:quam primo plateam poftea mi-
noida uocarut. Ab ea lepties quingenris naxus a de!o,xyiii.mil.cum oppido qua ftrongylentdef
dian:mox dionyfiada a uinea^ fertilitate:alii Sidliam.minorem aut calIipolin:ape!larunt.Patet
circuitu.Ixxv.mil.paf.dimidioqj maior eft q paros.Et haclenus quidem cycladas leruant.Caete-
ras quae iequuntur Iporades.Sutautem hdlena:phocufa.hecaria:fchinufa:pholegrandos:8£ a na
xo decem di leptemmil.pafluutnicaros:quaenomenmaridedittantudem iplain logitudinem
patensrcu oppidis duobus:terrio amiftb:ante uocata doliche:# macris:& ichthifufa.Sita eft ab
exortu iolftitiali delo.l.mil.pafluum.Eadem a famo.xxx.mil.Inter euboeatn 8i andnix.mil.paC
iuutn freto. Ab ea gereftum.cxii.mil.quinquaginta pafluu.Nec deinde leruari poteft ordo. Acer
uatim ergo ponenf telfquae.Ios a naxo.xiiii.mil.pafluu Homeri (epulchro ueneranda. Longitu-
dinis.xxv.mil.antea phoenice appellata.OduaJetandro gyaros cd oppido circuitu.xii.mil. paftii
um prope. Abeft ab andro texaginta duoje mil.pafluu. Ab ea lyrnos.Ixxx.mil.pafluu.Cynethu&
telosumguento nobilis a Callimacho agathufa appellata.Dionylarpathtnos circuitu.xxx.mil.paf
fuu.Carufa:Iebinthus:gyrus:cynara::ficynus:quae antea oenoe:cheratia:quae onus:ca(os q aftra-
betcymolus quae echinula.Melos cu oppido q Ariftides miblida appellat. Ariftoteles zephyria:
Callimachus miroaIlida:Heraclides fiphnu & aciriam:Haec Ifula^ rotudiftiroa eft.Poft machia:
hipere quonda.patage:& ut alii platage nuc amorgos polyaegos: Philethera cu primu emerfit ca-
lifte di<fta:ex eaauulfa poftea therafiaiatq; inter duas enata: mox authomate:eade hiera 8C in nro
aeuorhia iuxta eaae hiera nata.Oiftat Ios a thera.xxv.mil.p.Sequu£ lea:afcania:anaphe: hippuris
hippurufaiafhphalea liberae duitatis circuitu:Ixxxyiii.mil.p.Abeft a cadilcho cretae.cxxv.mil.ab
ea platea: lx.mil. Vn caminia.xxxyiii.mil. Azibita;lani(e:tragia:pharmacuia:techedia: chalcia:ca
lymnarin qua oppidu co.Corefia olymnos. A qua carpatum quae nomen Carpathio mari dedit
xxv.mil. pafluuminde rhodum:africo uento.I.mil.paf A carpatho ad cafon.vii.mil. A cafo lam-
moniu cretae pmotoriu. xxx. mil. In euripo aut euboico primo fere introitu petabae.iiii.infulaerSi
in exitu athlante cyclades:8i lporades ab oriente littoribus icariis afiaeiab occidente myrthois at
ticae:a leptentrione xgeo mari;a meridie cretico:& carpathio inclufae.cc.miLpaffuum in longi.
tudine:<5£ per.cc.mil.in latitudine lacent.Pagaficus finus antefe habet eutyciam 81 dcynetum
foyrum lupraditftam : Sed cycladum;&: fporadum extimam gerontiam : fcadiram : thermeufim:
irhefiam : iolymniam : eudemiam : neam : quae mineruae Hera eft : Athos ante fe quattuor pe-
parethum cum oppido quondam euonum didam nouera millia paftuum : fdathum . xv.miL
lia imbrum cum oppido .Ixxxv.millia.paf.Eadem abeft a maftufia cheronnefi.lxx^.mil.paftud'.
ipfa circuttu.lxxii.mil.pan Perfunditur amne iliflo.Abea lemnos.xxii.mil.quae abatho.Ixxxv».
mil.Circuitu patet.xxii.mil.d.paf.Oppida habet epheftiam 8f myrinamun cuius forum folftitio
athos eiaculatur umbram.Ab ea thafos libera.v.miI.pafTuum:olim seria uel ethria ditfta inde ab
dera condnentis.xxu.mil.panarhos.lxii.mil.tantundem ad inliila lamothrace : quae libera ante
hebiji ab imbro.xxxii.mil.aleno.xxii.M.d.attolIif mote laoce.x.mil.p.portuofifiima oium.Ca!
liraachus ea antiquo nomine dardaniam nominat:inter cheronefum 8L lamothrace :utrieg fere

'LIBER

qaindedm ttril.Halonefos ultra gethone:femponia:alpeeonnefus haud procul a caelo. Cheron»
nefi portu 8i quaedam ignobiIes:defertis quocg reddantur in hoc finu quaru uix inueniri potue¬
runt noia.Defticos:farnos:cpfriros:carbru(a:caiathafa:fcylla:diaIeon:di(3:amelantia:draconon:
arronefus : diethula: fcapos:c3pheris:mefatea:eanriron:phateronefos:pateria:calete:neriphus:po
iendos.Quartus e magnis europatfinusrab hellefponto incipiens maeotis oftio finif. Sed tonus
ponti forma breuiter ampledtenda eft:ut facilius partes nofcanf . Vaftum mare prariaces afiat 8 i
ab europa portedo cheronnefi littore expulfum angufto meatu irrumpit in terras feptem ftad.
tut didum eft)interuallo europam auferens afiae.Primas anguftias hellefponru uocant.Hac Xer
{ es perfaru rex conftrato in nauibus ponte duxit exercitu. Porrigitur inde tenuis euripus.lxxxvi.
mil.paf.fpario ad utbem priapum afisr.qua magnus Alexander trafcendit.Inde expatiaf aequor:
rurfafqj in ardum coit laxitas.Propontis appellatur. Anguftiat thracius bofphorus latitudine.d.
paffuumrqua Darius pater Xerfis copias ponte traniuexic.Tota ab hellefpoto logitudo. ccxxxix.
nail.paftuum.Dein uaflum mare. Pontus euxinus qui quondam axenus longe refugientis oc¬
cupat terrasrraagnoq; littord flexu retro curuatus in cornua ab iis utrinqj porrigitur: ut fit pia»
ne arcus fcythici forma.Medio flexu iungif oftio maeotici lacus cimerus bofphoros:id os uoca
tur.ii.miI.d.pafTuum latitudine.At inter duos bofphoros thracium & dmerium diredo curfu:
ut audor eft Polibius.d.M.paflus interfant.Circuitu uero totius ponti uities femel.L. millia ut
audor e Varro:# fere ueteres.Nepos Cornelius.ccc.M.l.adiicit.Artemidorus uities nouies de¬
cem nouem millia fecit. Agrippa.xxiii.lx.miI.Murianus.xxyiii.lxr.mil.Simili m6 europse latere
mefurana alii quattuordecies.Ixx7iii.m1l.paf.determinauere.Abi underies.lxx.mil.M. Varro ad
hunc modum metif. Ab oftio ponri apolIoniam.clxxxviii.M.d.p. Calatin tantudem . Ad oftiu
iftri.cxx7.Ad boryftene.ccI.M.Cheronnefum heracleatajioppidum.ccclxxv.M.paf Ad panti-
capeum:quod aliqui bofphorum uocatrextremu in europae ora.cc.M.xxii.d.quae fumma efficit k
xiii.M.xxxvi.mil.ci.Agrippa a bizantio ad flumen iftru.d.lx.Inde paticapeu.dxxxx. Inde lacus
ipfe maeotis tanain amnem ex ripheis montibus defluentem accipiens nouiffimum infer euro
pam afiamqj fine,xiu,M.yi.M.circuitu patere tradif. ab aliis.xi.M.xxy.Ab oftio eius tanais ortu
diredo curfu.ccc.lxxv.mil.paflus efie conftat. Accolae finus eius in mentione thraciae didi funt
iftropolin:inde oftia iftri.Ortus hic in germaniae iugis motis abnobae: ex aduer fo taurici galbae
oppidi:multis ultra alpes milibus:ac per innumeras Iapfus gentes danubii nole fmefo aquarum
audu:# unde primum illyricu alluitrifter appellatur-.fexaginta amnibus receptis : medio ferme
numero eo§t nauigabili in pontum uaftis fex fluminibus euoluit.Primum oftiumpeuces:mox
ipfa pauce infula:in qua ^ximus alueus appellatus. xix.M.p.magna palude forbetur. Ex eodem
alueo # fuper iftropolin lacus gignitur.lxiii.M.p.ambitu:nalroirim uocant.Secundum oftium
naracuftoraa appellaf .Tertium caloftoma iuxta infulam farmatioam . Quartupfeudoftoma #
infula conopondiabafisipoftea boroftoma 8C fpireoftema.Singula autem ora tanta funt: ut pro
datur in.xl.M.p. longitudinis uinci mare: dulcecg intelligi hauftu.Ab eo in plenu qdem oes fcy
tapt funt gefessuariae tn lictori appofitae tenuere alias gethae:daci a romanis didi:alias farmatae:
a graecis fauromaraereoruqj hamaxobn aut aorfhalias fcythse degeneres # a feruis orti : aut tro-
glodytae:mox alani:5i toxolani.Superiora aute inter danubiu # hyrcinum faltu u% ad pano-
nica hyberna camutii germanorumqj fibi coflniu.Capos # plana iazygesifarmatae uero mores
# faltus.Pulfi ab his daci ad pathifTum amnem amorois fiue duria eft a fueuis: regnocg uannia»
no dirimens eos-Ex aduerfo bafternae tenent:hali<£ inde germani. Agrippa totum eum tradu
ab iftro ad oceanum bis ad dedes cetum millia paflus:in longimdine quattuor millibus qdrin
gentis.In latitudine ad flumen uiftulam a defertis farmatiae pdidit . Scyrajd nomen nfq; quacg.
tranfit in farmatas atqj germanos.Nec aliis pri fca illa durauit appellatio:q qui extremi getium
harum ignoti prope caeteris mortalibus degunt. Verum ab iftro oppida crene cepoliuna.Mon»
tes macrocrenius clarus.-Ananis tyra oppido nomen imponenstubi antea ophiufa dicebatur.In
eode infula fpaciofam incolunt tyragerae. Abeft a pfeudoftomo iftri oftio.cxxx.mil. .Mox axia-
cae cognomines flumini:ultra quos crobyzi: flumen rhode:finus afaggaricus : portus ordefus;
Et a iyra.cxx.M.paflfuum flumen boriftenesdacufq; # gens eodem nomine:# oppidum a mari
recedens.X7.M.pafTuum.OIbiopolis # miletopolis antiquis nofbus ; Rurfus in litrore portus
achaeo^d.lnfula Achillis tumulo eius uiri clara.Et ab ea.cxx7.mil.pafpeninfula.ad formam gla¬
dii in tranfueffum porrefta exercitatione eiufdem cognominata dromos achfteos.Cuius longi
tudinaai.lxxx.mil.pafruum tradidit Agrippa.Totum eum tradu lardi fcyths & icyraci tenet.

Q^VARTVS 2*

Inde filueftrfs regio:hyIeum marerquo alluitur cognominant.Enaecadloae uocantur incolae. VI
tra panticapes amnis:qui nomadas 8i georgos difterminat:mox acefinus.Quida panticapem co
fluere infra olbiam cum boryftene tradunt.Diligenriores hypanin tanto errore eorumrqui iilu
in aliae parte prodidere.MaTe fubit uafto receflu donec quinqj mil.pafDnteruallo abfit a maeo^
fide uafta ambiemfpatia multafcg gentes.Sinus cardnites appellaturrflumen paciris.Oppida na
uarum: carcine. A tergo lacus buces fbfla mififus in mare.Ipfe buces a coreto m sectis lacus finti
petrolb dilcluditur dor (b. Recipit amnes bucem:gerrhum:hypanin:ex diuerfbuenietes tra<ftu:
Nam gerrhns bafilidas 8i nomadas feparat.Hypanis per nomadas 8f hyleos fluit manu fado ai
ueo in bucetnaturaliin coretu.Regio lcythiae (endica nomiatur.Sed a cardnite taurica incipit:
quondam mari circunfula & ipla:quaq$ nunc iacent capi.Deinde uaftis attollitur iugis.Trigita
funt eorum populi.Ex iis mediterranei.xxvii.Sex oppida orgocyni:caraleni:aftirani:tra<ftari.ar/
ciflalite: caliordi.Iugum ipfum fcythorauti tenent.Clauduntur ab ocddente cheronneio ab or
tu fcy tifatarchis.In ora a cardnite oppida taphtoe in ipfis anguftiis peninfulae.Mox heraclea che
ronnefnstliberrate a romanis donatum. Megarice uocabatur antea praecipui nitoris in toto eo
tradu cuflroditis graeciae moribus:quinq5 rail.palTuum ambiente muro.Inde parthenium ,pmo
torium tauroije ciuitas palada.Symbolum portus. Promontorium criumetopon aduerfum ca*
rabico afiae ,pnaontorio:permediueuxinu percurrens.cIxx.Mil.pafluum interuallorquae maxi/
me ratio fchiticiarcus formam effidt. Ab eo taurorum portus multirSi lacus. Oppida theodo^
fia a criumetopo.cxxii.mil.paf A cheronnefo.cxIv.mil. Vitra fuere oppida cyte:zephiriurr.:acre:
nypheumr dia. Reflat, longe ualidiffimum in ipfo bofphori introitu panticapeum milefiorum
a theodoiia mille.. xxxv pafluum:a cimmero uero oppido trans fretum lito mille.d.ut diximus
fpatiumrHaec ibi latitudo aliam ab europa feparatreacg ipla pedibus pleruq? peruia gladato fre
to bofphoricimeri.Latitudo.xii.d.pafTuumrOppida habet hermifium:myrmedu:& intus Infu
lam alopece.Per maeotin aut ab extremo iflhmorqui locus taphrae uocaturrab orae bofphori du
centa (exagita millia paffuum logitudo colligif . Ataphris per cotinente Itrorfus tenet aucherae:
apud quos hj/panis oritur.Neuri:apud quosboryfthenes:geloni:thugaletae : budini:bafilidae.&
ceruleo capillo agathyrfi.Super eos nomades.Deinde anthropophagi. A bute fiiper maeotin lau
romatae:5£ hefledones. At per oram ad tanain u% maeote a qbus lacus nome accepit.Vltimiqj
a tergo eop: arimafpi.Mox riphei motes.& afliduo niuis cafu pinnate fimilirudie pterophoros
appellata regio:pars mudi danara a natura repet&T denla merla caliginemeq? 1 alio q rigoris ope
gelidis aquilonis coceptacuIis.Pone eos montes ultracp aquilone gens fbelix(fi credimus)quos
hyperboreos appellauere annofo degit aeuq:fabulofis celebrata miraculis.lbi credutur ee cardu
nes mundirextremiq; fyderum ambitus- femeftri luce & un3 die folis auerlhno ut imperiti dixe
re ab eqa? noctio uerno in autunum.Semel in anno lolftitio oriuntur iis Ibles-.brumaqj lemel oc
cfdunt. Regio apricarfoelici teperieromni aflatu noxio carens.Domus iis nemora luckg & deo/
ru culcus. Viriti gregitimcg difccrdia ignota:& aegritudo omnis. Mors non nifl lacietateuitae
epulatisrdelibutilcjj lenibus luxu ex quada rupe in mare falienriilHoc genus fepulturae beati ffi
mum.Quida eos in prima parte aliae litto^e pofuere no in europa:qui funt ibi fimilitudme & 11
tu atracori nomine. Alii medios fecere eos inter utrunq? folem antipodu occalum exorietemcg
noflrurquod feri nullo modo potefl conflare tam uafto mari intet ueniete.Qui alibi q in feme
ftri luce coftituere eos:ferere maturinis:meridie metererocridente Iole foetus arborum decerpe
re:no<ftibus in fpecusrcondi tradiderunt.Nec libetdubitari de genre ea:cu tot au&orespdant;
frugum primitias folitosdelon mittere Apo!Iini:quem:praedpue colunt. Virgines ferebant eas
holpitiis getium per anos aliquot uenerabiIes:donec uiolara fide in pximis accola^ finibus de
ponere Iaera ea inftituere.Hiq; ad conterminos deferre: ateg ita delum ulqj.Mox & hoc ipfijra
exoIeuit.Sat*naatiae;lcytiae:tauricae:omni% ab oriftene amne tractus logitudo.d.ccccIxxx.Mil;
Latitudo.d.ccxyii.M. Agrippa tradita eft.Ego incertam:hac terrarum pte menfuram arbitror.
Veru rrt inffituto ordine reliqua huius linus dicantur:& maria quidem eius nuncupabimus.

Iniulae ponti. CA. XIII.'

Eflelpontus infulas no habet in europa dicedas.In poto duae.M.d.paflibus ab euro/
oa.xiiii.M.ab hoflio cyaneserab aliis lymplegades appellataertradiraetj fabulis inter fe
concurrifle.quonia paruo diferets interuallo ex aduerfo intrantibus geminae cerne/
bantur:pau!uq$ deflexa acie coeutiu fpede praebebat.Citra iftrum apolonitarum una.lxxx.M,
abolphoro tbrado. Ex qua.M.Lucuilus capitolinu Apolline aduexit.lnter oftia iftri quae eflet

LIBER. '

diximus.Ante boryfthene achillea eft fupradida eadem Ieuce 8£ macaron appe!Iata:Hac tepb
rum hojfc demonftratio a boryfthene.c.xxxx.mil.poitra tyra.cxx.mil. a peuce ifula.I.mil. Cingi/
tur cirriter.x.mil.pafReliquae in carcinitis finu cephallonestrofphodus^amacra.No eft omitte
da multorum opinio priufq digrediamur a pontotqui maria ola interiora illo capite nafd non
gaditano freto exiftimauere:haud inprobabili argumento:quoniam aeftus femper e poto pro <
fluens nunq reciprocetur ad eundem.Deinde eft ut extera europae dicantur : tranfgreffifque in
rhipheos montes littus oceani fenptentrionalis in leua donec perueniatur gades legendu.Inlu/
lae complures fine nolbus eo fitu traduntur;ex quibus ante fcythiam quae appellatur banonia.
unam abefle a fcythia diei cur(u:in quam ueris temperie fludibus eledrum eiiaatur Timaeusp
didit. Reliqua littora incerta fignata fama.Septetrionalis oceanus amalchium euro hecataeus ap
pellat a paropanifo amne qua fcythiam alluitiquod nomen eius genris lingua fignificat congela
tum. Philemon morimarufam a cimbris uocariihoc eft mortuum mare.Inde ulqj ad promonto
rium rubeas. Vitra deinde chronium.Xenophon lampfacenus a littore fcyrarum tridui nauiga>
tione infulam efleimmenfae magnitudinis baltiam tradit. Eadem Pythias bafiliam nominat»
Feruntur 8C oonaerin quibus ouis auium 8£ auenis incolae uiuant. Aliae in quibus equinis pedi/
bus homines nafcantur;hippopodes appellati.Fanefiorum aliae in quibus nuda olioquin corpo
ra praegrandes ipforum aures tota integant. Incipit inde clarior aperiri fama ab gente ingeuonu
qus eft prima.Indegermaniaeieuo mons ibi immenfusmec ripheisiugis minor immanem ad
•Cimbrorum ufcg promotorium efficit finum:qui codanus uocatur refertus infulisiquarum cla»
riffima fcandiauia eft incompertae magnitudinis.Portione tantum eius quod fit notunr.hille/
uionurn gente quingentis incolente pagis:quae alterum orbem terrarum ea appellar.Nec eft mi
nor opinione eningia.Quida haec habitari uiftulani ufq? fluuiumta larmatis benedis:lcyris:hyr
risitradut.Sinum clylipeum uocari:& in oftio eius infulam latrin.Mox alterum finum lagnum
conterminum cimbris. Promontorium Cimbrorum excurrens in maria longe peninfularo effiV
cit:quae hauftifus appellatur.xxiii.M.pafluum.lnde infulae romanis armis cognitae. Earum nobi
liffimae burcana fabaria a noftris dida a frugis fimilitudine fponte prouenietis.Item glefiaria
a fucino militiae appellata a barbaris aufteraiarpraetercg adania.Toto aute hoc mari ad fcalditi
u%fluuium germaniaeaccollunt geres haud explicabili mclura: tam immodica prudentium
difcordia eft.Graeci & quidam noftri.xxp.M.paf oram germaniae tradiderat. Agrippa cum rhe
tia & norico longitudinem.d.c.M.p.Ixxxvi.M.p. Latitudinem.ccxlyiii.M.

Germaniae. CA. XIIII.

11 Metiae prope unius maiore latitudineilanerircaexcefium eiusfubadae.Namgerroa

48 nia multis poftea annis nec tota per cognita eft.Si coiedare permittitur haud multu

ore deerit graecorum opinioni:& longitudinis ab agrippa traditae. Genera germano
ru quintj.Ymdeliriiquorum pats burgundioes:uarrinnae:charini:guttones. Alterum genus in>
geuones:quorum pars cimbriiteutoni a cauchorum gente. Proximi autem rheno ifteuoes.quo/
rum pars cimbri mediterranei:hermiones:quoi& fueui heumunduri:catti:cherufri. Qulta pars:
habernaut peucini:habernae fupradidis contermini dacis. Amnes clari in oceanum defluutrgutallus uifhV
bafternae jus fiue uiftula:albius:uifurgis:arnmiffius:rhenus:rnofa.Iotrorfus uero nulli inferius nobilitare

hercynium lugum praetenditur. Infulae in gallico oceano. CA. XV»:

:\N rheno autem ipfb prope centum Mil.pafTuum in longitudinem nobiliflima bata
|juorum infula:& canenefatum:& aliae frifiorumrcaucorumtfrifiabonum rfturiommr
J|morfatiorum:quae fternuntur inter heliumiac fleuum.Ita appellatur hoftria in quae
effufus rhenus ab feptentrione in lacus ab occidere in amnem mofam le fpargit : me
dio inter haec chore modicum nomini fuo cuftodiens alneum.
n====ri Britannia hibemia. CA. XVh

i llwpjXaduerfo huius fitus britannia infula clara graeris noftrifq? monumenrisiinter fepte
| §p|sj|j trionem 8i occidentem iacet:germaniae:galIia:.hifpaiae:muIto maximis europse par/
jSLsrSa&fj qbus magno interuallo aduerfa. Albion ipfi nomen fuitrcum britannia: uocarentur
tnilliu uel .omnes de quibus mox paulo dicemus.Haec abeft a geforiaco morinorum gentis littore proxi»
minimum mo traiedo qnquagita miliia millium. Circuitu uero patere trigintaodo Mil.pafTus.lxxu.M.

Py thias 81 Jfidorus tradunt.Triginta prope iam annis notitiam eius romanis armis no ultra ui/
cinitatem filuae calidonise propagantibus. Agrippa longitudinem odingentorum millium paf
fuu credit effe.Latitudine tricetoi^ milliu credit.Et eade hiberniae latitudine,Sed longitudine

Q^VINTVS

26

elucento^. M.p.minore.Sup ea haec fita abeft breuiffimo trafituafilu^ gete.xx.M.pafiuu.Reli
qru mella.cxxy.M.rircuitu amplior prodif.Sunt aut hic.xI.M.pafiorcades modicis inter fe di*
ferere Ipatris.Septe acmodae:& triginta haebudes:& inter hibemia 81 britania:mona:menapia:ri
cnea:uedtis:filinus:andros.Infra uero fiambis:& axatos. Et ab aduerfo ingermanicu mare [par¬
iae gleflarieiquas electridasgrara recentiores apellauere:q> ibi eledrum nafceref’, VItima oium
quse memorantur: tyle.Iirqua folftitio nullas efle nodes indicauimus cancri figmi fole trafeute;
nuilofqj contra g bruma dies.Haec quida fenis menfibus cotinuis fieri arbitratur. Timaeus hifto
ricus a brirania mtrorfus fex die^ nauigatioe abefle dicit infula mitterimin qua candidu pium uf cattiteri
bu prouenlat.Adea britanos uitil ibus nauigiis corio rircuniutis nauigare.Sut & qui alias jpdat
fcandia:dumna:bergos:maximaq; oium uerigomexquain tylen nauigetur.A tyle unius diei na
uigatione mare cocretu a nonullis cronium appellatur. Gallia. ‘ CA.XVIL

AU ia ois comata uno nomine appellata in tria populoru genera diuiditur : amnibus
maxime difh'ncia.A fcaldead fequanahelgica.Ab eo ad garumnam celticaxademq;
lugdunefisdnde ateg pyrenei montis excur fu mraqui tania aremorica are dida.Agrip
pa uniuerfai* gallia^d inter rhenu & pyreneu at<£ oceanu ac motes gebena & iura:qui

bus narbonen{emgalIiaexcludit:logitudine.ccccxx.M.paf!Laritudine.cccxiii.c6putauit.Afcal*
di incolutrexerni: texandri pluribus noibus.Deinde menapii:morini:oromaiad iun&i pago:q
gefbriacus uoca£.Bntani:ambiani:bel!ouaribaffi:itrorfuscatoflogi:attrebates:neruii:Iiberi:ue*
ro madui:fueuconi:fueffiones:uerunihberi.ulmanetes liberi:tugri:rinud:frifi:auones:betafi.ieu
ci liberi: treueridiberi antea:& lingones foederati:rheni:fbederati:medio matrici: fequani :raura
ciihelucni. Colonia equeftris 8i rauriaca. Rhenu autem ac colentes germaniac gentium in eade
proufncia nemetes: triboci:uangiones:hincubii:colonia agripinefis: guberm:bataui:& quos in
infulis diximus rheni. Lugdunenfis gallia. CA. XVIII»

Vgduneniisgaliia habet kxouk)s:uellocafies:gal!ercs:uenetos:abrincatuos:ofifinios
flumenxlarum Iigerin.Sed peninfukm fpedatiore excurrere in oceanum a fine offif
unorum circuita.dx.xxv.M .pafiuum longitudine.In Iatitudie.cxxv.mil. Vitra eam
uannete.Intus autem hedui fmderatixaurataufgederatubQMtfenones.Aulerd qui co
gnominantur eburones:& qui cenomani:meIdi:Iiberiparifii:trecafres;andegaui:uiducafIes: bo
dicafies:uenelli:cariofuelites:diablindi:rhedones:turoes:itefui:fecufli:albii:liberiinquoruagro
colonia lugdunum. Aquitania. CA. XIX.

a Quitanicae fut:ambuktri:anagnutes:pi&ones:fadonesliberi:bituriges:liberi:iefigna
i ni cognomine ubifdraqtani unde nome prouincise fediboniates:Mox in oppidu co*
[I triburi c6uennae:bergebi:rarbeli quattuonfignanixoccofates: fexagnaniuenanireno

_ i brifates:belendi:faltus:pyreneus:lnfraq3 nemeofiiofquidates montai: fybillaresxapo*

ni bercorcates:pipedimui:fafrumini:uellates:tornates.confbranni:aufd:elufates:fbttiates:ofqui
dates:capeftres:fuccefles:latufates:bafabocates:uaflei:fennatus.cambole(3ri:agefinares pidoni^
bus iundii.Hinc bituriges liberi q cubi appellantur.Dein lemouicestaruerm liberi:gabaIes,Rur
lus Narbonenfis prouincise contermini rutenixadurcfantobroges.Tarnaecg amne difereti a to
lofanis petrogori.Maria circa oram ac rhenum feptentrionalis oceanus:inter rhenum 8i fequa*
nam britannicus:inter rhenum & pyreneum gallicus.Infulae complures ueneto^:8i quae uene*
ricae appellantur:& iter aquitanicum finurrt. Citterior hifpania. CA.XX.

I Pyrenei pmotoriohifpania idpitanguftior nongaUia mo.ue^ et femetipfafut dixi*
mus)imefu qtuhic oceaorillic hiberico mari coprimetibus.Ipla pyrenei iuga ab exor
tu aeqnodliali i occafubruniale breiiiores later fepretrioali q meridiao hifpaias faciut
Proxia ora dterioris efi: eiufde rarraconefis fitus a pyreneo g oceanu uafconu faltus.
Olarfbruardulo^: oppida:morolgi:meofca:ae{peries:amanu portustubi nuc obnea flauixoloia
ciuitatu noue.Regio catabro^trfiume fangarportus uidoriae iuliobricefiu. Ab eo loco fotes hi-
beri qdragita mil.pafportus biedi: origeui mixtis catabris.Portus eo §c uefei:ueca.Regio afiu^j:
neoga oppidu in peninfula pifici.Et deinde couetus lucefis a flumine nauilubione: cibarci:ego^
carri cognoie namarini:iadoi:arrotrebce:pmotoriu celticu. Amnes:florius:nelo:celtid:cognofe
neriaerfiipercg tamarid:quo^ in peninfula trefarae:feftianx Augufto dicatx:& Ceporio oppidu
noeIa.CeItid cognoie pfemartii:dlieni.Ex ifulisnoiand^:corticata:& aunios:acilie(ls: cSuetus.
braca^s:heIeni:gronii:caftelld tide:grxco^ fobolis oia.lnfulx cy cae.Infigne joppidum abobrica
Minius amnis quattuor.M.pafiore fpatiofusdebuni.-feurbiibracaji foppidu augulta: quos fupra

d ii

LIBER

galecia.Flumen limla.Durius amnis e maximis hiipaniae ortus In pelodonibus:& iuxta numan
tiam.Lapfus dein Per areuacos uacceolque difterminaris ab afturia ue<3onibus:a lufitania galle
tis.lbi quoque turdulos a bracharis arcens omnifque didta regio a pyreneo metallis referta aa<
ri acenti ferri plumbi nigri albicg.

Lufitania- CA. XXI.

^urio lufitania icipit.Turduli ueteres:pduri.Flumen uaccatOppidum ralabncarOp
pidum & flumen eumenium:Oppida con i m brica :eburo britium. Excurrit deinde
gjS, in aliud uafto cornu promontorium quod alii artabmm appellauere alii magnum
multi ulyfipponeie ab oppido: terras maria coelum difterminans.lllo finitur hiipaniae latus.Et
circuicu eius incipit frons feptentrionis. Infulae in oceano. CA. XXII*

P" ,Inc oceanus qui & gallicas occa(us:ilIinc oceanus atlanticus promontorii excurfum:
jxl.mil.prodidere. Alii.xc.mil.paf ad pyreneum.Inde non pauci duodequinquaginta
jmillia:& ibi gente artabrum quae nunquam fuit maniftfto errore. Arrotebras enim
- quos ante celticum diximus promontorium hoc in loco pofuere litteris permutatis
Erratum & in amnibus inclytis ab miniorquem fupra diximus.cc.mil.paffuu ut audior eft Var
ro abeft eminiustquem alibi quidam intelhgunt:& limaeam uocant:obliuionis antiquis didlus:
mukumcg fabulofas. Ab durio tagus.cc.milliu paiTuum interueniente munda. Tagus auriferis
harenis' celebratur: Ab eo. clx.M. paiTuum ,pmontorium facrume medis prope hiipaniae frote
profilit.xiiii.milliapafTuum.Inde 6d pyreneum medium colligitur. Varro tradit. Ab ana uero:
quo lufitaniam a betica difcreuimus.cxxvn.M.paffuum.A gadibus.cii.M.pafTadditis gentes cel
ticae turduli:S£ circa ragum uetones:Ab ana ad lacrum lufitani. Oppida memorabilia a tago in
©ra:oiyfippo equaru e fauonio uento conceptu nobile:faIatia cognominata.Vrbs imperatoria
merobricatpromontoriu lacrum aitegi cuneus. Oppida ofl©nobabaflamyrnli.Vniuerla,pui

cia diuiditur I couentus tres:emericelenrpacenle:fco!abitanurn.Tota populojj4.xlva.1n qbus co
loiae fut qncg muicipiu ciuiu roanoije latii atiq qttuor-Stipediaria.xxxvi.CoIoia augufta emerita
anae fluuio appofita:mertalIinefis : pacefis:norbefis:cse(ariana cognofe.Cotributa fttnt i ea caftra
norbeiis iuliatcaftra cecilia.Qulta eft Icalabisrq prsefidiu tuliu uoeaf. Municipiu ciuiu roanoije
olyfippo fbelicitas iulia cognomlatum.Oppida ueteris latii eborarquod idem liberaliras iulia:8£
myrtilis;& fa!atia:quae diximus ftipediarioyerquos nomlare no pigeat.Praeter iam didosi beti
cacognominibus:auguftobrigefes:eminen£s:arani ai:raxabriteles:blaxenfes:caelarobriceles:ca>
peren(es:caurenfes:colarni:cibilitani cocordienfesrSC bocori:iteraufenies:Iatienfes : mirobrigen*
iesrqui celtici cognominanrur:medubrigenles:q pIumbarii:oceIenles:lacienfes:turduli q bardu
Ii:& tapori. Lufitaniam cumafturia:& galecia patere longitudie d.xl.M.paf Latitudfe.d.xxxvd.
M- Agrippa prodidit.Qmnes autem hiipaniae a duobus pyrenei promontoriis per maria totius
orae circuitu .xxxix.M.xiixoIligereexiftimantunabaliis.xxvi.M.Ex aduerfbcerluberiaecoplu
res funt Ifuiae calfiterides didbe a graecis a fertilitate plumbis e regione arrotreba^ ,pmonto
lio deoje fexrquas aliq fortunatas appellauere.ln ipfo uero capitermox beticae ab oftio freti pa fi
Ixxv.M.gadis loga:&(ut Polybius fcripfit).xii.M.lata .iii.M.palf.abeft a cotinente.Proxima par
te unus pedes.d.cc.Reliqua plus fepte.Mdpfius lpariu.xv.M.paf eft.Habet oppidu duiu r5?no
rum quod appellatur auguftana urbs iulia.Gaditai ab eo latere quo hifpaniam fpedat palfibus
fere.c. Altera Ifula eft i longum.cc.millium pafiuum.xLMJata I qua prius oppidum gadium fil
it.Vocatur ab Ephoro & philiftide:aerithrea a Timxo 81 Sylseo ophrodifias:ab indigenis luno
leptem uel n’SiMaiorem Timseus cotinufam apud eos uocitatam ait.Noftri tarteron appdlanttquam poe
feptum n’ aPPe^arunc gadiritiam:pceni cadiruta panica llgua leptem lignificate.Erithrea dicfta eft:quo
^ niam ryrii ab origine eoru orti ab erpthreo mari ferebatur.In hac geriones habitalTe a qbufda

exiftimantunquorum armenta.Herculesabduxerit.Sunt quialiam efle eam:& contra lufitania
arbitrentur:eodeq? nomie quonda ibi appellat Vniuerfe europae.mefura. CA.XXUI*

- «j» Erafto ambitu europae reddeda cofumatio e:ne qd i expedito no fit nofcere uoleri

bus.Logitudine eius Artemidorus atqj Ifidorus a tanaiulcp gades.lxxxiiii.M.xiiii.p.
pdiderunt. Polybius Iatitudiem europae ab italiaad oceanulcribit.xi.M.l.efle etia
tum Icoperta magnitudle huius.Eft aut ipfius italia(ut diximus)xli.M.xx.ad alpes.
Vnde lugdunu ad portu marino^ britannicuiqua uidef menfura agere Polybius.xiii.M.xviii.
Sed certior menfura ac longior ad occalum folis aeftiui oftiumq? rheni per caftra legionum ger
maniae ab iifdemdirigituralpibus.xii.M.xliii.paf.Hinc deinde africaat^ alia dicentur. ,,

CL..VINTVS 27

CAII PLINII SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE LIBER Q^VINTVS;
Africae Delcriptio.

FRICAM GRAECI LIBYAM APPELLAVERE: Q^VA
mare ante eam libycum incipiens arguto finitur.Nec alia pars ter
rarum pauciores recipit finus:longe ab occidente littoru obliquo
fpatio. Populo^: eius oppdorumq; nomina uel maxime funt mef-
fabilia:praeterq ipforum iinguisrSf alias caftella ferrae inhabitant
;n-ji Mauritania. CA. I.

9 Rincipio terrarum mauritanise appellamur ufq? adC

N ES^l Cari are Germanici fihu revna.Sa?uiria pine in duas diui

gufttnulia conftantiaizubil regu ditioni exepta:& tura in betica petere iufla:8£ ab eo.xxxii.mil.
paffiiu colonia a Claudio Csefare fada lixosiuel fabulolifiirr.e ab antiquis narrata.lbi regia An-

teiicertamencp cumHerculei&heiperidutn horti: Affunditur autem huic aeftuariu e mari fle-
xuolb meatu.:! quo dracois cuftodiae inftar fuifle nuciterpretanf.Amplechf itraie infula :qua

fola e uicino tracftu aliquanto excelfiore no tn aeftus maris inudat.Extat i ea Si ara Herculismec

praeter oleaftros aliud ex narrato illo aurifero nemore.Minus profedo mirentur portetofa grae
cise mendacia de iis de amne iixo prodira:qui cogitent ncftros nuper paulominus monftriflca
quaedam de rifdem tradidifle.Prsuahdam hanc urbem maioremq; magna charthagine .Prae¬
terea ex aduerlo eius fita:& prope fmefo tradu.Ab tingi quoqj aliam Cornelius Nepos audacif
fime credit ab lixo.xl.M.pafluum.ln mediterraneo altera Augufti colonia eft babbadulia cape-

ftris appellata. Et tertia banafa.lxxv.M.ualentia cognomlata. Ab ea.xxxv.M.paffuu uolubile op
pidumitantudem a mari utroqj diftas:& in ora a lixo.l.M.amnis fubunpraeter banafam coloni
am defluensro^ magnificus 8i nauigabilis.Ab ea totide milibus pafluum oppidu fala eiufde no
minis fiuuio impofituiiam folitudmibus uicinumielephantorumq; gregibus infeftu.Multo ra¬
me magis autololum gente per quam iter eft ad monte africae uel iabulofiflimum atlate.E me
diis hunc barenis in coelum attolli prodiderunt:aiperu.fqualentem:qua uergat ad littora ocea-
ni:cui cognomen ipofait.Eundem opacumemorofumtj & fcatebris fontiu riguumqua (pedat
africam frudibus omnium geneya fponteira fubnafcenribus:urnunq fatietas uolupratibus de
fit.Incolarum neminem interdiu cerri:iilere o!a haud alio q lolitudinum horrore:fubire tacita
religionem animos propius accedentiuipraeterq; horrore elati luper nubila atq$ in uicinia luna
ris circuli. Eundecg nodibus micare crebris ignibus aegypanu fatyrorucg lalciuia.Impleri tibia¬
rum ac fiftulse cantu tyropanorumcg 8i cymbaloru Ibnitu ftrepere.Haec celebratiaudoxes pro
didere:praeter Herculi & Per leo laborata ibi:fpatiuad eum imenfum incertuq. Fuere Si Han
nonis carthaginefium ducis comentarii punicis rebus florentiffimis explorare ambitum af; ica:
iuffiique iecuti plericg e graecis nolhifcg.Et alia quatda fabulofa:& urbes multas ab eo codiras
ibi prodidere: qua^» nec memoria ulla nec ueftigium extat.Sdpione Aemiliano res in a frica ge
rente Polybius annalium conditor ab eo accepta clafie ferutandi illius orbis gratia circuuedus
prodidit a monte eo ad occafum uerfus laltus plenos feris: quas generat africa:ad flume:anatin
ccccxxxv. M .pa f. Ab eo lixum.ccv.mil. paf Agrippa lixum a gaditao freto.cxii.mil.paf.abefIe.In>
de finii qui uocetur (aguti.Oppidun in promontorio mu!elacha.Flumfa lubur 8i falam. Portu
rubis a Iixo. cccxiii.mil. paQnde promontoriu folis:portum riladir.GactuIosrautoteles: flumen
cofenu.gete felatitos:&: mafatos:flume roalathanfiume daratiin quo crocodilos gigni. Defde fi
nu.d. cxvi. iVI .p.lncludit motes barcepmontorio excurrete ! occafuiqdappellaf furretiu.Poftea
fiume pal fum:ultra quod aethiopas perorosiquo^ a tergo porufios.lis iungi mediterraneos gae
tulostdaras at! ora xthiopas dararitas.Flume bambothu crocodilis di hippopotamis refertu;
Ab eo montes ppetuos ulcp ad eti:que theon ochema dicemus.Inde ad ,pmontoriu hefperum
nauigatioe dierum ac nodium.x.In medio eo ipatio atlantem Iocauit:a ceteris omnibus in ex-

d iii

Aedone ut’
Aedemoe

eelphut

UBER

tremis mauritani® proditu. Romana arma prima Claudio pricipe in mauritania bellauere:Pto
lemaeum tege a C.Oefare intereptu:ulcifcenre liberto Aedone:refugientibuf<j barbaris uentu
cunftat ad monte atlantem. Nec folum confulatu perfunctis at e ienatu ducibus qui tum res
geflererfed equitibus quoqj romanis qui ex eo pfuereiibi atlatem penetraffe gloria fuit.Quin
cg funt(ut diximus)roman® coloni® in eapumciarpuiumcg fam® uideri poteft.Sed id pleruqj
falladfljmo experimento deprehendiCquia dignitare indagare uera pigeatiignoranti® pudore
mentiri non piget.Haud alio fidei janiore l3pfu:cj ubi falfe rei grauis audtor exiftit.Et equide
minus miror incoperta qdam ee equeftris ordinis uiris iam uero 8i e ienatu no aliunde intranti
feus q cauia luxuriae:cuius efficaciffima uis lentif at <5 maxima cum ebori csedrocj filuse exqra*
tur:oes fcopuli g®tuli muricibusrac purpuris.Indigen® tn tradunt in ora ab fala. cl.M.p. dume
aiama marino haufhnied portu fpedabile:mox amne que uocant fuut.Abeoad dyri(hoc eni
atlanti nome eile eo^ lingua c6uenit).cc.M.paf.interueniente flumine cui nome eft uior.Ibi fa
ma exifterecirca ueftigia habitati quoda foli uinea^ palmetorum^ reliquias.Suetonius Pauli*
nusrquem coniule uidimustprimus romanoifc ducum tranfgreflns quoq? atlantem aliquot mil
lium fpatio prodidit de excelfitate quidem eius qu® c®tefi . 1 mas radices defis altifeg repletas fil
uiVincognito genere arboperproceritate fpectabilem enodi nitore:frodes cuprelfis fimiles:pr®
terq? grauitatem odorss tenui eas obduci lanuginerquibus addita arte poffe quales bombice ue
ftes confici.Verrice altis eria ®ftate operi niuibus.Decumis fe eo peruenifle caftris: 5i ultra ad
fluuium qui niger uocat :per folitudi.nes nigri pulueris eminentibus interdu uelut exuftis cauti
bus loca inhabitabilia femore, cjq hpberno tempore expertus.Qui proximos inhabitent ei fal*
tus refertos elephanto^ ferarumqj 8£ ferpentu omni genere canarios appellari.Quippe uidum
eius animalis proroiicuu iis efle:& diuidua ferag> uifcera.Iun&am sethiopum gente quos peror
ros uocant latis coftat.Iuba Ptolem®i pater: qui primus utricg mauritani® imperauit: ftudioru
claritate memorabilior etiam q regno fimilia prodidit de atlanterprmterqs gigni ibi herbam eu
•phorbia noie ab inuentore medico luo appellata.Cuius Iatfteum fuccu miris laudibus celebrati
claritate uifusxontraqj ferpentes 8i uenena omniarpriuatim dicato uoIumine.Et latis fuperque
de atlante. Tingitaniaprouincia. CA. II.

n Ingitani® prouinci® longitudo. cIxx.M.paffuum eft:& gens in ea quondam pcipua
j| maurorum:unde nomen prouinci®:quos pleriq3 maurufios dixerunt. Attenuata bel
1! lis ad paucas rediit familias.Proxima illi maflelyloi^ fuerat: fed fimili modo extindla
i eft.Getul® nunc tenent gentes:banurr®:multoqj ualidifiimi autolales, Et horu pars

quoda uefunuqui auulfi iis propria fecere gente nerfi ad ®thiopas.Ipfa prouincia ab oriente roo
tofa fert elephantos.In abila quocg monte & quos feptem fratres a fimili altitudine appellat fre
to iminenti iuntfti abil®:ab iis ora interni maris.Flumen tamuda nauigabile quondam &T oppi*
dum.Flumen laud 81 ipfiim nauigiorura capax.Rufardir oppidu 8i portus maluana.Flunius na
uigabilis figa.Oppidum ex aduerfo malae® in hifpania fit®:Syphaa's regia alterius iam maurf
tani®.Nanqj diu regum nomina optinuere:ut bogudiana appellaretur extima.Itemqi Bocchi q
nunc c®larienfes.Ab‘ea portus magnus arlpatio appellatus ciuium romano^ oppidum. Amnis
mulucha Bocchi roaflelylorumq; finis.Quiza cenitana peregrinorum oppidum. Arfennaria Ia*
riorum tria mil.pafluum a mari.Carcenna colonia Auguft i:legio fecunda.Ite colonia eiufde de
dudta cohorte pr®toriagunugii:promotorium Apoilinis.Oppidurncg ibi celeberrimu c®farea
atea uocitatu iohiub® regia a Diuo Claudio coloni® iure donatareiuidem iufiu dedudisuete*
ranis.Oppidum nouum 8i latio datum tipala.Itemqj a Velpafiano imperatore eode munere do
natum icofio.Colonia Augufti rufeoni® : Rulcuriu ciuitate honoratu a Claudio.Ruzarus co*
Ionia Augufti.Salde colonia eiufdem:igilgili oppidum.Tucca impofitu mari 8i flumini ampfa
g®:intus colonia augufta:qu® item (uccabanitem tebufuptus.Cuitates rimia":tigau®.Flumina
ilarges:gefiiabades:iarnadala:nabangenfina:turebi:fiumenu(ariens nauigabile. Flumen ampla
ga abefl: a c® iarea .ccxxxiii. M. palTV triulque mauritani® longitudo.d.ccc.mil.paffixxxix.Mil.
Latitudo. cccclxj/ii.mil.paf Numidia. CA. III.

i Bampfaga numidia dbMalfinifl® clara nomine: metagonitis terra a gr®cis appella*
ta.Numid® uero nomades a permutandis papilionibus mapalia fua:hoc eft domus
| plauftris circuferentes.Oppidn cullu:ruficade. Ab ea ad.xltriii.mil.paf.in mediterra**
1 rieo colonia cirthaifittiano^ cognoie:& alia intus ficca:liberucp oppidu bulla regia;
£t in ora tacatua hippo regius.Flumen armua. Oppidum tabracha ciuium ro.Tufca fluuius:

Q^VINTVS 2 8

numidiae fmistnec praeter marmoris numidiri feraruma prouennim aliud irifigne.

Africa: CA. IUI.

Tufca zeugitana regio;& quae pprie uocef africa eft.Tria promotoria:candidu:mox
Apollinis aduerfum fardiniae.Mercurii aduerfum firiliae in alrum peurrentia duos
efBciut finus iiipponenlem proximum ab oppido.-qd' Hippone dilutu uocat diarrhi
tu agrecis didlu pp aquali irrigua. Cui finitimu theudalis imune oppidu logius a littore.Dei
.pmororiu Apollinis: 8C in altero finu utica duiuromano^ Cathonis morte nobilis:fiumen ba
grada. Locus caftra cornelia.CoIonfa carhago: magnae in ueftigiis carthaginisxolonia maxulla.

Oppida carpunifua.Et libere clupea in promotorioMercurii.ltelibera curabis neapolis. Mox
africae ipfias alia diftindiio. Libyphoenices uocanf q bizatiu incolut:ira appellaf rfgio.ccl.mil,
paf.p circuitu fertilitatis eximia: cu cetefima fruge agricolis phoenus reddete terra.Hic oppida
libera leptis adrumetu:ruipina:thapfus.Indethenae:a macomades : tacapae:fabrata cotinges fyr,
tin:minore:ad qua numidiae 3i africae ab ampfaga logitudo.d.lxxx.mil.p.Latitudo q cognitu e.
cc.mil. Ea pars qua africa appvellauimus diuidif in duas puiciasiueterem 8C noua diferetas fofla
Inter africanu fequete:S£ reges thenas uf<$ producla:qd' oppidu a carthagie abefl. ccxyii.mil. p.

Tertius tinus diuidif in geminos dua^ fyrtiu uadofo ac redproco mari.Difrhoos:ad pxima q
minor eft a Carthagine, ccc.mil, pafiut Polybius Tradit.lpfom.c.mil.pafiadditu.ccc.niil.arnbitu.

Et terra haec aut fydeiji obferuatione nobilis: Ad ea per deferta harenis perqj ferpentes iter efh
Excipiunt faltus repleti fera^d multitudine:5d introrfus elephanto^ folitudies:mox defertaua
fla. V triq.} garamates ab augydis diepi.xii.itiere diftares.Sup illos fuere ges p(ylli:fup quos lacus
lycomedxs defertis circudatus. Augylae ipli medio fere /patio locantur ab xthiopia;quse ad oc
cidente uergit:8£ a regione quae duas fyrtesinteriacet par utrincg interuallotfed littore inter du
as fyrtes.ccLmiLpafilbt ciuitas oenfis.Cynips fluuius ac regio.Oppida neapolisitaphrara brotho
num: lepeis: tera quae cognominaf magna.Syrtis maior circuitu.cxxy.mil.paff.aditu aut.cccxiii.
mil.lnde accolit gens cifipadu.ln intimo finu fuit ora lothophagonrquos gda alachroas dixere:
ad phiieno^d arasiex harena fiant eae. Ab iis no pcul a cotinete palus uafla ad amne tritone:no,
mencg ab eo accepitipalantias appellata a Calhmacho:&! citra minore fyrriee duftara multis ue,
ro inter duas fyrtes.Promoronu qd* maiore includit borion appellafiultra Cyrenaica puincia.

Ad huc fine africa a fluuio apfaga popu!os.xxvi.hahet:q roano parent fperio.ln iis colonias fex
pter iam fupra didlas uthina tubutbin.Oppida duiu romaopi.xu.ex quibus in mediterraeo di
ceda abfuritanu:abutucefe:ab oriente canophicum:chilmanen[e:fimitruefe:thunufidefe: tubur
nicenfe:?ynidrumenfe:tibigenfe. Vcitana duo maius St minus:uagenfe:oppidu latinum unum
uzzalitanum .Oppidum flipendiarium unum.Caftris corneliis oppida libera triginta:ex quibus
diceda intus acohtanu:aparitand:auiden{e:abziritanu:canopitanu:melziranu: madauten(e:lala
phitanum:tufdritanum:tiricenfe:thiphicenfe:tunifenfe:theudenfe:tagafenfe:migefe: ulufubrira,
nutuagienfe aliud figenfe:ziamenfe:ex reliquo numero non duitates tantum: (ed plersec^ et na,
tiones iure dici poliunt: ut natabudescapfitani:mufulani:fabarbares: maflynifiues uamacures:
ethini:tnufnni:marchubii:6d tota gaetulia ad flumen nigrin:qui africam ab asthiopia dirimit.

Cyrenae. CA V.

Y renaica eadem pentapolitana regio illuflraf HamSis oracula-quod a cyrenis abefl
cccc.mil. paf. fonte folis:pentapolis urbibus maxfe quincj berenice:arfinoe:ptoIemai,
de apolioniauplaqj cyrene.Beremce in fyrtis extimo cornu efl quondam uocata he,
iperidam fupradidia pe : uagan 1 1 bu s graedse fabulis.Nec pcul ante oppidu fluuius lethonducus uelladon
facer.ubi hefperidum hortirmemorantur. Abefl ab lepri.ccclxxxv.mil.p. Ab ea arfinoe tauche,
ca uocitata . xl iri.tml . pa E t deinde ptolemais antiquo nole barce.xxii.mil.pafiMox.ccl.mil.pro
motoriu phyxus per creticum mare excurrit diflans.ccc.l mil.p.a taenaro laconicae pmontorio
A creta uero ipfa.cxxv.mil.Poft id cyrenea mari.xi.mil.pafiA phicunteapoiloma.xxiiii.mil.paf.
ad cheronnefum.lxxxKiii.mil.pafi Vnde catabathmu.ccxvi. mil . pafiaccolunt marmarida: apare
tom fer me regione ad fyrzin ufeg maiorem porre&i.Poft eosacrauceles:ariani.In ora fyrtis nafa
monesrquos mefammones graed appellauere ab argumento loci:medios inter harenas fitos.Cy
renaicus ager. xv.mil.p. latitudine a littore arboribus fertilis habetur.lntus eodem fpatio frugi,
bus tantum:mox.xxx.mil.pafIuum latirudinei&.ccl.mil.paff. longitudinelaferi modo.Poft na,
fammonas hafbyrae:& macce uiuunt. Vitra eos hammanientes.xi.dierum itinere a fyrtibus ma
iotibus ad occidentem: 6«: ipli quaqua uetfus harenis circudatiiputeos tamen haud diffidles bif

d ii ii

LIBER.

tium fere cubitoru inueniunc altitudine: ibi reftagnantibus mauritanije aquis.Domos fele e mo
tibus firis excifo ceu Iapide conftruut.Ab iis ad rroglodytas hyberni occafus plaga diege qttuor
iterrcu qbus comertiu gemae tantu:qua carbunculu uocamus:ex setbiopia uedbe. Interuenit ad
ibhtudines a fries fuper minorem fyrtin dictas uerfa:phazania:ubi gentem phazaniorum urbel
qj afelen:& cillaba fubegimus.Ire cidamum e regioe iabrate.Ab his mos longo fpatio in occafia
ab ortu tendit: ater a noftris dictus a natura aduftofimilis:aut folis repercuflu accefo. Vitra eu
deferta.Matelgs oppidum garamantum.Itemque detris affufo fonte a medio die ad mediam
nodem aquis feruentibusitotidem horis ad medium diemrigetibus.CIariflimumq; oppidum
garadamu caput garadamathu:omnia armis roroais fuperata:& a Cornelio Balbo triumphata:
uni omnium curru externo: & quiritium iure donato.Quippe gadibus nato ciuitas romana cu
Balbo maiore patruo data eft.Et hoc mirum lupradida oppida ab eo capta au&ores noftros

didine.ipfum in triumpho praeter cpdamum:& garadamum oium aliarum gentium urbiumcg
numina:ac fimulacra duxifle:quae fuere hoc ordie.Tabidium oppidummiteris natio gligemela
oppidum.Bubeium natio uel oppidum.Enipi natio.Thuben oppidu.Mons nomine nigenniti
brumirapfa oppida-.difcera natio:detri oppiduiflumen nathaburithapfagu oppidum: nanagi na
tio:boin oppidum:pege oppidum:flumen dafibari.Mox oppida continua baracum:buluba:ala-
fi:galfa:balIa:roaxalia:zizama.Mon3 gyririn quo gemas nafci titulus prodidit. Ad garamantas
iter inexplicabile adhuc fuit latronibus gentis eius.Puteos qui funt non alte fodiendi fi locoig
noticia affittharenis operientibus.Proximo bello quod cunfoenfibus Romani geflere aufpiciis
Vefpafiani imperatoris copendium uise quatriduo deprehefum eft. Hoc iter uocatur pr^ter ca.
put £m:finis Cyrenaicus catabarhmos appellatur oppidum:& uallis repente couexa. Ad eum ter
minum cyrenaica a trica a fyrti minore decies fexaginta mil.p.in longitudine patet .In latitudine
qua cognitu eft.d,ccc.paf. Libya mareotis. ^ CA. VI.

i'£~=3£j|tA quae fequif regio mareotis libya appellaf raegypto eontermina.Tenet marmarides:
i ^^^ladirmacnidstdeinde mareotse.Mefura a Catabathmo ad paret6ium.lxxxtd.mil.pafl
i eo tradtu uicus apis itereft nobilis religione aegypti locus, Ab eo paretoniu.xii. M.

pafJnde alexadria.c.M.p.Latitudo.dxix.eft. Eratofthenes a cyrenis alexadriam terre
ftri itinere.d.xxv.M.pdidit.Agryppa totius africae a mari atjatico cu lferiore segypto.lxxxv.M.
paf. logitudine pofuit.Polybius 8t eratofthenes diligetiffime exiftiman ab oceao ad carthagine
magna.lxvi.mil.p.Ab ea canopu nilfpximu oftiu.xvi.mil. pafxxix.fecerunt.Ifidorus atingi cano
pum xxxy.xcix.mil-pafTuum. Artemidorus quadragita minus q Ifidorus.

--i Infulae rircaafncam&aduerfarum afries. % CA. Vll.

M P*a|NfuIas no ita multas copledtunf hsc maria. Clariffima eft meninx logitudine.xxxv.
Kjl Sa M.paf Iatitudie,xxy.ab Eratofthene latophagites appella ta.Oppida het duo menige
ab africae latere:& altero thoiar.lpfa a dextro fyrtis minoris ^pmontorio paflibus.ee.
fita ab ea.c.p.cotra a leuo cercia cu urbe eiufdenois liberi loga.xxv.M.p.Lata dimidiu eius ubi
plurimuiac in extremo no pIus.w.M.paflus.Hinc perparua carthaginero uerfus cercinitis ponte
iungitur. Ab iis.LM.fere pafluii lepadufa loga.yi.mil.paiT.Mox.gauIos & galatarcuius terra fcor
pionem dira aial africae necat.Diciitur & in clupea emori:cuius ex aduerfb coflyria cu oppido.
At contra Carthaginis finum duae e gremio aereae arae.Reuera,autem fc opuli uerius q infulaerin/
ter ficiliam maxime 8i fardinia. Audtores funt & has quoda habitatas fubfedifle.Interiori autem
ambitu africae ad meridie uerfus:fupercg gaetulos iteruenietibus defertis primu oium libyiaegy
ptiiideinde leucaeaethiopes habitant.

Aethiopes. CA. VUI*

Py~' sal ^Per eos ^tbiopugetes nigritaeaquo didtu eft flumie.Gymnetes pharufi et oceanu
. attigetesrquos i mauritaniae fine diximus perorfi. Ab iis oibus uaftae folitudies orie

' te uerfus u% garamatesiaugylafq; 8C troglodytasiueriflima opioe eo^ q defertis afri

cae duas aethiopias fupponut:& an’oes Hoeri q bipartitos tradit aethiopas ad oriete
occafucg uerfos.Nigri fluuio eade natura q niloicalamu & papygs 8C eaidem gignit aiantes :iifde
<5 reporibus augefcit.Oritur inter tareleoaethiopasraecalicas.Horum oppidu mauin quida foli
tudinibus interpofuerunt. Atlatas iuxra eos:aegipanas femiferos:& blemias:& gamphafantas:8J
iatyros:8i himatopodas. Atlates degeneres funt humani ritus fi credimus.Na neq$ nominu ullo
ru inter eos appellato eft:8£ fole oriete occidetem dira iprecatioe cotuef :ut exitiale ipis agn%.;
Nccp infinia uifunt qliareliq mortales. T roglody tae fpecus excauat.Hae illis dous:ui&usferp&>

CLVINTVS

2 9

tium carne: flridorcj} non uox:adeo iermonis comercio caret.Garamates matrimonio^ exor
tes:paffim cum faeminis degunt. Augylse tm inferos colunt-Gaphaiantes nudi: praeliorum ex,
pertes nulli externo cogreganf. Blemmiis traduf capita abeiterore foculis pedori affixis. Saty
ris praeter figura nihil moris huam.Aegipanis qualis uulgo pingif forma. Himaropodes lonpe
des qdamrqbus ferpendo ingredi natura eft.Pharuli quonda perfae comites fuifle dicunfHer-
culis ad hefpidas tedentis.Nec de africa plura:quae memorehf :occurrunt.

De Afia. Ca. IX.

JteMj Dhseret afia qua patere a canopico oftio ad porioftiu Timofthenes.xxvi.xxxviii.rn.
pafiuu tradidit. Ab ore autem ponti ad os mseotis Eratofthenes.xv.xlv mil p. Vm-
2=§2»J uerlam uero cu aegypto ad tanain Artemidorus & Ifidorus.lxxxviii.d.ccl mii.pafrus
Maria eius copluta ab accolis traxere noia:quare fimul indicabuntur. Proxima africae incolif
aegyptus irrorfus ad meridiem recedens:doneca tergo pratendanf aethiopes. Inferionm eius
partem nilus dextra Ieuaqj diuifus amplexu luo determinat canppico cftio ab africa: ab afia pe
lufiacos.c.lxx.mil.pafluum interuallo.Quam ob caufam inter infulas quidam atgyptum retule
re:ita fe findente ni!o:ut triquetra terrae figura efficiat.ldeo multi graecae lutere uocabulo dei
tam appellauere aegyptum. Menlura ab unitate aluei:unde fe primum findit in larera ad cano-
picum oftiu. c.xlvi.m.ad pelufiacu.ccIvi.m.eft:Summa pars cotermina aethiopiae thebais uocaf .
Diuidif i pfecfuras oppidoijc:quas nomos uocant:ombiten:pharuriten:appolopoliren:herrco
niten:n'niten:phanturiten:copnten.tetiriten:diopoliten:antiopoliten-3phroditopoliten:lyco-
politen.Quce iuxra pelufium eft regio nomos habet pharbaethitembubaftiten: thyetroitenua-
niten. Reliqua atarabicu hamoniacu tedente ad Hamonis Iouis oraculu oxyrynchiten leonto
politen:athribiten:fynopoliten:hermopoliten:xoiten:medeiiu;febenniten:caba{hten:hetapoli-
teniheliopolitempfopitemcynopolitenuhermopoliten brufophiten:onuphiten:fairen:pthene.
th um -premph u m: naucratiu n. ueratiten rmeleti ten:gymnopoIiten- me nelaiten: Alexandriae re-
gione.Item libyae mareotis:heracleopoIites eft in infula nili longa paflus.l m.in qua & oppidu
Herculis appjellatum. Arfinoitae duo funtihi & mephites ufq; ad fummu delta parueniut . Cui
fune cotermin exafnca duo aeafitae.Quidaexiis aliq noia pmurar & lubftituutahos nomos:
ut heroopolitercrocodilopoliten.lnter arfinoiten at ac mephiten lacus fuit circuitu.ccl.mil.p.
aut ut mutianus tradit.ccccl m.&: latirudis.I.p.manufadus a rege qui fecerat myeridis appella
tus.Inde.lxjm. m.pafi prope abeft mephis quoda arx aegyptr regu.Inde ad Hamonis oraculu. xii.
diepi irer eft. Ad fciflura at nili qd appellauimus delta.xv.m.pafiNilus incertis ortus fontibus:
ut p defer ta 8C ardetia:& fmcfb logitudinis fpatio abulas famacg tm inermi q fitu cognitus fine
bellis: q caeteras oes terras inuenere:origine(utiuba rex potuit exqrere)in mote {ferioris mauri
tamae n5rpcul oceano habet: iacuprius ftagnate:que uocatnilidedbi pilees repiunf alabetae: co
racini:liluri:crocodilus quoqy&.q nili alueo fpedanf :hocq? lacu educanf.Inde ob argumetum
hoc nili ortus c edificxfarese i thdeo dicatus ab eo fpedat hodie. Praeterea obferuatu e: put i
mauritania niut s imbrelue fatiauerit: ita nilu icrefeere ex hoc lacu. Rurfus idignaf fluere p ha
renofa 3C fqlentia.Coditcg fe aliquot die^ itinere. Mox alio lacu maior i csefariefis mauritaniae
gete mafefylu erupit:& hofum coetus uelun drcufpidt iifde aiahu argumetis ite^> harenis rece
ptus codif rurfus.xx diepi defertis ad pximos aethiopas:atq; ubi iteje (enferit hofem pfilir fo>
te(ut uerifimile eft)il!o que nigrin uocauere.Inde africa ab xthiopia difpefces et fi noptmus po
pulis: feris tn 3£ beluis frequeshiluardcj opifex medios aethiopas fecat cognominatus aftapus:
qd llla^ gentiu lingua figmficat aqua e tenebris profluente.Infulas ita {numeras fpargit:qfdaq$
tam uaftse magni tudis qq rapida celeritate:ut tn dieiy quinq; curfu no breuiore tranfuolet:cir
ca clariflimam ea^ mercen aftabores leuo alueo di<ftus:hoc eft ramus aquae uenientis tenebris
Dextera uero aftu!apes:quod latentis fignificatione adiirit.Nec ante nilus q (e totum aqs con¬
cordibus rurfus mnxit.Sic quocg etnum liris ut ante noiatus p aliquot miha:Si in totu hume¬
ro segyptiis:alufcptriton.Subindeinfulisimpadfus:totidemincitatusirritamentis.Poftremo iri
ciufus montibusmec alibi torrennor uectus aquis properantibus ad locum atbiopum: qui ca¬
ta dupi uocanturmouiflimo ca tara de interoccurfantes fcopulos non fluere imefo fragore credi
tur:fed ruere. Poftea lenis Si confractis aqs domitaqj uiolentia : alioqn 8i fpatio fr filis multis
quis faucibus i aegyptiu mare le euomit . Certis tadiebus auctu magno p tora fpariatus asgy
ptu foecudus initat terrae Cas huius icremeti uariaspdiderifed maxie pbabiles etefia^ eo rpe
ex aduerfo flantiu repercufTu ultro i ora acto man . Aut imbres aethiopiae aeftiuos iifde etefi»

UBER

iitifcila illo ferentibus e reliquo orbe.Timaeus mathematicus occultam protulit rationem:phia
Iam appellari fontem eius mergiq; I cuniculos ipfum amnem uapore anhelantem fumidus cau
tibus ubi conditur. Verum fole per eos dies comminus fado extrahi ardoris ui : & fufpenfum
abundare:ac ne deuorerur abfcandi.Idqj euenire a canis ortu pet introitum iolis in leone con.
tra perpendiculum fontis lydere ftante : curo in eo tractu abluraantur umbrae. Plerifcg e diuer
fo opinatis largiorem fluere ad feptencrionem fole difcedente : quod in cancro # leone eue.
nit.ldeoq; tunc minus ficcari.R urfus in capricornm 8i auftrmum polum uerfo fbrberi: 8C ob
id pardus fluere.Sed Timaeo fiquis extrahi pofle credat : umbrarum defedus iis diebus & lo.
cis fine fine abeft.lncipit crescere luna noua quaecunque poft:iolftitium eft fenfirn modiceq; ca
erum iole tran(eunte:abundantiflime autem leonem.Et refidet in uirgine iifdem quibus accre
uitmodis.ln totum autem reuocatur intra ripas in libra: ut tradit Herodotus centefimo die.
cum crefcit reges aut praefedos nauigare eo nefas fudicatum eft. Audus eius p puteos mefurae
notis deprehenduntur.luflumdncrementum eft cubitorum.xvi.Minores aquae non omnia ri.
gant. Ampliores derinenrtardius recedendo.Hae ieredi tempora abiiimunt lolo madente. Illae
non dant firiente. Vtrunqj reputat puincia.ln.xii.cubitis fame fentit.I.xiii.erianum efurit.xiifi.
cubita hilaritatem afferunt.xy.fecuritatern.xvi.delitias.Maximum incrementum ad hoc aeui
fuit cubitorum. xviii.Qaudio principe. Minimumcp pharfalico bello:ueluti necem Magni pro
digio quoda flumine auerfante.Cum ftetere aquae apertis molibus admittuntur. Vt quaecj libe
rara eft terra:feritur.ldem amnis unus omnium nullas expirat auras.Ditionis segypti efle icipit
a fine sthiopiae fyeneiita uocaf peniniula.c.mil.p.ambitu.ln qua ceraftae funt latere arabiae: di
ex aduerfo infulse. iiii.phde.d.c.mi!.p.& a nili fixura:unde appellari diximus deltam . Hoc fpa^
tium edidit Artemidorus:# in eo.ccl.oppida fuifle.Iuba.cccc mil.paflus.Ariftocreoab elepha
tide ad mare.d.cd.mil.paf . Elephantis mfula infra nouiffimum cararadem.cccc.mil.paflibus
& fupra (yenem.xin.mil habicatur.Nauigationis aegyptiae finis ab alexandria.d.lxxxv.mil.p.in
tantum errauerefuprafcripti.lbiaethiopicaeconueniuntnaues.Nanque eas plicatiles humeris
tranfferunt quoties ad cataradas uenru eft. Aegyptus fuper caeteram antiquitatis gloriam.xx.
miliurbium ibi Amafe regnate habitata praefert.Nunc quoqj multis etiam fi ignobilibus : fre.
quens celebratur tame Apollinisimox leucothoe:# diofpolis magna. Eadem tbebetportaru. c.
nobilis:fama copioia indicarurmarabicarumq; mercium nilo proximum emporium.Mox Ve.
neris oppidum:# iterum iouis ac tetyris: infra quod abydus Mennonis regia:# Ofiris teplo in
clytum.vii.diecum itinere in Iibyam remotum a flumine.Deide ptolemais:# panopolis ac Ve
neris iteru . Et I libyco lycon:ubi motes finiunt thebaidem. Abiis oppida Mercurii : alabaftru
canu:# lupradidu Herculis.Deinde arfinoes # iam dida mephisnter qua # arfinoiten nomo.
In libyco turres q pyramides uocantur.Labyrinchus in myridis lacu nullo addito ligno exaedi
ficatus:# oppidu crialo. Vnu pterea Itus # arabiae conterminu claritatis magnae folis oppidu
Alexandria. Ca.X.

Ed iure laudef i littore aegyptii maris Alexadria:a magno Alexadroxodita I africae
pre ab oftio canopico.xii.mil.paf iuxta roareotim lacu:q lacus atea arapotes nolaba
tur.Metatus eft ea dnocrates architedus pluribus modis memorabili igenio:gnde
cim milium palfuum laxitate Iferta ad effigie macedomcae chlamydis orbe gyrato lacinioian»
dextra leuaque angulofo procurfu:iam tum tn qnta fitus parte regi dicata . Mareotis laaus ad
meridianam urbis parte euripo e canopico oftio mittitur ex mediterraneo coraefdo . Infulas
quoqj plures aplexus.xxx. rail.paf traiedu.dc.abitu ut tradit Claudius Caefar. Alii fchoenos I la
ticudine patere.xLfaciut fchaenuque ftadia.xxx.Ita fieri longitudfs.paf tantundem # Iatirudfs
Sut m honore # Irra decurfas nili multa oppidarpraecipue quae nomla dedere oftiis no olbus
xi.n.regiunf :fupque qttuor q ipfi falfa ora appellat.Sed celeberrimis fepte:,pxIo Alexadriae ca
nopico:deide bofbitino:febenitico:phanirico:medefico:ranico:ult!oq; pelufiaco. Praeterea bu.
thos.pharbaetos:leotopolis:attribis.lfidisoppidu:bufiris:cynopolis:aphroditos:fais:nauCTatisr
un oftiu qda naucraticu nolant.qd alii heracleotitu:canopico:cui.vi.m.p.(pximu e : pferentes.

Ltra peluliacu atabia e ad ru.mare gtlges:# odorifera illa ac diuite:& beatae cogno
mle idyta haec catabanu Si efboita^:# fceitaje arabu uocaf fterflis:pterq ubi iynae
cofinia attlgitmec nili caffio mote nobilis.His arabes iugunfrab oriete cachleis:a me
ridte caedreis q deide abo nabathaeis.HeroopoIiticus uocaf :alter<$ lelaiticus finus rubri maris

Q.VINTVS 3°

in sgyptiTuergentis.cI.m.p.interuallo.Inter dao oppida Ladana: Si in nro mari gaza. Agrippa a
peluiio arfinoe rubri maris oppidu per delerta.cxxy.mil.p. tradit tam puo diftat ibi tanta re^e
naturae diuerfitas. Syria paleftina phoenicis. CA. XII.

Vxta fyria littus occupat quondam terra^e maxima:& pluribus diftinda nofbus.
Naq? paleftina uocabaf.-q cotigit arabas:# iudsa:# coeletdein phoenice:# qua rece
dit intus damafcena:ac magis et nuc meridiana babylonia. Et eade mefopotamia in

_ ter eupbraten # tigrinrquaque tranfit taux^fophaene. Citra uero et comagene.Et ul

tra armenia adiabeneraflyria ante dicia. Et ubi cilicia attingit antiochia. Longitudo eius inter
ciliciam # arabia. cccc.lxx.Mil.p.eft.Latitudo a leleucia pieria ad oppidu x euphrate zeuma.d.
xxy.mil.p-.Qui fubtilius diuidunt:circum euphraten fyria phenice uolut:# ee ora maritima fy.
riaetcuius pars fit idumsa # iudsa:deinde phoenice: deide fyria Id qd piacet mare totu: phae.
nicu appellat.Ipfa gens phoenicum gloria magna litterarum inuentionis:# lyderummaualiuq;
ac bellicarum artium.A pelufio gabriae caftrasaffius mos: delubrum louis Caffintumulus ma
gni Pompeii oftradns. Arabia finitur a pdufio.lxy.mil. paC

Idumaea iyria:paleftina:famaria:alcalum:azotus:caelarea Ca. Xlll.

Ox idumsa incipit # paleftina ab erneriu firbonis lacus : quem quidam.cl.rail.paf.
circuitu tradidere.Herodotus caffio moti applicuit . Nuc eft palus modica.Oppida
rhinocolura:# intus rhaphea:gaza:# intus axheodon:mons angaris . Regio per ora
famariaioppidu alcalo liberu:azotus:lamnes duae.Altera uicus ioppe phoenicum an
tiquior terrarum inundatione(ut ferunt)Infidet colli praeiacenre faxo:inquo uinculorum An.
dromads ueftigia oftendunt.Colitur illic fabuloiaccetalnde apollonia ftratonis turris : eade
caefarea ab Herode rege condita. Nunc colonia primaflauiaa Vefpefiano imperatore dedu.
cla. Finis peleftines.cIxxxix.miLpafa confinio arabis. Deinde phoenices. Intus autem lamarxa.
Oppida neapolis quod antea mamortha dicebatur.Sebafte in monte altiore gamala.

Iudsa:galilsa:hierico:emmaus:Iydda:ioppe. CA. XiUI.

Vpra Idumeam # lamariam iudsa longe larecg funditur . Pars enim lyris iundam
galilsa uocatur, Arabis uero & aegypto proxima persa alperisdilperla montibus: a
H isfli csteris iudsis iordane amne difereta. Reliqua iudsa diuiditur in toparchias decem
iiSij quo dicemus ordine.Hiericontem palmetis confitam:fontibus irriguam: e

Iydam:iopicam:acrabathenam:thamiticam:# zophaniticam-.bethole:# tephene:norine in qua
fuere hierofolyma longe clariffima urbium orientis:nomen iudss:modo herodium cum oppi
do illuftri eiufdem nominis.

Iordanis. Ca. XV.

. - TiOrdanis amnis oritur e fonte peneadetqui cognoroe dedit cslares de qua diximus

amoenus:& quatinus locorum fitus patitur: ambitiofus : accolilq; le prsbens
1 15- iuelut inuitusxafphaltite lacum dirum natura petita quo poftremo ebibitur: aqua Iqj

laudatas perdit peftilentibus mixtas. Ergo ubi prima conualliu fuit occafio : in lacu
fe fundit:qua plures genelaram uocant.xvi.M.p.l6gitudinis.vi;miI.Iatitudinis: amoenis circum
fceptus oppidis:ab oriente iuliade 8i hippo:a meridie tharitie:quo 8i nomine aliqui etiam lacu
appellant:ab occidente tiberiade aquis calidis falubri CA. XVI.

Afphaltites.

RSphaltites nihil prster bitumen gignicunde Si nomen. Nullum corpus animalium
recipit: tauri camelicp fluitat.lnde fama nihil i eo mergi. Logitudine excedit.c.m.p.
Latitudine maxxma.xx^.implet.Minima lex. Prolpicit eum ab oriente arabia noma.
dum:a meridie macharon: fecunda quondam arx iudssab hierofolymis.Eodemla
tere eft calidus fons medies lalubritans callirhoe aquarum gloria ipfb noxe pferens.

Gens hefTenorum. Ca. XVII.

■\ B ocddentalilittore hefieni.quos fugitant ulcjquaq} nocetes. Gens fola 8i i toto or
be prster csteras mjraifine ulla foemina : omni uenere abdicata : fine pecunia lotia
j palmarum.ln diem ex squo conuenarum turba renafeitur: Jonge frequentantibus:

’ quos uita feffos ad mores eorum fortuns fludxbus agirat.lra per Isculorum milia
(Incredibile didu) gens sterna eft: in q nemo nafdf.Tam faecunda illis alioiji uits poeniteria I
infra hos egadda oppidu fui fcdm ab hierololymis fertilitate palmetorucg nemoribus: nuc alte,
ru buftuilnde mafada caftellu i rupe:# ipfum haud procul ab alphalcite. Et hadenus iudsa e

LIBER

Decapolis. _ CA.XVHU

*VWir/ir e latere fyriae decapolitana regio 'a numero oppidojfc:iri q non oes: eade
1 fe|] I obfer uat. Plurimi tn damafcu Si opoton riguas amne chryforhoa:fertilem philadel

jlkp P*4|phia:raphana:oia i arabia recedetia.Scythopolin atea-nifaa LiBopre fepulta nutrice
jtglLljji.ibi fcythis dedudis.Gaddara hieremiace praefluere Si ia dldum hippodion. Pellam
aquis diuitermgaiafamcanatham.Inrercurruntcigutij has urbes tetrarchiaetregnoiji iftar fi n
gulx:5i i regna cotribuuntur:tracoitis paneas.In qua caeiarea cum fupradido fonte abilararca
amplceflargabe. Tyrus & fidon. ^ CA. XIX.

<g“ Wg? Inc redeudue ad ora at qj phoenice.Fuit oppidu crocodilo.Eft flume memoria ur^
(I fijgS f biu:do^.Sigaminu ^motorifficarmelucg.Et I mote oppidu eode noie:quoda egba
ES l rana didhiluxta getta ebba.Riuus pagida fiue belusmitn fertiles harenas paruo litro
l=“===ri mifces.lpfe e palude cedeuia a radicibus carmelijafluit.Iuxta coloia Claudii Caefa
ris ptolemais:q quoda ace.Oppidu ecdippa: Promotoriu albu. Tyrus quoda ifalapalto mari
feptingentis paffibus diuifa.Nuc uero Alexadri oppugnatis opibus cotinesiolim partu clara ur
bibus genitis lepti:utica:&: illa romani impii emula terra^: orbis auida Carthagine : et gadibus
extra orbe coditis.Nuc ois eius nobilitas cSchylio atcp purpura coftat. Circuitus.xix.M.paf.e,
dei en hydre uel Intra paletyro iclufa.Oppidu ipfuro.xxii.ftadia optinet.Inde ide ac iarepta Si ornithon oppida,
farapta iuclaeas Et fidon artifex uitri:thebarumcp boeriarum parens. Mons libanus. Ca .XX.

earepias Tergo eius mons libanus orlus cetu qnqgita ftadiis zymira u% porrigifiq coeleiy

113 c°gnomina^-Huic par lteriacente ualle mons aduerius antelibanus obtenditur
g&gAgi quoda muro coiundus.Poft eu itrorfus decapolitana regio eft:pdidaecg:cu ea tetra
rffiSruaj chia: Si paleftines tota laxitas. At i ora nuc fubieda libano fluuius magorastberytus
colonia:q foelix iulia appellaf .Leotos oppidu:flume lycos:palaehybIos:fiumen adonis: Oppida
byblos:botrys gycarda:trieris:calamos:tripolis quonia. Tyrii Si fidonii 81 arabii optinet:ortho
fia eleutheros flume.Oppida zymira: marathosxorracg aradu fepte ftadioji oppidu:Si flula du
cetis paffibus a cotinete diftas.Regio 1 q fupradidi definutmotes.Et interiacetibus capis bargi
lus mons icipit.Hinc rurfus fyria detinete phoenice.Oppida charne balanea paltos.Gabale pro
montorium in quo laodicea libera:diopolis:herac!ea:charadrus:pofidiu.

i Syria antiochia. C A . XXI.

fe 1 Einde promontorium fyriae atiochenae. Intus ipfa atiochia Iibera:epidaphne cogno

|§V j minata orote amne diuidirur.ln ,pmontorio aut feleuda libera pieria appellata.

Caffiusmons. CA. XXII.

HVper eam mons eode quo alius noie caffius.Cuius excelfa altitudo qrta uigilia orie
tem p tenebras fole afpicit breui circumadtu corpis die nodtemcg pariter oftendens:
Ambitus ad cacume.xix.mil.paf eftraltitudo per diredu.iiii. At in ora amnis orotes
natus inter libanu 8i antelibanu iuxta heliopolin.Oppidu rhofos:& a tergo portsrq
iyriae appellanf iteruallo rhofio^i montiu 8i taun.In ora oppidu myriandros . Mos amanusrin
quo oppidum bomite.lp feab fyris cilidam feparat.

r^§S=aj Coele fyria. Ca. XX111.

B Vnc iteriora dicanf. Coele habet apamea marfia amne diuifam. Anazerino^: tetrao
Ii 1 c^Ia bambicen:quse alio noie hierapclis uocaf.Syris uero magogiibi .pdigiofa. Atar
*=====i gatis:graecis haec decreto didta coliturxhaldden cognoroiata ad belum:unde regio
chalcidene fertiliffima (yriae.Et ide cyrretica:irneazates:gidarenos:gabenos:tetrarchias duas q
granii comaritae uocanf.Hemifenosffiylatasrituraeopd gente: Si q ex iis betarei uocanf :mariam
mitaos.Tetrarchia q mamifea appellaf :Paradifum:pagras : pinaritas:leleucia:praeteriam didas
duas:quae ad euphraten:Si q ad belum uocanf. Cardicenfes.Reliq at fytia habet:exceptis q cu
euphrate dicenf arethufios:beroenfes: epiphanentes. Ad orientem laodicenos: qui ad libanum
cognominantur:laucadios:lariflaeos:praeter tetrarchias i regna delcriptas barbaris nominibus
decem Si leptem.

- Euphrates. Ca.XXHH.

T de euphrate hoc i loco dixifle aptiffimu fuerit.Orif i pfedura armeiae maioris ca
ranitide. Vt pdidere ex iis qpxie uiderutDoitius Corbulo i mote aba:Lidnius Mu

_ ciaus tub radicibus motis:que capote appellat: fup 2ymara.xii.mil.p.initio pyxirates

noiatus.Fiuit derzene primu;mox anetiaiarmeiae regioes a Cappadocia exci udes. Dafcuta abeft

CLVINTVS 3l

a zimara.Ixxxv. M.palTJnde nauigatur paflonam quinquaginta M.pafiMelitenen cappadociat.
xxvii.M.pafEIigeam armeniae.x.M.paffu.acceptis fluminibus Iyco:ar(ania:arlano.Apud eligea
occurrit ei taurus mons.Nec refifbnqq.xii.M. paflu. latitudine perforata prarualens omirram
uocanr irrumpentem. Mox ubi cornu perfregit:euphraten. Vitra quoque laxofum ac uiolentu.
arabiam inde leua merorum didam regionem tricena menfura:dextracp comagenen diflermi/
nat.Pon tis rameretiam ubi taurum expugnat:patiem .Apud daudiopolim cappadociae curfum
ad occalum ibIis agit.Primohuncilliimpugnams curfum taurus aufert:uidufque 8i abftiflus
fibimet alio modo uinrinac fradum expellit in meridiem.Ita natucae dimicatio illa aequatur,
hoc eunte quo uultdllo prohibente ire qua uelir.A cataradis iterum nauigatur quadragita,M.
paflu.inde comagenes apud famolata.Arabia fupradida habet oppida edeflamrquae quondani
antiochla dicebaf: Callirhoen a fote noiataxharras clade: Crafli nobilis.Iungitur prasfedura me
fopotamiae originem a lyris trahensrin qua athemufia:& nicephorium oppida. Mox arabes qui-
rhetaui uocantur. Horam caput fingara. A lamolatis autem latere lyriae marlyas amnis influit,

Gingla comagcnem finit.Merorum ciuitas incipit.Oppida al!uuntur:epiphania: & antiochiaf
quse ad euphratem uocantur.Item zema.lxxii.M pafTu.a lamolatis tranfim euphratis nobilis,
fcx aduerfo apameam Seleucus.Idem utriufque conditor ponte iunxerat.Qui cohaerent melo,
potamiaerrhoali uocantur. At in lyria oppida europum:rhaplacutn quondam: nuc amphipolis.

Arabes Icemtse ita feruntur u fque uram locumdn quo conuerfes ad oriente reliquit Cyrix pah
mirenas lblitudfes:quae ulque ad petream urbe 8i regione arabix foelicis appellatae pertinent.

Palmira. CA, XXV.

Almira urbs nobilis fitu diuifiis fblf & aquis amoettis:uaflo undique ambitu hare-
nis includit agros.acuelut retris exempta a rerum natura priuata forte inter duo im
peria fumma romanorum:parthorumcg.Et prima in difcordiaxuius (eroper utrinqj
cura. Abeft a feleuaa parthorum:quae uocatur ad tigrm:quingentis trigintaleptem,

M.paflu. A proximo uero lyriae Iittore ducentis quinquagintaduobus mil.Et a damafco uigins
tifeptem mil. paflu.

- Hierapolis. C A. XXVL

K— - - -n Ropius infra palmirae folitudines flelledea regio eflididaeqj ia hierapolis ac beroea

»1 8C chalcis.Vltra palmiram quoque 8i lolitudinibus iis aliquid optinet hemeia: item
llj alariuna:dimidio propior petreae q damalcus. Alura huic pxima eft.Phililchum op>*

V pidum parthorum ad euphraten:ab eo feleuciam dierum decem n3uigario:totidem
«5 fere Babylonem. Scinditur euphrares a zeumate.lxxxiii.M.pafnrirca uicum maflicen.Et par
te leua in meloporamiam uadit per iplam feleuciamxircaqj ea praefluenti ifufus rigri:Dexterio.
re autem alueo babylonem quondam chaldaeae caput petit: mediamque permeans.Item quas
otrin uocant: diCtrahitur in paludes.Increfcit autem & ipfe nili modo flatis diebus paulum dit
ferens:ac mefbpotamiam inundat fole optinente uicefimam partem cancri.Minui incipit inuir
gine 8t leone tranfgrefio.ln totum uero remeat in.xxix, parte uirginis.

Cilicia 8i adiunflae gentes:pamphilia:ifauna:homanadum:pifidia,

lycaoniiutaurus monsdyria. CA.XXVI1.

Ed redeamus ad ora lyriae:cui pxiroa efl cilicia.Flume diaphanes:mons crocodilus:
portae amani motis.FIumia adricus:pynarus:lycus:Gnusifficus.Oppidu iflor.ideafe
xadria:flume chlorus oppidu aege libe^amnis pyramusiportae ri!iciae:oppida ma b
los:magirlos:6£ itus rarlos.Capi aleii:oppida caffipolistmofpos libe^ pyramo ipofituithynos.se
phyriurfaale.Amnes laros:cydnus:tarfum libera urbe pcul a mari lecas.Regio celediritis cum
oppido.Locus nympheumifoloe eliciaernuc pompeiopolis:adana ribyra:pinara:pedalie : halix:
arfinoe:tabe:dorio.luxtaq? mare corycos:eode noie oppidu 8C portus Si fpecus.Mox flumen ca
licadnus. Prom5toriu farpedo:homda holme Myle pmontoriu 8i oppidu Veneris:a quo ,pxie uel oppida
cyprus CfuIa.Sed 6i i coti nete oppida myada:aneuriu:coracefiu:fini%atiquus cilicis:melas am
iris.Inrus at dicedi anazarbemiq nuc cae(araguftai:caflabala:epiphaia:q area eniados t eleufa ico
niu.Seleucia iupra amne cahcadnu rracheotiscognofea mari relata:ubi uocabatur oramfa.Prae
terea itus flumia liparis:bombos:paradiius.Mons ibarus.Gliriae pamphyliam omnes iuxerene uel ca»
gleda gere ilauryca.Oppida eius itus ifauryca:clybanus:lalafis fluaius:decurrit:hicautad mare drius
anemutie regione fupradidla.Sinaili modo oibus:qui eadem compofuere ignorata efl cotermia
illi ges homonodu:quorum itus oppidu homona.C^tera caflella.xlmi.inter alperas contolles

UBER

latent.Infident uertice pifidtiae quodam folymi appellatirquorum colonia cx/area:eadem antio
chia.Oppida orondatfagalefos.Hos includit lycaonia in afiaticam iurifdidionem uerla: cu qua
conueniunt philomeIien(es:tymbriani leucoiithi:peIteni:thyrieies.Datur & tetrarchia ex lycao
nia:qua parte galatiae cotermina eft:ciuitatum.xiiii.urbe celeberrima iconio.Ipfius lycaoniae ce¬
lebrantur therbaia in taurotidaea in confi niogalaciseatq} cappadocise. A latere autem eius fa-
perpamphyliam ueniunt thracum foboles milyse.Quorum aricanda oppidum:pamphylia ao-
te mofopia appellata.Mare pamphylium cilicio iungitur.Oppida eius fida::& in monte alpedu
plantaniftutnrperga.Promontorium Ieucolla.Mons fardemyfTus.Amnis eurymedon iuxta afpc
dum fluens cataraclestiuxta quem lyrnefus & olbia. Vltimaqj eius orae phafelisiiundhim ei ma¬
re lycium eft:genfqj lycia unde uaftus finus,Taurus mons ab eois uenies Iittoribus chelidonio
promontorio differ minatur .Immenfus iplerSd innumerarum gentium arbiter: dexter o latere fe
ptentrioalis: ubi primum ab indico mari exurgit:leuo meridianus:^: ad occafum tendensrmedi
arocg diftrahens afiam:nifi opprimcti terras occurrerent maria.Refilit ergo ad feptentrionestfle
xuiqjimmenlum iter qu$rit:uelut de induftria rerum natura fubinde aequora opponenteduc
phaenicum:hinc ponticum:iflinc cafpium:& hyrcaniumtcontraq? maeotium lacum rorquecur.
Iraqj colli fus inter haec clauftra:& tarne uidor flexuofas euadit u % ad cognata riphseorum mo
tiu iuga numerofis nolbusrS: nouis quocuncg incedit infignis.Imaus pria parte di<ftus:mox edi
gis paropanifus:circius:cabades:pharphariades:cohatras:oreges:oroes:nyphates:thaurus : Atcg
ubi Ce quoqj exuperat caucafus:ubi brachia emitrit fubinde tentanti maria fimilis farpedo:cora
cefius:catragus:iterumq} taurus etiam ubi dehifcit: feqp populis aperitiportarum tamen nomi¬
ne unitatem fibi uendicanstquae alibi armenicaetalibi cafpiae:alibi Ciliciae uocantut.Quineriam
confractus effugiens quoqj maria plurimis fe gentium nominibus hinc & illinc implet:& a dex
tera hyrcanius:cafpius;a leua pariedrus mofchicus:amaJtonicus:coraxicus fcythicus appellatus.
!n uniuerfum uero graece ceraunius.In lycia igitur a promontorio eius oppidum feraena : mos
chimaera nodtfbus flagrans-.ephefhum riuitas:& ipfa faepe flagrantibus iugis. Oppidum Olym¬
pus ibi fuittnunc funt montana gage:corydalIa:rbodiopolis.Iuxta mare lymira cu amnerin que
aricandus influit:St mons mafTyritus:andria duitas myra:oppida apye :8i antipellostquae quo¬
dam habeflus atq; in receflu phellus.Deinde phyrra.Itemq; xanthus a mari.xy.M.pafTfiurnen
que eodem nomine.Deinde patararquae prius patarcs:& in monte fidyma.Promontorinm Cra¬
gus. VI rra p finus priori.Ibi pynara:S£ in quam lycia finit telmefus.Lyria quondam feptuaginra
oppida habuitmunc trigltafex habet.Ex his cekberriapter ftipradi&a canas:cadia:ubi laudaf
oenium nemus. Pedalia choma praefluente.Edela cyane:afcandialis:amelas:nofcopiums: tlos:te
lendus.Coraprehedit &L in mediterraneis cabaliam:cuius tres urbes:oenanda:balbura:bubcn a
Telmefo. Aliati cu mare flue carpatiu:& qpprie uocaf aliati duas ea partes Agrippa diuifitVna
excludit ab oriente phrygia & lycaoniatab occidente aegaeo marita meridie aegyptiota lepten-
trione paphlagonia.Huius longitudinem. cccdxx.mil. paf.Latitudiern.ccc.mil. fecit afteram de
terminauitab oriente armenia minoretab occidente phrygia lycaonia pampbyliata feptentrio-
ne prouincia ponticata meridie mari pamphylio.Longa.d.lxxv.mil.pafXata.cccxxv.mil.In pro
xima ora caria efttmox ionia. Vitra eam seolistmedia doride.Grcunfunditur mari utroque late
te ambientejn ea promontorium pedalium.Amnisglaucusdeferens telmeffum.Oppidum da:
dala cyria fiigitiuorum .Flumen axontoppidumcalynda.

Indus fluuius. CA. XXVIII.

BMnis indus in cybiratarum iugis ortus redpit.lx.perennes fluuiosttorretes uero am
piius centum Oppidum caunos liberum: dein pyrnos.Portus creflata quorhodus in
fula paf.xx.M.Lacus loryma. Oppida thyianuiatparidiotlarimna.Sinus tymnias. Pro
montoriumaphrodifias. Oppidum hydas.Sinus fchoenus.Regio bubaflus. Oppidu
fiiit acanathusralio nomine dulopolis.Eft in promontorio gnidos liberattriopia.Ddnde pegu-
la eft ftadia appellata. Ab ea doris icipittfed prius terga.Et mediterraneas iurifdidiones indicaf
fe conueniat. Vna appellatur cybirarica.Ipfum oppidu phrygia eft coueniunt eo.xxy.ciuirares; •
Laodiceatapameationia. ^ CA XXIX.

Eleberria urbs laodicea ipofita eft lyco fiuini latera alluetibus aibpo 5£ caproappella
ta prio diolpolistdei rhoas.Re!iqui ineo couentutquos nominare non pigeat hydre
litae: tenifonesthieropolitae. Alter conuentus a lynnada accipit nomen . Conueniunt
lycaones:appiam:cercopeni:dorylxi:mudari:iuliefes:&rdigignobiles ppi i.xy.Tettius. apamea

Q_V1NTVS 32

13 adit: an appellata crfenasrdef cibothon.Sita eft 1 radice motis fignKe:rircufula marlyaobrima
orga:fluminibus in maeandrum cadentibus Marfyas.ibi creditur ortusiac paulo mox coditus:
ubi certauit tibiarum cantu cu Apolline. Aulocrenes ita uocatur conuallis.x.mil.pafphrygiam
ab apamea petentibus.Ex hoc couentu deceat nominare metropolitas:dionyfiopoliras:eupbor
benos: acmonelbs:peltenos:fiIuianqs:ReliquiignobiIes.ix.Doridis finu leucopolis : amaxitos:
eleufis:S£ eutene.Deide cariae oppida piatu:euthan2:halycarnafus:fex oppid a contributa ei iut
a magno Alexadro tagele:fubdc:medmafla:uraniu: pedafum:telrneflum. Habitatur inter duos uel eleus
finus ceramicum ;Si iafium inde mindos:& ubi fuit palemindus:nariadus:neapolis: caryada:ter
rnera:libera:bargila:& a quo finus iafras:oppidum iaius Caria interiorum nominu fama pniter.
Quippe ubi funt oppida mylala libera antiochia:ubi fuere leminethos:8£ chranaosroppidamuc
eam circufluunt maeander Si mofimus.Fuit in eo tradu 8i maeandropolis.Efteumenia cludro
flumini appofira.Glaucus amms:Iyfias oppidu:& orthefia:berecyntbus tra<ftus:uyfeHrallis:eade
euanthia:8d feleucia:& antiochia dida. Alluitur eudone amne:perfundirur thebaide. Quidam
ibi pigmaeos habitaffe tradunt. Praeterea luntthydonos:pyrrha:eurome: heracIea:amy2on:aIa^
banda Jiberatquae conuentum eum cognominauirStratonice:alinda hberathynidos: ceramus:
troecene:phorontis.Longinquioreseodem dliceptant foro orthronien(es:halydien(es:(eu hip/
pim:xyflrahi:hipdifienles.apolloniatae:trape2opolitae:aphrodienles liberi. Praeter haec colcinus:
harpafa appofita fluuio harpalbtquo & tralliccon:cum fuitralluebatur, Lydia autem perfuia fie>
xuofi amnis maeandri recurfibus fuperioniam proceditiphrygisab exortu folis uicinarad lepte
trione mpfis: meridiana parte carian ampledensrmeonia an appellata.Celebratur maxime lardi
bus in latere tmoli montisrqui ante tmolus appellabatur uitibus confitus:ex quo profluente pa
«dolo eodemq? chryforhoa ac fote tarne a meoniis duitas ipla hyde uocitata eflrclara ftagno gy
geo.Sardiana appellatur nunc ea iurifdidio.Coueniutq; in eam extra praedidos macedoesxaa
ueni:Ioreni:philadelpheni:& ipli in radice tmoli cogamo flumini appofiti. Meoniiitripolitani.

Iidem Si antoniopolitae m^androalIuutur.Apolloiherirae:rnyibrrnolitae:&alii ignobiles .Ionia
ab iafio finu incipienstnumerofo ambitu litto^i fleditur.ln eam primus finus bafilicus.Poflide^
um promoturi um:& oppidu:oraculum brancida^ appellatum.Nuc didimei Apollinis a littof
ftadns.xx.mil. Et inde.clxxx.mil. miletus ioniae caput. L elegeis atea & phytiufa 8i anador ia no
mlata:fuper.lxxx .urbium per cuda maria genitrix:nec fraudanda ciue Cadmorqui primus pro
iaicam orationem codere inftrituit. Amnis maeader ortus eft lacu in mote aulocrene : plurimi%
affufus oppidistSi repletus fluminibus crebris ita finuofus flexibus:ut faepe credaf reuerti.Apa^
menam primum peruagatur regionem.tnox eumeneticamtac dein bargylieticos campos:poftre
mo cariam placidus:omnefcp eos agros fertiliftimo rigas limo. Ad decimum a mileto ftadiu Ie
nis illabif mari. Inde mos latmius.Oppida heraclea.Motis eius cognominis cariae myus qcf pri>
mo codidifle iones narrantur atheis profedi:nauIocum:priene.In ora quae trogilia appellatur:
geftus amnis Regio omnibus ionibus facra:& ideo panioia appellata.Iuxta fugiriuis coditu(uti
nomen inditio eft)phygela fuit:& maratbefium oppidum.Supra haec magnefia maeandri cogno
mine infignis a.theflalica magnefia orta. Abeft ab ephefo.xv.M.paf.Trallibus eo amplius.ccc.M
antea theflaloce di androlitia nominata 8i littori appofita.Derafidas ffulas fecum fubftulit ma*
re: intus 8i tyana alluitunS^ lyco pelopeaialiquando & euhippia cognominata:in ora autem ma-
thiumrephelus amazonum opus multis ante expetita nominibus. Alopes cum pugnatum apud
troiam eft:mox ortygia:& morges:uocara eft 8i fmyrna cognomine trichia & hemonion & pte
lea. Attollitur monte pione. Alluitur cayftro in cylbianis iugis ortoimultolcg amnes deferete 8i
ftagnum pegaieutmquod phirites amnis expellit: Ab iis multitudolimi eft:qua terras propagat:
mediifque iam campis fyrie infulam adiecit.Fons in urbe callippia templum Dianae complexa.

E diuerfis regionibus duo felinuntes. Ab ephefo mathium aliud colophoniorum : 8i intus ipfe
colophon:halefo affluete.Inde Apollinis clarii fanu lebedos fuit & notiu oppidu.Promontori
um cyreneumrmons minas. ccl.mil.paf.excurrens:atque in continentibus campis relides. Quo
in loco magnus Alexander intercidi planitiem eam iufterat.vii.mil.d.pafT.longitudineiut duos
finus iugeretierythralqj cu mimate circufuderet.Iuxta eos futrut oppida pteleon:helos:dotyo;
nuc e aleo.Fluuius conneon. Mimantis promontorium:cla2omense:pertheniae:& hippi:chyto
phoria appellata cuna infulae effent. Alexander idem per duo ftadia contineri adnexuit.Interie
re itus daphnus Si harmefia:S£ fyphilu qd“ ante tatalis uocabaf caput maeoniar.ubi nuc eftfta*
gnu lale ob id 8i aicheopolis fubftituta iypilo;& ideiilli coipe di huic lebade regredietibus.Irv

odadae

LIBER

de abeft.xii.mil.paf.ab amazone eondita:reftituta ab Alexadro.In ora fmyrna amne melete gaa
dens non procul orto;montes afiae nobiliffimi in hoc tractu fere explicant ie:maftufiaa tergo
fmyrns 81 thermetis olympi radicibus iun&us.Is in dracone definittdraco in tmoloitmolus in
cadmotille in tauro. A fmyrne hermus amnisrcampos faritS nomini luo adoptat.Oritur iuxta
dorilau phrygia: ciuitatemtmultofq; colligit fluuios:inter quos phrygemrqui nomine genti da
to:a catia eam difterminatihyllum 3i cryon:& ipfbs phrpgiae:mefiae : Iydise amnibus repletos;
Fuit in ora eius oppidum temnostnunc in extremo finu fmyrne chefeopolis oppidu.Leuce dein
promotorium quod infula fuitifinifqj ioniae.Smyrneu couetu magna pars aeoliae.qux mos dicc
tur: frequetat:praeterq3 macedones byrcam cognominatis magnetes. A fypillo uero epbefu alte
ru lumen afia: remotiores coueniunt: caefarienfesimetropolitae cilbiani inferioresS fuperiotes
myibmacedones:ma{laurenles:brullitae:hypaepeni:diofhieritae.

Ephefis:aeolis:troas:pergamus. CA. XXX.

Eolis pxima eft quonda myfia appellatas quae hellefpoto adiacet troas. Ab ea pho
cea:afcanius portusrddn fuerat lariffaS cyme:myrine:quae iabaftopolim ie uocatS

_ intus aegae attalia poft edae:neontichos:temnos.In ora autem titanus amnisS duitas

ab eo cognominata.Fuit 81 gryniamunc tantu portus foli infula appraehenfa.Oppidu elaeaSe-r
myfia uemens caicus amnis.Oppida pitane canaius amnis.Intercidere cane lyfimachearararnea:
carene:cifthene:ciIIa:cocyltum:thebe:aftyre:chryfa:pa!efcepfis.gergithos:neandros:nunc eft per
perene duitas.Heracleotes tractus.Coryphas oppidu. Amnis gryliofolius.Regio aphrodiafiasrq
ante poIiticeorgasiRegio fcepfis. Flumen euenutcuius in ripis intercidere lyrneftos Si milerosdn
hoc tractu ida mons.Et in ora quae finu cognominauit & couentu adramytteos olym pedafus
dicta:Flumina aftron:cormalos:cryanos:alabaftros:hieros:ex ida.lntus mos gargara:eodeq$ no
mine oppidu.Rurfus in littore antadros edonis prius uocataiddnde cymeri & afTosreade apoL
lonia.Fuit 8L palamediu oppidu. Promontoriu lectu difterminas xolida 8C troada.Fuit 8i poly
media duitasS chryflaS larifla aliarzimintiu teplum durat.Intus colone interddit deportata
adramiteum negociarapolloniatae arhindacoamneerefii miletopolitaerpemanetii: macedones.
afchylacae:polycnaei:pionits:cilices:mandagandeni:mifani:abretteniS hellefpotii appellatis
alii ignobiles.Troadis primus locus amaxitus:dein cehrenia.Ipfacp troas arigonia diftarnuc ale
xandria colonia romana.Oppidu nee.Scamander amnis nauigabilisun pmotorio quoda figaeu
oppidu.Dein portus achaeo^rin que i fluxit xathus fimeonti lunctus ftagnucg prius facies. Pala:
ael carefus fcamader.Caeteri Homero celebrati rhefus:heptaporus:acrefiis:rhodias ueftigia no habet.Gra.

nicus diuerfb tractu in .ppontida fluit.Eft tamen 8i nuc fcamandria duitas pua.Ac mille qnge/
tis pallibus remotu a portu iliu immunerunde ois reije claritas. Extra finum funt rhetea littora
rheteo 8C dardanioS arifbe oppidis habirata.Fuir 8i achilleon oppidu iuxta tumulum Achillis
coditu a mytilenaeisS mox athenienfibustubi claffis eius fteterat.ln figseo fuit 8C aeantion rho
diis codituiin altero cornu Aiace ibi fepulto.xxx.ftadioru interuallo a figaeo 8C ipfo in ftatione
clafSs fuae.Supra aeolida & parte troadis in mediterraneo eftiquae uocaf teutraniatqua myfii an
tiqms tennere.Ibi caicus amnis ia duftus orif.Gens ampla per fetet cu totu myfia appellaref.In
eapioniae:andera:idale:ftabulu:conifium:tegiu:balcea.Tiare:teutranie:farnaca:bahferne:lydde:
partheniu:thymbreroxiopu:lygdanu:apolonia:logecg clariffimu afiae pergamutqd intermeat fi
lenustpraefluit cetiuspfufus pindafo monte. Abeft haud pcul eleatqua in littore diximus.Perga
mea uocaf eius tractus iurifdidtio.Ad ea coueniut thyatireitmygdoes moffinitbregmeteni. bie
rocomitxtppereittyarenithydropoIiefisthirmatopolitxtattalenfesrpataefestapolloniefestalicE^
ihonorae ciuitates. A rheteo dardaniu oppidu paruum abeft fta.lxx.miLInde.xviii.roil.^moto
xium trapeze. Vnde primum concitat fe hellefpontus.Ex alia interiffe gentes tradit Eratofthe/
nes:folymo^:Ielegum:bebricum:colycantiorum:trep(edo^:.lfidorus arimosS capretastubi fit
apamea condita a Seleuco rege inter cilidam cappadociam:cataoniam:armeniam.Et quoniam
ferociffimas gentes domuifiettinitio dameam uocaram.

a Infula: ante afiamtpaphyliu mare:cyprus:rhodus:famus:chfus. CA.XXXI,

glNfuIa^ ante afiam prima eft in canopico hoftio nili a Canopo Menelai gubernato/
jf re(ut ferunt)didta. Altera iudta ponte alexadriae colonia Caeferis dictatoris pbarus:

_ v _ S quonda diei nauigatione diftans ab aegyptotnunc e turri nocturnis ignibus curfum

nauiu regens.Nacg fallacibus uadis alexadria tribus 010 adif alueis maris:tegamo:poffidonio:
tauro.In phoeniceo deindeimari eft ante ioppe:paria.Tota oppidum i qua obiecta belua: An*

Q^VINTVS 33

dromedam feru t:Si iam dicta arados:Inter quam & corinente.l.cubita alto tmrifut au&or eft
Mucianas) e fore dulcis aqua rubo coriis fado ufq? ad uadum trahitur. Pamphyliu mare igno
biles infulas het.Cilicium ex qnc$ maximis cypru ad ortum occafum^ dlirias ac lyriae obieda
quonda noue regno^s fede.Huius circuitu Timofthenes.ccccxxix.mil.d.prodidit.Ilidorus.ccc
Ixxv.M. Longitudine inter duo pmotoria dinareta:& acamanta:quod eft ad occa um Artemi,
dorus.clxii.d. T imofthenes.cc.uocara atea acamarida.Philonides ceraftin.Xenagoras 81 aipelia;
& amathulia: Si macaria. Aflynomus cripto:& colima'.Opp:da in ea.xc.paphos:pa!sepaphos:cu
rias:cithium:corinseum:falamina:amathus:lapetos:foloe:tamafus:epida^::chytri:arfinoe:carpa
fiurgolgoe. Fuere 8£ ibi cynyria:matiu:idaliu. Abeft ab anemurio ciliciac.l.p.Mare quod ptedif
uocant aulona cilicium.In eode fitu elaeufla inlula efl:& quattuor ante ,pmontoria.Ex aduerfb
Cyrix clidestrurfufqj ab altero capite fhria.Cotra neapaphau hierocepia.Cotra (alamina (alam ie
In licio aut mari ilIyris:teladros:attaelebuffa.Cypriae tres fleriles^dionyfia prius caretha dida.
Deinde contra tauri pmontoriu pefliferae nauigantibus chelidonire.Totide ab iis cum oppido
Ieucolla:padtyae:eIilia:nymphaIis:meris megtfta cuius ciuitas lteriit.Multte deide ignobiles.Sed
cotra cbimera:dolichid:ae:chirogyliu:crambufla:rhogae:enagora.viii.mil paf.daedaleon duae cy
rieon:tresftrongylae:8£cotrafidymaantiochia:glaucumq5 uerfus amne Iegufa macris didyme:
he! b o : copera fpis : in qua oppidum interiit teladriaiproximacgcynorodofla.Sed pulcherrima
& libera rhodos circmtu.cxxv.miLp.Aut fi potius Ifidoro credimus.ciii.habitata urbibusrlido
camyrotialyfomunc rhodo.Diffat ab alexandriasegypti.d.lxxviii.M.utlfidorus tradit. Vt Era,
tofthenes, cccclxix. M. V t mutianus.d.a cyproldxyil Vocitata efl antea ophiufa:afleria:aethrea:
tri nacr iarcory m bia : poe flata tabyria ab tege.Deinde macri3 & oloefla.Rhodiorum infulas carpa
tusrqure mari nomen dedit.Caros duae calymnx (cyros diftans ab gnido.xii.Mil.d.porphyris
antea didla.Et eode tradi u media inter rhodum gniduroq; iyme.Cingitur.xxxvii.mil.d.Porrus
benigne praebet odto.Praeter has citra rhodum cyclobs tergamonrcordyufa : diabetbas.iiii.Ha,
mostcalche cum oppido ieut!ula:narthecu(a:dymaftos:pgne:&a gmdo ci(eru(a:theri5 : archiar
calydnaetcu tribus oppidis nououiftiro:medetero:& marconelo. Oppidu cerainus.ln cariae ora
quae uocanf argiae numero.xx.ethecufadepfiarleros.Nobiliifima uero in eo finu co ab halycar,
nafojxv.paf diftans circuitu.c. M.ut plures exiflimant merope uocata coearut Staphylus:mero<*
pis ut Dionyfiustdein nymphea. Mons ibi prion 8C nifyron. Abruptam illi putant quae porphy,
ris antea didta eft.Hinc carianda cu oppido.Nec procul ab halicarnafo pidofus.In ceramico aut
finu priaponnelos:hipponefos:plyra:mya : lampfa:emindus:paf&Ia:crufe:pyrrhe:fpphiufra:mela
norpauluqj a cotinente diflansiquas uocata efl: cynxdopo!is:probrofis ibi relidis a rege Alexan
dro. Ioniae ora segaeas 8t corfeas habet:&acaron:de qua didum eft.Lade:quae prius late uocaba
turratq? inter ignobiles aIiquot.DuascameIidasmileto:uicinas: mycalem:trogilias:trefpy!io:ar'
gennonrfcandaliomfamon liberam circuim.lxxxeii.mil.d. Aut ut Ifidorus.c. partheniam primu
appellaram. Vt Ariftoteles tradit:poftea"driu(am:dein anthemulam. Ariftocritus adiicit melam
phyllurdein cyparifiam. Ab parthenio arufamiflephane. Amnes in ea imbrafus:chefius:ibetthes.
Fontes eucartodeucothea. Mons cercecius. Adiacet infulae rhypara:nymphea:Achillea.Par da,
ritate ab ea diftat.xciii.mil.paf cu oppido chios liberarqua ethalia Ephorus prilco nomie appel
lat. Metrodorus 3£ Qeo bolus chiam a Chione nympharaliqui a niue:& macri 8i pityu(am.Mo
tem bet pillineu.Marmor chium:rircuitu.cxxy.M.paf colligitrut ueteres tradidere.Ifidorusjx,
M.aditcir.Pofita efltinter famu & lefbum. Ex aduerfo maxime erythrarum.Finirime iuntthalu
fa:qua alii daphnulam icribut.Oenufle Iaphites:eurianafla:arginula:cu oppido.Ia hae arca ephe*
funrSt quae Pififfrati uocantur anthinae:myonnefbs:cIareu(a*In utraq? oppida iterddere . Poro,
fele ne cu oppido:cercie:halene:c6mce:iIleria:Iepfia:& relperia:proco(e:bolbule:pheate: priapos:
iyce:melane:enare:fidufa:pela:drymufa:3nhydros:flopelos: ficufa : marathufarpfile : peritheula:
mulrae<£ ignobdestCbra uero inalto reos cu oppida:a diio.Ixxi.m.d.Tatude ab erythris.Iuxta
fmyrnea fiit pifterides.Cateria:a!opece:eleuia:bachia:pyftira:amyonefos:megale. An troada afca
niae plateae tres Dei lamis plitani2:duae:platae:(copelos: geroe:artheido:ceIse:lagufe:didymat.
Clariffima aut lefbos a chio.Ixv.mil.p.Hermete;&Iaffia:peIa(giaiegira:asthiopiae macaria appel
lara fuit nouem oppidis inclyra.Ex iis pyrrha haufta eft mati. Arifbe terra^t motu fubuerfa.An,
tidam methymna traxit in feipfa odo urbibus aliae.xxxyii.mil. pafuicina.Et agademe obiit:5i
hiera .Reflant erefbn:pyrrha:&: libera mytilenas amnibus.I.potes.Tota infula circuiturfut Ifido
tus)clxvii.mil.paf V t ueteres.cxcv.mil.Motes habet lepethymnumiordynum: maciyllumicrto

*l LIBER ; /V

nemtalympura. A proxima continente abeft.vii.mil.d.paflnfulaeappofitae fcandaliondeucae.v.
Ex his cpdonea cu fonte calido. ArgenufTae.nii.p.diftant. Dein phelufa pedna. Extra hellefpoO/
tum aduerfo figseo littori adiacet tenedusdeucophrys di<fta:& phoenice:# lymefibs. Abeft a Ie£
bo.lyi.tnil.paflu. A fig3e0.xii.mil. d.

HeIlefponrus:myfia:phrygia:galatia:nicea:bithynia:bofphorus.’ C A. XXXII»

■, Mppfnm deinde fumit beIlefpontus:& mare incumbit uortidbustlimitem fodiens:

donec afiam abrumpat europae.Promotoriu id quod appellauimus trapezam ab eo
£>j|x.mil.pafiad abydum oppidurubi anguftiae feptem ftadio^e. Defde percote oppidu;
ar lampfacu antea pityufia didtum. Parium colonia qua Homerus adraftiam appella
y t uit.Oppidum priaposraranis aelepus.zelia propontis:ita appellatur ubi ie dilatat mare.Flumen
ur artargel granicum:arrace portus:ubi oppidu fuit ultra infitlam:qua corinenri iunxit Alexader.In qua op
pidum milefioru cyzicu antea uodtatunrar&onnefus:# dolionis:# dindymistcuius a aertice
mons dindymis.Mox oppida pIacia:anacos:fcylace:quoje a tergo mos olympus myfus didfus.
Ciuitas olympena. Amnes horifius:# rhyndacusrante lycus uocatus.Orif in ftagno artynia iux
ta miletopoIim.Recipit macefton # plero % alios. Aiiam bithyniamcj difterminans.Ea appella
ta eft croniatddn theffafedeinde.malianda:# ftrymonis.Hos Homerus halizonas dixit:quan
do praedngirur gens mari. Vrbs fuit immenfa artufa nominernunc funt.xv.ciuirates: inter quas
gordiu:come:quae iuliopolis uocatur:# in ora dafcylos.Deinde flumen gebes:# intus elgas op
pidunrquae germanicopolisialio nomine boo(coete:ficut aparr.ea quae nunc myrlea.Colopho»
niorum flumen ethelecanticus troadis finis:# myfiae initium. Poftea finis in quo flumen afcani
um:oppidum bryliontamnes hylas:& cios cum oppido eiufdem nominisrquod fuit emporium
non procul accolentis phrygiae a milefiis quidem coditum.In loco tamen qui afcan iae phrygiae
uocabatur. Quapropter non alibi aptius de ea dicitur. Phrygia troadi iuperieda populifq? a pro
montorio ledfo ad flumen celeum praedidhs feptentrionali fiii parte galatiae conterminarmen',»
diana Iycaoniae:pyfidae:mygdoniae:ab orieore eappadodam attingit.Oppida ibi celeberrima p
ter iam dida ancyra:andria:celene:colofle:carina:cotieon:cerane:iconium:mideum.Sunt audo
res trafifle ex europa Myfas & Phrygos : #Tbynos a quibus appellantur myfi:phryges bithyni.
Dicendum fimuf uidetur # de galatia quae fuperpofita agros maiori ex parte phrygiae renet. Ca
pufq; quondam eius gordium.Qui partem eam infedere gallorum toliftobogi # uoturi::# am
biati uocantur:qui meoniae # paphlagonise regionem. Trogum ptenditur cappado da a fepten/
tnone # iolis ortu:cuius uberrimam partem oceupauere te<ftofages:& teutobodiaci.Er gentes
quidem hae. Populi uero ac tetrarchiae oes numero.cxcv.Oppida redogafum ancyraitrogmogj
tauiunrtoliftobagorum peffinus.Praerer hos celebres attalen(es:alafenfes:cpmmenfes: didyen.-
fes:b!eronen(es:!yfiren2:neapolitani:oeandenfes:feleucen(es:febafl:eni:timoniacenfes: thebiieni.
Attingit galatia # pamphiliae carbaliam # myliasrqui rirca barin far.t:# cyllanricum# oron.v
dicum pyfidiae tradum.Item lycaoniae partem obigenen.FIumina funt in ea pter iam dida lan
gariu :# gallus:a quo nomen traxere matris deu facerdotes.Nuc reliqua in ora a Cio intus 8C bi
thynia prufa ab Hannibale fub olympo codita.lnde nicea.xxv.mil.paf interueniente afcanio Ia»
cu.Deinde nicea in ultimo afcanio finu:quae prius olbia.Et prufa item altera fub hippio monte.
Fuere pythopolis:parthenopolis:coriphanta.Sunt in ora amnes eluisibryazon: plataneus:areus:
if!ros:gendos:qui # chryfbrrhoas.Promontorium in quo megarice oppidum fuit.Inde crafpe»
dites finus uocabatur:quoniam id oppidum uelut in ladnia erat.Fuit # aftacum:unde 8i ex eo
aftacenus idem finus.Fuit # lybifla oppidum:ubi nunc Hannibalis tantum tumulus:# in inti»
mo finu nicomedia bithyniae praeclara.Leucadas promontoriumrquo icluditur aftacenus finus
a nycomedia.xlii.mil.quingentispaflibus.Rurfus coeuntibus terris anguftiae pertinentes ufqj
ad bofphorum thracium.ln iis chalcedon libera a nycomedia.Ixxii. quingentorum proceraftis
ante dida:dein compufa.Poftea caecorum oppidum:quod locum eligere nelcifient: feptem fta»
diis diftans a bizanrio tanto felidore omnibus modis fede.De caetero intus in bithynia colo»
nia apamena:agrippenfes:iuliopolitae:bithyniatae.FIumina fyriu:lapfias:pharmicas: alces:crynis:

. lyleus:fcopius:hieras:qui bithyniam # galatiam difterminat.Vltra chalcedonarddnde chryfo»
uel amyct polis fuit.Deinde nicopolis:a qua nome erianum finus retinet.ln quo portus azarf. Deinde nau
locium promontoriu eftise templum Neptuni.Bolphoros quigentorum pafiuum interuallo afi
am europae iterum auferens abeft a chalcedone.xii.mil.d.paf.lnde fauces primae .yiii.mil.ccl.p.
ubi bofphoiopolis oppidum fuit.Tenet oram omnem thyni:interiora bithyni,Finis aliae eft po

SEXTVS 34

pulorumcgreclxxxii.mil.qui ad cum locum a fine lyciae numerantur.Spatiu helle/ponti &pro
ponndis ad bolphoru thraau.cIxxxrin.milpandixirnus.A chalcedone figaeum Ifidorusrcccxii
roil.d.pafilnfulae in propontide ante tizicu elaphonefusrun cizicenu marmoreade neuris & g
ccnnefus didta . Sequuntur ophiuiaracarhus phoebe: lc:opelos:porphyrione: halone cu oppido
delphacetpolydora artacaeon cu oppido.Eft & contra nycomediam demonefes.Ite ultra hera»
dea aduerfa bithyniaeithynias q barbari birhynia uocet. Eft & atiochiae & atra fauces rhyndari
be fjicos.xpiu.m.p.circuitu.eft 6i ei sea:8C duae rhodiuifTat:erebithus:megale:chaIritJs:pithyodes

CAII PLINII SECVNDI NAT VR ALIS HISTORIAE LIBER :SEXTVS PRAEFATIO*

CA. Ii

ONTVS-.EVX1NVS ANTEA AB INHOSPITALI FERITA
te anexos appellatus eft:peculiari inuidia naturae fineullo fine in
dulgentis auiditati maris. Etipleineuropam afiam^ funditur;

Non fuerat latis oceano ambifle terras : 8i partem earum auda
inanitate abftuIifle.Non irrupifle fradhs montibus: calpetj afii»
cae auulla multo maiora ablorbuifle q reliquerit /paria. Non per
hellelpontum proporida infudifTeuterum terris deuoraris. Abof
phoro quocg in aliam uaftitatem panditur nulla facietate: donec
expatianti lacus amaeoti rapinam fibi iungant.lnuitis hoc accidif
le terris iditio funt tot anguftiae:atcp tam parua naturte repugna
tis interualla:ad hellelpontum odingentorum.lxxv.paf ad bof
phoros duosruel bubus meabili traficu. Vnde nomen ambobus:

& tanq in diUotiarionegermanitas cocors. Alitu quippe canrusicanumcj latratus inuicem au
diuntur. V ocis etiam humanae commertia inter duos orbes manente" colloquio : nifi cum id,
iplum auferunt uenti . Menfuram ponti a bofphoro ad maeotium lacum quidem fecere, xiiii.
xxxriii.mil.d.pafErarofthenes.c.minorem.Agrippachalcedoneadphafin.x.mil.lnde bofpho»
rum cimerium.ccclx.mil.Nos interualla generarim ponimus comperta in noftro aeuo:quando
etiam in iplb ore rimmerio pugnatum elhErgo a faucibus bolphori eft amnis rhebasiquem ali
qui rhelum dixerunr.Deinde pii Ilis. Portus calpasiSangaris fiuuius ex inclytis . Oritur in phry»
gia:accipir uaftos amnesanter quos tembrogium 8i gallum.Et idem fangarius a plenfqj difftus
coralius: a quo fcipiunt mariadini finustoppidumcg Heraclea celeceno flumini appcfitu. Abeft celeceno
a ponti ore miliariis ducentis portus aconae ueneno aconito dirus Specus acherufia.FIum!a pe uel lyco
dopiles:callichorum lonantes.Oppidum Tium ab heraclea.xxxriii.mil.paf Fiuuius Bilaeus.

Gens paphlagonum:& cappadocum. CA. 11.

Ltra que gens eft paphlagonia: quam pylaemeniam aliqui dixerunt: inclufam a ter»
go galatia.Oppidum maftya milefiorumtdeinde cromna.Quo loco henetosadiicit
Nepos Cornelius:a quibus in italia ortos ccgnomies eorum uenetos credi poftulat.

Sefamum oppidum quod nunc amaftris.Mons cytorus a Tio. lxiii.mil.paf Oppida
Cinaolis ftephane. Amnis parthenius.Promontorium carambis uafto excurfu abeft a ponti ho
ftio.cccxv. mil.paf uel ut aliis placuit.cccl.mil. Tantundem a rimmerio: aut ut aliqui maluere,
cccxii.mil.d. Fuit 81 oppidum eodem nominet^ aliud inde armine nunc eft colonia finope pte
ria a cytoro.clxiiii.flumen uaretum.Gens cappadocum. Oppidum gaziura & gazarium. Amnis,
halys a radicibus tauri per Cataoniam cappadociamcjj decurrens . Oppida gangre carifla inde
Amy fum liberum a finope.cxxx.mil.pafEiufderncg nominis finus tanti receflus:ut aliam penin
fulam faciant: ducentis milibus paf.ut amplius:per continentem ad ifficum rilidae finum.Quo
in omni tracftu proditur tres tantum gentes graecas iure dici doricamrionicam: aeolicamrcaete»
ras barbarorum e fle. Amylo iundfum fuit oppidum eupatoria a Mithridate conditum. Vidfo
eo pompefopolis utrunqp appellatum eft.

Cappadocia. Ca. III.

Appadoria itus habet colonia Claudii Caelaris archelaiderqua pfluit halys. Oppida
comanarqd larus: neocaefariarqd Iycus:amafia:qd iris.In regioe hac gazacenai colope
na a uero iabaftiam 8i fabaftopolin.Haec parua:led paria fupradidtis, Reliqua lui pte
habet melita a Semiramide conditam haud jpcul euphrate . Diocaefaria:tiana:caftalia:megaIo»

e ii

UBER .

f>6iin:zeiam.Et fub monte argaeo mazacamiquae themifcyramunc caefarea nominatur. Cappa,
dodae ps pteta armenia: maiori melitene uocaf :coagenae cataonia:phrygiae:garlauriris:fargaux
rafane camanenergalatia: morimeniubi diftermiat eos cappadox anis:a quo nome traxere : area
leucofyri didi. A neocaefarea fupradi&a minorem armeniam lycus amnis difteminat. Eft 8i cex
raunus intus darus.ln ora autem ab amyfo oppidum & flumen chadifia:lycaflum:a quo themi
^rena regio.Iris flumen deferens lycum.Ciuiras ziela intus nobilis clade Triarii 8i uidoria.C.
Caefaris.ln ora amnis thermodoon ortus ad caftellumrquod uocant phannoroeamrprseterque
radices amazoni montis lapfiis.Fuit oppidum eodem nomine:8i alia quinqj phamizoniuithe,-
mifyra: fortira:amafia:comara.

Themiftidae regionis gentes. CA. IUI.

V nc manteurmgenetarum chalybu. Oppidum cotyorum.Gentes tybareni : moflini
: notis fignantes corpora.Gens macrocephali:oppidum caerafus:portus cordulae.Gen
tes bechires buzeri:flumen melas.Gens macrones fydeniiflumenqj iydenum:qao ah
luitur oppidum polemonium ab amyfo.cxx.Mil. paflu.inde flumina iafonium:me!a
thium:# ab amyfo.lxxx.Mil paflu.Pharnace oppidum: tripolis caftellom 81 fluuius. Item cocax
Iia:& fine fluuio liuiopolis:& a pharnace, c. Mil . pal . Trapezus liberum uafto monte claufum.Vl
tra quod gens armenocalybes;& maior armenia. xxx.Mil.paflu.diftans.In ora autem trapezum
ta flumen eft pyfites. Vitra uero gens fannorum:heniochorum . Flumen abfarum cum caflello
cognomine in faucibus a trapezunre.cxl.m.paffu.eius loci a tergo montiu hiberia eft.In ora uex
to eniochirampreutelazi.FIumina a campleonyfis:nogrus:bathis:Gentes Colchorum . Oppidu
matium.FIumen heracleum:# promontorium eodem nomine.Clariffimuiqj ponti phafisrorif
in mofchis.Nauigatur qualibet magnis nauigiis.xxxviii.Mil.d.p.Inde minoribus longo ipatio
pontibus.cxx.peruius.Oppida in ripis habuit complura. Celeberrima Tyritacen:cygnum:& in
faucibus phafin.Maxime aut inclaruit ea.x^.mil.paflu.a mari:ubi hippcs & cyanos uafti amnes
e diuerfo in eum confluunt.Nunc habet furium tantum:& ipfuro ab amne influente ibi cogno
mmatumiufcg quo magnarum nauium capacem efle diximus.Et alios acdpit fluuios magnitc'
dine numero^ mirabiles.Inter quos glaucum.In ora eius infulae fine nomine. Abeft abfaro.lxxx
v.mil lnde aliud flumen charien.Gens falaae antiquis phthirophagi didi 8i alafanni.Flumen co
bum e caucafo per fuanos fluens.Dein rhoan.Regio ecte<ftice:amnes figania:terfbs:atelpos:chry
fbrrohastgens abfilae Caftellum febaftopolis.A phafide.c.M.pafgens fannigaru:oppidu cygnus.
uel pityus Flumen & oppidum penius.Deinde multis nominibus eniochorum gentes.

Regio colchica anchaei:& caeteri eode tradu. CA. V.

Vbiidtur ponti regio colchicadn qua iuga caucafi ad rhipheos montes torquentur:
ut didura eft: altero latere in euxinum Si maeotin deuexa:altero in cafpium:& hyrca
nium mare.ReliquaJittora fere nationes tenent melancblaeni coraxi urbe colchoru
diofcoriade iuxta fluuium antemunta.Nunc defertaiquoda adeo claratut Timofthe
nes in eam.ccc.nationestquse diftimilibus linguis uterentundefcendere prodiderit.Et poftea a
noftris.cxxx.interpretibus negocia ibi gefta.Sut qui conditam eam ab Amphito 8t Telchio Cax
ftoris ac Pollucis aurigis putantia qbus orram eniochorum gentem feram conftat.A diofcoria
de oppidum heracleum diftat a febaftopoU.lxxx.mil.paff.achaeiimardiicercetae. Poft eos ferri:
caephalotomi.In intimo eo tradu pityus oppidum opulentiflimum ab eniochis direptum eft.
A tergo eius epagerritx formatarum populus in caucafi iugis.Poft quae fouromatae. Ad hos con
fugerat. Mytridates Claudio principe:narrauitc£ thalos iis efle cofinesrqui ab oriente cafpii ma
iis fauces attingerennficcari eas aeftu recedente.In ora autem iuxta cercetas flumen icarufi cum
oppido hiero:& flumine ab heracleoicxxxvi.mil.lnde promontorium cronea:quo fupercilium
arduu tenent toretae.Ciuitas findica ab hiero.lxvii.mil.d.paffluraen fceaceriges.

Bofphoruscimericus:maeotis. CA. VI.

-.Nde ad bofphori cimerii introitum. Ixxxviii.Mil.d.paf.Sed ipfius peninfulae inter p5
J|tu 3i maeotin lacum excurrentis non amplior.lxxxyii.m.d.paf longitudo eft. Latitu.
A | do nufq intra duo iugera:eonem uocant.Ora ipfo bofphori utrincg ex afia at<£ eurox

_ 9,p3 curuarur in maeotin. Oppida in additu bofphori primo herrnonafla.Dein coepe

milefio^.Mox ftratoclia:& phanagoria:& pene defertum apaturos:ultimoque in hoftio cimex
riutn:quod antea cimbricum uocabatur.

SEXTV5 39

Gemes circa maeotin CA. VII.

Nde marous lacus in europa didus.A rimerio accolant matoticx':uaIIi:lerui:arrechi:
singi pfefii.Dein tanain amne gemino ore influentem incolunt iaxamate medorum

_ _ ..(ut ferunr)lbboIes.Et ipfi in multa genera diuiil.Primo fauromataergynaei: lcratume-

nae: unde amazona conubia.Dein euazae:cottae:ri2imeni:mefidiiai:coftoboca:choatrae:cyzae:
da d ari : th u flagethae: turcat : u % ad lolitudinesiaxofis conuallibus afperas:ultra quas arrhipbseos
g ad arrhiphaeos ptinent motes.Tanain ipiu Icythse fiiin uocar,Ma:otin temerindaiquod figni-
ficant matrem maris.Oppidum in tanais quocp oftio fuit.Tenuere finitima primi cares. Deide
Clazomenii &T mseones.Poftea panticapenfes:Sunt qui circa matotin ad ceraunicos montes altio
res has tradunt gentes:a littore napoas:fupracg efledonasxolchis iunctosrac montium cacumi-
mbus.Oeincarmacas:oranos:antacas:mazacas:3{cantios:acapeatas:agagammatas:phycaros:rhi
mcfblosrafcommarchos.Et ad iuga caucafi:icatalas:imaduchps:ranos:anclacas:tydios : carafta.
fcos:alutiandas, Lagonm amnem ex montibus catheis:in quem defluit opharus:ubi gentes cau-
cadas:opharitas. Amnem menotharum imituenis ex montibus fciflum.Jnter agdeos : carnapas:
gardeos:accifbs:gabros:gregaros.Circa<5 fotem imitiffi:imituos:& aparthenos .Alii lfluxifle eo
fuitas:auchetas:fatarneos:afanpatas.Ab his tanaitas:& nepheoitas uiritim deletos.Aliqui flume
ocharium labi per cantecos :8L lapeos tradunt.Tanain uero rranfille fatateosrherticeos: (pondo/
lycos:fynhietas:amairos:ifTos:catacetos:tagGros:catonos:neripos:agandeos:mandareos : fatun--
cheostipaleos. Armeniae dux. CAVII1.

Eracla eft interior ora:omnefc£ acco!x:Nunc reddantur gentes in mediterraneo fi
^ ll nu:in quo multo aliter ac ueteres prodituru me non eoinfidas anxia perquifita cura
I j rebus nuper in eo ficu geftisa Domitio Corbulone:regibufque inde miffis fupplici—

— bus:aut regum liberis obfidibus.Ordiemur aur a cappadocum gente. Logiflime haec
ponricarum omnium introrlus recedens minorem armenia maioreqj:& comagene leuo Tuo la*
tere rranlir. Dextra uero omnes in afia didas gentes plurimis fuperfufa populis: magnoqs impe^
tu fcandens ad ortum lolis:S£ tauri iuga tranfitlycaoniamipyfidiamxiliciam: Vadit fuper antio
chiae trabum u% ad cyrefticam eius regionemrparte fua quae uocatur cataonia. Cotendit itaqj
ibi logitudo afiae.xii.l.M.p.efficit:latitudo.d.c.M.xI.M. Armenia maior. CA. IX.

Rmenia autem maior inripit a pariedris montibus:euphrate amneiut di&um eft:au
fertur Cappadociae :5i qua dilcedit euphrates melopotamix haud minus clara amne
tigri. Vtrunqs fundit ipla:Sl initiu meibpotaix facit inter duos amnes iturae . Quod
intereft ibi tenent arabes orei.Sic finem ufcj in adiabene perfert. Ab ea trafuerfi iugis
inclufi.Latitudine in leua pandit ad cyrum amne tranfuerlain araxem. Longitudinem uero ad
minorem ufqj armeniam abfaro amne in potum defluente Si pariedris montibustqui fundunt
abfa^»:difcreta ab illacoriis.Oritur in eniochiis montibustquos alii coraxicos:uocauere. Araxes
eodem monte quo euphrates.vi.Mil.palfinteruallo audhilqj amne mufi di ipfe(utplures exifti-
mauere)a cyro defertur in cafpium mare.Oppida celebranf x minore cafara azanicopolisJn ar-
menia maiore ariamote euphrati proximu.Tigri carcathiocerta.In excellis autem rigranocerra.

Et i n campis iuxta araxem artaxara. Vniuerfe magnitudine Aufidus quinquagies centena mil¬
lia prodidit.Claudius Cadar longitudinem ad facula ad confinium cafpii maris.xiii.Mil.paifu.
Latitudinem dimidium eius. A rigranocerta adhiberiam diuidxturfquod certum eft)in praefe-
flurasrquas ii ftrategias uocant.Quafdara ex iis uel lingula regna quonda barbaris nominibus
cxx.Claudunt eam ab oriente monres:fed non ftatim ceraunii:nec adiabene regio.Quod inter-
eft fpatii fopheni tenent. Ab iis iuga ceraunia. Vitra adiabeni tenent.Per conualles autem proxi
mi armeniae funt menobardi:& mofcheni. Adiabenem tigris & montes tres.xii.Mil.pafcingut:

Ab leua eius regio medoru eft:&<pfedus cafpii maris.Ex oceano hoc ut fuo loco dicemus fun- uel prolpe
dituritotumcj caucafiis montibus cingit.Horura incola: per cofiniu armeniae nunc dicentur. &us

! Albania hyberia CA. X.

Lanitiem omnem a cyro ufqpalbanoiy gens tenet.Mox hyberu difereta ab iis amne
aragone in cyprore caucafiis montibus defluente . Praeualent oppida albaniae cabala uel ocazle
cha Hiberia: harmaftis iuxta flume neoris.Regio thafiac:& triar ufqsad partedoros
motes. Vitra funt colchicae lblitudies:quarum a latere ad ceraunios uerlos armenochalybes ha uel phat-
bitant.Et mofeorura tradus ad hiberum amnem in ciru defluentem:# infra eos lacafani: & de mafus
inde ma erones ad flumen abfarum.Sic plana ac deuexa oprinetur.Rurlus ab albaniae confinio

e iii

LIBER 'i

foti mbntium fronte getes filuoriim tere:& infra lubieriorum:mox' diduti:& fodii.

Portae caucafiae CA.XI.

B his funt porcae caucafiae magno errore a multis cafpiae dldae: ingens naturae opus
81 motibus interruptis repente ubi fores obditae ferratis trabibus lubter medias am-
ne dyriodoti fluente. Citrae» in rupe caflelforquod uocatur cumania:comunito ad at
cendas tranfitu gentes innumeristubi foci terraije orbe portis diicluforexaduetfo maxime arma
ftis oppidi hiberu a portis caucafiis per montes gordygeos ualli.Suani indomitae gentes auri ti-
tum metalla fodiunt. Ab iis ad pontu ufq; eniochope plurima generarmux achaeoje.ltafe habet
terraru finus e clariffimis. Aliqui inter pontu & cafpiu mare.cccIxxv.Mil.pafnon amplius inter
efie tradiderunt Cornelius Nepos.cI.Mil.tantis interim anguftiis infeftaf alia. Claudius Gelat
a cimerio bofphoro ad calpium mare.cl. Mil.prodidirieaq; pfodere excogitafle Nicanorem Se*
Jeucumtquo tempore ab Ptolemaeo Ceraunio fit interfedus.A portis caucafiis ad pontu.cc.M.
pafefle conflat fere. Infulae in ponto. CA. XII»

iNfulae in ponto planetae fiue cyaneae :fiue lymplegades:deinde appollonia thynnias
didarut diftingueref ab ea quae efl in europa.Diftat a continente paffibus mille.Grt
[gitur.iu.Mil.SJ contra pharnaceam calcitin:qua graeci ariam dixerunt lacramq; Mar
yti:&in ea uolucres cum aduenispugnafle pennaru idu.

Gentes in fcythico oceano; CA. XII I.

Vnc oibustq fut interiora afiae:didis:rhipheos montes trafeendat anius: dextra cj lit
tora oceani incedat.Tribus hic e partibus coeli alluens alia fcythicus a feptetrionetab
oriente eous: a meridie indicus uocatur.Variecg per finus & incolas in coplura noia
diuiditur. Verum afiae haec quoque magna portio appofita feptentrioniiniuria lyde*
ris rigentis uaflas folitudines habet. Ab extremo aquilone ad initia orientis aeftiui extra eos fcy
rae lunt. Vitra aquilonis iniria hyperboreos aliqui pofuererpluribus in europa didos.Primu in>
de nolcitur promontoriu celtice lytarmis. Fluuius carambucis ubi laflata cu lyderu ui rhiphed
ru montium deficiunt iugalbique arimpheos quofdam accepimus haud diflimile hyperboreis
gente.Sedes illi nemora. Alimenta baccae.Capillus iuxta foeminis uirifcj in probo exiftimatur.
Ritus claementis .Itaque lacros haberi narrantiinuiolatolque efie etia feris accolarum populis.
Nec iplos modo:fedillos etiam qui ad eos perfugerint. Vitra eos plane tam Icythe cimeriitcifia.
thi:georgi:8d amazonum gens.Haec ulque ad cafpiu & hircanium mate.Nanque id erumpit fcy
thico oceano in aduerfa afiae pluribus noibus accolaru appellatu celeberrimis duobus cafpio &
hircano.Non minus hoc efie q pontu euxinu Clytarchus putat.Eratofthenes ponit 8i menfura
ab exorta ad meridie per cadufiae & albaniae ora quinquies quadringenta ftadia:inde per aratia
ticos:amarbos:hyrcanos ad oftium zoni fluminis quater odingenta ftadia. Ab eo 8i oflium Ia*
xarifam mille quadraginta.Qus fumma efficir quinderies.lxxv.Mil.pafiT. Artemidorus hinc de
ttahit .xxv.MilpafH Agrippa cafpiu mare gentefqueiquae arca funt:& cum iis armeniam difter*
minans ab oriente oceano ferico:8c ab occidente caucafi iugisia meridie tauri a feptentrioe ocea
no fcythico patere qua cognitu eft.ccccxc.Mil.paCin !ongitudinem.ccxc.mil.in latitudine pro*
didit. Non defunt uero qui eius maris uniuerfum circuimm a freto.xxv. mil.paf tradunt. Irru*
pit aure ardis faucibus in longitudine fpatiofis. At ubi coepit f latitudine pandidunaris obliqua
tur cornibus uelut ad mseotium lacum ab ore difcedens Icithici arcus:ut audor efl.M. Varro
fimilitudine.Primus finus appellarur fcythicus:utrunque enim accolunt fcythae:& per angufti
as inter fe comeant.Hinc nomades:& fauromatse multis nominibusrillinc abzoae non paucio>
ribus.Ab introitu dextra mucronem ipfum fadum tenent udini: Icytharum populus.Deinde
per ora albanifut ferunt)ab lafone orti. Ante quos mare quod efbalbanum nomtnatur.Hec ges
fuperfufa montibus caucafiis ad cytu amne armenise confiniuiarcg hyberiae defcenditrut didi!
eft.Super maritima eius udinoruque gente farmatae:utidorfi:aroteres praetenduntur. Quorum
a tergo indicate iamamazonesrfauromatides. Flumina per albaniam decurrat in mare cafiios
& aIbanos.Deinde cabyfesiin caucafiis ortus montibus:mox cyrus in coraxicis ut diximus.Ora
omne a caucafo praealtis rupibus in acceflo patere.ccccxxv.pafluum audor eft Agrippa. A cyro
calpium mare uocari incipit:accollunt ca fpii.Corrigendus eft error in hoc loco multoru:& eo*
ru eriatqui in armenia res proxime cum Corbulone geflere.Nanqj ii calpias appeliauere portas
hyberiaerquas caucafias diximus uocari.Situfqj depidi & inde miffi hoc nome inlcrfptu habet»
Et neronis prindpis cominatiq ad calpias portas tendere dicebaturicum peteret illasiquac per

SEXTVS 36

hibciiam in formatas tendunt: aix ullo propter appofitos montes aditu. Ad calpium mare fune
al is. casiis gentibus iuntftae:quod dignofei non potefhnifi in comitatu reru AJexandri magni.

Nancg perfaru regna:qu ac nunc parthoru intelligamus:inter duo maria perficu 8i hyrcanu cau
cafiis iugiis attolluntur utrincp per deuexa laterum. Armenias maiori a frontis parte.-quaeuergit
in comagenem iophenae:ut diximus copulatur:eicg adiabene aflyriorum initiu. Cuius pars eft
arbehtis:ubi Darium Alexander debellauitiproxima iyriae. Totam eam macedones mygdonia
cognSinauerunt a fimilitudine.Oppida Alexandria:item anfiochia:quam nyfibin uocat. Abeft
ab artaxatis.dccl.rail.pafiFuit 8£ ninus impolita tigri ad folis occafam aipedans quodam clarit
fima.Reliqua uero fronte qua tendit ad calpium mare atrapatenae:ab armeia opene regione du uej
fereta araxe.Oppidum eius gazae ab artaxans quadringenta quinquaginta mil.paTTotidem ab
ecbathanis roedoijdiquo^z pars lunr atrapateni

Media: cafpiae portas-.caucafise. CA, XI1II.

Cbatana caput mediae eft.Seleucus rex codidit. A Seleuria magna.dcel.mil.pafa por
tis uero caipiis.xx.mil. Reliqua medoru oppida phaulya: & agancuaraparaea: rhapha
ne cognominata. Caufa porraium nominis eade quae iuprarinterruptis angufto trau
litu iugisrita ut uix finguIa:meentplauftra:longitudine:yiiimil.pai7totooperemanu
fadro.Dextra leuaqj ambuflis fimiles impendent icopuli fitiente tradu per.xxxviii.mil.pafT.An>
guftias impedit corriuatus falis e cautibus Iiquonatq; eadem emiflus. Praeterea lerpentium mul
titudo nifi hyeme tranfitum non finit.

Gentes circa Hyrcanum mare. CA. XV.

i Diabenis conedfunf carduci quonda diditnunc gordyaeni praefluente tigrirhylprati
j t£e:paredoni appellatirqui tenent cafpias porras.lis a latere occurrunt altero deferta.-
[ parthiae:SC cyf henis iuga.Mox eiufdem parthfae amoeniffimus fitus qui uocaf choa>
ra. Duae urbes ibi parthorum appofitae quondam medis calIiope:& alia in rupe ifla*
tis quondam.lpfius uero parthiae caput hecatompylos adeft a portis.cxxxiii.rail.paf.Ita partbo>
ru quoqj regna foribus difctuduntur.Egreflos porris excipit protinus gens caipicaad littora uf
qyquae nomen portis 8Z mari dedit. Leua monto!a.Ab ea gente retrorfus ad cyrum amnem pro
duntur.ccxx.mil.paf. Ab eodem amne fi fubeatur ad portas. dcc.mil. paf Hunc enim delde car>
dinem Alexandri Magni itinera fecere. Ab iis postis ad indiae pricipium ftadia.xv.dc.lxxx.mil.
procedendo ad badfra oppidumrquod appellant zarialpa:milies tria milia.dcc.p.Inde ad iaxar> hieiaxsi

tem amnem .y.mil. Item aliae gentes. CA. XVI.

. Caipiis ad orientem uerfus regio eft zapauortene dida & in ea fertilitatis inclytae lo
cus dareium mons:gentes tapyri:anariaci:ftauri:hyrcania:a quoru littoribus ide mar
f hyrcaniu uocari fcipit a flumie fidefi.Citra id anes maziris:ftrator:oia ex caucafo.Se
1 quitur regio margiane apricitaris idytse: lola in eo tradu uitifera.Vndiqj inclula mo
tibus amaenisrarobitu ftadiorum mille quingentorunrdifficilisaditu propter harenolas folitu>
dines per.cxx.mil:pa£3£ ipfa contra parthium tradum fita.In qua Alexander Alexandriam con
dideratiqua diruta a barbatis. Antiochus Seleuci filius eodem loco reftituit ieleuciam.Nam in>
terfluente margo qui corriuatur in zotale.Is maluerat illam Antiochiamappellauere.Vrbis am
plitudo arcuiru.lxx.ftadiis.In hanc Orodes Romaos crafTana clade captos deduxit. Ab huius
excelfi: per iuga caucafi protenditur ad badros ufque gens mardorum fera fui luris. Ab eo tra>
du gentes ochani:chomari:berdigei:pharrnacotrophi:bomarei:coamai:marucari.mardrieni:ia>
tii:Fiumina mandrumteridinu. Vultraqj chorafmii:gandari:atafim:paricani: larangaeiparrhafini:
marriani.nafbtiai:aorfi:geIae:quos graeri cadufios appellauere:matiai:Oppidu heradea ab Alexa
dro conditumrquod deinde {ubuerfum ac rediturum Antiochus achaida appellauit.Derbites: uej QJ^a
quorum medios fines fecat oxus amnis ortus in lacu oaxo.Syrmat*:oxii:heuiochii:tagz : bate>
niriaraparae badlrirquorum oppidum zariapesiquod poftea badrum a flumie appellatu eft.Ges u f o
haec obtinet aduerfa montis paropamyfii:&r aduerlus fontes indi.lnduditur flumie ocho. Vitra
fogdianiioppidum panda:5i in ultimis eorum finibus Alexandria ab Alexandro magno condi
tum oppidum. Arae ibi funt ab Hercule & Libero patre coDftituae.Irem Cyro & Semiramide
atque Alexandro. Finis omnium eorum dudusab illa parte terrarumiincludente flumine iaxar
taeiquod fcytae filyn uo eant. Alexander militelqueeius tanain purauere efle. Tranfcendit eum
amnem Daemodamas Seleuci 6C Antiochi regum duxique maxime fequimur in iisiarafcg ApoL
lini dydiimco ftatuit. Scy tarum gentes. CAXV11.

LIBER

funt fcyta$i populi. Per fse illos facas uniuerfos appellauere a,pxima gente.Antic|
arameos .Scythae ipfi pias chorfaros:& caucafum monte graucafum:hoceft niue can-
didu. Multitudo populo^» innumerati quae cu parthis ex aequo degat. Celeberrimi
uFpefid:oi eoiji facae:rnaflagetae:dahx::efledones:ariacae:rhymnici:perftirhcmoti : hiftitedones:

amordi camaetcamacae : euchataetcotieritantariani : pialaetanmafpitantea cacidiritaiTsei : oetei.lbi napei
interifle dicunf Si appellaei.Nobili apud eos flumina mandragreuti cafpafu.Nec in alia pte ma
iore aucloru incoftantia credo pp innumeras uagaicp gentes. Hauftum ipfius maris dulce ee;Si
Alexader magnus pdiditti.M.Var.tale piatu Popeio iuxta res gerenti mithridatico bellotma/
&•; gnitudine haud dubie influentium amniu uicto fale. Adiicit idem popei dudu exploratum in

badros.yii. diebus ex india perueniri ad icarum flumentquod in oxum infiuat.Et ex eo per ca/
jP3" fpium in cyrum fubueftos.Et qncg non amplius diebus terreno itinere ad phafin in pontu indi

uel tuzaga cas polle deuehi merces. Infula: toto eo mari multae.VuIgata una maxime tazara .A cafpio ma.

r i fcythicoq; oceano.In ea curfus infledif ad oriete coueria litto^i fronte.lnhabirabilis eius pri
ma pars a fcythico promotorio ob niues.Proxima inculta fkruiria gentiu antropophagi fcythae
infident humais corpibus uefcetes.Ideocj iuxta uaftse folimdines:feraruq? multitudo haud dif
fimilehouim imamtate oblidens. Irege deinde fcythsedrerucg deferta cu belluisufq; 3d iugu in.
cubens maritqd’ uocant tabin.Nec an dimidia ferme logitudine eius oraetq ipetflat seftiuu orie
te inhabitat illa regio.Primi funt hominu qnofcatur: feres lanitio filua^d nobilistpfufim aq de/
pedentes frondiu canicie. Vnde geminus feminis nris labor redordiedi fila.rurfucj texendi ta
multiplici opere ta longinquo orbe petitur ut in5pub!ico matrona tranfluceat. Seres mites qde:
fed 8i ipfis feris perlimiles. Coetu reliquo^ mortaliu fugiutteu comerria expetat. Prirnu eo$i no
fcif flume pfitarastpximu carabittertiu lanosta quo jamontoriutchryle finustcyrnaba flume at/
tanos finus.Er gens hoium attaco^ apricis ab oi noxio afflatu feclufa collibusteade qua hyper
borei degut teperie.De iis priuatim codidit uolumen AmometustficutEcatheus de hypbereis.
Ab artacoris geres huni 8i thocaritSi ia ido^r ca yri itrorfus ad fcythas uerfi huanis corpibus ue
fcunf. Nomades quocg idue uaganf.Sut q ab aqlone cotingi ab ipfis :6i cyconas dixere:<3£ bryfa/
nos.Sed ide:(ut plane cofentiut oes)emodi motes aflurgut.fndomqj ges icipit no eo tatu mari
bdiacestue^i Si a meridiao qdTdicu appellauimustquscj pars orieti aduerfa redo ptedif fpatio
ad flexu 8i initia xdici maris.xvm.lxxv.m.p.cpIjit.De|de q fledif in meridie. xxiiii.lxxu.m.p.ut
Eratoflhenes tradit ufcg ad induiqui eft ab occidente finis indiae.Coplures autem totam ipfius
longitudinem.xl.dierum nodiumque uelifico nauium curfu determinauere.Et a feptentrione
ad meridiem.xxviii.l.raillia paflu. Agrippa longitudiniSiXXxiii.millia.latitudinis.xxiii.mil.pro/
didittPoffidonius ab aeftiuo folis ortu ad hybernum exortum metatus eft.Eam aduerfam gal/
Iis ftatuens : quam ab occidente aeftiuo ad occidentem hybernum metabatur toram a fauo,/
nio . Itaque obuerfam eius uenti afflaru iuuati indiam : falubremque fieri haud dubia ratione
docuit. Alia illius coeli facies. Alii fyderum ortus. Binae meffes in anno. Binae sftates media in/
ter illas hyeme etefiarum flatu.Noftra uero brumali.Lenes ibi aurae. Mare nauigabile. Gentes
Si urbes innumerabiles: fiquis omnes perfequi uelit.Etenim patefada eft non modo Alexandri
magni armis : regumque qui ei fuccc flere : circunuedtis eriam in hyrcanum mare Si cafpium Se
le uco 81 atiocho : praefesftoque claffis eorum Patrocle. Verum Si aliis audoribus graecis : qui
cum regibus indicis morati fimt : ficut Megafthenes Si Dionyfius a Philadelpho mifluseftea
caufa uires quoque gentium prodidere.Non tamen deeft diligentiae locus:adeo diuerfa linere
dibilia traduntur. Alexandri Magni comites in eo tradu indiae que fiibegerant: fcripferunt qn/
<5 millia oppidorum fuifle : nullum co minus gentium. ix.Indiamq? tertiam partem efle terra^
omnium:multitudinemgentiuminnumeramprobabilifaneratione.!ndienimprope gentium
foli:nunqua emigrauere finibus fuis.coiligunf' a Libero patre ad Alexandru magnu reges eoru.
diii.annis.vi.M.ccccii.adiidunt Si menfes tres. Amniu mira uaftitas. Prodif Alexandru magnu
nullo die minus ftadia fexcenta nauigafle in indornec potuifle an mefes qnq? enauigare adiedis
paucis diebusrSf tn minore gange efle conftat.Seneca etia apud nos. Megafthenes tetata indis
c6mentatione.lx.anes eiusprodidft.Getes duodeuiginti centuqp.Par labor fit motes enuerare.
lungunf inter fe imaus:hemodus:paropamyfus:caucafus.p.a.R.a qbus rora decurrit in planitie
fmenfa' Si sgypto fimile .Veru ut terrena demonftratio intelligatur: Alexandri Magni ueftigiis
infiftamus.Diognetus Si Beton itineru eius menfores fcripfere a porris cafpiis hecatophilon par
tho££ quot diximus millia ee.Inde Alexadria arion:qua urbe is rex condidit.d.Ixxy.M.Inde a'd

SEXTVS

37

Prophthafiam dragaram.cxeix.M.ad arachofiorum oppidum.d.xr.mil.Inde orthofparium.ccl.
miLIode Alexandri oppidum. l.mil.in quibufdam exemplaribus diuerfi numeri reperiurif.Hac
urbem fab ipfo caucafo effe politam. Ab ea ad flumen cheptai oppidurn indorum peucolaitin.
ccxxKii.mil.lnde ad numen indum & oppidum taxilla.lx.mil.ad hydafpefluuium clarum.cxx.
Mil.ad hyfpafin non ignobiliorem.lxix.cccxc.Mil.qui fuit Alexandri itinerum terminusiexupe^
rato tamen amne ariicgin aduerfa ripa dicaris. Epiftolse quoqj regis iplius consentiunt his.Relri
qua inde Seleuco Nicanori peragrata lunttad helidrum.clxviii.M.iomanem amnem tantunde.
txemplaria aliqua adiiciunt.v.MiI.paf.inde ad gangem.cxii.Mil.ad rhodapbam.clxix. Vlil. Alii,
ccc.tml.xxv.mil.itt hoc (patio produnt ad calinipaxa oppidiidxvii.d.alii.cdxv.Mil inde ad c5/
fluentem lomanis amnis 8£ gagis.dc.xxu.mil.Plencf adiiciunt.xiu.mil.ad oppidumcg balybotra
ccccxxv. Ad hoffium gangis.dcxxxKiii.mil d.gentes quas memorare non pigeatta montibus he
modts*quo£2 .pmotoriu imaus uocaturiincolaru lingua niuofum lignificante:i(ari : colprinzgi:
Si per iuga chi lbto(agi:multar umq3 gentium cognome bracmanaetquorum macco calingse fiu/
mina pumas 8i cainasrquod in gangetn influit ambo nauigabiha.Gentes calingse proximat ma/
n:& fupra naandariimallrquorum mons mallus tradu% eius finis ganges-

Fluuius ganges. CA. XVIII.

V nc alii in certis fontibus ut nilunxrigantemq; uicina eodem modoialii in fcythicis
montibus nafci dixerunt.Influere in eum.xix.amnes.Ex iis naurgabiles praeter ia di/
dios Canucham uamarmerranoboancofoagum fban.Alii cum magno fragore ipfios
!i ftatim fotis erjumpere:dek<3umc£ per (copuloia & abruptaiubi primum molles pia

nities cor.ngat in quodam lacu hofpitariiinde lenem flueretubi minimum.wii*mil.paf latitudf.
ne:ubi modicum fladiorum.c. Altitudine nulq minore pa.xx.

Gentes indfae. CA.XIX.

I OuiflimaE gentes gandaridumicalingarum.Regio ptalis uocatur. Regi.lxx.mil.pedi
j tumrequites milleielephanti.dcc.in procindtu bellorum excubant.Nancg u;ta mirio
| ribus populis indoijc mulri partita degitur. Alii tellure exercent. Mihr ia alii capeffut:
i merces alii fuas euehunnres externas inuehunt:res publicas optimi ditiffimicg tepe/
rant. ludi cia redunt. Regibus affident.Quintu genus celebratae illic 81 prope in religione uerfae
fapientise dedirumtuoluntaria lemper morte uitam accenfo prius rogo fiuit.Vnum fuperhoc
eft fermferurorac plenum laboris immenfba quo fapradicfa continentur uenandi elephantes do
mandiqj.Iis arat. Iis inuehut.Haec maxie nouere pecuaria.His dimicannraiiitatcp p finibus.De
ledtum in bellua uires 8i aetasratq; magnitudo faciunt, Infola in gange eft magna: amplitudinis
gentem continens unammodogalicam nomine. Vitra (iti funt modubsermolindse Vbere cum-
oppido eiufde nois magnifico modrodi:praeti:caIi{rae:fafuri:phafluIae:colubae:orzulse:abali:ta/
ludlse.Rex ho^d peditu.l.mil.equitu .iui.mil:elephanro^d.cccc.in armis habet. Validior deinde
gens andarae plurimis uicis.xxx.oppidis:quat muris turribuicp muniuntur.Regi praebet peditu
c mil.equitu duo mil.elephantos mille.Fertiliflimi funt auri :dardae;ferse uero argeti.Sed oium
in india prope-.no modo in hoc tracfu potentia claritateqj antecedunt prafi ampliflima urbe di
tiflimaqj paiybocra.Vnde quida iplam gente palybotros uocanrritno uero t radium uniuerfunr
a gange. Regi eoru peditum fexcenta milliaiequirum xxx.mil.elephantorum.ix.mil.per omnes
dies ftipendianrur. Vnde conie&atio ingens opum eft. Ab iis in interiore litu monedes 8C fuari:
quorum mons maleus:in quo umbrae ad (eptenrrione cadunt hyemerxftate in auftrunrper (e/
nos menies .Septentriones eo in tradlu (ernei in anno apparerernec nifi.xK.diebus.Beton audior
efl.Hoc ide pluribus locis indise fieri Megafthenes.Auftrinum polum indi dramafauocat.Am
nis iomanes per gangem 8i palybothros decurrir. Inter oppida methora 8i cyriloborca. A gan/
ge uer fa ad meridiem plaga tinguntur fole populi iam quidem infedhrnondum tamen aethiopu
modo exuftirquanmm ad indum accedunt:tantum colore praeferunt (ydus.Indus ftatim a pra
(lorum geme : _ uorutn in mon canis pygmari traduntur . Ar emidorus inter duos amnes.xxi. M .
paf.interefle tradit. Indus fluuius. I CA. XX.

•jNdus fandus ab incolis appellatus in iugtwucafijrootlstquod uocatur paropanyfus
jaduerfus (olis ortu effufus:& ipfe undeuiaMri recipit anes:Sed clariffimos hydafpen
jqjtuor alios afterente:cantabra tres.Per fejrero nauigabiles acefinu & hypafin qdam
tn aquarum modeftia nufquam latior quinquaginta fladiisraut altior.xy.pallamphf

uel Crenati
am:rhanu:
bona:cofua
gu:(bnu uT
thanu: bo/
uaifubnui

fima infulam ef£ciens:quae prafiane nominaturi aliam minore qua: patale.ipfe per.xii.xl.pafT,

LIBER

pauciffimij auctoribus nauigatns:& quodam folis comitatu ir occafom uerfos oceano infundi
tur.Menforam in cra ad eum ponam:ut inuenio generatirmquaq inter fe nullae congruant. Ab
oftio gangis ad promontoriu calingon 8i oppidum dandagula.dccxxv.mil. paflAd irop!na;xii.
mil.xxv.ad perimulae promontorium:ubi eft cdeberrimu indiae emporiu.dccl.ad oppidum in
infula quam fupradiximus patalam.dcxx.tnil.paf.Gentes montanae inter eum 8i iomane: cefitce
triboni filueftres.Deinde megallaetquoi^ regi quingenti elephantirpeditum & equitum nume¬
rus incertus.Chryfei:parafangae:afangi tigri fera fcatentes. Armant peditu.xxx.MiI.elephantos-
ccc.equites.dccc.Hos includit indus montium corona circundatos:& folirudinibus.dcxxv.m.
Infra folitudines dari:furae.Iterumqj fblitudinesrper.cixxvii.nnl.paf.pleruncp harenis ambienti¬
bus haud alio modo q infulas mari:infra delerta haec maltecorae:fingae:marohae:rarunga::mo-
runtes:& mafuae:pangungae:iaIii.Hi monrium qui perpetuo tradu oceani oram tenenttincolae
liberi 8C regu expertes multis urbibus montanos obtinet coles.Nareae deide quos claudit mos
alriffimus indicoru capitalia.Huius incolae alio latere late auri & argenti metalla fbdiut. Ab iis
oraturae.Quorum regi elephanti quidem.x.millia.Sed ample uires pedimm. Varetatm qui fub
rege elephantos non alunt fiducia equitum peditumqt.Odomboerae:faIabaftrae : horatae urbe
pulchra foffis paluftribus munitarper quas crocodili humani corporis auidiffimi aditu nili pon
te no dant.Et aliud apud illos laudatur oppidu automela impofitum littori quinq? amnium in
unum confluente concurfuieroporio nobili.Regi eorum elephantos mille.dc. peditum.cl.M;!.
equiium quincg.M. Pauperior charmarum rex elephantos. Ix.paruafq3 reliquas uires habet. Ab
iis gens pande fola idorum regnata foeminis. Vnam Herculi fexus eius genitam ferunt:ob id<$
gratioremiregno donatam praecipuo. Ab ea deducentes originem imperi ta nr. ccc. oppid is : pedi-
tum.cl.milharelephantis quingenris.Poft: hanc trecentarum urbium fyrieniiderangaeiponngae:
buz3e:gogiarei:utnbrae:nereae:brancofi:nobund3e:cocodae:nefei:pedatritae:falobn3fk : oloftrat:
patalam infulam attingentes:a cuius extremo littore ad caipias porras.xviii.xxv.mil.produntur.
Hinc deinde accolunt indum aduerfos eos euidenti demonfiratfone amataerbolinga^gallitalu-
tse:dimuri:megari:ordab£e:me&:abhifuri:iyleni.Moxdeferta in.ccl.roil.pafQuibus exupera-
tis organagae:abaortae:fibarae:foertae:& ab iis folitudines prioribus pares, Dein fcrophages: lar¬
gae: baragomatae :umbritaec£:quorum.xii.nationes:fingulifc£ binae:uibes. Afeni trium urbium
incolae:Caput eorum bucephala Alexandri regis equo:cui fuerat hoc nomemibi fepulto condic
tum Mutani fuper hos caucafo fubie&i.SoleadaetfondraejtranfgrefTifcg indum:8C cum eo decur
rentibus famarabiae:fambraceni:brifabritae:orfiandi:xeni:taxilae cum urbe celebri.Iarn in plana

demiflo tradu cui uniuerfo nome amandrae, Populi qttuor peucolaitae:arfagalirae:gereta::afci.
Etenim plerique ab occidere non indo amne determinant:ftd adiiciunt quattuor fatrapias ge
drofos:arachotas:arios:parQpamifladas.

— - 1 Arii Sriun&ae gentes. CA.XXI,

| Ltimo fine cophete fiuuio:quae omnia ariorum efte aliis placet. Necnon & nyfam ur
bem plericj indiae afcribuntrmontemcg merum Libero patri facrum.Vnde origo fa-
i bulae louis foeminae editum.lrem afpagonas getem uitis:& lauri : & buxiipomoruqj
omnium in graecia nafcentium fertilem. Quae memoranda 8i prope fabulola de fertilitate ter-
rae:ac genere frugum:arborumque:aut ferarum:ac uolucrum:S£ aliorum animalia traduntur:
lias quaeqj locis in reliqua parte operis comemorabuntur. Quattuor uero latrapiae mox pau¬
lo ad taprobanam infulam feftinante animo.Sed ante font aliae patalae q fignificauimus in ipfls
faucibus idi triquetra figura.ccxx;mil.paf Iatitudine.Extra oftium indi chryfe & argirae ferti¬
les metallisrut credo.Nam quod aliqui tradidere aureum argenteumq? iis folum efTe haud fad
le crediderim.Ab iis.xx.mil.paf.crocale. Ab ea.xii.mil.p.bibaga oftreis 3C conchyliis referra.De-
indetoralliba.ix.mil.pafa fopradidatmultaecj ignobiles.

fr ' " HTl Taprobanae infula. CA. XXII.

M m Aprobanem alterum orbe terra^j efle diu exiftimatu eft antichthonu appelarioe.Vt
IgjSj kflueret infula ee Alexandri magni aetas refcg pftitere.Oneficritus claflis eius pfetftus
elephatos ibi maiores bcllicofforef^ q \ idia gignis fcripfit.Megafthenes flumie diui
diricolafqj palxogoes appellari:auri margfeitardq; gradiu fertiliores q idos.Eratoft henes 8i me
fora jpdidit Iongitudis.vii.M.ftad,latitucnnis.v,M.nec urbes efferfed uicos feptingentos.Inripit
ab eoo mari inter ortum occafumcg folis indiae ptenta:& quonda credita.xx. die^: nauigatioe a
prafiana gete diflare:mox qa papyraceis nauibus armanientifcg nili petetef ad noftra^ nauium

SEXTVS 3$

turlus.yii-dierum interuallo taxato. Mare intereft uadofumifenfsno amplius altitudinis pafl>
bus: fed certis canalibus adeo profundumiut nullae anchorat fidantiob id nauibus utrineg pro
iraeine per anguflias aluei circuagi fit necefle.Syde^ in nauigando nulla obferuario , Septetrio
non cernitur.Sed uolucres fecum uehuntiemitrentes fepiusimeatuqj earum terras petentium
comitantur. Nec plufquam ternis menfibus in anno nauigant . Caueta folftitio maxime.c. dies
tunc illo mari hy berno.Hadtenus a prifcis memorata.Nobis diligentior notitia. Claudii prind
patu conr : ngi t. Legatis etiam ex infula adue&is.Id accidit hoc modo: Annici Plocamii g maris
rubri uedhgal a fi fco redemerat libertus arca arabiam nauigans aquilonibus raprus praeter car
maniam quintodecimo die hippuros portum eius inue&us hofpitaii regisiclsementia fex men*
liuoi tempore imbutus alloquio percontanti poftea enarrauit romanos:& Caefarem mirum in
modum in auditis iufticiaiille fufpexitiq? pares ponderedenarii eflent in captiua pecunia : cum
diuerfae imagines indicarent a pluribus fa&os ; Et hoc maxime follicitatus ad amiciriam:lega>
tos quattuor roifit ptindpe eorum Rhachia.Ex iis cognitum.d.efie oppidaiportum contra me
ridiem appofitum oppido palefimundo omnium ibidariflirnoiae regia.cc.pafXebis ftagnum i
tus megifba.ccc. Ixxi/.mil.pafambitu infulas pabuli tantum fertiles compIcxu.Et ex eo duo am
nes erumpere palefimundum iuxta oppidum eiufdem nominis influentem in portum tribus ai
ueis.v.fladiorum ar&iflimo.xy.ampliffimo.Alterum ad feptetrione indiamcg uerfus cydara no
minetProximum e fle indiae promontorium : quod uocatur colaicum quatridui naufgatione;
medio in curfii folisinfula icurrente.Mareid colore peruiridiipraeterea fruticofum arboribus
iubas earum gubernaculis dererrentibus.Septetriones uergilfafq? apud nes ueluti in nouo ccc
lo mirabantur . Lunam quide apud ipfos no nifi ab edaua ad.xe.fupra terram afpici fatetes.
Canopum lucere nodhbus fydus ingens & clarum.Sed maxime mirum iis erat umbras fuas in
noflrnm coelum cadere non in fuumifblerrquealeua oriri 8i iri dextra ocridere potiufq e d i»
uerfo. 1 idem natrauere latus infulae quod praetenderet mdi'ae.x,mil.ftadiorum efle ab oriente
hybernd ultra montes emodos.Seras quoqj ab ipfis afpiriinotos etiam commertio patrem ma>
baciae commeafte eo aduenis ibi feras occurfare.Ipfos uero excedere hominum magnitudinem
rutulis comis: caeruleis oculisioris fono truci nulli commertio linguae. Caerera eadem quae no*
(Iri negocfatores. Fluminis ulteriore ripa merces politas iuxta uenalia tolli ab iis fi placeat pmu
tatiomon aliter odio triftiore luxuriae q fi perduda mens illuc ufej cogitet gd 3£ quod petaf:

quare.Sed netaprobanae quidem quis extra orbem a natura relegata noftris uitiis caret: auije
argentumque St ibi in praecio. Marmor teftudinis fimileiGemmae margaritaecp in honore mul
to praeflatiores.Et totus luxuriae noflrae cumulus ipfbrum opes maiores efle dicebatifed apud
nos opulentiae maiorem ufiwa. Serum nemini.Ne in diem aut interdiu fomnum. Aedificia mb
!<iice ab humo extantia. Annonam nunq augeri.Non fota'lites ueefle. Coli Herculem. Eligi re*
gem a popu'o feneda clatmentiaq; liberos no habentem. Et fi poftea gignat abdicarime fiat hae
reditarium regnum.Redores ei a populo.xxx.darimec nifi plurium fenteria quenq capite darri
nari: frc quocg appellarionem efle ad populum. Ixx.iudices dariifi liberent ii reumiamplius.xxx»
iis nullam efle dignationemrgrauiflimo probro. Regi cultum. L iberi patrisicaeteris arabum.Re
getn fiquid delinquatimorte muldari nullo interimenteifed aduerfantibus cundis;& cemertia
feriam firmorris negant ibus. Fefta uenationeabfumi . Gratiflimam eam rigribus elephantifque
conflare. Agros diligenter coli. Pomis abundareiEfle & in pifcatu uoluptatemiteftudinum ma
xitne : quarum fuperficie familias habitandum contegi tanta reperiri magnirudine . Vitam
hominum centum annis modicam.Haec comperta de taprobane . Quattuor fatrapiae: quas iri
hunc locum diftuhmus ira fe habent.

IfXTVTl jGapifTenaetdaritncarmania. ^ CA. XXIII,

Pro-x,m5s icIo geribus motana capiffenae habet eapiflam urbeiqua diruit Cyrus. Ara>
c^°^3 cum 0PPldo St flumie eiufde noisiqd qda Cophen dixere a Semiramide codi
iK^HsL1 tu. Amnis hefmadus pflues p abefte arachofioiy. Proximos iis a meridie ad ptem ara
chata^e faciut gedtofbsi&a feptetriSe popamiflidasfCartana oppidu fub caucafoiqd poftea ce
crog5is didtu.Haec regio e ex aduerfo badriano^i.Deide eius oppidu Alexandria a coditore di
du: Syndraci:daugalae:parapianae:cataces:magi.Ad caucafu cadrufi oppidu ab alexandro codi»
tura.Infra haec oia ora arabido . Ariana regio abufla feruoribusidefertifep dreudata. Multa tn
interfafa opacitate cultores congregat circa duos maxie fluuios toderon & arofape.Oppidu at
tacnaiarius ananis^ui pfiuitalexandriaabalexandro codita.Patetoppiduftadia.xxx.multotg

LIBER

pu!chrias(ficut Atradnus traditjartacabane.ltem ab Antiocho munitum ftadia.l.Deinde doti
fcigens. Amnes pharnacotis:oppradus:prophthafia.Oppidum saralparum drangx:argetx: za.
rangx:gedrufi.Oppida peucolais : Iymphorta:methoricurn:deferta.Arnnis manain . Augurari
gens.Fiumen boru.Genfurbi flumen nauigabile ponamus pandorum finibus.Irem caberon fo
raj£ oftio portuofus.Oppidum codrigrama.Flumen cophesrinfluut i eu nauigabilia faddarus:
parofpustfbdinus.Ariane pattem efle dararin aliqui uolunt:raenfuramqj produnt utriuiqj lon
gitudine.xix.l.miliu paiTuum. latitudine dimidio minore cj indiae.Alii gedrufos & lyros polue
re per.clxxxiiii.mil pafmox ichthiophagos.Oritas propria no indoli lingua loquetes p.cc.mil.
paCinde pofuere arbiopi gente per.cc.mil. paf Ichthiophagos omnes Alexander uetuit piidbus
uiuere. Vitra delerta.Deinde carmania:ac perfis atcg arabia.Sed priufquam haec generarim per.
(equamurindicare conuenit quae prodit Oneficrirus clafle Alexandri tircuuechis in mediter.
ranea perfidis:& indix narrata proxime a iuba.Deinde eam nauigationem:quae his anis coper.
ta leruatur hodie. Oneficriti 8i Nearchi nauigatiomec noia habet mafionu nec fpatia. Pnmucp
xylenopolisab Alexadrocodita:undecceperutexordiu.luxta qd fiume aut ubi fuerit:no fatis
explanaf.Hxc tn digna memoratu produnf. Ab iis oppidu a Nearcho conditu in nauigatione
ea.Flumen nabru nauiu capax contra infulam diftansdxx.ftadiis.Alexandria codira a Leonato
iuiTu Alexadri in finibus gentis. Argenuus portu laluhris.Flumen tubera nauigabile : circa qd
parire.Deinde idrbiophagi tam longo tracSuiut.xx, dierum (patio prxnauigauerint infulaiquae
folis appellatur:& eade cubile nympharum rubensiin qua nullu no afal abfumitur incertis cau
fis.Origens;Flumen carmanix hytanis portuofum Si auro fertile.Ab eo prima leptetriones ap
paruifle adnotauere. Ardhiram nec omnibus cerni nodhbus nec totis unq . Achemenide ufcg
illo tenuifie.Aeris Si ferri metalla & ariemci ac minii exerceriinde promontorium carroaix e.
Ex quo in aduerfo ora ad gentem arabix macas rraiedlus diftat.Lmil.paf. infulae tres : quarum
organa tantum habitatur a cola a continenti.xxy.mil.paf infulae quattuor intimo in finu ante
pernda.Grca has hidri marini uicenum cubitorum adnatantes tenuere daflem: infula acrota.
dus.-item gauratxun quibus chiana gens.Fiumen hyperis in medio finu perfico oneranaru na,
Viiu capax.FIumen fitiogagusrqao palargndas leptimo dienauigatur . Flumen nauigabile phir.
ftimus.Infula fine nomine.FIume grauius modicarum nauium capax per fufianem fluit. Dexte
ra eius accolunt deximontanitqui bitumen perficiunt.Flumen Oroatis oftio difficili nifi peri,
tis. Infulae dux parux inde uadoia nauigatio paluftri fimilis.Per euripos ramen quofdam pera
gitur.Oftium euphratis.Lacus quem faciunt euleus 8i tigris iuxta caracem.Inde tigris fufa. Fe.
ftos dies ibi agentem Alexandrum inuenerunt feptimo menle poftq digreffus ab iis fuerat pa.
talis tertio nauigationis.Sic Alexandri daflis nauigauit.Poftea a iyagro arabix promototio pa
talen fauonio quem hypalum ibi uocantipeti cernflimum uidebatur.xiii.mil.xxxii. pafaftima
tione.Secuta uero xtas propiorem curfum tutioremque indicauit : fi ab eodem promontorio
siserum amnem portum indix peteret.Diuque ita nauigatum eft: donec compendia inuenit
mercatorducroque india admota eft.Quippe omnibus annis nauigatur fagittario^j chortibus
impofiris.Etenim pyratx maxime infeftabant.Nec pigebit totum curium ab xgypto exponere
nunc primum certa notitia patelcenteJDigna res nullo anno minus fextertiis quingentis mili.
bus imperii noftri exhauriente india:& merces remittenteiqux apud nos centuplicato ueniat;
Mille millibus pafab Alexandria abeft oppidum Heliopolis.lnde nauigat niloeoptum'. ccdii.
mil.paf qui curlusetefiis flantibus peragitur.xv.diebus. A copto camelis icur aquationum ra.
tione manfionibus difpofiris. Prima appellatur hydreum.xxxii. Secunda in monte diei itinere.
Tertia in altero hydremate a copto.xcv.Deinde in roonte.Mox ad hydreum Apollinis a copto
clxxxiiii.milia paftus.Rurfus in monte Mox ad nouum hydreum a copto.ccxxiii.paflus. Eft Si
aliud hydreum uetus . Trolodyticumnominatur.ubi prxfidium excubat diuerriculo duutn
milium. Diftat a nouo hydremate quattuor mille paffus-lnde berenice oppidum:ubi portas
rubri maris a copto. ccl viii .paffus.Sed quia maior pars itineris cofidtur nodibus ,ppter xftus:
& ftatim die ablumuntut totum a copto berenicen iter duodecimo confidrur die . Nauigare
intipiunt xftate media ante canis ortum:aut ab exortu protinus. Veniuntque rirciterixxx.die
ocelin arabix:aut canan thuriferx regionis . Eft 8i tertius portusiqui uocatur muzarquem in.
dica nauigatio non petinnec nifi thuris odorumque arabicorum mercatores. Intus oppida re.
gia eius-.unum appellatur fapharialiudcg laba.lndos autem petentibus utiliflimum eft ab oceli
fgredi Jnde uento hipalo nauigant diebus.xl.ad primum emporium indix.Musirum no expe

SEXTVS 39

tenda propter uicinos pyraras:qui optinent Iocu nomine hydras: neque e abundans mercibus.

Praeterea longe a rerra abeft nauium flatiorlintribufq} efferuntur onera qua» geruntur. Regna-
bat ibi cum proderem haec Celebothras. Alius utilior portus genas necanidonrqui uocaf beca
re.Ibi regnat paridion:longe ab emporio mediterraneo diftate oppido:qd uocatur moduia.Re
gio autem ex qua piper monoxylis lintribus baraton conuehiruruocatur cottonara:quae om- ucl becare
nia gentiu portuumue aut oppido^ nota apud nemine priori inueniunf.Quo apparet mutari
locorum (latus. Ex india renauigant menle sgyprio tybi incipite nr o decebriiaut uticg medii¬
us segypti Itra diem fextumrquod fit intra idus ian.nfas.lra euenit ut eodem ano remeent . Na
uigant aut ex india ueto uulturno:& cum inrrauere rubru mare africo uel auftro. Nuc reuerte
mur ad propofitu.Carmanise oram patere duodecies.l.mil.paCNearchus feripfit. Ab inirio eius
ad flumc fabin.c.mil.paninde uineas coli SC arua.Flume andanin.xxv.miUpatio. Regio uocaf
armusia.Oppida carmaniae: zetis alexaridria.Irrupit deide 6i i hac parte geminu mare i terras:
qd rubru m dixer noftri grsecia erythreum a rege erythra:aut ut alii folis repercuflu tale reddi
colorem exiftimantes.Alri ab harena terracg.Ahi tali aquae ipfius natura.

Sinus perficus & arabicus CA. XXIIII.

Ed in duos diuidif finus.Is qui ab oriete cfrpficus appellatur.xxv.m.pafcircuitutut
Eratofthenes tradit.Ex aduerlb eft arabia:cuius.xii.m.p.e logitudo . Rurfus altero
ambitur finu arabico noiato:oceanu qui ifluir azanium appellant . Perficum ltroiru
V.mil-p. Iatitudinis:alii quattuor fecerunt. Ab eo ad intimu linum redo curfii.xi.m.xxv. prope
modum coftat effe:&: fitum eius humani capitis effigie.Oneficritus 8i Nearchus ab indo amne
in finu perficutateg illinc babylone ab euphratis paludibus fcriplerunt.xxv.mil paf ee.fn carma
nise angulo funt chelonophagi teftudinu fuperfide cafas tegentes:carne uefcetes.A flumine ar-
bi promontorium ipfum inhabitantipraeter capita toto corpore hirtixoriifq; pifdum ueftiti,

Cafcandrus in(ula:parrhorum regna. Ca. XXV.

B ho tradu indiam uerfus cafeadrus deferta infula in oceano mil.paf. tradif .iuxta
eam freto influente ftoidis quseftuola margaritis a promontorio. Carmanis itingun
tur armozei. Quidam interponunt arbios.ccccxii.paf toto littore. Ibi portus mace-
donum-.&f arae Alexandri . In promotorio amnes faganostddn daras 8L (alius. Ab eo promoto-
rium themifteas: infula aphrodifias habitatur. Inde perfidis iniriu ad flumen oroatim: quo di
uiditur ab elimaide.Contra perfidem infulse philos cafandra aracia cum mote praealto Neptu
no facraripfa perfisaduerfus occafum fita optinet littora.d.I.mil.pafetiam in luxum diues.f par
thorum iampridem tranflata nomen.Horum de imperio nunc paucis.Regna parthorum duo
deui gi nti funt omnia:ita enim diuidunt prouicias circa duo(ut diximus)maria rubrum a meri uelpficuti}
die:hyrcanu a feptetrione. Ex iis.xi.quae fuperiora dicuntur:incipiunt a confinio armeniae caf
piifcp littoribus pertinent ad feythas:cu qbus ex sequo degunt.Reliqua.yii.regna inferiora ap¬
pellantur. Quod ad parthos attinet: femper fuit partbia in radicibus montium fiepius didojfc»:
qui omnes eas gentes praetexunt. Habent ab ortu ariosra meridie carmania & arrianos ab occa
fu hyrprariras:medos:a feptentrione hyrcanosiundicg defertis cincte. Vlteriores parthi noma¬
des appellantur. Citra deferta. Ab occafu urbes eorum quas diximusufiatis 8i calliopc:ab orien
teseftiuo Europum:abhybernomania;inmediohecatopylos Arfacia regio nefsea parthyenae
nobiles:ubi alexandropolis a conditore.

Media:melbpotamia:babyIon:feleucia CA. XXVI.

Eceflarium efi: in hoc loco fignare & medo^j fitunrterrarucg facie rircuager ad per
ficum mare:quo fadlius deinde reliqua nofcantur.Nanq? media ab occafu trafueria
oblique parthise occurres :utracg regna includit . Habet ipfa ab ortu cafpios & par-
thos:a meridie fitacenem SL fufianem & perfida:ab occafu adiabenenta feptentrione
armeniam.Perfie rubru mare femper accoluere.-propter quod is finus perficus uocatur . Regio
ibi maritima cyropolis.Quia uero ipfa fubit ad medos elymais megaHa appellatur locus arduo ud dy-
monris a fcenfu per gradus introitu angufto ad per fopolin caput regni dirutam ab Alexandro; max.
Prseterea habet in extremis finibus Iaodiceam ab Antiocho conditam , Inde ad orientem ma.
gni optinec paflargada caftelluun quo Cyri fepulchru e.Et ho£» agbatana oppidu: tranflatu ab
Dario rege ad montes.Inter parthos & arrianos excurrat parsetacene.His getibus 8i euphrate !
feriora regna ldudunf.Reliq dicemus a mefopotamia excepto mucroe eius arabucg populis i
priore didfcis uo lumine. Mefopotamia tora aflyrioru fuit uicatira diiperfa:prseter babyloa & ni-
cum.Macedones eam in urbes cogregauer pg ubertate foli, Oppida pter iam dida habet feka

LIBER

riam:Iaodieeam:ar?emi>am.Item in arabum gente qui arroei uocantur & mardani: antiochia:
quae a prsefedo mefoporamise Nicanore condita:mcatoria uel arbelis uocatur.Iungurur iis ara
besrinrrorfus eldamarii.Super quos ad pellaconta flume bura oppidum: ialamii 8i maiei arabes
Gordyaeis aero iundi aloni:pcr quos zerbis fluuius in rigrin cadit:azones:filices:montani : &
orontes. Quorum ad occidentem oppidum gaue: camela.Item fuaein rupibus. Supra ficiclaffi
iii.mil. paf.per quos Iycus ex armcenia fertur. Ab fitris ad hybernu exortu. Azochis oppidum.
Mox in campeftribus oppida diolpage:polytelia:ftratonicea:anthemus.In uidnia euphratis ni.
cephorion:quod ut diximus: Alexander iufGr condi propter loci oportunitatem.Dicra efl 8L in
zeumate apamia:ex qua orientem petentes excipit oppidu apprime munitum quonda ftadio^
lxv.amplitudine:& farraparum regia appeilatum:quo tribura coferebantur.Nunc in arce reda
dum. Durant: ut fuerant:hebata:& du&u Pompei magni rerminus romani imperii oruros.A ,
zeumate.ccl.mil.pafSunt qui tradunt euphratem Cobaris prsefedi opere dedudunr.ubi eum
diximus fidxine praecipiti curfu babyloniam lfeftaret. Ab afiyriis uero uniuerfis appellatum ar/
mafchartqd fignificat regiu flume.Qua deriuatur oppidum fuit agranie maximis : qd diruere
per fae. Babylon chaldiacarum gentium caput diu fummam claritatem optinuitin toto orbe:
pp qua reliqua pars mefopotamiae:aflyriaeque Babylonia appellata eft.lx.mil.pafi amplexa mu»
ris:duceos pedes altis.-quinquagenos latis. In fingulos pedes ternis digitis menfura ampliore q
noft rarinterfluo euphrate mirabili opere utroqp.Durar adhuc ibi louis beli templum . inuetor
hic fuit lyderalis icientiae . Caetero circuitu in folitudinem rediit exhaufta uirinitate leleucia:.
ob id condirae a Nicanore intra nonagefimum lapidem in confluentem euphratis foffa perdu»
di atcjj tigrisiquae tn babylonia cognominaf .-libera hodie: ac fui iuris macedonu<£ moris . Fe>
run£ ei plebes urbanse fexceta efle.Siru uero moeniu aquilae padenris alas. Agru totius orientis
ferrilifiimum.Inuicem ad hanc exhauriendam 8t crefiphontem iuxta tertium ab ea lapidem in
chalonitide condidere parthirquod eft nunc caput regni.Et poftq nihil profiriebaf nuper Vo
Iogefus rex aliud oppidum uelogelocertam in uicino condidit.Sunt etiam in melopotamia op
pida hippaneum chaldaeo^ dodtrina cla^e . Er hoc ficut Babylon iuxta flumen narragam : qui
dedit ciuitati nomen: Muros hippaneorum per fa: diruere. Orcheni quoqj tertia chaldseo^ do
drina in eode fitu locanfrad meridie uerfi . Abiisnotitae&orthophanitae& graeciocantha?*
Euphrate nauigari Babylonem & perfico mari.ccccxxii.mil.paf.tradunt Nearchus 8i Oneficri.
tus.Qui uero poftea fcripfere a {eleucia.ccccxc.mil.Iuba a babylone eharace. clxxv.mil.d.Flue
re aliq ultra Babylone cotinuo alueo priufq diftrahirur in irrigua.lxxxvii.mil. Vniuerfo autem
curfu.xi.mil.paflnconftantiam meniurae diuerfitas audoru facit : cum perfae quoqj Ichoenos :
8i paralangas alia mefura determinet.Vbi definit alueo munire ad confinium caracis accedere
tractu ftatim infeffat arrali latronesrarabu ges. Vitra quos icenirae. Ambitu uero euphratis no/
mades arabiae u% ad deferta lyriae:unde in meridiem fledi eu diximus iblitudines palmirenas
relioquentem.Seleucia abefl: a capite melopotamiae euphraten nauigatibus undecies.xxv.m.p.
A mari rubro fi tigri nauigef .cccxx.m.A zeumate.d.mil.xxvii. Zeuma a leleucia lyriae ad no»
ftrum Iittus.cxxxii.m.pafi Haec eft ibi latitudo terrarum inter duo maria . Parthici uero regni
.d.cccc.mil.xliiii.paCEft etiamnum oppidum mefoporamiae in ripa tigris arca confluente :.qd
uocant digbani.

Flumen tigris. CA. XXVII.

Ed 81 de tigri lpfb dixifle conueniat.Oritur in regione armeniae maioris: fonte con
(picuo in planitie. Loco nomen elongofine eft.Ipfius qua tardior fluiridiglito . Vtu
de conriracur a celerirate tigris incipit uocari.lta appellant medii fagirtam:influit:in
lacu arethufiam omnia illata pondera fuftinentem & nitrum nebulis exhalantem:
Vnum genus ei pifcium eft:& hic aquae tranlcurrentis non mi Icetur alueo: ficut necetigri pi/
ices in lacum tranlnatant.Fertur autem 8i curfa Si colore diffimi!is.Tranluedulque occurrete
tauro monte in Ipecu mergitur. Subtercg lapfus a latere altero eius erumpitXocus uocatur zo
roanda.Eundem efle manifeftum eft quod demerla perfert. Alterum deinde rranfit Iacurniqui
tefbidis appellatur:rurlu% in cuniculos mergirur:& poft.xxv.mil.paf circa nympheum reddif
tam manu arlimiae.FIuere eum in regionem arhenuClaudius Caeiar audor eftrut 8i cum intu
rmiere confluantrnec tn mifceanf .Leuiorqj arlanias innatat.iiii.m.ferme Ipario.Mox diuilus in
euphrate mergif.Tigris at ex armoenia acceptis flumibus claris ptheiragnice: pharione-arabas
oreos:adiabeno% d2termians:& q diximus mefopotamia facies luftratis motibus gordyaeojt

SEXTVS 40

circa apameam mefenes oppidunrdtra feleucia babyIoniam.cxxy.mil.paCdiuiYusinalueosdn>
os. Alrero meridiem ac feleuciam petit meienen profundens, Alrero ad feptentrione flexus eiuf
dem geris tergo campos cauohas fecat. Vbi remeauere aquae pali tigris appellatur. Poftta recipit
ex media choafpen:atq? ut diximus inter feleuciam & defifphontem uedus:in lacus chaldaicos
fe fundir cofque. Ixx.Mil . paflu. amplitudine implet.Mox uafto alueo profufus dextTa Characis
oppidi infertur mari perfica .x. ore.Inter duorum amnium hoftia.xxy mil.paf.fuere.Aututalii
tradunt. vii.mil.utrocj nauigabili.Sed longo tempore euphratem prarclufere orcheni:& accola:
agros riga nres: nec nifi pof> rigrin defertur 1 roari.Proxima tigri regio paropotamia appellatur.
In ea didbu eft demefene. Oppidum eius dibitach.Iunguntur chalonitis cum de!iphonte:no pal
metis mo.uerura 81 olea pomifcpraliifqjarbuftis nobilis. Ad eam peruenit sagrus mons ex arme
n ia inrer medos adiabenofq; ueniens fupra paraetacenem & perfidem.Chaloniris abeft a perfide
cccclxxx.mil.paf. Tantum a cafpio mari & aflyria abefle compedio itinerum aliqui tradut.Inter
has genres atq; mefenen firracene efheadem arbelitis:& paleftinm dida.Oppidu eius fittace grx
eorum ab orru eflr 5 C fabata. A b occatu autem antiochia inter duo flumina tigrin & tomadoru.
Irem apameae cui nome Antiochus matris fuae impofuit:tigris circufunditur.Hacc diuidirar ar
choo.Infra eft fuiian nn qua uetus regia perfarum.Sufa a Dario Hiftapis filio codita.Abeftafe*
leucia babyionia. ccccl.mil. pafltantundem ab egbatanis medorum per montem charbantum
fn feptenrrionali. Tigris alueo oppidum efl babytace. Abeft a fufis.cxxxy.mil.paflbi morralium
ioli aurum in odio conrrahunr.Id defodiunt ne quo cuifitin ufu. Sufianisad orientem uerfus
iunguntur coffaei latrones 8C misreorum.xl.populi liberae ffriratis.Supra eos paret parthufi mar
di 5C fairae hyi qui praetenduntur fupra hehmaida:quam perfidi in ora iunxirous.Sufaa perfico
jnariabfunr.ccl.milpafiqua fubiit ad eam cladis Alexadri pafitigri intus ad lacum chaldaicum
uocatur aphlerunde iiifa nauigatione.Ix^.mil.d.p.abfunt.Suianis ab oriente funt chcfiei.Supra
chofleosad feprentrionem mofobatenefubmontecambalido:quieftcaucafi ramus.lnde moL
liflimo tranfitu in ba&ros .Sufianen ab elemaide difterminat amnis euleus ortus in medis:mo>
diocp fpatio cuniculo conditusrac rurfus exortus per mefobatenen lapfus Circuit arcem fulam
ac Dianae templum auguftifiimunrcum illis gentibus: & ipfe in magna cerimoia finfiquidemre
ges non ex alio bibunt:^ ob id in longinqua portant.Recipit amnes edippum praeter afplum a
montibus per tarum uenientem ad unum ex fuafianis oppidum.Iuxra eum magoga a carace.xv.
pafi Quidam hoc 1 extrema iuiiane ponut folitudinibus proximum.lnfra euleum elymas eft.In
ora cundla perfi di:a flumine oroari ad caracen.ccxl M.paf Oppida eius feleucia 8i tbfirate appo
fita monti ca<yro.Oram quae praeiace t minorem fyrtium uice diximus inacceflam cceno pluria
muni li mi deferentibus brixa SC ortacea amnibus madente:^ ipfa elymaide in ratum ut nullus
fit nifi circuitu eius a perii de aditis.Infeftatur a ferpentibus quos flumina deportannpars eius
maxime inuia characene uocatur ab oppido arabiae claudente regna de quo dicemus expofita
prius.M. Agrippae fententia.Nancy is mediam & parthiam 8i perfidem ab oriente indo:ab oceri
dente tigri: a feptentrione tauro caucato:a meridie rubro mari terminatas patere in longitudine
terdecies. xx. mil.paCinlatitudine.d.cccxl.prodidit.Praeterea per fe mefbpotamiam ab oriente
tigrirab occafa euphrate:a feptentrione tauro: a meridie mari perfico inclutam longitudine ocH
gentorum mil paf latitudine. ccclx. Charax oppidum perfici finus intimumra quo arabia eude.>
mon cognominata excurritthabitatur in colle manufado inter confluentes dextra tigrinfleua
euleum iii. M.paf! laxitate conditum eft.Primum ab Alexadro magno colonis ex urbe regia du
tinae: quae tum Iteriit deductis militumque inutilibus ibi relidis aiexandriatn appellari iufle~
tat:pagumque pelleneutn a patria fua quem proprie macedonum fecerat.Flumina id oppidum
expugnauere. Poftea Antiochus reftituit quintus regum : c£ fuo nomine appellauit.lterumque
infeflatum PaflionesSogdonaci filius rex finitimorum arabum : quem iuba fatrapem Antio
chi fui fle falfo tradit : oppofitis molibus reftituitmomen fuum dedit emunito fitu iuxta in lon
gitudinem.td.Mil.pafT.Latitudine paulominus.Primo fuit a Isttoree ftadiis.x. maritimum eria
in pianda porticus habet . Iuba uero prodente .1. Mil.paflu. Nunc abefle a littore.cxx.Mil.
Legari arabum noft ique negociatores : qui inde uenere : affirmant . Nec in ulla patte plus
aut celerius profecere terrae fluminibus inuedae.Magis id mirum efl eflu loge ultra id accede
te non repercufia.Hoc in loco genitum efle Dienyfium terrarum orbis fitus recenriflimum au*
dorem conftatrquem ad comentada omnia in oriente praemifit Diuus Auguflus ituro in arme
Bi&ad pacthicas:arabica(cp res maiore fiiio.No me ptericnec fum oblitus lui queeg fitus diligo

ueloxii

LIBER

tiflimum au&ore uifom nobis in introitu huius opis.In hac tame parte arma romana feq placet
nobis:Iubaq? rege ad eunde Claudiu Csefare fcriptis uoluminibus de eade arabica expeditione.

Arabia:noraades:nabatei:omani:tilcs:& Ogygis infulae. CA.XXVIIl.
Rabia gentium nullis poftferenda amplitudine longiffima a monte amano a regioe
ciliciae comagenifcg defcendit(ut diximns)multis gentibus eo^: dedudhs illo a Tigra
ne magno:fponteueroad marenoftrum littu% segyptiacum ut docuimus Necnon
6 1 in media fyrise ad libanum montem penetrantibus nubeisrquibus iunguntur ramifi Deinde
teranei: deinde patami.Ipia uero peninfiila arabia inrra duo maria rubrum perficucg percurrens
quoda naturae artificio ad fimilitudine atcg magnitudine itali maris et circufufa.In eande et coe
Ii parte nulla differenda fpecfat.Haec quocjj in illo fitu.Foelix eius populus. A noffro mari ufqs
ad palmirenas folitudines diximus.Reliqua nuc inde peragemus.Nomades infeftatorefq; chal
dscopi fcenitae:ut diximus claudut:& ipfi uagiifed a tabernaculis cognoinatiiq ciliciis metaf ubi
libuit.Deinde nabathei oppidum incolunt petram noie in conualle paulominus.ii.mil.paf.am/
plitudinis drcundatum montibus inacceflis amne interfluente. Abeft a gasa oppido littoris no
firi.d.c.M.a finu perfico cxxii.M.Huc conuenit utrunq? biuium eorumiqui fyxiae palmiram pe
tiere:& eorum qui ab gasa uenerunt. A petra incoluerunt omani ad characen oppidis quonda
claris a Semiramide conditis abefamide 8C foroadia.Nunc funt lolitudines.Deinde eft oppidu
quod characenorum regi paret in pafirigris ripa forath nomine in quo a petra conueniunt cha-
raceni. Inde.xii.mil. pafftcundo seftu nauigant.E particho enim regno nauigantibus uicusite/
redon.Infra cofluentem eufratis & tigris leua fluminis chaldaei obnnent: dextra nomades fce'
nitse.Quida & alia duo oppida longis interuallis tigris pernauigari tradiit barbathiarmox thu/
ttiathamiquod abeft a petra decem dierum nauigationerNoftri negoriatores dicunt characeno
ru regi parere:& apamea fitam ubi reftagnatio euphratis cum tigri confluat. Itacg molietes incut
fionem partho$:operibus abiectis inundatione arceri.Nunc a chara ce dicemus oram.Epipba.
nio primum exquifitamdocus ubi euphratis oftium fuit flume falfum. Promontorium chaldo.
uel chatei neiuoragini fimiliusiq marirper.l.paforetfiurnemachanarntdcferta.c.mil.p.ufcp ad infula icadi.

Sinus capeius quem accolunt gaulopes 8i chateni.Sinus gerraicus.Oppidu gerra.v.mil.p. ampli
tudine turres habet ex (alis quadraris molibus. A littore.I.mil.pafTu.regio attene.Ex aduerfo ty
ros infula totidem milibus a littore.PIurima margaritis & celeberrima cu oppido eiufdem no.
minis.luxtaq; altera in ora promontoria eius.xxii.d.pafiVltra magnas afpici infulas traduntrad
quas non fit peruentu.Huius ambitu cxii.mil.d.p.a perfide longius abefie:adiri uno alueo angu
fto.-lnfula afgiliargetes nocheti:surachi:borgodi:catarrei:nomades.Flumecynos.Vltra nauiga-
tionem in coperta ab eo latere propter fcopulos tradit luba.Prsetermifla mentione oppidi orna
norum batrafa aues 8t tomamemiquod priores celebrem portum carmanise fecere.ltem omen
& athane : q nuc oppida maxie celebrari a pfico mari nri negoriatores dicuta flurtue canis. Vt
luba tradit mons adufto fimilis.Gentes epimaranitse.Mox ichthiophagi.lnfiila deferta.Gentes
bathymi.Eblithei montes.Infula omoemus.Portus machorbe.lnfula etaxalos. Oncbobrice ges
cadei Infulae fine nominibus multae.Celebres uero ifurairhinnea 8i proxima in qua fcriprae funt
ftelae lapideae litteris incognitis.Goboea portusibragae infulse defertae.Gens caludei-.dabanego
ris regio: Mos orfa cum portu.Sinus duatus. Infulse multae.Mons tricoriphos.Regio cardalena.
Infulse folanidae: capina-.item ichthiophagorum. Deinde glari.Littus hamaeumiubi auri metal
la.Regio canauna.Gentes apitami:gafani:infula deuuade.Fons goralus garpheti.lnfulae alaea&f
amnamethus.Gens clare.lnfulae cheloitis:ichthiophagon:multhe.Eodanda deferta bafag.Mul
tae fabaeorum.FIumina tharnariamnu. Infulae dolicae.Fontes daulotes doradnfula epterosdaba
nis*coboris: fambracnate:&: oppidum eodem nomine inconrinenti.A meridie ifulae mulrae:ma
xima camariiflumen myfecrosrportus leupas.Scenitae fabaei.lufulae multae.Emporium eorijd aci
la:ex quo in indiam nauigatur. Regio amithofcutatdarrmia.Mizi maiores & minores:drimati:
macae.Horum promontorium contra carmaniam eft.Diftat.l.mil.paf Mira res ibi traditur.Nu
roenium ab Antiocho rege mifenae prsepofitum ibi uici fle. Eodem die dafle seftucg reuerfo:ite
xum equitam contra perias dimicantem & gemina trophaea eodem in loco Ioui ac Neptuno fla
tuifle.lnfula in alto obiacer ogyris:clara:Erythra rege ibi fepulto.Diftat a continente.cxxv.M.p.
Grcuitu.cxii. mil.d.Nec minus altera clara i azanio mari diofcuriada diftans a fiagro extimo p
montorio .cclxxx.rnil.pafReliqui incontinente a noto etianum autaride:in montes odo die^
tranfitus.Gences larendaniicatabani: gebanitse pluribus opidis:fed maximis nagia : & thonna

SEXTVS 4*

teploru.Ixy.HaeceftampIitudinfs fignificatio hoc promontoria m:a quoad continente troglo
dyrarum. l.MiI.p.thoani:achchitx:chatras mont<i:tonabei:antida!ei:lexiante:agrei:cerbani:/a, ul' accheni
baei:arabu propter thura clari flimi:ad urracp maria porredfs gentibus.Oppida eorum in rubro
lictore m3rane:marma:corolia:fabatra.lntus oppida nafcus:cardaua:carnus.& quo merces odo*
rum deferunt tomaIa.Pars eorum atramire quorum caput ibbotale.lx.Mil. templa muris indu
dens. Regia tamen omnium mari iaba.Sinum opnnent.xriiu.mil.pafirtferrum infulis odori fe*
ris.Arramitis in mediterraneo iunguntur.Minei mare acco!unt:&: elaroitae.Oppidu eiufdeno*
rninis.Iis iunguntur caguIatse.Oppidum fibfiquod gtsci appoten uocant arlicodani. Vadei op
pido magno barafei lechieni:lygaros inlularquam canes non intranrexpofiticj} circa littora erra
do moriuntur.Sinus intimus in quo leanite qui nome ei dedere.Regia eorum laeana:& in finu uel agra
Iaeanar:uel ut abii elana.Nam 8i ipfum finum noftri elaiticum fcnpfere:alii alaniricu.Arternido
rus alanir icu.f uba laniricu. Circuitus arabiae acharace larana colligerepditur quadragies odies.
Lw.paf.Iuba paulominus.xI.mii putat.Latiiuma eft a feptentrione inter oppida heroum 8C cha*
racen- Nunc 8C reliqua mediterranea eius dicantur.Nabatheis thimaneos iunxerut ueteres: nuc
fiint taueni: iiieileni: iarracenirarrenitOppidd in quo omnis negociatio conuenit:hemuatae:ana*
litte. Oppida domadaiegrata mudei . Oppidum badanathaxharrei.Oppidum chariatrachoalfc
Oppidum phodarac minei a rege creta: Minoe(utexiflimant)originem trahentes: quorum char
mei oppidum.xiiii.miLpanmarriba baramalacu:S<: ipfum non fpernedum.Item carnon rhamei:

6i horum origo Rhadamathus putatur frater Minois.Homerite maftala. Oppida:hamirei:fan*
nei:chantace:badlias:harma.Oppidugedranite:arnpre:iIifinate:b3chiiite:lamei:amathei.Cuop*
pidis nefia 8C cennefleri.Zamareni cum oppidis faiace:lcanrate:bacafcami.Rhiphearma oppidu
quouocabulo appellant ordeum.Aurri:& rhauitgyrei & mathacei : Helmodenesxum oppido
ebode. Agadturi In montibus oppido.xxy.mil.panin quo fons emifchaba!es:quod fignificat ca*
melorum oppidu. Amyelomei colonia milefiorum. A&rida oppidum calingii:quorum mariba
oppidum fignificat dominos otnnium.Oppida pallon murarmimaltiuxta flumen per quod eu--
phraten emergere putant.Gentes agrei hamonii.Oppidu athenexaurarani: quod fignificat di*
tiflimos armento. Coranitae: ce fanixhoani.Fuerunt&graeca oppidaratethufa larifiaxhalris de*
leta uariis bellis. Romana arma folus in eam terram adhuc intulit Aelius Gallus ex equeftri or*
dine.Nam Catus Caefar Augufti filius profpexit tantum arabiam.Gallus oppida diruit non no
tninata ab audtoribusqui ante fcripferunt:egran anneftum :e fcam: magu fum: ta macu : labeciam:

& fupradidtam maribam:drcuitu.vi.MiI.p.Ite caripetarquo longiffime proceffit.Oetera expio*
rata rerrulir.Nomades lade & ferina carne uefci.Reliquos uinu ut indos palmis exprimere, Ole
um fefamae.Numerofiffimas efie homeritas minores: fertiles agros palmeris arbuftis. In pecore
dtuites cebanos 3L areostarmis praedare maxie chatramotitas.Carreis latifTinaos & fertiliflimos
agros. Sabaeos diriflimos filuarum fertilitate odoriferarauri metallis agroru riguis mellis: eserae*
prouentu. Oelde de odoribus fuo dicemus uoluine. Arabes mitrati deguncaut intofb crine:
barba abraditur.-praeterq in fuperiore labro. A Iiis & haec intonfa:mirumcg didu ex innumeris
populis pars quo aequa in comertiis:aut latrociniis degitun uniuerfum getes dirifiimae:ut apud
quas maxime opes rom3norum:parthoruque fubfiftantruendentibus quae e mari aut filois capi
antmihilqj inuicem redimentibus.Nunc reliqua oram arabiae contrariam periequerour.Timo
flhenes totum finum quatridui nauigatione in longitudinem taxauit:bidui latitudinem. Angu
fiias.mi.M.d.pafiEcatodhenes ab oftio.xiii.M.in quacg partem. Arte: arabiae latere.xiiii.I.M.

. Sinus maris rubri troglodyrici Si tethiopici. CA. XXIX,

nRoglodyticouero undecies.lxxxiii.Mil.d.pa.ptoIemaida ufque Agrippa.xiiii.palTu.

xxxii.fine differentia laterum.PIerique Iatitudinem.ccccIxii,prodiderunt faucis quae
hyberno orienti obuerfa.Alii.iiii.M.alii.vii.alii.xii.Mil.p.patere.Situs at ita fe habet;

A finu leanitico alter finustque arabes eant uocacin quo herou oppidum eft.Fuit &
cambyfo inter nelos 8L marchadas:dedudis eo aegris exercitus. Gens tyra. Daneon portus. Ex
quo nauigabile alueu perducere in nilum qua parte ad delta didura:decumt.lxii.d.paflT.inter*
ualIo:quod inter flumen rubru mare iter eft primus omnium Sefoftris aegypri rex cogitauit:

Mox Darius per farum.Deinde Ptolemaeus fequens:qui eduxit foflam latitudine pedum.c.alti*
tudie.xxx.i lSgitudie.xxxyii.M.d.p.ufqj ad fotes amaros. Vitra deterruit inudatioms metus ex
celfiore tribus cubitis rubro mari coperto q terra aegypti. Aliqui eam non auferunt cauiatfed ne
imnaiiTo mari .corrumperetur aqua nilfiquae fola potus praebet. Nihilominus iter totu terendo

LIBER.

frequetarur a mari a»gyptio:quod eft triplex. Vnura a pelufio per harenas:in quo nili calami de
fixi regant uia non reperiturrfubinde aura ueftigia operiente. Alterum uero duobus .Mil.paff,
ultra cafium montem:quod a. lx.Mil.paffredit in pelufiacam uiam.AccoIuntarabesautei.Ter.
tiu a gerro quod ad ipfum uocat.Per eoldem arabes.Ix.paf.propius afperum montibus &' inops
aquaru.Eae uise omnes arfinoen ducunt conditam lororis nomie I finu charandra a Ptolemaeo
Pbiladelpho:qui primus troglodyticen excudit amnem:qui arfinoen pratfluitrptolemseum ap.
pellauit.Mox oppidum paruum eft aennu : pro quo alii philoterias fcribunt.Dexde funt azarei:
ex troglodytarum connubiis arabes feri.lnfulae lapirene:(citaIa:Mox delerra adimyos herinos:
ubi fons tadnos:mons eosrinlula Iambe.Portus multi.Berenice opppidumtmatris Philadelphi
nomine:ad q uod iter a copto diximus. Arabes autei & gnebadei trogIodytice:quam prifci mi.,
choemalii midoen dixere.Mons pentedadylos.lnfulae ftensedyrae aliquot halonnefes non pau.
a'ores:cardamin.Topazos quae gemmz nomen dedir.Sinus infulis refertus ex iis:quae mare uo
carunaquola quae eratanos:finentes.Regum ii pratfedi fuere.Introrfus candeitquos ophiopha.
gos uocant:ferpentibus uelci alTueti.Neq? alia regio fertilior earum.Iuba qui uidetur diligentif
fime profecutus haecomifit in hoctradu(nifi fi exemplarium uiuum eft)berenicen altera : qua:
panchryfos cognominata eft. Tertiam quae epidires infignem loco.Eft enim fita in ceruice Ion.
ge procurrenterubi fauces rubri maris.iiii. Mil.d.paffab arabia diftant.lnfulae ibi cyris topaziu
ferens: 8i ipfa ultra filuas ubi ptolemais a Philadelpho condita ad uenatus elephantorutmob id
epitherias cognominata iuxta lacum monoleum.Haec eft regio fecundo uolumine a nobis ligni
fieatadn qua.xlv.diebus ante Iblflitium totideq; poftea hora . vi. con fumuntu r umbrae:& in me-
ridiem reliquis horis cadunt.Caeteris diebus in feprentrionemxum in berenice quam primata
pofuimusbpfo die folftitii.vi.hora umbrae in totum abfumantur:nihilcg adnotatur aliud noui.
D.cii. Mil.palfinteruallo a ptolemaide res ingentis e xempli:locu% lubtiliratis immenfe mun>
do ibi deprehenlo cum indubitata ratione u mbraru. Eratofthenes mefixram terra: prodere in
de coeperst.Hinc azanlum mare:promontorium quod aliqui hifpalum fcriplere. Lacus manda,
lum.lnfula cafttist&T in alto multaedn quibus teftudo plurima.Oppidum luchae.Infula daphni.
dis.Oppidum aduliton. Aegyptiorum hoc lerui a dominis profugi condidere.Maximu hic em.
porium troglodytarum etiamaethiopum,Abefta ptolemaide. v. dierum nauigatione. Deferunt
plurimu ebur.Rhinocerotum cornua.Hippopotamoru coha:celtium:teftudinu:lphingia:ma.
cipia.Supra atthiopes arroteras infulae quae alaean uocantur.Ite bacchias:& antibacchias: 8£ ftra
tioten.Hinc in ora aethiopix finus incognitus:quod admiremur cum ulteriora mercatores fcru
tentur.Promontorium in quo ell fons cutius expetitus nauigantibus. Vitra Ifidis porrus.x.die.
rum remigio ab oppido adulirarum diftans.In eum rroglodytis myrrha confertur.Infulae ante
portu duae pleudopylae uocanturrinteriores totide pylae. In altera ftelae lapfdeae litteris incogni.
tis.u1tra finus abalites.lnlula diodori:& aliae defertae.Oppidumgaza.promontorium & portus
mofTilicus-quo cynnamomum deuehitur.Hucufcg Sefoftris exercitum duxit. Aliqui unu aethio
piae oppidum ultra ponunt in Iittore baragaza. A molelite promontorio atlanticum mare inci.
pere uultluba:praeter mauritanias fuasrgadisufq; nauigandum choro.Cuius tota lententia hoc
in loco fubtraheda no e. A pmotorio xdope qduocatur lepteachra ab aliis drepanum : proponit
redo curlii praeter exufta 8i malacho infulam.xv.Mil.paf.effe.Inde ad Iocu que uocant Iceneos
ccxxv.M.Inde ad in lixiam fadanum.cl.mil.p.Sic fieri ad apertu mare.xviii.lxxxv.M.paCReliqui
oes pp folis ardore nauigare polle non putauerunt.Quin & commertia ipfa infeftant ex infulis
arabes alcitae appellatirquonia bubulos utres binos fternentes ponte pyraticam exercent figit*
tis uenenatis.Gemes troglodytarum Iuba tradit therothoas a uenatu didos mirae uelocitatis fi
cut ichrhiophagos natates ceu maris animalia.Bargenos:zageras:chalybas:iaxinas:fyrecas : dare
mas:domazenes.Quin 8i accolas nili a fyene non aethiopu popuios:led arabum efle dicit ufque
meroen.Solis quocg oppidum quod non procul memphi in aegypti fitu diximus arabas condi»
tores habere.Sunt Si qui ulteriorem ripam aethiopiat auferat adtxedantqsafricx. Ripas aute in
colere propter aquam.Nos relido cuiq? arbitrio intelligendi oppida quo traduntur ordine utri
ponemus. A lyene 8i prius arabiae latere gens caraduppi.Deinde fcenitae.Oppida tacomplon:
qua quidam appeHauerunt.thathicen:arhamnura:lelamon:findura:nafiudum:anaundoma:cu.
nnara:beta:8ibochiana:leuphitorga:tantarene:meechidita:noa:gophoa:gyftate:megeda: learrhe
nia:nupfia:direa:pataga:bagada:dumana:rhadata:m quo feles aurea pro deo colebatur. Boroin
mediterraneo mallo.-proximum meroe.Sic prodidit Bion.Iuba aliter. Oppidum limum ! mon.

SEXTVS 42

re megatfcos frer aegyptum Si aethiopiatquod arabes myrfon uocauere.Deinde tacofponrarha
tu:fefiitniurn*pidne:rnitnuda:corarnbin.Iuxta eam bituminis fontem:hamodata:profcla: pare
tarmaraa : telTata:gallas:zoton:gaucomene:meumpidi:botas:endonda:cametas.Nomadas in ta
beroaculis uiuentes cyftae:pemani:gadagaleni:paloi:primi: nuplii:defeleni:parini : grambreues:
m3gafhe:fegafmal3:cranda:dena:cadeumna:thena:barha:al3na:macua:fcamos:gora,In infula ab
iis ab Alexandro calIim:feren:mallos.agocen.Ex africae latere rradira funt eodem nomine raco-
pios alterarfiue pars prioris mogora:fea:edofa:pelenaria:epyndis:magufa:bauma: lanitirnatfpyn-
tum3:l/dopta:gen{ba-pindicitora:cugoa:orlima.fua(a:mauma:rhuma:urbuma:mulona:qd' op¬
pidum gr aeci hypatiton:uocarunt.Pagoargas:zamnes:unde elephanti incipiant,MabIia:berrefa
cetuma. Fuit quondam St epis oppidum contra meroen anteq Bion fcriberet deletum. Haec fdt
prodita u (que meroen:ex quibus hoc tempore nullum prope utroque latere exrat.Caeterae foli-
tudines.Naper renunciauere prindpi Neroni miffi ab eo milites praetoriani cum tribuno ad ex
plorandum; inter reliqua bella aethiopicum cogitanti. Intrauere autem Sl eo arma romana Diui
Augufli temporibus duce.P.Petronio & ipfo equeftris ordinis praefe&o. Aegyptus oppida eo~
tom expugnauit.q fola inuenerat:quo dicemus ordine;pfcIchin:primin;bocc n : furuminrcam
bufinrattenan;ftadilin:ubi nilus praecipitans fe fragore auditu accolis aufert. Diripuit oi nepa-'
ta.Longiflimi autem a iyene progreflus.cLcccIxx.Mil.paCNec tamen arma romana fohtudine
ibi fecerunt. Aegyptiorum bellis attrita eft aerhiopia uicifiim imperitando feruiendoque clara
potens etiam ufque ad troiana bella Mennone regnanre.Et fyriae imperita fle eam noftroque
Iittore aetate regis Cephei patet Andromadae fabulis.Simili modo & de menfura eius uana pro
didere. Primus Daiicn ultra meroen longe fubuedus.Mox AriftocreonrS' Bfon:& Bafilfs.Simo
nides minor etiam quinquennio in meroe moratus cum de sethiopia fcriberet.Nam 8i Thirno-
ffbenes daffiam Philadelphi praefedus fine menfura dieru.lx.a fyene meroen iter prodidit.Era
toffhenes.d.c.M.xxv. Artemidorus dc.Millia .Sebofas ab aegypti extremis fexdecies.lxxy.MiL
pafTproxime didti.lxy. Verum omnis haec finita nuper difpuratio eft :quoma a fyene.d.cccclxii.
Mil.Neronis exploratores renunciauere his modis. A fyene hieramiycaminon.Iiiii.Mil.paCInde
tania.lxxy.Mil.pafT.regione enominiton.Aethiopu primi.cxx.Mil.Acfnam.lxiiii.Mil. Pitaram
xxv. Tergedum.cvi.M. infulam gaugaden efie in medio eo rradu.Inde primam uifas aues pfita-
cos:3£ alteratquae uocaf artigula:aniroaI-phingion:a tergedo cynocephalos.Inde nabatha.lxxx.
Mrt-Oppidum id paruum inter praedidfa folu. Ab eo ad infulam meroen.ccclx.Mil.Herbas cir
ca meroen demum-uiridiores filuarumque aliquid apparuifle:rhynocerotum elephantoruque
uefligia.Ipfum oppidum meroen ab introitu infulae abefle.lxx.Mil.paffluxtaquealia infulam
tractu dextro fiibeuntsbus alueoiquae portu faceret. Aedificia oppidi pauca.Regnare fcemina
Candaceiquod multis iam annis nomen ad reginas tranfift.Delubru Hammonis eft ibi religio
fum:3t toto tracftu facella.Caeterum cum potirentur rerum aerhiopes-infula ea magnae datiraris
fuit.- Tradunt armatorum.ccl.Mil.dare (blitatn : artificum.iiii.MiLaIere.Reges aethiopum.xly.
6C hodie traduntur.

Multiformes 8t mira: hominu effigies. C A. XXX.

Niuerfa uero gens etheria appellata eflrdeinde atlantia;mox a Vulcani filio Aethio

pe aerhiopia, Animaliu hominuque effigies moflriferas circa extremitates eius gigni
1 minime mirumrartifid ad formanda corpora effigiefque celendas mobilitate ignea.

Ferunt cerre ab orientis patre intima gentes e fle fine naribus aequali totius corpo«>
nVplanitie. Alias fuperiore labro orbas;alias fine linguis.Pars etiam ore concreto: & naribus ca>
renstuno tantum foramine fpiratrpotuque calamis auenae trahit & grana eiufdem auenae fpon-
te prouenientis ad uefcendum:Qu?bufdam pro fermone nutus motufque membroru efle.Qui
buida ante Prolemaeu latinum regem aegypti ignofus fuit ufus igniu.Quida 8t pygmaeorugen
tem prodiderunt ante paludesrex quibus nilus oriretur.In cra enim ubi defiimus continuimo
tes ardentibus fimiles rubent.Troglodytis 8t rubro mari a meroe tracfhis omnis qui fupponif a
napata rridui itinere ad rubrum littus aqua pluuia ad ufiim compluribus locis feruatunfertilif
fima regione quae intereft auri. Vlreriora atabuli rethiopum gens tenet.Deinde contra meroen
megabarri; quos aliqui adiabaras nominauere:oppidum habent Apollinis.Pars eoru nomades
quae elephantis aefcitur Et ex aduerfb in africae parte macrobii.Rurlus a megabariis mennoes:
8i daneIli.dieruque.xx.interualIo critenfi.Vltra eos dochi.Deinde gymnites femper nudi.Mox
anderae : m a t hitoeimefigebes; hiporeae atri coloris tota corpora rubrica illinut.At ex africae par

LIBER

te medimni.Deinde nomades cytiocephaloru lade uiuentes:olabl:forbors : quiodonu cubiV
torum efle dicuntur. Atiflocreon libyae latere a meroe oppidum tolcn dierum quinque itinere
tradit.lnde dieru.xii.eiar aegyptiorum oppidumrquo pfammeticum fugerent in eo prodantur
annis.ccc.habita{Te.Contra in arabico latere daron oppidum efle eorum.Bion aute iapen uocat
quod ille eiar:& ipfo nomine aduenas ait fignificari. Caput eoru in iniula lembobitin : # tertiu
in arabia iai.Inter montes autem 8i nilum fymbarri fant phaliges.In ipfis uero motibus afchse
multis nationibus. Abefle a mari dicuntur dierum quinque itinere. Viuunt elephantorum ue~
natu.Infula in illo febritarum regioni paret. Ab ea nubei aethiopes dierum odo itinere.Oppidu
eorum nilo impolitum tenupii lambrirapud quos quadrupedes omnes flue auribus etia elepha
ti. At ex africae parte ptoembari toemphanaeiqui canem pro rege habent motu eius imperia au^
gurantes. Arufoi oppido longe a nilo fito.Poftea achi(arin:phaliges marigerri cafamarri.Bion #
alia oppida in ifulis tradit. A febobiti meroe uerfus die^j toto itinere.xx.Proxiae infulae oppidu
oel daioen febarritarum fab regia.Et aliud afar. Alterius oppidum dandem.Tertia medoen uocant: in qua
oppidum alel.Quartam eodem quo oppidum nomine garoden:inde paropas oppidu . Nauos:
roodudae:maudatini:fecandini:colligati:fecandae:naue<flabae:cumi:agrofpi:aegyptani:candfoga
ri arabum fumorum.Regio fupra firbitumtubi delinunt montes: traditur a quibufdaro habete
maritimos aethiopas nificaftes:nifitas:quod fignificat ternu & quatemum oculorum uirosmon
quia fic fintrfed quia fagittis praecipua conteplatioe utuntur,.Ab ea uero parte nili quae fupra fyt
tes maiores oceanumque meridianum protenditur:dalion uocatos efle didtpluuia tamu aqua
utetes:ciforos:logoporos. Ab eocalidbus dierum.y.itinere ufibalcos:iluelos:pherulios:ualios:d
uel nigrim fpios.Reliqua deferta. Deinde fabulofa ad occidentem uerfus nigroae:quorum rex unum oculu
habeat in fronte. Agriophagirpantherarum # leonu carnibus maxime uiuentes: pamphagi onv
nia mandentes. Antropopbagi humana carne uefcentes.Cynamolgi caninis capitibus .Arthaba*
thitae quadrupedum ferarum modo uagi.Deinde helperiae fperoritquos in mauritaniae confio
nio diximus.Pars quaedam aethiopum Iocuftis tantu uiuit fumo # lale duraris in annua alimen
ta in quadragelimu uitae annum non excedunt. Aethiopum terram uniuerfem cum mari rubro
patere in longitudine femel # uities.Ixx. Mil.paff.In latitudinem cum fuperiore xgypto duode-
des.xcini.MiI.Agrippa exiftimauit.Quida in longitudinem ita diuiferunt.A meroe tirbinixv.
dieru nauigarione. Ab ea.xii.ad dabellos. Ab iis ad oceanum aethiopicu.yi, dierum iterin totu
enim ab oceano ad meroen.d.cc.Mil.xxy.Mil.pa{Tefle inter audores fere conuenit.Inde fvene
quantu diximus.Sita eft aethiopia ab oriente hyberno ad occidente hybernum.Meridiano car¬
dine filuae nebeno maxime uirennmeridiana eius parte imminens mari mons excelfus aeternis
ardet ignibus aeonocauma didusta quo nauigatio quatridui ad promontoriu quod hefperion*
ceras uocatur confine afiica::iuxta aethiopas # hefperios.Quida # i eo tradu modicos colles
amoena opacitate ueftitos aegypanum: fatyrorumcj produnt.

Infulae aethiopici maris. CA. XXXI.

Nfulas toto eo mari & Euphorus coplures efle tradit:# Eudoxus:# Timofthenes.
Clitarchus uero Alexandro regi renuntiatam adeo diuitemrut equos incolae talentis
auri permutarent. Altera ubi lacer mons opacus filua reperrus eflet diftillatibus arbo
ribus odore mirae fuauitaris.Contra finu perficu cerne nominatur infula aduerla aethiopise.cu-
ius necp magnitudo necg inter uallum a continente conflat. Aethiopas tantum populos habere
traditur.Euphorus audor eft:a rubro mari nauigantes in eam non pofle propter ardores ultra
qualda colunas(ita appellantur)paruae inlulae prouehi.Polybius in extrema mauritania contra
monte atlante a terra fladia.yiii.abefle prodidit cernen.Nepos Cor.ex aduerfo maxime cartha
ginis acontinente.paf.Mil.non ampliore circuitu.ii.Mil.Traditur & alia infula contra montem
atlante: & ipfa atlantis appellata. Ab ea quincg dierum nauigarione folitudines ad aethiopas he/
fperios:# promotoriu quod uocamus helperionceras.Inde primu circuagente le terra^e fronte
in occaium ac mare arlanticu.Contra hoc quoqj promontoriu gorgones infulae narrantur.Gor
gonum quonda domus bidui nauigarione diftantes a continente ut tradit Xenophon Lapfece
nus.Penetrauit in eas Hano paenorum imperator: prodiditq; hirta feminarum corpora uiros
pniritate euafifle.Duaruqj gorgonu cutes argumenti:# miraculi gfa in Iunonis teplo pofuitdpe
datas ufcpad Carthagine capta. Vitra has etianu duae helperides infulae narranf.Adeoq; omnia
circa haec incerta funt:ut Statius Sebofus a gorgonu infulis praenauigatione atlantis dierum.xl.
ad udpendum infulas curfum prodiderit:ab iis ad helperionceras unius.Nec mauritaniaeinfu'

SEXTVS

43

larum certior fama e. Paucas mo condat efle ex aduer fo autologum a Iuba repertasrin qbus gae.
tuhcam purpuram unguere inftituerat.

.i De fortunaris infulis. CA. XXXII.

I f Vnt qui ultra eas fortunatas putant efle quafdaqj alias:quai& numero ide Sebofas et
jifpatia complexus Iunomamabefle a gadibus.d.ccf.MiI.pafitradit. Ab ea tantundem
[fad occafum uerfiis pluuialia caprariamqj.In pluuialia non efle aqua nifl ex imbribus
Ab iis. ccl.mil.paf Fortunatas contra leuam mauritaniae.piii.mili.pafOra folis uocari in conual
le a conuexicate S£ planaria a fpecie couallis:circuitu.ccc.m.paf Arboiji ibi proceritate ad centu
quadragintaquattaor pedes adoIefcere.Iuba de fortunatis ita inquifiuit:ut fub meridie politas
efle prope occafum a purpurariis.d.ccxxe.m.p.fic ut.ccl.fupra occafum nauigetur. Deinde p.ccc
Ixxy .millia pafE ortus petatur. Primam uocari ombrion nullus aedificiorum uefligiisrbaberein
montibus ftagnurruarbores fimiles ferulae:ex quibas aqua exprimatunex nigris amara:ex candi
dioribus potui iucunda. AJ tera infula iunonia appellari. In ea aediculam efle rantu lapide extru.
diam. Ab ea in uicino eodem nomine minore.Deinde caprariam dacertis grandibus refer tam. In
confpedtu eai^ efle ningariarquae hoc nomen accepit a perpetua niue nebulofa.Proxima ei cana
riam uocari a multitudine canum ingentis magnitudinis.Ex quibus perdudi funt a luba duo:
quin .apparent ibi ueftigia ^dificio^.Cum autem copia omnes pomose 8C auium ois gnis abun
dent-.hanc 8£ palmetis cariotas ferentibustac nuce pinea abudare.Efle copiam quocg mellis. Pa.
pyrum quoqj 5 i. filurosin amnibus gigni.lnfeftari eas beluisrquae expellantur affidue putrefcen
tibus. At abunde orbe terrarum extra intra indicato coi leda in ardu menfura aequior uidetur.

Terrae per tnenfiiras computatae digeftio. CA ,XXX1H.

S, Olybius a gadirano freto Iogitudfe diredo curfu ad hos maeoris.xxxiiii.xxxvii.Mil.

I d.pafTprodidit. Ab eodem initio ad orientem redo curfu ficiliatduodecies.lx.mil.d.
^J j paf Creta.ccclxxy.paf.Rhodum.clxxxvi.d.pafi Cheledonias tanmnde.Cypru.ccxxy
pafOnde iyrise fHeucia pieriam.cxv.pa.Quae coputatio effidt uicies rer.xl.m.paflus.
Agrippa hoc idem interuallum a freto gaditano ad finum perficum per longitudine direda.xx
aririi .x I.mil.paflf taxat : in quo haud fcio an fit error numernquoniam idem a ficulo freto alexan
dria curfus.xiiJ.M.pafTtradidit. Vniuerfus autem circuitus per finus didos nb eodem exordio
colligit intra maeotin lacum.cl vi.Mil.paf. Artemidorus adiirir.d.ccvi.mil.Idem cum tnaeoride.
clxxxii.xc.pafflefle tradit. Haec eft menfura inermiu & pacata audacia fortunam prouocantium
hominum. Mune ipfarum partium magnitudo coparabitur: utcuncp difficultate afferet audo^>
diuerfiras.Aptifflme tamen ipedabitur ad longitudinem laritudine addita. Eft ergo ad hoc t>
feriptum europae magnitudo.lxxxi.xlviii.mil.pafn Africae ut media ex omni uarietate proderiu
iummatur computatio. Efficit ldgitudo.xxxvii.xiviii.mil.Latitudo qua collitur nufq.ccI.M.p.
excedit.Sed quoniam a cy renaica eius parte.d. ccccx.mil.pafeam fecit Agrippa Deferta eius ad
gara mantas ufq; qua nofcebantut:compledens uniuerfam mefiirarquae uenit in computatione,
xlvi. vifi.Mil. p.efficit.Afiae longitudo in confefio efldxiii.dcccl.Mil-pafLLatitudo fane copute-
tur ab ^thiopico mari alexandriam iuxta niium fitanrut per meroen & fyenen menfura currat
xviii.Ixxv.mil.pan Apparet ergo europam paulominus dimidia afise parte maiorem efle cjafia.
Eandem altero tanto 8C fexta parte africae ampliorem qafricam.Quod fi mifceantur omnes fu.
naaediquido patebit europa totius terrae terriam efle partem &odauam paulo amplius. Afiam
uero quartam 3C qurtadecimam.Africa aute quinram & infuper fexagefima. His addemus etia.
num unam graecae inuentionis fententiam uel exquifiriftimae fubtilitatisiut nihil defit in fpeda
do terrarum fituiindicatifcjj regionibus nofcatur:& quae cuique earum foderas fit:fiuecognirio
dierum:ac nodtiumiquibufqj inter fe pares umbrae 81 aequa mundi conuexitas. Ergo reddetur
hoc etiam: terracp uniuerfa in membra coeli digeretur.Plura funt autem haec fegmenta mundi:
quae noftri circulos appellauerergraeci paralellos.

Digeftio terra^nn paralelIos:& umbras pares. CA. XXX111I.

IRincipium habet indiae pars uerfa ad auftrum. Patet ufq* arabiam & rubri maris ac.
colas.Continenturgedrofi:perfe:carmani:elimaei:parthienae:aria:fufiane: mefopota.
mia feleucia cognominata. Babylonia arabia ad petras ufcjj. Syria cele:pelufium aegy.
pti.Inferiorcp ora quae uocatur alexadriae africae maritima.Cyrenaica oppida cmnia
Tapfusrhadrumentu clupeaicarthago. Vtica utracg hippo.Numidiatmauritania utracpiatlaticu
mare: colum nae Herculis.ln hoc coeli circoplexu aequinodii die media umbilicus:que gnomo.

f iit

uel autolia

LIBER

nem uocant:fepte pedes Iongusiumbra non amplius quattuor pedes longa reddit. Nodis uero
dieiq; longiflima fpatia horas.xmi.aequinodiales habent: breuifllma e contrario dece.Sequens
circulus indpit ab india uergente ad occafumruadit per medos parthos:per(epolin:cirima perfi
dis:arabiaciteriore:iud£eam:Iibani:montis accolas. Amplectif babylone:idumaeam:iamana:hie
rolblyma:afcalone:ioppa:caefarea:phoemce:ptoleaide:fydone:tyru iberitu : botri:tripoIi:byblu:
anricrchia:laodicea:feIenua'a:dIiaae maririma:cypru:auftrina:crera:hlybaeu in ficilia: feptentrio
nalia africae & numidiae. Vmbilicus aeqnodio.xxxv.pedummbra.xxmi.pedes longa facit.Dies
aute noxcg maxima quattuordeci horaei aequinodialm eft:accedente:iis quinta parte unius ho
rae.Tertius circulus ab indis imao proximis oritur.Tendit per cafpias portas:mediae proximas:
cataonia:cappada:tau^i:amanu:iflum:cilicias portas:iblos:tharfurn:cypru:pifidia:pamphyliaefi
uel chium den:Iycaonia:lyriae:patara:xanthu:caunu:rhodu:coum:haIycarnafum:gnidu:doriadu:delu:cy/
dorida cladas:medias:gythiu:malean:argos:laconia:elin:olympia:rnefleniape!oponnefi: fyraculas:cati/
na:fidlia media: (ardiniae auftrina.carteia:gades:Gnomois centu unciae umbra. Ixxvii. uncia jd fa
dunr.Longiflimus dies eft aequinodialiu hora^.xiiii.atcp dimidiae cu .xxx.parte unius hora:
Quarto fubiacent circulo : quae funt ab altero latere imai.Cappadociae auftrina galatia:myfia:
fardis:fmyrna:fipylus:rmolus mons iydi3e:caria:Ionia:tralis: coIophon:ephefus : miletos: farnos:
chiosricariu mare:cyclades feptetri6ales:athenae:megara:corfthus:fkyon:achaia:patrae ifthmus:
epirus:(eptentrionalia ficiliaemarbonenfis galiae exortiua:hifpaniae maritima a carthagine noua
& inde ad occafum.Gnomoni.xxi.pedu:refpodent umbrae.xvii.pedum.Logiflimus dies habet
sequinodiales horas quattuordeci & duas tertias unius horse.Quinto continentur iegmeto ab
introitu cafpii maris badria:hyberia:armenia:myfia:phtygia:hellefpotus:troas:tenedus: abidos:
fcepfis:iliu:ida mons cizycu:laplacu:finope:amifum:heraclea in ponto:paphlagonia:lemnus:im
btus:thaflus:cafandria: theflalia:roacedonia:Iarifla:amphipolis:theflal6ice: pella:edefus: beroea:
pharfalia:cariftu:euboea:boeotu:chalcis:delphi:acarnama:^etholia:apollonia: brundufiu:faren>
tu:thurii:locri:regiu:lucani:neapolis:puteoli:thuicu:mare:corfica:baleares:hiipaniamedia.Gno
moni fepte pedesmmbris fex. Magnitudo diei fuma horaru aequinodialiu quindecim.Sexta co
prehenfio qua continetur urbs roma ampleditur capias gentes:caucafuro:teptetrionalia arme/
niae:apollonia fupra rhyndacu:nicomediia:nicea.chalcedone:bizantiu:Iyfimachia: cberonefum:
meIanefinu:abdera:famothradam:maronea:oenu:befftca:tracia:maedica:paeonia:illyrios:dyrra
chiu:canufiu:apuliaeexrima:capania:&ethruria:Pifas:Luna:Lucca:Genua:liguria:antipoli:maf/
filia;narbone:tarracone:hifpania:tarraconenfem media & inde per lufitania.Gnomoni pedes no
uerumbrae odo.Longiffima diei fpatia hora^j aequinodialiu.xy.addita nona parte unius horae:
aut(ut Nigidio pIacuit)quinta.Septima diuiiio ab altera cafpii maris hora incipit. Caditq; fupra
callatin:bofphoij£:boryfthene:tomos:thrariae auerfa:tribaIlos:illyrici reliq:adriaticu mare:aqui#
leia-.altinu : ueneria:uicetia:patauiu: Verona:Cremona;rauena:ancona:picenu: marfos:pelignos:
fabios:umbria:ariminu:bononia:placentia.Mediolanu:oia9 abappenino . Tranfqjalpes gallia:
aquitania uiena:pireneu:celtiberia. Vmbilico.xxxy.pedu umbrae.xxxyi. Vt tamen in parte uene
tiae exaequetur umbra gnomoni. Ampliflima dies hora^ aequinodiaIiu.xv.& quintani patrium
horagd triu.Hadenus antiquoru exada celebrauimus.Sequentiu diligetiffimi quod fbpereft ter
raru tribus affignauere Tegmentis. A tanai per maeotm lacu & farmatas ufque boryfthene:atqae
ita per dacos parteq; germaniae gallias oceani littora ampIexi:quod efler.horaijj.xvi. Alteru per
hyperboreos & britaniam horarum . x y ii. Poftremo fcytichum a rhiphaeis iugis in tylem:in quo
dies continuarentur(ut diximus)nodefque per uices.Iidem 8i ante prndpia:quae fecimus :pofue
re circulos duos.Primu per infula meroen 8C Ptolemaide in rubro mari ad elephatoru uenatus
condita:ubi longiffimus dies.xii.hora^ effet:dimidia hora amplior; Secund u per lyenem aegy/
pti eunte:qui effet horaru.xiii.Ideque fingulis dimidia hora^> fpatia ulque ad ultimu adiecere
circuIis.Et hadenus de terris.

SEPT1MVS 44

CA1I PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER VII. PROOEMIVM.
De animalibus

f.VNJDVS ETIN EO TERRAE : GENTES: MARIA : INSV -
i Iaednfignes urbes ad hucmodu fe habenr.Arrimanriu in eo de naru
| ra nullius prope partis conteplarione minor eft.Siquide cumofa
i exequihumaus nequeat animus. Prfnripiu iure tribuetur homini:
! cuius caufa uidetur cuda alia genuifie naturarmagnaSi farua mer-
■ cede conrra tanta fua munera: ut non fit fatis aftirraretparens me
I lior hominiran triflior nouerca fuerit. Ante oia unum animantiu
| cun diorum aliena alienis uelatopibusicaeteris uarie tegumenta tri
: buit:teftas:cortices:coria:fpinas:uilIos:fetas:piIcs'pIumam : penas:
| fquamas-.uellera.Trucos etia arboreicp cortice interdum gemino a
| frigoribus:^ calore tutata ed. Homine tantu nudu & in nuda hm

_ imo natali die abjicit ad uagitus ftatim 8i ploratumullumq: tot ala

lium aliud ad Iachrpmas: 8£ has protinus uitse principio. At hercule rifas praecoxilli 6C celerri—
mus ante quadragefimum diem nulli datur. Ab hoc lucis radimento quod ne feras quidem in¬
ter nos genitas uincula excipiuntiSJ omniu membroru nexus: atque infeliciter natum iacet ma
nibus pcdibufip deuinchs flens. Anial caeteris imperatoijd:&' a fuppliciis uira aufpicatur:una tan
tu ob culpam:quia n3tu eft.f-feu dementia ab iis initiis exiftiroantra ad fuperbia fe genitos.Pria
roboris fpesiprimuque teporis munus quadrupedi fimilem facit.Quado homini incefius^qua*
do uoxfquando firmu cibis osfquadiu palpitans uertex.Summae inter eunda animalia fmbecil
litatis indiciu.Iam morbi tot atque medicinaertot cotra mala excogitatae:& hx quoque fubide
nouitatibus aidae:caetera fentfre natura fua. Alia pernirirareufurpare:alia praepetes uoIatus:alia
uires:alia nare.Hoiem (cire nihil fine dodrinamo fari no ingredrno uefebreuiterqj non aliud
naturae fponte q flere.Itaque multi extitere:qui nonnafrioptimucenferent:aut qociffime abo¬
leri. Vni animantiu ludus eft datus. Vni luxuria:& quide innumerabilibus modis:ac per fingu
Ia membra.Vni ambitio.Vni auaritia.Vni immenfa uiuendi cupido. Vni iuperftio. Vni fepultu
rae cura:atqueena poft fe de futuro.NulIi uira fragilior.NuIIi rerum oium libido maior.NVIi
pauot cofufior.Nuili rabies acrior. Denique caetera animantia in fuo genere prope degunt. Con
gregari uidemus:& flare cotra diffimilia.Leonu feritas inter fe no dimicat.Serpentu morfus no
petit ferpentes.Ne maris quide beluaerac pifces nifi in diuerla genera laeoiut. At hercule homini
plurima ex homine funt mala.

Gentium mirabiles figurae; CA. I.

m T de uniuerfitate quidem generis humani magna ex parte in relatione gentium dixi

ia tJ^-s^Tmus, Neque enim ritus mo refep nunctradamus.Innumeri funt totide pene quot fut
hoium ccetus.Q_useda rn no omittenda duco: maximecp logius a mari degentiu.ln

priufq finr fada iudicaf.Naturae uero r ep* uis atq; malefias i olbus mometis fidecarerifi qs mo

externus alieno pene non fit hois aice.la in facie uulgatuq; nro cu fint.x.aut paulo plura mebra
nullas duas in tot milibus hoiuria indiferetas effigies exiftere.Quod ars nulla in paucis nuero p
ftet affedando.Nec tn ego in plerifq? eop: obftriga fide mefepotiufip ad audores relegaboqui
de dubiis rogef oibus.Mo ne fit faftidio graecos feq tato maiore eop: diligeria uf cura ueruftio.
fird-syil De fcythis:5f ai iapi diuerfitate gentium. CA.II.

11 «B5* fcythapegna Si -quide plura:q corpibus humanis udcerenfndicauimus.ld fpfbm
M f icredfbile fortafle: ni cogitemus in medio orbe ten ape ac Sicilia & Italia fuifie gentes

vtzdfjzt * huius raoftri cycfopas QC leftrigoas:8£ nuperrime trafalpes hofem imolari getiu eap:
more foliru^dpaulo a madedo abefl.Sed & iuxta eos q funt ad feptetrione uerfibaudpcul ab
ipfb aqlonis exortu fpecuc^ eius di<do:que Iocu gefglithron appellanpdunf arimafpi:quos dixi
musiuno oculo in fiote media ifignes:qbus alfidue bellu elle circa metalla cu gryphis ferape uo

£ iiii

LIBER.

lucri genere quale uulgo tradif :eruente ex cuniculis auji mira cupiditate & feris cuftodietibus
& arimafpis rapietibus:multi led maxie illuftres Herodotus &arifteas Proconefius fcribut.Sug
alios aut acropophagos fcpthas in quada couaile magna imai mStis regio elhquae uocatur abari
mon:in qua filueftres uiuunt hoies auerfis poli crura plantis eximie ueloriratisipaflim cu feris
uagantes.Hos in alio no fpirare coeloiideocp ad finitimos reges no pertrahi.Neq; ad alexandtd
magnu pertrados Beton itineru eius menibr prodidit. Priores anthropophagosrquos ad lepte/
trione efle diximus.x.die^j itinere fupra boryftbene amneroffibus humano^ capitu bibere.Cn
vK detibuf tibu% cu capillo pbalthelibus ame pedora uti Ifigonus Niceenfis.Ide in albania gigni quofdi
q? cu capil glauca oculo arie: a pueritia (lati canosrq nodu plufcg interdiu cernat.Ide itfere die^.x. fupra
io pro ma/ borpfthene fauromatas tertio die cibu capere ferop.Crates Pergamenus in hellefpotu circa pari/
tilibus um genus hominu fuifle traditrquos ophiogenes uocatfferpentu idus cotadu leuare folitos:&

manu fpofita uenena extrahere corpori. Varro et nunc efle paucos ibirquoji faliuae cotra i£lus
lerpentu medeantur.Similis Si in africa gens pf^Hoji fuit ut Agatharchides Icribina Piyllo rege
didatcuius lepulchru in parte fprtiu maiore eft.Ho^ corpori ingenitu fuit uirus exitiale ferpen
tibustex cuius odore fopiret eas.Mos uero liberos genitos ptinus obiiciendi feuiffimis earum.
Eocg genere pudicitia coiugu experiendimo profugientibus adulterino ianguine natos ferpenti
bus.Haec gens ipfa quide ppe interneptione fublata efl ana(amonibus:qui nuc tenet has fedes.
Genus tame hoium ex iis qui profugerat:aut cu pugnatu efl abfuerarihodieq; remanet in pau>
cis.Simile 8i i Italia roarfoj^ gete durat:quos a Cprces filio ortos ferut&ideo ineffeiisuim na
turale ea.Et tn oibus hoxbus cotra ferpetes ineft uenenu.Ferutcj idas ialiuaitu feruentis aqua::
cotadu fugere.Quod fi in fauces penetrauerit etmori.Idcj maxie huani ieiuni oris. Supra nafa
monas cofinefqj illis maclyas androgpnas efle utriufcf naturae iter fe uicibus coeuntes CalKpha
tes tradit: Arifteteles adiidt dextra mama iis uiriledeua muliebre efle.In eade africa familias qf
da efTafcinatiu ifigonus 81 mephodorus tradurquaj* laudatiSe intereat pbata:arefcat arbores:
cmoriaf ifantes.tifle eiulHe generis i triballis Si illyriis adiicit ifigonus:q uifu quocj effafcinef.i
terimacq; quos diutius intueanf uratis pripue ocuIis:quod eoj/ malum facilius lentire puberes.
Notabilius efle:q» pupillas binas in oculis lingulis habeat.Huius generis fcemias in fcythia quae
uocatur uirhyae: pdit Apollonides Philarcbus & in ponto thibioge genus:mulro% alios eirfde
naturae: quo^: notas tradit in oculo altero gemina pupilla:in altero equi effigie. Eo fd e prerea n
pofle mergirnec uefle quide degrauatos.Haud diffimije iis genus pharmacu in aethiopia prodi
dit Damorquoje ludor tabe cotadis corpibus afierat.Fceminas quidem oes ubicfc uifu nocere:
qua: duplices pupillas habeant: Cicero quocj apud nos audor efl, Adeo naturaetcum feraji mo
te uefcendi humanis corporibus in hoiem rabie genuiflet: gignere in toto corpore: 8i quoruda
oculis quocp uenena placuinne quid ufq mali efleriquod in homine hon effer. Haud procul ut
be roma in falifcoji agro familia: lunt paucae:qua: uocantur hirpiae: quae lacrifido anuo quod
fit ad monte (orade Apollini: fu per ambuftl ligni ftrue ambulares no adurutur.Et ob id perpe
tuo fenatufcofulro militiae oiumcg ahoje muneji uacarione habet. Quoruda corpori partes na
fcunf ad aliqua mirabiles.Sicut Pprrho regi pollex £ dextro pede:cuius tadju lyenofis medebaf.
Huc cremari cu reliquo corpore no potuifle tradut.Conditucg loculo in teplo.Praedpue india
sethiopuq* tradus miraculis fcaret.Maxima in india gignunf aialia.Indido funt canes grandio
res caeteris. Arbores qde tatae pceritatis tradunf :ut fagitris fupari nequeat. Haec facit ubertas
foli:teperies coeli:aquaji abudatia(fi libeat credere)ut fub una ficu turmae codanf eqtuiArudiV
nes uero tatae pceritatisiut fingula inter nodia alueo nauigabili ternos interdu homines ferat.
Multos ibi quina cubita coftat logitudine excedere. No expuere:nocapitis:n6 dentju aut ocu>
loje ullo dolore affiri.Raro aliaji corporis ptiu:ra moderato fblis uapore durari. Philofbphos
eojitcjuos gimnofophiftas uocat:ab exortu ad occafum pilare cotuetes fble imobilibus oculis
Feruetibus arenis toto die alternis pedibus infiflere.In mote: cui nomen e milo:hoies ee auerfis
piatis: odonos digitos i lingulis pedibus habetes audor efl Megafthenes.s!n mulris aut ‘monti¬
bus genus hominu capitibus caninis: feraru pellibus ueIari:pro uoce Jatratu edere:unguibus ar
matuuenatu 8i aucupio uelci.Hoje lupra.cxx.mil. fuifle pdutur.Ctefias Icribitinquadagente
indiae fceminas lemel i uita parere.-genitolq? cofefli canefcere.Ite hoium genus.cj monolceliuo
carenf :fingulis cruribus mirse pnicitatis ad faltu.Eofdemcj fciopodas uocaritq in maiore aelhi
humi iacetes refupini umbra le pedumptegat.No loge eos a troglodpris abefle.Rurfulcj ab iis
ocddentem uerfus quofdam fine ceruice:oculos in humeris habentes.Sunt 8i btyxi fubfolanis

. SEPTIMVS q*

mdoram roontibus:ramduloru dicif regiorpernirifiimu animal tanqua quadrupedes ta redte
currentesrhumana effigie: ut propter uelocitatem nifi lenes aut aegri non capiantur.Choromam uel chora-
daru gentem uocat Tauro filueftrem fine uoce:ftridoris horrendnhirtis corporibus oculis glau neorum
cisidentibus caninis.Eudoxus in meridianis indiae uiris plantas efle cubitales.Foeminas adeo p
uas: ut ftruthopodes appellcnf.Megaflhenes gente inter nomadas indos narium loco foramina
r>nru babente:anguiu modo loripede:uocari fvridas.Ad extremos fines indiae ab oriente circa
fonte gangis aftomoru gente fine ore corpore toto hirta uefhri frondiu lanugine: haliru^tantu
oiuente 8C odorerquem naribus trahant.NuIlum illis cibumulluque potu.Tantu radicu floru
q; uarios odores filueftrium malorum:quae fecu portant longiore itinere:ne defit olfadlus.Gra.
uiore paulo odores haud difficulter exaniroari.Super hos extrema in parte monriu fpichamad:
pygmaei narranturtternas lpithamas !ongitudine:hoceft ternos dodrantes no excedentes.Salu
bri coelotiemperque uemantermontibus ab aquilone oppofitisrquos a gruibus infeftari.Home
rus quoque prodidit.Fama eff infidentesarietu capraruque dorfis armatos fagittis ueris tepo^
re uniuerfb agmine ad mare defcendere:& oua pullofque ea^t alitu confumereiternis eam expe>
ditione menfibus confiritaliter futuris gregibus non refifh.Cafas eoru luto penni{que:& ouo^
putaminibus conftrui. Ariftoteles in cauernis uiuere pygmaeos tradit.Caetera de his ut reliqui.

Cyrnios ldopt genus Ifigonus tradit annis cetenis quadragenis uiuere.Ite aetbiopas macrobios
& feras exiftimac:# qui athon mote incolant.Hos quide quia uiperinis carnibus alanf :itaqs nec
capititnec ueftibus eo^* noxia corpori incile aramalia.Oneficritus quibus in locis ldiae umbrat
non fintreorpora hoium cubitoiy quinum & bino^i palmosi exiftere:& uiuere annos.cxxx.nec
fenefeere:fed ut medio aeuo mori.Crates Pergamenus indos qui cetenos annos excedat gymnex
ffas appellatmon pauci macrobios.Ctefias gente ex iis quae appellatur pandorae in conualibus fi uel padea
ta:annos ducenos uiuererin iuuera candido capillostqui in fenedfute nigrefcat.Contra alios qua
dragenos non excedere annos iunctos macrobiis:quo^ fceminae femel pariant.Idq? Si Agathar
chides tradit.Praeterea locuftis eos ali:8i efle pernices.Mandro^ nomen iis dedit Clytarchus &
Megafthenesttrieentolcg eo^e uicos annumerant.Foeminas leptimo aetatis anno patere: fenedta
quadragefimo anno accidere. Artemidorus in tabrobana infula longi ffima uita fine ullo corpo
ris langore traduci. Viros indole quofdam cu feris coire: mixtofque 8i femi feros efTe partus.In
calingis eiufde indiae gete quinquenes concipere fbeminas:oftauu uitae annu non excedere. Et
alibi cauda uillofa hofes nafei pernidtatiseximiae.AIios auribus totos contegi. Oritas ab indis
arbis fluuius di&erminat.Ii nullu alium cibum nouere q pifeium:quos unguibus difledlos fble
torreant:atque ita pane ex iis fariunt:ut refert Clitarchus.Troglodytas fuper atthiopia uelorio
res efle equis pergamenus Crates.Ire aethiopas odfona cubita longitudine excedere: fyrboras uo
can gente ea nomadu aethiopu fecundu flumen aflapu ad feptentrione uergenre.Gens medim
no appellata abeft ab oceano die$& irinere.xx. Animaliu quae cynocephalos uocamus ladte uiV
uunt: quorum armenta pafcit maribus intereptis praeterq ibbolis caufa:inafricae fohtudinibus
hominu ipeciesobuiaelubinde fiunt:momentoqueeuanefcunt.Hsecatque talia ex hominuge
nere ludibria fibnnobis miracula ingeniola ferit natura.Et fingula quide quae facit indies:aut
prope horas quis enumerare ualeatf Ad detegenda eius potentia fatis fit inter prodigia pofuifle
gentes.Hinc ad cofefla in homine pauca:

Deprodigiofispartubus..- CA. III.

, Ergeminos nafei certu eft Oratio^ Curatiorucg exeplo.Supra inter oftenra adducif:

R»||l praeterqua in aegypto ubi:fbetifer potu ni!us.Proxime fupremis Diui Augufli annis

Isu Faufla quatda e plebe oftiae duos maresrtotide foeminas enixa fame : quae fecuta eft:
portendit haud dubie:Reperitur & in peloponnefb binos quater enixa : maioreque
parre ex omni eius uixifle partu:& in aegypto feptenos utero fimul gignfiaudtor eft Trogus.Gi
gnunf* 8C utriufqj fexus:quos hermophroditos uocamus:olf androgynos uocatos:SC in pdigiis
habitos :nuc uero in delitiis.Popeius magnus in ornamentis theatri mirabiles fama pofuit effu
giesrob id diligetius magnojd artificu fgeniis elaboratas:inter quas legitur Etyche a.xx.liberis
rogo illata trallis enixa triginta partus. Alcippe elephantum qq id inter oftnera eft .Nanque &
ierpente peperit inter initia marfici belli Ancilla .Multiformes pluribus modis inter monftrap
tus eduntur. Claudius Caefar feribit hippocentauru in theflalia natum eodem die interiifle.Et
nos principatu eius allatum:illi ex aegypto in meile uidimus.Eft inter exempla iri uterum prori
eus reaerfus infans fegunti:qqo anno ab Hannibale deleta eft.

LIBER.

De mutatione fexus & geminis partubus. CA. im.

BX feminis mutari in mares non eft fabulofu.Inuemmus in annalibus Lidnio Crafio
.C.Caflio Longino conf.Cafini pueru fadu ex uirgine fub parentibus: iuflucg arufpi
cu deportatu m infula deferta. Licinius Murianus prodidit uifu a fe arg-.s Andonte
cui nomen AreflMfefiufle.Nupfifleetia.Mox barba &uiriJitate pueniflemxoreq; duxifle.Eiuf
de fortis 8C fmyrnse pueru a fe uifu.Ipfe in africa uidi mutatu in mare nuptiale die.L.Coflkm ci
ue tifdritanu. Editis geminis rai& efle aut puerperae:aut puerperio praeterq; alteri uitam.Si uero
utriulq} fexus editi fint geini rariore utriq? falure feminas gigni celerius q mares:ficuri celerius
lenefcere.Saepius uero moueri mares in utero:5f in dextra fere parte:in leua feminas condat.

- De hoie generado:5f panedi tpe p illuflria exepla a melibus, vii.ad.xi. CA. V.

Aeteris aniantibus ftatutu:& pariendirSf partus egerendi tepus ed.Homo tato anno
5£ incerto gignitur fpano. Alius feptimo menferalius odlauo : 8i ufq? ad initia decimi
undecimfe.Ante feprimu menfem haud unqua uitalis eft.Seprio no nffi pridie pofte
ro ue plenilunii die aut interlunio concepti nafcuntur: Tranflaritiu in aegypto ed 8C odauo g&
gni.Iam quidem & in f alia tales partus efle uitales-Contra prifcqgt opiniones uarianr haec plu/
ribus modis. Veftilia.GHerdicii ac podea Pomponii atque Orfiti claridimoru ciuiu coniunx
ex iis quattuorpartus enixa femper feptimo men!e:genuit Suilla Ruffum undecimo.Corobulo
nu feptimo utrunque confulem. Et poftea Cefonia Caii principis confuge oclauo.In quornen
fium numero genitis intra quadragefimu diem maximus labor grauf dis. Quarto autem & o<fla
uo menfe fetales i iis abortus .Mafurius audor ed.L.Papyrium praetore fecundo here de lege
agente bonora pofleflione contra eu dedifle cu mater partu.xiiii.menfibus diceret tulifie.qao
nia nullu certu tepus pariendi datutu uideretur.

De conceptibus 8i figna fexus in grauidis ptinentia ante partu. CA. Vt.

a Cocepru decimo die dolores capftfs:oculo£> uertigines tenebraeqs : fadid iu in cibis:
redundatio Romachi indices funt hominis inchoati.Melior color marem ferenti 8f
facilior partus.Motus in utero quadragefimo die.Contraria omnia in altero lexu.Im
» geftabile onus.Cruru 8i lnguiu leuis tumor.Primus aut nonagefimo die motus.Sed
plurimu langoris in utrocg fexu:capillu germinante partu 8i in plenilunio. Quod tepus editos
quoqj infantes praecipue infeftat.Adeoq$fnceflus:atqueomn$quicquid did poteft:in grauida
refert: ut falsioribus cibis ufae carente unguiculis partu edant.Et fi refpirauere.-diffidlius enita
tur.Ofeitatio quide in enixu fetalis efhficut dernuifle a coitu abortiuum.

De conceptu hoium 81 generatione. CA. VII.

II fer et atq$ etia pudet aedimante q fitfriuola animaliu fuperbiflimi origo.Cu plerucg
abortus caufa fiat odor a lucerna^: extinSu.Hiis principiis nafcuntur tyranni.Carni
fex his anirous.Tu qui corporis uiribus fidis.Tu qui fortunae munera amplexaris: 3T :
te ne alumnu quide eius exidias:fed partu. Tu cuius femper in uidoria mens.Tu qui
te deu credis aliquo fucceflii tu mens:tanti tamen perire poruidi. At qui etia hodie minoris po^
tes:quantulo ferpentis idus dente. Aut etiam ut anacreon poeta acino uuae paflae.Vt Fabius fe
natot praetor in lactis haudu uno pilo tranfgulatus.Is demu profedo uita aequa lance pefitabit
qui femper fragilitatis humana memor fuerit.

Deagrippis. ^ CA. Vlll.

*'N pedes procedere nafeenre contra naturam ed:Ex quo argumeme eos appellauere
tjagrippastur aegre partus Qualiter. M. Agrippa ferunt genitum unico prope felicita
||tis exemplo in oibus ad hunc modum genitis.Quamq is quoque aduerfa pedu ua/

_ _L litudine.Mifera iuuenta exerdto se uo iter arma hodefep 81 ad morte obnoxio accef

fuunfelid terris di tpe cmni:fed per utrafque Agrippinas maxime: quae Caium & Dominum
Neronem ptincipesgenuere:toridem faces generis humani.Prxterea breuitateacui quinquage*
fimo uno raptus anno in tormentis adulteriorum coniugis : focerique pragraui feruitio luiffe
praepofteri ortus augurium exidimatur.Neronem quoque pauloante principem 81 toto prinaV
patu luo hofle gnis huafii pedibus genitu paresfeius feribit Agrippia.Ritu natura: capite hoiem
n: gigni mos e:ped ibus efferri. Mondruofi ptus excifi utero. CA’ IX.

j V fpicatius eneda parente gfgnuntur.Sicut Scipio Africanus prior natus. primufque
| Caefar a caefo matris utero dictus, Qua de caufa 8i Caefbnes appellati . Simili modo
natus & Manlius qui Carthaginem cu exercitu intrauit. -

SEPTJMVS

46

Qui fint uopifci. _ C A. X.

Opifcu appellant unum e geminisiqui recenti utero nafceretur altero interepto abor
tu.Naquemaxinaa:& fi rara circa hocimiracuia exiftunt.

Exempla numerofae fbbolis. CA.XI.

Raeter muliere pauca animalia coitu nouere grauida. Vnu quide omnino aut alte^s
fuperfaetat.Exrat in monumentis etia medico£»:&: quibus talia confectari curae fuit:
i uno abortu duo puerperia egefta.Sed ubi paululu teporis inter duos coceptus inter/
ceffit: uterque eft perfeclus:ut in Hercule & Iphiclo fratre eius apparuit.Et in ea qua:
gemio partu alte^ marito fimile alte^ adultero genuit.ltc Proconnefia ancillarquae eiufde diei
coitu alteru domino fimile alteru procuratori eius.Et in alia quae unu iufto partu:quinque me/
fiam alteru edidit Rurfus in alia quae fepte menfiu edito puerperionn fecuris mefibus geminos
enixa eft.Iam illa uulgata eft uariae.Ex integris truncos gigni:ex truncis integrosreadeque parte
truncos.Signa quaedaineuoftj; 8t cicatrices etia regenerari.Quarto partu dacorum originis no/
ta in brachio redditur.

Exempla fimilitudinum. CA.XU.

!——— N Lepidorum gente tres intermiffo ordine obdu&o mebrana oculo genitos accepi/
mus.Similes quide alios auo.Et ex geminis quoque alteru patriralteru matri. Anno/
qj poft genitu maiori fimile fuifle ut geminum.Quafdam fibi fimiles feroper parere:

_ _ * qua fidam uirorquafidam nullirquafdam femina patri:mare fibiJndubitatu exepiam

eft nicei nobilis poetae bizatii genitirqui adulterio aethiopis nata matre nil a caeteris colore diC
ferente: ipfe in auu degenerauit acthiope.Simllitudinu quide in mente reputatio eft : & in qua
credanf multa fortuita pollere:uifus:auditus:memoriaque:hauftae imagines fubipfoconceptu.
Cogitatio etia utriuflibet animo fubitotranfuolanseffingere fimilitudmeaut mifcereexiftima
tur Jdeoque plures in homine q in caeteris omnibus animalibus differentiaeiq uoniam uelocitas
cogitationu animique celeritas SC ingenii uarietas multiformes notas imprimit:cu caeteris ani/
mantibus imobiles fint animi: SL fimiles omnibus fingulifque in fuo cuique genere. Antiocho re
gi luriae e plebe nomine Arteon in tantum firailis fuit: ut Laodice coniunx regia necato ia An-
tiocho munus per eu comendationis regnique (ucceflionis peregerir.Magno Pompeio Vibius
quidam e plebe:8d Publitius etiam feiuitute liberatus indifereta prope fpecie fuere fimiles:illud
os probum reddentesapfumque honorem eximis frontis.Qualis caufa patri quoque eius Me/
nogenis eoa* fui cognomen impofuit Strabonis a fpecie oculotj» nomen habentis uiriu imitata.
Et Scipioni in feruo Serapione uidiimarii negotiatoris uili manripio.Eiufdem familiae Scipioni
poft Gneum cognomen falutio minus dedit.Sicut Spinter Secundanus.Ret iariufque Parophp/
lius collegio Lentuli & Metelli confulum.In quo per q mfortune fortuitu hoc quoqj fuit.Duo
xufimulconfulura in fcoena imagines cerni.E diuerfb.L.Plancus orator h]/ftrioni Rubrio co/
gnomen impofuit.Rurfus Curioni patri Burbuleius.Iteque Meflalae cenfojrio Menogenes peri,
de h^ftriones.Surae quide proconfulis et ridtu in loquedo contra&ione linguae & Termonis tu/
multu no imagine modo pileator quida in Sicilia reddidit.Caffio Seuero celebri oratori arme/
tarii Mirmillonis obiecta fmiilitudo eft.Toranius.M. Antonio iam triuurro eximios forma pue
ros alterum in afia genitu:alteru tranfalpes ut geminos uendidititanta unitas erat.Poftqua dein
de Termone puerum detedla fraude a furente increpitas Antonio eft inter alia magnitudine pre
ciirequirenteCnam ducentis erat mercatus feftertiis)refpondituerfutus ingenii magno obidip
fum fe tanti uendidifle quoniam non eflet mira fimilitudo in ullis eodem utero editis.Diuerft
tum quidem gentium natales tam concordi figura repeririifuper omnem efle taxationemradeo
qj tempeftiuam admirationem intulinut ille proferiptor animus mero & cotutnelia furens no
aliud in cenfu magis 8i infbrtuna fua duceret.

Quae fit generandi ratio. C A. XIII.

St quaeda priuati diflfociatio corpoijd:& iter fe fterilis. At ubi cu aliis iuxere gignunr.
Sicut Auguftus 3C Liuia.lce alii aliaecg fermas tatu generatiaut mares. Plerucp alter/
narrSicutGraccojji mr duodecies:& Agrippia Germaici nouies.Alii fterilis e iuenta.
Alii femel in uita datur gignere:Quaedam non perferunt partus.Quales fiquando mediana 8i
cura uicere: foemina fere gignunt.Diuus Auguftus in reliqua exemplorum raritate neptis fuse
nepotem uidit genitumrquo exceflit anno.M.SpUanusiqui cum aliam obtineret poft confula./
tum Neronis principis fucceflione ueneno eius interemptus eft.Qu.Metellu$ Macedonicus cu

ul aliquo^

uellubius

ueleum

uTtertiaus

uelme-

thymnd

uel Sirron

lex liberos relinqueret undecim nepotes reliquit.Nurus uero genorofcg: & omnes qui fe patris
appellatione falutarent.xxvii.In adis Diui augufti teporu inuenif .xii.confulatu eius que.L.Syl
la collega ad.iii.idus aprilis gelfit Crifpinu Hilarium ex ingenua plebe fefulana cu liberis noue:
in quo numero filiae duae fuerunt:nepotibus.xxv**.pronepotibus.xxix.neptibus.ix.praeaIta p5.
pa cu oibus his in capitolio imolafle. Ite de eode multiplicius. CA. Xllll,

Vlier poft quinquagefimu annu no gignit: maiorcg pars quadragefimo profluum ge¬
nitale fiftit.Na in uiris Mafinifla rege poft odogintaiex annos generafle filiu:que Me
thymathnu appellauerit claijd eft.Catone fen forium odogefiroo exado e filia Salonii
clientis fui.Qua de caufa ajio^e eius 1’bero^r propago Liciniani font cognomiati:hi
Saloniani: ex qbus Vticenfis fuit.Nuper er.L. Volufio Saturnio in urbis praefedura extindo no
tu eft cornelia e Scipionu gete Volufiu Saturniurq fuit coful poft.lxii.annu genuifle.Et ufq; ad
Ixxy.apud ignobiles uulgans reperif gnatio. De menftruis muliere. CA. XV.

Olum aut aial menftruale mulier eft.In unius utero quas apellarunt molas.Ea eft ca¬
ro informis inaia ferri idu:# acie refpuensimoueturififtirq? mefes:# ut partusialias
laetalis:alias una fenefcensialiqn aluo citatior exridens.Simile qda & uiris in uentre
gignitur quod uocant fcyron.Sicut Oppido Capitoni praetorio uiro. Sed nihil facile

repentur muliere profluuio magis monftrificu.Aceicunt faperuentu mufta.Sterilefcunt radbe
fruges.Moriuntur infita. Exuruntur horroru germina:# frudus arborum:quibus infidere dea
dunt.Speculorum fulgor afpedu ipfo hebetaf. Acies ferri praeftringif: ebonfq; nitor. Aluei apu
emoriunf.Aes et:ac fefru rubigo protinus corripitiodorcg dirus aera.Et in rabie agunf guftaro
eo canesratq? infanabili ueneno morius infigitur.Quin & bituminu fequax alioquin # lenta na
tura in lacu iudaeseiqui uocatur afphal cites :certo tepore ani fupernaras nequit fibi auelliiad om
nem contadu adhaerens: praeterq filo:quod tale uirus infecerit. Eria formicis aiali minimoin
ee ienfu eius' fer u nt: abiiciq; guftatas frugesmec poftea repeti.Et hoc tale tantuq? oibus tricenis
diebus malu in muliere exiftit.# trimeftri fpatio largius.Quibufda uero faepius menietficutah
gbus nunq.Sed tales non gignut. Quando haec eft generando hoi materia-.iemine maribus coa
guli mo hoc in feie glometante.Quod deinde tpe ipfo aiatur . corgaturcg . Ergo cu grauidis flu¬
xit, inualidi aut no uitales partus eduntunaut ianiofi ut audor eft Nigidius.

Item de ratione partuum. CA. XVI.

riDem lac feminae non corrupi alenti parru:fi ex eode uiro rurfus conceperit arbitra
| tur. Incipiente aut hoc ftatuiaut definente coceptus facilime tradunf. Foecunditatis
llin foeminis praerogatiua accepimus inundis medicamine oculis faliua infici.Caeteru

Sjeditis primores feptimo mefe gigni dentes:priufq in fupera fere parte haud dubium

eft.Septimo eofde decidere anno alicfcg fuffid.Quofda & cu dentibus nafci:ficut.M.Currium:
qui ob id dentatus cognominatus eft.Et Cn.Papyriu Carbone pclaros uiros.ln foeminis ea res
in aufpicati fuit exepli regu teporibus:cu ita nara eflet Valeria exitio ciuitati in qua delata effer:
futu£» relponfo arufpicu uaticinante.Seffapia et illa tepeftate florentiflima deportata eft ueridi
co exitio confecuto.Quafda cocreto genitali gigni I faufto omine Cornelia Graccho^ materi
dido eft. Aliqui uicedentiu continuo offegignunf. Sicuri Prufiae regis bithynio^ filius fupna
parte oris.Dentes aut tantu inuidi funt ignibusmec crematur cu reliquo corpore.Ide flamis in
domiti tabe cauanf pituita ue. Candore trahut quoda medicaroie.Viu atteratur: multoqs pri-
mu x aliqbus defidut.Nec cibo tatu # alimentis neceflarii.Quippe uods fermoifq; tegirae prio
res tenet cocentu quoda excipietes idu linguae: ferieqs ftrudurae:atcg magnitudie mutilates mo
lientefue aut hebetates uei ba.Et cu defluxere explanatione oem adimentes.Quin 8i augurium
in hac efle creditur parte.Triceni bini uiris atrribuuntur:excepta tutdulo^ gente. Quibus plu
res fuere longiora promitti uirae putat fpatia.Foeminis mior n umerus.Quibus in dextra parte
gemini fuperne a canibus cognominatirfortunae bladimeta pollicentur. Sicut in Agrippina Do
mini Neronis matrexontra in leua.Homine priufq genito dente cremari mos getiu no eft.Sed
mox plura de hoexu mebratim hiftoria decurret.Rififle eode die quo genitus eflet unu accepi
mus hoiem Zoroaftren. Eide cerebru ita palpiraffe ut ipofita repelleret manum:futurse praeia-
gio fcirent.ln trimatu fuo cuirj dimidiam effe mefora ftaturae certu eft.In plenu aut cudo mor
• taliu generi minore indies fieri ppemodu obferuaf.Raro% pfibus pceriores cofuroete uberta
tem feminu exuftione:in cuius uices nunc uergat araum:. Increta terrae motu rapto monte inue
tum eft corpus ftans.xlw.cubitorumiquod alii Orionis:alii Etionis fuifle tradunt.Horeftis cor

SEPUMVS 47

pus oraculi iuflu refbflum fepte cubitoru fuifle monumentis traditur.Iam ucro ante annos pro
pe mille uates ille Homerus non ceflauit minora corpora mortaliu g prifca conqueri.Neuii Pol
lionis amplitudine annales non tradunnSed quia populi concurfu pene itereptus eflecprodigii
uice habitu. Proceriffimu hoiem aetas noftra diuo Claudio prindpe Gabbara nomine ex arabia
aduechi noue pedum 8i totidem unciaru uidit. Fuere fub Diuo Augufto femipede additorquo
ru corpora eius miraculi gratia in conditorio Salufhanorum afferuabantur hortoru. Pufioni SC
Secundilbe erant nomina.Eode praefide minimus homo duos pedes Si palmu Conops nomine
in deliriis iuliae neptis eius fuit.Et mulier Andromeda liberta lulise Auguftae . Maniu maximu
Si.M.Tulliu equites romanos binu cubitoru fuifle audior eft Varro.Et ipfi uidimus in loculis
aueruatos.Sexqnipedales gigni quofda longiores in trimatu iplentes uirte curfum haud ignotu
efhinuenimus in monumentis falamiam Eutimenis filiu in tria cubita triennio adoleuiflcnncef
fu tardu:fenfu hebete:Si iam pubere faclu uoce robuftatabfuptu contradione mebroru fubita
triennio circua&o.Ipfi nos pridem uidimus eade ferme ofa pter pubertate in filio Cornelii Ta¬
citi equitis Ro.belgicae gallis rariones procurantis. Edrapelos graeci uocant eos.In latino non
habent nomen. Infignia corporum; CA. XVII.

Vod fit hominu fpatiu a ueftigio ad uerticeud efle fparfis manibus inter longiifimos
■ digitos obieruatu efhficuti uires quibufda dextra parte maiores : quibufdam aequas
L utraqpalfquibus leua manu precipuas.Nec id unq in foeminis.Mares praeftare pode
re.Et defunda uiuentibus corpora omniu animaliu.Er dormientia uigilantibus. Vi
ro|se cadauera lupina fluitare. Fceminarum pronaiuelur pudori defundaije parcente natura.

Exempla uariarum figurarum. CA. XVIII,

Oneretis quofda offibus ac fine medullis uiuere accepimus.Signu eo yi efle nec fitim
fentirernec fudore emittererquaq S£ uoluntate lciamus fitim uidam. Equiteque Ro,

Julium Viatore euocontiorum gente foederata in pupillaribus annis aquae fubter ca
te fufe morbo prohibitum huore a medicis naturam fecifle confuetudinetatque fe-
«edtacaruifle potu.Necnon alii multa fibi imperauere.

Diaerfbrummorumexempla; CA; XIX.

Erunt craffum auu Crafli in parthis interempti nunq rififle.Ob id Agelaftu uocaru.

Sicuri necflefle multos.Socrate clarum lapientia eodem femper uifum uulturnec aut
hylari roagistaut turbato.Exit hic animi tenor aliquando in rigorem quedam torui-
raternqj naturserdura & infiexibilerafledufqj humanos adimit rquales apathes graeri
uocant.Moltos eius generis expertitquodtj mirum fit audores maxle fapientis.Diogene cyni-
cum.Pyrrhonc;HeracIitum.Timonem:Hunc quidem et in totius odium generis humani eue/

«dum .Sed haec pama naturae infignia in multis uaria cognofcuntur.Vt,in Antonia Drufi nunq
expuifle.In Pomponio confulari poeta nunquam rudafle, Quibus natura coaeta lunt ofla: qui
iunt rari admodum: cornei uocantur.

De fortitudine 8! uelodtate. CA. XX.

Orpore uefco efle:fed eximiis uiribus.Tritanu in gladiatorio ludo fannitiu armatu/
ra celebrem: filiumcp eius milite magni Pompeii:# redos & tranflierlos cancellatim
toto corpore habuifle neruos in brachiis etia manibufeg audor efl Varro prodigio
fa uirium elatione. Atq; etiam hoftem ab eo ex prouocarione dimicantem inermi de
xtra uno digito fuperatum:# poftremo correptum in caftra tranflatum. A.lunius Valens meru
it ! ptorio Diui Aug.centurio uehicula cu culeis onufta donec exinanirenfiuftinere folitus.Car
penta comprehenfa una manu retinere obnoxius contra nitentibus iumentis.Et alia mirifica fa
cere:quae infculpta monumento eius fpedantur.ldeo.M . Varro Rufticellus inquit Hercules ap
pel!arus:mulu fuu tolIebat.Fufius Saluius duo centenaria pondera pedibus:totide manibus:#
ducenaria duobus hueris contra fcalas ferebat.Nos quoq; uidimus Athanatum nok:jpdigiofx
oftetarionfs quinquagenario thorace plubeo indutu. Coturnfq; quingetora pondo calciatu g
fcena ingredi.CMilone atletha cu coftitiflet nemo ueftigio educebat.Malu teneri nemo digitu oel Croto*
corrigebat. Cucurrifle mille ducentu.xl.fta.ab athenis lacedecne biduo Philfppide magnu erat; niatam
donec Caniftius curfor SacedemoniusS^ Philonides Alexandri magni a fytione helyn uno die:
mil.cc.iladia cucurrerunt. Nunc quidem in circo cjuofdam.clx.paflu.tolerare non ignoramus.

Nup>ercp ronteio 8£ Vipfano confTannos.ix.genitu puerum a meridie ad uefperu.lxx.M.p.cu- uel.xlp^
currifle. Cuius rei admiratio ita demu folida perueniet:fi quis cogitet node ac die logiflimum

LIBER

iter uehiculis tribus Tyberiu Nerone emenfumTeftinante ad drufum fratrem aegrotante in ger
jnaniaun ea fuerunt ducenta Mil.paf. ^ Deuifu. CA. XXI.

Culoru ades uel maxime fide excederia inuenit exeplann nuce incfufam aliada Ho/
meri c3rmen m mcbrana fcriptum tradidit Cicero.Ide fuifle qui peruideret.c.xxxv,
kt&tf mil.paff.Huic 8i nomen.M. Varro reddidit Strabonem uocatu . Solitu aute punico
bello a lilybaeo lidliae promontorio exeunte clafie Carthaginis portu etia numerum
nauiu dicere.Callicrates ex ebore formicas &£ alia ta parua ferit animaliarut partes ea^j a emeteris
cerni non pollent Myrmecides quidam in eode genere indaruifra quo quadrigam ex eade ma
teriaiqua mufea integeret aliis fabricata:^ naue qua apicula pennis abfeonderet.

I De auditu. CA. XXII.

Vditus unu exeplum habet mirabile. Proeliu quo ly baris deleta eftreo die quo geftu
erat autu olympiae.Na cymbricae uidoriae Caftorelqj romanitqui perfica uidoria ip
lo die quo cotigit nuciauere uifus Si auditus & numinu foere prxfegia.

IExepIa patientia. ^ CA. XXIII.

Atientia corporis ut eft crebra fors calamitatu innumera documenta peperit.CIariff.
mu in foeminis leaenae meretricis exeplurquae torta non indicauit Harmodiu & Ari
ftogirone tyrannicidas.In uiris Anaxarchias fimili de caula cum torqueref tpraedfatn

cf jprolam edenribus lingua : unacg lpe indidi in tyrannos expuit.

— 1 Memoriae exepla. CA. XXIllI

Emoria neceflariu maxie uirae bonu cui praecipua fuerit haud facile didu eft:ta mul'
; ris gloria eius adepris.Cyrus rex oibus in exerdtu iuo militibus nola reddidit.L.Sci
pio populo ro.Cyneas Pyrrhi regis legatus fenatui & equeftri ordini romae poftero

die q aduenerat. Mithridates dua^j &.xx.gentiu rex totide linguis iura dixitipro contione fia-
gulas fine interprete affatus Charmaidas quida in graeriatquae quis exegerit uolumina in biblio
thecis legentis modo repraelentauit. Ars poftremo eius rei fada 8£ inuenta eft a Simonide meli/
co cofumata a Metrodoro Sceprio:ut nihil no iifde uerbis redderef auditu.Nec aliud:eft aeque
fragile in hoie motboiy 31 calus iniurias:atep etia metus lentiensralias particulatiralias uniuerfa:
idus lapide oblitus eft litteras tantu.Ex praealto tedo laplus matris 8i affniuppinquoiy coepit
obliuione. Alius aegrotus feruorum eriam.Sui uero nominis oblitus Mefiala Coruinus.oraror:
itaque fepe deficere tentat 8C meditatur uel quieto corpore Si ualido.Somno quoque lerpente
computatrut inaras mens quaerat ubi fit loci.

SLaus.GluIiii Caelaris. CA. XXV.

Nimi ufgore praeftantiflimu arbitror.CCaefare didatore.Nec uirtute conftantiaqj
nunc comemorornec lublimitate oium capacerquae coelo corinen£:led propriu uigo

wj re celeritatecg quoda igne uoIucre.Scribere 81 legere fimul didare 81 audire Iblrtu ac
cepimus. Epiftolas uero tanta^e reru quaternas pariter librariis didareraut fi nihil aliud agerer:
feptenis.lde fignis collaris quinquagies bis dimicauit.Solus.M.Marcellu tralgreflus qui undeq/
dragies dimicauerat.Na praeter duiles uidorias undecies centu 81 nonagintaduo millia horni/
nu ocrila proeliis ab eo:no qdem in gloria pofueri , Tata etia coada humani generis iniuriliqd'
ita effe confdTus eft ipfe:bellope ciuiliu ftragem no pdendo. Vt iuftius Pompeio magno tribiia
tur:odingentas quadraginta lex naues piratis adaemifle.Ccefari propriu & peculiare fuit praeter
iam lupradida claementiae infignaerqua ulcg ad paenitetia oes fuperauit.Ide magnanimitatis p/
hibuit exemplutcui coparari non poflit aliud. Spedacula enim edita effulafcp opes aut operum
magnificentiam in hac parte enumerare luxuriae fauentis eft.Illa fuit uera 8i incomparabilisin/
uidi animi lublimitas.Captis apud phatlaliam Pompeii magni feriniis epiftolarum iterumque
apud tapfum Sdpionis ea optima concremaffe fldeeatqp non legifie.

|| Laus Pompeii magni. CA.XXV1.

I Epe ad decus fpii ro.n folu ad uiri cnius ptiet uidoria.Popeii magni titulos:oes triu
I phofcg hoc i loco nucuparetaeqto no mo Alexadri magni reje fulgore: fed et Hercti
u lis ,ppe ac Liberi pris.Igif ficilia recupara un primu Syllanus i reipu.ca exories aufpi/
catus eft. Africa uero tota fubada 8i i ditione redada.Magniq? noie fpolio ide capto eqs roma
nus id qd* atea neo curru triuphali reuedus c:8i ftati ad folis occafu trafgreflus excitatis 1 pyre/
neo tropheis oppida odigeta.lxxvi.ab alpibus ad fines hifpaniae ulterioris i ditione redacta : ui
foriae fax afcripfittS: maiore animo Sertorium domuitibelloque duilijquod oia concutiebat

SEPTIMVS 4g

externa extfclo: iterum triumphales currus eques ro.induxit.Toties imperator anteg miles.Po
£lea ad tora maria:3£ deinde (olis ortus miflus hos rettulit patris titulos more iacris certamini
bus uincentiu.Neq; .n.ipli coronan£:fed patrias fuas coronant.Hos ergo honores urbi tribuit i
delubro Miner use quod ex manubiis dicabat.Cn.Po.magnus lperator bello.xxx.ano^i cofedio
filiis fugatis occifis in deditionem acceptis hominu centies uides femel o&uaginra tribus milii
bus.Depreffis aut captis nauibus .d.cccxlvi.Oppidis caftellis mille quingentis.xxxwii.in fidem
receptis.Terrisa maeotis lacu ad rubrum mare fubadis uoru merito Minerus.Hoc eft breuia
riumeius ab oriete. Triumphi ueroquem duxit ad.iii.Kalen-odob.M.Meflala.M.Pifone colli
praefatio haec fuit.Cum oram maritimam a praedonibus liberaflet:& imperium maris populo
ro.reftituifletrex afia:ponto:armenia:paphlagonia:cappadocia: cilicia: iyria: (cythisriudsis: alba/
nis hiberia infula:creta:bafi:ernis:Si fuper haec de regibus Mithridate ateg Tigrane triuphauit.
Suma fummarum in illo gloria fuit:ut iple incontione dixitreum de rebus luis differeret.Afiam
ultimam prouinciarum accepiflereademque media patris reddidifTe.Si quis e contrario limili
modo uelit percenfere Cae faris res qui maior illo apparuit.totu profe&o terrarum orbem enu/
meret: quod infinitum efle conueniet.

Laus Catonis primi. CA. XXVII

Aeteris uirtutu generibus uarie 8i multi fuere praftantes.Cato primus portis getis
tres iumas in hoie res praeffitifle exiftimatus eft: optimus orator : optimus iperator:
optimus lenaror.Q use mihi oia etiam fi non prius attamen clarius fuifie in Scipione
Aemiliano mdentur.Depto praeterea plurimoru odio:quo Cato laborauit.ItacR fit propriuCa
tonis qaater di quadragies caula dxxifternec queq lspius poftuIatu:& iemper ablblutura.

Item de fortitudine; CA.XXVII1.

Ortitudo in quo tnaxie exti terit imenfae qurrftionis eft . Vtique fi recipiatur poetica
fabuIofitas.Q u, Ennius. T.Cecilium Teucrum fratremq; eius prscipue miratus pro
pter eos lextu annale adiecit.L.SiciniusDetatus:qui tribunus plebis fuit.Sp.Tarpeio
A.Thermo confChaud inulto pofl: exadftos reges innumerofifflma fuffragia habet centies uicies
proeliatustocies ex prouocatione uidfor.xlv.circatricibus aduerlo corpore ifignis nulla in tergo
Item fpolia caepit.xxxiiii.Donatus haftis puris duodeufginti.Phaleris.xxv.Torquibus tribus 6i
Ixxx.Armillis.c.fx.Coronis xxxvi.Ciuicis.xiiii. Aureis odo.Muralibus tribus. Obfidionali una;
Fiico aeris.x.Capt!uis.xx.millibus lperatores noue ipfius maxime opera triumphantes lecutus*
Praeterea quod optimum in operibus eius reor uno ex ducibus.T.RomuIo ex conlulatu ad po
pulu conuicfto male adi imperii rei militaris.Haud minora forent Manlii Capitolini decoratni
perdidillet illa exitu uitae ante.xxii.annos bina coeperat fpoIia.Prius omniueqs corona murale
acceperatvj/i.ciuicas.xxxvri.dona.xxxiii.cicatrices aduerlo corpore exceperat.P.Seruilium magi/
ffrii equitu feruaueratripfe uulneratus humerum ac femur.Super oia capitoliu lumamcg rem in
eo lolus a gallis fe ruauerattfi no regno ilio leruafiet.Ve^ futin his quide uirtutis opera magna
ied maiora forrunae.M. Sergio ut equide arbitrior nemo quemq hominu iure praetulerit : !icet
pnepos Catilina gram noi derogarit.Seciido ftipedio dextera manu pdidit.Stipendiis duobus
ter 8i uicies uulneratus eft ob id neutra manu neutto pede latis utilis.Vno tatu feruo plurimis
poftea ftipendiis debilis miles.Bis ab Hannibale captus.Neque enim cu quolibet hofte res fuit:
Bis uinculoru eius profitgus.xx.menfibus nullo non die in cathenis aut copedibus cuftoditus.
Smiftra manu ibla quater pugnauitrduobus equis infidente eo fuffolfis. Dextra fibi fecit ferrea:
eaqj religata proeliatus. Cremona oblidione exemit placentia tutatus eft.Duodena caftra hoftiu
in gallia coepit. Quae ol a ex oratione eius apparent habita cu in praetorio Iacris arceretur a coi
legiis ut debilis.Q uos hic coronaru aceruos conftructurus hofte mutato?Etenim plurimu re>
fert in quae cuiufqj uixtus tepora inciderit.Quas trebia ticinulq; aut thrafimenus ciuicas coro/
nas dedet e£Qqae canis corona merita^unde fugifle uirtutis fummu opus fuit. Caeteri profedo
uidores hominu fiiere Sergius uicit etiam fortuna.Ingenioji gloriae quis poffit agere dele&u g
tot dilciplinaru gna 8i tanta jepe operuqj uarietatefoifi forte Ho.uate graeco nullu foeliciore ex
titifle couenit:fiue opis fortua fiue materia aeftimef. Diuerfe laudes plurimo^, CA.XX1X*

- jTaqp Alexander magnus(ereni lfignibus iudiciis optime citracg inuidia ta fupba cefu

jra peragef)inter fpolia Darii perla^ regiis unguentorum Icrinio captorquod erat au«
I ro gemi% ac margaritis praeciolum.uarios efus ufus amids demoftratibus qn tede/
*bat unguenti bellatorem 6i militia fordidurmimmo Hercule inquit libroru Homeri

LIBER

cuftodias derarmt praedofiffimu humani animi opus q maxie diuiti opere feruareturilde P in-/
dari uatis familia: penatibufque iuffit parrircu thebas raperet. Ariftotelis philofbphi patria con
ueHiia cre didititantaequereru claritati ta benignum teftimoniu mifcuit. Archilochi poetae interfedores
didit Apollo arguit delphis^SophocIe tragiri coturni principe defunctu fepelire Liber patet iuffiyob

fidentibus moenia laceoatmoniis.Lyfandro eoru rege inquiete (aepius admonito ut pateretur
huari delicias fuas.Requifiuit rex qui fupremu die athenis obiifiet: nec difficulter ex iis quae de
usfignificaifetintelle^trpacecg funeri dedit.

De platone:Ennio: Virgilio.M. Varrone 8i.M.Cicerone. CA; XXX.

a Latoni lapientiae aqtiftiti Dionyfius tyrannus alias feuiris iuperbiaeque natus una.
j j ta naue mifit obuiaup/e quadrigis albis egrediente in littore excepit^V iginti talenris
1| una oratione Ilocrates uendiditfAefeir.es athenienus fiimus orator cu accufationem:
» qua fuerat ufus rhodi legifienlegit ££ defenfione Demofthenis:ob qua i illud depuL

fus fuerat exiliu.Mirantibuique tu magis fuife miraturos dixit:fi ipfum orante audiuifleptrin
calamitate teftis ingens fadtus inimicior ucydide iperatore atheniefes in exiliu egere reru Kefta

u conditore reuocauereieloqusntia mirati cuius uirtute danauerant Magnu Si Menandro in
omico iocco teftimoniu regu aegypti Si macedonis contingit clafle Vper legatos petito.Ma.

/

comico fc

ius ex ip/b regiae fortuna: praelata Iitteraru confcientia^erhibuere SI romani proceres etia exte
6 ris teftimonia.Cn.Popeius cofedto mithridatico bello intraturus Pofidonii lapientia: profefiio»
ne clari domu fores percuti de more a littore uetuit SL fafces lidorios ianuae /ubmifit is : cui fe
oriens occidenfque fubmiferat^Cato cenfcrius in illa robili triu lapientia procerum ab athenis
legatione audito Cameaderq primu legatos eos cenfui: dimittendosiquonia illo uiro argumen
tante quid ueri eflet haud facile difeerni poftet, Quanta motu comutatiofllle femper alioquin
exitiali appellans noie uniuerfos ex jtalia pellendos cenfuiteraecos^At pronepos eius ut icentis
Cato unu ex tribunatu militu phdofophuralteru ex cypria legatione deportauit.Eandeque lin/
gua ex duobus Catonibus in Illo abiecifFeiin hoc xportafte memorabile effiSed Si noftroru glo»
liam percenfeamus.Pricr Afticanus.Qu.Enni ftatua fepulchro luo Iponi iuffit : claruque illud
nomen imo uero ipoliu ex tertia orbis parte raptu in cinere fupreo cu poetse titulo legi .Diuus
Auguftus carmina Virgilii cremari contra teftamenti eius uerecundia ueruit/Maiufque ita uati
X teftimoniu contigit: q fi ipfe fua carmina probauifl^M.Varrois in bibliotheca quae pria in or
beab Afinio PoHione de manubiis:publicata Romae Si unius uiuentis pofita imago eftrhaud
nainorefutequide reor)gloria principe oratore di riue ex illa ingeniorutquae tunc fuit multito»
dine uni hanc corona danteiq cueide magnus Popeius pyratico ex bello nauale dedit.Innume
labilia deinde funt exeplarromana fi perfequi libeatxum plures una gens in quocunque genere
eximios tuleritiq caererae terretse.Sed quo S i te.M.Tulli piaculo tacejtfquo ue maxime excellen
te infigni praedice:quo porius q uniuerfi populi Si illius gentis ampliffimo teftimonio : 8i tora
oita tua ad confulata tantu operibus eledis^Te dicente lege agraria:hoc eft alimenta fua abdi/
cauerunr tribus. Te fuadente Rofrio theatralis /editionis auctori Isges ignouerunr.notatafque
fedes ignominiae di/crimine aequo animo tuIerunt.Te orante proferiptoru liberos honores pe/
tere puduit.Tuu Catilina fugit ingeniu.Tu.lVi.Antoniu profcripfifti.SaIue primus omnium pa
rens patria: appellate. Primus in togatriuphunrlinguaeque laurea merite:& facundix Iitteraru
latina^: parens aeque ut dictator Cadar hoftis quonda tuus de te feripfinomm triumpho^ lao
rea adepte maiore.Quanto plus eft ingenii romani terminos in tantu promoaifle:q imperii;

De morum honeftate. CA. XXXI.

1 8 Eliqs animi boni pftitere 8t apud caeteros mortales fpiatcb id Cati Corculi apud ro

1 H manos cognominari. Apud graecos Socrates oraculo Apollinis Phitii piatus cunftis.

De au<ftoritate. _ CA. XXXII.

lITWfST Vrfus mortales oraculorum /bcietate dedere Chiloni lacedaemonio : tria praecepta
1 1 ® J® eius ^P^is confecrando aureis litteris qua: funt haec. Noffe fe queq : Si nihil nimiu
I ! cuPere'Comiremc5 aeris alieni atque litis efie miieriam.Quin Si funus eius:cumui

ftore filio olyropia: expiraffetigaudio tota graecia profecuta eft.

Dediuinitate. CA. XXXID.

! Iuinitas Si quaedam caelitum fbrietas nobiliffima ex foeminis in lybilla fuit.Ex uiris
in Melampode apud graecos apud ro manos in Martio.

De Nafica; _ CA.XXXUH,

SEPTIMVS

49

Ir optimus icmel a condito suo iudicatus eft Scipio Nafica a furato ienatu.Idem in
toga candida bis repulfi notatus a populo.ln furrma ei in patria mori n5lfcuit.Non
hercule magis q extra uincula illi fapientiffimo ab Apolline iudicato Socrati.

De pudicitia. CA. XXXV*

Vdiciffima foemina femel matronarum inia iudicata eft Sulpitia Paterculi filiaiuxoE
Fuluii Flacd electa ex centu prsripuisiqus fimulacru Veneris ex fybillinis libris de
dicaret.IteK religionis expimento claudia induda roroa deosi matre.

De pietate. * CA. XXXVI.

letatis exepla infinita qde toto orbe exritereifed Roms unuicui compari cuda non
poffint.Humilis in plebe 8i ideo ignobilis puerpera fupplidi cacarcere icluia matre
cu ipetraflet aditu a ianitore iemp excuflame qd inferret cibirdeprehefi eft uberibus
fuis aies ea.Quo miraculo matri filus doata filis pietate eft. A mbs<£ ppetuis alime-
tis.Et locus ille eide coiecratus eft des.CQuinrio.M.attiho confT.teplo pietaris extrudo in ii
lius carceris fedeiubi nuc Marcelli theatru eft.Graccho^ pr anguibus apprehefis in domo cum
rnderetur ipfum uidu^ alterius iexus interempto imo uero inqt meu necateiCornelia.n.iuue-
nis eft:& parere adhuc poteftrhoc erat uxori parcere:# reipublics cofulereiidcg mox coniecutu
eft.M.Lepidus Apuleis uxoris caritate poft repudiu obiit.P.Rurilius morbo leui ipeditus nun
riata fris repulfi i coiulatuspetitiSe ilico expirauit.Publius Catienus Philorimus patronu adeo
dilexit:ut hsres oibus bonis inftitutus in rogu eius ie iaceret;

De arriu plurima^ exceIIentia:aftro!ogia?gramatica:geometria. CA.XXXVII.

II Aria^e artiu icientia innumerabiles enituereiquos tn attingi par fit flore hoium libi¬
tibus. Aftrologia Berofus:cui ob diuinas prsdidiones athenienfes publico in gym-
nafio ftatua in aurata lingua ftatuere. Gramatica Apo!lodorus:cui amphydioesgrs

- - Iris honore habuere.Hippocrates medidna pollens.-qui uenienteiab Illyriis peftileria

prsdixit# diicipulos ad auxiliandu rirca urbes dimifit.Cui ob meritu honores illosiquos Her
culi decreuitigrscia.Eande icientia in Teobroto Ptolemaeus rex megalefibus ficris dcnauit ce-
tu talentis leruato Antiocho rege.Magna & Critobolo fama e extrada Philippi regis oculo fi*
gitca:& dtra deformitate oris curata orbitate luminis.Suma aut Afclepiades prufienfis condita
noua feda ipretis legatis & pollicitationibus Mithridatis regisireperta ratione qua uinusgris
medef: relato e funere hoie 8i conferuatoifed maxie fponfione feda cu fortuna ne medicus cre
dereturifi unq inualidus ullo modo fuiflet ipie:& uidcr fupreroa in ierreda lapfu icala^e examf
natus eft.Grande 8i Archimedi geometrics ac machinalis (cientis teftimoniu.M.Marcelli co
tingit interdido cu iyracufs caperenfene uiolarefmurusmifi fefelliflet iperiu militaris ipruden
tia.Laudatus Ctefiphon Gnofius sde ephefis Dians admirabiliter febricata:PhiIon athenis ar
mametario mille nauiu.Ctefibius pneumatica rarioe &t hydraulicis organis repertis.Dinocrates
metatus Alexadro adete \ sgypto Alexadria.Ide hic fperatore dixit ne qs ipfu alius q Appelles
pfeeref.q Pyrgoteles fculperetiq Lifippus ex sreduceret.Qusartespfibus inclaruere exeplis.

Item mira opera arnfidsf C A. XXXVIII.

Riftidis thebani pidoris una tabula centu talentis rex arralus licitatus eft.Odingeta
emit duas Csfar didator .Medea 8i Aiacem Timomachi in teplo Veneris genetri-
ds dicaturus.Candaules rex Bularchi pidura magnetu exitii haud mediocris pari re
pendit auro. Rhodu no incendit rex demetrius expugnator cognominatus ne tabula Protoge¬
nis cremaret a gte ea muri locata Praxitelis marmore nobilitatus eftrgnidiacg Vener prsclpue:
uefeno amore cuiufda iuuenis infigni# Nicomedis sftimatioe regis gradi gnidio^ sre alieno
pmutare ea conari. Phidis Iuppiter olympius quotidie teftimoium perhibet.Mentori Capitoli¬
nus & Diana ephefiarquibus fuere conlecreta artis dus uafi.

Deferuitiis. ' CA. XXXIX

Rsriu hois in (eruit io geniti maximu ad hanc die quod equide coperierim fuit gra-
i matics artis Daphnidis Cn.Pifaurenfe uendentei&.M.Scauro principe riuitatis.iii;
j mil.d.cc.iefterriis licente.Excefiere hoc in noftro suo nec modice hiftriSes: fed liber
L rate fua mercari.Quippe cuiam apud maiores Rofdus hiftrlo.iii.mil.d.Annia mer-
cafle prodaf inififiquis in hoc loco defiderat armeniaci belli pauloante propter Tyridatem gefti
difpenfitore que Nero.iii.cxxx.manumifit.Sed hoc preriu belli no hois fuit ta hercule q libidi-
flis no forms Paronetemi ipadois Seiano.iii.mil.d.raercante a Sutorio prifco.Qua quide inic^

UBER

riam lucrifecit ille mercatus in ludiu duitatis quoniam acuere nulli uocabat;

De praeftantia gentium, CA. XL,

Entium in toto orbe praeftantiflima una of uirtute haud dubie romana extitit: Fce-
liritas cui praeripua fuerit hoi n5 eft humani iudiciiicu proceritate ipfam alius alio
mo & fuopre ingenio quilcg terminet.Si ueru facere iudirium uolumusrac repudiata
01 fortunae ambitione decernerermortaliu nemo eft fodix. Abundeigif atcp indulgenter fortu
na decidif :cu eo qui iure dici no infoelix pot.quippe ut alia no fitrcerte ne lacefcat fortuna:me«
tuseft.Quo lemel recepto folida fodicras no eft.Quid q> nemo mortaliu ofbus horis fapitruti,
naracj falfum hoc & no a uate di&u q plurimi iudicet.Vana mortalitas:& ad cfrcufcribeda fe,
iplam igeniofascoputat more tratiae gentis:q calculos colore diftindfos pro experimeto cuiufqj
diei in urnam codinac fupremo die feparos dinumerat:atcy ira de unoquocg ,pnuriat; Qtiid q>
ifte calculi candore illo laudatus dies origine mali babuitiQuamuItos accepta afflixere impia?
Quamultos bona perdidere:& ultimis merfere fupplidisdfta nimiae bona:fi cui inter illa hora
in gaudio fuit.Ita e profedo alius de alio iudicat dies:& tn fupremus de oibus.Ideoq? nullis ere
dendu eft.Quid q? bona malis paria no tunt etiam pari numero?Nec laetitia ullo minimo tnoe
rore penfanda.Heu uana & iprudes diligentia.Numerus dierum coputafubi quaerif pondus.

- - De faelidtate faemins. CA. XLf.

| Na focmimiJje in omni aeuo Lampido lacedaemonia refertur:q regis filiatregis uxor:
[regis mater fuit. Vna Berenicae: q filia:ioror:mater Olympionicaiy.Vna familia Cu.

_ rionumnn qua tres continua ferie oratores extiterunt. Vna Fabioru:in qua tres con.

tinui pridpes fenatus.M.Fabius Ambuftus.Fabius Rutilanus filius.Qu.Fabius Gurges nepos.

— - - Varia exempla fortunae. CA. XL1K

Aetera exempla fortunae uariantis fnumera funt.Etenim quae fadt magna gaudia ni
fi ex malis?aut quae mala immenla nifi ex ingentibus gaudiis.

De bis profcriptis.L.Sylla.Qu. Metello. CA -XL111.

' Eruauit ,pfcriptu a Sylla. M.Fidufhu fenatore anis, xxxyi, Sed iteye pferiptus fupftes

I' Syllae uixit ufq; ad Antoniu.Conftat nulla alia de caufa ab eo pferiptu q quia ,pfcri/
ptus fuifTe.Triuphare.P.Vetidiu de parthis uoluit qde lolurled eude i triupho afai

. _ j lano.Cn.popeii Strabonis duxit pue^e.Quaq Maflurius auctor eft bis in rriupho du

itu.Cicero mulione caftrelem fuffaraneu fuiffe.PIurimos iuueta inope in caliga militari toleraf
uel iudidu fe.Fuit 8i Balbus Cornelius maior cofuhfed accufatus ateg de iure uirga^ in eu iudice in exihu
confilium mifius.Primus externoye a tqj etia i oceao genitore ufus illo honorerque maiores latio quocg ne
gauerunt.Eft &.L.FuIuius inter infignia exepJa tufculanoje rebellanriu confiilreode quoq? ho/
nore cu tranfiflet exornatus cofeftim a populo ro.qui folus eode anno quo fuerat hoftis romae
triuphauit ex iisrquo^ colui fuerat. Vnus holum ad hoc aeui foelids fibi cognomen afTeruat.L.
Sylla duili nepe fanguinerac patriae oppugnatioe adoptatus:^ quibus na fceliciratis indudtus at
gumentis:q> pferibere tot millia riuiu:ac truddare potuifTet.O parua interpretatio & futuro te
pote infaelix.Non melioris fortis tuc fuere peuntesiquo^e miferemur hodiercu Sylla nemo non
oderit? Age no exitus uitae eius orum pferipto^ ab illa calamitate crudelior fuit erodete leipfo
cor pe:8£ lupplicia fibi gigriente:qd' ut diffimulauerit 81 fupremo fomno eius cui imortalis quo
damodo efbcredamus ab uno illo inuidia gloria uicfta.Hoc tn nepe foelidtati fuae defaifie con
feffus eft q» capitoliu non dedicauiflet.Qu.Metellus i ea oratione:qua habuit in fapremis laudi
tus patris fui.L.Metelli pont.bis confulisrdi&atoris magiftri equitu.Quindedm uiri agris dan
dis:q primus elephantos primo punico bello duxit in triumpho fcriptu reliquit.Dece maximas
res optimalqj in quibulq? quaerendis lapientes aetatem exigerent: con fama fle eum. Voluifle em
primarium bellatorem efte.Optimum oratorem.Fortifiimum imperatorem. Aufpicio luo ma>
ximas res geri.Maximo honore uti:fumma fapientia efte:iummu lenatorem haberi.Pecuniam
magnam bono modo inuenire.Multos liberos relinquere: & clariffimum in ciuitate efie. Haec
conrigifie ei:nec ulli alii poft romam conditam.Longum eft refellere 8i luper uacuum: abunde
ono calii refutante.Siquidem is Metellus orbam luminibus exegit fenedam amifiis incendio
cum Palladiu raperet ex aede uefte memorabili caufatfed euentu mifero. Quo fit:ut infoelix q
dem dia* non debear.faelix tamen efie non poflfit. Tribuit ei po.ro.quod nuq ulli alii ab condi
to aeuo : ut quotiens in fenatum iret: curru ueheretur ad curiam, magnum & fublimerled
pro oculis datum. De altero Metello, CA. XU1D.

SEPTIMVS 5o

V ujjl Vias quocg.Qu. Metelli qui illa de patie dixerat filius Iter rara felicitatis humanae
§ fjTd? I j exempla numeratur.Natn praeter honores ampliffimos cognomenq* macedcniae a
I BS I ! quattuor filiis illatus eft rogoiuno pratoreitribus cofulanbusiduobus triuphalibus
L^/tiJnnn cenforiorquae lingula quoq? paucis cotigere. In iplo rame flore dignitatis fuse ab
Carinio Labeone cui cognome fuit Macerioni:rribunoplebis:que e fenatu cenfor eiecerat:uer«
tens e capo meridiano tperuacuo foro:& capitolio.-ad tarpeiu raptusrut pr^cipiraref conuolate
quide tam numero ia illa cohorte:quae patre eu appellabar.Sed ut necefieerat in fubito tarde &
tanq in exequiasrcu refiftendi (acroqj fadu repellendi ius no eet:uirtutis fux opa 6£ cefura penV uel fandu
turus:argre tribuno qui intercederet reperto a limine ipib mortis reuocatus alieno beneficio po collegium
ftea uixit.Bonis inde et confecratis a damnatu fuo tanq pagi eet faucium certe intorta^iexpref
ficp per aures fanguinis poena exada effe.E quide ft Africani Aemiliani inimicu fuifle inter cala
mirares duxerim ipfb tefte Macedonico.Siquidem liberis dixit.Ite filii celebrate exequiasmuq
ciuis maioris funus uidebitis.Er hoc dicebat ia ballearicis Bi creticis diademarisiia Macedoicus
iple. Vet& ut illa lola iniuria seftime£:quis hanc iure felicem dixerit periclitatu ad libidine In u
micifnec Africano falre perirerquos hoftes uiciffe tanti fuitiautquos non honores currui^ illa
fua uiolentia fortuna retroegit per media urbe cefore trado. Etenim fola hsec moriendi ro fue*
rat trado in capitoliu illo in qd" triuphas ipfe deo^e exuuiis ne captiuos qde fic traxerar.Maius
hoc Iccius foelicitate c5lecuta fadueff periclitato macedonico uel funus tantu ac tale pdere:in
quo a triuphalibus liberis portaref in rogu uelur exeqoiis quoq$ triuphas.NulIa effpfedo foliV
da fbelicitas:qua contumelia ulla:uitae rupitmedu tama.Quod fopereft neitio maior gloria an
indignationi dolor accedat: Iter tot Metellos tam lcelerata Carinii audaciam lemp fuifle inulta.

De Diuo Auguffo. CA. XLV.

N Diuo quocg Augufto que uniuerla mortalitas in hac cenfura nucupatrfi diligenter
: j stRimenf eunda magna fortis humanse reperienf uolumina. Repulla in magifterio

equitu apud auunculu:& contra uoluntatem eius pralatus Lepidus. Profcriptionis
inuidia In coIIega.ColJegiu in triuuiratu peffimo^ ciuiuinec sequa falte portione : fed praegra»
ui Antcnio.Philippenfi plio morbo:fuga:& triduo in palude latebra segf oti.Et ut fatenf Agrip
pa & Maecenas aqua fubter cute fula.Turgida latera.Naufragia Gcula.Et alia ibi quocp in fpeliL
ca occultatio.Ia in nauali fuga urgente hoftium manu pces Procukio mortis admotse.Cura pe
rUilnae cotentionis.Sollicitudo marris adiacipannoniciq; belli.Ruinae pons.Tot (editiones mi
litu. Tot ancipites morbi corporis.Sufpeda Marcelli nota. Pudenda Agrippse ablegatio. Toties
petita infidiis uita: loculatae liberoiy mortesiludufcg non tantu orbitate triftes adulteriu filiae.

Et cofilia patricidae pala fada.Cotumeiiofas priuigni Neronis leceflfus. Aliud neptis adulteriu.
ludia deinde rot mala Inopia ftipedii.Rebellio illgrici.Seruitioi^ deledus.luuetuns penuna.Pe
ftiletia urbis. Fames fitifop italiae.Deftinatio expirandi.Et quatridui inedia maior pars mortis in
corpus receptaiiuxta haec aariana clades:8i maieftatis eius feda iugillatio . Abdicatio poftumi
Agrippae poft adoptione. Defideriu poft relegatione.Inde fufpitio in Fabiumiarchanoruq; pro^
ditione.Hinc uxoris 6i Tyberii cogitationes luprema eius cura.In fumna deus ille coelum^ ne uel fax
Ibo adeptus magis an meritus haerede hoftis foi filio exceflit.

Quos beatiffimos dii iudicauerunt CA. XLVI.

Vbeunt in hac reputatione delphica oracula uelut ad caftigandam hominum uanita
tero a deo emifla.Duo funt haec.Phedium felidfiimum qui pro patria proximo oo
cubuiflet. Iterum a Gige rege tunc ampliffimo terrarum confultum Aglauum Pro^ uelalteru
phodium efie foeliciorem.Senior hic in anguftifiimo archadiae paruum fed annuis uel pfdphi
ui(2ibus large fufficiens prxdium colebatinunq ex eo egreffus.Atq? ut e uitae genere roanifeftu dium
eft: minima cupidine minimum in uita mali expertus

Quem uiuentem ut deum coli iuflerunt. CA. XLVII.

Onfecratus eft uiuus (entienlq? oraculi eiufdem iuffi & iouis deorum fummi aftipula
tu Euthymus pitfta femper olympiae uidor & lemel uidus. Patria ei locri in Italia:ibi
imaginem eius e£Te:& olympiae alteram eadem die radam fulmine.Callimachum ut
nihil aliud miratum uideo:ad eumque iuffifTe lacrificari:quod & umo faditatum 8C
mortuoinihilc^ adeo mirum aliud q hoc placuifle diis.

Delpatrisuits longifiimis. CA. XLV111.

LIBER

!' E /patio atc£ Ioginquitate uitae hoiam no loco^ modo fitus:ue^ exepla ac fua cuftj
/brs nafcendi incertufecere.Hefiodus qui primus de hoc aliqua ,pdidit fabu!ofe(ut
reor)multa de hoium aeuo referens cornici noue nras attribuit aetates. Quadrupla
eius ceruis:id triplicatu coruis.Et reliq fabulofius in phoenice ac nymphis. Anacreon

poeta Argatonio tartefio^e regi.cl.tribuit anos.Cynirae cyprio^.x.anos amplius. Aegimio duce
tos.Theopopus Epimenidi Gno{Io.diii.Hellanicus quofda in tetholia epio^e gentis ducetos ex
plere.Cui aflipulaf Damiates memorans Pi&oreu ex iis pcipuu corpe uiribufq? et trecetis uixif
fe.Ephodorus arcadu reges trecetis annis. Alex.& Cor.Dadone qda in illyrico quingentis uixif
fe.Xenophon Impetrim pulutinio^e infulae rege oclingetisratcg ut parce metitus filiu eius fexce
tis.Quae ola inlcitia tempore acciderunt. Annu.n.alii «flate unu determfabat:& alteje hyeme,
Alii qdripartitis teporibus ficut arcadestquoiji anni trimeflres fuere.Quida lunae fenio ut aeg y,
ptii.Itaq; apud eos aliqui & fingula millia ano^» uixiffe produnf -Sed ut ad cofefla tranfeamus.
Argantoniu gaditanu ocloginta annis regnaffe prope cerra efl.Putat qdragefimo coepifle. Maf.
finifTam.lx.annis regnaffe indubitatu efhGorgia ficulu cetu o<3o uixiffe.Qu.Fabius Maximus
fexagitatribus anis augur fuit.M.Perpena 8L nup.L.VoIufius Saturninus cium quos in confula
tu fniam rogauerant fuper (lites fuere.Perpenna ieptem reliquit ex iis quos cenfor legerat. Vixit
annos nonagftaodlo. Qua iri re 8L illud adnotare fuccurrit.unu omnino quinquennium fuiffe
quo fenator nullus moreretur.Cum Flaccus & Albinus cenfores luflrum condidere ufq3 adpxi
mos cenfores ab anno urbis qngetefimo feptuagdlmonono.M. Valerius Coruinus cetu annos
impIeuit.Guius inter primu 8L fextum cofulatu.xki.anni fuere.Idem fella curuli femel ac uiries
fedittquotiens nemo alius. Aequauit eius uitae fpatiu Metellus Pori fex. Et ex foeminis Liuia Ra
tilii nonaginta feptem annos exceflir.Statilia Claudio principe ex nobili domo nonagiranoue,
Terentia Ciceronis.cyii.Clodia Ofelbi.cxv.Hsec quidem etiam enixa quindecies.Luceia mima
centu annis in fcaena pronunciauit. Valeria Copiola Emboliaria redudla efl in fcaenam Gn.P5/
peio.Qu.Sulpitio coff.Ludis pro lalute Diui Augufli uotiuis annum centefimu quarrum agetis
Quae produda fuerat tyrorinio a.M.Pompeio aedili plebis.C.Mario.Cn.Carbone coff.ante an
nos nonagintaunum.Et a magno Pompeio magni theatri dedicatione anus pro miraculo redu,
dia Samula quoq? cetu decem annis uixifle audior efl Afeonius Pedianus.Minus miror Stepha
nione qui primus togatus faltare inflituit utriufcg faecularibus ludis ialtafle:& Diui Augufli &
quos Claudius Caefar confulatu fuo quarto fecitrquando fexagintatres non amplius anni inter/
fuere: qq & poflea diu uixerit.In tmoli montis cacumine quod uocant tempfin.cl.annis uiuere
Mutianus auctor efl.Totide annos item cenfum Claudii Caelaris cenfura.T.Fullonium bononi
enfem:idqj collaris cenfibus quos ante detulerariuitaeqj argumentisfetem id curae principi erat)
uerum apparuit. De uarietate nafeendi. CA. XL1X.

-grrat Ofcereuideretur locus ipfe iyderalis fcientiae fentetiam.Epigenes.cxxii.annos imple
|gj»j ri negauit pofle.Berofus excedi centum feptemdecim.Durat & ea ratio quam Petcv
fyrisacNecepfostradiderunu&trimorion appellant a trium lignorum porrione:q

uel.xy.

nagintapamue _ _ _ _ o _ _

curfu malefico^ fyderu:aut etia radiis eopi folifqp.Rurfus Aefculapii fententia fecutirqui flatu/
ta uitae fpatia a flellis accepi dicit.Sed quantu primu tribuat incertu efl.Rara aute effe dicut 16
giora teporarquandoquide momentis horaee lfignibus lunae dierum ue feptem atcj.xxiiii.quae
nodle ac die obferuantur iges turba nafcaf : fcanfili annose lege ocridua:qua climadleras appeb
Iant:non fere ita genitis quinquagefimuquartu annum excedentibus.Primum ergo arris ipfius
inconflantia declarat q incerta res fit, Accedut experimenta & exempla recentiffimi cenfusrque
intra quadriennium imperatores Caefares Vefpefiani pater filiufqj cenfores egerut.Nec font ofa
uafaria excutienda.Mecfiae tanrn partis inter apenninum montem padumq; ponemus exempla.
Centu uiginti natos annos parmae tres edidere.Brixelli unu.cxxy.Parmae duos.cxxx. Placentiae
unu.cxxxi.Fauentiae unam muIierem.cxXxii.Bononiae.L.Tarentium Marci filiu. Arimini uero
.M.Apomum.C.&.L.TertuIarn.cxxxvii.Cifra placetiamin collibus oppidum efl uelleiarium:
in quo.cx.natos annos fex detulere. Quattuor centenos uicenos. Vnum.d.M.Mutius.M.filius
Galerius faelix ac ne pluribus moremur in re confefia in regione italise oclaua centenum anno
rum cenfi funt homines.Iiiii.Centenum denum homines.lyii.Centenum uicenura quinum ho»
mines duo.Centenum tricenura homines quattuor.centenum trfcenpm quinum aut feptenum

SEPTTMVS

totfdem centenu quadragenum holes tres. Alia mortalitatis conftantaa.Homerus ea de nodte na
tos Hfdtore 5d Polydamata tradit ta diuerfs fortis uiros. CMario.C.Carb6e.iii«confiad.v.Ka
len.iunias.M.Celius Ruffus 8£ Cornelius Lurinius Caluus eadem die geniti futroratores quid
ambo:ied tamen dilpari euentu. Hoc eriamiifdero horis nafcentibus in toto mundo quotidie
euenittpariterqj domini ac ierui gignuntur:reges 3i inopes.

R In morbis uaria exempla. CA. L»

Vblius Cornelius Ruffusiqui conful cu Manio Curio fuit dormiens ocuIo|e uifum
amrfitrcu id ffbi accidere ioniarer.E diuerfo Phalereus ia tu deploratus a medicis uo
micae morborcu morte in acie quaereret uulnerato pedore medicina inuenit ex ho-
fte.Qu.Fabius Maximus conf apud flumen lfaram proelio commi fio aduerfus allobrogu rege
aruernorucp gentes ad.td.idus auguftas.cxxx.perduelliu csfis febri qrrana liberatus e in ade.In
certum ac fragile nimiae eft hoc munus naturae quicquid datur nobis.Malignum uero & breue
in iis ec qbus largiffime cotingicruniuerium utitp aeui tempus intuentibus.Quid q> sftimatioe
nodurnae quietis dimidio quilqj fpatio uitae fax uiuitfPars xqva morti Smilis exigif: aut poe.
nae nifi cotingit quies. Nec reputantur infantis anni qui lenfu caret:nec fenedtsin poena uiua>
cis. T ot periculo^ genera: tot roor birtot metus:tot curs:rotiens muocata morreiur nullum fre
quentius fit uotum.Natura uero nihil hominibus breuitate uits prsfhtit melius-Hebefcut (en
fus. Membra rorquetur.Praemorifuifus:auditus:inceffus:dentes et ac cibo^e iftrumeta:8f tn ui»
tat hoc tepus annumera tur.Ergo pro miraculo & id (blitariu reperif exeplu.Xenophilu muficu
tentu 5i qncjj annis uixifle fine ullo corporis incomodo.At hercule reliqs oibus per lingulas me
broije partes quafr nullis aliis aialibusxertis peftifer calor remeat horisraut rigormeqj horis mq
fcd SC diebus nodibu fq^ trinis qdrinisue et toto anno. Atqs et morbus eft alias plpiam mori.
Morbis.n.quoq; qfda leges natura Ipofiiit. Quadrini rircuita febre nu§ brua nuq hybernismc
fibus mdpere.Quofda poft fexagsfirou uits fpaciu no accedere. Alios pubertate depoi:a foemiV-
nis prsecipue. Senes minime fenrire peftilenria.Nacg uniuerfis gentibus ingruut morbi:& gene*
rati mo feruitiisrmS proce^d ordini aliofq? p gradus. Qua in reobleruatu in meridianispribus
ad occafum folis peftilenria lemp ire. Nec unf fere aliter fieri nifi hyememec ur ternos excedat
menfes. De fignis mortis. CA. U

iAm figna laeralia in furoris morbo riium. Sapientis uero sgritudine fimbria^: cura
|<3d ftragulae ueftis plicaturas. A lomno mouenrm negledu profundi humoris e corpe
jeffluuiu:in oculojjd quide 8i narium alpedu idubitata maximeret fupino afliduo cu
bftu. Venaije insequaliraut formicante percufiu.Et alia quocp Hippocratiprincipi me

dicins obferuata funt.Etcum innumerabilia fint mortis (igna:falutis fecuritatifque nulla lont.
Quippe cu ceforius Cato ad filiu de ualitudinis quoqj obferuatione:ut ex oraculo aliquo gdi'
dericrfenile iuueta p maturat mortis efle fignu.Morbo^: uero tam Ifinita eft mulritudomt Piae*
recides Syrus copia ierpentiu ex corpore dus erupente expirauerir.Quibufda pperua febris e ut
C.Moecenati.Eidetriennio fupremo nullo hors mometo contigit fomnus. Antipater fydoni*
us poeta omnibus annis uno d ie natah : tarum corripiebarur febret& eo»confupms eft fatis lon
ga {enecta. De his qui elati reuixerunt. CA. LII.

V iola cofularis irr rogo reuixit. Et qm fubueniri no potuerat pualente fiamma:uiuus
^ crematus eft fimilis ca in.L.Lamiaptorio uiro traditur.Na Celfu Tuberone prstura
fundtu a rogo relatu Meflala Ruffus di pleriq; tradunt.Hsc eft codirio mortalium»
laL* Ad has Si hm5i occafiones fortuns gignimurruti de hole ne morti quide debeat cre
di.Reperimus inter exepla Her roorim Claromeni afem reli<3o corpe errare fblita:uagaqj e Ion
ginquo mulra anunciarerquae nifi a pnti nola' no pofienticorpe Crerim femianimi: donec crema
to eo inimid qui Cararide uocafeanrur remeanti anims uelut uagina ademerint. Ariftei er uila
euolante ex ore inpconnefb corui effigie: magna qus lequif fabulofitate: qua equide 8i ingno^
fio Empimenide fimili mo accipio.Pueru sftu 8t itinere feflum in lpecu fepre 8i qnqginta dor^
mifie annis:rcijd facie murationecp mirante uelut poftero experredtu die.Hfc pari numero diejt
fenio ingrueterut tn in leptimu 8C qnquagefimuatc^centefimu uitae duraret annum.Foemina^
fexushuic malo uidef maxime o portunus auerfione uiilus qus fi corrigaflpiritus reftituitur.
Huc pertinet nobile illud apud graecos uolume Heraclidis lepte diebus fcemins exanimis ad
uita reuocat^. V arro quocg audior eft uiginti uiris agros diuideribus capus queda qui efferref
feretro domu remeafte pedibus. Hoc idem aquini accidifte.Roms quocp Corfidium marestere

LIBER

fuae maritu funere locato reuixifTe:& locatorem funeris ab eo elatu. Adierit miracula quae tota'
idicafle coueniat.E duobus fratribus equeflris ordinis Corfidio maiori accidiiie:ur ufderetur
expirafle:apertocj! teflameto recitatu haerede minore funeri inflituifle.Interim eu qui uidebaf
exrincftus plaudendo coeinuifle myrt eria:&: narraflfe a fratre le uenifle.Comendata fibi filia ab
eo.Demonflratu praetereaiquo in loco defodiflet au£» nuJIo confcio:& rogaflerut iis funeribus
quae coparaflenefferref.Hoc eo narrante fratris domeftici prope annuciauere exanimatu illa:
Bi auje ubi dixeranrepertu efl.Plena praeterea uita efl his uaticiniislfed no coferendarcu fepins
falla iint.Sicut ingenti exeplo docebimus.Cello ficulo Gabienus Calaris claffiu forriilimus ca/
ptus a Sex.Pompeio iuflu eius incila ceruice:& uix cohaerenteiiacuit in littore tota die.Deinde
cum aduefperauiflet:cum gemitu preci buicp congregata multitudie petiitiuri Popeius ad le ue/
nirenaut alique ex caris mitteret.Se aut ab lferis remiflum:habereq; quod nunciaret.Mifit plu
res Pompeius ex amicisiqbus Gabienus dixitdnferis diis placere Popeii caufas & ptcs pias.Proi
de euentu furu^e que optaretrhoc fe nutiare iuflu. Argumetu fore ueritatis q peractis madatis
*ptinus expiraturus eet.Idqj ita euemt.Poft fepultura quoq uifo^j exempla funtmifi q naturae
opa no .pdigiola coiectamur; De mornbus repentinis. CA. LUI.

nN primis aut uila miraculo lunt:atq$ freqntia mortis repentinae.Haec efl fumma ui,
i]jtaefelicitas:qua efle naturale docebimus.PIurimas,pdidit Verrius. Nos cu dele&u
ijmodu ieruabimus.Gaudio obiere praeter Chilonemidequo diximus ; Sophocles &
«jDicnyfius Aciliae tyrannus utercg accepto tragicae ui&oriae nunrio.Mater pugna ib

Ia canefl filio incolumi uifoxontrafaHum nunrium.Pudore Diodorus lapientia: dialeticae pro
feflor luforia quaeflione no protinus ad interrogationes Stilbonis difloIuta.Nullis euidentibus
caulis oo ere dum calcianf matutino duo Caelares praetor : & praetura populi ro.fimdlus didta/
toris Calaris pater.Hic pifis exanimarus:ille roroae.Qu.Fabius maximis in cofulatu fuc pridie.
Kalen.ianua.In cuius locu.M.OrelIius pauciffimaje horarum conlulatumpetiir.ltem.C.Vulca
tius Gurges fenator.Oes adeo fani atqj tepefliuiiut de progrediendo cogitarent. Qu. Aemilius

Lepidus iam egredies incuffo pollice limini cubiculi.C; Aufidius cum egrefius in fenatum iret
oftenfb pede in comirio.Legatus quocg qui rhodioije cam in ienatu magna cu admiratione ora

cerat in limine curiae protinus expirauit progredi uolens.Cn.Beblus Pamphylus praefediura &
ipfe fundlusrcum a puero quaefifiet horas. A.Pompeius in capitolio cu deos falutafTet.M.Iuuen
tius Thalna cof.cum facrificaret.C.Seruilius Panlaxum flaret in foro ad tabernam hora diei le
cundann.P. Palam frem innixus. Bebius Iudexrdu uadimoniu differri iubet.M. Terentius Co-
tax:dum tabellas Icribit io foro.Necno & proximo annorduro cofulari uiro in aure dicit eques
romanus ante Apolline eboreurqui efl in foro Augufli.Super oes.C.lulius medicusiduro inun
git fperitlum per oculu trahens. A.Manlius Torquatus confularis:cum in coenam placentaap'
peteret.L.Dutius medicus Vallardum mulfi potionem haurit. Ap,Saupheius: cum a balneo re
cerfus mulfum bibiflet touumque lbrberetiP.Quintius Scapula: cum apud Aquilium Gallum
coenaret.DerimusSaufeius.Scriba: cu domifuae praderet.Cornelius Gallus praetorius:&.Qu.
Heterius eques ro.in Venere obiere.Et quos noflra adnotauit aetas:duo aequeflris ordis in eo#
de Pantomimo Myrhico mm forma praecellente.Operofiflima tamen fecuritas mortis in.M.
Ofilio Hylaro ab antiquis tradif: comoedia^ hiflrione:cum populo admodu placuiflernata#
Ii die fuoxouiuiucg haberet edita caena calida potione in pultario popolcitrlimulcp perfonam
eius diei accepta intuensicorona e capite iiio in ea tranflulit: tali habitu rigens nullo fentiente:
donec accubantiu proximus tepefeere: potionem ammoneret.Haec felicia exempla. At contra
miferia^ innumera.L; Domitius clariflimse gentis apud maffiliam uidlus:corfini captus ab eo/
dem Caelare ueneno poto propter tedium uitae:poflq biberat:omni opere:ut uiueretrannixus e
Inuenitur in adlis Foelicis Ruflei aurigae iam igne illato in rogum eius unum e fauentibus iecif
le iefe.FriuoIum didru ne hoc gloriae artificis aareturraduerfis fludiis copia odorum corruptu
crimihanribus.Cum ante non multo.M.Lepidus nobiliflimae tlirpis:que euenti anxietate dixi
mus mortuum: flammae ui e rogo eiectus recondi propter ardorem no potuiflet:iuxta femen
tis aliis nudus crematus efl. De fepultura. CA. L111I.

- Pfum CTemare apud romanos non fuit ueteris inflituti.Terra condebanf .At poflq
|!! longinquis bellis obrutos erui cognouereitunc inflitutum.Et tn multifarie prifeos
jgiferuauere ritus.Sicut in cornelia domo nemo an Sylla didlatore tradif ee crematas;
l^ldcp eu uoluifleueritu talione eruto.C.Marii cadauere.SepuItus intelligif quoquo

SEPT7MVS

«tio conditus:humarus uerc humo contedus.

De aia uel de manibus: uel de refurredione uerba geriu inanfa. CA. LV.

Ofl fepulturam al ix atq; aliae manium ambages Oibus a fupn ma die eade:q an pri
mu. Nec magis a morte fenfus ullusraut corpori:autaiae:q ante natale Eade n.uani-
tas in futuar etia fe propagat:# in mortis quoc£ tepora ipfa libi uita mentif. Alias im

_ mortalitate aiae:alias tranfriguranoneralias fenfum inferis dando:# manes colendo

deucj; faciendorqui ia et homo efle defierit.Ceu uero ullo modo fpirandi ro hoi a cseteris afa..
libus diflet. Aut n5 diuturniora i uita multa repiaf: qbus nemo fimile diurnat imorraliratem.
Quod aut corpus afae ,p (equitur mareria.Vbi cogitatio lllrquomo^uifus^auditusq^aur q tan>
gitjfqui ulus eius ^aut quod line his bonu?Quaedeide fedescquata ue multitudo rot feculis ani»
mas uelut umbra^^Pueriliu ifta deliramento^:. Auidarcj nunq delinere mortalitatis comery
ca (unt.Similis & de afleruandis corporibus hoiumrac reuiuifcedis promifla a Democrito uani
tasrqui no reuixit lple.Qua: malu ifta dementia eft: iterari uita morreqj.Qu^ genitis ces unq
fi in fobhmi fenlus aiac manet linter inferos umbra^Perdit profecfo ifta dulcedoicredulitasque
praecipuu naturae bonu morteiac duplicat obitusifi dolere et poft futuri aeft imarionem euenit.
Etenim fi dulce uiuere: cui poteft efleruixifTeWt quato facilius certiufij libi quenq credererac
Ipecimen fecuritaris antegenitali fumere experimento.

Qiiae quis inuenerit in uita. CA. LVI.

Onfentaneu uidef priufq digrediamur a natura holum indicare:q cuiufque (cientia
inuenta funt. Emere ac uedere inftituit Liber pater.lde diadema regii infigne:# tri.
umphu inuenxt.Ceres frumeta cu antea glande uefcerenfiEade moI:r':# coficererin
attfca i talia;#: ficiliarob id dea iudicata.Eade pria leges dedit. Vt alii putauere: Rhidamathus.
Litteras lemp arbitror aftyrias fuifle.Sed alii apdfegyptos a Mer.ur Gellius. Alii apud fcyros t e*
ptas uclut.Vricg i graecia attulifle e phoenice Cadmu fexderim numero.A.B.C.D.E.G.LL.M.
N.O.P.R.S.T. V.Qiiibus troiao bello Palamede adiecifie quattuor hac fgura.e § <p. xuotrde
poff eu Sfonide melicu.j .H.vp.Quas oium uis f nhs recognofcif. Ariftoteles dece & odo pri.
icas fuifle.ct.B.y.2^,E.j.K.A.xL.n.o.Tr.p.cr.T.u.X-Etduas ab Epicharo additas.s.x qa Pa’aede
tnauulc: Antichdes i segypto iuenifle queda nomine Menona tradidit qndecf anis ante Phoro
neu antiquiffimu graecire rege. Id monumeris approbare conaf .E dtuerfo F pigenes apud baby
Ionios feptingenros uigiti annos obferuationes fydept coctilibus laterculis in cnpras docet:
grauis audior in primis, Qui minimum Berofus & Cmodemos quadringentos cdtoginra an^
noS-E* quo apparet aeternus litteras ufus.In larium eas attulerunt pelafgi.L arerarias domos
coftituerut primi Euryalos # Hyperbios fratres athenisranrea (pecus erant pro domibus Gelio
Doxius Gelii filius lutei aedificii inuentorplacetrexeplo fumptoab hirundinu nidis.Oppidum
Cecrops a (e appellauit cecropia :q nuceft arx athenis. Aliqui argos a Phoroneo rege an coditu
tiolur.Qttida 8( fityone.Aegpptii multo an apud ipfos diofpolin.Tegulas iuenit Cinpra Agrio
pae filius: metalla aerisrutrucg in infula cypro. Ite fbrcipe:marculu:uedte:incude.Puteos Dana
as ex aegypto aduedus in graecia :q uocabaf argos. Lapidicinas Cadmus thcbis:ar ut theophra»
(his in phcenice.Trafon muros.Turresiut Arifto.CvcIopes.Phoenicesrut Theophrafius.Aeg)v
ptii textilia. Infecere lanas fardibusLydi.Fufos in lanifido Clofier filius Arachnat.Linum & re
tia Arachnae. Fulloniam artem Nirias megarenfis.Sutrmam. Boetius. Medicina aeg}ptii apud ip
(os uolunt repertam. Alii per arabumrbabylonis 8C Apollinis filium.Herbariam & medicamen
tariam a Chirone Saturni & Phyllirae filio. Aes conflare 8i temperare Arifloteles Lydum icyten
moflrafle.Theophraflus Dela Phryge putat. Aeraria fabrica alii ChalybasrAIii CycIopas.Ferru
Hefidiodusin creta eosrqui uocari fut Dadyli Idaei. Argen tu inuenit Ericfhonius athenienlis:
ut alii ceacus. Auri metalla 8i conflaturam Cadmus phoenix ad pangeum morem: ur alii Thoas
6£ Eaclis in panchaiaraut Sol Oceani filiustcui Gellius medicinae quoq; luentione ex melfe affii
gnat.Plumbu ex caffiteride infula primus apportauit Midacritus.Fabricam ferream inuenere
cydopes.FfguIinas Chorebus athenienfis.ln iis orbe Anacharfis fcytbestutalii Hyperbeosco<
rinthius.Fabrica materias Dedalus:&in ea ferram:afciam:perpendiculum:terebra : glutinum:
ichthvocoflam:Normam:fornice autem 8C libellam:# tomum:# clauem Theodorus famius.
Menlutas 3C pondera Phido argiuusraut Palemedes ut maluit GelliusJgnem e filice Pyrodes:
cnicis filius. At eudem afleruare i ferula Prometheus. Vehiculum cum quattuor rotis phryges;
{yjercaturas paenixulturas uitium # arborum Eumolphus athenienlis. Vinu aqua mi fceriSt^

-,v § Uil

LIBER

philtis Sitbenifilius.Oleum 81 trapetas Arifteus athenfenfkldem mella.Botift» &aratru. Bri»
ge$ atheriienfistut alii Triptolemus. Regia duitatem segvpt ii. popularem artidrpoft Thefeu y
rannus primus fuit phalaris agngenri.Seruitium inuenere lacedaemonii.Iudiciu capitis in ario»
pago primum a dium efbprtidium afiri cotra segpptios primi fecere fuftibus:quos uocat phalan
gas.Clipeos inuenerunt Proetus & Acritus inter fe bellantesifiue Chalchus Athamantis filius*
Lorica Mvdias mefTenius.Galeamrgladiuihaftam lacedaemonii.Ocreas & ctiftas Cares. Arcu &
fagirtam Scythem Iouis filium. Alii (agittas Perfen Periei filium inuenifie.Lanceas setolas.Iacu*
Ium cum amento ferunt fnuenifle Aetolu Martis filium-Haftas uelitares Tyrrhenum pilumcpi
Penthefifea amazonem lecurim.Pifeum uenabu!a.Et in tormentis fcorpione Cretas.Catapulta
fyros.Phaentcas baliftam & funda.Aenea tubam Pileum Tyrrhemi.Tefhidines Artemone cla.
Zomemum. Equumtqui nunc aries appellafin muralibus machinis Epeufn ad troia.Equo uehi
Bellorofonte.Frenos & ftrata equorum Peletroniu.Pugnare ex quo theflalostqui cetauri appd
lati funrihabitantes fecundu pelium montem.Bigas primuiunxit phrygum natio . Quadrigas
Erichronius. Ordinem exercitus:figni dationem: thefTerastuigilias inuenit Palamedes troiano
bello.Specularem fignificatione eodem bello Sinon.lnducias Lycaon.Foedera Thefeus Augu»
ria ex auibus Cata:a quo caria appellata: Adiecit ex caeteris afalibus Orpheus. Arufpicium Del»
phusJgni Ipida Amphiaraus. Aufpicia auium Tyrefias thebanus.lnterpreraticne oftetorum&
fomniorum Amphydtyon. Aflroiogiam Atlas Libyae filius:ut alii a?gyptii:ut alii aflyrii.Sphera
in ea millefius Anaximadet. Ventorum ratione Aelous Hellenis filius.Mufica Amphion,Fiftir
lam Pan.Monaulum Mercurius.Obliqua tibiam Mydas in phrygia.Geminas tibias Marlias.In
eadem gente lydios modulos Amphion.Dorios Thamyras thrax. Phrygios Mariyas phryx. Ci.
tharam Amphyon:ut alii Orpheus:ut alii Linus.Septe cordis additis Terpander.Odfaua Simo
nides addidit.Nonam Timotheus:Cithara.fine uoce cecinit Thamyras prius. Cum cantu Ara.
phion ut alii Linus Cithara edita carmina compoluit Terpander.Cu tibiis canere uoce Troeze
nius Dardanus inftituit.Saltatione armaram Curetes docuere. Pyrrhycen Pyrrhus: urrancf lac
ta. Verfum heroicu pythio oraculo debemus.De poematu origine magna quaeftio eft.Anre tro
ianum bellum probanf fuifle.profaicam orationem condere phereddes Syrius inftituit tepore
Cyri regis.Hiftoriam Cadmus milefius.Ludos gymnicos in arcadia Lycaon. Funebres Acaftus
in iolcho poft eum Thefeus in ifthmo.Hercules olympia: athleticam.Pythus pila luforiam.Gy
ges lydius pidluram in aegypto.In grarria uero pyrrhus ‘Dedali cognatus ut Ariftoteli placetmt
Theophrafto Polygnotus athenienfis.Nauem primus in gr seciam ex aegypto Danaus aduexit»
Ante raribus nauigabatur inuen is in mari rubro inter inlulas a rege Erythra. Reperiunturqui
tnyfos & troianos priores excogitafle in hellefponto purent:cu tranfirent aduerlus th racas. Etia
nunc in britanico oceano uitiles corio drculurse fiunt.In nilo ex papyro 5i fcirpo & arundine.
Longa naue Ialonem primum nauigafie philoftephanus audior eft Egefias parrhalum. Ctefias
Samyram. Saphanus Semyramin. Archimachus Aegoeonem Biremem Damafthenes erythreos
fedfie.Trireme Thucydides Amoclen comhiu.Quadrireme Ariftoteles carthaginefes. Quin
quereme inftituit Nefichthon ialaminius.Sex ordinu zenazoras lyracufius. Ab ea ad dedreme
Nefigito. Alexandrum magnum ferunt inftiruifle ad duodedm ordines. Philoftephanus Ptole
maeum.Soterem ad quidedm.Demetrium8Antigoni ad.xxx.Prolemaeum philadelphum ad.xt
Ptolemaeum philopatoremrqui Tryphon cognominatus eft:ad.l.Oneraria Hippus tyrius inue
nit.lembum cyrenenles.Cymba phcenices.Celocem rhodi.Cercuiram cyprii.Syderum obierua
tionem in nauigando phccmces.Remum copse.latitudinem eius plateae. Vela lcarus. Malum 8i
antenam Dedalus.Hypagum lalamimiraut perides athenienfis.Tedas longas tafii:antea ex pro
ra tantum & puppi pugnabarur.Roftra addidit Pifeus.Tyrrheni ancoram.Eupalamius eadem
bidete:Anacharfis harpagonas.Et manus Pericles athenienfis:amminicula gubernadi Typhis:
Claffe princeps depugnauit Minos.animal occidit primus Hiperbius Martis filius. Promethe

us bouem.

In quoprfmus gentium cofenfus. rCA. LVIh

Entium conlenfus tadtus primus oium confpirauit ut ionum litteris uterentur*

De litteris antiquis. CA. LVM;

Eteres graecas fuifle eafdem pene:quae nuc latinae inditio erit delphica tabula antig
aerisrquae eft hodie in palatio dono prindpum Mineruse dicata in bibliotheca cuin
fcnpuone tah\pctvcfiKpctTflb.ti(?aiispoiria6ft.ttat6b.«jx£eaK£jn

Quando primum tonfores tomae. CA. LIX*

OCTAVVS

IT m £ftnens colenfus in tonloribus fuitrfed romanfs tradior.In Italia ex ficflia ue-

i MfeMg nere poft roma condita anno quadringentefimo quiquagefimoquarto: adducete.P.

I Ticinio Mena ut audior eft Varro, ante intonfi fuere.primus oium radi quotidie m

ftinjit Africanus.Sequens Diuus Auguftus cultris feroper ulus eft.

Quado primum horologia. CA. LX,

Ertius confenfus fuit in hora^d obfei uarioe iam hac rone accedens.Quado & a quo
in graecia reperta diximus in fecundo uolumine.Serius et hcc romse congit Duode>
dm tabulis ortus tantu & occafus nomfaturipoft aliquot annos adit dius eft Si meri#
dies accenfo cofulu id^nuncianre cu Curio inter roftra:& graecoftafin profpexiflet talem folem
A coluna aenea ad carcere inclinato iydere fuprema ptonuntiauit.Sed hoc ferenis tm diebus uf
q; ad prirou punicu belju.prince ps romanis loJarium horologm ftatuifle ante.xii.annos q cum
pyrrho bellatu eftiad aedem. Quirini.L.Papyrius Curfor cu eande dedicareta patre fuo uoram
a Fabio Veftali proditur.Sed nrq; fadli horologii roemruel artificis fignificatrnec unde tranAa*
cu efttaut apud quem fcripru id inuenerit.M. Varro primu ftatutu in publico fecundu rcftra in
coluna tradit bello punico primo a.M. Valerio Meflala cofule catina capta in ficilia. Deportatu
inde poft.xxx.annos q de papyriano horologio traditurianno urbis quadringetefimo feptuage^
fimoleprimo.Nec cogruebant ad horas eius l/neaerparuerut tame ei annis undecimtdonec.Qu. uel unde
Marrius philippus qui cu.L.Paulo fuit cenfor diligentius ordinatu iuxta pofuit,Idc£ munus io centum
ter cenforia opera gratiflime eft acceptum.Etiamnum tamen nubilo incerne fuere horse ufque
ad proximum luftrum.T unc Scipio Nafica collega Lanati primus aqua diuifit hora' at^ue no-
dtium ?c dierum. Idcp horologiu lub tedo dicauitranno urbis.d.Ixxxxv.Tadiu po.Ro.indifere
ta lux fuit.Nunc reuertamur ad reliqua animalia :prim um qy terreftr ia.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE. LIBER OCTAVVS.

De animalibus terreftribus.EIephantorumcSmendantio:& de fenlueof*. CA. I,

D RELIQ^VA TRANSEAM VS ANIMALIA ET PRIM VM
terreftria. Maximum eft elephasrjpximumt^ huanis fefibus.Quip
pe itelledus illis fermons patri.Et in primis obedietiaiofficioruq}
q didicere memoria. Amoris Si g Fiat uoluptasiimo uero q et in ho
mine rara ,pbitas:prudentia:aequi as. Religio queq? fyde^ folifep
ac lunae uenerario. Audores funt in mauiiraniae faltibus ad queda
amne cui nome e anulo itefcetetluna ftoua:greges eo$i defcedere: od CU
ibiq? fe purificares foleniter aqua circii fpergiratqj ita falutaro lyde
re in filuas reuertr.uitulo^ fatigatos prx fe feretes. Alienat quoqj
regionis intelfedu credunf maria tranfituri no an naues cofceder:
i q inuitati redoris iureiu rado de reditu. Vifiqt funt fefli aegritudu
ne qn Si illas moles infeftant morbirper herbas fupini i coelu iace
tesruelutf tellure precibus alligata.Nam quod ad docilitate attinet.Regem adorat. Genua fub»
mittunt.Coronas porrigunt.lndicis arabici minorestquos appellant nothos.

— _ Quando primum iundi. _ CA. IL’

|g<rW Orna: iundi primum fubiere currum Pompeii magni a frico 'triurrpho.Quod pri.-
usindia uida triumphante Libero patre memoratur.Procilius negat potuifle Pom
1« pdi triumpho iudos ingredi porta. Germania' Catlaris munere gladiatorio quofda

incodiros motus edidere laltanrium modo. Vulgare erat per auras arma iacere non
auferentibus uentisiatq; inter fe gladiatorios congrefius edereraut lafciuiente pnicitate collude
re.Poftea Si per funes inceflere.Ledicas etia ferentes quaterni fingulas:puerperas imitantes: ple
nilq; hoium tridiniisaccubitutiere per ledos ita libratis ueftigiis:ne quisporaRtium atringeref.

■ De docilitate eorum. CA. 11L

Ertu e unu tardioris fgenii in acripiedisiq tradebaf : fepius "caftigatu uerberibus ea»
de illa meditate noclu reptu.Migi maxie Si aduerfis qde funibus fubire.Sed regredi
magis utritj pnis.Mutianus ter conful audor e alique ex iis Si If dudus grsca^t
didjcifletfblitutj pferibere eius liguae uerbis.Ipfe Ego haec fcripfi:& (polia celricajdicauUte^fe

LIBER.

«ridente puteolis cum aduedTde nane egtedi cogerentnrtterritos fpstio procul pontis a cotine
te porredriut fefe longinquitatis aeftimatione fallerentiauerfos retrorfus ifTe.Praeda ipfi in fe ex
peccandam (ciunt fblam efle in armis fuisrqux Iuba cornua appellat.Herodorus tanto antiqui/
or & confuetudo melius dentes.Qua ob re dedduos cafu aliquo uel feneda defodiunt.Hoc fo
Iu ebur eft.Caeteru 8i in iis quocj quod corpus intexit uilitas ofiea.Quaq nuper ofla et in lami
nas fecari coepere penuria.Etenim rara amplitudo iam dentium praeterq ex id ia reperitur.Cai»
teru in nr o orbe ceflere luxuriae.Dentiu candore intelligif iuuenta.Circa hos belli cura fuma.
Alterius mucroni parcunt: ne fit proeliis hebesralterius operario u(u fodiunt radices.Impellunt
moles. Circuuenticp a uenantibus primos confli tuunt: quibus funt mimmirne tanti proeliu pu*
teturtpoftea feffi impados arbori fraguntrpraedaqs fe redimunt.

De clsementia eorum:& g> pericula fua intelligantiK de tigridis truculetia. CA.I1IL
lr u in plerifip aialium fdre quare petan€:Sed & p cuda qd caueant.Elepbas hoie ob
mm uio forte in folitudine 8i fimpliciter oberrante clemens placidufcger demonftrarc
s 1 uiaro traditur.lde ueftigio hois aiaduerfo priufcj hoie intermifeere infidia^ metu.
Sublidere ab olfatu.Circunfpedare:lras pfiare.Nec calcarerfed erutum pximotra
dere.Illum fequenti nuntio fimili ufq$ ad extremurtunc agmen circumagi:# reuertraciemcg di
rigi. Adeo oium odori durare uirusrillud maiore ex parte ne nudopi quide pedu.Sic & tigris et
feris caeteris truculenta:arcj ip(a elephanti quoq; fpernes ueftigia.Hoie uifo tranfferre dtcif p.
tinus catuIos.Quo nam mo agnittriubi ante coipedo illo que timeri Etenim tales filuas minie
frequentari certum eft.Sane miranf ipiam uefligii raritate.Sed unde ferunt timendos efle ( imo
uero cur uel faepius confpedu paueantttato uiribus:magnitudine:uelocirate praeftantioresMi
mirum haec e natura repethacc potentia eius iaeuiflimas feraiy maxima fqjtquae nunq uidiffent:
quod debeant timere:# ftatiro intelligere:cur fit timendum.

De intelledu # memoria eorum. CA. y.

Elephanti gregatim femp ingrediunf .Ducit agmen maximus natu.Cogit aetate pro
ximus amne tranfituri minimos praemittuntme maioiy ingreflu atterente alueu ere
fcat gurgitis altitudo.Antiparer audor eft duos Antiocho regi in bellicis ufibus cele
bres et cognominibus fuifle. Etenim nouere ea.Certe Cato cu imperato^ noxa ana
libus ddcriberetieu qui fbrtiflime proeliatus eet:in punica ade Sutru tradidit uocatum altero
dente mutilato. Antiocho uadu fluminis experienti renuit Aiaxralioquin dux agminis femper.
Tu pronuntiatu eius fore principatu qui tranfiflet:aufumq? PatrocIu.Ob id phaleris argenteis
quo maxime gaudet:# reliquo oi primatu donauit.Ille qui notabat’ inedia morte ignominia
ptulit. Mirus nacp pudor eft.Vidu% uoce fugit uidoris.Terram ac uerbenas porrigit.Pudof
nunq nifi in abdito coeut. Mas quinquenis: foemma decennis.lnitur aut bienio:gnis ut ferunt
cuiufq; anni diebustnecamplius.Sexto pfundunf amne no ante reduces ad agmen.Nec adulte
ria nouere.Nulla ue pp foeminas inter fe proelia:cxteris aialibus pernidalia.Nec quia defit diis
amoris uis.Na<j traditur unus ama fle quandain tegito corollas uendete. Ac ne quis uulgari,
ter eleda putet:miretur grata Ariflophani celeberrimo in arte gramatica:alius Menandru lyra
cuianu indpientis iuuentae in exercitu Ptolemaei defideriu eius quoties no uideret inedia refla*
tus.Et unguetaria quada dileda iuba tradit.Oium amoris fuere argumeta gaudiu a cofpedu:
blanditiae^ incoditae:flipes quas populus dediflet:feruarae:# in finu effufae.Nec mi^efle amo
te gbus fit memoria.lde nat£ tradit agnitu in feneda multos poft annos qui redor i iuuera fuif
let.ldem diuinatione quanda iuftiriae.Cu Bocchus rex.xxx.elephantis totidemtin quos faeuire
inftituerat ftipitibus alligatos obiecifletiprocurfentibus inter eos qui Iaceflerentmon potuifle
efEa:ut crudelitatis aliena: mimfterio fungeretur.

Quando primum in italia. CA. VI,

nLephantes italia primu uidit pyrrhi regis bello:# boues Iucas appellauit I lucanis ui
(os anno urbis quadrigentefimo feptuagefimo fecudo.Roma aut in triumpho fepte
annis ad faperiore numerum additis.Eadem plurimos anno quingentefimo fecun.
do uidoria.L.Metelli potificis in ficilia de poenis captos.cxlii.fuere trauedi ratibus
quas dolio^* cofertis ordinibus lpofuerant. Verius eos pugnafle in cyrcotinterfedofque iaculis
tradit penuria cofililQ^m necj ali placuiffe*:neq$ doari regibus.L.Pilo ldudos dutaxat I cyt>
cutatcp ut coteptus eo^ increlceret ab operariis haftas prxpilatas hnribusm cyrcu totu ados*
Nec quid dein de iis fadum fit audores explicant:qui non putant interfedos.

OCTAVVS 54

1 Pugnae coram. CA. VII.

I Lara efl: unius e romanis dimicatio aduerfas elephantam.Ctftn Hannibal capnuos
! noftros dimicare inter fe coegiflet.Namcg unum qui (uperat:obiecit elephanto: Si if
i lum dimitti padus fi lteremiflet.Solus ergo in harena cogreflus magno poeno$e do
lore coferit.Hannibal cu fama eius dimicationis cotemptu allatura beluis intelhgeret : equites
mifit qui abeunte interficeret. Promufcide eo tje facillime amputari Pyrrhi Proelio^ experime
tis paruit. Romae pugnafle Feneftella tradit primu oium in cyrco Claudii Pulchri aedilitate cu
ruli.M. Antonio. A.Poflhumo conffanno urbis (excentefimo qnquagefimo quinto.Ite poft an
nos.xx.LucuIlo^: aedilitate curuli aduerfus tauros.Pompeii quoq? altero cofulatu dedicatione
tepli V eneris uidricis pugnauere in cyrco.xx.aut ur quida tradut.xvii.Getulis ex aduerlo iacu
lantibus mirabili unius dimicatioe:qui pedibus confodis repfit genibus in cateruas:arrepta (cu
ta laciens in fublimeiquae decidentia uolubilitate (pedatibus uoluptari erat in orbe circuada:
uelut arte no furore beluae iacerenf.Magnu 8i 1 altero miraculu fuit uno idu ocrilo. Pilum fub'
oculo adadum in uitalia capitis uenerat. Vniuerfi eruptione tentauere no fine uexatione popu
Ii circudantis clauftris ferreis.Qua de ca Caefer didator poftea file (pedaculu editurus euripis
harena rircudeditquos Nero princeps (uftulit equiti loca addes.Sed Popeiani amifla fuge (pe
tnifericordia uulgi inenatabili habitu quaereres fupplicauerequada ie(e lametatione copiora n-
tesrtanto populi dolore:ut oblitus iperatoris:ac munificentiae honorifue exquifitae fles uniuer uelhono
ius con (urgeret: dira (cp Popeiorquas ille mox luit poenasuprecaref. Pugnauere 8i CaeJaridida* rifao
tori tertio confulatu eius.xx.cotra pedites qngentos.Ite^ totidem turriti cu (exagenis ppugna uel quin*
toribus:eode quo priores numero peditu:& pari equitu e diuerfo dxmrcate.poftea lingulis prin quagima
cipibus Claudio 8i Neroni in cofumatione gladiato^.Ipfius aialis tanra narraf claemetia cotra
minus ualidatut in grege pecudum concurrentia manu dimoueatrne quid obterat imprudens.

Nec nifi lacefliti noceat.ideoqs gregarim (emper ambulent. Minime ex oibus fbhiiagi.Equitatu
circumuedi ifirmos aut feflos uulneratofue in mediu agmen recipiunt:ac uelut imperiotaut ra
tione per uices (ubeunt.Capti celerrime mitificantur hordei lucco.

Quompdo capiantur. CA. VIII*

Apiutur aut in indraunu ex domitis agente redorerqui deprehenfum (blitariu:aba*
i duue a grege uerberat feru.Qud fatigato trafeendit in eu:nec lecus ac priore regit.

| Africa foueis capir.in quas deerrate aliquo ,ptinus caeteri congerunt ramos : moles
deuo!uunt:aggeres coftruuritromnicp ui conanf extrahere.Antea domitandi gratia
gregis equitatu cogebat in conualle manufeds:& longo tradu fallace.Cuius inclufos ripis fof
fame domabat. Argumetu erat ramus homine pofrigete elaementeracceprus.Nuc dentiu
ca. Pedes eo^i iaculanf alioquin mollifiimos.T rcglodytae cotermini sethiopiae qui hoc (olo ue
natu alunftarbores propinquas itineri eoije cofendunt.Inde totius agminis nouiffimu (pecula
ri extremas inclunes defiliunt.Leua aprehedif cauda.Pedes ftipanf in finiftro fceminae.Ira pe*
desialteiy poplite dextra caeditracpraeacuta bipeni hoc crure tardato pfugiesialterius poplitis
neruos feritreuda pceleri pernicitate peragens.Alii rutiore gne:(ed magis fallari intetos ingen*
tes arcus defigunt humi Iogius.Hos praecipui uiribus iuuenes corinent. Alii conixi pari conatu
tendunttac ptereutibus fagitta^- ueriabula infiguttmox (anguinis uefhgiis (equunf .Elephato^e
generis fceminse multo pauidiores. Quomo domantur. CA. IX»

Oftianf aut rabidi fame Si uerberibus-.elephatis aliis admotis qui tumultuate cathe
nis coerceat. Alias circa coitus maxie efferanf:& ftabula idc$i detibus fternut.Qua
propter arcet eos coitu:fberainaruq; pecuaria feparanttq haud alio mo q armento^
hnt.Domiti militant:& turres armaro^ in hofles ferut:magna<j ex parte orieris bel
it.Proftemunt acie$:proterunt-armatos.IidS minimo fuis ftridore terrenturruulnera*
iti retro (emper ceduntrhaud minote partium (uarum pernicie.Indicum afri pauent:
i audent.Nam 8i maior indicis magnitudo eft.

De partu eorum & reliqua natura* CA. X.

I Ecem annis geflare in utero uulgus exiflimat. Arifioteles bienniomee amplius q fin*
gulos femel gignere:plure% uiuere ducentis antiis:& quofda trecenris.Iuuenta eoji
(exagefimo incipit.Gaudet amnibus maxime.Et circa fluuios uaganturxum alloqui
nare propter magnitudinem corporis non poflintJidem frigoris impatientes. Maximum hoc
maluiinflationeqs di ^ifluuiu aluirnecalia morbop^ genera fenriu t. Olei potu tela quse corpori

LIBER

eo^e lhacferatrdeddere menio.A fudore at facilius adhaerelcereJEt terra edifle iis rabificuernifi
faepius madant.Deuorant aut & lapides . Truncos quide gratifiimo in cibatu hnt. Palmas exceL
fiores fronte profternut. Ac ita iacetiu affumut frudu.Mandunt ore.Spirant Sd bibunt:odoran
tarq: haud improprie appellata manu. Aialiu maxime odore mure:8d fi pabulu in pfepio politu
attingi ab eo uidere:fafh'diut. Cruciatu in potu maximu ientiut haufta hyrudie: qua languifug^
uulgo caepifle appellari aduerto.Haec ubi in ipfo animae canali fe fixit:intolerando afficit dolo
re.Durifljmum dorfb tergus. Vetres molles.Setape nullu regumetu.Ne in cauda quide praefidi
um abigedo tedio mufca^.Nancgid 8C tanta uaftitas fentit.Sed cancellata cutis & inuiras idge
nus aialium odore.Ergo cum extenti recepere examinatardaris in rugas repente cacellis copre*
henlas enecat.Hoc iis pro cauda:pro iubarpro uillo eft.Dentibus ingens preciu:& deo^j limula
eris laudariflima ex iis materia. Inuentt luxuria comedatione:& alia expetit in callo manus uim
(aporisthaud alia de caufa credo q quia ipfum ebur fibi mandere uidef.Magnitudo detiu uide/
tur quidem in templis praeripua.Sed tame in extremis africue:qua confinis aethiopise eft poftiu
uicetn in domiciliis praebere.Sepe% in iis & pecorum ftabulis pales elephantorum detibus fie
ri Polybius tradit auctore Gaulufa Regulo.

IVbi nafeantur:& de difeordia eorum & draconum. CA. XI.

Lephantes fert africa ultra lyrticas folitudines:8d in mauritania.Ferunt aethiopes &
troglodytae ut dictu eft:Sed maximos india bellantefq; cu iis perpetua difeordia dra

■ _ _ cones tantae magnirudinisiut & ipfos circuflexu facili ambiant:nexuc£ nodi praeftrin

gant.Commoritura dimicatioruidufq? corruens complexum elidit pondere.

B De folertia animalium. CA. XII.

Ira aialiu pro fe cuiqj praecipua iblertia e(t:ut iis una feandedi in tanta altitudine dif
ficultas. Draco itaq; iter ad pabula (peculatur.Ab excella fe arbore iniicit.Scit ille ira
pare fibi luctatu cotra nexus.Itaqj arbore aut ruptu attritum quaerit.Cauent hoc dra
cones:ob idq; grefius primu alligant cauda.Refbluunt illi nodos manu. At hi in ipla nare caput
condunnparirerqj fpiritu praecludunt:^ moliffimas lancinant partesdide obuii deprehefi in ad
uerfos erigut feroculofcg maxime petut.lra fit ut pleruncp caeci ac fame:8d moeroris tabe confb
di reperiantur.Qua quis alia tantae difeordia? caufam attulerittnifi naturae fpedaculum fibi ac
paria componentis. Eff 8C alia dimicationis huius fama. Elephantis frigidifiimum efie ianguine
ob id aeftu torrente praecipue a draconibus expeti. Quaobre in amnes merlbs infidiari bibern
busrardarifqj illigata manu in aure morfum defigere.Quoniam is tatam locus defendi no pof
fit manu. Dracones efie rantos:ut totum fanguinem capiant.ltaqj elephantos ab iis ebibiificca*
tolque concidere:6d dracones inebriatos opprimi cammonqs.

rv De draconibus. CA. XIII.

| Enerat dracones aerhiopia indicis pares uicenum cubitorum.Id modo mirum unde
]| criftatos luba crediderit. Afechaei uocatur aethiopesrapud quos maxime nafeaf .Nar
uratur in maritimis eorum quaternosrquinolcg inter fe cratium modo implexos ere/

dis capitibus uelificantes ad meliora pabula arabiae uehi fludibus.

IDe ferpentibus maximis 8i bois. CA. X11II,

Egafthenes feribit in india ferpentes in tantam magnitudlem adolelcereiut folidos
hauriant ceruos:tauro%. Metrodorus circa rhindacum amne in ponto ut fupuoli.
tes quis alte: perniciter^ alites hauftu raptas abforbeat.Nota efl: in punicis bellis ad
flumen bagradam a Regulo imperatore baliftisitormentifqj ut oppidum aliquotexpugnata 1 h
pens.cxx. pedum longitudinis.Pellis eius maxillaecg u fqp ad bellu numatinum durauere romar
in templo.Faciunt his fidem in italia appellatae boae in tantam magnitudinem exeuntes:ut Di
uo Claudio principe occifx in uaricano (olidus in aluo (pedatus fit infans. Alunfprimo bubuli
ladis fuccoiunde nomen traxere.Csetcrorum animaliumrquae modo conueda undique italiae
contigere faepius: formas nihil attinet fcrupulofe referre.

\ De fcythicis animalibus:# feptentrionalibus. CA. XV.

1 Aucifiima fcythia dignit iopia fruduu. Pauca atermia illi germania.Infignia tn bouu
ferapi gna-iubatos bifdtes:excelletiq; & ui:# ueloritate uiros:qto Ipitu uulgus buba
■ lo^i norh (poit:cu id gignat africa uituli potb ceruiue qda filitudie.Septetrio fert 8i
equoji greges feroce: ficut afinope afia:# africa.Praterea alce ni pceritas auriu:& ceruiris difK

" aifam '

guatiiamento firoile.ltem nara in feandinauia infulamec unq uifam in hoc orbe: multis tamen

OCTAVVS

narrata alcen haud diffimilem illis & nullo fuffraginu flexu, Ideocg no cubatem:& aedi ue arbo/
ri in (omnoreaq} incila ad ifidias capi. Alias uelocitatis memoratae. Labru ei iuperius przegrade:
ob id retrograditur in pafcendorne in priora tendens inuoluatur.Tradutin paeonia fcramrqu*
bonalus uocetur:equina iuba:caetera tauro limilem.cornibus ita in fe infiexisrut non fint utilia
pugnae.Quaptopter fuga libi auxihari:reddente ea fimum interdum :& triu iuge^t longitudine
cuius contadtus lequentes:ut ignis aliquis comburat, Mirum pardos:patheras:Ieones : & fimilia
condito in corporis uaginas unguium mucronerne re fringantur : hebeten turqj ingreditauerfilij
falculis currereinec nifi appetendo praetendere.

De leonibus. CA. XVI.

Eoni przcipua generofitasttunc cum colla armo% uefeiut iubae.Id enim aetate cotf
git e leone coceptis.Quos uero pardi generauererlemperinfigni hoccaretrSimili mo

_ do fbeminae.Magna iis libido coitus:& ob hoc maribus ira. Africa haec maxime (pe*

£kat inopia aquasjitad paucos amnes congregantibus fe feris.Ideo multiformes ibi animaliu par
tus: uar ia: foeminis cuiufcg generis mares aut uiraut uoluptate mifcete.Vnde etiam uulgare grae
ciae didtu femper aliquid noui africam afferre.Odore pardi coitu lentit in adultera I(o:tota<$ u*
conlurgit in poena.Iccirco aut culpa flumine abluituriaut longius comicatur:Semel aute edi par
tum lacerato unguium acie utero in enixu uulgum credidifle uideo. Ariftoteles diuerfe tradit:
uir que in iis magna fecuturus in parte praefandum reor. A lexandro magno rege inflamato cupi
dine animalium naturas nofcendndelegaraq; commentatione Ariftoreli lummo in omni fcfa ui
roraliquot millia holum iri totius afiaeigraerisetj tradha parere iuflaromnium quos uenatus:au/
cupiaipifcatufq; alebant.Quibufqj uiuaria:armeta:aluearia:pifa'nae:aoiaria in cura erat:ne quid
ufq genitu ignoraref ab eo.Quos petcotado.L.ferme uolumina illa praeclara de aiahbus codi
dir.Quae a me colle&a in archlxu iistquse ignoraueranquaefo ut legentes boni con(uJat:in uni
uerfis re^e naturae opibus: mediocg clarifiimi regum oium defiderio cura nra breuitcr peregrina
tes.Is ergo tradit leaena prio faetu parere gnqj catulos:ac per annos fingulos uno minus:ab uno
fterilelcere.Infbrmestmjnimafcg carnes magnitudine muftellarum efle initio.Semefties uix fgre
di poflernec nifi bimeflres rooueri.In europa aut inter achelou tatu:&T ne fium amnes leones ee:
fed longe uiribus prseflantiores iis.quos africaraut fyria gignant.Leonu duo genera copa<3ile:&
breue crifpioribus iubis.Hos pauidores eflerq longo fimpliricg uilloieos cotemptores uulneiy.
Vrinam mares crure fublato reddere: ut canes.Graue odorcnec minus halitu.Raros in potu;
Vefci alternis diebus. A faturitate interim triduo ribis carere. Quae poffintin madedo fblida
deuoraret nec capiente aluo coiedtis in fauces unguibus extrahere:ut fi fugiendu fitinon in farie
tate abeant. Vita iis longam docet:argumento:qj plericg denribus defe&i reperiantur.Polybius
Aemiliani comesun fenedfa hoiem appeti ab iis refert.Q_m ad pfequendas feras uires no fuppe
tat. Tuc obfidere africae urbes:eacj3 de ca crudfixos uidifle fe cu Scipionerga catteri metu poena:
fimilis abfterrerentur eadem noxa.Leoni tarum ex feris claementfa in fupplices proferaris parcit:
& ubi faeuitrin uiros priulq in fbeminas fremitrinfantes no nifi in magna fame.Credit libyaiteh
lecfeu puenire ad eos precu.Captiua cerre getuliae reduce audiui multo^j in filuis ipetu a fe mi/
rigatu alloquio aufa: fe dicere fbeminapfuga:infirma:fupplice aialis oium generofiffiraixaeterif
fperarisadigna eius gtia praeda. Varia circa haec opinio ex igenio cuiu% uel cafurmulceri ab
logis feras .Quippe ia ferpetes extrahi catu:cogicp in poena. Veg: falfumue fit: uita decreuerit.
Leonu ai index cauda:ficut 8i equo$i aures.Nacg 8i has notas generofiflimo cuicg natura tribu
it.lmmota ergo pladdo claemescbladiericj fimilis:qd' ra ^ eft.Crebrior.n.iracundia dus.In prin
cipio terra uerberaf. Incremento terga ceu quoda icitameto flagellanf.Vis fuma in peftore.Ex
oi uulnere fiue ungue imprefTccfiue dente^terpfluitfanguis.Iide fanari inoxi funt.Generofiras
maxime in periculis deprehenditur:non in illo tantummodo:q> (pernens tela diu fe terrore lb/
Io tuetur:ac uelut cogi teftatur.Cogiturque non tanquam periculo coadus:fed tanquam amen
da iratus.IUa nobilior animi fignificatio qualiber magna canum:& uenantium urgente ui:com
temptim reftitanfque cedit in campis : & ubi uideri poteft. Idem ubi uirgulta : filualqut pene/
trauerit : acerrimo curfii fertur : uelut deputans abfeonfione turpitudinem . Dum fequitur.
infilit : faltu : quo in fuga non utitur ^Vulneratus obferuatione mira percufibrem nouir. 81 in
quantalibet multitudine appetit. Eum uero qui tela quide miferit: fed tamen no uulnerauerit:
correptu rapta tu cj fternirnec uulnerat.Cu p catulis foeta dimicanocuJop; ade tradif defigere
in terra;ne uenabula expauefcat.Csete^ dolis caret & fuipitioe.Nec limis inrnef ooilisralpid^

ufmachlin

LIBER

fimili modo nofcmt.Creditu eft a monente hutau morderfilachrymamcg laeto dari. Atque hoc
tale tacp faeuu animal rota^ orbes rircunadi:currufq3 inanes :& gallinaceo^ criftar.cautufqs et
magis rerrent.Sed maxime ignes. Aegritudine faftidii tantum fentit:in qua medetur ei comme.
Iiaiin rabiem agente annexa^e larduia fimiarum.Guftatus deinde ianguis in remedio eft.Leonu
fimul pugnam pluriuromae princeps dedit.Qu.Scaeuola.P.filiusin curruli aedilitate. Centum
autem iubaro^ primus omnium.L.Sylla:qui poftea didator fuit in praetura.Poft eum Pompe.
ius magnus in cyrco.dc.ac in iis iubato^rcccxv.Caefar didator quadringetos.Capere eos ardui
erat quonda operis: foueilcg maxime.Principatu Claudii cafus rationem docuit: pudenda pene
talis fere noie:paftoris getuli fago cotra ingruetis impetu obiedo.Quod fpedaculu i harena p
tinus tranflatu eftruix credibili modo torpefeente tanta illa feritate.-quis leui iniedu opto capi.
te:ita ut deuinciatur non repugnans. Videlicet omnis uis conflat in oculis. Quo minus mirum
fit a Lyfimacho Alexandri iuflu fimul inclufo ftcangulatum leone.Iugo lubdidit eos. Primufqs
Romae ad currum iunxifM. Antonius: & quidem duili bello:cum dimicatu efiet in pharfalicis
campis:non fine oflento quoda tempore illo generofbs fpirttus iugu fubire prodigio fignifican
te.Na q> ita uedus eft cu Mima cvtberide fupra moftra et illa^ calamitatu fuit. Primus aut ho
minu leone manu tradare aufus:& oftendere manfuefadu Hanno e clariflimis poenoijd tradif.
Damnatufq; illo argumento:quoniam nihil non perluafurus uir ta artificis ingenii uidebaf:&
male credi libertas eixui in tantu cefliflet etia feritas.Sut uero& fortuita eo ^ quocg clatmetiae
exepla.Mentor Syracufanusm lyrfa leone obuio fupplidter uolurante attonitus pauorexu refu
gienti undicg fera opponeret fefe:& uefligia laberet: adulanti fimilis:animaduertit in pede eius
tumore uulnu%& extrado furculo liberauit crucitatu.Pidura cafum hunc teflatur iytacufis.
Simili modo Helpis famius natione in africam delatus naueriuxta littus confpedo leone hiatu
minaeiarborem fuga petit Liberopatre inuocatoiquoniam tum praecipuus uotorum locus efb
cum fpei nullus eft.Sed neqj profugienti:aim potuifletrfera inftiterat:& procubem ad arboreta
hiatu:quo terrueraf.miierarioem quaerebat.Os morfu ualidiore adhaderat dentibusxruciabat
inedia.Tum pene in ipfis eius telis fufpedantem:ac uelut mutis precibus orantem : dum fo>
tuitu fidens non eft contra feram, Multoq; diutius miraculo q meru ceflatum eft Digrefius ta.
dem euellit praebeti:& q maxime opus eft accoraodanti.Traduntque quamdiu nauis ea in liti*
tore ftetitrettulifle gratiam uenatus aggerendo. Qua de caufa Liberopatri templum infamo
Helpis facrauitiqd' ab eo fadu graec i crco-riipo ysoicr tou 2u~ onuci ou. Miremur poftea uefti
gia hoium ntelligi a ferisxum etiam auxilia ab uno animalium fperent.C ur eni no ad alia ter ei
aut unde medicas manus hois friurimfi forte uis malorum et feras cmnia experiri cogiri

De pantheris. CA. XVII.

^9ue n*emorandu & de panthera tradit Demetrius phyficus.Iacete in media uia ho
minis defiderio repete apparuifle pri cuiufda Philinis afledatoris fapientisnllcm pa
«■«SaSi uorecaepifieregredi.Ferauerorircuuolutarinodubie blandiente lefe confiidante
mcerorerqui et in panthera intelligi poflet. Fceta eratxatulis pcul in foueam delapfis.Primu er
go mirationi fuittno expauefcere.Proximu ei cura intendere: fecutufqj qua trahebat uefte ungui
uni leni iniedu:ut caufam doloris intellexit:fimulqj (alutis iuae mercedemrexemit catulos : eaeg
cu iis jafequente ufej extra fblitudines dedudus laeta atep geftiente:ut facile appareret gratiam
referre:& nihil inuice imputarerquod etia in hole rarum eft.Haec fidem etiam Democrito affe.
runt:qui Thoantem in achaia leruatum a dracone narrat.Eum nutrierat puer diledu admodur
pauenlq; ferpentis naturam:# magnitudinem metuens:in fblitudines tuferat.In quibus circum
ueto latronum infidiis:agnitoqj uoce fubuenit.Nam quae de infantibus ferarum lade nutricis
cum eflent expoli tirproduntunficut de conditoribus noftris a lupa:magnitudini fatoiji accepta
referri aequius:q ferarum naturae arbitror.Panthera # tigris macularum uarietate prope folae
beftia^ fpedanf.Cseteris unus;ac fuus cuiu% generis color eft.Leonu tantu in fyria niger.Pan
theris in candido breues macularum oculi.Ferut colore earum mire follicitari quadrupedes cu
das:fed capitis toruitate terreri.Quaobre occultato eo reliq dulcedine iuitatas corripiut.Sunt
qui tradant in armo iis fimilem lunae efle macula crefcente in orbes:& cauante pari mo cornua.
Nunc uarias 8i pardos qui mares funt:appellat in eo omni genere creberrimo in africa lynatj,
Quida ab iis pltheras folo cadore difcernutrnec adhuc alia differetia iueni.Senatufcofultu fuit
uetusme liceret africanas in italia aduehere.Cotra hxc tulit ad ppltn.Cn. Aufidius tribunus ple
bistjpmifitcg circefiu gfa xpor tare. Prirous aute Scaurus sedilttate fua.cl.uniuerfas mifxt.Deinde

OCTAVVS

Pompeias magnas quadringetas decem.Diuus Auguffus quadringentas uiginti.Idetn.Qu.To»
berone Fabio Maximo coniHiiii.nonas maii theatri Marcelli dedicatione tigrin primus omnid
romae oftendit in cauea manfuefadta.Diuus uero claudius fimul quattuor.

Hs» De tigridis naturazol camelis : 8C camelopardali^ qn primu uifa Ro. CA.XVIII.

Igrin hyrcani 8C indi ferunt animal uelodtatis tremendae: & maxime cognitae dum
capitur. Totus eius fbetustqui (emper numerofus eft:ab infidiante rapitur equo q
-Ji maxime perniciiatque in recentem fiibinde traftertur.At ubi uacuum cubile reppe^
iit faetafmaribus eni cura non efl: ibboIis)fertur praeceps odore ueftigans. Raptor appropinqua
te fremitu abiicit unum ex catulis.Tollit illa morfu:& pondere etiam ocior a da remeat: i terucg
confequitur:&: fiibinderdonec in nauem regreffo irrita feritas faeuit in Iittore:CameIIos iter ar.
menta pafcit oriensrquorum duo genera bactriae & arabiae:differunt:q> illi bina habent tubera
in dorforhi lingula :8C in pedtore alteru:cui incumbant.Dennum fuperiore ordine ut boues ca^
rent in utroque genere.Omnes aure iumento^ in iis terris dorfo fungunrurratque eria equitatu
in praeliis. Velocitas inter equos.Sed iua cuiq menfiira:ficuti uires.Nec ultra afluerum procedic
fpaciu:nec plus in Airuto onere recipit.Odiu aduerfus equos gerut naturale.Sitim & quatriduo
tolerant.Implentur cu bibendi occalio eft:& in pratteritu:& in futuruiobturbata conculcatioe
prius aqua:abrer potu non gaudent.Viuunt quinquagenis annis:quida & centenis. Vtcunq; ra¬
bie & ipfi fentiunt.Caftrandi genus ena faeminas:quse bello pracparenturdnuentu efl. Fortiores
ita fiunt coitu negato. aliqua fimilitudo in duotranfferf amalia.Nabim xthiopes uccat:
coflo firmle equoipedibus: 81 cruribus bouitcamclo capiteralbis maculis rutilu colore diftingue
tibus.Vnde appellata cameloparda lis. Didb toris Calaris circenfibus ludis primum uifa romae.

Exeo lubide cernitur afpeclu magis q feritate conlpicua.Quareetiaouifferas nomen inuenit.

De chao &£ cepho. CA. XIX.

Ompeii magni primu ludi offenderunt chautmque galli Rhaphiu uocabantreffigie
Iupirpardoija maculis.Iide exaethiopia quas uocant cephos:qua£> pedrs pofteriores
pedibus humanis &T cruribus:priores manibus fuere fiirules:boc animal pofteaRo-
rr„ ma non uidit. De rhinocerote. CA. XX.

I||9| fSfcjlfdem ludis &T rhinoceros unius in nare cornu qualis faepe uifus. Alter hic genitus ho
tftis elephanto: cornu ad laxa limato praeparat le pugnat.Indimicatione aluum m axi.
petes:qua Icit ee molIfore.Logitudo ei par.Crura multo breuiora.Color buxeus
Delpncibus:S£ fphigibus:5£ crocutis:cercopithecis:indicis bubus;Ieucrocutis:eale:tauris sethio
pix:manticora:monocerote:catoblepa:bafilifco, CA. XXI

Yncas uulgo frequetes 81 fpbingas: fafco piloimamis in pedore geminis xthiopia ge
neratanultacg alia moftro fimilia.Pennatos equos 8i cornibus armarosrquos pegalbs
uocat.Crocutas uelut ex cane lupoq? coceptos:oia detibus fragetesiptiufq; deuorata
coficietes uetre. Cercopithecos nigris capitibus:pi!o afinino:& diflimiles exteris uo^
ce.lndicos boues unicornes tricornefcg.Leucrocuta pniciofiflima fera:afini fer magitudieicruri
bus ceruinisxollo cauda pedtore leonis:capite meliuibifulca ungula : ore ad aures u% refciflo:
dentia locis ofle ppetuo.Hac fera humanas uoces tradut imitari. Apud eos:& q uocaf eale ma
gnitudine eq fluuiatilisrcauda elephatixolore nigra uel fulua.Maxillas apri:maiora cubitalibus
cornua habens mobiliarquae alterna in pugna Gftiruariatq? ffeftaraut obliqua:utcucg ratio mo
ffrauit.Sed atrociffimos habet tauros filueffres maiores agreftibusiuelocitate ante ommsrcolo.
re:fuiuos:oculis caeruleisrpilo in contrarium uerfo:ri&u ad aures dehifcente luxta cornua mobi
lia.Tergoris duricia filia's:omne relpuens uuInus.Feras omnes uenantur.Ipfi non aliter q foue,»
is capti feritate lemper intereunt. Apud eolHem nafei Ctefias fcribit:quam manticoram appellat
triplici dentium ordine pedti na tim coeunti.facie&auriculis hominis:oculisglaucis:colore fan
guineo.-corpore Ieonis:cauda fcorpionis modo Ipicula infigentem. Vocis ut fi milceatur fiflulae
8C tubae concentus. Velocitatis magnae:humani corporis uel praecipue apperentem. In indi a SI
boues fohdis unguIis:unicornes:6^ feram nomine axinihinnuli pellerpluribus candidioribul^
maculis facram Liberipatris.Orfei indi fitnias candentes toto corpore uenamur . Afperrimam
autem feram monocerotem : reliquo corpore equo fimilem : capite ceruo : pedibus elephanto:
cauda apro: mugitu graui:unocornu nigro mediaifrote cubitorum duum eminete.Hac fera ui .

ua negant capi. Apud helperios aethiopas fons efl nigristut plericg exiftimauere nili caputtut ar. ue^ woer
gumenta q diximasipfuadent.luxta huc fera appellatur catoblepas modica alioqn:caeteri% me

LIBER

bris iners-.caput tantu pratgraue segre ferens : id deiedu iemp in terra. Alias internecio humani
gnis oibusiq oculos eius uidere:cofefti exfpirantihus.Eade 8i bafilifci ferpentis eft uis.Cyrenai.
ca huc generat ^puincia.xii.no amplius digito^: magnitudie.Cadida in capite macularut quoda
diademate infigni.Sibilo oes fugat ferpetes.Nec flexu multiplici:nec ut reliquae corpus ipeilic
fed celfus:& erectus in medio incedes. Necat frutices no cotadas raSmeji & afflatas:exurit her
bas:rupit faxa.Talis uis malo eft.Creditu quonda ex equo occifo hafta:& per ea fubeute ui:non
equite mo:fed equum quocg abfamptu.Huic tali monftro(fepe.n. enectu cocupiuere reges ui.
dere)muftel!aru uirus exitio eft:adeo naturae nihil placuit eflfe fine pari.Interfiriut eos cauernis
facile cognitis: lola tabe.Necant illi fimul odore:moriuntura:8i naturae pugna conficiut.

\ De lupis. CA. XXII,

I Ed in italia quocg credif lupo^e uifus eft noxius.Vocecg hoi que priores coremplef:
I adimertad pns.lnerteshos puofeg africa 81 aegyptus gignut:afpos truce % frigidior

_ _ | plag^Hoies in lupos uerti:ruriumcg reditui fibirfalfum efle co.fidenter exiflimare de

bemos:aut credere ofarquae fabulofa tot feculis coperimus. Vnde tamen ifta uulgo infixa fit fa
ma in tantu:ut in maledictis uerfipelleshabeantrindicabimr.Euates iter audores graeriae non
ipretus tradit arcadas fcribere ex gente Antsei cuiufdam Ibrte familia eledu ad ftagnu quodda
regionis eius ducirtiefticaqj in quercu fuipenfo tranare:atcj5 abire in deferta-tranffiguranq? in lu
pu:& cu caeceris eiufde generis cogregari per annos houe.Quo in tpe fi boie fe abfhnueritueuer
ti ad ide ftagnu :& cu tranauerit effigie recipe ad priftinu habitu.addito noueanno^ fenio.Ad/
didit quocg Fabius eande recipe ueftem.Mije eft q procedat graeca credulitas.Nulfum tam ipu
dens mendaciu eft:ut tefte careat^Itacj Copas qui olympioica fcripfiittnarrat Demarchu Partha
fiu in lacrifirio quod arcades:loui Lyceo humana etia cu hoftia faciebant: imolati pueri exta de
guftafle:& in lupu fe conuerriffie.Eundedecimo anno reftitura athleticae reftitifle in pugilatu:
uidoreqi uidoria olympia reuerfufQui 8i caudae huius aialis credifuulgo iefle amatoriu uirus:
exiguo in uil!o:euq$ q capiaf :abiicere.Nec ide polleremifi uiuenti direptufiDies qbus coeat:tO/
to anno no amplius. xiiCEunde in fame uefci terraflnter auguria ad dextera comeantium praeci/
fo itinere fi pleno id ore feceritmulla ominu prseftanttus4>untin eo genere qui ceruarii uocanf:
qualem e gallia in Pompei magni harena (pedatum diximasIHuic quaais in fame mandenti fi
relpexit: obliuionem cibi furrepere aiunt: digreffumcg quaerere aliud.

IDe ferpentibus. CA. XX11I.

Vodadferpentes attinet:uulgatum eft colores earum plerafcg terras habere in quas
occultenf . Innumera efle generat.Ceraftis corpore eminere:cornicula fepe quadrige
minarquo^ motu reliquo corpore occultato follicitent ad fe aues.Geminum caput
amphefbense:hoc eft 8t ad caput 3f ad cauda:tanq pa^d eflet uno ore fundi uenenu. Aliis fqama
efle aliis piduras.Omnibus exitiale uirus.laculu ex arbo^ ramis uibrari.Nec pedibus paucdas
tantu ferpentesifed 8i miflili uolare tormento. Colla afpidu ltumefcere nullu idus remedioip/
terq fi cofeftim partes contadae amputetur. Vnus huic tam peftifero animali fenfus uel potius
affedus eft.Coniuga ferme uagantunnec nifi cum compare uita eft.ltaq; alterutra intereptaaiv
credibilis alteri ultionis cura.Perfequitur interfedorem:unumcg eum in quatolibet populi ag/
mine notitia quadam infeftat.Perrumpit oes difficultates.Permeat fpatiatnec nifi amnibus arce
tunaut praeceleri fuga:non eft fateri rerum namra largius mala an remedia genuerit.lam primu
hebetes oculos huic malo deditteofqj non in fronte:aut ex aduerfo cernere:fed in temporibus*
Ita excitatur: led fepius auditu q uifu.

nDe ichneumone. CA. XXUIL

Abet deinde internecidum bellum cum ichneumoe.Notu eft animal hac gloria ma/
xirnie in eadem natum aegypto.Mergit.fe limo fepiusificcatcg fole.Mox ubi pluribus
eodem modo fe coriis Ioricauit:in dimicationem pergit.In ea- cauda attollens:idus
irritos auerfus excipit:donec obliquo capite (peculatus inuadat in fauces. Nec hoc contentus:
aliud haud mitius debellat animal. De crocodilo & hippopotamo. CA. XXV.

IRocodilu het nilus quadrupes malum:& terra pariter ac flumine infeftu. Vnu hoc
aial terreftre liguse ufu caret. Vnu fupiore mobili maxilla iprimit morfum:alias terri
bile pedinatlftipate fe detiu ferie.Magnitudie excedit pleruqs duodeuiginti cubita.
Parit oua quata anferesteacj extra eu locum trafterens femper incubatrpraediuinatio
ne quada ad quem fummo audu eo anno egreffurus eft nilus.Nec aliud animal ex minori ori/

OCTAVVS

57

gine in maiore crelcit magnitadinem.Et unguibus hic armatus eft cotra oes idos cute inuida.
Dies in terra agit: nodes aqua: teporis utruq? rone.Hunc fatuis cibo pjfciijrn;& femper efculcn
to ore in littore fomno datum:parua auis:q trochilos ibi uocatur:rex auium in italiaanuitat ad
hiandu pabuli fui gratia:os primam eiusadfuItimrepurgans:mox dentes: & itus fauces quoq,
ad hanc fcabendi dulcedine q maxie hiates.ln qua uoluptate foco preflu coipicatus ichneumo
pereafde fauces: ur telu aliqcf imiflumxrodit aluu,SimiIis crocodilorled minor et ichneumoe
eft in nilo natus fincos:contra uenena praecipuu antidotu. Item ad inflammadam uiro^- uene^
re. Vepi in crocodilo maior erat peftis q ut uno efiet eius hofte natura cotenra.fraq; & delphini!
imeantes nilo: quo Ri dorlo tanq ad hunc ufum cultellata ineft penna abigentes eos praedatae ue
lut in fuo tantu amne regnantes alioquin impares uiribus ipfi aftu interiraunr.Callent.n.in hoc
eunda a ia lia: fciucg no mo fua co‘moda:uei^ SC hoftiu aduerla.Norut fua tela.norunt occafioes?
parte% diftidenttu in bellis.In uentre mollis efhtenuifcg cutis crocodilo:ideo fe ut territi imer
gunt delphintifubeuntefi^ aluu illa fecant fpina.Quin & gens hoium eft huic belua; aduerfa io
jpfonifo 5i in interiore habitas. Tentyritae ab infula in qua habitat:appelIata.Menfura eo^par
ua:fed praeientia ai in hoc tantu uifu mira.Terribilis haec cotra fugaces belua efhfugax cotra in
iequentes.Sed aduerfum ire foli hi audet.Quinetiam flumini innatant.Dorfoq! equitatiumo
ipofiti hiantibus refupino capite ad morfam addita in os claua dextra acleua tenentes extrema
eius utrinqyut frenis in' terram agunt captiuosrac uoce et Cola territos cogunt euomere recentia
corpora ad lepultura.Itat^ ei uni infulae crocodili no adnatant.Olfaduq? eius generis hofumtut
pfylloiji ferpen tes: fugantu r .Hebetes oculos hoc aial dicif habere in aqua:extra acerrimi uifus.
Quattuorqj menfes h vernis Inedia (emp tranfmittere in fpecu. Quida hoc unii qdiu uiuat cre^
fcere arbitranf.Viuitaut longo tepore. Maior altitudine in eode nilo belua hippopotamus edi
tur.Vngulis binis quales bubus: dorfoequi:& iuba:& hinnitu:roftro rdimo:caudarorta:& den
tibus apro^i aduncis:fed minus noxiis.Tergoris ad fcuta galea % impenetrabilisrprxrerq fi hvu-
more medear. Depafcif fegetestdeftinatione ante ut fcrunt:determinatas in diem & ex agro fe*
renribus ueftigiis:nequae reuerteti infidiae comparentur.

Qui primus romse hippopotamii & crocodilos oftendir. CA.XXVI,

Rimus eu:8C quinc^ crocodilos romae aedilitatis luse ludis. M.Scaurus teporano eu*
ripo oftedit. Hippopotamus in quada rnededi parte etia magifter exiftittafiidua nsq;
iatierate obefus exit in littus:recentes arundinucaefurasperipeculatus:atq5 ubiaai*
tiftimum uidet ftipite fprimens corpus uenam quanda in crure uulnerauatq; ita profluuio lan
guinis morbidum alias corpus exonerat:& plagam limo rurfus obducit.

Quae aiaha qs herbas onderut cerui:lacerti:hirudines:teftudies:mufi:el'a:ciconia:ap : anguisr
draco:pathera:elephas:urfi:cerui:palubes:colubae:grues:coruus. CA. XXVII.

Imile quida &T uolucris ineade aegypto moftrauivquae uocaf ibis: roftri aduncitate
per eam partem Ce perluens:qua reddi riboig onera maxime lalubre eft.Nechaec fola
multis aialibus reperta funt ului futura S£ horDidarnu herbam extrahendis iagittis
cerui monftrauere percufH eo teIo:paftuc$ eius herbae eiedto.Iidem percufli a phala.
gio quod eft aranei genus:aut aliquo fimilixancros edendo fibi medentur.Eft Si ad ferperium
idtus praecipua:qua fe Iacerti:quotiens cum his conferuere pugna:uulnerati refouet. Chelidonia
uiiiti faluherrimam hirundines monftrauereruexatis pullorum ocuhs il’a medetes.Teftudo cu*
nilaeiquam bubulam uocant:paftu uires contra lerpentes refouet.Muftella ruta in murium ue*
nam cu iis dimicatione coierta.Ciconia origano.Hedera apri in morbis fibi medetur: 8i cacros
uefcendo maxime mari eietftos. Anguis hyberno fitu mebrana corpis obdu&a foeniculi fucco
fpedimetu illud exuitmitiduiqj uernat.Exuit at a capite primu:nec celerius q uno die ac node
replicansmt extra fiat mebranse quod fuerat intus.ldem byberna latebra uifu obfcurato:mara*
thro herbae lefe affricans oculos inungitiac refbuet.Si uero fquamae obtorpuere: (pinis iuniperi
le (cabit.Draco uernam naufeam filueftris laducx lucco reftringit. Pantheras per carnes fricatas
aconito aenantur barbari.Occupat ilico fauces eai « angor.Quare pardalianches id uenenu ap
pellauere quida. At fera contra haec excrementis hois fibi medetur:^ alias tam auida eoruruta
paftoribus eft induftria in aliquo uafe fulpenla altius q:ut queat laltu contingere : iaculando ea
petendoqj defatigata: poftremo expirare:dicatur:aliogn uiuacitatisadeo Ientx:ut eiedis intera
neis diu pugnet. Elephas cameleonte cocoIoti:fronde deaorato:occurrit oleaftro huic ueneno
fuo. Vrfitcum mandragora mala deguftauere; formicas lambunt.Ceruus heiba cynarae uenena

uelin cute

LIBER

tis pabulis refi{lit.PaIambes:graccu!ae:meruIac:perdices:lauri folio annuum faftidiura purgant.
CoIunbae:turtures:8i gallinacei herbatquae uocatur helxine. Anates:anferes: cseteraeque aquati
cae: herba fiderite.Grucs 8i fimiles iunco paluftri.Coruus occifo cameleonte:qui etia uidori no
cet lauro lnfeftum uirus exringuit. Prognoftica aialium CA. XXVUL

|mm| lilia praeterea utpote cu plurimis alalibus eade natura re^-rcceli quocg obleruatione:
jikVSfa il 8C uentorum:& imbriu:&: repeftatum pratfagiaialiis alia dederit:quod pfequi imerv
!f JI lum eft:aeque frilicet:q reliqua cu fingulis hoium focietate.Siquide & pericula pmo
V-^dLjj nent: non fibris mo extifqycirca quod magna mortaliu portio haeret:fed alia quada
fignificatione.Ruinis fminentibus mufculi praemigrant. Aranei cu telis primi cadunt. Auguria
quide arte periculis fecere. Apud romanos iacerdotu coIlegiu:uel maxime iblemne eft.In rnra
cia Iods rigentibus:^: uulpes aial alioquin follerti auditu.amnes gelatosdacufque no nili ad pa
ftus itura::reditura:q$ tranleunt.Obleruatum eam aure ad gladem appofita coniedtare craflittu
dinemgelu. Ciuitates Si getes a minutis aialibus deletae, CA. XXIX.

■Ec minus clara exitii documeta iut et ex cotenedis aialibus.M. Varro au&or eft a cu
niculis fofFoflum in hiipania oppidum:a talpis m thelTahatab ranis duitate in gallia
pullam:ab locufhs in africa.Exgyaro cycladu in (illa icolas a muribus fugatos.In ita
lia amyclas a ierpentibus deletas.Cytra cynamulgos aethiopas lare deferta regio eft a
icorpionibus Si iolpugis gente,fublata:& a fcolopedris abaftros otrerietes audtor eft Theophra
ftus.Sed ad reliqua ferarum genera tranfeamus,

■ De hyena:& crocuta:& manticora:& fibris:& lutris* CA . XXX.

Yenis utranq; efle natura:& alternis annis efle mare:alternis foerainam fieri.Parere li
ne mare uulgus credit. Ariftoteles negat.ColIu & iuba eotiuitate ipinae porrigif fledi
nili drcuachi totius corpis neqt. Multa pterea mira traduf.Sed maxie fermce hu
manu inter paftoig ftabula affimularernomeqj alicuius adifcererquem euocatu foras laceret.Ite
uomitione hominis imitari ad follicitandos canes:quos inuadat.Ab unoalali fepulchra erui:
inquilitione corpori. Fce mina raro capi.Oculis mille efle uarietatesxoloruqj mutationes.Pr»
cerea umbrae eius cotacftu canes obmutefcere.Et quibufda magids artibus oc aiabqd' ter luftra
uerir.in ueftigio hserere.Huius generis coitu leana aethiopica parit crocuta:fimiIiter uoces imi
cante holum pecoruqj.Acies ei perpetua in urraq} parte oristnullis gingiuis dente cotinuo:q ne
cotrario occuriii hebetetur: capla^: mo includif.Holum lermoes imitari:& manncora in aethio
pia auiftor eft. Iuba hyenae plurima: gignutur in africa:quse 8C afinoijd filueftriu multitudinem
fundit.Mares in eo genere fingulis faemina^e gregibus Iperitant.Timent libidinis aemulos:& io
grauidas cuftodiunt.Morfuq? natos mares caftrant.Cotra gtauidae latebras petut:& parere fur
co cupiuugaudentcg copia libidinis.Eafde partes fibiipfi pontid amputant fibri periculo urgen
te:ob hoc fe peti gnari.Caftoreu id uocant medici: Alias alal horredi morius. Arbores iuxta flu*
tnina ut ferro caedit.Hols pte coprehelamo ateq fraifta cocrepuerlt ofla:morlii refbluit. Cauda
pifcium iis:caetera Ipes lutrae. Vtrucg aquaticum. Vtriqj mollior plumaipilus.

i De ranisSfuitulis marinis 81 ftelliombus. CA. XXXI.

i Anae quoq; rubetae.quaje & in terra:& in huore eft uita:plurimis refertae medicami
j nibus:deponere ea quoudie.ac relumere paftu dicunf :uenena tantu fibi referuantes;
J Similis 8i uitulo marino uidhis in mari ac terra.Simile fibro 8i ingeniu. Euomit fef
luu:ad multa medicamenta utile.Ite coagulu ad comitiales morbos:Ob ea (e peti prudes.Theo
phraftus auiftor eft:angues eo mo:& ftelliones leneiftute exueneacg protinus deuorare:praetipie
tes comitiali morbo remedia.Eofde peftiferos ferut in graeciannnocuos efle in ficilia.

De ceruis. CA. XXXn.

■ Eruis quo<^ eft iua tnalignitas:quaqpIaddiflimo alaliumturgenteui canu ultro con
fagiur ad holem.Et in pariendo femitas minus cauet:humanis ueftigiis tritas:q quae
lecretae ac feris opportunae.Conceptus ca^e poft artfturi lydus.O&onis menfimis fo
runt partus:& interdum geminos. A'conceptu ieparant fe. At mares reluftfrabie libi*
dinis lf uiunt.Fodiunt fcrobes.Tunc roftra eorum nigrefcunt:donec aliqui abluant imbres.Fce
mina: autem ante parcum purgantur herba quadamrquae iefelis dicitur: fadliore ita utentes ute
ro.A partu duas habent herbas:quae aros 8i fefelis appellatur.Paftae redeunt ad foetum.lllos im
bui laftis primo nolunt iliceo quacucg de caufa.Editos partus exercent curfu:& fugam medita
ri docent.Ad prorupta ducunt: faltumcg demonftram,Jam mares foluti defiderio libidinis ayi/

OCTAVVS 58

de petunt pabula. Vbi fe praepingues fenferedatebras quacrutifatentes incomodu pondus:& ali
as femper in fuga acquiefcum:ftante% refpiciunt.Cu prope uentu dhrurfus fugae pfidia repete
tes.Hoc fit inteftlni dolore ta infirmi :ut i&u leoi rupatur intus.Fugiunt aut latratu canti audiV
tot aura femper iecundarut uefhgia cum ipfis abeant.MuIcenf fiftula paftorali & cantu. Cu ere
xere aures:acerrimi audirusicum remifere:firrdi.Caetejd aial fimplex:& ofum re^i miraculo ftu
pens:in tatu:ut equo:aut bucula accedente ppiusrhoiem iuxta uenante no cernatraut fi cerntit:
arcu ipfu fagi ttafq? mireC Maria tranant gregarim nantes porre&o ordine:# capita imponetes
praecedentiu clumbus:uicibu fq? ad terga redeuntes.Hoc maxime notatur a cilicia cypru traiici
entibus.Nec uident terras: fed in odore eajje natant.Cornua mares habentrfoliqafahum 01'bus
annis ftatuto aeris tempore amittunr.ldeo fub ipfa die q maxime inuia petunt.Latent amiffis
uelut inermes.Sed & fpfi bono fuo inuidentes.Dextrti cornu negant inueniniceu medicameto
aliquo preditu.Idq; mirabilius fatedti eft:cum 8i in uraariis mutent oibus annis. Defodi ab iis
putat. Accenfis aure utriflibert odore ferpentes fugantur:# comitiales morbi deprehendunf.In-
diria quocg aetatis in illis gerunt fingulis annis adiicientibus ramos u% ad fexenes. Ab eo tepo
tefimilia reuiuifeuntiNec poteft cetasdifcerni.Seddentibusfenedtadedaratur.Aut enim pau*
cos:aut nullos habenttnec in cornibus imis ramostalioqn an frontepmmere folitos iunioribus.
No decidut caft ratis cornua: nec nafcutur.Eruput aut remfcetibus tuberibus prio arida: cutis
fimilia.Eadem teneris increfcunt ferulis arundineas in paniculas molli plumata lanugine Qua
diu caret iis nodlibus procedunt ad pabula.lncrefcentia iolis uapore durantiad arbore fubinde
experietes. Vbi placuerit roburrin apta pdeunt.Capri ia funt hedera in cornibus uiridate ex at/
tritu arbo£»:ut in aliquo ligno teneris dum experiuntur innata.Fiunt aliquando ex candido ca
lore quale fuifle traditur -Qu. Sertorii ceruatqua effe fatidica hifpaniae getibus pfoaferar.Eriis
eft cd ferpente pugna Inuefhgant cauernasinariumqj fpiritu extrahunt renitentes.ldeo Sngular
abigendis ferpentibus odor adulto cornu ceruino.Contra morfus tiero praecipuum remedium
ex coagulo hinnuli inutero occifi Vita ceruis in confeflb longa:polt centti annos aliquibus ca
pus cu torquibus aureis:quos Alexander magnus addideratradopertis iam cute in magna obe
fitate.Febriu morbos non fenrit hoc animal.Quin #medef' huic timori.Quafdam nos princi
pes faeminas fcimus 01'bus diebus matutinis carnem eam deguftare folitas:& longo aeuo caruif
fe febribus. Quod ita demum exiltimant tatum:fi uulnere uno interierit.

De trage Ia pho:& cameleonte:# reliquis colore mutantibus. CA. XXXIII.
St eade fpecie barba rantu:# armo^ uillo diltansrquem tragelaphon uocantmo ali
bi q iuxta phafin amne nafcens.Ceruos africa propemodu fbla no gignit, At chame/
leon tena # ipfaiquaq frequentiorem india.Figura & magnitudo erat lacertimifi cru

ra eflent reda 8C excelfiora, Latera uetrriunguntunut pifcibus Sibina fimili modo.Eminet nv
ftrum :ut in paruo fit haud abfimile fiiiilo.Cauda praelonga intenuitate defines:# implicans fe
uiperinisorbibus.Vnguesadunci.Motustardiorutteftudini. Corpus afperumut crocodilo.
Oculi in receflu cauo:tenui diferimine praegrandes:# corpori cScoIores.Nunq eos operit:nec
pupillae motu: fed totius oculi uerlatione circuafpidtJpfe celfus hianti femper ore.SoIus ani.
maliunr nec cibo:nec potu femper aliturinec alio q aeris alimento.Circa caprificos ferusiinno/
xius alioquin.Et coloris natura mirabilior.Mutat nancg euro fubinde:# oculis:# cauda:# to.»
to corpore.Redditcg femper quemcunqj proxime attingitipraeter rubrum candidumque.De/
fundo pallor eft.Caro in capite 8C maxillis:# ad commifTuram caudae admodum exigua.Nec
alicubi toto corpore.Sang u is in corde # drea oculos tantum. Vrfcera fine fpIene.Hybernis me
fibus latet ut lacerta.

DetarandoS£ly,eaone#thoe. CA. XXX11II,

Vtat colores fcy tharum tarandus:nec aliud ex iis quae pilo ueftiuntur : nifi in indis
lycaontcui jubata traditur ceruix.Nam thoes luporum id genus ell: procerius longi/
tudine:breuitate crurum diffimileiuelox faltu. Venatu uiuens .Innocuum homini.
Habitum non colorem mntat.Per hyemes hirtirseffate nudi.Tarando magnitudo q
boui eft.Caput maius ceruino nec abfimileiCornua ramofa-.ungula bifida:uillus magnitudine
utforum.Sed cum libuit fili coloris efle:afino fimilis eft.Tergori tanta duritia:ut thoraces ex eo
fadant. Colorem omnium arborum:fruticum:florum:locorumque redit; metues in quibus la
trt.ldeocg raro capitur.Mirum effer habitum corpore tam multiplice dari: mirabilius 8i uillo.

Dehyftixce. CA. XXXV*

It ii

LIBER.

jflYftrices generat india:& africa (pina contedfasrae erinaceorum genere : (ed hpflrid
] longiores aculei:&: cum inrendit cutem mifliles.Ora urgentium figit canu:& paulo
I longius iaculatur . Hvberms autem fe mentibus condit. Quae natura multis:& an
eJ te omnia urtis.

De urfis & foetibus eo £». C A. XXXVI.

jiOrum coitus hgemis initio: nec uulgari quadrupedu more: fed ambobus cubitibus
c5pIexi(q?.Deinde feceffus in (pecus (epatirnnn quibus paruit tricefimo die: ac pluri
mum qnos.Hi funt cadida in formifcg caro:pauk> muribus maior:fine ocu!is:fine pi
Io. Vngues tm pminent.Hanc Iambedo paulatim figurant.Nec qcq rarius hoies q pariete ui
dere urfam.Ideo mares quadragenis diebus latet. Foeminae qtemis menfibus.Specus fi non ha
buere:ramopi fruticuq? cogerie aedificant Ipenetralibus imbribus:molhq; frode coftraros.Pri
mis diebus bis (eptenis ta graui (omno pr«etnutur:ut ne uulneribus qdem excitari quear.Tunc
mi^ imodu ueterno piguefcut. Illi iunt adipes medicaroibus apti:cot.raqj defluuiu capilli tena
ces.Ab iis diebus reliduriacpriojz pedu fudtu uiuut.Foetus rigetes appnmedo pedori fouet:
fio alio Icubitu q oua uolueres.Mip: didu credit Theophraftus per id tepus codas quocp ur*
carnes fi a deruent increfcere.Cibi tuc nulla argumentamec nifi humoris minimiiin aluo
inueniri.Saguinis exiguas circa corda trh gutrastreliquo corpi nihil iefie.Procedut uere:led ma
tes ppingues.Cuius rei ca no prompra eft.Quippe nec fbmno quide faginatis praeter quattuor
decim dies:ut diximus. Exeuntes herba quanda aron noie laxandis Iteftinis alioqn cocretis de.
uorant:drcacg furculos dentiu pdomant ora.Oculi eoyi hebetanf crebro, Qua maxime caufa
fauos expetu t:ut conuulneratu ab apibus os leuet fanguine grauedine illam.lnualidiflimu urlb
caput:qd' leoni fortsffimu.Ideo urgente ui pcipitaturi fe ex aliqua tupe:manibus eo operto ia.
duntur:ac fepe in harena colaphis inflidis exanimanf. Cerebro ueneficiu efie hifpanise credut
ocriforuq; in ipedaculis capita cremant: teftato qm potu in urfina rabie agat.lngrediunf* & bi,
pedes. Albore auer fi diripiut.Tauros ex ore cornibufcp eoji pedibus ofbus fulpenfi podere fatr
gant.Nec alteri aialiuin maleficia ftulriria iblertior. Annalibus notatu eft.M.Pilbne.M.Mefla,
Ia conffad.xiiii.Kaleniodob.Domitiu Aenobarbu aedile currule urfos numidicos.c.& tonde
ueatores aethiopas 1 cyrco dediffe.Miror adiedu nuidicos fuifle:cu i africa urfos n gigni nftet.

De muribus pontids:& alpinis:& herinaceis. CA. XXXVII.

Onduntur hyme 8t pontid mures dutaxat albi.Quo^ palatu in guftu (agariflimu
[ audores:quona mo ltellexerintmiror.CondunfSr alpiniiquibus magnitudo media
eft.Sed hi pabulo an in fpecus coiedo:cu quida narrent a!ternos:mare ac fbeminam
fupra (e coplexo fafce herbae (upinos cauda mordicus apprehefa luice detrahere ad (pecu.Ideo.

illo tepore detrito ede dorlo.Sunt his pares & inaegppto.Similiter reddent in clunes:& in bi
nispedibus gradiunf :prioribu(q? ut manibus utunC Praeparat hyemi 81 herinacei cibos:ac uo.
lutati fupra iacenria poma affixa ipinis:unu non amplios tenentes ore portant in cauas arbores.
Iide mutatione aquilonis 1 aufiru codentes (e in cubile prsefagiut. Vbi uero (eniere uenante co
trado ore pedibufqpac parte ol irtferiore:qua rara 8i innocua hnt lanuginexonuoluunf in for
ma pila::ne quid coprehendi poffir praeter aculeos.ln delperarione uero urina ex fe reddunt ta
bifidi tergori fuoifpinifq? noxia:pp hoc fe capi gnari.Quaobre exinanita prius uria uenari ars &
Et tum praecipua dos tergoris. Alias corruptaifragilis putribus fpiftis arq> deciduis :eria fi uiuat
(ubtraclus fugafOb id no nifi i nouiffima fpe maleficio illo pfundif .Quippe 81 ipfi odere ihfitu
uenefiriumiita parcentes fibiferminuq? (iipremu cpetientes:ut ferme ante captiuitas occupet.
Calidae poflea aquae afperlii refoluif pila:apprehenlufcp pede altero e pofterioribus fufpedio:ac
fame necaf. Aliter non eft occidere 8£ tergori parcere, Ipfum aial non uerentur plericj dicere ui
tae holum fuperuacuu eife: fi non fint illi aculeiifruflra uelleru mollides in pecude mortalibus
d3ta.Hac cute expoliunf uedes.Magnu fraus 8i ibi lucrum monopolio inuenit.De nulla re cre
brioribus fenatu(c6fultis:nu!lo<^ no prindpe adito querimoniis prouindalibus.

De leontophone:lynce:melibus:& (duris. CA; XXXV1D.

n Rina & e duobus aliis animalibus ratione mira efFLeontophonon accepimus uoca.
| ri paruuminec aliubi nafcens q ubi leo gignitur.Quo guflato tanta illa uis eft:ut eat/
j teris quadrupedu imperirans ilico expiret.Ergo corpus eius aduftum alpergunt aliis
* carnibus polentemodo infidiantes feraetnecantc^ etiam dnereitam contraria eft pe.
fiis.Haud immerito igitur odit leo:uifumcg frangit:& dtra morfum exanimat.Uk cotia urina

QCTAVVS 59

fpergit prudes:hanc quocg Iconi exiriale.Lyncum humor ita redditus ubi gignunturrglaciatur:
arefcitue in gemas carbunculis fimiles:& igneo colore fulgentesdyncurium uccatasratcj; ob id
fucano a plerifqs ira generari prodito.Nouere hocfciutq; Jynces:& inuidetes:urinam terra ope
riuntreoq; celenus folidaf .Illa alia folertiann meru melibus lufflara cute diftentx iclus hoium:
& morfus canu arcec.Praeuidet rerapeftatem 8i fcyuri:obturari% qua ipiraturus eft uentus ca
uernisrex alia parte aperiunt fores decretos ipfis:uillofior cauda pro tegumeto eft.Ergo inhye
mes aliis prouifum pabulum :aliis pro cibo fomnus.

De uipera:eoc!eis:& lacertis, CA.XXXIX.

Erpenrium uipera iola terra dicit condi.Caeterae arbo^ aut fax o$t cauis.Et.alias uel

i ■ annua fame durant:algore modo dempto.Oia fecefius tepore uerno orba dormiut.
irftS^ff^jSimili mo & cocleae. Illae quide ire|e 8i aeftatibus adheretes maxie faxisrut et iniuria .

refapinatae auulfaecg non rame exeant.In balearibus cero infulis caua ticx appellatae non prore
punt e cauis terrasmeque herba uiuuntifed uuae mo inter fe coherenr.Eft & aliud genus minus
tmlgare. Adhaeret operculo eiuftle teihe fe operietesrobrutx terra femp.Hs 5i circa maritimas
tantu alpes quonda effofe:coepere iam erui in ueliterno.Oium tame laudatiffimas in aftypa
lea infula. Lacer eae lnimicifilmum genus cochleis.Negantur iemeftre uita excedere.Lacertiara
biae cubitales.In indiauero in nifa monte, xxiiii,in longitudinepeduxolore fului:aut puniceq .
aut caerulei. De canibus. CA. XL.

f=-^wilX iis quoc£ aialibusrquae nobilcu degunt:multa funt cognitu digna. Fidehfumi ante
in |lpSoia homini canes atq; equifEtpugnaffe aduerfus latrones cane pro dominoaccepi\-^

|8 ^^Ijrousxonfefiu^ plagis a corpore non receffifie.uclucres & feras abigetemifAb alio £
igegsgfg ? epiro agnitu in conuetupercufforem domini laniata & latratu ada<3um:ut cogeref
fateri icelus^Garamantum rege canes ducenti ab exilio reduxere proeliantes contra refiftentes.

Propter bella coIophonii:itecj3 caftabaleles cohortes canu habuere.Eae primae dimicabaf i acie
nunq detreftantes.Hasc erant fidiffima auxilia:nec ftipendiorura indiga(Canes defendere cim'
br os cadis dominis eorunxglauftris impofitis^anis Iafone Lydo Iterfeoo cibu capere noluit:
inediaqj confuroptus eftjs uero cui nome hyteani reddidit.Durides accefo regis:Lyfimachi ro
go:iniecitfeftammae.Similifercg Hieronis regis.Memorat & Pyrrhum Gelonis tyranni canem
Philiftus.Memoraf£ Nicomedis bithyniae regis uxore eius Confynge lacerata ppter lafeiuio.*
re cum marito iocu^Apud nos Volcatium nobile qui Cefeliu iu^uile docuit afturcoe e fubur
bano redeuntexum adue!perauiflet:canis a crafiatore defendit,Ite Celium fgr^tore aegrum pia
•<= cetiae ab armatis opprefium.Nec prius ille uulneratus eft:q cane interepto^ed fuper oia in rfo
seuo adfrs populi ro.teftatu Appio lunio &.P.Silio confixu afaduerteref ex caufa Neronis Ger'
manici filii.in.T.Sabinu & feruitia eiusrunius ex iis canernec a carcere abigi poruifle: nec a cor.* ~

pore recefiifTe:abieclo in gradibus gemoniis modios ederem ululatus magna populi ro.corona uf genito*
circunflante:ex qua cu quidam ei.dbumobiecifletrad os defundi tufin2t.lnna.tamt idein tybe riis
rim eadauere abiedo fiiftentare conatus:effufa multitudine ad fpedandam aialis fid^oli do*
minum nouere. Et ignotu quocg fi repete ueniat:itelIigunt.Solinoia fua:foliuoce domeflicam :
agnolaint.Irinera quis longa meminere.Nec ulli pter hoiem memoria raaiorJmpetuseo^: &
fkuitia mitigatur ab hole cofidete humi.Plurima alia in his quotidie uita inuenit.Sed in uena
tu fb!erria:&; fagacitas praecipua eft.Scrutatur udligia at<^ pfequitur.Comitate ad feram inqui*
fitore loro retraheos:quis aquam tranfiliens fe occuItafiet:qua fignificans demonftratio eft cau
da primu:deinde roftro.Ergo et feneda feftos caeco% ac debiles finu feruntruentos & odore
captantesrprodentefq; roftro cubilia^E tigribus eos indi uolut concipi.Et ob id in filuis coitus
tempore alligant fbeminas.Primo 6L fecundo foetu nimis feroces putant gigni : rertio demum
educanrlHoc idem e lupis gallnquorum greges fuum quifque dudorem e canibus & duceha*
v bent.IIIum in uenatu comitantur:illi parent.Namcj inter fe exercent etiam magifteria,Certum
eft iuxta nilum amnem currentem iambereine crocodilorum auiditari occafionem prxbeant,

Indiam petenti Alexandro magno rex albaniaz dono dederat inufitatae magnitudinis unumreu
ius (pecie deledatus iuifit urfos:mox apros :& deinde damas emitti contemptu immobili iacer»
te.Ea<5 fegnicie tanti corporis offenfus imperator generofi ipiritus eum interimi iuffir.Nuncia
uit hoc fama regi.Itacg alterum mittens addidit mandatarne in paruis experiri uellet.-fed in leo
ne elephantoue.Duos fibi fuiffe.Hoc interempto praeterea nullum fore.Nec diftulit Alexader:
leonemcg fractum protinus uidit.Poftea elephantum iuifit induci haud alio magis fpectaculo

h iii

LIBER

laetatus : horrentibus quippe p totum corpus uillis ingenti primum latratu itonuit.Mox in cet
uicem aflulransrcontraq; beluam exurgens hinc # illinc artifici dimicanone:qua maxime opus
eflet:infeftans:atq; euitansidonec affidua rotatu uerrigine afflixifiad cafam eius tellure cocufla.
Canu generibus annui partuspuxta ad pariendum annua aetas,Gerut in utero fexagenis diebus
Gignunt caecos:# quo largiore alunt Iadie:eo tardiore uifu accipiunt.Non tatne unq ultra uice
fimuprimu diernec ante (eprimuiJQuidam tradunt fi unus gignatur nono die cernere:!! gemini
decimo.Idemqs in fingulos adiicutotidemq? efie tarditatis ad lucem dies.Et ab ea quae foemina
fit ex primipara genita citius cern^Dptimus in fetu qui nouiffimus cernere incipit:aut que pri
mum fere in cubile fera|R abies canum fyrio ardete homini peftifera:ut diximus:ita morfislae
talis aquae metus.Qua propter obuiam itur per.xxx.eos dies gallinaceo maxime fimo mixto ca
num cibis:aut fi praeuenerit morbus ueracro.

Ad canis rabidi morfiim. CA. XLL

D morlum uero unicum remedium oraculo quodam nuper repertum. Radix filue/
ftris rofequae cy norho da appellatur.Columella audior eft:fi quadragefimo die q fit
natus:caftref mor/ii cauda:lumu% eius articulus auferafrleqnti neruo exempto:nec
caudam ere fere: nec canes rabidos fierifCanem locutumin prodigiis: quod equide
annotauerim:accepimus:# lerpentem latrafle:cum pulfcs eft regnoTarquinus.

De natura equorum. CA. XLII.

idem Alexandro : # equi magna raritas contigit.Bucepbalan eum uoearunrifiueab
afpeclu roruorfiue ab infigni taurini capitis armo impreffi.Sexdecim taletis ferunt ex
Philonico pharfali grege emptumretiam tu puero capto eius decore.Nemine hicaliu
q Alexandru regio mftratus ornatu recipit in fedem:aiios paffim reiicies.lde in pree/
liis memoratae cuiufda perhibetur operae. Thebane oppugnatione uulneratus: in alium tranfire
Alexadru no paflus.Multa praeterea eiufde modi.Proprer quae rex defuncto ei duxit exequias.
Vrbe tumulo circudedit nomine eius.Nec Caelaris Dicfratoris queq aliu recepifle dorlo equus
tradifndeq? hois fimiles pedes priores habuifle.Hac effigie locatus anteVencris genitricis zde.
Fecit# Diu us Auguftus equo tumulu.De quo Germanici Cacfaris carme eft. Agrigenti copluri
um equo^e tumuli pyramides habet.Equu adamatu a Semiramide ufq? ad coirum luba audior
eft.Scythae quide equitatus:# equoije gloria ftrepunt.Ocdfo deniqj ipfo^ regulo ex puocatio
ne dimicante hofte cum uidior ad (poliadu ueniflet:ab equo eius iefibus moriuq; cofedlu. Aliu
detradio oculo^e operimeto:# cognito cu matre coitu:petifle praerupta:atcp exanimatu. Equa
eade ex caufa in reatino agro Iaceratucg pariter aurigam inuenimus.Naq? & cognationum intel
Iedlus in iis eft.ltacg in grege prioris anni lorore libentius etiam q matre equa comitatur.Dodli
tas tata eft:ut uniuerfus fybaritani exercitus equitatus ad fymphoniae cantu Saltatione qda mo/
ueri iblitus inueniatur.lidem praelagiut pugna:# amiflos luget dominos:lachrymafc£ iterdum
defiderio fundunt, lnterfedlo Nicomede regejequus eius in edia uita finiuit . Pbilarchus refert
Centaretrium e galatis i proelio occifb Antiocho potitum equo eiusxonfcendifle ouante. At ii
lum indignatione accenfumtdomitis fienisne regi pollet peipite in abrupta ifleiexanimarurocjt
una.Philiftus a Dionyfio relidtum in coeno haeretemtut lefe euelliflet:fecutum uefligia domini:
examine apu iubse inhaerete.Eoq; oftento tyrannide a Dionyfio cccuparam.Ingenia eorum ine
narrabilia iaculates oblequio experiunf :difficiles conatus corpore ipfenixucg inuitantiu.Ia tela
humi collcdia equiti porriguntNa in cyrco ad currus iundti no dubie intelledlu abhorrationis

# gloriae fatenf .Claudii Caelaris faeculariu ludo^e cyrcefibus excuflo in carceribus auriga alba/
ti equi palma occupauererprimatu optinuereroppifita efiuderes oia:q cotra imulos debuiflet:
peritiflimo auriga infiftente facietes.Cu puderet hoium artes ab equis ufeirpadio legitimo cur/
lu ad meta fterer. Maius auguriu circa prifeos plebeiis cyrcefibus excuflo aurigarira ut fi ftaretd

ud aedem capitoliu cucurrifle equos: (edeq; ter luftrafle.Maximu uero eode puenifle a ueiis cum palma &
corona efFufo Rarumenarqui ibi uicerat. Vnde poftea nome portae e .Sarmatae longinq itinera
ardiuri:in edia pridie praeparat eos:exiguu tantu potum impartientes;atcp ira per cetena millia

# quinquaginta continuo curfu euntibus infident. Viuunt annis quidem quinquagenis.Foemi
nae minore fpatio.Eaede quinquennio finem crefendi capiut:mares anno addito. Forma equo
rutu quales maxime legi oporteanpulcherrime quidem Virgilio uate abfoluta eft.Sed & nos di
ximusinlibrode iaculationeequeftri codito:& fere inter omnes conftare uideo.Dfuerfa aute
cyrco ratio quaeri? :Itacg cum bimi in alio fubigantur imperio:non ante quinquennes ibi certa.

OCTAWS

6 o

men accipfunt.Partum in co genere undenis menlibus ferunt:duodedmo gignut. Coitus uemo
equino dio bimo utrinq; uulgaris.Sed a trimatu firmior partus.Generat mas ad annos triginta
tres.Vtpote cua cyrcopoft uicefimu anum mittanfad fobole reparada.Et adqdraginta duraf
ie tradutradiutu mo in atrolenda priore parte corporis.Sed ad generadu pauds aialium minor
fertilitas. Qua de cauia per interualla admiflurae danturrnec tamen quindecim initus eiufdem
anni ualet tollerare.Equarum libido exringuifiuba tonla.Gignunt annis omnibus ad quadrage
fimum. Vixi fle equum feptuagintaquincg annis prodif.In hoc genere grauida flas parit: praeter.

€5 caeteras foetum diligit.Et fane equis amoris innafci ueneficiuthippomones appellatu in fron.
te: caricae magni tudine:co!ore nigro:Quod flatim edito partu deuorat fbetataut partu ad ube¬
ra non admitrit:fi quis praereptu habeat.Olfadu in rabie id genus agitur. Amifla parente in gre
ge armentiireliquae foetae educant orbu.Terram attingere ore triduo proximo q fit genitus ne
gant pofle.Quo quis acriorrin bibedo profundius nares mergit.Scytha: per bella foeminisuti
rnaluntrquoniam urinam cur fu non impedito reddant.Conftat xlufirania circa ulyxippone op.
pidum 8i. tagum amnem equas fauonio flante obuerias animalem concipere ipiritum:idque par
tum fieri: gigni perniciffimumitaiied triennium uitse non excedere.In eadem hifpania galle,
cia gens 8i afturia eqni generis.Hi Junt quos tiheldoes uocamus.Minori forma appellatos aflur
cones gignunt.Quibus non uulgaris in curiu gradus: ied mollis alterno crurum explicatu glo.
merario. Vnde equis tollutim carpere in curfus traditur arte.Equo fere qui homini morbi:pras
ter q uefcicse couerikcficut omnibus in genere ueterino.

Deaffnis. CA. XL1II.

! Sinum quadringctis nummis emptum.Qu. Afio fenatori audior efl.M. Varro: haud
J fcio an omnium precio animaliu utdo:opera fine dubio geruli mirifica arado quccg.
t ] Sed multa^. maxime pro generatioe patria etia (pedatur in his arcadibus i achaia.ln
— italia reannis.Ipfum aial frigoris maxime impanensudeo non generaf in pontomec
in aequinodio uerno:ut caetera pecuca admittitur: ied folflitio.Mares in remiffione operis dete
riores.Partus.xxx.meie odffimus: led a trimatu legittimus.Totidem quot equae: 8i ei(dem me
fibus:8d fitnili modo.Sed icontines uterus urinam genitalem reddit:ni cogatur in curium uerbe
ribus a coitu.Raro geminos parit.Paritura lucem fugitiK tenebras:quamt:ne coipiciatur ab ho
ime.Gignit tota uita:q eft ei ad.xxx.annu.Partus cbaritasiumma:fed aquarum tedium maius.

Per ignes ad foetus tedunr.Eae irem fi riuus minimus interfit:horrent ita:ut pedes omnino ca.
ueant tingere.Nec mfi afluetos potant fontes:qui funt in pecuariis. Atcg ita ut ficco tramite ad uel palaca.
potu eant.Nec pontes tranfeant per raritate plantape tranflucentibus fluuiis.Mirumq; didufi rum
tiunt:& fi fmutentur aquae ut bibant:cogendae exonerandaeue iunt.Nec nifi ipadofe incubant uel eorum
alias atterunf. Varia nancg fomnio uiia cocipiut idu pedum crebro:qui nifi per inane emicuerit
repuliu durioris materiae clauditate ilico affert. Quarflus ex iis opima pdia exuperat.Notu eft
I celtiberia fingulas quadragenis milibus numo^ emi. At mula^j maxle partus aurium referre i
his 6C palpebra^ pilos aiunt.Quauis em unicolor toto reliquo corpore:totide tn colores: quot
ibi fuere:reddit.Pullos earu epulari Maecenas inftimit:multura eo tempore praelatos onagris.

Poft eum interiit audoriras iaporis.Sed afino moriente uiio celerrime id genus defidt.

(5'V^-^Sil De mulis. CA. XL1III.

i afino 8i equa mulus gignitur menie.xii.Animal uiribus in labore eximium. Ad ta.

I partus equas nec$ quadrimis minoresmecg decennibus maiores Iegunt:arcerique

utruqj genus ab altero narrantrnifi in infantia eius generis quod ineant lade haufto.

Quapp fubreptis ftatl pullis in tenebris equaijd uberi afinaruue equuleos admouencGignifaut
mula ex equo &Tafina:fed effrenis :& tardatis indomitaeXeta ofaeeuetulis.Coceptuexequo ie.
cutus afini coitus abortu perimit.No ite ex afino equi.Foeminas aptu optime. vii.die lpleri ob.
feruatu eft.mares fatigatos melius lplere.Quae no priufq detes.quos pullinos appellat iaciat.co
ceperit:fterilis itelligif .Et quae no primo initu gnare coeperit{Equo & afina genitos mares hinu
los antiqui oocabantxotracg mulos:quos aGni & equae generarentfOEIeruatu e duobus diuer.
fis generibus nata tertii generis fieri: & neutri paretu efie fimilia.Eacg ipia q ita nata fut n gigne,
te in 01 aialium genereticcirco mulas no pareraEft in annalibus nr is peperifie fepe:ue^ prodi
gii loco habitu. Tbeophraftus uulgo parere in Cappadocia tradit.Sed efle id aial ibi iui generis.

Mulae calcitratus inhibetur uini crebriore potu jn pluriu graeco^: eft monumetis cu equa mu.

U coitu natu:que uocauerut hinu ideft paruu mulu.Generanf ex equa & onagris maniuefad»

h iiii

LIBER

mulse ueloces in cur(u:duriria eximia pedumtuerum rugofo corpore:in domito animo:fed ge/
nerofbiOnagro & afina genitus oes antecellir.Ooagri in phrygia & Iycaonia prsecipui. Pullis eo
rum ceu praedantibus lapore africa gloriatur:quos lalifiones appellant,Mulu.lxxx.annis uixifle
athenienfium monumentis apparet.Eo gauili cum templum in arce facerent:quod derelidhs fe
nedta cadentia iumenta comitatu niliiqj exhortaretur:decretu fecere:quo cauereturine frumen
tarii negociatores ab incerniculis eum arcerent.

De bubus. CA. XLV.

Vbus indids camelo^ altitudo tradif:cornua in latitudine quaternorum pedum.
In noftro orbe epiroticis laus magna a Pyrrhi(ur feruut)iam inde regis cura.ld confe
cutus eft non ante quadrimatu ad partus uocandos.Praegrandes itaq? fuere-.hodiecg
reliquiae ftirpium durant. At nunc aniculae ad foecuditatem pofcunf :to!erantius ta.
men bimae.Tauri generatione quadrimi implent:& fingulis denae eodem anno traduntur.Si au
tem poft coitum in dexteram partem habeant tauri:generatos mares efie:fi in leuam feminas,
conceptiomno initu peragitur:quod fi fotte pererrauit.xx.pofl: die marem fbemina repetit.Pari
unt menle.x.quicquid ante genitu inutile eft .Sunt audores ipfa coroplente.x.menfe duos pare/
remuc raro geminos.Coitus a delphini exortu ad pridie nonas ianuarii diebus.xxx.aliquibus &
autumno:gentibus quidem quae ladte uiuunt:ita fetus difpeiantibus:ut omni tempore anni fu
perfit id alimenturo.Tauri non faepius q bis die ineunt.Boues animalium foli:& retro ambulan
tes pafcuntur. Apud garamatas quidem haud aliter.Vita feminis.xr.annis Iogiffima: Maribus
xx.Robur in quimatu .Lauatione calidae aquae traduntur pinguefcere:& fi quis incifa cute fpiri
tum in uifcera harundine adigat.Non degeneres exiftimari etiam minus laudato afpechrpluri/
mum Iadtis alpinis: quibus minimum corporis:plurimum laboris capite no ceruice iudis.Syria
cis non funt palearia: fed gibber in dorfo.Carici quoque in parte Afiae fedi uifu tubere fuper ar
mos a ceruidbus eminentedaxatis cornibus excellentes in opere narrantur. Cseteri nigri coloris
candidiue ad labore damnantur. Tauris minora q bubus cornua tenuioracp. Domitura boum
in trimatu:poftea fera:ante praematura. Optime cum domito iuuenms imbuitur. Socium enim
laboris agrique culturae habemus.Hoc animal tantae apud priores curse:ut fit inter exempla da
natus a populo romano die dida:qui concubino procaci rure omafum edifle fe neganti occide
rit bouemtactufque in exilium tanquam colono fuo interempto.Tauris in a (pedtu generofitas
torua &onte:auribus fetofis:cornibus in prorindtu dimicationem pofcentibus.Sed tota commi
natio prioribus in pedibus ftatrira glifcente alternos replicans: fpargenfque in altum bareneam:
81 folus animalium eo (limulo atdelcens. Vidimus de imperio dimicantes:^ ideo fe demonftra
tos rotari cornibus cadentes excipi:iterumque refurgere:modo iacentes ex humo tolliibigaru.

etiam curru citato uelut aurigas infiftere.Thefialorum gentis inuentum eft equo iuxta qua/
drupedante cornu intorta ceruice tauros necare.Primus id fpedaculum dedit romae Caefar di/
dator.Hinc uidtimae optimae 8i lautiffima deorum placatio.Huic tantum animali omnium q.
bus procerior cauda non ftatim nato confumataerut caeteris menfuraeicrefcit uni donec ad ve,
ftigxa ima peroeniat.Quam ob rem uidtimarum probatio in uimlo:ut articulum iuffragiftis <5
tingat:breuiore non litant.Hoc quoque notarum uitulos ad aras humeris hominis allatos non
fere litare : ficut nec claudicantemec aliena noftia deos placarhnec trahente fe ab aris . Eft fo/
ques in prodigiis prifcorura bouem locutum.Quo nuciato (enatum fub diuo haberi folitum.

Deapi boue. CA. XLVI

Os in aegypro etiam numinis uice colitur. Apim uocant.Infigne ei in dextro latere ca
jj; ; dicans macula cornibus lunae crefcere mapientis.Nodus (ub lingua: quem catarum

jS i appellant.Non eft fas eum certos uitae excedere annostmerfumcg in facerdotum foo

te enecant:quaefituri ludtu aliumiquem fubftituant:donecinueniant:mcerent. Deia
fis etiam capftibus:nec tamen uiquam diu quaeritur.lnuentus deducif a facerdotibus mephim.
Sunt delubra ei;gemina:quae uocant thalamos auguria populorum. Alterum ltrafle laetum eft:
in altero dira portendit.Refponfa priuatis date manu confidentium cibum capiendo. Germa*
nici Caelaris manum auerlatus eft:haud multo poft extincfti.Caetero (ecretus cum fe prorupit in
coetus incedit:fummoto ftrepitu !idlorum:grexque puerorum comitatur carmen honori eius
canentium:!ntelligere uidetur:8i adorari uelle.Hi greges repente lymphati futura praecinunt.
Foemina bos (emel ei anno oftenditur fuis 8i ipfa infignibus : quamquam alii's:(emperqueea.
dem die 8i inueniri eam : extinguique tradunt.Memphi eft locus in nilo:quem a figuta uocant

OCTAVVS 6 1

phialam.Omnibus annis ibi auream pateram argeteamque mergentes: diebus quos habent na/
tales apis.Septem hi funt. Mirumque neminem per eos a crocodilis attingi. Odauo poft horam
dief.vi.redire beluas feritatem.

a De natura pecudum & pecorum. CA. XLVII.

Agna 8£ pecori gratia rui" in placamentis deoi^:ueI in ufu:ueIletu.Vt boues iumptum
hoium excolunt* ita corporum tutela pecori debetur.Generatio bimis utrinq ad no
uenos annosrquibufdam 8t ad.x.primiparae miores foetus. Coitus omnibus ad arda
ri occaium: ideft a tertio idus roaias ad aquilas occafum ldeft.xiii.Kalen.augufb.Gerunt partum
diebus. cl.poftea concepti inualidi:Cordos uocabat antiqui poft id tempus natos.Multi hyber*
nos agnos praeferunt uernis:quoniam magis interfit ante folftitium:c[ante brumam firmos ee:
iblumcg hoc animal utiliter bruma nafci.Arieti naturale agnas faftidireifenedam ouium confe*
dar u8i ipfe fenecfta melior: illis quo<j utilior.Ferocia eius cohibetur cornu iuxra aurem terebra
to.Dextro tefte praeligato fceminas generatrleuo mares. Tonitrus fblitariis ouibus abortus infe
runr.Remedium efl congregare eas: ut coetu iuuentur. Aquilonis flatu mares concipi dicutiau
ftri fbeminas.Atcp in eo genere arietu maxime fpedantur ora:Quia cuius coloris iub lingua ha
buere uenas:eius:Si Ianitiu eft in foeturuariumqj fi plures fuere:& mutatio aquale potufeg uari*
at.Ouiom fumma genera duo te<du:8d colonicum .Illud mollius:hoc in pafcuo elegat ms.Quip*
pe cu tectum rubis uefcatur. Operimenta eis ex 'arabaris praecipua.Lana aute laudatiffima apu
la:8£ quae in italia graeci pecoris appellatur:alibi italica.Tertium locum mrleliae oues obtinent.
Apulae breues uillojnec nili penulis celebres.Grca tarentum canufiumque fummam nobilita*
«em habent.In afia uero eodem genere laodiceae.Alba circupadanisnulla pfertur.-nec libra cete
nos numos ad hoc aeui excellit ulla. Oues no ubicg tSdenf. Durat quibufda in locis mos uellen
<di. Coloru pluragenera. Quippe cu defint eria nola eis quas natiuas appellat aliquot modis.

Degeneribus lanarum 8i ueftium. CA. XLVI1I.

klfpania nigri uelleris peipuas habet:pollentia iuxta alpes:canufia rutilirquas erythras
juocant.Item betica ut canufium.Fuluas tarentumrac pulliginis iuae:& fuccidisomni
jbus ufos medicatu s.Hyftrk liburniaeque pilo proprior q lanx pexis aliena ueftibas:
3C quam fbla ars fcutulato textu commedat.In lufitania fimilis circa pifcinas prouin*
Ciae narbonenfis:SirtiiIis &T in segypto:ex aqua ueftis detrita ufu tingif:rurfu% aeuo durat.Eft 8i
hirtae filo craflb in tapetis antiquiffima gratia.Iam certe prifcos iis ufos Homerus audor eft. Ali
ter haec galli tinguntialiter parthorum gentes. Lanae:& per fe coadx ueftem faciunt:& fi adda*
tur acetum et ferro refiftunt:immo uero etiam ignibus.Nouifliroo fui purgamento:quippeahe
nis coquentium extradae indumentis ufu utniunt:galliarnm(ut arbitror)inuentum. Cerre gal*
lids hodie nominibus difeernuntur :nec facile dixerim : qua id aetate coeperint. Antiquis enim
torus e filamento erat: qualiter nunc etiam in caftris gaufape. Patris mei memoria ccepere am*
phimala noftra: (icut uillofa 81 etiam uentralia.Na tunica lati claui in modum gaufape texi nunc
primum incepit. Lanarum nigrae nullu colorem bibunt.De reliquarum infedu fuis loris dice*
mus. In conchiliis marinistaut herbarum natura: lanam colo & fufo Tanaquilis: quae eadem
Caia Oecilia uocara eft:in tempIo.M. Anci durafle prodente fe:audor eft. M. Varro : fadam qj
ab ea togam regiam ungulatam in aede fortunae: qua -Seruius Tullius fuerat ufus.Inde fadum:
ut nubentes uirgines comiteretur colus compta 8i fofus cum ftaroine. Ea prima texuit redam
tanicam:qua fimul cum toga pura tyrones induuntur nouxque nuptae. Vngulata ueftis primo
laurifTimis fuit:inde furriculata defluxit. T jgas rafasiphrygianafcg Diui Augufti nouiffimis rem
potibus coepifle feribit Feneftella. Crebrae papaueratae antiquiorem7 habent originem . lam fub
Lucilio poeta in Torquato notatae. Praetextae apud hetrufeos originem inuenere . Trabeis ufos
accipio reges.Picdas ueftesiam apud Homere foiflerunde triuphales natae. Acu facere idsei phry
ges inuenerut:ideocj3 phrygiones appellati funt. Auru intexere in eade afia inuenit Attalus rex:
unde nome attalicis.Colores diuerfbs pidurae ltexere Babylon maxle ce’leBrauit:& nomen ipo
foit.PIurimis uero liciis texerrq poly mira appella tralexadria lftituit.Scutufis diuidere gallia.Me
tellus Scipioi triclinaria baby Ionica feftertiu odingetis millibus uenifle:ia tuc pofuit in capitali
bus crimfbustqiiae Neroni prfeipi qdringentis millibus leftertiu nup ftetere.Seruii Tullii prae*
textae:qbus fignu fortuna ab eo dicatae coopertu erat:durauere ad Seiani exitum.Miruq; fuit
nec defluxifle easmec teredonu iniurias fenfifle anis.d.lx. Vidimus ia & bidentiu uellera ptirpu
ia;cocco:cochyIio fexgpedalibD libris !feda:uelut illa fic nafei cogete luxuria.In ipa oue fatis ge

LIBER

ncrofitatis onditur brcaitate craruminentris ueftiturquibus nudus eflet:apicas oocabantrdam
nabatqj, Scyria: cubitales ouium caudaiplurimuq* in ea parte Iamdi.Caftrari agnos nili quique
raeftres praematusi exiftimant.

De mufimonio. CA. XL1X.

nSt 81 in hilpanias& maxime corlica no maxieabfimile pecori genus mufimonu: capri
no uillo:q pecoris uelleri ,ppius:Quoig e genere: & ouibus natos prilci umbros uo,
cauerut.lnfirmiflimu pecori caput:Quaobre auerlu a fole pafci agedu.Qua ftuItiflL
ma aialiu lanata.Qua timuere igredi unu cornu rapto fequunf.Vica longiffima anis
*x.in aethiopia.xiii.Capris eode Ioco.xi.In reliquo orbe plurimum odo.Vtrunque genus intra
quartu coitu implef.

De capris Sfgnatione earum CA, L,

Aprae paruit & qternos:fed raro admodu.Ferut gncg mefibus:ut oues. Caprae pigue
dine fterilelcut. Trimae minus utiliter generat:& in feneda:nec ultra qdneniu.Incipi
unt.vii meie:& adhuc ladates.Mutilu i utroqj fexu utilius.Prius i die coira n iplet:fe
ques efficarior:ac deide acipiut nouebri mefejut martio pariat turgefcetibus uirgul/
'i tis.Aliquado aniculaeifemp bimsenn trimatu inutiles pariunt odonis annis. Abortus frigori ob
noxius.Oculos capra iuffufos iunci pudo languie exonerar:Cap rubi.Solertia eius aialis Muta
nus uila fibi pdidit i pote ptenui duabus obuiis e diuerfo cu circuadu angufliae no caperet:nec
reciprocatione Iogitudo i exilitate: caeca torrete rapido minaciter fubter fluete:altera decubuit
le:ata ita altera ^culcatse fupgre fiam. Mares qmaxie fimos longis auriculis infraclifcj armis q
Uiliilunos .pbant.Foemina^» generofiratis infigne laciniae corpibus:& ceruice bina: dependetesj
No oibus cornua: (ed qbus funt:in his 8i indicia annose p incremeta nodo^.Mutilis ladis na
^ ior ubertas. Auribus eas ipiraremo naribus:nec unq febri carere Archelaus audor e.Ideoq; fot

tafiis:q>aia his q ouibus ardentior:calidiore% cocubitus.Tradut & noclu no minus cernere q
interdiu.Et io caprinu iecur:fi uelcaf:reftituit uefpertina acie hisrquos nydalopas uocat.In cili
cel lyrtes cfa circa^ fyrias uillo tofili uefhuf.Capras in occa fu m decliui fole in palcuis negat cotueri itet
fefe:ied auerlas iacere.Reliqs at horis iter ie adusrfas 81 cognitiores.Depedet oium meto uillus;
que aruncu uocat.Hoc fi qs apphefam ex grege una trahat:caeterae ftupetes fpedat.Id et euen®
cu qda herba aliq ex eis momorderit.Morfas ea^ arbori exitialis.01iua labedo quccg fterile fa
riut.Ea9 ex ca Mineruae imolaf.

De iuibus:& natura ea$i? CA, LI,

jnj i Villi pecoris admiflura a fauoio ad aeqnodiu uernu aetatis.viii.mefe.Quibulcia i lo,

cis et a.iii,u% ad.vii.annu. Partus bis i ano.Tepus utero.iil.mefiu.Nuerus fecudita»
tis ad uiceos:Sed educare ta multos nequeut.Diebus.x.circa bruma ftati detes nafd
Nigidius tradit.lmplenf uno coitu:q & geminatus pp facilitate abortiendi remediu
ne prima lubationerneqj ante flacidas aures coitus fiat.Mares no ultra trimatu generat. Foemi,
nae fenedute fefle cubates coeunt. Comefle foetus his no eftpdigiu.Suis foetus laccificio die.p,
purus e.Pecoris die.yii.Bubus.xxx.Corucanius ruminalis hoftias donec bidetes fieret;puras ne
gauit.Sue oculo amifio putat dto extiguiialioqn uita ad.xv.anos:qbu/da uiceos.Ve^efferaf:
Bt alias obnoxiu genus morbis anginae maxie:& ftrumae.Index luis iualidae eruor in radice letas
dorlo euulfae:caput obliquu in icefiu.Penuria ladis ppigues fentiut:& prio foetu mius fut nue,
rofe.In luto uolutatio gni grata.In torta cauda.Id et notatu facilius iacerein dexte^ q leuu de,
torta.Pinguefcut.lx.diebus:fed magis tridui inedia^nte laginatione oria. Aialiu hoc maxiebra
tu:aiamcy eip iale data no illepide exifiimabaf .Copertu agnita uoce (uarii furto abados:meri<»

, nauigio ldinatioe lateris unius remeafle.Qui & duces in urbe fop> nundinariu domolij petere 3
dilcut:& feri lapiut uelligia palude cofudere:urina fuga leuare.Caftraf foeminse fic quoq; uti ca
meli poft bidui iedia:fulpefe pnis prioribus:uulua recila celerius.Ita pinguelcut.Et adhibef ars
iecori foemina^:ficut anle^-.Inuetu.M. Apicii fico:catica lagiatis:a ladetate necatis repete mul/
fi potu dato:Neqt alio ex aiali nuerofior materia ganeae:qnquagitappe lapores:cu eseteris fingu
Ii.Hic cenforiaje Iegu paginseutetdida^ coenis abdom!a:gladia:tefiicuIi:uuluje:findpita uerri,
na: ut tame Publii mimo^e paetse coena:poflq ieruitute exueratmulla memoreffine abdomine:
etia uocabulo luminis ab eo impofito.Placuere aut 8C feti ueficae.Catonis celoris orones aprinu
exprobrant^callum.In tres tame partes diuilo apro media ponebant lumbos aprunos appellata.
Solidu apru romano^ primus in epulis appoluit.P.Seruiiius Rullus pater eius Rulli;qui Cic<

OCTAVVS

62

ronis in cofiilatu Tege agrariam pmulgauit. Tara propinqua origo nunc quotidianas rei eft.Et
hoc annales notarunt horum fcilicetad emedarione roorum:quibus notata quide eflet coena:
fed in principio bini ternic^ pariter mandebantur apri.

De uiuariis beftiarum.

CA. Ln.

«j Iuaria ec$i cxterorumtg filueftrium primus togati generis iuenit Fuluius Hirpinus:
P! qui i rarquineli feras pafcere fftituir.Nec diu imitatores defuere.L.Lucullus:& Qu.
H\ c.,— _ _ _ T«/- ««

■i I Hortcfius.Sues ferae fetnel anno gignunt. Maribus in coitu plurima afperitas.Tuc
•i tex fe dimicant indurares attritu arborum coftasftutoq; le rergorates.Fceminac f p ar-
cn afperiores:3£ fere fimibter in omni genere beftiarum. Apris maribus no nifi anniculis genera-
tio.In india cubitales dentium flexus gemini ex roftro.Totidem a fronte ceu uituli cornua exe¬
unt. Pilus aereo fimilis agreftibusrcseteris niger. At in arabia iuillum genus no uiuit in ullo grie.

De femiferis animalibus. CA. LUI.

Eque facilis mixtura cum fero:qualiter naros antig hibridas fues uocabat femiferos:
ad hotes quocp ut in Cain Antonium Gceronis in cofufaru collega appellatione tra¬
nata no in fuibus tanru:fed i cibus quocp aialium cuiufeucp gereris ullu eft placidu.
Eiufde inuenif 8i feru rutpote cu hoium et filueftrium tot genera pdi&a fint.Caprae
tarne in plurimas fimilitudines tranftiguranf.Sut captae: fu nt rupicaprae:funt ibices perniriratfs
mirandsetqq onerato capite uaftis cornibus gladiorumq? uaginis in haec le liberant:ut torroen
to aliquo rotari in petris potiflimanre monte aliquo in alium tranfilire cupientes: atcg recuriu
pernici quo libuerirexultam.Sum 8i origes:foli a quibufdam didi contrario pilo uefttti:& ad
caput uerfo.Sut 8i damae:S£ ptgargi:& ftrepficerotes:multac£ alia haud difIiroiiia.Sed il!a?alpes:
bictranfmarinifitus mittunt.

De fimiis. CA. LII1I

Imiarum quocg genera hofs figurae pxima caudis inter fe diftinguunf.Mira folertia ■
u uilco inungunt laqueosrcalcearicg imftarione uenantium tradunf .Matianus & fatru ~
culis lulifle fidis caera: nuces uilu diftinguere.Comefius luna caua triftes eerqbus in
eo genere cauda fit.Noua exultatione adoriri.Nancg defedu lydeji & caeterae pauet
quadrupedes.Simia^> generi praecipua erga fetu affedio.Geftat catulos:quos mafuefada: intra
domos pepere:oibus detn6flxant:tradariqj gaudet:tradatu gratulatione intelligetes Jtaq; ma¬
gna ex pte coplededo neca t. Efferatior cynocephalis naturaificut mitiffima latyris. Callitriches
toro peneafpedu diffcrut. Barba eft in farie:cauda late diffufa priori pte .Hoc afal negafuiuere
in ah'o nili in aethiopiae:quo gignifYccelo. De leporibus CA. LV.

- n| Epojji plura lunt gerierarin alpibus cadiditqbus hybernis tnefibusp cibatu niue cre

K|t dut ee.Certe liqfcere ea rurilefcut annis ofbus.Et eft aliquod afal intolerandi rigoris
alunu lepore generis. Sunt 8i quos hifpania cuniculos appellat fecuditatis fnumerse:
famerrq? balearibus 1 fulis popularismeftibus afferes. Fcetus uetre exedos: uel uberi¬
bus ablatos no repurgatis fterraneis gratiffimo in cibatu hnt:l;aurices uocat.Cerru e balearicos
aduerfus prouetum eo$£ auxiliu militare a Dino Augufto petiffe.Magnapp uenatu eo ^ uiuer
ris gratia eft -Iniiciut eas in {pecus :q funt multifores in terrisiunde & nome afali arq; ita eiedos
fu perne capiut. Archelaus a udor eftquot ftntcorpis cauernje ad excremetadepori totideanos
ee aetatis. Varius certe numerus reperif .Ide utra^ uim lingulis feffeiac fine mare aeque gignere.
Benigna circa hoc natuTa fnocua:8l efculeta afalia fecuda generauit.Lepus ofum pdae^ nafeens
folusiptet dafipode fiipfbetatialiud educas:afiud ! utero pilis ueftituialiud fplume:aliud fchoa"
cto geres ptu.Necno & ueflres leporino pilo facere tetatu eft tadu n6 perinde mollirut in cute p
pter breuttare pili dilabi. De damis. CA. LV1

Amae manfuelcut-rarotcum ferae iure diri non pofiint.CopIura naq? (unr.nec placi-
’ W nec fera:led mediae inter utruq; naturae:ut in uolucribus hirundines:apes ineam

R 1 po in mari delphini.

De muribus & gliribus. CA. LV1I.

Vo in genere multi Si hos incolas domus impofiiere mures haud (pernendum in
oftentis etiam publicis animal. Arrofis lauini clypeis argenteis marficum portende¬
re bellum: Carboni imperatori apud clufium fafeiis quibus in calriatu utebatur exi

- tium. Plura eorum genera in cyrenaica regione: aliriataironte: alii acuta : alii he¬
rinaceorum genere pungentibus pilis . Theophraftus audoreft in gyaro infula: cum incolas

LIBER

fugafient: ferrum quocg rofifte.Confi-at id quod iadfura quidam 81 ad chalybas fecere in ferra'
riis officinis. Aurariis quide in metallis ab hoc aluos eorum excidhfemjxj; id furtum dephedi?
tantam efie dulcedine furadi. Venifle mure.cc.nummis cafilinu obfidete Hanibale: eumcg qui
uedrderat fame interiffeemptore uixiffe annales tradunt.Cum candidi prouenere : betu fariut
oftetum.Nam foricum occetu dirimi aulpiria anales refertos habemus.Sorices & ipfbs hyeme
condi audtor eftNigidiusrficut gliresrquos celoriae legis principes. Qu.Scaurus Si.M.in confu-
latu non alio modo coenis ademere:q conchylia:aut ex alio orbe couedas aues . Semiferum 8£
ipfum animalrcui uiuaria in doliis idemiqui apris inftituit. Qua in re notatum non congregari
nifi populares eiufde filuae:& fi mifceantur alienigenae:nifi amne uel monte difcreri iterire dimi
cando.Genitores fuos feffos fenedla alunt infigni pietate:fenium finitur hyberna quiete. Condi
ti enim 8C hi cubantirurius ce (late iuuenefcuntifimUi Sf muftellis quiete.

Quae aialia qbus i locis non fint. CA. LVIII.

r,m "IT’] Ic mirum rerum naturam non folum alia aliis dedifie terris animalia : fed in eodem
quoqj fitu quadam aliquibus locis negafie.In mefia filua italiae no nifi in parre repe,
pgWftj rfuntur hi gliresJn licia dorcades non tranfeunt montes lyris uicinos. Onagri mon.
temxjui Cappadociam a lyria diuidit.In hellefponto in alienos fines non commeant
cerui:& circa argninuflam elarum montem non excedunt auribus etiam in monte fiffis.In por
dofelene infula uicinia muftellae non tranfeunt.ln boetia: lebadia illatae iolum ip/uro fugiunttq
iuxta in orchomeno tota lubruum arua talpcerquarum e pellibus cubicularia uidimus flragu/
Ia. Adeo ne religio quide a portetis (ummouet dehriasJn ithaca lepores illati moriuntur:extre^
mis quidem in littoribus.ln ebu(p cuniculi non funt:(eatent in hilpania baIearibufque.Cyrenis '
muts fuere ranaetillatis e continente uocahbus durat genus earum.Motae funt etiam nunc in
feripho infula:Exdem aliotranflatae canut.Quod accidere & in laanhefialfse ficendo tradut:
sn italia muribusaraneis uenenatus eft morlus.Eoldem ulterior apennina regio non habet.lide
ubicunq? fint orbitam fi tranfiereimoriuntur.In olympo macedoniae monte non funt Iupi.Nec
increta iniulaiibi quidem non uulpes urfiueraut omnino ullum maleficum aiahprserer phalaiv
gium. Aranei id genus de quo «dicemus fuo loco: Mirabilius in eadem infula ceruos pterqin d
aoneatarum regionem non efie Jttem apros & attagenas:berinaceos.In africa autem:nec apros:
nec cerUosmeccapieasinec urfos.

Quae aduenis noceant. CA. LIX.

! Am quaedam animalia inoxia indigenis aduenas interimunt fieut ferpentes.Parcunt'

| in myrinthe:qaos terra nafci proditur.ftem in lyria angues circa euphratis maxime-

£^ §8 ripas dormientes lyros non attingunt.Aut enaro fi calcari mpmqrderemon fentiunt
l^L^S} maleficia: jlios cuiulqtgentis infefii auide & cum cruciam exanimantes.Quarrobre
& fyri non necat eos.Contra in aletenio chriae monte Arifioteles tradit a fcorpiqnibus hofpires
non Ixdfeindigenas interimi.Sed reliquorum quoqg aialium:& ptenea terreftrip dicemus gna.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER NON VS.

De Aquatilium Natura.

'■ . NIMALI VM: VAE TERRESTRIA APPELLA VIMVSf

i hominu quada confortione degentia indicata naturaeft.Ex religs
‘ minimas efle uolucres couenit.Quamobre prius aequo^:amniu:
ftagnorumqj dicentur.

- _ ■ Quare in mari maxima animalia. CA. II;

Mpa|i Vntautcopluria in his maiora etia terreflribus.Caufa
euides humoris luxuriaralia fors alitu:Quiba uira pede
tibus.ln mari at ta late fupio-.molliqpac fertili accreme/
to accipiete cas geitales fublimi lempqj pariete naturarplerai^ ena
* moftrifica reperiuf -pplexis Sf in femeraliter atc^ aliter nuc flata:

I nuc fludtu couolutis femibus:at<^ priripiis.Vt uera fiat uulgi opi

_ - nio:quicquid nafcaf in parte naturae ul]a:& in mari efle:p raetercp

multa: q nufquam alibi reru quidem non folu animaliu fimulacra inefiedicet Itelligere intueri

NONVS

bus uuatnrgladiumr/erras.Cucumim uero:# in colore:# in odore limilem.Quo minus mire¬
mur equorum capita in ram paruis eminere cocleis.

De indici maris beluis. *»•-. ' C A. III <

Lurima autem :3£ maxima in idico mari animal ia :e quibus balenae quaternu iugeiji
| prifles ducenu cubitoiji, Quippe ubi Iocuftae quaterna cubita ipkant.Angudse quo
I q; in gange amne tricenos pedes.Sed in mari bduae circa folftitia maxime uifuntur.

_ _ ‘ Tunt illic ruunt rurbines:tunc imbresrtuc deiecbe montium iugis procellae ab irro

aertunt maria:pullatafcp ex ,p fundo beluas cu fiuchbus uoluut:#alias tata rgnnorum multmj
dine:ut magniAlexandri cladis haud alio modo:cj hoftium acieobuia cctrarium agme adueri
fa frote dirrexerit. Aliter fparfis n8erat euadere:g no uocerno fomtuino idhrfed fragore tertenfi
nec nifi ruina turbanf.Cadara appellatur rubri maris peninfcila Huius obiedu uaflusefficitut
finus.xii.dierum & nodlium remigioenauigatus Ptolemaeo regi:quado nullius ama* recipit a f.
flatu.Huius loci gere precipua ad tmobile magnitudinem beluae adolefcunr . Gedrofuq arbm
amnem accolunt: Alexadri magni claflium pfedo prodidere in domibus fores maxillis belua,
rum faceretoffibus re<ffa conrignare.Ex quibus multa quadragenum cubitorum longitudinis
reperta.Exeunt 3C pecori fimilcs beluae ibi in terram :paffeeq? radices fruticum remeant:# qtras
dam equorum:afinorum:raurorum capitibusrquae depafcutur fata. Maximum animal irj indi¬
co mati piftris:& balena eflr.

Quae in quocg oceano maxima. CA. Illi.

N gallfco oceano phyieter ingentis columnae modo fearrollensraltiorq; nauiumue
lis diluuiem quandam erudans.In gadirano oceano arbor jp tanti m ualfis difpanla . *
ramis:ut ex ea cau fa fretum nunq intrafie credatur Apr. & rerx app

militudine quaternis d tftindf ae radns modiolos earum oculis duobus utrinque claudentibus,] ,

JDe Tritonurn:#nem'dair>:& elephanto^ marmo^ figuris. CA. V. i
Iberio principi mmrfauit olpfiponefium legario ob id milia uifum aorfitucp. in quo- 1
dam fpecu cocha canetem Tritonerqua nofeiter forma. Et Nereidum flJla opinio n
efl iquamis modo hifpido corpore et:in quohumana effigiem habent Naej hsc r
eode Ipedata littore eft.Cuius monentis etganitu trifte accolae audiuere longe Et Diuo Augu
fto legatus gallfae complures in litrore apparere exanimes Nereidas fcripfit Audores habeo in
equeftri ordine fplendentes uifum abhis in gaditano oceano marinum hofem toto corpore ab
folura limifitudine afeendere nauigia nodurnis teporibus:flarim<jdegrauari quasfnfederirp-
tesr&T fi diutius permaneat etia mergi.Tiberio principe cotra lugdonenfis proumcite littus ihlii
larum trecentasamplius beluas reciprocas de{lituitoceanus m!r3e uarietans:# magnitud!nis.

Nec paudoresin fantonum littore .Interque reliquas elephantos:# arietes candore taurum cor
rubus aflimilatis: Nereidas uero mulfas.Turanius uero prodidir expoliam beluam in gaditana .

!ittora:cuius inter pinnas qs ultima cauda: cubira.xvi.fuiflentrdentes eiu7He.cxx.Maximi do- -

dratiri menfararminimi femipedu.BeIuse:cui dicebatur expolita fuifle AndromedarofTa romae
apportata ex oppido iudaese ioppe offendit inter reliqua miracula in aedilitate fua.M.Scaurus
Idgitudle pedu.xl.altitudine coffa^ indicos elephatos excedete:Spiae craffitudie fexquipedalii
De balenis 81 orcis. CA. VI.

Alenae at nfa maria penerrant.In gaditano oceano no ante brumam confpici eas tra-
dunt.Codi in ae flaris temporibus ir quodam lina placido:# capaci mire gaudentes
ibi parere.Hoc fcire orcas in feliam his beloam.Et cuius imago rulla repraeientatio

. _ _ _ i ne exprimi poffir alia :q carnis immenfe dentibus truculentae.lrrumpunt ergo in (e

cretarac uitulos earum foetas uel eriamnum grauidas lacerant morfa:incurluqr ceu liburnica uflacinant
rum roilris fbdiunr.IIise ad flexum immobiles:ad repugnandum inertes # pondere fuo onera
tae.T unc quidem 81 utero grauosrpariendfue poenis inualidae foluro auxilium ncuererin altutri
profugere: # le toto defendere oceano.Conrra orcae occurrere laborannfeleqs opponere:# cati ufin cautas
tiu angufliis tracidareryi uada urgereilaxis illidere Spedlatur ea proelia ceu mari ipfo libi irato
nullis i finu uens.Ffu<£libus uero ad anhelitus idu%:qtos nulli turbies uolua-.Orca # i portu
boflieli uila e oppugnara a Claudio pridpe. Venerat tunc exaedificate eo portu fnuirata naufra
giis tergo^^euedlo^ e galli' : faria^ fe p coplures dies alueu in uado lulcauerat:accumulara fla
flibus in tm:ut etreuagi nullo m 5 nolfet.Et du fagina pfequif in littus Audi bus propulla emi
nente dorfo mtaltum fuper aquas carinae uice iuerlk:protedi iufSt Caefar plagas multiplices m

LIBER

ter ora portusrprofedufcg ipfe curo praetorianis cohortibus populo romano Ipedaculu pbuit:
laceas cogerete mtlite e nauigiis affultantibus:quo^ unu mergi uidimus reflatu beluae oppletu
unda. Ora balenae habent in frontibus. Ideocg fumma aqua annatares in fublune nimbos eflat,
» An fpirent pifces an dormiant. CA. VII.

j Pirant aut cofeffione oium: &' paurifflma aialia in mari:quae internoru ujfce^puL
mone hnt.Quonia fine eo nullu aiai putat* fpiraremec pifciu branchias hntes anhe.
litu reddereiac per uices recipere exiflimarquo^ haec opi nio eft.Nec multa alia gna

et branchiiscatentia.ln qua inia fuifle Ariftctele uideo:& mulus pluafifle dodrinae indagini.
bus.Nec me ptinus huic opinioni eoge accedere haud diffimuloiqm & pulmonu uicealiij pof
funt alia fpirabilia inefle uifcera ita uolente naturaificut & pro ianguine multus alius humor.In
aquas quide penetrare huc uitale halitu quis mirefYq etiam reddi ab his eu cernat: 8i in terras
tanto quocg fpiffiorem naturae parte penetrare argumento aialiumtquae iemper defofia uiuunt
u talpae. Accedit apud me certae efficaciae: ut creda oia i aqs fpirare naturae fuae forte:primum

ueliundi

-5,

'Gh+r-*'

fsepeanotata pifciu aeftiuo calore qda anhelatio:# alia tranquillo uelut ofcitario.Ipfoge quoij
qui funt in aduerfa opinione de fonopifriuraconfefTio.Quis.n.finereipiranoe fbmno locusf
Praeterea bullarium aquaje fufflatiodunaecgeffeduiconchage quoq; corpora augelcentia fuper
omnia:efle auditum 8L odoratu pifcibusmon erit dubium ex aeris utrunqj materia. Odore qui
dem non aliud q infedu aera intelligi pofle.Quaobre de his opicetunut cuique libitum erit.
Branchiae non funt balenis: nec delphinis.Haec duo genera fifiulis fpirant:quae ad pulmonem
pertinenr.Balenis a froteidelphinis a dorfb£t uituli marini:quos uocat phocas:fpirant 8£ dor.
tniunt in terra.ltem teftudineside quibus mox plura.

De delphinis. CA. VDl

Elociffimum oium aialium non lolum marinoife delphinus: fed orior uo!ucre:acn»
or telo:ac nifi multum infra roftrum os illi forer medio pene fn uentremullus pifciu
celeritate eius euaderet.Sed affert morem prouidentia naturae:quia nifi refupini:at<j
couerfi no corripiunnquaecaufe praecipue uelocitate eo§£ offendit:Nam cum fame
concitati fugientem inuada ima periecuti pifcem diutius fpiritum cotinuereiut arcu emiffiad
refpirandd f micat. Tataqj ui exiliuttut pleruqj uela nauiu trafuolent uento: Agut uere coiugia:
patiunt catulos.x.menfe:<Efliuo tempore.Interdum 8C binos nutriunt uberibus ficut baIena.At
<5 etiam geftat foetus in infantia infirmos. Quineriam adultos diu comitatur roagn3 erga par/
tum charitate.Adolefcutceleriter.X.annis putatur ad fumnaa magnitudinem pemenire. Viuut
etiam tricenis.Quod cognitu praefcifla cauda inexperirnetu, Abduntur tricenis diebus circa ca
ms ortu:occuItacur<j icognito mo.Quod eo magis miije eftifiTpirare in aqua nequeut. Solenti
terra erupere icerta de ca.Et flarim tellure tacla monutur:multoq? ocius fiflula obtura ta.Lin.
gua eft his cotra naturam aqtiliu mobilis :breuis:atq5 lataihaud differens fuillae.Pro uoce gemi
tus huroao fimilis:dorfum repadu:roftru fimu:Qua <f ca nome Siroois oes miro mo agnofcun
malutqj ita appellari.Delphinus no ttn hois amicu aiahuege; & mufica arte mulcet* fymphoniae
catuli praecipue hydrauli fono.Hoiem non expauelcit ut alienu.Obuia nauigiis uenit. Alludit
exultansicertat er:# quis plena praeterit uela.Diuo aut Augufto principe lucrinu lacu inuedus
pauperis cuiufda puera ex baiano puteolos in Iudu littera^: ftatem:cu meridiano imoras appel
latu eu Simonis noie faepius fragmetis panis: que obidferebat:allexiflet:miro amore dilexit.
Pigeret referre:ni res Moecenatfs:& Flauiani:# Flauii Alfii multorucj eet litteris madata.Quo
cunq; diei tepore inclamatus a puero:quis occuItus:atqj abditus:ex imo aduolabat:paftu(quee
manu praebebat afcefuro doriutn penne aculeos uelut uagina codens:receptumq? puteolos per
inagnu aequor in ludu ferebat.Simili modo reuehes pluribus anis:donec morbo extinrio pue. '
ro fubide ad cofuetum locum uentitans triftis:& mereri fimilis ip e quoq;(quod nemo dubita
ret)defideric expirauit. Alius inter hos annos in affico littore hipponis diarrhyti fimili modo
ex hominum manibus uefcens;ferenfque fe tradandum:& alludens natantibus : impofitofque
portans: unguento peran&us a Flauiano proconfule a&icae:6f lbpitus(ut apparait)odoris noui
taxe fluduatu% fimilis exanimi:caruit hominum couerfatione:ut iniuria fugatus per aliquot
meles:mox reuerlus in eode miraculo fuit.lniuriae poreftatum inhofpirales ad uifendu uenien»
tiu hypponeles in necem eius copulerut;Ante haec fimilia de puero in iaflo urbe memoratur.
Cuius amore fpedatus logo tpe du abeunte m littus auide fequifnn harenam inuedus expira/
Uit.Pue^e Aiexader magnus Mbyloe Neptuni iacerdotio prae ferit: amore illum numinisjppitii

NOtiVS ' 64

faifle iftterpretatus.In eade urbe iaffb Egefidemus fcribir:# aliu pueru Hermiarr nemine fitruV
liter maria perequitante:cum repentinae procelfefluflibus exanimatus eflet:relatu:delphinu«
caufam laeti fatete no reuerfum in mariaratqj in ficco expirafle.Hoc idem # naupadh' accidifle
Theophraftus tradir.Nec modus exepIo^.Eade amphi!ochii;& tarentini de pueris delphinifcg
narrant. Quae faciutrut credatur: Arionem quoc^ dtharedic* artis interficere nautis in mari pa
rantibas ad intercipiendos eius qftus eblanditu:ut prins caneret cithara:cogregatis catu delphi
nis cu fe ieci fiet in mareNexceptu ab uno tenarum in littus puedlu.Efi: prouicite narhonefis # in
nemaufienfi agro fiagnu laterna appellatu:ubi cu hofes delphini locietate pi/canfnnuera uis mu
griu ftatuto tepore anguftis faucibus flagni in mare erupit obferuata atftus reciprocatioe.Qua
de cauia prxtedi no queunt retiarq mole popderis nullo mo toleret: et fi no folertia infidietur
«epori.Simili rone in altu protinus tendut:quod uicino gurgite efficere, Iocucg Iblum padendis
ictibus habile effugere feftinat.Quod ubi afaduertere pifcantesxoncutrit autmultitudo tepo
fis gnara:# magis et uoluptatis huius auida:totu% po polus e Ifttore quaro pot clamore ccciet
Simone ad fpedlaculi euetum.Celeriter delphini exaudiunt defideria aquilonum flatu uoce p-
lequente:auftro uero tardius ex aduerlb referente.Sed5tunc quoqj iprouifo in auxiliu aduolat.
Propere apparet acies:quae protinus difponitur in loco:ubi coniedia eft pugna, Opponunt fele
ab altottrepidofqj in uada urgent.Tunc pifcatores drcudant retia:furci% fubleuant. At mugi-
Ium nihilominus uelocitas tranfilit.At illos excipiunt delphini:# occidifie ad pfens contenti d
fcos in uidtoriam diffcrunt.Operse prceliu fetuer:includicg retibus fe forriffime urgeres gaudet.
Ac ne idipfam fuga holhu ftimulet: iter nauigia:# retia natantelue hofes ira fenfim elabunf:ut
exitus no appareac.Saltu :quo d eft alias bladiffimu his:nullus conaf euadere:ni lumitanf fibi re
fia.Egrefli protinus ante uallu proelianf.Ita peracta capturarquos interemererdiripiunt.Sed enl
xioris operaetef in unius diei pramiu:ut coicii fibi operiunf in poft erurnec pifeibus tanturfed in
eeriectu panis ac umo fatianf.Quae de eode genere pilcadi in iaffio finu colui Mutianus tradit:
hoc differunt: ultro necft inclamanti praeito fintrpartefq? e manibus accipiat;# luutn quemque
cubantes cu delphinis Ibciu habeant.quis nodu # ad,faces.Ipfis quoq? inter feeft publica focie
«as.Capto a rege cariae alligatocg in portu delphino ingens reliquo^ conuenit multitudo moe
(titia quadam:quse pollet ftelligi milerationero petens:donec dimitti rex eu iuffit.Quin # par
cos lemper aliquis grandior comitatur ut cuftos.Confpe&iqj lunt iam defundtum portantes:
ne laceref a beluis.

De turfionibus aquatilibus. CA. IX.

Elphinorum fitnilitudine hnt qui uocanf turfiones.Diflant # triftitia quidem alpe-
dtus.Abeft enim illa lafciuia:maxime tamen roftris canicularia maleficeria afiimilari.

De teftudinibus: # quomodo capiantur. CA. X.

Effudines tantae magnitudinis indicum mareemittit:ut fingularum fuperfide habt
tabiles calas integant. Atque inter infulas rubri praecipue maris his nauigent cymbis.
Capiunf multis quide modis:led maxime eue&ze in fuma jpelagi:aut meridiano te¬
pore bladito eminete toto dorfo per tranquilla fluiratesiQute uoluptas libere fpi ra¬
di in trh fallit oblitas fui:ut folis uapore:ficcato cortice:no queat mergi:inuirse<j fluitet oppor¬
tunae uenantiu pratdae.Ferut & paftu egreflas nodu:auidecj feturatas laxari. At<j ut remearint
matutfo fuma 1 aqobdormifcereiidpdi fterteriu fonitu.Tunq; leuiter capn.Annatare.n.fingu
Iis ternosra duobus 1 dor fu uerti:a tertio laqueu iniici lupinse:at£g ita ad terra a pluribus trahi.
In phoenicio mari haud ulla difficultate capiunf :ulrrocg ueniunt tpe ftatuto anni in amne elea
the^t effufa multitudine.Deres non lunt teftudinirfed roftri margines acuti lupema parte infe
«ore claudente pyxidum mo. In mari uiuunt conchyliis tanta oris duritia:ut lapides commi-
tiuant.In terra egreffae in herbis pariut oua auiu ouis fifia ad centena nuero.Eacg de fofla extra
aqs;# cooperta terra:ac pauita pedor:# coplanata incubant nodhbus:educat foetus annuo fpa
tio .Quidam oculis fpedfando quoque oua foueri ab iis putant.Foemina coitum fugere:donec
tuas feftucam aliquam imponat aduerfae.Troglodytac cornigeras habent:utin lyra annexis cor
nibus latis: fed mobilibusrquorum in natando remigio feadiuuat.Celorium genus id uocatur
eximiae teftudinis:led rarae.Namque quali Icopuli praeacuti chelonophagos terrent, Troglo->
dyrae autemtad quos annatant:ut lactas adorant.Sunt # terreftres: q ob id in operibus cherfi-
nae uocantur in africae defertis:qua parte maxime fitientibus harenis Iqualent iofidofut credi-
turjhumore uiuentcJ^eque ibi aliud animalprouenit.

LIBER.

■ Quis primus teftudines fecare inftituit; CA. X!.

Eftudinu putamina fecare in Iarainas:Iedolcg:& repofitoria his ueftire Carbilius Pol
lio inftituit:prodigi 8i iagacis ad luxuriae fnftrumenta ingenii.

Tegmenta aquatilium. CA. XII.

■ Quatilium tegmenta plura funt. Alfa corio & pilis tegunturut uituli: hippopotami,

| Alia corio tanru ut delpbini.Cortice ut teftudies.Silicu duritia ut oftreae 8C cochse.-
i Cruftis ut Iocuftae.Guftis & (pinis ut echfni.Squamis ut pi(cis.A(pera cute ut Iquati
na:qua lignum & ebora poliuntur.MolIi ut murense. Alia nulla ut polypus.

De uitulo marino. CA. XIII.

f 1 i P^° ae^jun£ axal pariunt ut piftris:balena:uitulus.Hic paritin terra pecudu mo

; te.Secundo partus reddit initu.Canu modo cohaeret:& parit nunq geminis plures.'
Educat mamis foetu.Non ante.xii.diem deducit:in maretexeo iubinde afluefaciefc
Interficiuntur difficultermifi capite eliio.Ipfis in Tono mugims: Vnde nomeri uituli accipiunt.’
Tentent di fripIinam:uoceq? pariter 8t uifu populu falutant.Codito fremitu noie uocati rnder<
Nullum afal grauiore fomnc premitur.Pennis:quibus in mariutuntur:humi quoq$ uice pedu
ferpunt. Pelles eo etia detradas corpori fenfumaequo^ retinere tradut : lemperqj aeftu matis
recedente inhorreicere.Prceterea dextrae pennae uim loporiferam inefle;fbmno% allicere fub/
diram capiti.

■g-sgrsjii De pi (cibus pilo carentibus:# quomodo pariant:# quot eo^ genera; CA^ XIIIL
q Ilo carentiu duo oino aial pariutrdelphinus ac uipera.Pi!ciu ipes funt.lxxiiii.pmet

§j. tSJi cruftis inteda q limt.xxx.De lingulis alias dicemus.Nunc.n.naturae tradaf inligniu,
ii De nominibus # naturis multorum pifcium. CA. XV.

S"S5SS*» Recipua magnitudine thynnidnuenimus talenta.xv.pependiffe.Eiufde caudse Jatira
§ dine duo cubita # palmu.Sunt Si in quibufdam amnibus haud minores: (ylurasin

9 Ifili' niIo:e(bs in rhenorattilus in pado inertia pinguelces ad mille aliqn libras cathenato

- - - captus hamomecnifi boum iugis extradus. Atqui hunc minimus appellatus clupea

aena quandam eius in faucibus mira eupidieappetes morlu exanimat.Sylurus graflatur ubicu
q; eft omne aial appetensrequos innatantes fsepe demergenstpraedpue in rheno 'germanis am>
ne ,ppter lifboum:Et in danubio mari extrahif porculo marino fimillimus.Et i borifthene me
m oratur praecipua magnitudo nullis ofiibus fpinifue inter fitisicarne praedulci. In gange indiae
pTataniftas uocat roftro de Iphini # cauda:magnitudine aut.xv.cubito^.In eode efle Statius Se
bofus haud modico miraculo affert uermes brachiis binis.lx.cubito^ caeruleosrq nome a facie
traxerunr.His rantas efle uires.ut elephantos ad potu uenkntes mordicus coprehenfa manu eo
rum abflrahant. Thynni mares fub uentre non hnt pinna.lntrant magno mari ponrti uerno te
pore gregarim : necalibi foetificant.Cordilla appellaf partusrqui fcctas redeutes i mare autunp

comitaf.Limofe uero:a luro pelamides incipiunt uocari:# cu annuu excellere tempus thynni.
Hi mebratim caeli ceruice # abdomine comedanfrarq? edulio receti dutaxat:# tu quocp graui
rudiutcaetera Darte plenis pulpanietis (ale afleruanf.Melandrya uocatur caefis quernis aflulis (i
roillima.Viliffima ex hisrquae caudae^pximatquia pingui caretrprobatiflima ea quae faucibus.At
in alio pilee circa cauda exerritatiffima.Pelamides in apoledos particulatimcj coiedae: in gene
rarCybioije dilpartiunfi. Pifcium genus omne praecipua celeritate adolefcitrmaxle in pcnto.Cau
ja multitudo amnium dulces inferentiu aquastamia uocat:cuius incremern lingulis diebus ftel
Jigitur.Cu thynnis haec # pelamides in pontu ad dulciora pabula intrat gregat! cu fuis quaeque
ducibus:# primi oium fcobri:Quibus # in aquis fufphureus color:extra qui caeteris.Hifpania
caetarias hi replet thynnis nocomeantibus.Sed in p5ru nulla intrat beftiapifcibus maleficxprs
ter uitulos # puos delphinos. Thynni dextera ripa intrantrexeunt leuakl accidere exiftimatun
quia dextro oculo plus cernunt utroq? hebete natura.Eft in euripo tracii bolphori : quo ppon
tis euxino iungitur in iplis europam afiaq? (epantis freti anguftiis laxum miri cadoris a uado ad
fuma pluces: iuxta calchedone in latere afiae.Huius afpedu repete territi lemp aduerlum bizan
tii ^montoriu ex ea ca appellatu auricornu praecipiti petunt agmfne.Itaq? ols captura bizantii
eft magna calchedois penuria. D.CP.medii interfluentis euripi.Opperiuntur autem aquilonis
flaturo:ut fecundo fludu exeant ex ponto:nec nili intrantes pontum bizantii capiutur.Bruma
no uagantur.Vbicuq; deprehenli ulqt ad sequinodium ibi hybernant.lidem faepe nauigia:uelis
euntia comitates mira quadam dulcedine p aliquot horaijs lpatia:& pafluu millia a gubernaeo

NONVS 65

fcs no leparanfme tridete gde 1 eos fepeius iado territi.Quida eosrqui hoc e thynnis feriant po
pilos uocat. Multi i propotide aeftuant:pontu no intrant.lte foleae:cum rorabi intrent. Nec fe-
pia e cu loligo regiaf.Saxatiliu turdus & merula defunt:ficut cochylia:cum oftreae abudet. Oia
aut bybemant in aegaeo.Intrantiu ponru fbli no remeat trichiae.Gr3ecis.n,in pleri % noibus uti
par eritiqn aliis atq; aliis eofde diuerfi appellauere tradus.Sed hi loli hiftrum amne fubeunt:ex
eo fubterraneis eius uenis in adriaticu mare defluut.Itacj Si illic delcendetes:nec unq fubeuntes
e mare uifun£.gThynno^ captura eft auergilia^ exortu 8L ardhiri occafu.Reliquo tepore hyber
no latet in gurgitibus imis:nifi tepore aliquo euocati:aut pleniluniis.Pingue/cunt 8i in tantu.ut
dehifcant. Vita longiflima his biennio.Animal eft paruumtfcorpionis effigie:aranei magnitndi
ne.Hoc fe 8C thynno 8C eirqui gladius uocaturicrebro Delphini magnitudine excedeti lub pina
affigit aculeortantocg infeftat dolore:ut in naues fepenumero exiliant.Quod 8i alias faciut alio
ruro uim rimetes, Mugiles maxime tam pripuae uelocitatis: ut trafuerfa nauigia iter! lupiadter;

De auguriis 8i diuerfitate pifeium; CA. XVI.

Vnt 81 pifcibus praefcita in hac parte auguria.Siculo bello ambulate in Iittore Augu
flo pifcis e mari ad pedes eius exiliit:quo argumento uates refpondere Neptunu pa¬
tre adoptante eum fibi Sexto Popeio repudiato.Tanta erat naualis rei gloria: fu b pe-
dibus Caelaris futurostqui maria tepore illo tenerent.Pifciu fceminae maiores q ma
res.In quoda gneoio no funt mares:ficut in erythinis 8i chromibus. Oes enim ouis grauidae ca-
piun€. Vagantur gregatim fere cuiufcg generis fquamofi.Capiunf ante iolis ortu.Tu maxie pifci
um fallif uifas.Nodlibus qdem illuffribus seque q die cemunt.Aiunt & (i iteref gurges interee
capturse.Itac^ plures fecundo tradfu trahi q primo:guftu olei maxime. Dein modicis imbnbns
gaudet:alu£cg.Quippe 8i harundines:quis in palude prcgnatsemo tn fine fbre adolefcut.Et ali
as ubicu<5 pilees in eade aqua affidui:fi no affluauexanimaf. Praegelidam hyemem oes fentiut:
fed roaximerqui lapide habere in capite exiftimantur ut lupi:coracini:fciena:pagri.Cum alpera:
hyemes fuere:multi caeci capiuntur.Itacg his menfibus iacent in fpelunris condiamur in terre-
ftrium genere rettulimus. Maxime hippurus: & coradnus hyeme non capi: praeterq seftatis die¬
bus paucis:& iifdem femper.Item murena 8C orphus:conger:percae:& faxariles omnes.Terra qui
de:hoc eft uado maris excauato condi per hyemes torpedinem pfittam: foleamcj tradunt. Qui
dam rurfias aeftus impatiea n ria mediis feruoribus fexagenis diebus Iatent:utglaucus:afelli:aura
tse.FIuuiatilfum lyllurus caniculae exortu fyderatur :& alias fulgure lbpitur.Hoc 81 in mari aed
dere cyprino putant:& alioquin totum mare ientit exortum eius iyderis.Quod maxiroein bof
phoro apparet. Algse enim 8£ pifces fuperferuntunab imo uerfa omnia.

De mugili 6i aliis pifcibus:& q> non iidem ubiq; placeant; CA. XVII.

SVgilum natura ridetur: in metu abfeondito capite toto fe occultari credentium,
Iifdem tamen tanta facilitas:ut in phoenice 8C narbonenfi prouida coitus tempore e
uiuariis marelinea longinqua per os ad branchias religata emiffum in mare:eademqt
linea retractu fbeminae fequantur ad littus:rurfu% foemina mares partus tempore.
Apud antiquos pifeium nobiliffimus habitusaccipenferunus oium fquamis ad os uerfis coxra
aqua nando meatmullo nunc in honore eft.Quod quidem miror:cum ffit rarus inuentu. Qui¬
dam eum elopem uocant.Poflrea praecipuam audoritate fuiflelupo 8t afellis Cornelius Nepos
& Laberius poeta mimorum tradidere.Luporum laudatiffimi:qui appellantur lanati a candore
mollitia<$ camis. Afellorum duo genera collariae minores & bachi:qui non nifi in alto capiunf.
Ideoqt praelati prioribus. At in lupis in amne capti praeferuntur.Nunc fearo daf prindpatus.q
foluspifcium didturruminare:herbi% uefci:nonaIi pifcibus:mari capathio maxime freques.
Promontoriu troadis Ie<9um fponte nunq tranfit.Inde aduedtos Tiberio Claudio prindpe Op
tatus Elipettius pfedus clailis inter hoftienfem:& campaniae horam:fparfos difTeminauit. Qui
quennio fere cura eft adhibitatut capti redderentur mari.Poftea frequentes inueniuntur italiae
littorae no ante ibi capti. Admouitcg fibi gula faporesrpifdbus fatis:8i nonum incolam mari de
ditine quis peregrinas aues romae parere miref .Proxima eft his menla generis dunraxat mufte-
Iarum:quas mirum didhi inter alpes: lacu% retiae bigrantinus aemulas marinis generat.Ex re¬
liqua nobilirate & gratia maxima eft &' copia mullis:ficut magnitudo modica:bina% libras po¬
deris raro admodum exuperant:nec in uiuariis:pifeini(que crefcunt.Septentriona!is tatum hoc
Bi proxima occidentis parte gignit oceanus.Caetera eorum genera plura.Nam 8C alga ue Icuntur
& oftreis:<3£ Unao:8i aliorum pifeium carnesbarba gemina infigniutur inferiori labro.Lutarium

LIBER

ex his uiliffimi generis appellant.Hunc femper comitatur fargus nomine alias pilcis:& cornum
fodiere eotexdtatu deuorat pabulumec litroraliba gra. Laudatiffimi cochiliu lapiur. Nome his
Feneftella a colore mulleo^ calciameco^ datu putar.Pariunt ter anno.His certe toties foetuta
apparet.Muilum expirantem uerficolori quadam:& numerofa uarietate fpedari proceres gulae
narranr.rubentiu fquama^e multiplici mutatione pallefcenterutiqj fi uitro fpdetur induius.M.
Apitius ad oem luxum ingenio mirus in fotio^e garofna ea quocg res cognomen inuenit)neca/
ri eos praecelli putauitratqj e iecore eoije alece excogitare,puocauit.Id.n.eft facilius dixifleiqqs
uicerit. Afinius Celer e cofularibus hoc piice pdigus Claudio principe; unu mercatus odio milii
bus numu.Mullus aeque reputatione aufert trafuerfum aium ad coteplarione eopdiq in coqua,
ftione luxus cocos emi fingulos pluris q equos qrebanf. Adhuc coci triumpho^ preciis paran.
tur:6£ aequori pifces.Nulluicp.ppe ia mortalis aeftimaf pluris:q q peritiffime cefu dni mergit.

De mullo: falpa:& falmone. CA. XVHI.

Vilum.lxxx.libra^» in mari rubro captu‘Licinius Mutianuspdidit.QyaDti mercatu
ra eu luxuria iuburbanis lictoribus inuentuf Et haec naturarut alii alibi pilees prino,
patu optineant.Coracinus in segypto.Zeus ide faber appellaf gadibus.Circa ebuli!

falpa.Oblenus alibi:S£ q nufq percoq poflir.nifi ferula uerberatus.In aquitania lalmo fluuiatilis
marinis oibus praefert .Pifciu alii brachias multiplices hnt:alii fimplices:alii duplices. His aqua
acceptam ore remttcunt.Sene&utisiiKlxoa fauamaei daritiaiquae no funt oibus fimiles.Duo Ia
cus italiae x radicibus alpsum larius <Sf uerbanusappellanf :in quibus pilees oibus anis uergilia^
ortu exiftunt fquamis confpicui crebrisratcp praeacutis clauorum caligariu efBgietnec amplius
q cirm eum meniem uiiuntur. De exocoeto. CA. XIX.

Iratur arcadia fixu exocoetu appellatum ab eorquod in ficcu fbmni caula exeat. Circa
clitorium uocalis hic tradif:& fine branchiis.ldem aliquibus adonis didus. Exeunt
in terra qui marini mures uocanf :& polypi: & murenx.Quin 8i :n indis flumini
bus certum genus pifcium:ac deinde refilit.Na ftagna Si amnes tranfeunt: plerifcp &
euidens ratio eft:ut tuto foetus edant:quia non fint ibirqui deuorent foetus: fiudufcg minus fx
uiat.Has itelligi ab his caufts:Ieruaricg tepori uices magis mire£:fi quis reputet quoto cufcp ho
minum nofei uberrimam efle capturam lole tranfeunte pifeium fignum.

Digeflio pifeium in figuras corporum. CA. XX.

Arinojj alii iixnt plani:ut rubi:fcles:ac pafceres:qui a rubis fitu tantu corpo^
rut.Dexter refupinatus eft illistpafceri Jeuus.Alii longi ut murenatcoger.Ideo penna
rum quoq? fiur difcrimina:quae pedu uice datse funt piicxbus.Nullis fupra gnas:qui

buida binae:quibufda trinseraliquibus nullae.ln fucino tantu lacu pileis eft: qui odonis penis na
tat.binae oio longis:ut lombricis:& anguiilis:& cogris.NuIlae ut murenis:quxbus nec branchiae.
Haecoxa flexuolb corporum impuliuita mari utuntunut lerpentes terrae in ficco quocg reput.
Ideo etiam uiuaciora talia.Et e planis aliqua non habent pennas:ut-paftinacae.Ipfa.n. lantudine
natant.Et quae mollia appellantur:ut polyphquoniam pedes uicem pennarum illis praeftant.

i De anguillis. CA. XXI.

Nguiils odonis uiuunt annis. Durant 8i fine aqua fenis diebus aquilone fpiranteiau.
| ftro paucioribus. At byemem eaedem in exigua aqua no tolerat:nec in turbida.Ideo.
cg circa uergilias maxime capiuntur :fluminibus tum praecipue turbidis.Pafcunf no
dibus:ex3nfme$ pifeium fblaenon fluitant. De lacu benaco. Ca. XXII;

«1 Acus eft italiae benacus in ueronenfi agro minciu amne tranlmittensrad cuius emer,.
| J fus annuo tepore odobri fere menle autunali fydere:ut palam eft hyemato lacu flu,
| i dibus glomeratae uoluunturin tantum mirabili multirudinemt in excipulis eius fla
Ii minis ob hoc ipfum fabrica tis:finguloR: millium globi reperiantur.

De murena. CA. XXIII;

[ Vrena quocoqj tepore panricu caeteri pifces ftaro pariant. Oua eius citiflime ciefcut
1 in ficco:litrore elaplas uulgus coitu IerpentiuipIeriputat.AriftoteIes myrinu uocat
» mare:g generar.Difcrime efie:cj murenajuaria & infirma fitimyrinus unicolor & ro.

buftus:dentefc5 extra os habeat in gallia Ieptetrionali.Murenis omnibus dextera i maxilla fepte
nae maculae ad forma leptentrionis aureo colore fulgent dutaxat uiuentibus:paritercp cu ala ex
ringunf.lnuenit in hoc aiali documeta lieuitiae Vedius Pollio eques ro.ex amicis Diui Augufti
uiuariis eo^ imerges danata macipiamo taq ad hoc feris terraji no fuffxcietiba:Ied qa i alio gce

NONVS

66

tum

nui;

n pariter hoiem diflrahi /pedare no poterat.Ferut aceri guftu praeripae eas in rabitm agi.Te
iffimu his tergus.Contra anguillis crafTius;eocg uerberari folitos tradit Verius praetextatos.
Et ob id muldam his dicit non inftirutam.

« De planis pifeibus. CA. XXIIII.

| Lano^j pifeiu alte# eft genusrquod pro ipina carthilagine habet; ut raiae: paftinacae:
1 lipaunae:rorpedo:& quos:bouis:lamiae:aquila?:ranae noibus graecia appellat. Quo i
- numero funt iquali quis non pl ani. Haec graece in uniuerlum felache appellauit Ari,-
ftoreles primus. Hoc nofe eis ipofito:nos diftinguere non pofiumusrni carthilaginata appellare
Iibeat.Oia aut camoliora funt talia :& iupina uefcuf :ut i delphinis diximus.Et cu caeteri piices
oua pariant:hoc genus folu ut earquae cete appellantiafal parit excepta:quam ranam uocant.

D De echeneide. CA.XXV,

St paraus admodu pileis afluetus petris echeneis appellatus. Hoc carinis adhaerente
naues tardius ire credunt: Inde noie impolito. Quam ob caufam amatoriis queep ue
neficiis infamis eft:& iudicio#:ac litiu mora:Quse crimina una laude penfat.Fluxus
grauida# utero fiftens:partu% contines ad puerperiurin dbos tamen no admittif . Pedes eu ha
bere arbitraf Arifloteles:ira polita penna# fimilitudine.Mutianus murice efle latiore purpura:
necg alpero:necj rotundo oremecg in angulos prodeunte roftrorled limplice concha utrc<$ Ia*
tere fele coIligente.Quibus inhaerentibus plena uentis flerifie naue portate nuncios a Periadro:
ut caftrarenf nobiles pueri:cocha% quae id praefliterut: apud gnidio# Venere coIi.Trebius ni
ger fexquipedale elle:& craffitudine qncp digito# naues morari.Praterea hanc efle uins eius af
feruari in fale:ut aurum quod deciderit in altiiflmos puteos: admotus extrahat.

IDe uarierare naturae pilcium. CA. XXVI.

Vtant pifces colore. Cldidae hyerne menae:& fiunt ae liate nigriores.Mutat 5i phycis
reliquo tpe cadi da ruere uaria Eade pilciu lola nidificat ex alga:atq? i nid o parit. Vo
lat hirundo lane perq fimilis uolucri hirundini.

— — i De miluo pifee:& dracone marino. CA. XXVlf.

Te miluusTubit in fuma maria pifas ex argumeto appellatus lucemailfguacg ignea p
ps exerta tranqllis ncdhbus relucet. Attollit cornuta e mari fexgpedalia fere cornua:

_ lq ab his nome traxit.Rurfas draco marinus captus:atq? imifius i hatena cauerna libi

roftro mira celeritate excauat. De pifeibus languine carentibus. CA. XXVIII.

a lfcium qdam langufe caret.de qbus dicemus.Sut aut tria gnarln primisrq mollia ap
f, Deinde cotedta cruliis tenuibus. Poliremo tefiis coclufa duris.Mo!lia fut le>
jigo:fepia:polypus & caetera dusgnis.His caput inter pedes & in uentre: Pediculi
zi!J odoni olbus:Saepiae 8i loligini pedes duo.Ex bis longiflimi 8i afperi ; quibus ad ora
admouent cibos:& in fludtibus le uelut anchoras flabiliunticaeteri drrircum quibus uenantur.
j| ^ De loIigine:& fkpiis;& polypis:& nautilis. CA. XXIX.

1 Oligo et uolitat extra aqua fe efferensrquod & peduculi faciut fagittae mo,Ssepia#

| generis mares narii 8C nigrioresicbflantirecj maioris.Percuflae tridente foeminae auxi
il liantur. At foemina ido mare fugit. Ambo aut ubi fenlere fe apprehendi:effufo attra^
meto: quod pro fanguine his eftrinfufcata aqua abfcodunf .Polypose multa genera. Terreni ma

iores q pelagici:& oes brachiis ut pedibus:ac manibus utunf.Cauda uero q e bilulca: 81 acura f
coitu.Eft polypis fftlula in dorib:quatranlmittutmare:eacgm6 in dextera parte mo in finiflra
tranflferut.Natat obliq i caput:quod pdu# efl: fuffocarione uiuentibus.Caete# p brachia uelut unufflatoe
accetabulis dilparlis eo haufto quodamo cui adhaerefeut:tenet fpini:ut auelli no queant. Vada
no apprehedut:& gradibus minor tenacitas.SoIi molliu i liccu exeunt dutaxat aipe^. Ueuirate
odere. Vefcunf cochylio# carnerquo# cochas coplexu criniu frangut.Itacp praeiacetibus teftis
cubile eo# deprehendif.Et cu alioquin brutum habeaf animabut quod ad manu hominis an
naratrin re quodammo familiari callet.Omniain domum comportat:dein puraroia rofa came
egeritrannatatefej piflculos ad ea uenaf .Colore mutat ad limilitudine loci:& maxime in metu,

Iplum brachia fua rodere falla opinio eft.Id.n.a cogris euenit ei.Sed renafd:ficut coIchotis:& la^
certis cauda haud falfum .Inter praecipua aut miracula e qui uocafnaurilosiab aliis popillos.Su
pinus in fuma aequo# puenit:ita fe paulatim lubrig&:ut emifla omni per fiftula aqua uelut exo
neratus fentina facile nauiget.Poftea duo pria brachia retorques mebrana inter illa mirae renui
Catis extedit.Qua uelificate in auras exteris fubremigans brayhiis media caudaiut gubernans

i

UBER

Io fe regitdta uadit alto liburnica^ gaudens imagine.Siquid pauorfs interueniat haufla /e mer¬
gens aqua. Deonizena:nauplio:8dlocuftis. _ C A. XXX.

Olypoiji generis onizena dida graui capitis odore. Ob hoc maxime murenis ea con
§j l|j! fedantibus. Polypi binis mefibus coduntur. Vitra bimatum no uiuunt. Pereuntaut
3 tabe fempenFceminae celerius:&: fere a partu.Non funt ptereunda &.L.Lucullo pro

confbeticse comperta de po!ypis:quae Trebius Niger e comitibus eius prodidiriAni
diflimos effe concha^. Illas ad tadu coprimi praecidentes brachia eorumrultrocg efca expdate
capere.Carent conchae uifuiomniqj fenfu aliorq cibi & periculi.lnfidianfergo polybi apertis.Im
pofitoqj lapillo extra corpus ne palpitatu enciaturita fecuri graflanturiextrahuntq; carnes.Illa
ie contrahuntifed frudra difcuneate.Tanta folerria aialium hebetiffimis quoq? ed. Praterea ne.
gat ullum effe attrocius aial ad conficiendu hominem in aqua. Ludatur. n.complexu:& (orbet
accetabulis:ac nuraerofo fudu detrahit eu.In naufragos urinantifue impetu capit:Sed li inuerta
turrelanguefcit uis.Exporrigunt enim fe refiipinati.Mire omnibus marinis expetentibus odore
quocg eo^iQua de caufa $t naffis illinunf.Caetera quae ide retulitrmonftro propiora poffunt
uideri.Carteiae in cerariis affuetus quidam polypus exire e mari i lacus eojje apertos:at<$ ibi fal
lamenta populan.Couertit in fe cuftodu indignationem afliduitate furti imodici, Saepes erant
his obledae:Sed has tranfcendebat per arbore:nec deprehendi potuit:nifi canum iagacitateifi
redeunte cfrcuuafe re nodu:cocitiq$ cudodes expauere nouitate.Primu oium magnitudo inau
dita erat.Deide color muria oblitus:odore dirus:Quis ibi polypu expedaffetiaut ita cognofce,
retfCu moftro dimicare fibi uidebaf .Naq; S i afflatu terribili canes agebat:nuc extreis crinibus
flagellatos:nuc robudioribus brachiis claua^e mo icuffosraegreqj mftis tridetibus cofici potuit,
Ondere Lucullo caput eius dolii magnitudine arophorai&.xy.capaxiatqjCut ipfius Trebii uerbis
utar)barbas:quas nix utrocp brachio cSpledi effetxlaua^ m5 toro(as:longas pedu.xxxjcceta,
uifcalliciba bulis fiue calliculis urnalibus peluiu mo. Dentes magnitudini refpondentes. Reliquis afferua,
tae miraculo perpendere pondo feptingentoje.Saepias quocg & loligines eiufdem magnitudinis
expuKas in littus illud ide audor ed.In noftro mari loligies quinu cubitoge capiuf:&piae binu.
Necg his bimatu longior uita.Nauigera fimilitudine & alia in ^pontide uifam libi pdidit Mu,
tianus cScha effe acatii mo carinata inflexa pupe prora roftrata.In hanc codi naupliu aial fepiz
firnile ludedi focietate fbla.Duobus hoc fieri generibus.TranquiIIo.n.uedore demiffis palmu.
Iis ferre ut remis.Si uero flatas inuitentieafde in ufu gubernaculi porrigi pandiq? cochage finus
aura.Huius uoluptate effe ut ferariillius ut reganSimuIq; eande defeendere incluib finu:fiu<2u
haudo: territa uifu forte triftt.Id.n.coftat tumore nauigatiuihumana calamitas i ca ef£ Loculhe
cruda fragili muniunf in eo genereiquod caret (anguine. Latent menfibus qnis.Silr cancriiqui
eode tepore occultanf :8C ambo ueris principio fenedute anguium more exeut reuocatione ter
gogi.Catteg: in aquis natat.Locudae reprantiu mo fluitanr.Si nullus ingruat metusiredo mea,
ru cornibusiquse (unt rotunditate prspilataiad latera porredis.Iifde eredis in pauore obliqua:
in latere procedut.Cornibus inter fe dimicant. Vnum hoc aiaiiu nifi uiuu ferueti aq incoquaf:
fluida carne no het callum. Decaneris. CA. XXXI.

■ luunt petrofis Iocisrcancri mollibus.Hyeme aprica loca fedanf. Aeftate in opaca gur
gitu recedut. Oia eius generis hyeme Iaedufrautuno 8i uere piguefeut: & plenilunio
magisiqa node lydus tepido fulgore mitificari Cancro^ genera carabiraftaciimsea::
paguri heracleotici:Ieones:& alia ignobiliora.Carabi a exteris cancris cauda didant.
In phoenice hippoe uocantur.tants uelocitatis ut confequi no fit.Cacris uita longarpedes odo
ni omnibus in obliquum flexi.Foemix primus pes duplexrmari fimplex.Praeterea bina brachia
denticulatis forcipibus.Superior pars in primoribus his mouetut inferiore immobili : Dex.,
trum brachium omnibus maius. Vniuerfi:ubi aliquando congreganrunos ponti euincerenon
dalent.Quamobrem egreffi circuneuntiapparetque tritum iter. Pinnoteras uocatur minimus
ex omni genere.Ideo oppurtunus iniurix.Huic (olertia eft inanium oftrea^ redis fe conderei&T
cu accreuerit migrare in cappaciores.Cancri in pauore etiam retrorfum pari ueloatate rededt.
Dimicant inter fe ut arietes aduerfis cornibus incur fantes.Contra ferpentium idus medentur.
Sole cancri fignum tranfeunte:&J ipfoje cum exanimati fintxorpus tran (figurari in fcorpiones
narrantur in ficco.Ex eodem genere funt echiniiquibus (pinae pro pedibusJngredi ed his in or
be uolui.ltacj de tritis iaepe aculeis inueniutur.Ex his echinometrae appellantur: quorum (piae
longiiTirosicalices minimi.Nec oibus ide uitreus color.Circa toronem cadidxaafcuntur fpina

NONVS ' 6 7

parua.Oaa oium amaratqofna numero. Ora in medio corpore in terram uerfa.Tradunt feuirfa
maris praefagire eos:correptiiq; operiri lapillisrmobiliratemcg pondere ftabilienres nolunt uolu
tarione fpinas atterere. Quod ubi uidere nautici ftatim pluribus anchonsnauig-a infrenant.

De cocleis. CA. XXXII.

gSm N e°dem gne funt cocleae aquatiles rerreftrefq} exerentes le domicilio : binaque ceu
cornua protendentes contrahente%:oculis carent:ideoque corniculis ptentant iter*
De pectinibus. CA. XXX1I1.

cdlines in man ex eode genere habenf.Recoditi Si ipfi in magnis frigoribus: ac ma/
gnis seftibus.Vnguefq; uelut igne lucentes in tenebris et in ore madenriu. Firmioris
tam teftae murices.Et conchale generarin quibus magna ludetis naturae narierasitot

_ colone differentiae:tot figurae planis:& c6chauis:I6gis:lunaris:x orbem circuachsrdi-

rnidio orbe caefis:indorfum elatis:laeuibus:rugatis:dennculatis:ftriatis:ueit!cemuricat:m iror-
to:margine in mucrone emi flo: foris effufountus replicato.Iam diftindione uirgulatatcrinita:
crifpa:cuniculatim:ped:ioarim:tmbricatim:undata:cacelIanm:retituIata:in obliquu:in redtum
expanfa:predenfata:porre<£ta:finuata:breuinodo ligatis:roto latere:conexis:3d plaufum apertis:
ad buccinam recuruis.Nauigantexbis neritxrprxbentefcgconcauam fibi partem:& altera au-
rae opponentes per fumma aequo# uelificant.Saliut pe<ftines:& extra uolitanfeq: Si ipfi carinat.

De diurnis marinis. CA. XXXIIII.

Ed qd haec ra pua comemoro:cu populatio mo#:at<j luxuria non aliude maiorrq e
cocha# gne pueniarilam qde ex tota re# natura danofiffimu uetri mare eft:tot mo
dis:toc menfisrtot pilcium faporibus:quibus precia capientia periculo fiunt,
j Quomo nafcan£:& ubi:& quo inueniunf margaritae. CA, XXXV*

I jEd quota haec portio eft reputatibus purpuras:cochylta:margaritas?Pa# frilicet fue
f rat in gulas condi mariarnifi manibusrauribus: capite:toto corpore a fcemims:iuxta
* uirifq* geftarenf .Quid mari cum ueftibus?Qu:d undis fiuchbufq; cu uellere?No re
dte recipit hic nos re# natura nifi nudos. Efto:fi tanta uentri cum eo fbcietas.Quid tergori? Pa*
rum fit nifi qui nefrimur: periculis etiam uertiamur.Adeo per totu corpus animae hofs periculo
quaefita mas ime placent. Princvpiu ergo culmenq; oium re# precii margaritae tenet.Indicus ma
ximehas roittir oceanus.Inrer illas beluas tales tantafcg:quas diximusrper tot maria uenientes
tam longo tetrace tra<rtu:e tantis fblis ardoribus :atcp indicis quotj infulis pecunf:& admodum
paucis.Fertiliflima eft taprobae Si ftoidis ut’ diximus in circuitu mundUtem penmula ,pmon>
rorium tpdiae. Praecipue aut laudanf circa arabiam in perfico finu maris rubri. Origo aut atq; ge
nirura conchae eft haud imittu oftrearum conchis diiferens.Has ubi genitalis anni ftimulauerit
horarpandetes fefequada obfcitatione impleri rolcido cocepru tradunt:grauidas poftea eniti:
partuq; concha# efle marga ritasrpro qualitate roris accepti.Si purus influxerit :candore coipi
ci.Si uero turbidusifoetu fordefcere.Eunde pallere coelo minante coceptu.Ex eo qppe coftare:
caeliq; eis maiore ibcieate efle q marisrinde nubilu trahit colorenraut pro claritate matutina fe
renum, Si tepertiue farienf rgradefcere 8i partus Si fulguret:c5pnmi cochas:ac pro ieiunii modo
minui.Si uero 8i tonueritrpauidas ac repente copreflas:qua: uocat phyfemata: efficere fpeciem:
uerum inani inflatam^ fine corpore.Hos e fle concha# abortus.Sani quide partus multiplici eo
rtat cute:no iproprie callu ut exirtimari corporis poffit.ltacj SL purgatur a peritis.Miror ipfb ta
tum eas coelo gaudeterfole rubefcere:candoremcg perdere ut corpus humanum. Quare praeci¬
puum cuftodiunt pelago altius merfserq ut penetrent radii.FIauefcunt tame& illae ieneda:ru-
gi% torpe fcurnec nifi in iuuenta coftat ille:qui quaerif uigor.Craflelcunt etiam in lene<rta:con
chifcp adhaere Icut-nec iis audii queutmifi lima Quibfts una tanra eft facies:& ab ea rotuditas:
auerfis planioes:ob id tympana nominaf .Cohaerentes uidemus in conchis hac dote unguenta
cirmferennfeus.Caetero in aqua mollis unio exemptus protinus durefcit.Concba ipia cu manu
oidetrcoprimit fefeoperitqj opes fuas genera ppter illas fe petirmanuq; fi ptaeueniat acie (ua ab
icindit: nulla iurtiorepoenatSJ aliis munita fuppliriis.Quippe iter fcopulos pars maior inuenif:
fed in alto quocg comitanf marinis canibus. Nec tn aures foemina^e arcentur.EQuidam tradut
ficut apibusrita cocha^ examinibus fingulas magnitudine Si uetuftate prsedpuas efle ueluti da
ces:mirae ad cauendu lolertiae.Has urinantiu cura peti. Illis captis facile exteras palates retibus
indudfcMuIto deinde obrutas fale in U3lls fidilibus erofa carne oi nucleos quofdam corpore:
hoc eft uniones decidere in ima. Vfu atteri non dubiu eft:colore«j indiligentia mutari. Dos o«

i i ii

LIBER

in cadore:magmtudie*orbe:!aeuore:podere haud jamptis rebus in tm:ut nulli duo repianfindi
icreti. Vnde nome unionu romanae.fjpofaere deliciae. Na apud graecos no eftrnec apud barba,
ros inuetores eius ahud:q margaritae.Et in candore ipfo magna differetia.Clarior in rubro rea
ri reperms.lndfcus fpeculariu lapidu fquamas aflirailatralias magnitudinepraecelles.Sumalaus
coloris eft exaluminatos uocari:& procerioribus fua gratia eft.Efenchos appellant : faftigiata 15
gitudie. Alabaftroi* figura in pleniore orbe definentes.Hos digitis fufpedere:& binos:ac ternos
auribus. Fcemina^» gloria eft.Subeunt luxuriae eius noia:& tedia exqfita pd irione portatus.Siq
dem cu id fecere crotalia appellantxeu fono quoq? gaudeat: & collifu ipfo margarita^. Affedat
uel licitato qj i| & pauperes lidtore foeminae in publico unionem efle didantes.Quin 8i pedibusrnec erepi,
rem da$£ tantu obftragulis:fed totis focculis addut.Neqj.n.geftare iam margaritas :nifi calcentiacp

uniones etiam ambulent:latis efbln nr o mari reperiri fblebant:Crebius circa bofphorum thra.
cium:ruflS ac parui in cochis:quas myas appellant.-At in carnania:q uoratur pinna gignit.Quo
apparet non uno conchae genere nafri.Na 8L luba tradit arabicis concha efle fimilem pedtini in
le£to:hirfutam echino^ modo.lpfum unionem in carne ipfa efle grandini fimilem. Cocha: non
tales ad nos afferutur.Nec in acamania ante laudati reperiunf :enormes 8i ferixolorifque mar
morei.MeIiores circa adliu:led 8L ii parui.Et in mauritaniae maritimis. Alexander Polyhiftor:&
Sudines fenefeere eos putantxoloremq; expirare.Eoiji corpus fblidu efle manifeftu eft:q> nullo
lapfa frangutur.Non aute femper in media carne reperiunturrfed aliis ateg aliis, Iocis.Vidimuf.
<5 iam extremis et marginibus uelut e concha exeutes.Et in quibufda quaternos:quino%.Pon
dus ad hoc aeui femuciae pauci fingulis fcrupulis exceflere.ln britannia puos atque decolores na
Ici certu eft.Quonia Diuus lulius thorace que Veneri genetrici in teplo eius dicauit;ex britan.
nids margaritis fadtu uoluerit intelligi.LoIIia Pauli nam: quae fuit Caii principis matrona:necfe
rio quide:aut foleni cerimonia^ aliquo apparatu:fed mediocriu et ipofaliu coena:uidi fmarag.
_ dis raargaritifque opertaralterno textu fulgetibus toto.capite crinibus fpirisrauribusxollo mo.
nr maibus nilibusrdigitifque.Quae fuma quadringenries feftertiu colligebat.Ipiam confeftim parata nucu
patione tabulis .pbare.Nec dona ,pdigi principis fuerant:fed auitae opes puincia^ fcilicet fpo,
liis partae.Hfc eft rapina^ exitus.Hoc fuit quare.M. Lollius infamatus regu muneribus in toto
oriente interdidta amiriefa a Caio Caelare augufti filio uenenu biberet:ut neptis eius quadringe
ties feftertium operta fpe&aref ad Iucernas.Coputet nuc aliquis ex alia parte.quantum Curius:
aut Fabritiusin triumphistulerint:& imaginef eo£> fercula:& ex altera parte Lolliam unam im
perii muliercula accubante:non illos currui detra<ftos:q i hoc uicifle maliri Nec haec fumma lu
xuriae exepla funt.Duo fuere maximi uniones per oe aeuum.Vrrunque pofledit Cleopatra aeg y
pti regina^ nouiflima p manus orieris regii libi traditos.Haecxu exquifiris quotridfe Antonius
faginaref epulis-.fuperbo fimulrac jpcaci faftu:ut regina meretrix lautitiam eius oem appararuq:
detredlans:quaerente eo qd adrui magnificentiae poflinrefpondit. Vna le coena cenries feftertiu
abfumpturam, Cupiebat difeere Antonius:fed fieri pofle non arbitrabatur . Ergo fponfionibus
fadtis :poftero die quo iudicium agefcatur:magnificam alias coenam ne dies periret: fed quotti.
dianam Antonio appofuit irridenti : computationemque' expoftulanti . At illa corollarium id
efle confumpturamque fe ea in coena taxationem confirmans : lolamque fe centies feftertium
coenaturam.Inferri menfam fecundam iuflit.Ex precepto miniftri unum tantum uas ante eam
pofuere acetircuius afperitas uifque in tabem margaritas refbluit.Gerebatque auribus tum ma.
xime fingulare illud 3i uere unicum naturae opus . Itaque fpedfonte Antonio quidnam eflet
actura detradlum alterum merfit : ac Iiquefadtum abforbuit. Iniecit alteri manum. L.Plancus
iudex fponfionis eius:eum quoque paranti fimili modo abfumere. Vidtumque Antonium pro.
uel capta nunciauit homine irato.Comitetur fama*unionis eius parem fa<fta illa tantae quaeftionis uictri.

ce regina diffedfufut eet in utrifque Veneris auribus romae in pantheo dimidia eo coena.Non
ferent tamen hanc palmam:fpoliabunturque etia luxuriae gloria.Prior id fecerat romae in unio
nibus magnae taxatiois Clodius tragoedi Aefbpi filius relidtus ab eo in amplis opibus haeres:ne
triuphatu fuo nimis fuperbiat Antonius pene hiftrioni coparatus.Et qde nulla fpofione ad hoc
^dudtus.-quo id magis regiu erat:fed ut experiref in gloria palati quid faperet margaritae:atque
ut mire placuere:ne folus hoc fdretrfingulos uniones conuiuis ad forbendum dedit.Roma: in
^mifcuum ac frequentem ufum uenifle:Alexandriain ditione redacla.Primum autem coepiffe
circa lyllana tempora minutas & uiles Feneftella tradit manifefto errore:cum Elius Stilo iugur
thino bello unionum nomen impofitum maxime grandibus margaritis prodat.Et hoc tamen

HONVS

6 3

aeternae prope pofleffionfs eftrlequitur haeredem.In maripatum'uenit:ut praediu a!iquod.Con
chyiia 3i purpuras omnis ora arterir:quibus eadem mater luxuria paria pene etiam margaritis
praecia fecit. De natura purpurae & muricis. CA. XXXVI.

I Vrpurae uiuunt annis plurimum feptenis. Latent ficut murices circa canis ortu trice
nis diebus. Cogreganf uemo tempore: rnuruocg attritu letore cuiufda caerae faliuat.
Simili mo 8C murices.Sed purpurae flore illtptingedis expetitu ueftibus i mediis hnt

_ faucibus. Liquoris hic e minimi i cadidauena. Vn pciolus ille bibif nigratis rofae co

lore lubluces.ReIiquu corpus fterile.Viuas capere cotedutiqacu uitafiia fuccu illu euomunt.
Et maioribus qde purpuris detrada c5cha?auferut:minorescu trapetis frangut.lta demu rore
eu excipientes tyrinPraecipuus hic afiae.In memgeafricae:8t gerulo littore oceanirin laconica eu
ropae,Hinc falces fecurefc^ romanae uia fariutride p maieftate in pueriria eft.Diftinguit ab eq..
te curia.Diis aduocaf placa dis:oemq$ uefte illuminat.In triuphali mifcef auro. Quapp excufa
ta di purpurae fit infania.Sed un cochyliis predatQuis uirus graue i fuco:color aufterus 1 glau
co:5d irafceti filis mari.Lingua purpurae logitudie digitahrqua pafcif perforado reliq cochylia:
tata duricia aculeo eft.Aqua dulci enecan£:& ficubi flamini imergunfcalioqn captae diebus qn
quagenis uiuunt ialiua fua.Conchse oes celerime crefcut pcipue purpurae. Anno magnitudine
IpIet.Quod fi hadtenus tra fcurrat expofitio:fraudata le .prinus luxuria credar. Nos fdiligetiae
danet.Quaobre pfeqmur et offidnasrut taf iuidu fiugu nofdf ro.Sic oes q iftis gaudet pmio
citae fuae calleat.Cocha^ ad purpuras 8i rochvliaeade qde eftmateriaried diftat temperamen
to.Duo fiant gna.Buccinu minor cocha ad fiutudine eius bucrini.quo (onus editur. Vn Si cau
la npmini rotuditate oris in margine incifa.AItepe purpura uocaf caJKculati pcurrete roftro:&
calliculi latere itrorfus tabulato q pfe raf lingua.Praeterea clauatu e ad turbine u%:aculeis \ or
be ieptenis fererq no frit buccinoifed utrifcg orbes totidequot hnt anos.Buccinu no nifi petris
adhaeret:dxcacg icopulos legitur. Quot funt genera. CA. XXXVII.

I Vrpurae noie alio pelagiae uocanf.Ea 91 gna plura:pabuIo Si folo difcrera.Lutefe pu,
| triKo:8£ algele enutritu alga uiliflimu.Vtriicp melio taeniefe in teneia maris ora colle
I Sa.Hoc quocp tn etianu leuius attg dilutius.Calculofe appcllaf a calculo maris mir
a apto cochyIiis:8£ loge optio purpuris.Dialufitefe.i.uario foli gne paflu.Capiuf aute
purpurae paulis rarifq? cochis textu uelutinaffis in alto iadisrineftiisefca clufiles mordacelq;
cochae:quales uidemusihas femfneces:fed redditas mari auido hiatu reuiuifcetes: ppetiiteas
purpuraerporre&iiq; liguis i fe flat. At illae aculdo exrimulatae daudut fefeiaprimutcp mordetia:
ita pederes auidirate fua purpurae tollunf. Quo capiuftempore. CA .XXXVIII.

!Apf eas poft canis ortu aut ante uemu tepus onlillimu;quoniam cu foetificauere flu
xos habet riuccos.Sed id ringentu officinaeignoranrcu fiimma uerraf in eo. Eximii
poftea uenarqua diximus.Cui addi fale necefTariuiiexrarios ferme in libras cetenas.
Macerari triduo iuftri.Quippe maior uis tato qto recetior.Feruere in pluboifingu-
lilqj aq amphoris cetenas a tqp qnqgenas medicamis libras aeqrirac modico uapore tcrreri:& 10
loginquae fornaas cuniculo.lta deipumaris fubinde carnibusrqs haefifle uenis necefieefhdecio
ferme die liqris cortina uellus elutriatu mergif in expimetu.Et donec fpei iatiffiar urif liquor.
Rubens color nigrate deterior.Quinis lana potat horis.Rurfufqj mergif carminatardoec oem
ebibat ianie. Buccinu p fe danafjqm fucu remitrit.Pelagio admodu ailigafmimiaeq? eius nigri
tiz dataufleritatem illam nitore^rqui queritur cocci.lta permixris uitibus:alterum altero exri
taturiaut aflringitur.Summa medicaminum in libras. Velferum bucdno ducenrse.Pelagio.cxi.
Ita fit amethyfli color eximius ille. At tyrius pelagio primu fatiaf i matura uiridiq? cortia: mox
permutaf in buccino. Laus ei fuma i colore (anguis cocreti nigricas afpedu ide^ fulpedu reful
ges.Vn 8t Hoero purpureus djcif fanguis. Romae qn ufus purpurae. CA.XXXIX.

Vrpurae ufu Roae iemp fuiiTe uideo.Sed Roulo in trabea.Na toga ptexta 8i latiore
dauo TuIIu Hoflriliu e regibus primu ufu:hetrufcis deuiftis latis coflat.Nepos Cot
neliusrq Diui Aug.pridpatu obiit.Meinqt iuuene uiolacea purpura uigebat:cuiu$i
bra deariis cetu uenibat:nec mltopofl rubra taretia.Huic fucceffit dibapha tyriatq
tn libras denariis mille non poterat emi.Hac Lentulus Spinter aedilis curulis primus in ptexta
ufus improbabatur.Qua purpura quis no iafinquit triclinaria facit^Spinter sedilis fait urbis c8
ditae anno.dcc.Giceroe conf.Dibapha tunc dicebaturquae bis rinda efTetrueluti magnifico ipe
dio.Qualiter nuc oes pene comodiores purpurae tfgcnf.In cochyliatauefie caetera eadem line

t iiii

uri fucco

uel canicu
latum

ui'cuniculi -

uel liquata

LIBER.

bucrforpterqj fus tpatarae. Aeq,p idiuiio huani potos ex cremforHimidia S^ tncdfcamia adduf.
Sic 'gigmf laudatus ille pallor faturitate fraudata: tantocj dilucidior qto magis uelJera eftmunt.

De precio earum. CAXXXX.

^eaa medicameto (ut qde,p fertilitate littogi uiliora.NS tn ufq pelagias librasqnq
g gar]Bj| genas numos excedere:& buccini cereos fdar:q irta mercanf imefo.Sed alia funt:nec

_ h habet fine uitia.luuatq; ludere ipedio:& lufus geminare mifcedo ite^t:& ipfa adulte

rare adulteria naturae:ficut teftudines tingere :argcnru auro cofundere:ut electra fiant: addere
iis sera: ut c ori th ia.

De tingedo amethyftino Si cocco byffino.- C A.XXXXI:

m On eft fatis abftulifie gemae nome, amethyftu rurium abfblutu inebriaf tyrio:ut (it
\ ex utroqj nome iprobu:tyriamethyftus:fimulcg luxuria duplex.Et cu cofecer cochy
| i liaitrafire melius i tyriu putat. Poenitetia hoc primu debet uieifle artifice mutate qfl

=J danabat.Inde ro e nata. Votu quoqj fa&u e uitio portetofis igeniis:& gemia demon

ftrata uia Iuxuria:ut color alius operiref alio.Suauior ita fieri leuiorcg didus. Quin Si terrena
U? I granu milcericoccoqj ti&u tyrio tigere:ut fieret his byffinuvCoccu gallatiae rubes grame:ut dicemus
in terreftribus:aut circa emerita lufitaniae ! maxia laude e. Veje ut fimul paganf nobilia pigme
ta anniculo grami laguidus fuccus.ldem a qdrimo euanidus.Ita nec receti uires:neqj fenefceti.
Abude tra&ata efl: ratio:qua fe uiro^e iuxra fcrminaru<$ forma credit atnplifljmam fieri.

De pinna &pinnotere:& aquatilium lenfu. CA.XXXXD,

Oncha^e gnis Si pfna e.Nafcif i liroofis fubreda (p:nec unq fine comite:que pinote
I re uocat.ahi pinophylace id e (qlla parua. Aliubi cancer:dapis afiedator. Padit ie pi

_ il na lumibus orbu corpus itus minutis pi (cibus pbes. AfTulrat aliiiptinus:& nbi licetia

audacia creuitaplet ea. Hoc tepus fpeculatus idex morfa leui fignificat.Illa ore copreflo qcgd i
clufit:exaiat:pte9 (ocio tribuit.Quo magis miror quofda exiftimaffe aqtilibus nullu inefle (en

fum.Nouit torpedo uiro fua ip(a no torpes:merfacf i limo fe oculrat:pifces:q fecuri natantes ob
torpuere corripies.Huius iecori teneritas nulla pferf.Nec minor folertia ranae:q i mari pifcatrix
uocac: eminetia fub occulis cornicula turbato limo exeritrafiultantes pificulos pertrahens: do.
nec tam prope accedatiut afliliaf.Simili modo fquatina:& rhobus abditi pinnas exertas mouet
fpecie uermiculoi^.ltemqjrquae uocatur raia.Nam paftinaca latrodnatur ex occulto tranfeun.
tes radiotquod telum eft ei fingens. Argumeta folertiae huius:quod tardiflimi pifdu hi mugile
uelodffimu omniu m habentes in uentre reperiuntur.*

De fcolopendrisraulpibusi&glanisJ CA.XLDL

| Colopedrae terreftribus fimiles:qs cetipedes uocat:hamo deuorato oia iterranea euo
mutidonec hamu egerat:dei de reforbet. At uulpes mannae fili f piculo glutiut ampli
us ulcf ad ifirma Iineae:q facile prodat.Glauius:Et q glais uocat auerfus mordet ha

mos:nec deuorat;(ed efca (polia ta grafiaf .

De ariete pilee. CA.XL1I1I*

[Ries ut Iatro:Et nunc gradio^j nauiu i falo ftatiu occultatus umbra:fi que nandi uo
Iuptas inuitet:exped:at. Nuc elato extra aquam capite: pifcantium cymbas (peculaf:
occultu (9 adnatans mergit.

De his q tertia natura hnt no alaliurnec^ fruticu:&( de ura'ds:& fpogiis: CA.XLV.
Quide 8i iis fenfu Iefie arbitrorrq nec aialnitnecj fruticu:fed tertia ex utroq^ natura
hnf.urtids dico Si lpogiis.Vrticx no<£fu uaganfrnoflu^ mutanf:carnofae frodis.lis
natura ut carne uefcanf: Vix pruritu mordaxreadecp q tetreftris urticae. Co trahi ter*

fe q maxfe rigestac pn;
merceti filis:&: iadari fe paffa fiuau
inuadit.Eade nodu pedines:& echinos pqrit.Du admoueri fibi manu fenrit: colore mutat: &
cotrahif.Tacla uredine mittit:pauluqp fi fuerit iterualli:abfc6dif.Ora ei in radices ee tradunf.
Excreraeta p fuma tenui fiftula reddi. Spogia^: tria gna acdpimus:(piflum:ac pdu^:& afpe^:.
Tragos id uocaf. Minus fpiffii 8i mollius mase.Teue defumcj: ex quo pe:cilli:achilleu. Nafcuf
oes i petris: Alunf cochis:pi(ce:limo.IntelIedu iee iis appet:qa ubi auulfore fenfer rcotradae mul
to difficilius abftrahunf.Hoc ide fludlu pullante faciut. Viuere efca maifefto cochse minutae \
iis reptae ondut.Circa torone uefci illis auulfas et aiut:& ex relidis radicibus recrefcere. In pe/
tus eruor is quocj ihaeret color :africis pcipuae:q gnanf i iyrribus:maxie fiutmanae.Scd icollif/

NONIVS

69

fimae rirea lycia ln^fundo at nec uetofbtmoiliores.In hcllefporo alpae.Ef defenrca maleaPu/
trefcut 1 apricis locisuoopcfae £ gurginbus:uiueribus:itecjs madetibus nigricas colar. Adhaeret:
nec parte nec totae. Imerlunt. n.fiftuls qda manesrquarernae fereraut quinaeij? qs palci exifhma
tur.Sut 3C aliae: fed fupnse concretae.Et fubefle membrana quaedam radicibus earum inrelligjf.

Viuere conftac longo tpe.Peflimum oium genus earum eftrquae aplyfiae uocanturquia elui no
polluncnn quibus maxime lunt fiftulce:& reliqua denfitas ipifla.

De caniculis marinis. CA. XLVL

1 Annicula^ naaxfa multitudo circa eas urinares graui piculo infeftat.Ipli ferut Si nu

1 be quada crafTefcer fup capita aialiu plano^j pifciu fimile praemente eos : arcemeq? a

reciprocado:S£ ob id ftilos pacutos lineis annexos habere fele : quia nili perfoffie.ita
no recedat caliginis &'pauoris(ur arbirror)ope.Nube.n. Si nebula cuius noie id mala appellat:
inter atalia illa haud ultra coperit qui (quam. -At cu caniculis atrox dimicatio . Inguina 3 i calces:
«mnemque candorem corporum appetunr.Salus una in aduerlas eundeultroq? rerredi . Pauet
.n.hoiem aeque ac terret. Et fors aequa 1 gurgite. Vt ad fumma aquae uentu eftnb i piculu aceps uel frons
Adepta rone cotra eudirdu conet emergere.Et falus ofs i Ibriis.Fune llh religatu ab hueris eius
trahut.Huc dimicas ut fit piculi fignudeua quatit. Dextera apprehenfo ftifo in pugna eft.Modi ueftunc
cus alias traefus. Vt,ppe carinam uentu efhmfi pceleri ui repente rapiant:ablumi fpedat.Ac fe.
pe iatn fubdudh e manibus auferuntur:!! no trahentiu ope conglobato corpe in pilae modu lpff
I e a iiuuere. Protendunt quide tridetes illi.Sed moftri lolerria eft nauig u fubeuduarcg ira e tu.
to phan di.Ois ergo cura ad fpeculadu hoc malu infumirur Cerriffima eft fecuritas uidifle pia.
nos pilees- qa nunq funt ubi maleficae befliae.Qua de caufa urinares facros appellar eos.

De afantibus q* lilicea terta: quae fine ufilo icludun£:& reliqs lordidis afalibus. CA. XLVIf.

Ilicea terta fclulis fatedu eft nullu ee ienfunrut ofh-eis. Multis eade naturarquae fru.
!|j|ijtici:ut olothurisrpuImonibusiftelhs.Adeoq; nihil nogignif in marirur caupo.Na et
iJSi aertiua alalia pnici molefta lalturaut quae capillus maxime celatrexiftanrS: rircuglo-
bara efcae fiepe extrahunf.Quae caufa foranti pifciu 1 mari nodibus infiftare exifti-
matur.Quibufdam uero ipfis innafcunturtquo in numero chalcis accipitur.

I De uenenatfs maiinis. CA.XLVI1I:

Ec uenena certant dirarut in leporerq in indico mari et rado peflilesruomira diffo-
lurionecg ftomachi prinus creat.In nro offa in formisrcolore tm lepori fimilis. In ii»

_ dis 3i magnitudine 8C pilo duriore.Tantu uiuus ibi capif. Aecp pefhfiiy aial araneus

fpinae idorfo aculeo noxius.Sed nullu ufqexecrabitius q radius (up cauda emines trige nis:qua
nr i paftfa ca appellat.Quin cochilii magnttudle arbores f fixus radici necat. Arma ut teiu pforat
& ferti 3i ueneni malo.

\ De morbis pifeium. Ca XLIX.

I Orbos uniuerfa genera pifciu 8i extera aial ia et fera no aedpimus fentir. Vege aegro
tare fingulos manifertu facit aliquoje mariesrcu i eodegne ppingues alii capianf.

De generatione eorum mira. CA.U

a Vo na mo generet: delideriu 8i admiratio hoim differri no patif’. Difcesanritu uetri
I* uro coeutrtata celeritate ut uilum fallat.Delphini & reliq cete fifi mo:8f paulo diuti¬
us. Faemina pi Icis coitus tpe mare fequif ruentre eius roftro pulfans.Sub partu mares
faeminatlimiliter oua uefcetes ea^.Nec faris eft gnatiot per fe coirusrnifi editis ouis
in et leuerlando maresrSi fbeminse uitaleafperferint ui us. No oibus id coringit ouis intanta
multi cudineralioquin replerenf maria 8i ftagna:cu finguli uteri innumerabilia cocipiant.

" 3» Item de generatione:^ q pifces oua pariant. CA.LI.

S j Hcium oua i mari crefcuntrquarda fumma celeritate ut rourrna^t. Quatda paulo tar
|j dius: Plani pilciu.quibus cauda no obeft aculefq? ut tertudint s:& raiatrin coitu fupue
- niut. Polypi crine uno faemix naribus adnexo.Saepiae St loligines linguis coponetes
inter fe brachia:& in cotra riu nantes:^ pariut ore.Sed polypi in retra uerfo capite coeut.Reliq
molhurn rergis:uc canes.ltem locuffee 8i (q Hae. Cacri ore.Ranac fupueniunt:prioribus pedibus
alas foe ninr mare apprehen dense:poftetioribus clunes. Pariut minimas carnes nigras: quas gy
tinos uocar.t: oculis rtfi 8C cauda infignestmox pedes figura n£:cauda findente fi in pofteriores.

Miru<^ f mertri uira refoluunf in Iimu nullo cernere : 2i rurfus uernis aqs reafcunf:q fuere na-
tx: peride occulta rone cu oibus annis id eueiat.Et mytuli Qt pedines fponte naturae in haieno

aci fcorpae

il£

of Cartius

LIBER

8s .pueniut.Qfl* durioris teftae funt:ut murices purpuranfaliuttio letore.Sicut arefcente huo.
re cullices:atcp fpuma maris incalefcente cu admiflus eft imber.Quae aero filieeo tegmine ope
riunf:ut oftrea putrefcente limoiaut fpuma circa nauigia diutius ftante:defixofcg paIos:& ligna
maxIe.Nuper copertu \ oftreariis:huore iis faetificu lacftis mo effluere. Anguilla: atterut fe fco
pulis:ea ftrigmeta uiuefcut.Nec alia eft eagd procreatio.Pifcium diuerla gna no coeunpter fqua
tinat& raia ex qbus nafcitur priori pte rai* fimilis:8£ nome ex utrocg copofitu apud graecos tra
hit.Quaeda tpe anni gignuf:& fhuore ut in terra. Vere pedines:limaces:hirudies eode tpe eua
nefcunt.Pilciu aur.lupus Si trichias bis ano parit: & faxatiles oes.Mulli terrut chalcis: cypmus:
fexies.Scorpiones bis:ac fargi uere Si autuno. Ex plais iquatina fola autuno 8i occa fu uergiliagi,
Plurimi pifciutriba tnefibus:aprili:maionunio:Salpa: autuno: fpari: torpedo: fquali circa teqno
dhu. Molles uere.Saepia oibus menfibus.Oua eius glutino attrameti ad ipecie uuse cohaereria:
tmiculus ,p(equif afflatu:alias fterilefcut.Polypi hyeme coeunt.Pariut uere oua tortili uibrata
Papino:tata foecuditate:ut multitudine ouo^t ocrifi no recipiat cauo capitis:quae pgnates tu!e
re.Eaexdudutquinquagefimod:e:e qbus multa ppter nume^j intercidunt. Locuftae &rtliq
tenuioris cruftae ponunt oua fupra oua:atcp ita incubat.Polypus faemina mo in ouis fedet:mo
cauerna cacellato brachio^ iplexu claudit.Saepia i terreno parit:inter harudines:aut ficubi ena
ta alga.Excludit quintodecimo die.Loligines i alto colerta oua edunt ut fepiae. Purpurae: muri
ces:eius deniqj generis uere pariut.Echini oua pleiluniis hnt hyeme.Et coclea hyberno tpe na
fcunf. Torpedo c&ogenos foetus hns inuenif:ea<j q ltra le parit oua praemollia i aliu locu ute
ri trafteresiarcg iba excIudes.Simili mo oia q carthilagmea appellauimusrita fit ut fola piftiu 51
aial patiat:& oua cocipiat.Sylurus mas lolus ofum edita cuftodit oua:fepe Si quinquagenis die
bus ne abfumant' ab aliis.Caeterae faemina in triduo exdudunt:fi mas attigit. Acus fiue belone
unus piicium dehiicente pp multitudine utero parit. A partu callefcit uulnustquod Si in caeds
ferpentibus tradut.Mus marinus in terras fcrobe effofia parit oua:& rurfus obruit terra.Trice
fimo die refofla aperit: foeturotj in aquam ducit.

De uuluis piicium. CA. LII.

IS |||g$?Rrythini oi chana uuluas habere traduntur.Quf trochos appellatur a gratis iple k
ii WsM I inire* Aquatilium omnium foetus inter initia uilu carent.
jSLsigaa/ De iongiflimauita piicium. CA. LUI.

BEui piicium memorandu nuper exemplum accepimus.Paufylipum uilla eft campa,
nia haud procul oeapoli.In ea in Calaris piicinis a Pollione Vedio conie&um pifce:
fexagefimum poft annum expiraftefcribit Anneus Seneca. Duobus aliis aqualibus
eius ex eodem genere etiam tun^uiuentibus.Quae mentio piioinarura admonerut
paulo plura dicamus hac de reipriulq digrediamur ab aquatilibus.

q De uiuariis oftrea^:8i quis ea primus inuenerit. CA. Ullis

|| Strea^d uiuaria primus oiutn Senius Orata iuenit i baiao:atate.L.Crafli oratoris an
l| marficu bellumec gula ca:fed auaritia:magna uedigalia tali ex igenio fuo gcipiens,
U Vt q primus pefiles iuemt balineasnta magonizatas uillas fubide uededo.Is primas

optimu lapore oftreis lucrinis adiudicauit:qn eade aquatilia genera aliubi atcg aliubi meliora.
Sicut lupi piices in tyberi amne inter duos potes: rh5bus rauenae:murena in ficilia:eIops rhodi:
8i alia gna filrine culina^ celiira pagaf.Nodu britanica feruiebar littora:cu Orata luaina nobi
litabat:poftea uifum tlti in extrema italia petere brudufiu oftreasiac uelitis.Sed inter duos fapo
res nug excogitatu fame logx aduedtiois a brudufio copaicere in lucrino.Eade aetate prior Lia
nius Murena reliquo^ piiciu uiuaria fuenit.Cuius deinde exeplu nobilitas fecuta e.Philippas;
Hortefius Lucullus excifo et monte iuxta neapoli maiore fpedio q uilla ^dificauerat:euripu:5i
mariaadmifit.Quadca magnufPo.Xerfe togatu eu:appellabat. Quadragitamilibo ipfia piftiae
a defudfo illo ueniere pifces. Quis primus{ murena^ uiuaria fecerit. CA. LV.

IVrenajd uiuarium priuatim excogitauit.C.Hirrus ate aliostqui caenis triuphalibas
Cseiaris dictatoris fex milia numero murenarum mutuo appendit.Nam permutare
quidem pretio noluitialiaue merce.Huius uiltam iter q modicu.xl.miIibus piftins
uendiderunt.lnuafit deinde figulorum piftiuro amor. A pud baulos i parte baiana
pilcinam habuit Hortenfius orator. Murenam adeo dilexinut exanimatam flefle credatur. In
eadem uilla Antonia Drufi rourenaeiquam diligebat faures addidit:Cuius propter famam nS/
oulli baulos uidere cocupiuerunt.

NONVS 70

De coclearum uiuariis:& quis primus inftituit. CA. LVI.

Ocleasj» aiuaria inftituit Fuluius Hirpinus in tarquinenfi pauloante ciuile bellurgcf
cu Pompeio magno adu eftidiftindis quide generibus ea^rfeparatim ut effcnrralbae
quae in reatino agro nafcunf. Separarim illyricserqbus magnitudo pcipua. Africanae:
quibus faecunditas.Solitanae qbus nobilitas.Quin Si fagina eagi commentatus eftrfapa 8i ferre:
aliifcp generibus. Vt cocleae q uoq; altiles ganeam impIerent.Cuius artis gloria in ea magnitudo
ne perdudfa fitrut odoginta quadrantes caperent fingulai^ calices audor eft.M. Varro.

De pifcibus terrenis. CA. LVIf.

Ifcium genera etianuna a Theophrafto mira produnf circa babylonfs rigua decedeti
S bus fluuiis in cauernas aquas hebetes remanere.Quofdam inde exire ad pabula pen

nubs gradietes crebro caudae motuicotraq; uenatis refugere in fuas cauernasiSi 1 iis
obuerfos (Fare. Capita eoije efle ranae marinae fimiliatreliquas partes gobio^Branchias ut caete
iis pifcibus.Circa heracleam torone Si lycii amne efTe multifaria.In ponto unum genus efle:
quod extremas fiuminu aquas fcdeficauernafcj fibi fadat in terraiatq; in iis uiuat et reciprocis
amnibus ficcato Iittore.Effodi ergotmoru demu corpori uiuere eos approbant.Circa heradea
eande eodemqj lyco amne decedente ouis relidis in limo generari pifcesrqui ad pabula petenda
palpitent exiguis branchiis. Q uod fieri non indigo huoristpropter quod Si aguillas diutius ui>
uere exeptas aquis.Oua aute in ficco marurarirut teftudinum.Eadem in ponti regione apprehe
di in glacie pifcium quofdam maxime gobiones non-nifi parinarum calore uitalero motu faten
tes.In iis quide tamerii mirabilis:eft aliqua ratio.idem tradit fpapblagonia effodi pifces gratiff!
mos cibis rerrenos altis fcrobibus.In iis locis ubi nullae reftagnent aquae.Mirarurcp & ipfe gigni
fine coitu.Humoris quide uim aliqua ineffe quam puteis arbitratur :cu nonnulli reperiantur pi
ices.Quicquid eft hoc certe minus admirabile talpai^ facit uita fobterranei animahsrnifi forte
uermium, terrenorum :& his pifcibus natura eft.

j|«~5=n De muribus nili. CA. LVIU.

^rum °ibus iis fidem nili inundatio affert oia excedentem miracula. Quippe detur
\&$m\ gente eo mufculi reperiutur incohato opere genitalis aquae terraeqsriam parte corpo
ris uiuentesinouifli ma effigie etianum terrena.

{a .3] De anthiapifce:& quomodo capiatur. CA. LIX,

S fi Ec de anthia pifce fileri couenit.Itaqj plero (q; aduerto cr edidiffe apud chelidonias L
S B fulas:quas diximus afiae fcopulos ante tauri promontoriu fitas.Ibi freques hic pifcis:
L&a^.5j celeriter capitur uno generetparuo nauigio Si concolori ueftereademcg ora per ali
quot dies continuos pileator enauigat certo fpatio:efcamq$ proiicit.Quicquid exeo mutefifu/
ipeda fraus praeda: eft.Caaefq} qdtfmuiricu id faepe fadu e:unus aliquando cofuetudine inuita
tus anthias efcam appetit. Notatur hic intentione diligenti:ut audior fpeircoriliatorqj capturae.
Ne9.11.eft difficile cu per aliquot dies folus accedere audeat:tande Si aliquos inuenirpaulatim
comitatior .Poftremo greges adducit innumerosriam uetufhflimis quibu% affueris piftatorera
agnofcetetSi cibu e manu capere.Tu ille paulum ultra digitos in efca iaculatus hamum lingulos
inuolat uerius q capit:ab umbra nauis breui conatu abfedensrlta ne cseteri fentiant alio intus ex
cipiete cetonibus raptutne palpitario ulla aut fonus caeteros abigat.Cociliatore noffe ad hoc p*
defttne capiaf. Parcit pi fcator fugituro in reliquu grege. Ferunt difcorde fotiu duci fotiiifidiam
pulchre noto coepi fle malefica uolutate. Agnitu 1 macello a fotio cuius iniuria erar: 8i dati dani
formula ex edidfto codenatu. Addit Mutianus aeftimata lite dece libris.lde anthiae cum unu ha*
mo teneri uideritrfpinis qs i dorfb ferratas hnt linea feccaretradunturieo qui tenetur extende/
te:ut praecidi poflit. At inter fargos:ipfe qui teneturiad fcopulos lineam terit.

De ftellis marinis. CA. LX.

Raeter haec daros fpia audores uldeo mirari ftella i mari.Ea figura eft pua admodu
I caro itustextra durior callo. Huic ta igneu feruore ee trad ut:ut ofa i mari otada adu
rat.Oem cibu ftatl pagat.Quiba (it hoc cognitu expimetisihaud facile dixerf.Mfiro
B dixerf id cuius expiedi quottidie occafio e. De dadylis eorucg miraculis. CA.LXI.

Oncha^egne fut dadyli ab humanoja anguiu fimilitudine appellatiJis natura in
tenebris remoto lumine:alio fulgore clarere:& qto magis humore habeat.Lucerein
ore madetiu.Lucere i manibusiarc^ et in folorac uefte deridentibus gutrisrut procul
dubio pateat:fucci illam naturam eflerquam miremur etiam in corpore.

LIBER

De inimicitiis:# amicitiis inter fe aquatilium.- CA. LX1L

Vtlt 8i inimicitiarum atq; concordi* miracula, Mulgi 8i lupus mutuo odio f agraiit
Coger & murena caudas inter fe praerodentes . Polypu i tatu locufta pauerrut fi iuxta
uideritioino moriaf Xocuftam conger.Rurfus pclypu congri lacerant, Nigidius au¬
dior eft praerodere caudam mugili Iupumreofdemcg {laris menfibus concordes efle.Oes autem
uiuererquibus caudae fic amputentur. At e contrario amiciriae exempla funt:pr*ter illos de quo
rum diximus focietate.Balenae mutulus quandoque prsegraui fuperciliorum pondere obrutis
eius oculis infeftantia magnitudinem uada praenatans demonftrar.oculorumque Lice fungitur.
Hinc aoluaum naturae dicentur.

CA1I PLINII SECVNDI NATVRAUS HISTORIAE LIBER DEGMVS

De Natura Auium. s CA; I.

EQ^VITVR NATVRA AVIVM:Q_VARVM GRANDIS/
fimirS; pene beftiaije generis ftrutiocameli. Africi uel aethiopici alti tu
dine equitis ifidenris equo excedutxeleritate uincut. Ad hoc demu
datis penisrut currente adiuuet.Caetero no (unt uo!ucres:nec a terra
tollunf . Vngulae iis ceruinis fimilesrquibus dimicanttbifulcae copre,
hededis lapidibus utilesrquos i fuga corra fequetes igerutpedibus.
Cocoquedi fine delectu deuorata mira natura.Sed no minus dolidi
tas:in tanta reliq corporis altitudine cu colla frutice occulnuerintrla
tere fefe exiftimantiurn.Premia exiisoua popter amplitudinem pro
quibufdam habita uafisxonofqj bel!icos:& galleas adornates penat.
— ■ ■— — i De phoenice. CA. II;

■ Ethiopes atqj mdi difcolores ma xk:8! inenarrabiles ferat aues.Et ante omnes nobi-
lem arabiae phoenicem.Haud fcio an fabulofe unum in toto orbemec uifum magno
pete. Aquilae narratur magnitudine:auri:fulgore circa collaxaetera purpureus:catra-
leam rofeis caudam pennis diftinguentibus.Ctiftis faciem: capurq; plumeo apice ho
neftare. Primus atque dijigetiffimus togato^t de eo prodidit Manilius (enator ille maximis no.
bilis do&rinisrdo&ore nullo. Audor eft nemine extitifie qui uiderir uefcentem , Sacrum ih ara
biae lbloefTe.Viuereannis fexcentis fexaginta.Senefcente cafiaxhurifque furculis conftruere ni¬
dum rrepler odoribus:& fuper emori.Ex offibus deide ac medullis nafci primo ceu uermiculu:
inde fieri pullu.Principioqj iufta funeri priori redderet^ totu deferre nidum prope pancaiatn
in folis urbem: & in ara ibi deponere.Cum huius alitis uita magni conuerfionem anni fieri pro¬
dit idem ManiliusJterumque fignificationes tempeftatum:& fyderum eodem reuetti.Hoc au¬
tem circa meridiem incipere.Quo die fignum arietis fol intrauerit.Et fuifle eius conuerfionis
annui prodente fe.P.Licinio.Marco Cornelio conffducentefimum quintumdedmu.Cornelius
Valerianus phoenicem deuolauifie in aegyptum tradit.Qu.Plautio Sex.Papinio eonfT.AIlatuq;
elle in urbem Claudii principis cenfura:anno urbis.dccc.6i in comitio ,ppoficu:Quod adis re¬
flatum eft.Sed quae falfa elfe nemo dubitant.

iy , ■wt De aquilis; CA. III.

|| igp|[X iis quas nouimus:aquiIae maximus honos maxima & uis.Sexeajse genera.Melenae-
i| ^g|tos a graecis di&axademcg ualeria minia magnitudieruiribus pcipuaxolor nigricas.
Ig-r-S^Sola aql api fberas fuos alit.Caererae(ut dicemus)fugat.SoIa fine clagoreifine murmu-
ratione.Conuerfaf aut in rootibus.Secundi generis pygargus in oppidis mafirat &' in capis albi¬
nei dagum Cate cauda.Tertii morphnosrqua Hoerus 8i parcno uocat:aliq 8i plancu 6i anataria: fecuda roa-
gnitudie 5i ui:huicc£ uita circa lacus.Phoemonoe Apollinis ditfta filia detes ei eepdidit:muta»
aliascarenti lingua.Eadeque aquila^ nigerrima: pminetiore cauda, Conienfit & Boethus.lnge-
niu e ei teftudies raptas fragere e fublimi iaciedo:Quae fors iteremit poera Aefchyluipdida ia
llfiecatura tis(ut ferat)? ius diei ruinam fecura coeli fide cauentem.Item quarti generis eft percopterus:ea
de moratur per lacusmulturina fpecie:alis minimis:reliquas magnitudine antecellens : fed im¬
bellis:# degener:utpote quam ueiberet coruus . Eadem ieiunae femper auiditatis :& quarrulae
murmurationis.Sola aquilarum ex anima ferit corpora.Caeteraereum occiderexonfiduntJHaec

DEC1MVS yt

facit at quinta genas gnefion uocef:uelut ueru foldcg lcorrupfae originis:media magnitudine:
colore fu brutilo: raram cSipedfu.Supereft halietusrclarifiima oculo^ aderlibras ex alto feie:ui-
iot$ in mari pifcerpreceps in eum ruens:& diicuflis pedtore aquis:rapiens.llla quam tertiam dixi
musrorca ftagna aquaticas aues appetit: mergentes fe fubinde:donec fopitas !aflata% rapiat:Spe
flanda dimicatiotaue ad perfugia litto^ tendente: maxime fi codenfa harundo fit. Aquila in de
iefiu abigenre ala:& cu appetit in lacus cadenteiumbraq? fuam nanti fub aqua a Ifttore onden-
te.Rurfus aue in dxuerla:Sd ubi minime ie credat fpedtarre mergente. Haec caufa eft gregati aui
bas natadiiquia plures fimul non infeftantur: refperfu penna^ horte occecates. Sape 3i aquila
ipiae non tolerantes pondus appraehenfu una mergunf.Halierus tantu implumes etianum puL
los fuos percutiens fubinde cogit aduerlos intueri fblis radios:&: fi coniuete flenteq? aiaduertit.
praecipitat e nido uelut adulterina & degenerem.lllum cuius acies firma contra rteterit:educat.
Halieti fuuna genus non hntried ex diuerfb aquila^: editu naicunf .Id quidem quod ex iis natu
eft:in ofTifragis genus habet:e quibus uultures progenerant minores.Etexiis magni qui omo
non generant. Quida adiiciunt genus aquilae:quam barbatam uocannthufci uero offifragartri.
bus pi(mis:S£ qnto aquila^ generi inaedificaf .Nido lapis aetiresrquem aliqui dixere gagirenrad
multa remedia utilis:nihil igne deperdens.Eft aut lapis irte praegnans:intus cum quatias alio ue
lut in utero fbnante.Sed uis illa medica:non nifi in nido direptis. Nidificant in petris & arbori
bus.Pariut oua terna.Excludunt pullos binos:uifi funt & tres aliqn. Alteru expellunntedio nu/
triendi.Quippe eo tepore ipfis cibu negauit natura ,pfpiciens:ne oium ferace foetus raperentur.
Vngues quocg ea^: fuertunf diebus iis.Albefcunt inedia penaeur mento ptus fuos oderft.Sed
eie&os ab iis cognatu genus offifragi excipiunt:# educant cum fiiis. Veje adultos quocg perieq
cur parens: Si longe fugattaemulos ici licet rapinae.Et alioquin unu par aquilaiy magno ad popa
landd traflurut fatiefundiget.Determihanrergo (pat;a:necin proximo pdant. Rapta no^tinus
ferat: ied primo deponut:expertse<£ pondus tunc demu abeut.Oppetur no ienio nec argritudi-
ne:ied fame:in tantu fuperiore accrefcete roftro:ut aduncitas aperiri no queat. A meridiano aut
tpe operanf :8<f uolant.Prioribus horis diei donec impleantur holum conuentu fora ignauae Ie-
dent. Aquilape pennae mixtas reliqua^: alitum pennas deuorat.Negant unq lolam hanc alitem
fulmine exanimatam.Ideo armigeram Ioui confuetudo iudicauit.

Quando legionum figna eflfe coeperint. CA. 1111.

Omanis ea legionibus C, Marius in fecudo colulatu luo j>prie dicauit. Erat Si antea
prima cu quattuor aliis lupis:minotauris:equis:apris:quse fingulos ordles anteibant.
Paucis ante annis fola in acie poiteari cceperat:reliqua in caftris relinquebanf .Marius
in totum ea abdicauit.Ex eo notatu no fere apud legioes unq hybernatu ee i caftris:
nbi aquilajje no fit iugu.Primo & iecudo generi no mino^ tantu qtiadrupedu rapina:fed et cu
ceruis praelia. Multum puluere uolutatu colleduinfidens cornibus excutit in oculos:penis ora
uerberans: donec praecipitet in rupes.Nec unus hoftis illi (aris eft. Acrior eft cum dracone pu¬
gna: multoqj magis anceps etiam fi in aere.Oua hic confe&atur aquilae ariditate malefica. At il¬
la ob hoc rapit ubicdq; uifum.Ille mulriplici nexu alas ligatiita fe lplicas:ut .fimul decidat.

Mirum de aquila. CA. V.

n St percelebris apud fefton urbem aquilae gloria educatam a uirgine reruliffe gratia:
|| aues primo mox deinde uenatus aggerentem. Defundla poftremo in rogum accenfu
|| eius iniecifle feie:& fimul conflagra fle. Quam ob caulam incolae:quod uocant hero-
/ tum in eo loco fecere appellatum louis 8i uirginisrquoniam illi deo ales alcribitur.

De uulturibus. CA. VI.

i Vlturum praeualent nign.jNidos nemo attingit.ldeo etiam fuere qui putarent illos
| ex aduerfo orbe aduolare falfo.Nidificant enim in excelfiflimis rupibus. Foetus qui¬
li dem faepe cernuntur fere bini. Vmbridus aurufpicum in noftro zuo peritiflimus pa
rere tradit oua.xiii.Duo exiis reliqua oua nidumque luftrare:mox abiicere. Triduo autem a te
Ut biduo uolare eos ubi cadauera futura funt. Deianquale CA. VII.

(Anqualem auem at qj immufulum augures romani magnae quaeftioni habent.Immu
fulum aliqui uulturis pullum arbitrantur efle:& ianqualem oflifraga.Maflurius ian-
qualem oflifragam dicit effe.lmmufulum autem pullum aqrilae:priuiq albicetcau-
I da.Quidam poft Mutium augurem uifos non effe romx confirmauere. Ego(quod
ueuiioHlius eft;in defidia rerum omnium non arbitrorkagnitos.

LIBER.

aclaegfeu

Belcimo

HDe acripitrifcus: CA. VE

Cdpitrum genera.xvi.inucniraus.Ex iis rircon claudu altero pede profperrimi auga
rii nuptialibus negociis 8i pecuariae rei.Triorche a nuero teftiu:cui priciparu in auga
riis Phoenione dedit.Buteone huc appellant romani.Familia et ex eo cognominata
cu proipero aufpicio in ducis naui iediflet. Aefalon gr seri uocatrqui iblus omni tpe apparet.Gc
teri hyeme abeut.Diftindio genent ex auiditate.AIii no nifi ex terra rapiunt aue. Alii no nifi cit.
ca arbores uolitante.Alii fedente in fublimi. Aliqui uolante in aperto.Itacg Si columbar nouere
ex iis pericularuifoqj cofidunt:uel fubuolantxotra naturam eius auxiliantes fibi:in infula africa
cerne i oceano. Accipitres totius maffiliae humi fetificat: nec alibi nafcunfallis affueti getibus.
In thradae parte luper amphipolim hoies ateg accipitres (ocietate quadam aucupatur.Hi ex E
uis Si harundinetis excitant aues, Illi fuperuolantes deprimunt.Rurfus captas aucupes dtuidut
cum iis.Traditu eft miflas in fublime ibi excipere eos:8£ cum tepus fit capturaerclangore ac uo
latus genere inuitare ad occafionem.Simile quida lupi apud mseorin palude faciunt, Nam nifip
tem a pileantibus fuam accepere:expanla eo$& retia lacerant. Accipitres auium no edunt corda,
Nodurnus accipiter cy bindus uocaturrrarus etiam in filuis:interdiu minus cernens.BelIom]io
ternedum gerit cum aquila: coherentefcg fepe prehenduntur.

■ De cocyce quae a fuo genere interimitur. CA; I X,

Ocyx ex aedpitre uidef fierirtpe anni figura mutas:qm tunc non apparet reliquirnifi
perq paucis diebus.ipfeq; modico tpe aeftatis uifustno cernif poftea.Eft autem neqj
aduncis unguibus iblus acripitrurnec capite fimilis illistneqj alio q colorerac ridu co
lumbi potius.Quin abfumitur ab acdpitre:fi quado una apparuere.SoIa omnium auis a fuo ge
nere iterempta.Mutat autem & uocem. Procedit uere.Occulratur canicule ortu:femperqj parit
in alienis nidis:maxime palumbium maiori ex parte finguJa oua:quod nulla alia auisrraro bina;
Caufa fubiictendi pullos putaturiq. friat fe inuilam eundis auibus,Nam'minuta quocg infeftat.
Ita non fore tutam generi fuo ftirpem opinaturrni fefellerit.Quare nullum facit nidum:alioqn
trepidum animal.6ducat ergo iubditum adulterato feta nixu.Ille auidus ex natura prarripit
cibos reliquis pullis.Itaque pinguefcit:& nitidus in fe nutricem couertitillla gaudet eius fpecie:
miraturque fefe ipfam:q> talem pepererit.Suos comparatione eius damnat:ut alienos: abfumicjj
etiam le infpedante patitur:donec corripit iplam quoque iam uolandi potens. Nulla tum aaiu
fuauitate camis comparatur illi. g

De miluis. CA: X.

allui ex eodem acripitrura genere magnitudine differunt.Notatum in iis rapaciffima
Si famelicam femper aliteromihil efculenti rapere unq ex funerum ferculisrnec olyn?
pise ex hara. Ac ne ferentium quidem manibus:nifi lugubri municipio^ immolanti
oftento.Iidera uidentur artem gubemadi docuiffe cauda flexibus in caelo monftran
te naturarquod opus eflet in profundo.Milui Si ipfi hybernis menfibus latent: non tamen ante
hirundines abeuntes.Traduntur autem 8i lolftitiis affici podagra.

Digeftio auium per genera. CA, XI;

BOlucrum prima diftidio pedibus maxime cSftat. Aut enim aduncos ungues habet:

aut digitos:aut palmipedum in genere funtmti an(eres:& aquatiese fere aues. Adun/
cos ungues habentia carne tantum uefcuntur ex parte magna.

De inaufpicatisauibus:cornice:coruis: bubone. CA. XIL

■ Ornices 8i alio pabulo. Vtq^duritiam nucis roftro repugnantem uolantes in altu in
faxategulafue iaciunt iterum ac faepius:donec quaflata perfringere queant.Ipfa ales
efl inaulpicatae garrulitatis;a qbufda tn laudata. Ab arduri iydere ad hirundinu ad-
uentum notaf :ea in Mineruae lucis teplilqt raro:alicubi omo no alpici:ficutathtnis,
Prseterea lola haec etiam uolantes pullos aliquadiu pafcit.InaufpicatifTima fetus tepore:hoc eft
poft iolftitium.Cseterae omnes ex eodem genere pellunt nidis pullos: ac uolare cogunt: ficut 8i
corui:qui 8i ipfi non carne tantum aluntunfed robuftos quoq; fetus fuos fugant longius.lta$
paruis in uicis non plus bina coiugia funt. Circa cranonem quidem theflaliae fingula perpetuo.
Genitores foboli loco cedunt.Diuerfi in hac 8i fupradida alite quaedamxorui ante iolftiriuin
generant.ltem aegrefeunt fexagenis diebus:fiti maxime:antequam fid coquantur autumno.Cot
nix ab eo tempore corripitur morbo.Corui patiunt cum plurimum quinos.Ore eos parere aut
coire uulgus arbitrat.ideotj grauidas ii ederit coruinu ouu:g os ptu reddere;at<j in totu diffi*

DECIMVS

72

cnlter parere:fi tecfto inferanf. Ariftoteles negat.No hercule magis:q in segypto ibim.Sed dia ex
ofculationerquae iiepe cernif': quale in colubis efie.Corui in aufpiriis foli uidenf intelle&u hre fi
gnificarionu fuaiji. Na cum inedia hofpites occifi futroes e peloponefo & attica regione uolaue
rut.Pefuma eoijj fignificatio cu glutiut uoce uelut ftrangulati. Vncos ungues & nodurnae aues
habet:ut nodus: bubo:uluIa.Oium ho^ hebetes inrerdiu oculi.Bubo funebris & maxie abo
minatus publicis pracipue aufpiciis.Deferta incolinnec tantu de(oIata:fed dira et:& inaccefia.
Nodis moftrurnec catu aliquo uocali:Ied geitu.Itacg in urbibus: aut 010 in luce uifus:diru ode
tu eft.Priuaro^: domibus inftdenteplurimu /ao non fuifle ferale. Volat nuncj quolibetifed tra f
uerfus auferf.Capitolii cellam ipfam intrauit Sex.Papellio Iftro.L.Pediano confT ppter qd no
nis naartiis urbs luftrata eft eo anno. De incendiaria aue. CA. XI1L

-iNauipicata eft & incendiaria auisrppter qua fsepenume ro luftrata urbe in annalibus
] inuenimus:ficut.L.Craflb.C.Mario cofUQuo anno & buboe uilo luftrata eft. Qua:

I fit auis ea nec reperi£:nec traditur. Quida ita in rerpretanf incendiaria effeqcutg ap^

_ [] paruerit carbonem ferens ex aris uel altaribus. Alii fpinturnicem eam uocat.Sed haec

ipfa quse e flet inter aues: qui fe fcire diceretmon inueni.

— - Dediuina. CA. XII1I.

Liuinam quocjj auem ab antiquis nominatam animaduerto ignorari. Quidam cla*
maroriam dicunt. Labeo prohibitoriam.Et apud Nigidiu liibis appellatur auisiquae
aquilarum oua frangat. r —

De auibus incognitis. CA: XV.

Vnt praeterea coplura genera depida in hetrufca difciplina faeculis no uifa:quae nuc
defecifle mirum efltcum abundent etiam quae gula humana populatur.

De auibus nodurnis. CA. XVI.

Xterno^e de auguriis peritiffime Icripfifle illapras nofe putaf.Is tradit:nodua:bubo^
ne:picu:arbores cauante:trigone:cornice a cauea de ouo exire: qm pondere capitum
puerla oua pofteriore partem corporum fouendam matri applicent.

De nodluis. CA. XVII.

Odua^: cotra aues folers dimicatio.Maicr circudatae mulritudle relupinae pedibus
repugnetxollectaecg in ardu roftro & unguibus totae tegunf. Auxiliaf accipiter coi
legio quoda naturae: bellucp parnf.Noduas fexagenis diebus hyemis cubare;& noue
uoces habere tradit Nigidius. De pico martio. CA. XVIII.

m

Vnt 8t paruae aues unco£e unguiu:ut picus martiusxognomie infignes & i aufpiciis
magnae.Quo in genere arbore cauatores fcadetes in fubredu ftellionu mo.llli uero uej felium
8£ fupini pcuffi corticis lono pabulu fubefie intelhgut.PulIos in cauis educat auiu fo
li. Ada&us cauernis eoje a paftore cuneus: admota quadam hetba ab iis elabi credit'
uulgo.Trebius audor eftrclauu uel cuneu adadu quata ui libeat in aiboresdn qbus nidu habe
at:ftatim exilire cu crepitu arborisxu mfederit clauo aut cuneo.Ipfi principales latio fut in augu
riis:a rege qui nome huic aui dedit. Vnu eorum pfcitu tranfire no queo. In capite praetoris ur*
bani.L.Tuberonis in foro iura pro tribunali reddentis fedit ita placide:ut manu apprehendere
tut.Refpondere uates:exitium imperio portendi:!! dimitteretur, At fi exanimaretur praetori.Et
ille auem panus cocerpfit.Nec multo poft ipleuit pdigiu.Velcunf & glande in hoc genere: po
milcg multae: fed quae carne tm no uiuunt.Excepto miluorquod ipfiim in augmiis dirum eft.

De uncos ungues habentibus:& digitos. CA. XIX.

Ncos n ngues habentes omnino no congregantur :& fibi quocg prodantur. Sut aute
omnes fere altiuolae praeter nodurnas:& magis maiores.Oibus quibus alae grandes:
corpus exiguum. Ambulant difficulterln petris raro confiftuntxuruatura unguium
J prohibente. Nuc de fecundo ordine dicamus : quod in duas diuiditur fperies : ofd'
ties:8£ alites.IIIarum generi cantus oris:his magnitudo differentiam dedit.Itaqj praecedent ory
dine omnes reliquas.

n De pauonibus:& quis eos primus comederit. CA. XX.

!|N hiis pauonum genus cu forma:tum intelledum eius 8t gloria:gemmates laudatus
Jlexpadit colores:aduerfo maxime foIe:quia fic fulgetius radiat.Simul umbrae quoda
___Mirepercuflus caeteris:q in opaco clarius micar.Cocauo qritcauda.Oefq; in aceiuu c6/ ^ Cocata
trahit pena^j quos Ipedari gaudet oculos.lde cauda anuis uicibus araifla cu foliis arbo§4 doec

LIBER.

renalcatut ite^rcu flore pudibundusrac maerens quaerit latebram. Viuit annis. xxv.Colores in.
eipit fudere in trimarutab audtoribus non gloriofum tantum aial traditur:!ed & maliuolu:Gcut
anferuto uerecundu.Quonia has quocg quidam addiderunt noras in hisrhaud probatas mihi.
Pauonem cibi gratia romae primus occidit orator Hortenfius a Dialiciali coena facerdotii.Sagi.
nare primus infiatuit circa nouiffimumpyraticum bellum.M. Aufidius Lurco:exq$ eoquadlu
redditus is feftertium iexagena millia habuit.

De gallis:& quomodo ca{lrentur:& de gallinaceo locuto. CA, XXI-

■ Roxime gtia ffntiunr:& hi nfi uigiles no£turni:quos excitandis in opa mortalibus
; rupendocp fomno natura genuit Norunt lydera:& ternas diflingunt horas interdiu
[ cantu.Cu fole eut cubitu. Quartaqj caflrenfi uigilia ad curas laborecg reuocit. Nec.
folis ortum incautis patiuntur obrepere.Dieq; ueniente ruciat cantu.lpfum uero ca
tum plaufu lateru.Imperitant luo generi:& regnu in quacuq? font domo exercent.Dimicatione
pariter hoc quocg iter ipfos:uelut ideo tela agnata cruribus fuis itelligeres.Nec finis fsepe como
rientibus.Quod fi palma cotingitiftatim in ui&oria canutrfeq? ipfi principes teftanf. Vidus oc
cultatur filens:aegreqj leruitiu patif.Et plebs tame aeque fuperba graditunardua ceruice: ente
celfatCaelucg fola uolucru afpicit crebro In iublime quc-qj caudam falcatam erigens.Itaqj terro
ri funt et leonibus generofiflimis fera#».Iam ex his quidam ad bella tantu:& proelia alFdua na.
fcutur:quibus et patrias nobilitarunt rhodurac tanagram.Secundus eft honos habitus melicis:
6C chalddicisrut plane digne aliti tantu honoris pra?beat romana purpura. Ho#» funt tripudia
fbliftiroa.Hi magiftratus noflros quottidie regunt:domo% ipfirfuas claudunt:aut relerantHi
falces romanos ipellunt:aut retinent lubet aciesraut prohibent. Vicloria^ oium toto orbe par
tarum aulpices.Hi maxime terra^e iperio impitat.Ex iis et fibrae funrrq haud aliter q opimae ui
dhrnse diis gratae.Hnt oflenta ex fe:& ppofteri eorum uefpertiniq? cantus Nacg totis nodibus
canendo boetiis nobilem illasmaduerlus lacedaemonios praelagiuere uidtoria.Ira coie&a itetpre
tatione:quoniam uidta ales illa-non caneret .Delinunt canere cafirati Quod duobus fit modis:
lumbis aduftis candente ferrotaut imis cruribus.Mox ulcere oblito figulina creta. Facilius ita
pinguefeunt. Pergami omnibus annis fpe&aculum gallorum publice editur ceu gladiatojdnue
nitur in annalibus in ariminefi agro.M. Lepido. QuJCatulo coniHin uilla Galerii locutum galli
naceum lemelrquod equidem llciam.

De anleribus 8i qs primus iecur alerinu coederit:& de adipe anferino ccmageno. CA.XXH.
St 8C an feri uigil cura capitolio teflata defenlbrp id rps canum filentio ,pditis rebus.

| Quaobre cibaria an (e #» celbres imprimis locant.Quin & fama amoris:Argis dileda
forma pueri noie oleni:& Glauces Ptolemaeo regis cithara c3nenris:quaeodetpe&:
aries aroafle pdif.Pot & iapietia? uideri ltelledtus iis ee:ita coes ppetuo adhadilfe La
cydi philofopho didfrnufcf ab eotno in publico-.no i balneis. n5 nodlumo iterdiu digrefiu.Nn
iapientiores:q eos iecoris bonitate nouere.Fartilibus l magna amplitudine crcefcitrexeptu quo.
cp ladfe mullo augef.Nec fine ca 1 qftioe e.Quis prius tfnbonu iuenerit.Sripio an Metellas uir
cofularis:an.M.Seifius eade aetate eqs ro^SedCqdcofta^MdTalinus Cotta MeiTalae oratonsfili
us palmas pedu ex iis correreratcg patinis cu gallinaceorum criffis condire repperit. Tribuefn.
a me culinis cuiulq; palma cu fide. Mige in hac alite:a morinis ufeg roma pedibus uenere.Feffijp
feruf ad prios.lta caeteri ftiparioe naturali ppellut eos.Candidoru alte#»uedligal 1 plua.VeMf
qbufda locis bis anno. Rurfus plumigeri ueftiun£”:mo!liorcp quae corpori q pxima.Et e getma
nia laudatiffima.Candidi ibi:uerum minorestganzae uocanf .Precium plumae eo#» in libras de/
narii qni.Et inde crimina plerucg auxiliariu praefedis a uigili (latione ad haec aucupia:dimiflis
cohortibus toris. Eoq; delitiae pceffere:ut fine hoc inflrumento durare ia ne uiro#» quide cer/
uices polfinr. Aliud repperit lyriae pars:quae comagene uocatur. Adipem eorum in uafe tereo cu
cinnamo niue multa obrutum:ac rigore gelicfo maceratu ad ulum praeclari medicamus: q<f ab
gente d icit comagenuro.Anferum gnis funt pelonopes:& quibus lautiores epulas no nouitbri/
tannia chenalqpecesiere anfeieminoxes. Decet & erythrotaonas liius nitortabfolutac^ nigritia:
\ fupaliis cocci rubor. Alter#» eo^ genus uultu^e magnitudine excedinquo#» & colore reddit.
Nec ulla auis excepto ftrutiocamelo maius corpe iples podusu tm audfa:ut x terra quo<j Jmobi
Iis prehedaf.Gignut eos alpes:& leptentrionalis regio.ln auiariis laporem perdut.Monuf cora
macia fpiritu reuocato.Proxims eis funt qs hilpania aues tardas appellat.Graeci oridasidamna
tas in ribis.Emifla enim offibus jBedulla:odoxis tediumextemplo fequitur.

DECIMVS 75

De gruibus:dconiis!oIoribus:8£ peregrinis auibus:& coturnfcibus:de glotte. ^ CA.50CIH.
-iNdacias het gens pygmeoj^ abfeeflu gruum(ut diximus)cu iis dimicatiu. Immefus
I eft tradtus quo ueniut: fi quis reputet a marieo. Quando proficifcunfiofentiut.Vo uej Coierti
J Iat adpfpiciedu altae. Duce quem fequantur:el/gut.In extremo agmine per uicesrqui

, _ ijaccla ment di fpofitos habent:& qui gregem uoce cotineant Excubias habet nodur /

nis rpibodapillu pede fuftinetestq Iaflatis fomno derides idiligena fo no coarguat. Caeterae dor
mfunt capite iubter alam codito alternis pedibus lfiftenrss.Dux eredo prouidet collo:ac prae
dicit. Es eaede mafuefadbe Iafciujutigyrolq; quofda idecoro curfu uel fingulae gagut.Certu eft
ponra tranfuolaturas prirau oium anguftias petere inter duo pmontoria criumetopu & cara/
ben.Mox faburra ftabilirl ,Cu mediu tranfierint:abiici lapillos e pedibus, Cu attingerinthonti/
tinente:&T e gutture harena-Cornelius Nepos qui Diui Augufti pricipatu cbiitrcu feriberet tur
dos pauloante coeptos faginariiaddidit.ciconias magis placere q gruesicu hazc nunc ales inter C^r «
primas expetaf aliam nemo uellit tetigifle.Ciconiae quona e loco ueniat:aut quo fe referantdco
pertum adhuc eft.E longinquo uenire non dubiumteodem quogrues modo.lllas hyemisihas
aeftaris aduenas. Abfturae cogreganf in loco certoxomitataecg fic:ut nulla lui generis reliquaf:
nili capriua 8i feruarceu lege praedida die recedut.Nemouidiragmedifcedentiuxu difceffu^
appareat: nec uenire: fed uenifte cernimus. Vtrunq; nodurnis fit temporibus:^ quis ultra citra
ue pemolentrnunq tamen adueniffe ufq:nifi nodu exiftimanf.Pythonis comen uocanr in afia
patentibus capis: ubi congregatae inter fe commurmurat. Eam deniqjrqus nouifilmQ-aduenit _
laceraf.atque ita abeunt. Notatu poft idus auguftas non temere uilas ibi.Sunt qui ciconiisnon
inefle linguas cofirmet.Honos iis ferpentium exitio tantus:ut i theffalia capitale fuerit occidif
fereadem legibus poenarquae in homicidaSiinili anferes quoque 8i olores rone comeat.Sed ho 4^

rum uolatus cernif -.liburnica^ more roftrato impetu ferunfrfacilius ita findentes aera:q fi re/
da fronte impellerent a tergo fenfim dilatante fe cuneo porrigif agmendargeque ipellenti prae
betur aurae.Colla imponut praecedetibus.Feflos duces ad terga reripiut. Ciconiae nidos eofde
repetunt.Genitricum fenedtam inucem educanriOio^ morte narraf flebilis cantus:falfis(ut ar
bitror)aliquot experimentis.ldem mutua carne uefcunf iter ferVeiy haec comeantiuper maria
terrafque peregrinatio no patiff deferri minores quoque quibus eft natura fimilis. Vtrunque.n.
fupradicdas magnitudo 8C uires corpore inuitare uideri poftunt. Coturnices et femper anteue
niuntg grues. Parua auis:&T cuad nos uenit terreftris potiufq lublimis. Aduolant Keaefimili
modo no fine periculo nauigatiutcu appropinquauere terris.Quippe uellis fepe icidut:& hoc
femper nodutmergutque nauigia.Iter eft iis per hofpitia certa. Auftro no uolant humido icili/
cet Si grauiore uento. Aura tame uehi uolunt:x>pter pondus corpoj^uirefque paruas.Hinc uo
lantiu illa coqueftio labore exprefla. Aquilone ergo maxime uolat ortygometra duce.Priraam
ea$£ terrae appropinquantem accipiterxapit.Et femper hinc remeantes comitatum follicitant.

Abeunt^ una per fua figna glottis Si otus Si cenchramus, Glottis per longa exerit linguam:un
de ei nome.Hanc in initio blandita peregrinatione auide pueda.Poeniteria in uolatu cu labor
icilicet fubit.Reuerti incomitata piget:8i fequimec unq plus uno die peragit.ln pximo holpi/
tio deferit. inuenif alia antecedente anno relida.Simili mo in fingulos dies. Cenchramus

pfeueranrior feftinat etia peruenire ad expetitas fibi terras.Itaque nodibus is eas exritat:admo
netque itineris.Otus bubone minor eftmoduis maior:auribus plumeis eminentibus : unde Si
nome^lli.Quidam latine afione uocat.Imitatrix alias auis ac parafita:8i quoda genere laltatrix.

Capitur haud difficulter ut nodluat:intenta in aliquo circueunte alio.Quod fi uentus agme ad
uerib flatu coeperit inhibere:podufculis lapidu apprehefis:aut gutture harena repleto ftabilitae
uolat. Coturnicibus ueneni fem? gratiffimus cibus.Qua ob cam eas danauere menfis. Simul^ uel ueratti
comitialem propter morbum defpui luetumtque fblae animalium fentiuntipraeter hominem.

De hirud£bus:merulis:turdis:&fturnis:turturibus:& palumbis. CA. XXlIlf.

BBeunt 8i hirudies hybernis roefibus fola carne uelcensauis:ex iis q aducos ungues n
habentrled in uicina abeunt africos fecutae monriu receffus : Inuentaeque ia liint ibi
nudae atque deplumes . Thebane teda fiibire negadqm urbs illa liepius capta fit.Nec
biziae in thracia pp Icelera Terei. Cecina uolaterranus equeftris ordinis quadrigaru
dominus coprehelas in urbe iecu afferens uidoriae nuntias amicis mittebatrin eundem nidam
remeantes illito uidtoriae colore.Tradit Bt Fabius pidor in annalibus fuis:cum obfideref prfffi
diu romanu a liguftinishitundine a pullis ad fe cum epiftola allatamrut lino ad pedem eius a Ili

k

f*f*/

UBER

§3to nodis fignificaret.quoto die adueniete auxil io eruptio fieri deberet. Abeut 81 merate tot
dfqj 8i fturni fimili rao in uicina.Sed ii plumam non amittunnec occulranfmifi fpe dbi:quoty
bernum pabulu petar.Itaq; in germania hyeme maxime turdi cernunf.Vere turf occulrafipen
nafij amirrit. Abeunt & palubesrquonam 8C in iis incertu.Sturno^ generijjpriu cateruatim uo
lare‘3d quoda pilae orbe circuagi omnibus in medium agmen tendentibus. Volucram folihiru
dini flexuofi uolatus:uelox celeritastquibus ex caufis neq; rapinae caeteraijf alitum obnoxia eft.
Eadem demum fbla aoium non nifi in uolatu pafcitur.

BQuse auiu m perennes:quae (emeftres:quae rrimefires. CA.XXV.

Emporam magna differentia auibus.Perennes ut columbae.Semefires ut hirudines.
Trimeftres ut turdi:& turtures:5£ q cu fcetu eduxere:abeunt:ut galgulitupupae.

Deauibusmira. CA. XXVI-

BVcSores funt omnibus annis aduolare ilium ex aethiopia aues:& cofligeread Men.

nonis fepulchrutquas ob id memnonidas uocant. Hoc idem quinto quoque anno
facere eas in aethiopiacirca regiam Mennonis exploratam fibi Cremutius tradit. Si.
roili mo pugnat meleagrides in boeria:africse hoc eft gallira^ genus gibbera: uatiis
fperfum plumis:qua. nouiifimae funt peregrinarum auiu in menfas receptae propter ingratu ui
rus. Verum mekagri tumulus nobiles eas fecit.

8=1=3 De auibus feleucidibus. CA.XXVII.

&M|Eleucides aues uocaturrquapjaduentu ab Ioue pribus impetrant cafii montis ineo.

dae fruges eorum Iocufiis oaftantibus.Nec unde ueniarquoue abeat copertummunq
^'confpedis nifi cum preefidio earum indigetur.

De Ibi. CA. XXVIII.

uocant & aegyprii ibes fuas contra ferpentium aduentu . Et cyrenaici Achore de
^4jum mu (carum multitudine peftilentiam afferente: quae protinus intereant q litatu
eft illi deo.

Quae aues in quibus locis non funtt& quae mutat colore:& uoce:& lufiniis. C A.XXIX.

'«w~=gg-, Ed in (eceffu auium & nodus paucis diebus latere tradunf .Qua^» genus i creta in
K^^Sjfula noeft:& et fi qua inueda fitiemorif.Na hscquocp mira naturae differeria. Alia
jaliis locis negautdq gna frugu frafieumue:fic 81 aialiu no nafcittraflatitiorucg iuedfa
mori.Mifji qde eft illud unius generis aliti aduerium. Quar na eft iis naturs iuidiai
aut q terratji dicati auibus termkRhodus aqla no her.Tranfpadana italia iuxra nlpes lariu lacu
appellat amoenu arbufto agru:ad que ciconiae no rrafmcar.Sicun' nec odauu drea lapide ab eo.
Immefa alioqn finitimo ifubru tradu examina gracculo^: mottedula^tau' (oli aui furacitas au
ri argeticj peipue mira eft.Picus martius f taretio agro negaf dfe.Nup 8i adhuc tn rara ab apoe
nino ad urbe uerfus cerni coepere picaru gnatqus loga ifignes cauda uariae appellanf. Propriu
iis caluefcere oibus anis cuferif rapa. Perdices n5 trafuolant boetis fines in attica.Ncc ulla auis
in ponto infula in qua (epultus e fi: Achilles: ifeftat (aerata ei sde.In fidenate agro iuxta urbe d.
roniaenecpuIIos:necnidufaciut,Atin agrduolaterranupaMbiuuisemari quotannis aduo.
lar.Rome in sde Herculis i foro boario nec mu(cae:nec canes itrat.Mulra pterea fimilia: qua:
prudes fubide omitto in finguiis generibus faftidio parces. Quippe cu Theophraftus tradar is
ueditias efle in afia et coIubas:& pauones:& ceruos:& I cvrenaica uoeales ranas. Alia admiratio
circa ofcines:fere mutant colore uoceq? tpe ani ac repete fiut aliae.Quod f grandiore alitu gne
grueftm.Eae eni (enedute nigrefcut.Merula ex nigra ruffelcit.Canir aeftaterhyeme balbutire»
ca fblftitiu nauta. RoR^: quoq$ aniculT ebur traffiguraf-ddraxat mariba. Turdis eollor sftate
circa collu uarius.hyeme cocolor .Lufiniis diebus ac nodibus cotiuis qnded garrulus fine iter
miffu eatus:de(ante fe frodiu germie n5 i nouifiimu digna miratu aue. Primu tata uox ta puo i
corpufculortam prinax fpiritus.Deinde in una pfeda mufies fcientia modulatus editur fonus:
& nunc continuo fpiriru trahitur in longum:nuc uariatur inflexo: nuc diflinguitur concifo:eo
pulatur intorto:promittitur:reuocatur.infufcatur ex iopinaro. Interdum &: fecum ipfa murma
rat:plenas:grauis:acutus:creber:extentus:ubi uifum efi uibrans:(iimmus:medius:imus . Breui.
ter <5 oia ta paruulis in faucibus:quae tot exqoifitis tibiarum tormentis ars hoium excogitauit.
V t non fit dubium hanc fuauitate pmoftrata efficaci auJpiriorcu i ore Sterfieori cednit ifantis,
At ne quis dubitet artes efie plures:fingulis funt cantus:8£ no idem oibus:fed fuus cufqj.Certat
inter feipala^ aiofa cotent io eft. Vida morte finit faepe uita (piritu prius defidete q cato.Medi

DEGMVS

tantur aliae iuniores:uerfu(qj quos iroitenf accipiunt Audit difcipulainrenticsnemagnarfi' red
diruicibufqj recicent.Intelligif emendatae corredlio:& in docente quxda reprehenfio.Ergo fer
uopt illis precia fimt:&: qdem apliora cjqbus olim armigeri parabanf.Cad ida fcio f codiraralio
quin qd efl prope inulitatum uenifleiquae Agrippinae Claudii prindpis coiugi dono daref. ViV
fum lam fkpe i ullas canere coepi fTe:& cum (ymphoni3.altermiIe.Sicut boies reptos: g fonu ea¬
rum adita I trafuerlas aqs frode arundinea quafi foramine in (piratis linguae:ut parua aliq oppo
fita mora indifereta redderet fifitudine.Sed eae tanraertaq? artifices argutiae a xe. diebus paula-
tim deiinut:nec ut fatigatas p offis dicehaut ta tiaras. Mox aeftu audo i totu alia uoxfitrnec mo
dulata aut uaria.Mutaf 3C color. Poflremo hyeme ipfa no cernif.Linguis ea^e tenuitas illa pri¬
ma no efl: quae cae teris auibus. Pariunt uere primorcu plurimu fena oua. Alia ratio ficedulis.Na
forma fimul colorecg mutat.Hoc nomen no nifi autuno hnrrpoftea melaccryphi uocanrur.Sic
Kerythacus hyeme :ide pbenicurus seftare.Mutat& upupa :ur tradit Aefchylus poera.Obfcena
alias paftuauis. Crilla uifenda plicatilircotrahens ea fafcrigefcp per logitudine capitis. Oenanthe
quide et flatos latebrae dies habetrexonente iyrio occultatarab occafu eiufde prodit.Quod mi
remur 2 piis diebus utrucn-Chlorio quocg q totus e luteusrhyeme no uifus drea folflinancedit.

De merulis. CA.XXX.

Erulae circa cyllene arca dix nec ufq aliubi cadidae nafcutur. Ibis circa pdufiu rrri ni¬
gra eft rcaeteras of bus locis candida.

Tempus auium geniturae. CA.XXXI

Scines praeter exceptas no temere foetus faciunt atearquinodiurmiernum:aut poli
iVj; autunale. Ante folffirium autem dubiosrpoft folfbtium uirales.
rjj De halcyonibus:# de diebus ea^ nauigabilibus:# gauia-& reliquo aqua

ticarum genere. w C A. XXII.

O maxime funt infignes halcyones.Dies eape parrus qui maria quocy nauigant no
I| uere.Ipfa auis paulo ampIioT pafIere:colore cyaneo ex pte maiore tifi purpureis & ca

ia didis admixtis pennis collo gracili ac procero.Altejsi genus ea^ magnitudine diftt
gU1f ^ catu. Minores i arudinetis canut.Halcyone uidere rariffimu e:nec nifi uergi*
liajt occa fu -Sc circa folflitia brumaue naueaiiqn circuuolatatftari i latebras abeure.Fceti fleant
brumarq dies halcyonides uocatu rplacido mari p eos & nauigabili ficulo maxfe.In reliqs parti
bus e qde mirius pelagus. Siculu*uticg tra&abile.Facrat at (e pte ante bruma diebus nidos:# to
fide fequeribus pariut.Nidi eai?e admiratione hnttpilae figura paulu eminerfore percj anguflo:
gradiu fpogia^ filitudie. Ferro itercidi no qunt.Fraguturcj idu ualidorur fpuraa arida maris.
Nec un confingantur luenif.Putat ex (pinis aculeatis. Pifcibus.n.uiuunt. Subeunt & in amnes.
Pariut oua quina.Gauiae in petris nidificant.Mergi i arboribus. Pariut plurimum tetna.Sed ga
uiae aeflate:mergi incipiente uere.

..j De diuerfitate nidi ffcatiu auiu argathylis:cinamu!gis:& pdicibus.CA.XXXUf,

1 Esa II Alcyonii nidi figur3 reliqua^ quocg folernae nos admoet.Neq; alia pte igenia auiu
I |j magis admirada.Hirudinesluro coflruutrftrameto Toborat.Si qtfin opia efl lutirma
% ^efadtum multa aqua pennis pulutrem fpargunt. Ipfam uero nidu mollibus plumis
floccifque cofternut tepefaciedis ouis fimubne durus fit ifatibus pullis.In factu fama ajqtate.al
ternat cibu.Notabili mundicia egerut excremeta p> llo^:. Adultiorefcj circuagidocet: & foras
latiwitate emittere. Alte^ geus hiriidinu e ruftica^ 81 agrefliu: q raro f domibus diuerfos 6gu
ra:(ed eade materia cofigut nidos totos fuplos faucibus porredlis i anguftu uterq_capad. M i$e
q peritia occultadis habiles puUis:3i fubflernedis molles.In aeg^ti heracleotico oflio mole co--
unuatione nidori euagari nilo inexpugnabile opponat fladii fere unius fpatiorqd huano ope p
fid no pofiet.In eade aegypto iuxta oppidu copto ffula efl (aera Ifidirqua ne laceret amnis idem
muniur ope incipietibus uernis diebus palea & (Irameto roflro firmares cotinuatis p triduum
nodtibus tato labore: ut multas in ope emori cofl-et.Eaq; miliria illis cu anno redit fp. Ternam
efl ea^: genus:quae ripas excauant-.atque ira i terra fcetificat.Ha^ pulli ad cinere ambufh mor
nfero faucium malo multifque aliis morbis humani corporis roedenf.Non faciunt hae nidos.
Migrantque multis diebus atefi futurum efliut audus amnis attigat.lngneriparra^» e: cui ni
dus ex mufeo arido ita abfoluca pficif pila:ut fueniri no poflir aditus/Argathylis appellaf:eadc
figura ex lino intexens.Pico^» aliqs fulpedif in furculo primis in ramis:cyathi motut nulla qua
drapes poffit accedere. G algulos qde ipfos depedetes pedibus fomnum cape cofirmattqa tutio

k ii

LIBER

res ita fe fperant.lam publicum quidem omnium eflitabulata ramorum fudinendo nido proui-
de eligeretcamerare ab imbri aut frode protegere de/a.In arabia dnnamulgus auis appellaf.CL
nami furculis nidificat.PIubaris igif eos fagittis decutiut indigena: mercis graria.ln fcythis auis
magnitudie otidis binos parit in leporina pelle ieraper in cacuminibus ramose fuipeik.Picae cu
diligentius uiium ab hoie nidu fenfere:oua tranlgerut alio.Hoc in his auibus: qua^ digiti non
lint accomodari coplectedi tra/Feredifq? ouis miro traditur mo.Nacg furculo fuper bina oua im
polito ac ferruminato alui glutino fubdita ceruice medio aeque otrin^Iibra deportat alio.Nec
uero iis minor /olertia:q cunabula in terra faciunt corporis grauitate jphibitae fublime petere.
Merops uocaf genitores luos recoditos pafces pallido intus colore pena^j:fupne eyaneo:priori
fubrurilo.Nidificatin (pecu lex pedu defoda altitudine. Perdices /pina &C frutice fic muniutre.
cepcaculu:ut contra feras abunde uallenf.Ouis ftragulum molle puluere cotumulatrnec f quo
loco peperere incubac.Neue cui frequetior couer/atio fit fufpedfa:trifferut alio.Ilke qde & roa,
ritos fuos fallutiqrri inteperatia libidinis frangut ea^s oua:ne cubando. derineaf.Tuc inter fe di
micat mares dendeno foemina^. Vidu aiunt uenere pati.ld gde & coturnices.Trogus inqt:&
cel aut gallinaceos aliqn. Perdices uero a domitis feros 81 nouos haud uictos inhiri jamifcue.Capiunf
quoqj pugnacitate eiu fde libidinis cotra aucupis indice exeute i pliu duce totius gregis.Capto
eo ,pcediralrer:ac fubinde finguIi.Rurfus circa coceptu fceminse capiunf cotra aucupe fcemia
exeuteiut rixado abigat eu.Nec i aiali alio par opus Iibidis.Si atra mars deterit fcemia::aura ab
iis flante pgnantes fxut Hiantes aut exerta lingua per id tps atftuat:cocipiunt<j fupuolantiu af-
flatuiftepe uoce tm audita mafculi.Adeocpuinrit libido er factus cbarirarerut illa furti 8i in oc
culto tcubans:cu fenfit ut fcemia aucupe accedete:ad mare recanat:reuocer<j:& ultro pbeat fe
Jibidini.Rabie qde tata ferun£:ut in capite aucupariu faepe caecae metu (edeat.Si ad nidu is eat/
perit accedere jacurrit ad pedes eius foeta pgraue:aur delube lele fimuIas:/ubitoc$ mpcurfu aut
breui aliquo uolatu cadit fradaraut alaraut pedibus. Aut peurrit itepi ia ia phefu^e effugies /pe
fruff ras:donec in diuerfu abducat a nidis.Eade ia pauore libera ac materna uocate cura i fulco
relupina gleba fe terra pedibus apprehenfa operit.Perdicu uita ad.xvi.annos durare exiftimafv
De columbis. CA. XXXlflL

B iis columba^» geda /pedanf maxime fimili rone.Mores in idemifed pudicitia illis
prima: 8L neutri nota adulteria.Coniugii fide no uiolantrcoemqj feruant domu.Nifr

_ celebsraut uidua domu non relinqt.Et lmperiolbs mares fubinde et iniquos ferunt.

Quippe fulpitio e adulterii:quis natura no fit.Tuc plenu qrela gurfifacuicg roftro idus:mox in
fatiiTanoe exofculatio:& circa ueneris pces crebris pedu orbibus adulatio. Amor utricg fobolis
seqlis.Ssepe & ex hac ca cadigatio pigrius itrate faemina ad pullos. Parturieti fo!aria:& minifte,
ria ex mare.Pullis prio falfiore terra colleda gutture i ora ilpuut: pparantes tepediuitate ribo.
Propriu griis eius 8t turtu^ cu bibat colla no relupinaredarge bibere lumento^» modo.

De palumbibus:^ differentia columbarum. CA. XXXV.

luere palubes ad tticefimu annu:aliquos ad.xl. Aridoteles audor eft.Vno tn incom .
modo ungiu:eode & argumento fenedae:qui citra pnirie reciduntur. Catus oibus
fimilis atef ide: terno conficitur uerfu:prattercj in clau/ulse gemitu. Hyeme mutisme
re uocalibus.Nigidus putat cu oua incubant fub tedo nominata:palumbem relinquere nidos.
Pariunt autem poft folftitia.Columbae & turtures odonis annis uiuunt.

Depafleribus. CA. XXXVI.

Ontra palleri minimum uita::cui lalacitas par.Mares negantur anno diutius durare.
Argumeto quia nulla ueris initio appareat nigritudo in roftrotquat ab sedate fripit.
Fceminis longiufeulum /parium. Verum columbis ined quidam gloris intelletf us;
Node credas fuos coloresruarieratemcp difpofiramtqus etiam ex uolatu creduntur
oel uind* plaudere in coelo:uarie<5 fulcare.Qua in odetarione ut uidat pbenf accipitri fplicatis drepitu
ue! Ibluta penisiq no nifi ipfis alapz hueris elidif.Alioqn iolito uolatu multu uelociorc /peculaf occultus
frode iatro:S: gaudete i ipfa gloria rapit. De tinnungulo. CA. XXXV1L

B id cu iis habeda ed auis:qu£e tinnungulus uocaf. Defendit enim illas terretque ac
cipitres naturali poteria in tm ut uifum uocemque eius fugiant.Hac de caufa praei
puuscolubis amor eo^.Ferunrque fi in quattuor angulis defodianfin ollis nouis
_ oblitis non mutare fede columbas.Quod auro ifedis alarum articulis qfiere aliqui

no aliter innoxiis aulneribus:mulriuaga alioquin aue.Eft enim asrs illis inter fe blandiri:Si cor<

DECIMVS

7f

rupere aliastfurtoqjeomifatfores rruem.Quin & inter nuntiae in rebus tnsgnis furrctSf epffta
Jas adnexas ea$£ pedibus obfidione murineh i caftra confulu ptulere.D.Bruto mittente . Quid
calld & uigilu obfidio:arqj et retia amne ptenta pfuere Antoniorper caelu eure nunriofEt ha^e
amore infamut mulrnac (uper tedlaexedificanc turres iis-nobilirateqjfingularu di origines nar.
ranr uetere ia exepIo.L. Afllus eques romanus ante bellu ciuile pcpeianu denariis quadnngetis
paria uendicauitrut.M. Varro tradir.Quin 8i patria nobilitauert. /i campania grandiC
fims p irnire exiftimatae.Ha^ uolatus in reputationem caetera#: quoqs uolucrum nos fpeJlit*
De uolaru & inceflu auium. CA. XXX VIII.

If -^ni^QS salibus reliqs certus;& uniufmodi:& in fuo cu iqt genere incefius ert. Aues

folje uario meatu ferutur Si in terra 8i in aere. Ambulant aliquae ur cornices.Saliunt
aliquae ut pafleresrmeruIae.Currunt ut perdices rufticulae. Ante fe pedes iaciuntrut
ciconia Si grues. Expadunt alas:pandente% raro interuallo quatiunt. Aliae crebriu?:fed Bi pri
mas dutaxat penas.AIiae 8i tota latera padunt.Quaedam aero maiore ex parte copreflis uolant.
PercuiTocp iemel aliquae:^ gemino i<rtu aere ferunturrudut inclulum t um prar mt ntes.lacufa*
tur fefe in iuhlime:in redlumnn pronudpingi putes aliquas. Aut rurfus ab alto cadere hasiillas
falire. Anates folae quaecp fiant eiufde generis in fublime protinus fele tollunt: art£ eueftigio cce
lura petut:&: hoc et ex aqua. Iraque in foueas qaibus feras oenamur delapfe folae euadunt. Vul
tur di ferae grauiores nifi ex procuxfuraut altiore tumulo immiflse no euolant. Cauda teguntur
aliae.Circufpecfant aliae:fle<ftuntque colla. Nonullae ueicunf eatquse rapuere pedibus.Sine uoce
non uolant mulrae.Aut e cotrario fp in uolatu fiIent.Subre<i2:pronae:cbliquae:in latera: f ora.
Qu2da& refupinae ferunf :ut fi pariter cernanf: plura genera no in eade natura meare uideanf.
s Deapodibus. ^ CA. XXXIX.

Jj Lurimu uolarrquae apodes uocaf:qa careat ufu pedu. Ab aliis cypfell; appellanf hirti
I; d;nu fpe.Nidificat i fcopulis.Hae funr q toto mari cernunf . Nec unq ta logo naues
-- tacg connuo cur fu recedut a terra:ut circuuolitet eas apodes. Caetera gna refidur 8C
fiftut.His quies nifi i nido nulla. Aut pedenaut iacet:& lgenia aeque uaria: ad partum maxime.

Ti De caprimulgis 8i plateis. CA. XL,

Apriitiulgi appellanf gradiores merulae afpedlu:furrs no&urni.Interdiu eni uiiu ea.
rer.lntrat partof^j ftabuiaxapraruq; uberibus aduolant fuftu ppter hdts.Qua vniu.
r ia uber emori f.eaprifque- catcitas quas ita roulfere oborif Platea nominatur aduo.
lans ad easrquse fe in mari mergunt:& capita illarum morfu corripiesrdonec captura exrorqat.
Eadem cum deu oraris fe impleuit conchis:calore uentris codas euomitratej ita ex iis eiculenta*
legit certas exeereans.

jj De ingeniis auium. _ CA. XLI;

|| lllaribus gallinis Si religio fcft.Inhorrefcuf edito ouotexeutiucque lele: Si arcuacbe
lj purificant:aut feftuca aliqua iefe:& oua lurtrant.

De cardule:& pfptaco:& auibus*qux loquantur. CA.XLIf.

Slnfmae auiu cardueles imperata fariurYriec uoce tm:led pedibus: Si ore pro manibus.
Eft quae bou mugitus imitetur i arelatenllagro taurus appellata:ahoquin parua.Eft
quae equop£ quoque hinnitus anthus noie: herbae pabulo aduerru eo^ pulfa imita,
rur ad huc tnodu fe ulcifcens.Sup oia humanas uoces reddut p!ptaci:& qdem fermo
dnantes.lndia aue hac mittit.Stitacem uocauuiride toto corpore torque rm miniaro i cera ice
difhnchen. Imperatores falutatroi qux accipit uerba:pronuciat.!n uino praecipue lafciua.Capiti
eius duricia eade*quae roftro, Hcec cu loqui difcit: ferreo uerberaf radio. No fentit aliter idus.
Cu deuolar rofbro le excipit. Illi innitifdeuioreque fe ita pedu infirmitati facit.Minor nobilitas:
qa no ex loginqao uenit: !ed expreffior loquacitas certo generi picaije ert. Adamar uerba:quae Io
quunf.Nec difeut tifufed diligum:naediranre(que itra (emet cura atque cogitatione intentio,
ne no occultat.Cortat emori uidbas difficultate uerbi:ac nifi fiibide eade audianmemoria falli:
quaeretefque nn'^ imodu hylararufi uerim audierit id uerbu.Nec uulgaris iis forma:quis noil
fpedidi.Saris illis decoris i fpe fermoms humani ert. Ve^i addifcerealias negat pofle:q quae ex
gne ea^j luncrquae glade uefcunC.Et inter eas fadlius:qbus qni fut digiti I pedibus. Ac ne eas q.
dem ipfas primis duobus uirae annis.Latior iis eft lingua oibus i fuo cuique gnerquae fermene
imicanf huanu:qq id pene i oibus cotingit. Agrippina coiux Claudii Caelaris turdu habuitCqd

k iti

LIBER.

nunq ante)imitante Termones hoiuttrcu haec,pdere.Habebat:5: carfares iuuenes item fturnuilu
fcinias graecoatcg latino (ermone dociles.Praeterea meditantes in die : di afiidue noua loquen.
tes longiore et cotexru.Docef fecreto:& ubi nulla alia uox mifceaf :aflidete qui crebro dicat ea;
qua: condita uelit addifciialiquo blandienre.

De coruo^: intelligentia; CA. XL1H,

• Eddaf 8i coruis fua gratia indignatione quoqj populi ro.atteftatarnon fblu confcia.

J Tiberio principe ex factu fapraeafto^sde genitus pullus in oppofira futrinadeuo
lauit:et religione comendatus officina dommo.ls mature fermoni afluefadus oibus
matutinis euolans in roftrad fo$i uerfus Tiberium; deinde Germanicju:& Drufu Cs
lares noiatimimox tranfeuntem populu ro.lalutabat.Poftea ad taberna remeans pluriu annoru
afliduo officio meritus. Huc fiue aemulatione incitatus manceps pxime futrinae:fiueiracudia
fubitarut uoluit uiderirexcrementis eius pofita calceis macula exammauititata plebeiis cofferna
tione;ur primo pulfus ex ea regione:mox 3i intereptus fitifunufq; innumeris aliti celebratu exe,
quiis.Coftratu le&u fuper aethiopu duoj*: humeros pcedete tibicene:& corois oium generi ad
rogum u%:qui cdnftrudus dextra uiae appiae ad fecundu lapidem in campo ndiculi appellato
fuit. Adeo latis mfta ca populo ro.uifa eft exequia^ ingeniu auisiaut fuppliri de ciue romano in
ea urberqua multorum principiu nemo deduxerat funus.Scipionis uero Aemiliani poft cartha-
ginetnumanciacg deletas ab eo nemo uindicauerat morte.Hoc geftu.M.Seruilio.CCeftio cofT.
ad.v.Kalen.april.Nunc quoq; erat in urbe roma haec prodicte me equitis ro.cornix e betica pri
mu colore mira admodu nigrordeinde plura cotexta uerba exprimens:& alia: atq$ajia crebro
addifces.Necnon Si recens fama Crateri monocerotis cognomine in trcezena regione alia: cor,
uojd opera uenantis;eo q> deuehebat in filuis eos cofidetes humeris. Atq coruiculos illi ueftiga,
banc agebantqyeo perduda coluetudineiut exeute lic comitarenf 8£ feri.Tradedu purauere me
moriae quidam uifum per fitim lapides congerente in fitulam monumetiiin qua pluuia aqua du
rabat: fed q attingi no poflet.Ita defcedere pauente expreffiife tali cogerie:q poturo fufficetet.

I’’” ’ Dediomedeisauibus. CA. XL1EI;

Ec diomedeas praeteribo aues.luba catara&as uocat.Et eis e fle detes:ocuIos<£ igneo
colorercaetero candidas tradens.Duos lemper iis duces. Alteije ducere agmemalteru
cogere:fcrobes excauare roftro:inde crate cofternere:& ojpire terra qua: ate fuerit ege
fta.In iis foetificare .Fores binas oium fcrobibus.Oriente fpedare qbus exeant in pafcuaroccafd
quibus redeam. AIuu exoneraturas fubuolare femper:& contrario flaru.Hac in folo loco totius
orbis uifiinf.ln infula qua diximus nobile Diomedis tumulo atq; delubro cotra apulise ora fui)
catum fimiles. Aduenas barbaros clangore infeftant.Gnecis tantum adulatur miro difcrimine:
uelut generi Diomedishog'tribuemes..Aedemq; eius quotidie pleno gutture madentibus pen,
nis perluuntiatcg purificant. Vnde origo fibulae.Diomedis fotios in earum effugies mutatos.

“ Qyae animalia nihil difcat. CA. XLV.

On omittedu eft cu de ingeniis differimus:euo!u eribus hirundines efie indociles 8i
terreftribus muresicu elephanti iuflafaciant.Leones iugu fubeat.ln mari uitulctotij
Jpifciumgeneramitefcant. Depotuauium. CA. XLVI.

Bibunt aues fudpcaeterae.Sed ex iis quibus longa funt colla intermittentes capite refu
pinato ueluti infundentes libi. Porphyrio folus mor fu bibitJdem ex proprio genere
omnem cibum aqua fubinde ringens.Deinde pede ad roftrum ueluti manu afferens.
Laudatiflimi in comagene.Roftra iis 81 prselongarcrura rubent.

IDe haematopodi 8i onoctotali:& de pegrinis auibus. C A. XLVU.
Aec quidem & haematopodi multo minornqq eade cruru altitudine. Nafcif in seg y
ptoJnfiftit tern s digitis. Praecipue ei pabulu raufcae.Vira i italia paucis diebus.Gra,
uiores omnes fruge uefcunturialnuols carne ratum.lnter aquaticas mergi fbliti funt
deuorare: quae caeterae reddut.OIorum (imilitudiem onocrotali habenttnec diftare exiftimare
tur omninomifi faucibus ipfis ineflet alterius uteri genus.Huc oia inexplebile aial cogeritimira
Belin uera ut fit capacitas. Mox perfecfta rapina fenfim inde in os reddita iferam in aluum ruminantis mo
defert.Gallia hos feptentrionalis proxima oceano mittit.ln herriniogermaniae faltu inufitata
genera alitum accepimus:quarum plumae ignium modo colluceantnodibus.ln caeteris nihil p
icsuobilitatensilonginquitate fidam memoraduno occurrit.

De multarum auium nominibus Si natura.

CA. XLVW

]; midiaromnelqj iam in italia.Phcenicopetri lingua praecipui (a poris cc Apicius docu.
y it nepotum ofuro a! tiflimus gurges. Atagne maxime ionius celebraf.-uocalis alias ca*
ptus uero obmutelcensrquonda exiftimarus inter raras auesJam # in gallia: hifpaniacg capif :8C
alpes etiamrubi 8i phalacrocoraces aues balearium infula^ peculiares.Sicut alpium phyrrocho.
ras luteo roffrornigenSC praecipuo lapore.Lagopus:pedes leporino uillo:ei nomen hoc dedere.1
Caetero candidae columba roagnitudine.Non extra terram in qua nafaf:eam uefci facile:qua

do nec oiuam manfuelcit:8C corpus ocrife ftatfm marcefcit.Et alia nomine eodem a coturnici. uej
bus magnitu dine tarum differens croceo tinflu cibis gratiffima.Vilam in alpibus ab fe peculia mc j
xem egypri ibim.M.Egnatius.Caluinus praefedus earum prodidit.

■ De nouis auibus & fabulofis. CA. XLlXi

Enere in italiam bebriacefibus bellis ciuilibus tranfpadu extern*:# nouae aues:ita n.
adhuc uocanC rurdoru ipecie:pauluinfra colubas magnitudineriapore gratae.Balea.

- — res in fu lar nobiliorem et fupradidto porphyrione mittunt.Ibi & buteo accipitru ge.
neris in honore mefaijc eft.Item uipionestfic.n uocanr minore gmem.Pegafos eqno capite uolu
eres:# gtyphas auritos aduncirate roftri fabulofos reor.lllos in Ityrhiatbos in atthiopia.Equidc
& rragophanade qua plures affirmat maiore aquilaxornua in teporibus curuara habente:ferru
ginei coloris:rm capite phceniceo Necfirenesipetrauerint fidemdicet affirmet Dino Clitarchi
celebrati aufforis pater in india e£Te:mulcericg eap: cantu-quos grauatos fomno lacerat.Qui cre
dit ifta Si Melapadi profrdto aures labendo aedifle intelle&u auium fermonis dracones no ab.
nuet. Vel Quae Democritus tradit nominando aues:qua^ cofulo fanguine lerpens gignafique C"

quifquis ederit intelledturus fit alitu colloquia.Quxqj de una aue galerita priuari ccmemorat:
etiam line iis fmmenla uitae ambage circa augaria.Nominaf ab Homero fcopes auium genus*

Neq; hai*: (atyricos motas cum infident pJerilq? memoratos facile conceperim mente.Neque
iplae iam aues nalcuntur.Quamobrem de confeflis difleruiffe praeftiterit.

Q uis gallinas farcire inflituerit:de auiariis:# qs ea primus inftituerit. CA. L<

p. Allinas faginare deliaci coepere. Vnde pellis exorta opimas aues Si (uopte corpeun.

| j <3as deuoradi.Hoc prirou antiqs roenapd interdictis exceptu inuenio iam lege.GFa
I ni con Iulis. xi.annis antetertiu punicu bellume quid uolucru .pponeretur: pter una
11 gallina q no eflet altihs.Quod deinde caput tranflaru p oes leges ambulauit.Inuen»
tuqj diuerriculu eft in fraude ea^e gallinaceos quexj pafcendi la&e addito cibis.MuIto ita gra.
tiores approbantut.Foeminae qulde no oes ad fagina eligutur:nec nifi i ceruice pingui cute.Po
ftea culina^» artesrut clunes Ipetftenf :ut diuidantur in tergora:ut a pede uno dilatatae repolito-
ria occupent. Dedere # par hi cocis fuos mores.Nec tn in hoc mangonio quicq totuplacetthic
clunetalibi pedtore tm laudatis.Auiaria primus inftituitindufis oium gene^ auibus.M. Laelius
Strabo brudufii equeflris ordinis.Ex eo coepimus carcere aialia cohercere:qbus natura caelum
affignauerat. De Aelopi parina. CA. Ll.

“ Axime tamen infignis eft in hac memoria Clodii Aelopi tragiri hiftrionis patina fex»
centis leftertiis ta xatarin qua poluit aues cantu aliquo:aut humano fermone uocales
nummis lex lingulas coemptasmulla alia indudus fuauitaternifi ut in iis imitatione
hofs maderet: ne quaeftus qdem luos reueritus illos opimos:# uoce meritos: dignus
prorlus filiora quo diximus deuoratas margaritas. No fit tnfut ue^c fatear)facile inter duos iu.
diad turpitudisrnili quod minus eft:fumas re^e naturae opes:q heium linguas caenafle.

De gn3tioneauiu:#preraues:qu* quadrupedes cua pariant. CA. LIT.
i Eneratio auiu fimplex uidef ee:cu & ipla fua heat miracula:qm # qdrupedes oua gi
gnut:chamaeIeontes rlacertae:# q diximus inter (erpetes.Penatoje aut i foecuda lunt:

1 quae aduncos hnc ungues.Cenchris lola ex iis fupra qtern? edit oua.Trubuit hoc aui
ura gni narura:ut faecundiores efient fugace sea^ q fortes.Plutima pariut ftrutioca
mdi:gallin*:p dicesila li4Coi tus au ibus duobus modis.Foemina humi cofidete ut in gallims:aut
ftante ut in gruibus Ouogc alia funt candida:utcoIubis:pdicibus. Alia pallida ut aquatiris.ALia
pudis diftida ut meleagridu. Alia rubri coloris ut phafianisrcechridis.lntus aut oc ouum uolu
ctu bicolor. Aqu ticis lutei plus q albi.ldftp ipfum magis liuidurq caeteris. Pifciu unus colorfn
q ^o nil cadidi. Auiu oua ex calore fiagilaSerpetiu ex frigore leta,Pilau ex liquore mollia, Aq»

r?

LIBER ?

tilfum rotunda.Reliqua fere faftigio ca cuminata. Exeut a rotundifiima fui pterdu pariunf mof
Ii puraminerfed prinus durelcererqbulcuqj emergut portioibusQuae obloga fint oua gratioris
iapons putat Oratius Flaccus.Fcrmina edut q rotundiora gignun£:reliq mare. Vmbilicus ouis
a cacumine ineft ceu gutta eminens in putamine.

^g~=n De tepore » gnatione incubatus auium & coitu. CA. LIII.

Vseda oi tpe coeuput gallina?:» pariut;pterq duobus melibus hyemis brumalibus,
; Ex iis luuencae plura q ueteresrled minora.Et in eode fetu prima » nouiffitna.Eft
aur rata fecuditastur aliqua » lexagena pariaupaliquae quotridieialiquae bis dierali
quae in tm:ut effcera: morianf.Hadrianis laus maxima/Colubae decies anno pariuntrquaedam
» undecies.ln aegypto et brumali nienfe{Hirundines:& merula::» palubi:» turtures bis anno
pariut.Caererae aues fere fcmcl .Turdi in cacuminibus arbore luto nidificantes pene contextim
in leceflu generat. A coitu. x.diebus oua marurefcunr in utero. Vexatae aut gallinae:» colubaepe
na euulfaraliaue fimili miuria diutius. Ofbus ouis medio uitelli parua ieft uelut fanguinea gutta:
quod efle cor auiu exiftimant.Primu in oi corpe id gigni opinantes.In ouo certa eft gutta ea fa
litrpafpitatqj.lpfu aial ex albo liquore oui corporaf .Cibus eius injuteo eft.Oibus itus caput ma
ius toto corpe. Oculi coprefli capite maiores.Increicete pullo cador i mediu uerrif.Luteu circu
fundif uicefimo die:fi moueaf ouu.la uiuetis intra purarae uox audif . Ab eodem tpe plumefrit
ita pofitus:ut caput fuora dexrru pede heandexrera uero alam lupra caput.Vitellus p3ulati defi
ac. Aues oes ipedes nafcunf corra q reliq aialia.Quaeda gallinae oia gemina oua pariut:» gemi
nos kerdu excluduput Cor.Celfus audtor efhaltei^ maioreralioqn negat oino geminos exdu/
di.Plus uicenaqna icubeda fubiiri uerat. Parere a brua idpiut.Optia fetura an uernu aeqnodi
um.Poft folftitiu nata no iplet magnitudine luftauatocg minus;6ro ferius peruenere.

De uitiis:» remediis incubatium. CA. LIIII.

Va incubari infra, x. dies edita utilifiimu. Vetera aut recetiora infecuda.Subiici im.
pari numero deber. Quarto die poftq coepere incubari fi cotra lurne cacumie ouoji
IfiSKSS?.’ apprehenlo una manu purus » uniufmodi pluceat coionfterilia exifhmanf eeiprotj
eis alia fubfhtuenda.Et in aqeft experimeturinane fluitat. Itaq; fidetia hoc e plena iubiici uolut.
Cocuri uero experimento uetantrqm no gignant cofufis uitalibus uenis.Incubationi daf iniriu
poftnouam lunam:quia prius inchoata non proueniat.Celeriys excludunf calidis diebus. Ideo
seftace undeuicefimo educut feturhyeme tucefimoquintcxSi in cubatu tonuerirtoua pereur:&
jssi. accipitris audita uoce uirianf. Remedium contra tonitrurclauus ferreus fub ftramine ouorum

pofitusraut terra ex aratro. Quaedam aut & citra incubi um fponte natura gignittut in segypti
figmentis eft icriprum.De quodam uinipotore reperirur lyracufis tandfu potare folitumtdonec
ab eo cooperta in terra foetum ederet oua.Quin S ( ab homine perficiuntur.

\ De auguriis ouorum. CA, LV.

Ii iuia Augufta prima fua iuueta Tiberio Caelare ex Nerone grauida cum parere uirile

!exum admodum cuperet:hoc ula eft puellari aagurio.Ouum in finu fouendu atque
lip; . ... £v cu deponedum haberet nutrici per linum tradendo ne interimeref tepor, Nec fallo
Auguffa augurata proditor iperatoris inde feta^Sed inuentu:ut oua in calido loco impolita pa
leis igne modico fbuerentunhoie uerfite pariter nocie ac die:& ftatuto die illic erupere fetus,
oel quod Tradi f qdam ars gallinarii cuiufdam diceris gd ex quocp eet.Narranf 8C mortua gallina marid
eaji uili luccederes iuice:» reliq fetae more facie ntes:abfiinete% fea canru-Saper oia eft ana/
tu ouis fubditis atq; exclulis admiratio prima non plane agnofcentis faetu.Mox incerti incubi'
tus loll icitx couocatois. Poftremo lameta circa pilcinae ftagna mergeribus fepullis natura duce,
rj—ssgi Quae gallinae optima:. CA. LVI.

W&M Allinage generofitas fpedtaf crifta eredladferdu 81 gemia:penis nigrisrore rubicudo:

lparibus:a!iqn » fup qttuor digitos trafuerlo uno. Ad re diuina luteo roftro
pedibufcg purx no uidenf. Ad opertanea lacra nigrae.Eft & pumilionum genus non
fterileun listqdno in alio gne alitu: fed qbus cotra fecuditas rara 81 incubatio ouis noxia.

De morbis earum» remediis. CA. LV1I.

r\NimicifT,ma autem omnium generi pituitaimaximecg inter meftis:» uindemisete
| pus. Medicina in fame:» cubatus in fumo:fi utiq; ex !auro:aut herba iauina fiat:pen
jjna per tranluerfas inlerta nates:» per omnes dies mota.Cibus allium cumfarre:aut
i aqua perfufus in qua laueric noctua auis cum femine uitis albae coitus: & qdam alia.

DECIMV5 yy

De conceptu # numero foetus auiat». CA. LVlIf.

jm »■ . wyil Olumbae ,pprio riru ofculanf are coitu.Pariut fere bina ouarita natura moderaterut
aliis crebrior fit foetus aliis numerotior.Palubes & rurtures plunmu terna-.nec plufq
bis fere pariunatqs ira 11 prior foetus corruptus eft.Et quis tria peperitrnuq plus duo
bus educat. Ternu qcf irritu eftrunnCj uocat.Paliibes incubat femina poft meridia¬
na in matutinu:cstero mas/Colubae mare femp 'di femina pariunptiore mare:poftridie fcemi
na.Incubatineo gneambo:inrerdiu masmodu femina.Excludut uicefimo die. Pariuta coira
y. Aeftare qde iriterdu binis melibus terna edut paria. Naq odauo decimo die ercluduf rftatfcp
coapiuc Qiiare inter pullos faepe oua meniunf:# alii ,puolat:alii eruput.Ipli deide pulli qnque
meftres fetificat. Et ipfe aut iter fe(li mas no fit)foeminse aeque faliutrpariutqj oua irritaiex qui
bus nihil gignif:q hypenemia grseci uocat. De pauone # anleribus. CA. LJX.

Auo a trimatu parit.Primo anno unu aut alte^ ouurlequenti qterna:qnaue:caeteris
duodena no amplius:intermittes binos dies ternofue parit:# ter anno:fi gallinis fub
iicianf incubada. Mares ea fragut dellderio icubiriu Quapp nodu:# in latebris pa-
riucaut in excelfo cubares:& nili molli lirato excepta frangunf Mares llrguli quinis
fuffidut coiug bus.Cu fingulae:aut binae fueretcorrupif falacitate foecuditas, Partus excluditur
diebus terno uenis:aut tardius tricdimo.Anferes in aqua coeurpariur u?re:aur fi bruma coiue
re poft folftitifequadraginta prope.Bis anno 11 priore feru gslfina? excludstralias plurima oua
xyi.pauciffima fepte.Siqs furripiar pariuntrdonec rupanf. Aliena no excJudut.lncubanda fubii.
ci utiliffimu nouem aut undecim.incubat feminae tm tricenis diebus.Si uero tepidiores fint:
uicefirnoquinto. Pullis eope urtica contadlu mortifera.Necminus auiditas-nuc facietate nimia:
nuc fu a met uirqn apprehenfa radice morfurfepe ccnates auellere ante colla fua abruput.Cotra
urtica retnediu ftrameto ab incubato fubdita radix eage.

De ardeolis:# quomodo (eruentur optime oua. CA. LX.

ikfs&Ji ^-deolapi tria genera:leucon:alierias:pellos Hi in coitu angutur.Mares qde cu uoci.
feram (anguine et ex oculis pfundut.Nec minus aegre panut graiiidae^Aquila triceis
diebus incubat:& fere maiores alites.Minoresui.cenis;ut milous:# accipiter. Singu¬
los uere paritrnuq plus ternosrus q segohos uocaf rqternos.Coruus afiqn # quinostincubat to-

tide diebus, Cornice incubate mas pafcitiPica nouenos.Melacoriphus lupra uigmti parit: ffmp
numero ipari inaeqlia.Nec alias in pluribus tata fbecuditas:maior tn paruis/Hirudiri cseci prfe
pulli:# fereolbus qbus nuerofioF parfusrirrita oua q hypenemia diximus:quacg aut mutua foe
minae inter fe libidinis imaginatione condpiutraut.puluere.Nec colubae tm:led &^gallinae:pdiV
ces:pauohes;anleres:chenalopcces.Sunt aut fierilfa # minora:ac minus iucudi faporis: # tragis
huida.Quida # ueto putat ea gnari. Qua de ca er zephyria appellanf Haec aut uere tm. Vrina
fiut icubatoe derelida:q alii cynofura dixere.Oua aceto macerata i Tm emolliunf :ut p annulos
trafeat.Seruari ea 1 lometo:aut hyeme \ paleisiseff Vte i furfuribn utihiTimu.Sale exianiri creduf.

Quae uolucrum fola animal pariat:& lade nurriat. CA. LXL

OIuctu animal parit uelpertilio tantutcui membrani ceu pennae. Eadem fola uolu.
|p^j^S(crum ladie nutrit ubera admouesigeminos uolitat amplexa infantesrfecum^ depor
tat.Eide m coxendix una traditur:&! in dbaru culices gratiffimi.

De conceptu uiperae Si partu:& quae terreft.rium oua pariant. CA. LX11.
i BTirT^g Vrlus in terreftnbus oua pariunt ferpentestde quibas nodum didium fit.Coeuntco
? plexu adeo citcumuolutae fibi:ut una exifiimari biceps poflit. Vipere mas caputinfe

] rit in os:quod illa abrodit uolupratisdulcedine.Terreftrium eadem fola intra fepa-

rit oua unius coloris:# mollia ut pifces.Tertia die intra uterum catulos excluditide
Inde fingalos diebus fingulis parit uiginti fere numero. Itaque caeteri tarditatis impatientes prae
rumpunt latera occifa parente. Catterse ferpentes contedla oua in terra incubant:# ferum fe.
quente exdudun-- anno.Crocodili uicibus incubant mas # femina.Sed reliquorum quoque
terreftrium teddetur generatio.

De generatione terreferium. CA. LXII1.

ffc— vuw ■ i] fedu folus ho aial gignit Hoi tm primi coitus poenitetia aoguriu fcilicet uitae a poe
In nit^a origme.Cseteris aialibus flari p tpa anni concubitu s.Homini(ut didu eft}oL

IS ^US ho”s n°diucp Caeteris facietas in coitu.Hoi ^>pe nulla.MefTalina Clauda
Cx faris coiunx hac regale exiftimas palma:elegit in id certame nobilffima e^fhtuti?

LIBER

aadffam mercenariae ftipfsfeamtg die ac node fuperauit quito ac tifcefimo cScubira.tn holum
genererroaribus diuerticula Veneris excogitata o!a fcelere naturae: foeminis uero abortus.Qui.
tu in hac pte mulro nqcentiores q ferae fumus.Viros auidiores ueneris hyeme: foeminas reflate
Heflodus prodidiqCoitus auerfus elephantis: tigribus:!yncibus:rhinoceroti:!eoni:dafipodi: cu
niculistquibus aueria genitaIia.Cameli etiam folitudies aut (ecreta certa peturneq: interuenire
datur fine pemirie.Coitus tota die efl tantum iis ex omnibusrquibus iolida ungula.ln quadru/
pedu genere mares ol fadlus antecedit, Auertuntur & canes:phocae:Iupi:in mediocg coitu:inui/
tiqset cohaerent.Supradido^i pleri fcg faemina: priorei fuperueniuntireliquis mares. Vrfiaute
(ut didha eyhuanitus flrati.Herinacei flates abo iter fe coplexi.Feles mare flarerfaemia fubiacete:
Vulpes i latere(piedt3e:marecg fbemia aplexa Tauro^i ceruorug foemiae ui no tolerattea deca i
gredtuf i coceptu.Cerui uicinim ad alias trafeut:# ad priores redeut.Lacertae:ut eaq fine pedi/
bus fur:circumplexu uenere nouere.OIa aialia quo maiore corporereo minus fbecuda funt.Sin
gulos gignunt e!ephanti:cameli:equi. Acanthis duodenos auis minima.Ociffime pariunt:q plu
rimos gtgnunt.Quo maius efl animabtato diutius formatur in utero.Diutius gellarur quibus
longiora funt uitae IpatiaNecg crefentiu tepeftiua ad generandu setas^Quae folidas habent un
gulas fingulosiquae bifulcas:& geminos pariunt.Quo^ in digitos pedu fiflura diuifa efl: eo nu-
merofiora in foeta.Sed fuperiora omnia per fedtos edunt pattusrhaec inchoatos.In quo funt gne
leaenat:urfe: # uulpes.lnformia eriam magis q fupradida urfe pariunrarumqj efl uidereparie
tes.Poflea lambendo calefariut foetus omnia ea:# figurantipariunt plurimu quaternosiCa:cos
autem gignunt canes:Iupi:patherae:thoes.Canu plura funt genera.Laconicac odauo menfe utri/
qj generant.Ferunr.Ixx.diebus:# plurimum tribus melibus. Cseterse canes # femeflres coitum
patiuntur. Implentur omnes uno coitu.Quae ante iuflum tempus conrtpererdiutius caecos hnt
catulos:nec omnes totidem diebus.Exiflimanfin urina attollere crus fere (emeflresad efl ligno
confamati uirium roboris: foeminae hoc idem fidentes.Partus duodeni:quibus numeroliffimi:
extero quini:feni:aliquando fingulirquod prodigiofum putant.Sicut cmnes mares: aut omnes
faeminas gigm.Primos quot$ mares pariunt:i caeteris alternat: fi ineat opportuno:# redo mefe.
Ineunf a partu fexto menle.Odonos laconica: pariunt.Propria in eo genere maribus laboris ala
critas. Viuunt laconici annis denis:faeminse duodenis.Cserera genera gndecim anos:aliquado
oiginti.Nec tota fiia aetate generant:a duodecimo fere definentes.Feliu # ichneumonu reliqua
ut canum. Viuut annis fenis.Dafipodes oi mele pariunt:# fuperfoctantjficut lepores. A partu fla
tim iplenf .L-ocipium quis ubera ficcante foetuipariunt no caecos.Elephanti ut diximus:pariut
fingulos raagnitudie uituli trimeflrisiCameli duodecim menfibus ferunt a trimaru:pariuntue
reriterumt^ pofl annum implentur a partu-Equas autem pofl tertium diem aut pofl unum ab
enixu utiliter admitti putant:coguntque inuitas.MuIier feptima die concipere facillime credi/
tur. Equarum iubas tonderi praecipiuntiut afinorum in coitu patiantur humilitatenrcomantej.
enim gloria fuperbire.A coitu folae animalium currunt:ex aduerfo aquiIonuro:auflroruue:put
tnaremtaut feminam concepere.Colorem ilico mutant rubriore pilo:uel quicuncg fit:pleniore.
Hoc argumento delinunt admittere etiam uolentes.Nec impedit partus quafdam ab opere.Fal
luntcj grauidae. Vicifie olympia praegnantem equam Hecratidis theflali luenimus. Equos 8 ca
nes:&fuesrinitum matutinum appetere: foeminas autem pofl meridiem blandiri diligentiores
tradunt. Equas domitas.Ix.diebus equiretanteq grega!es,Suestantu coitu fpumam ore fundere
Verrem fubanris audita uoce nifi admittaf :cibum non capere uf<£ in maciem. Foeminas tantd
efFerari:ut hominem lacerent;candida maxime uefle indutum.Rabies ea aceto mitigatur natu¬
rae afperfo. Auiditas coitus putatur ex cibis fieri.Sicut uiro eruca:pecori cepa. Quae ex feris miti
gentur:non concipere:utanferes:apros uero tarde:# ceruos:nec nifi ab infantia educatos.
efl:quadrupedum praegnantes uenerem arcentipraeter equam # fuem.Sed fuperfoetant:# dafi/
pus:# lepus tantum;.

i De uariageneratioe animalium. CA; LXI1IL

j Vaecucp aial pariunr.incapite gignut circuadto fetu fub enixumralias in utero porre
dio. Quadrupedes geflanf extefis adlogitudinem cruribus:# ad aluum fuam appli/
£^35^ carisHo in femet coglobatus inter duo genua naribus fitis.Molas de quibus an dixi
mus:g:gni pmarit:ubi mulier no ex maretue^ ex lemeripla tm coceperit.Ideo nec aiarirqa no fit
ex duobus. A! tricemq; habere per fe uitam illam:quae latis:arboribufqj cotinganex ofbus q pfe/
das fetus tm # numeiolos edunt.ltem plures cotra naturam iolidipedum aut bifulcorum;

DECIMVS

78

De muriam faetu ^ _ CA. LX V.

I Supra cunila eft muriu foetus haud fine cotatione dicedusrqg audore Ariftotek &
Alexandri magni militibus generatio eo$£ lambendo coftare: non coiru dicatur.Ex
una genitos.cxx.tradiderunc. Apud parfas uero pgnantes 8£ i utero parentis repertas.

_ Et liliis guftatu fieri praegnates opinanf.lra definit m eerunde u»s tanta meftes po^ -

poiefnuiud agreftiu.ln quibus illud quoq; adhuc latet: quo nam mo xtla mulmudo repente oc
adat.Nam nec exanimes repenunCneq; extat qui mure hyeme 1 agro effbdenr.Plurimt iraque
ad troadem perueniunt.8£ iam inde fugauerunr accolas . Prouenrus eorum ficciratibus tradut.

Etiam obituris uermiculum in capite gigni. Aegyptiis muribus durus pilusrfteut herinaceis Ide
bipedes ambulant:ceu alpini.Cu diuerii quoq? generis coiere aialianra demum generantrfi tem

pus nafcendi par hnt. Quadrupedum ouagignetiu lacertam ore parer e(ur credif uulgo)Arifto Z.

teles negat. Necg icubat eaede oblitae quo fint in loco enixx:qm huic aiali nulla memoriaritaqj
catuli per le erupunt.

I De fpina hois anguem nafii. CA. LXVf,

Nguem exmedulla holslpinae gigne accepimus a multis.Pleracg enim occuka:& cae,
ca origine proueniuntretiam in quadrupedum genere.

De falamandra. CA. LXVII.

Icuc falamandra aial lacerti figura ftelfatu nunqua nifi magnis imbribus proueniens:

8C ferenitate deficies. Huic tarus rigor:ut igne radtu exringuat non alio mo q glacies.

Siufde lanie quae lacftea ore uomif:qu3cucp parte corporis humani contacta toti dc
duunt pili.Idpiquod contadtum e(f:colorem in uiriliginem mutat.

Dc iis q nafcuf ex no genitis:^ q nata nihil gignut. CA. LX VIA.

Vaeda uero gignunf ex no genius^ fine ulla fimili origine ut fupradida: & qcuncg
sellas aut uertftaruq; tps anni generat. Ex iis quaeda nihil gignunut falamadrat.Necp
eft in iis genus mafculinum faemineumue:ficut neqyiangu il lis: 01 bufcg quae nec aral
nec ouum ex fele generant. Neutrum eft dfoftreis genus:& exteris adhaeretibus uado uel fixo.

Quae autem per fe generantur ficutt infra mares ac foertiinas deferipra funt:ita generat quidem
ea aliquid coiru:fed imperfecftum QC diffimilet&exqao nihil amplius gignafrut uermiculos mu
Icse.ld magis declarant naturae eorurmqux infida dicuntur. Ardjiae explanatiois omniatS' pri.
uatim dicato opere narranda. Quapp ut ingeniii prxdido^nta & reliqua Fubtexet diiertatio.

De fenfibus animalium. CA LXIX

w

ue leniiDus animalium. i_a juaia

8|| X fenfibus ante ca terahoi tadus: deinde guftus.Reliquis fuperaf a multis. Aqlae da
r,us cernat. V ultures fagacius pdorariFJJquidius audiunt talpa obrutae terra:tam
1 gJSrsga/ defo arcp fiirdo naturae elemeto.Prxterea uoce oium 1 fiiblime tedete firmone exau
diuttS: fi de iis qre iritelligere er dicunfiX profugere. Auditus cufh6tum.^Dmojtieeatus.ehufe
& firmonis ufus aldarus.NeclTDfntnatutalitetfurdiftit noaidefint 6drouti.ln mannis oflreis au
ditum e fle non eft uenfimile: fed ad ionum mergere fe folent.ldeo 8i filentiu in mari piicatibus;
s* Auditum 8£ olphatum efle pifabus. CA. LXX,-

S j lices qde aud ttusrnec mebra hnt nec foraminaiaudire tn eos pala e:ut pater cu plau»
fii cogregari feros ad cibu cofuetudine in quibufda urnariis fpe&ef.Er in pifeinis Cae
Si faris gne pifeiu ad nome uenire-quofdaiingulos.ltac^pdunCet dariflime audire mu
gil:lapus:falpa:chromis:3^ ideo i uado uiuere.01faiftu.iiS efiemaifeftu pater.Quippenoeseadc
efea capiuf : 8C priulq appetatiodoraf.Quofda 8i fpelucis latetes filfimeto illitis faucibus fcopu
fi pifcator expelli truelut fui cadaueris agnitione fugietes.Coueniutqj ex alto et ad quofda odo^
resrut fiepia ufta 3i polyputq ob id cogunf in n< flas. Setine qdem nauiu odore fugiurpculrma^
xime tn ptlcium Tangutne.No poteft pecris auelli polypus Idem cunila admota ab odore prinus
refilit. Purpurae quoq? foetidis capianf.Nadereliquo aialium genere quis dubitet? Cornus nus
ceruini odore firpenresfuganf :fed maxime ftyracis:ongani:aut chalcisraut fulphuris formica:
necantur. Culices acida petunttad dulcia non aduolant.

BTadum communem efle omnibus. CA. LXXI.

Atftus lefus orbus ececqbus nullus alius. Na S£ oftreist&Tterreftribusuermibus Quo
exiftimauerf oibus fenfu guftusee.Cur.n.ahosalia fapores appeturiln quo U' l praea»
pua naturx architedlic^ uis. Alia dentibus praedantur :al ia unguibusralia roftri aduci
cace capiuc.Alia latitudine ruut. Alia acumine excauant. Alia fugut.A lia lambuttforbet:madut;

LIBER

etorant.Mec mino? natietas in pedam'minifterio:ut mpiat:diftrahat:teneat:prsmat: pendeantr
tellurem lcabere non ceffent. Quse uenenis uiuat:& quae terra. CA. LXXLL

Enenis capreae Si cotumicesfut diximus)pinguefcunt placidifRma aialia:at ferpetes
ouis.Spedada qdem draconum arte: Aut enim folida hauriunt:!! iam fauces capiut:
quse deinde in {emet couoluti fragut intus:at<j ita putamina excutiunt: aut fi tene.

_ rior e ’8i catuli adhuc aetas orbe apphefa fpira:ita (efim uehemetercg pftrigutmt apu

tata parte ceu ferro;reliqua:quse amplexu tenetur (brbeant/Simili mo auibus deuoratis {olidis
0? cotritio cotenone plurimarSi caetera offa reuomunt.Scorpiones terra uiuunt.Serpentes cum occafio e:
ne pluma, ninu praecipue appetuntrcu alioquin exiguo indigeant potu.Esede minimo Si pene nullo dbo
cu adieruanf Iclufaerficuti aranei quoq? alioquin fudu uiuetes.ldeo nullu interit famaetaut firi
cenenatu.Nam necg caloris uim habent: neq; fanguinisrneq; fudoris:quae auiditate naturali fa-
le augent,ln quo genere oia magis exiti alia:fi luam genus edere anteq noceant. Condit in the.
fauros maxillarum cibum fphingionum 8i fatyro^ genus.Mox inde ftnfim ad mandedum na
nibus exprimit.Et quod formids in annum folemne efbhis in dies uel horas.

- n De dbo Si potu quorudam. _ CA.LXX11I.

| Nu afal digitos habentiu herba alitur lepus: fed 8i fruge. Solidipedes 8i bifulci fues
(omni cibatu 8i radicibus.Solidipedu uolutatio propria.Serrato^e dentiu camiuora

* " " - • 't&forniJ

__ _ _ _ _ v „ t ueteri

i:qq Si fruge 8i herba:!ed ut bibere:{ecedunt.Ruminant praeter ia dida: fylueftriu cerui ra a
nobis aluntur.Oia at iaceria potius q ftatia:Si hyeme magis q se flate ieptenis fere meiibus.Pon
tici quocg mures$mili mo remandunt.ln potuiquibus ferrati detesilambut.Et mures hi uulga
resiquts ex alio gne fint-Quibuscotinui detes fbrbeuut equi;boues.Neutru urihfed aqua quo
que morfu uorant.In africa maior pars ffraruleftate no bibut inopia imbriu. Qua ob carnea.
pti mures libyci fi biberint moriunf Qryge ppetuo fitiente africa gnat:ex natura loci potu care
te cu mirabili mo ad remedia fitientiu.Nacg getuliTatrones eo durant auxilio reperris in corpo
te eo faluberrimi liquoris hauftu ueficis.lnfiduntin eadem africa pardi codefa arbore occul
tatiq? eius ramis in pr^tereutia defiliunuatcg e uolucru caede craffanf.Feles qde quo filentio:
q lenibus ueftigiis obrepunt auibusfq occulto {peculatu in mufculos exiliuntfEx crementa fua
mofla obruunt terraurelligentes odorem illumin.dic.em. fui efl&

Quse inter fe diflideant:& q iter fe conueniant. CA. LXX1111.

Rgo & alios lenius quolda efle q fupradidos haud difficulter apparet. Sunt.n.quse,
dam his bel!a:amicitiseq5.Vnde& arfedus praeter illa quse de qhu fcg eo^e fuis dixi,
mus ladsiDifiidentolores&aqfae. Coruus & ciorius nodu inuice oua exqrentes.
Siti mo coruus & miluus illo praeripiente huic cibos. Cornices-&nodua. A quilae & trochilus
JL 0 CTedinm>)qm rex appellaf auiu.Noduse & caeterse miores aues. Rutius cuterreftribamuftel
h 81 comix.Turtur& py ralis .Ichneumones udpae.Phalages araei. Aqticae anates Sigauiae.Har.
pae K triorches acdpiter.Sorices & ardeolae inuice fbetibus infidiates -Aegithus auis minima cu
* afino.Spinetis fnife fcabedi caufa atteretesinidos eius diffipatiquod illa adeo pauet:ut uoce oi
no rudetis audita oua eiiciat:pulli ipfi metu cadant.lgitur aduolans ulcera eius roftro excauat.
^ w Vulpes &jni]ui. Angues & muftellae:& (uesTESlon uocaf parua auis oua corni frangens: cuius
pulli infeftanf a uulpibus.lnuice haec catulos eius ipfamcp uellit.Quod ubi uiderint coruixon
tra auxiliant:uelut aduerfus coem hoftem.Et acanthis in fpinis uiuitdccirco afinos 8i ipla odit
flores fpinae deuoratesAegithu uero anthus in tm:ut {anguine eo^e no credant coire: multi%
ob id uenefiriis i famet. Diffident rhoes & IeoesiS? mima xque ac maxia.Formicofa arbore fori
ces cauent. Librataraneus fejEilio in caput ferpetis porredae fub umbra arboris fuse : rantaqjui
tnorlu cerebru apprehendit: ut (Irides fubide:ac uertigine rotata:ne filiu qde defup pedetis ru
pere ab eo no fugere queat:nec finis ante morte eft.Rurfus amici pauqnes S^ colubsr. T urtures
& pfitaci:Merulx 8£ turdi.Cprnix&; ardeolae. Cotra uulpiu genus coibus inimicitiis. Harpae 81
I? t*. Wr.- miluus cotra triorchin.Quin 8i affedus idicia lunt et i ferpetibus lmitiffimo axaliu gne. Difla

fut quse arcadia narrat de dno a dracoe feruato:5i agnito uoce hois.De afpide miraculu a Phi.
farcho tradif.ls.n.audor e.Cu ad mefam cuiufdam ueniens i segypto aleref aflidue enixa cata
Ios:quo^e ab uno filiu holpitis !tereptu.llla reuerfam ad coluetudinem dbiutellexifle culpa:
necem intoliffe catulo:nec poftea intedum id reuerlaro.

VNDECIMVS 79

Defbmno animalium. CA. LXXV>

- (Omni quaeitio non obicuram coie<3ationem het.In terreftribus o!a:qoac cor hnt:

{dormire mamfedu eft.Aquatiliu quoqj exigua qda:et qui de caereris dubidtrdormi
Ire rn exiftimanr:no oculoj^j argurnerorquia no hnc genas: uegeipfa quiete cernuntur

_ -placida ceu (bporatarnecg alia q caudis mouetia:&ad tumultu alique expauetia. De

thynnis cofidenrias affirmaf.Iuxta ripas. n. aut petras dormiunt.Plani aut pifciu in uadotut ma
nu faepe tollanf.Nam 8£ delphini balenaecg ftertentes et audiuntur.Infe&a quoq? dormire Hlm
tio apparetrquia nec luminibus qdem admotis excitentur.Ho genitus premitur fbmno per ali¬
quot meies.D inde longior indies uigilia.Somniat ftatim infans.Na 8i pauore expargifdtur:SJ
fudu imi taf .Quidam uero nunqrquibus mortiferi fuifie lignum cotra cofuetudine fomnio^e
inuenimus exempla. Magnus hic inuitar locus:& diuerfis refertus documetis:utrum ne fint ali¬
qua praefata animi quiefcencis.Qaa fiant rdne:an fortuita res fir.ut pleraqtf Et fi exemplis aga-
turprofe&p paria fiant. A uino 8C a cibis proxima atcg in redormitione uanaeffe uifa prope co
uenit.Eft autem fbmnus nihil aliud q animi in medium (e (e receifos. Praeter hominem fomnia
re equos:canes:boues:pecora:capras:palam efl.Ob hoc creditur & in ottmibusquae animal pa-
riunt.De iis quze oua gignuntur incertum eft.Sed dormire ea certum. Verum & ad inleda tran
(earous.Haec na<^ reftanc immenfse fubtilitaris animalia.

CA1I PLINII SECVND1 NAT VR ALIS HISTORIAE LIBER.XI. PROOEMIVM.

De iniedfis animalibus:ut Ibntapes:formicae:&huiafinodi.

ESTANT IMMENSAE SVBTILITAT1S ANIMALI A:Q-, Va»
: do aliqui ea neque ipirare:& line languine efle etiam prodiderunt.

De infedtorum genere. CA. .1.

Vita haec 3C multigena terreflrium uolucniq; uita.A!ia
1 P^nataut apes. Alia utroq; modo ut formicae. Aliqua S£
1 pennis 8C pedibus carenria.Et iure omnia inle&a appella
: ceruicurn loco: nuc pedorum:

j' ‘ - ^ tSsJ ta ab inciiuris:quae _ _ _ _ , _

H at<3ac aIui prsecindta feparant membra tenui modo fiftula cohaere-
/I ‘sSI ! i tia. Aliquibus uero no tota incifura eas ambiete rugas: fed in aluo:

yj u aut fuperne tantum imbricatis flexilium uertebris:nu(qua alibi: ipe ufrplicatif

J|| o e Ff latiore naturae rerum aritificio.

De iubtiliratenaturseinhis. CA. II.

"yyj magnis fiquidem corporibus:aut certe maioribus facilis offidna (equaci materia

fuit.ln his uero tam paruis:att£ tam nullis quae rariof qtauis tam inextricabilis perfe
^,0* Vbi tot lenius collocauit in cuIice^Et fune aliadiflu minora. Sed ubiuifurain
pretendir£Vbi guffatum applicaun^ubi odoraturo inferuir^ubi uero trucufetam
illam 8C portione maximam uocem ingenerauitfQua fubtilitate pennas adnexuiri Praelogauit
pedum crurafDiipoiuit ieiunam caueam uti aluum^Auidaro faguinis & potiffimu huani fititn
accendit? Felum uero g fodiendo tergori quo fpiculauit ingenio^Atq? ut in capari cu cerni no *

poflit exii iras:ita reciproca generauit arte: ut fodiendo acuminatum pariter forbendo<£ fiftulo
fom effet.Quos teredini ad perforanda robora cum fono tefte dentes aflrixitfpotiffimumcg e li
gno dbatum fecitfSed turrigeros elephantorum miramur humeros:tauroruroque colIa:& tra
ces in fublime iatftus:rigrium rapiasrleonum iubas:cum rerum natura nufq magis q in minimis
tota lit. Quapropter qu^e Co ne nofira legentesCquoniam ex iis fpernuntur mulra;eriam relata fa -->/

ftidio damnenr.cum icon templa cione naturae nihil poffit uideri luperuacuum ,

|j-.. ■ i V trum fpirennan habeant languinem. CA. III.

l^jjNfeCfa multi nrgarut fpirare id roe piuadetesrqm uilceri lteriori nexus fpirabihs no
^ '§a|'n5fret ItacB uiuere ut fruges:arboreiq?.Sed plurimuitereflefpiretaligdanuiuat.Ea
de de ca nec (angume iis ee:q fit nullis carentibus corde aut iecore. Sic nec Ipirare ea
qbus pulmo defit. Vn numerofa qftionu feries exorif . I de. n.§i uoce ee iis negat i tato murmu#
te apu.-dcadajjd lbno:& aliis q filis aefi imabunf locis.Nam mihi contuenti lemper fuafit reiy na ^ -

cura nihil I credibile exiftimare de ea. Nec uideo cur magis n polfint trahcf alam calia & uiuere: T

uelqice

uz^/Z~fr~~-

UBER.

§ fpirare fine uifceribus.Quod et in marinis docuw»us:gtH's arcent? fpiritu denfitare:& altita-
dine humoris. Volare quide aliqua Bi aiatu carere in ipfo fpiritu uiuetia.Habere fenfum uidus
generationis atque operis & de futuro et cura. Et quis no fintmebra:quae uelut cannas fenfiis
inuehant-.efle tn iis auditu:oIfachrguftatu:eximia prseterea naturas dona: (blertiam:aft;m:arte:
quis fadle credideririSanguirie no efle iis fateorificut ne terreftnbus qde cudis ue£» file qdda:
ut fepiae in mari (anguinis uires atramern opnneatrpurpura^ generi infedor ille faccus.ficinfe
dis qfquis eft uitalis humor: hic erit (anguinis loco.Sed exiftimatio fua cuique (it,Nobis propo
fitura eft naturas rerum manifeftas indicaremon caulas radicare dubias.

De corpore eorum. CA, Iffl.

Nfeda ur itelligi poffitrno uidetur neraos hre:nec oSTa:nec fpfnas:nec chartilagine:
jnec pinguia: nec carnes:nec crufta quide fragile:ut quaeda marina, nec iure dicef cu*

_ !tis:(ed mediae cuiufda iter oia haec naturae corpus areti file neruo mollius: in reliqs

gtibus ficcius uerius q durius.Et hoc folu iis eft: nec pcerea aliud. Nihil intus nifi admodu pau
cis inteftmuro iplieatu.ltaque diuulfis praecipua uiuacitas:& ptiu fingula^e palpirario. Quia q-
cuqp e ro uitalisiilla non certis ineft mebnsrfed toto in corpore.minime tn capite.Soluque non
mouef nifi cu pedore auulfum.In nullo genere plures funt pedes.Et qbus ex iis plurimi:diua
us uiuunt diuulfa:ut in fcolopendris uidemus.Hnt aut oculos:pterque fenfus tadu &'guftatu:
aliqua 6i odoratumipauca & auditum. De apibus. CA. V.

Ed inter oia pricipatus apibus iure pcipua admirano.Solis ex eo gne hoiumca ge
nitis.Mella concrahutifuccuq; dulciflimuiatque fubtihflimu:ac faluberrinm.Fauos
cofingut & cseras.lllae ad ufus uitae labore tolerat.Opera c6ficiut.Remp.hnt:cofflia
priuatim:ac duces gregati:& quod maxime mipe fit mores hnt.Prsrerea cu fint neqj
manfueti gnis necp feriitn tanta eft natura rej^tut prope ex umbra minimi aialis incomparabile
effecerit cjdda Quos efficaciae iduftriaeqp tatae copemus nerucs/quas uiresfquos rone mediuC
fidius uiros^Hoc certe pftatioribusiquo nihil nouere nifi comune. Non fit de anima quxftio.
Conftet 81 de fanguinerquantolum tamn efle in tantulis poteft. Aeftimemuspoftea ingenium,
Qui ordo naturae in eis, CA. VI.

Yeme conduntur. Vnde enim ad pruinas niuefqj 8i aquilonu flatus perferendos uiV
res^Sane & infeda oiatfed minus diuiquae parieribus noftris occultata: roaturaetepe
fiunt.Circa apes:aut tempoi*: locorumue ro mutata eftiaut errauerut priores.Codu

tur a uergiliapc occa(u:fed latent ultra exortu. Adeo no ad ueris initiu ut dixeremec ut quila in
italia de alueis exiftimat. Alite fabas florentesexeuntad opera:& labores: nullulcg(cum percce
lum licuit)ocio perit dies.Primu itaque fauos conftruunrxaeram finguntihoc eft domos celiaf
que fatiunt.Deinde fobolerpoftea mellarcaeram ex floribus.Melliginem a Iachrymis arborum:
quae glutinu pariunc !3liris:ulmi:arundihis:fucco:gumi:refina.Iis primum alueum ipfum inrus
totum ut quodam tectorio illinunt:& aliis amarioribus faecis contra aliarum beftiolarumaui*
ditates.Id fe fasfturas cofciae quod concuplci poffit.Iis defde fotes quoque latiores rircuftruut.

De uocabulis operis. CA. VH.

Rima fundamenta operis comofin uocant periti rfecuda piffocaeromterria propolin.
Inter coriscaerafque magni ad medicamina ufas.Comofis crufta eft prfa (aporis ama
ri.Piffocseros fuper ea uenit picantiu mo ceu dilutiot.Caerae initiu populorumque e
mitiore gummi propolis craffioris iam materiae additis floribusmundu tame cara:
fed fauojje ftabilimentuiqua oes frigorisiaut iniuriae aditus obftruuntur:odore et nunc graui:
ut qua plerique pro galbano utanf. Praeter haec conueht £ rhithace:quam alii (andaraca:alii ae
xinthu uocat.Hic erit apu dum operanf cibus:q fepe inuenif in fauoiji inanitatibus fepofitus:
8i ipfe amari faporis: (ed plenus humoris cibus.Gignitur aute rore uerno:& arborum (ucco gU/
mi mo:africi minonauftri flatu nigriorraquilonibus melior & rubens.PJurimum in graeris nu.
cibus Menecrates florem ait efle futurae meflis indirium:fed nemo praeter eum.

0=5551 Ex quibus floribus opera fiant. CA. VIU.

^4 Aeras ex ofum arbore (atorumque floribus cofingutrexcepta rumice 8i chenopode.
^ Herba^j haec gna.Falfo exripi£ fpartu.Quippe cu hiipania multa in (partariis mella
herba ea fapiut.Falfo & oleas excipi arbirror.Quippe oliua: pueru plurima examina
gigni certo e.Frudtibus nullis nocetur. Mortuis ne floribus quidem non modo corporibus in
fidut.Operanf intra.lx.paflus.Et fubinde coiumptis in .pximo floribusifpeculatores ad pabula

VfdDECIMVS

$o

ulteriora mittom.No&a deprehenfa? i expeditione excubant fupinaetat alas a rore protegant.

H==} De amatoribus earum. CA. IX.

II Equis miref amore ea^» captos Ariftomachunrfblenfernduodefexaginraannisni-
bil aliud egifTe.Philiftum uero thafiu in defertis apes colentem Agrium cognomina
tu:qui ambo fcripfere de iis. Ratio operis. CA. X.

n, Atio qperisrinterdiu ftatio ad portas more caftro^j Noctu quies in matutinu doec

Iuna excitet oes gemino aut triplici bombo:u? buccino aliquo.Tunc uniuerfe ,puo.

lanttfi diesmitis futurus eft.Praediuinant eri uentos imbre%:& tunc fe continet te-
- dis ltacj; temperie coe!i(hanc n.inter praefeira hnr)cum agmen ad opera pceflit:al ix

fiotesaggerunt pedibu?:aliae aqua ore:guttafq? lanugine totiusxorporisrqbus eft.Quaifc adole
fcentioresad opera exeur:<5£ fupradicla couehut. Seniores intus operanf.Qu.se flores coportat:
prioribus pedibus femora onerantippterid.natura fcabraipedes priore rofirortorarq; onuftae uel fcemfa

/ - - -

remeant farcina pan datae. Excipiuteas temaerquaternarq; exonerant.Sunt em intus quocp offi¬
cia diuiia Aliae ftrmit. Aliae poliut. Aliae fuggerut. Aliae cibu coparat ex eo qd' alitu e. Necg.n.fe
pati uefcufnc iaeqlitas opisraut cibi fiat & tp's.Struut rutfufea orfa cocameratoe alueiitextucp-
uel ulqj ad faroma te&a dediicuntilimiribus binis circa finguios arcusrut aliis intretraliis exeat.
Faui lbperiore parte affixirc^ paululum etiam lateribus flmul haerent:^ pedent una. Alueu non
cotingunttnuc obliquirnuc rotundi quili ter pofcir alueus:aliqn & duo^,; geneticum duo exa
mina concordibus populis diffundes habuere rirus.Ruentes eseras fulciunt pilane indar interi
us a folo fornicatisiut fi r a ditus ad (araendu.Primi fere tres uerius inanes ftruunfrne promptu
fit quod inuitet furante.Mouiffimi maxime implenf mellendeoq? auerfo alueo fauf eximutur.
Gerulat-fecundos flatus captant.Si cooriatur procellaiapprehenfis ponduxulo lapillis fe librat.
Quidam in humeros. eum imponi tradut.luxta uero terram uolant maduerfo flatu uepribus
hebetaro. Mira obferaatio operis.Ceffanriurn inertiam notanrcafbgsntimox & puniunt mor-
te.Mira mondiria. Amoliunf ofa e medioiouTTrcp inter opera fpurcitise iacet.Quin & excremc
ta operantia intus ne longius recedanrunum congefta in locum turbidis diebus 8i operis ocio
egerunt.Cum aduefperafcitrin alueo ftrepunt minus ac minusrdonec una rircumuoletreodem
quo excitauitbbmbdiceu quietem capere imperans.Et hoc cafl rorum more.Tunc repente oes
conricefcantDomos pri m ufrif gl ebriis excedi fica nt:d einde regibus.

De fucis. CA. XI.

a

II fperaf lirgiorpuetus-adiidun^ cotubernia & fucis.Hce cellapi minimarfed ipfi ma
ioresapibo.Sur at fuciimeaeukp uelut Jpwetfedatjapesrnouiffimacc^ a feffis 8t ia eme
ritis fcnoiataeiferorinus fbetusj# qfi leraitia uetagg apu.Quaobre lperar iisiprimcfeg

in opera expellartardates fine claemetiapumur .Necg in ope tantu: fed in feru adiuuat eas;mul
tu ad calore coferete turba. Certe quo maior eo^r fuerit multi tudoieo maior fiet examinupue
tus.Cu melli coeperint tnaturelcererabigot eos.M ultee fingulos aggrefle truridat.Nec id genus
tiifi uere cnfpictf Fucus adeptis al’s in alueu reiedfus ipfe careris adimit. Regias iprioribus fu¬
turis in una ptealgd exxmut_3ii^lis:magnLficas:f^aTatas:tubercu!o emineres Q__ dfi exprima
turrnon gignuntur fobo! -s -Sexangulae oes cellxra fingulo^c eat pedu opere. Nihil ho^c (laturo
tempore: fed rapiunt diebus (e renis munia.Et meile uno altero uead fummu die cellas replet.

BQ^uae natura mellis. ^ CA. XII.

Enit hoc ex aere:& maxfe fide^ exortu pcipueqdn ipfo fyrio expledete fitrnec oino
prius uergiliap^ exortu fub lucanis tpibus.l racg cu pria aurora folia arbo^ meile ro.
fcida tuemuf Ac fi q matutino fub ditio fueretundas liquore uefles:capilluq?cccre-
tiS fenriut.Siue ille e coeli (udor :fiue qda fede bz (aliuarfiue purgatis fe aeris fuccus:fiue aq e 8i pu
rus ac Ifqdus & fur naruraetqlis defluit prfo.Nuc uero e tata cades al titud fe:multucp duuenit
fotdefcesiXobaio terrae halitu tfedus.Prdeterea a fraderac pabulis potusr&l \ urricujos agefhis
apu.Ore.n.eu uormir. Ad hrc fucco floiy corruptus:3d alueis Macerarusitotiefq? mutatus. Ma
gna tn coddlis narurx uol aptate affert. Quacoptima mella, CA. XIII.

;?iBi oprimus femperrubi jQPtiinorum doliolis florum ccnditur. Atticae regionis hic:6d
I ficulae hymeto 8£ hybfa ab Iocis:mox callimne lKiTaEft autem initio mel ut aqua di
jjfutu Sf primis diebus feruetmt mufla: &q? purgat. Vicefimo die .craflefcit.Mox cb.

ducitur tenui membranarqua femoris ipfius fpuma cocrefcitSorbetur optimum 8i
minime fronde infe&um e quercusrtiliae arundinum foliis.

‘+**’

I

aQijae genera mellis in fingulis. CA. XIIII*

Vmma gde boniraris natione coftat Cut fupra diximus)pluribus modis. Aliubi .n.fa ,
ui caera (pectabiles gignufrut 1 pe!ignis:firilia. Aliubi mellis copiarut in creta: cypro:
j A ’ ' africa. Aliubi magnitudie:ut x (eptetricalibus:uifo ia i germania odio pedu Iogitudls

fauo: i caua parte nigro Jn quocunq? tame tradlu terna iimt mellis genera. Vernum ex floribus
coftrudo fauo:quod ideo uocafanthinu.Hoc quidam attingi uetantiut largo alimento aalida
exeat foboles.Alii ex nullo minus apibus relinquut:qtri magna fequa£ ubertas magnos^ fydepi
exortu.Praeterea folftitio cu thymum & una florere lapiunt: pripua cella^ materia.Eft autem
in eximendis fauis neceflaria difpeniatxo:qm inopia cibi defperant:moriunturq5:aut effugiunt.
Cotra copia ignauiam affert.Madem meile no rhithace pafcunt.Qui aut fiint di ligent ioresiex
hac uindemia duodecima parte apibus reliquunt.Dies ftatutus inchoandi ut quada lege nam.
Tae:fi fdre aut obleruare holes uelintitricefimus ab edudto examine:fereq$ maio menfe mcludif
haec uindemia.AIteije genus eft mellis aeftiuirquod ideo uocaf horeu a tepefliuiratepcipoaip.
fo lyrio expledefcente pofl folftitiu diebus.xxx. fere.Immenfa circa hoc fubtilitas naturae morta
libus patefada eflrnifi fraus holum cudla pernide corruperet.Nancg 3b exortu lyderis cuiufcu
cg:fed nobilium maxime aut coeleflis arcus fi non fequanf imbres: ied ros tepefcat (olis radiis.
„ ^ ™ Medicamenta no mella gignun£:oculis:ulcenbus:inrerni(queui(ceribus:dona coeleftia.Quod

fi fe ruef hoc iyrio exoriete: cafuque cogruat in eude die:ut fepe Veneris:aut Iouis Mercuriiue
‘ exortus: no alia fuauiras:ufufque mortaliu malis a morte uocandis q diuini nedtaris fiat.

Quomodo probentur mella. CA. XV.

1 EI plenilunio uberius capif: ferena die pinguius.ln omni meile quod per ie fluxit:ut
f Bd&l 1 oIeumque:appeilatur acoeton-maxime laudabile efl. Aeftiuum omne rutilu:
d *ca( ut diebusjcofeclu ficcioribus. Aptiffimu in ariflimatioe e thymo coloris aurei: iaporxs

v ftgrariflimi: cu fit palam doliolispiguetrnarino e rore fpifiutri .Quod concrelcit aut:hoc minime

^ Iaudaf .Xhimofum non coit:8i tadlu praetenuia fila mitrit:quod primu grauitaris arguroenmro

J eft: Abrumpi ftatim 8i refilire guttas:uilitatis indidum habetur .Sequens probatio ut fit odora
' tum:S<: ex dulce reglutinolum perlucidum. Aeftiua mellatione decima partem thafio Dionyfia
apibus reliqui placet:fi pleni fuerint aluei.Si minus pro rata portionetaut fi inanes:omnino non
: attingi.Huic uindemise attici lignum dedere initium caprificialem diem uulcano facrum.

H- - De tertio genere mellis:Si quomodo apes probentur. CA. XVI.

Ertium genus mellis minime probatiyfilueffre:quod ericeu uocant.Conuehif pofl:
primos autuni imbres cu erice fola floret 1 filuis.Ob id arenofo fimileJGignif id ma
xime arduri exortu a pridie idus feptebris.Quidam aeftiuam mellatione ad arduri
exortu proferunt:qm ad atquinodium autuni ab eo fuperfunt dies.xiiii.& ab aeqnodio ad uer
giliags occalum diebus.xlyiii, Plurima fit erice:athenienfes tetradice appellant:eft in euboea fila
rum:quam putant apibus efle grati {fima fortafiis quia tuc nulla ex alia fit copia.Haec ergo mei.
latio fine uindemiae:& uergtlia^» oecafu idibus nouebris fere includif.Relinqui ex ea duas par.
tes apibus ro perfuadet:& femper eas ptes fauo^iq habeat rhitace. A bruma ad arduri exortu
diebus.lx.fomno alunf fine ullo cibo. Ad arduri exortu ab sequinodio uerno tepidiore trado
? .V'- iam uigilant.Sed etia tunc alueo fe cotinent: feruatofque in id tepus ribos repetut.In italia uero

hoc ide a uergilia^ exortu faciunt:& in eu dormiunt. Alueos qdam in exitnedo meile expedut:
ita dirimeres qtu relinquant. Aequitas etiam in eis obftringif ferutque focietate frauda alueos
mori.In primis prscipf ut lauti purique eximat mella.Furem St mulie^j roenles odere.Cu exi
munf mella:apes abigi fumo utiliffimu:ne irafcanf :aut ipfae auidae uoret.Fumo crebriore etia
ignauia earum exdtaf ad opera.Na ubi incubauere fauos liuidos faciut.Rurlus nimio fumo in
flriuntunquapi iniuriam celerrime fentiunt mella:uel minimo cotadu roris acefcetia. Et ob id
L lnter gener? (eruaCquod acapnon uocant.Album mei non fit quod bithymu eft:fed oculisji

plceribus aptiilimumSFcEtus quo'nam mo progenerarent:magna inter eruditos & fubtilis quas
uel appor’ frio Fu ft.Apu.n. coitus uifus eft nunq.PIures exiftimauere oportere confici floribus compofitis:
tari apte atque utiliter. Aliqui coitu unius:qui rex in quoque appellef examine.Huncefle folum ma

rem:praecipua magnitudineme fatifcat.Ideo foetu fine eo n5 edi: ape (que reliquas tanq marem
foeminas comitari:non tanq ducera.Quam probabilem alias fententiam fucorum euentus co.
arguit. Qus enim ratio . ut idem coitus alios perfedosurnperfedos generet alios? Proprior ue.
ro prior exiftitmtio fieret:ni ruifus alia difficultas occurreret.Q_uippe nafcuntut aliquando

VNDEQMVS

S*

in extremfs fanis apes grandioresrqaac cseteras fugant.Oeftrus aocatur hoc i»a!um:qtio na mo
do njfcensrfi ipfae Ce fingu fQuod certu eftrgallinap: modo incubant.ld quod exclufum e(T pri
mi uermtculus utdef candidusriacens tranfuerfas:adhaerenfcp itarut pafcere uideaf.Rex ftatim
mellei coloris ut eledto flore ex 01 copia fadtusrneq; uermiculusded ftatim peniger.Caecera rur
ba cu forma capere ccepit nymphae uocanfiut/ucnfirenesiat^ cephenes. Si qs alterutris capita
dematpriufq penas habeat: grariftiroo funt pabulo matribus. Tepore jpcedeteinlhlat cibos:
atep incubat tu maxime murmurates caloris ut putat faciedi gratia neceffarii excludedis pullis:
donec ruptis mebranis:q fingulos cingutrouoiy mo uniuerlum agme emergat.Spectatu hoc ro
roae cSfolaris cuiufda luburbano alneis cornu laternae: traflucido fadtis. Foetus intra.xlv.diepa-
gitur.Fitin faois quibufda qai uocaf clerus amarae durida caeraercu fbetu lde no eduxere mor
bo aut ignauiarautiofbecdditare naturah.Hic eft abortus apu. Protinus aut edu&i operantqua
da difcipima cu matri bus.Regecg iuuene aequalis turba comitaf. Reges plures inchoanf ne de-
fint.Poftea ex iis loboles cu adulta efle coepit cocordi fufFragio teterrimos necat:ne diftrahant
agmina.Duo aut gna eoi*::melior rufius cf nigenuariufqj.Omnibus forma fetnp egregia:& du¬
plo q caereris maior. Pennae breui ores: crura redaungTeffus celGor.ln fronte macula quoda dia¬
dematas cadicans.Mul tum etiam nitore auulgo differunt.

Qus regiminis ratio, CA. XVII.

Vaerat nunc aliquis: unus ne Hercules fuerit? & quotLiberipatres? 8i reliqua uetu-
rta (inr obruta? Ecceinre parua:ui!Iifque noftris annexa: cuius aflidua copia eftrno
coftat inter audtores Rex nullu ne folus heat aculeu maieftate tantu armatus:an de¬
derit eu qde natura: fed ufum efle tantu negauerit. illud coftat uperatore aculeo no uti.Mira pfe
beii circa eu obedientiateu ,p cedit una eft. Totu examen circa eu conglobaf :cingit:,ptegit:cerni
no panf Reliquo tpe cu populus in labore efhiple opera imus Circuit limilis exortam? {olus im
munis.Circa eu fatell.tes qda.lnftorefc^ aflidua cuftodietes audoritate. Procedit foras non nifi
naigrato examine. Id mulro intelligif ante aliquot diebus murmure intus ftrepete apparatus in¬
dicio die fepeftmu eligeciu.Si qs ala ei detruncenno fugiet exame.Cu jceflere: fequsq; pxima
illi cupit eflerSi mofficio colpici gaudet.Feflumhueris fubleuant. Validius fatigatum ex toro
pottat.Si qua laflams def?cit:aut forte aberrau tiodorepfequif. Vbicuc^ ille cofeditnbf cudat?*
caftra funt. T uc ofteta faciut pri uata ac publica uua depedete i domibus teplis ue fepe expiata
magniseuentibus.Sedere in ore infantis Platois:tunc et fuauirate illa pdulcis eloqui porrenden
res.Sedere in caftris duos Orufi lperatorisrcu profperrime pugnatu apud arbalonem eft .haud
qu3q perpetua arufpicu coiecftura q di^e id oftentu exiftiraat.Semg duce prchenfo totutenetur
agmen. Amiflo dilabif: migra tqj ad alios.Efle uticg fine rege no poflunt-lnuire aut Iterimut eos
cu plures fuere:potiufcp nafcentiu domos diriuut.Si puentus defperatur:tuc& fucos abigunr.
Quiq de iis uideo dubitari: ppriucp iis genus efle aliquos exiflimare.Sicut furibus gradiffimis
inter lllastfed nigrisrlaracg aluolta appellatistquia furrim deuorer mella.Certu eft abapibus fo¬
cos interfici. Vtiqj rege no hnt.Sed quo fine aculeo nafcanfiin qftione efl. Humido uere melior
foetus:ficco mei copiotius.Quod fi defecerit alicuius aluei cibusdperu in pximas faaut rapinae
ppofiro.At illae cotra dijrigul ademiSt fi euftos adfit alterutra pars que fuis fauere fentieno ap¬
petit eu.Et aliis quocg faepe dimicant caufis:ea% acies contrarias duo iperatores inftruut.Maxi
roa rixa 8C incouehendis floribus exorta:&: fuos quibufq; euocantibus.Quae dimicatio iniedu^
pulueris:aut furno tota difcutirur.Recondliantur ueroiadeuieLaquamulfa.

E>e genere apu m:& quae inimica apibus. CA; XVIJL

Pes funt 81 ruflicae filueftreft^horridse afpedlurmulto iracudiores:fed opere ac labo
re pflantes. Vrbana^i duo genera.Oprimae breues:u3riae<^:8din rotunditate copa&i
les.Deteriores logte-SC qbus fimilitudftuefpa^tetianu deterrimae ex iis pilo fe. In po¬
to funtquaedaalbaerq bis in mefe mella faciut. Circa thermodoonte aut fluuiu duo gna.Aliapi
quae in arboribus mellificant. AI iarum quae fiib terra:triplici caeratum ordine uberrimi prouen
tus.Acaleqtn apibus natura dedit uentri colertuiad unu ictum hoc infixo.Quidam eas ftatim
emori putant. Aliqui non nifi in tantum adadorut in teftinum {aepeaflequaf.Sed fucos poftea
efle-.nec mella facere:uelut caftratis uitibus.Paritercj & nocere & prodeffeidein definere.Eft in
exemplis equos ab iis occifos.Odere foedos odores: procul fugiunt: (ed 8C infedos.Itac^ unguen
ta redolentes infeflant.Ipfae plurimorum animalium iniutiis obnoxiae. Impugnant eas naturae
dufdem degeneres uefpae atej crabrones:& e culicum genere qui uocantur muliones.Populanf

ija, izMtf*

iJWlUVp

dt&&f

ael fila

hirundines:& quaedam aliae aues.Infidianfaquatibus ranae’quae maxima eajy eft curatio: tu cu
fobole faciunrinec eae taru quae ftagna riuofcy obfident:uerum & rubetae ueniut uiu c:atrepeB
tefqj foribus opertas lu£Hant:ab hoc ipatio prouolant:c6feftimq? abrjpiunf , Nec ienttre fSus
apum ranae traduntur.Inimicae Si ouer.difficile (e a lanis eaijd explicantibus. Canere p,/ etia odo/
re ii quis iuxta coquat examinaf .Quin 8i morbos fuapte natura fenttut: Index ecji rnfticia tor
pens.Et cu ante fores in tepore folis promotis aliae cibos roiniftranf.Cum defundas progerur.
Funerantiurncg more comitantur exeqdias.Rege hac pe fle confumpto:moeret plebs igmuodo
Iore.Non cibos couehunt.Nonprocedunt.Trifti tanrum murmure glomerantur circa corpus
eius.Subtrahitur itacg deduda multi tudineialias fpedanres exanime ludum no minuunt.Tuc
quocg ni fubueniatur:fame moriuntur.Hylaritate igitur:& nitore finitas ^ftimatur.

De morbis apum. CA. XIX;

jf Vnt 81 operis morbi:cu fauos non explentrderon uocant.Iide blapfigonia:fi fcetuna
jjjnon peragant.lnimica & echo eft refultanti fonorqui pauidas alterno pulfet ictu.Ini/

_ i? mica 8i nebula. Aranei quocg uel maxime hoftiles cum Praeualueremt intexarrenecat

alueos.Papilioetiam ignauus 8i inhonorarusdumimbus accenfis aduolans peftiferrnec uno mo
do.Nam 8i iple cceras depafdrur:Si relinquit excrementa:qbus teredines gignunt'. Filis et arane
us quacuncg inceflent ala^e maxime lanugines obtexit Nalcutur Si x ipfo ligno teredinesiq cz
ras prxcipua ap petii t.fnfeftat 3i auiditaspaftus nimia florum (arietate uerno maxime tempore
aluo cita.OIeo quidem non apes tantuded omnia infeda exanimantu r: praecipue fi capite ondo
in Iole ponamur. Aliquando Si ipfae contrahunt mortis fibi cau&s: co (en fere eximi mella auide
uorantes.Caetero praeparcae:S£ quae alioquin prodigasratq; edacesrno fecus ac pigras 8i ignauas
perturbent. Nocent 3f fua mella ipfisrill taeq; ab adDerfa parte moriuntur:tot hoftibus:tot cafi.
bus:8i quota portione eorum commemorataitam munificum animal expolitu eft.Remedia di/
cemus fais lods.Nunc enim fertno de natura eft.

De cotinendis apibus:& quomodo reparentur. CA. XX.

! Audent plaudi atqj tinnitu aeris :eocg conuocatur.Quo manifeftum eft auditus quo
9 inefte fenfum.Efiedo opere:edudo fbeturfundae munere of: exercitatione tn fole
nem hnt.Spatiataecg in aperto:# in altum dataegyris uolatu editis tum demu ad cu
bum redeunt. Vita eis Iongifuma:ut profpere inimica ac fortuita cedant: feptenis annis uniuerfa
Alueos nunf ultra.X.annos dufafle proditur. Sunt qui mortuas fi intra tetftum hyertie ieruenf:
deinde fole uerno torreantunac ficulneo cinere toto die foueantunputenr reuiuifcere. In fotu
nero amiflas reparari uentribus bubulis recentibus cu fimo obrutis. Virgilius muencoje corge
exaiatotficut equope uefpas atqj carbones:ficut afinoiy Icarabeos mutante natura ex aliis quaeda
ift alia.Sed ho£i oiuitt coitus cernunf.Et tn in fetu eadem prope natura quae apibus.

jt : De uefpis Si crabronibus. CA. XXI.

jj Efpsc in fublimi e luto nidos fariunt:# in iis caeras: Crabrones cauernis ac fub terra.
S j Et ho pe omm fexangulae ceilircatera aut cortice 8i arena: foetus Si ipfe insqualis:
ut barbanisialiuseuolat:# alius in nimpha eft:alius in uermicuIo.Et autumno non

uerno oia ea.Plenilunio maxie crefcunr. Vefpae:q ichneumoes uocanf(funt aut minores q alia)
unu genus ex araneis perimut phalangiu appellatu:# in nidos fuos ferut:de!de itlinut. Et ex iis
ittcubado fuu genus pereant. Praeterea oes carne uefcunf cotra q apestquae nullu corpus attin/
gut.Sed uefpae mufeas gradiores uenantur:5i amputato iis capite:reliquu corpus auferunt. Cra
bronu filueftres in arbop^ cauernis degunt. Hyeme ut caetera infecfta condunf. Vita bimam no
tranfit.Iftus eopi haud temere fine febri no eft.Autftores fut ternouenis pudlis interfici hoiera.
Aliopi qui miriores uidentur duo gna.Opifices minores corpore:qui moriunf hyeme.Marres:
quae bienio duratui Si elemeres.Nidos uere faciut fere qdrifores:in quibus opifices generef.lis
educaris:alios deinde nidos maiores finguntrin quibus matres futuras producant. Iam tunc opi
fices fungunf munete:8i pafcut eas. Latior matru fpeciesrdubium^ an habeant acu!eos:qa non
egrediunf.Et his funt fui faud.Quida opmaf otbus his ad hyerne deddere aculeos.Nec crabro
num aut nec uefpape gni reges aut examina: fed fabinde renouatur multitudo fobole.

• - ? De bobicibus:& bobyIi:& necydaIo:& qs prfus bcbicina uefte fue nerir.CA. XXlfi

jj Vartum inter haec genus eft bombicu in afiyria puenies:maius q fupradida. Nidos
| luto fingut (alis fpede applicatos Iapidi:tata duritia:ut fpiculis perforati uix poffint.
In iis & caeras largius q apes fadunttdeinde maiorem uermiculu.Et alia ho origo;

VNDECIMVS

Si

E gtadiore uermiculo gemina protedes ftn generis cornua. Hi erucae lunf.Fidddnde: tjuod uo
catur bombylis:ex ea necydal us.Hx hoc in fex mentibus bobices. Telas araneole mo texunt ad
uefle Iuxucg foemina^etq bobicina appellaf.Pria eas retorqueri:rurfu% texere (uenic i Ceo cnu
lier Paflaphile Latoi filia no fraudeda gtfa excogitatae rois:ut denudet foemina ueftis bobicina pjatiS

Debombicecoa. CA. XXHL

T in co infula nafei tra iunf cupreTi:terebinthi:fraxini. Quercus flore imbribus de ^

Vcufiem terrae halitu aiante.Fieri aut primo papiliones paruosnudofqs.Mox frigora <?•

ipatientia txillis inhorrefcere:& aduetfus hyeme tunicas fibi inftaurare denfasrpedum
a (perita te radente foliose lanugine in ue!lera.Hanc ab his quoqj cogi (iibigiq$ unguiu carmina-

rione.Mox trahi inter ramos tenuari ceu pedine.Poftea apprehenfam corpori inuofai nido uo Uef fn terra
lubili.Tunc ab hoie tollirfkffilibuf^ U3fis tepore 3i future efca nutriri. Atcg ita fubnafeifui gene uej furfuB4
ris plumasrqbas ueflitos ad alia penia dimitti.Quaeuero capta fint lanificia humore more ca:-
rae Ienrefceretmox in fila tenuari iunceo fulo.Nec puduit has ueftes etia uiros leuitate ufurpare

ppter onera arflitia.In tm a lorica gereda difceflere moresrut oneri fint etia ueftes.Aflyria tnbo , _ j

bioe adhuc fbeminis cedimus. De araneis:& generatione eop. CA. XXI1I1. ^

Raneoije his no abfurde iungaf naturatdigna uel papae admirarione. Plura aut hoi«
funr gna:nec didlu neceflaria in tata notitia.Phalangia ex iis appellaf: quorum noxii
morfustcorpus exi guu:uariu:acuminatu:adialraingredienriu. Altera eo^ fpeciesni ufafTulurri
gri prioribus cruribus IogifTimis.Oibus internodia terna rn cruribus Iupoijd mo.Mi. uej n0mfe

nimi no texut; Maiores i n terra cauernar^ exigua ueftibula ppandut. Tertiu eorude genus erudi
ta operatione cSfptcuu.Ordif telasttantiqj operis materiat uterus erus fuffiatrfiue ita corrupta
alui natura (laturo tepore(ut Democrito placet)fiue eft intus quaeda lanigera fertilitasttam mo-
derato unguettam tereri filo:& tam aeqli dedunt (lamina ipfo (e podere ufus.Texere a medio v
dpitdrrinato orbe (ubtemina adnedlestmaculafq; paribus femp interuallis:fed fubinde crefcen
nbusexaguflo dilatas idiflblubili nodo iplicat.Quata arte celat pedicas (cutularo rete ad capie
das mufeas circa gra flantes ?q non ad hoc uidetur pertinere cribrata pexitas telae:&: quada poli. ul’ plaxftas
tura artis:ipia per fe tenax ratio textrinaeifq laxus afflatus ad non refpuenda quae ueniantffinus r
dereh&o laxo praetenti fuma parte:ut arbitrari liceat illa:quae difficile cernuntunatep utin pla-
gis lineae offenfe praecipitant infimu. Specus ipfe qua cocameratae architedura?& contra fri- j

gora quanto uillofior^cj remotus a medio aliudq; agenti fimilis indufus uero fic ut fit nec ne in
tus aliquis cerni non poffit. Age firmitas quanta irrumpentibus uentisfqua pulueruro mole de-
graoame? Latitudo telae faepe inter duas arbores cum exercet artem 8i difeit texere.Longitudo

e

fili aculmieiac rur fus a terra p illud ipfa uelut reciprocatio: fubitqj pariter ac fila deducit.Cum
aero captura inciditref uigilansrSi paratus ad curfum.Licet extrema haereat plaga femper in me-
dium currinex quo fic maxime totum concutiendo implicet.Sciffa protinus refidt ad politura
fartiens.Naqj & lacertarum catulos uenanturHos primum tela inuoluentes:8i tunc demum la
bra utracg morfu apprehendentes amphitheatrali Ipedaculo cum contingit.Sunt 8£ exeo augu
ria.Qufppe incremento amnium fururottelasfuas altius tollunt.Iidem fereno non texununubi
Io texunt.Ideocg multae araneae imbriu figna lunt.Foeminam putant efle quae texat:marem qui
uenatur.Ita paria fieri merita. Coniugio aranei conueniunt crumbus.Panunt uermiculos ouis fi
miles.Nam nec diferri horum genitura poteflrquoniam in ledorum uix ulla alia narratio efl.Pa
riut aut oua in telas expanfatqa fahuntrat^ ita emittut.PhaIagius tm in ipfo {pecu incubat ma uej omnia
gno numero.Qui ut emerferit:matrem confumit: faepe & patrem. Adiuuat.n.incubare.Pariunt
aut tricenos:Caeterae pauciores. Et incubant triduo.Columatur aranei quater (eptenis diebus, uftrecdos
De (corpionibus. CA. XXV.

alrailiter his 8C fcorpiones terreftres uermiculosouorum (pede pariunt: fimiliter^ pe r - ■

rimunr.Peftis fporruna ueneni ferpenriumrnifi q> grauiore (upplido lenta per tridu- uel pereunt
um morte conficiunt. Vi rginibuslaetali femper idu:&foemims fere in totum. Viris
autem in maturinorexeuntes cauemis priufq aliquo fortuito ictu ieiunum egerat ue
nenum.Semper cauda in idlu efbnulloqj momento meditari ceflatrne quando defit occafioni.

Ferit obliquo i diu 8: inflexu. Venenum ab iis candidum fundi.Apollodorus audor eft in noue
genera deicriptis per colores maxime (uperuacuosiquoniam nonefl fcire quos minimeexiria
les praedixerft.Geminos quibufdam aculeos efle:mare% faeuiffiraos.Nam coitum iis tribuit. In
telligi autem gracilitate Si longitudine. Venenum omnibus medio diecum incanduere fdis at-

LIBER

doribas.Itemcg cu firfuntrinexplebiles potu.Conrtat 81 leptena caudae iternodfa feuiora ee.Pfa
ribus.n.fena lunt.Hoc mala africae uolucre et auftri fadut:padendbus brachia ut remigia fubk
uantes. Apollodorus idem plane quibufda inefie penas tradir.Srepe plylli:qui reliqua^ uenena
terra^ inuehentes quaertus lui cau(a:peregrinis malis impleuere iralia Hos quocg importare co
nati funt.Sed uiuere intra ficuli caeli regione no potuere. Vifunf tamen aliqn in italia:ied inno.
cui:multilqj aliis in Iodsrut drca fapi in regypto.ln fcythia interimunt et rues:alioqn uiuariores
contra uenena taIia.Nigras qde celerius fi in aquam fe immerferit.Homini itrto putatur eiTe re.
medio iplo^j cinis potus in uinotaut oleo merfus.Magna aduerfitate cu fteliionibus putat ee:
innocuos durabat iis:qui 8i ipfi carent (anguine lacerta^ figura. Atqj icorpioes in totu nulli no
cere:qbus non fit fanguis.Quidam Si 3b~ipfis faetu deuorari arbitranf. Vnu mo reliqui lolernf
fimum:& cui fe ipfius matris clunibus iponendo tutus 8i a cauda & a morfu loco fiat.Hunc ee
reliquo^ ultoremrquipoftremo genitores confidat fuperne. Patiuntur autem undeni.

De rtellionibus:& de cicadis. CA. XXVI.

Hamadeonu ftellioos quodamo natura hnt:rore rm uiuentes praeterq araneis .Simi
| lis dcadis uitarqua^ duo gna. Minores qua: primae proueniuttqaaeue nouilfime pe/

^ o^.v » * - - reut-Suc aut mutae.Seques e uolaturadre maiores: q canut uocaf achetae. Et q mino

trft tettigo res: ex iis (unt tettigometrae.Sed ille magis canorae.Mares carat in utroqsgne.Faemfae filet. Ge
tuae

4 ~ ^A

tes uefcuntur iis ad oriente:et parti opibus abudantibus. An coitu mares pferut:a coitu foemi.
nastouis earum correptisiquae fut cadida.Coitus fupinis. Afpe ritas praeacuta in dorfo:qua exca
uant foeturae locu in terra.Fit primo uermiculus.Dein ex eo quae uocaf rettigometra:cuius cot
tice rupto drca folrtitia euolarmxrtu femp.Primu nigra: atcg durae. Vnu hoc ex iis quae uiuut:
8C fine ore eft.Pro eo quida acculeatu linguis fimiletEt hoc in pe&ore:quo rore lambut.Pedhis
jpfuna fiftulofum.Hoc canunt achetsemt diximus.De cmtero in uetre nihil eft.Excuarae cu fub#
uolantihuorem reddunr:quod folu argumentu eftirore eafde ali.Iifdem fblis nullu ad excreme.
ta corporis forame.OcuIis tam hebetesmt fi quis digitum cotrahens:ac remittens iis appropia.
quet:tranfeant.Quidam duo alia genera faciunt earum.Surculariam quae fit grandior:frumen.
tariam:quam alii auenariatn uocanr. Apparet.n.fimul cum frumentis areicentibus. Cicadae non
nalcuntur in raritate arbo^.Iccirco funt cyrenis drca oppidu:nec in campismec in frigidistaut
umbrofis nemori bus.Eft quaedam Si iis locorum differentia. In milefia regione pauds funt Io/
cis.Sed in cephalenia amnis quidam penuria ea £>:& copia dirimit. At in rhegino agro filent oes.
Vitra flumen in locris canunt. Pennarum illis natura quae apibus:fed pro corpore amplior.

De penis infecrto£':& fcarabeis:& reliqs fcarabeo^ generibus. C A. XXVII.
^Nlecfoje quaeda binas gerunt pennas ut mufcae:quaeda quaternas ut apes.Mebranis
|| ut ricaase uoIant.Quaternas hnt quae aculeis in aluo armanf. Nullu cui telu:in ore:
1 pluribus q binis aduolat pennis. Illis enim ultiois caufa datu:&his auiditaris.NulIis

_ «jepge penre reuiuilcut auulfae.Nullum cui aculeus in aluo bipennae eft.Quibufda pen

narum tutelae crufta fuperaenit:ut fcarabeis.Quorum tenuior fragiliore^ penna:iis negatus acu
feus.Sed in quodam genere eorum grandi cornua praelonga bifulds dentata fordpibus in cacu
mine(cum libuit)ad morfum coeuntibus.lnfantum remediis etiam ex ceruice fufpendunf.Lu/
canos uocat hos-Nigidius. Aliud rarius eorum genus:qui e fimo ingeris pilas auerfi pedibus uo
lutat:paruolq$ in iis contra rigorem hyerois uermiculos foetus fui nidulantur. Volitant alii ma.
gno cum murmure aut mugitu. Alii focos Si prata crebris foraminibus excauant nodhirno fbi
doreuocales. Lucent ignium modorio&u laterum & clunium colore lampyridesmunc penna,
rum hiatu refulgentesmunc uero compreflu obumbratae non ante matura pabula:aut poftde.
feerta confpicuae.E contrario tenebrarum alumnae blattae uiram lucemqj fugiunt in balnds ma
xime humido uapore prognarae.Fodiunt ex eodem genere rutili:atq$ praegrandes fcarabei tellu
rena aridam: faiio fqj paruae & fiftulofae modo fpongiae medicato meile fingunt.ln thraciae parti
bus iuxta olinthum locus eft paruusu quo unum hoc animal exanimaf:ob hoc catharolethrus
appellatus.Pennae infedlis omnibus fine fcifTura:nulli cauda nifi lcorpioni.Hic eo^ fotus & bra
chia habet:& in cauda (piculum. Reliquorum quibufdam aculeus in ore ut afilo:fiue tabanum
dici placet.Item culicibus 8t quibufdam muicis.Omnibus autem his ore & pro ligua funt hi cu
lei quibufdam hebetesineq; ad pundfum:fed ad fudlum:ut mufearum generi:inquo lingua eui.
densfiftula eft.Nec funt talibus dentes. Aliis cornicula ante oculos praetenduntur ignauia:ut
papilionibtis.Quaedam infera carent pennis:ut fcolopendrae.lnledtorum pedes quibus funt in

VNDEQMVS

8?

i- Qr~/£y

uel femi¬
nibus

‘*?i / V*/V

obliquam moaentar.Ou orudam extremi longiores foris curuanturtut locuftis.

De locuftis. . CA. XXVIH,

IAe pariunt in rerra demiflo fpinae caule oua codenfa autuni tpe.Ea durat hyeme fub
terra.Subfequeti anno exitu ueris emittunt paruas nigranresra’ fine cruribusipenifqj
reptates.Iraq? uerms aqs fntereut ouariicco uere maior puenrus. Alii duplice eajjj fae
nirgeminuqj exitu tradut. Vergilia^t exortu parereideide ad canis ortu obire:& alias
renafci.Quidaardiuri occa fu rena ici. Mori matres cu pepererint certd eft uermiculoftatimcir.
ca fauces innalcenteiqui eas flranguIat.Eode rpe mares obeut.Ta friucla rone morientes lerpen
te(cu !ibuit)necat fingulue:faucibus eius apprehefis mordicus.No naicunf nili in planis di rimo-
fis locis.In iodia rernu pedu logimdis eile tradunf icruribus 8i femoribus ferrati ufutn pbentes
cu inaruerint. Fft 8i alius ea^c obitus. Gregatim fublatae uenro in maria aut ftagna dedaut.For
te hoc cafucg euenit:no ut pnfei exirtimauereimadefactis nodturno huore alis.Iideqppe nofti,
bus no uolare eas pp frigora tradiderut.Ignati et longinq maria ab iis tranfirircotinuata pluriu
die^i pfedhone.Qu od maxime miremur: fame quoegtqua ppter externa pabula petere (ciunt;
iminere.Ac mire pellis ea intelligif.Naqj Si grandiores cernunf:& tato uolat pennajj ftridore:
ut aliae alites credanfrfbleq? obumbrent:ibllicite fufpedantibus populisine fuas operiat terras.

Sufficiunt qppe u i res: 5: tanq pa££ iit maria traniirenmmenfos permeat tra<ftus:diracp meffibus
cotegut nube:mu!ta cotadlu adurentes. Ofa ueromorfu erodetes:& fores quoqj tedo|Zltalia
ex afnca magna cohorte infeftantiftepe populo ad fybillina coado remedia cofugere: iopia; me
tu.ln cyrenaica regione lex efl ter anno debelladf eas. Primo oua obteredo.-deinde fcetu:poftre
mb adukas.Delertoris poena in eu qui cefIauerit.Et in lemno infula cerra menfara praefinita e:
qua fingulx enecatase_ad magillratus referat. Gracchulos quoq? ob id colunt aduerfo uolatu oc
curreres ea^i exitio/Necari Si in fyria militari iperio cogunf. Tot orbis partibus uagat id malu.

^Parthis 8i hae in cibo gratae. Vox ea^^ficiici ab occipitio uidetur.Eo loco in comiffura fcapula
rum habere quali dentes exiftimatur :eofcg inter le teredo ftridore edere: circa duo atquinodia
maxime: ficut cicada; circa iblflitium.Coitos locufta^rqui 81 iledo ^ ofum qua; coeunmarem
portante fbemina:in eum foemina^ ulrimo cauda; reflexo tardoqj digreflu.Minoresaut in ora
ni hoc genere feminis mares.

De formicis noft ratibus. CA. XXIX.

i Lurima ifedto^i uermiculum gtgnut.Nam 8i formicae fimile ouis uere:8d hac ut apes
m\ coicantes labore. Sed apes utiles faciunt cibos.Hae codut.At fi qs ceper onera corpo
ribus eai*::fateaf nullis portioe uites efie maioret.Gerut ea morfu.Iviaiora auerfae po
{fremis pedibus moHiutur:hueris obnixae.Et iis reip.rario: memoriaicura.Semina ac
tofaconduntme rurfus in fruges exeanr e terra. Maiora ad introitum diuidunt. Madefada im¬
bre proferunt. ateg Jiccant.Operanf Si nodlu plena lunaJEsede interlunio ceflant.lam in opere q
laboriquae fedulitasfEr quoniam ex diuerlb conuehunt altera alterius ignara:ut figna inuicem
recognofcant: certi dies ad recognitione mutua nundinis danf.Quac tunc earum coneurfirio'
q diligens £Cum obuiis quaedam collocutio ateg percontatio.Silices itinere earum attritos uide
mus:8C in opere iemitam fidamine quis dubitet qualibet in re quid polfit qtulacuqj ledulitas.

Sepeliuntur inter Ce uiuentium fbjae: praeter hominem. Non funt in ficilia pennatae.

De indicis. CA. XXX.

=? Ndfcae formicae cornua erytbris i aede Herculis fixa miraculo fuere. Aurum ex cauer
Kjnis egerunt terrat in regione leptentrionalium indorumiqui dardae uocatur.Ipfis co¬
alor felium. Magnitudo aegj/pri luporum. Erutum hoc abiis tempore hyberno indi
furantur:aefliuo foruore conditis propter uaporem in cuniculis formicisiquae tame
odore foilicirarae prouolanttcrebroque lacerant:quamuis prse uelodbus camelis/ugientes.T an
ta perniatas ferita ique eft cum amore auri.

De diuerfirate inledforum. CA. XXXlx

^ Vita autem ifedla 8i aliter nafcuntur. Arqj afilus in primis: Infidet ex rore hic rhapba 'T w

Jni filio primo uere:<$^ ipiflatus ioleiin magnimdine milii cogitur.Inde oritur uermi-
culus paruus:6i triduo:mox eruca:quae adtedis diebus crefcit immobilis duro corti
«-e:ad tadum mouetur araneae. Haec eruca quam chryfalidem appellat:rupto deinde

%***&&& ■&«-

•oitice uolat papilio.

De animalibus in Iigno:Sf ex ligno rufeentibus;

CA. XXXII.
1 iii

LIBER.

r Ic quaedam ex imbre generantur in terrarquaeda 81 in ligno. Nec enim & eoffi fantu
li in eo: fed etiam tabani ex eo nafcuturiSi alia ubicuncg humor eft nimius.Sic intra ho
minem tineae tricenu pedu:aliquado & pluri u Iongitudineriam in carne exanimimi/

_ »J uenrium quoq; hominum capillo. Qua foeditate & fylla didator & Alcroan ex darif

fimis graeciae poeris obiere.Hoc quide 8i aues infeftat.Phafianas utro lnteriminnifi pulueranres
fefe. Pilos habentium afinum tantum immunem hoc malo credunt:& oues. Gignuntur aut ex
ueftis genere:praecipue lanicio interemptarum a lupis ouium. Aquas quoqj quafdam quibus la.
uamur: fertiliores eius generis inuenio apud auctores. Quippe cum 8C caerae hoc gignarit:quod
animalium minimum exiftimatur.Aha rurfus generantur fordibus aridi foiiipofteriorum crujf
lafciuia petauritarum. Alia puluere humido in cauernis uolucria.

De animali cui cibi exitus non eft. CA. XXXflI,

j§g]fSr animal eiufdem turpitudinis infixo femper languini capite uiuens:atc£ ita mtume
1 ^censrunum animalium cui cibi non fit exitus: cum nimia dehifcit facietate alimento
ipio moriens.Nutiq in iumentis gignirur:in bubus frequensnn canibus aliquado:in
quibus omnia.In ouibus 8i in capris hoc lolu. Aeque eft mira fanguinis & hirudinu gni in paiu/'
ftri aq fitis.Nacj? 3i hae toto capite codunf.Eft & uolucre canibus peculiare fuu malu:aures ma
xime lancinansiquae defendi morfu non queunt.

De tineis &culicibus:&diuerfitate earum. CA. XXXU1L

Dem puluis in lanis & uefte tineas creat:praecipue fi araneus una ineIudaf.Sitit.n.&
[omnem humorem abiorbens ariditare 3mpliat.Hoc 8i in chartis nafcitur.Efteajige
^8 i nus tunicas fuas trahentium quo coclex mo.Sed ho^s pedes cernuntur.Spoliataeex/
pirant.Si accreuere faciunt chryfalidemfFicarios culices caprificus generat. Cantharides uermi-
culi ficogi:Si pyri:5: peuces:& cynacantbae:& rofae. Venenum hoc remedia fecum habet. Abe
medentur:quibus demptis Ixtale eftmirfus alia genera culicum acefcens natura gignit.Quippe
cum 8c in niue candidi reperiantur:& ueruftiores uermiculi in media quidem altitudine ruuli.
Nam SL ipfa nix uetuftare rubefcit:Hirri pilis:grandiores:torpente%.

De pyrali fiue pyraufta. CA. XXXV.

Ignit aliqua & cotrariu natura el-mentu.Siquidem in cypri serariis fornacibus ex me
dio igni maioris mufcse magnitudinis uolat penatu qdrupes: appellaf pyralis a qui/
bufdam pyraufta.Quadiu eftin igne uiuir.Cu euafit longiore paulo uolatu tunc mo
rif Hypanis fluuius in ponto cjjca folftitiu defert acinose effigie tenues mebranas: qbus erupit
uolucris qdrupes fupradiche mo:nec ultra die uiuit:unde hemerobion uocaf . Reliqs taliu ab
initio ad fine feptenarii funt nueri.Culici & uermiculo terfepteni.Cotpus parietibus qter fepte/
ni.Mutatioes 8t in alias figuras trafitus trinis aut quadrinis diebus.Caetera ex iispenata:autuno
jt***~(~* fere raonunf. Tabani qde et caecirate.Mufcis huore exaiatis:fi cinere condanfiredn uita.

Hiftoria naturae animalium per fingula membra. CA. XXXVI.

Taq? nunc per lingulas ptes corporis praeter iam didas membratim tradef hiftoria;
[| Caput habet eunda q uae fanguinem.In capite paucis animalium nifi uolucribus api
jces:diuerfi quide generis. Phoenici' pulmarum ferie medio eo exeute alio.Pauonibus

_ criniris arbufcufis.Stymphalidae cirrolPhafianae cormcuIis.Praeterea pare:arqj ab ii

lo gilerita appellata quonda Poftea gillico uocabulo etia legioni nome dederat alauda.Dixfus
8i cui plicatile criftam dediffet natura per medium caput a roftro refidentem.Et fulicarum gni
dedit rirrosfpico quocg marrio 8i grui balearicaelSed fpedatiflimum infigne gallinaceis corpo/
re conierratumec carnS id efTe:nec charrilagine:nec callum iure dixerimus:ueru peculiare.Dra
ud cofertu conu enim criftas qui uideritmon repenf .Cornua multis quidem 8i aquatilium & marinorum
& ferpentium uariis data funt modis.Sed quae iure cornua intelligantur: quadrupedi tantu ge/
neri. Adeone.n.& Cippum etia in latina hiftoria fabulofos reor.Nec alibi maior lafciuia naturae
lufiraialiu armis. Sparfit hxc in ramis:ut ceruo^. Aliis fimplicia tribuit ut in eodem gne fubulo
nibus ex argumento didis.Aliorum finxit in palmas:digitofcj emifit exiis:unde platycerotas
uocant.Dedit ramofa capreis:fed paruatnec fecit deddua.Conuoluta in anfradum arietu gene
ritceu ceftus daretrifefta tauns.ln hoc qde gne & foeminis tribuit.In mitis m maribus. Rupica
pris in dorfum adunca.Damis in aduerfum.Ereda autem rugarumqt ambitu contorta:& in I e/
ue faftigiu exacuta ut lyras diceres Strepficeroti:que addace africa appellat.Mobilia eade:utau
res phrygiae armentis.Troglodyta^ in terram direda:qua de caufa obliqua ceruice pafcuntur.

VNDEGMVS

84

Aliis ffngn!a:& haec medio capi«e:aut naribustut diximus.Iatncg aliis ad incurfum rohuftaratiis ufaflls
ad i<ftum pluribus rnodis:fupma:conuerfa:connexa:omnia in mucrone migrantia In qaodage ca ;ai,ls re,
nere pro manibus ad fcabendu corpus.Cochleis ad ptentandu irer.In corpore cornua hatc ficut dMnca:aliis
ceraftisraliquado SC finguIa.Cochleis lemp bina:# uc ptedanf:ac refiliant. Vro^ cornibus bar acj uduta
bari feptetrionales potant:urnafcg binas capitis unius cornua implent.A!ii prsefixa his pila cu»
fidant. Apud nos in lamina fe<2a tranfluce::atq5 er lumen mclufum latius fundunnmultafque
alias ad delicias conferuntur: nunc ti&a:nunc fublitamoncquae ceroftrota pidturse genere dicu
tur. Omnibus aut caoa:& in mucrone demu cocreta funt.Ceruis tm fblida:# oibus annis deci»
dua.Boum attritis ungulis cornua unguendo aruina noedenf agricolae. Adeo fequax natura eft:
ut in ipiis uiuentium corporibus ftrueri caera flectan£:atcp incifa nafcentium in diuerias partes
torqueanf.ut fingalis capitibus qterna fiant. Tenuiora foeminis plerfcg iunt:ut in pecore.MuI
tis oumnulIa:nec cerua^rtnec quibus multifidi pedes:nec folidipedu ullirexcepto afino indico:
qui uno armatus eft cornu.Bifulcis bina mbuit.NulIi qui fuperncprimores hnt deres.Qui pu
tant eos in cornua abfumi facile coarguunf cerua^e naturatquse neqj dentes hnt:utnrq; mares:
nec tame cornua. Caerero^e oflibusadhaeret.Ceruo|i tm cutibus enafcunf. Capita pifcibus por
toe corpojr rnaxfa: fartaflis ut rnergaf.Oftrea^* gni nul!a:nec fpogiisrnec aliis fere.-qbus folus ex
fenfibus tacftus eft.Quibufcia indijcretu caput efbur cancris.In capite cundo^j afaliu hol pluri»
mus pilus.Iam qaide promifcue maribus ac foeminis.Apud intonias uriqs gentes :atq? etia noia
ex eo capillatis alpiu incolis galliae comat x: ut tame fitaliqaa in hoc terraje differentia.Quippe
miconii carentes eo gignunfrficut in cauno lienofi.Et qutrda aialium naturaliter caluentrficut
ftrutiocameii: 3£ corui aquaticiiquibus apud graecos nome eft inde.Defiupju eop? in muliere ra
ru.ln ipadonibus no ui fu .Nec in ullo ante ueneris ulu.Nec infra cerebrumiaut ifra uerticeraue
circa tempora: a tq; aures. Caluinu uni tantu aialium horoinipraeterq innaraCantcieshcmini
tantu 8i equistfed homini (emper a ptiori parte capiris:tum deinde ab aueria. -Vertices bini ha*
mini tantum. Aliquibus capitis offa plana:renuia:fine medullis:ferraris:pechnarim ftrudtacom
pagibus.Per fracta non queunt folidari. Sed exempta modice no funt lartalia inuicem eoig /uc»
cedente corporea cicatrice.lnftrmiffima efle urfisiduriftima pfitacis fuo diximus IccofCerebrd
omnia habent animalfarquae tanguinem. Aeque # in rrari quae mollia appellauimus:quamuis

ymr» ni-latn? qiiaiiimalfpnirram mmpi mor»

tiferum eft. Cse tero uiri q fbeminac maius.Hominibushoc fine fanguierfine uenis:# reliqui fine
pingui.AJiud efle q medulla m eruditi docent:quoniam coquendo durefcatfOmnium cerebro
medio infunt oflicula parua. Vni hominum in ifantia palpitatrnec roborafante primum (ermo
nis exordium.Hoc eft uilcerum excelfiffimutproximumq; calo capiris fine carneiline auoreifi
ne fordibus.Hic habet (enfuum arcem.Huc uenarum omnis a corde uis tendit, Hic definit, Hic
culmen alnflimum.l-Iic mentis eft regimen .Ommu autem alaliqin priora pronutqma&fenfus
ante nos tendat. Ab eo proficifcitur fomnusJHic capitis nutatio^Quae cerebru no hnrrno dor»
miunt.Ceruis in capite inefle uemMcupTublinguac inanitate:# arca articulunrqua caput iun»
gitur humero numero.xx.produntur^Aures homini tm imobiles. Ab iis Flacco^ -cognomina*

Nec in alia parte foeminis maius impendiu margaritis dependenobus.ln oriente quide 8i uiris
aurum geftare eo loci decus exiftimatur, Animalium aliis roaiores:aliis minoresjCeruis tantum
fciflaaac aelut dimlae.Soricibus pilo fae. Sed aliquae omnibus animal duntaxat genmnt;bus:e%»
cepto uitulo marinotatqs delphino:# qusechartilagiea appellauimus: # uiperis.Haec cauema
tantu hnt aurium locorpraeter chartilaginea & delphinum:quem tame audire manifeftum eft.

Nam 3i cantu mulcenf :8i capiunf attoniti fono.Quo nam mo audiant:miru.Iide nec olfaftus
ueftigia hnr.cd olfaciant fagaciflime.Pennatoji aialium buboni tm # oto plumac^iielut aures.

Caere ris cauernae ad audird.Simili mo fquamigeris atcj ferpentibus.In equis # oium iumento»
ra gne idicia ai pferunt.Feflis marcidx.Nmates pauidis.Subredat furenbus.Refo luta aegris,
faaes homini tatutcaeteris os aut roftra^Fros # aliis.Sed homini tm triftitiac:hilaritatis:clatme
tisei/eaeritatis index in afTenfu eiu%Supercilia homini & pariter # alterne mobilia:# in iis pars
animi.Negamus annuimusthre maxime indicant.Faftus foperbia aliubi conceptaculom:fed
hic fede het.ln corde nafciturthic /ubit:hic pendet.Nihil alnus fimul abruptiulcp iuenit in cor»
pore:ubi folitaria effet.Subiacent oculi pars corporis preriofifiima:# qui lucis ulii uitam diftm
guaat a morte. Non omnibus aialium hi.Oftreis nulli, Quibuidam concharum dubiij>e<ftines

1 iiii

*

laSD

LIBER

ucl mentis
uifu

enim fi quis digitos aduerfiim hiantes eos moueatrcontrahutur at uidetes . Er olentes fugiunt
admota ferraraenta.Quadrupedu talpis uifus no eft.Oculoj: effigies inefttfi quis praetenta de
trahat mebrana.Et iter aues ardeolaje generatquos leucos uocat : altero oculo carere tradunt.
Optimi auguri cu ad auftru uolanfeptetrioneue.SoIui enim picula 8i metus narrant. Nigidius
nec locuftis nec dcadis ee dicit.Cochleis oculojj uice cornicula bina praetetatu adimplet. Nec
iumbrids ulli lunciuermiumue generi.Ocali homini tantu diuerfo colore: caetens in fuo cuicg
generi fimiles.Et equorum qbulaa gIaud.Sed i hoie numerofiffimae diuerfitatif atq; differetis:
gradiores:modici:parui:,pminentes:quos hebetiores putant.Conditi quos clariflime cemerefi.
cut in colore caprinos.Praeterea alii cotuentur longinqua. Alii nifi prope admotam no cernunt.
Multoje uifus fulgore fblis coftat nubilo die no cernentium:nec poft occalum. Alii interdiu he
betiores nodu praeter caeteros cernunt.De geminis pupillistaut qbus noxii uifus eflentdatis di.
ximus.Tyberio Caelari i tenebris clarioref ferut:ipfi alia q caeterorum mortaliu fuifle natura:ut
expergefactus nodu pauliiper haud alio modo q luce clara contueretur omnia: paulatim tene,
bris fele obducentibus. Diuo Augufto equoji mo glaud fuere, fupraq; hoiem albicantis magni
tudims.Quam ob cam diligentius fpedari eos iracunde ferebat.Cfaudio Caeiari:ab angulis can
dore carnofo:fanguineifcg uenis fubinde fufSfi.Caio prindpi rigentes.Neroni nifi cum conniue
ret:ad ppe admota hebetes. Viginti gladiatore paria in Caii prfcipis ludo fuere:in iis duo olno
qui cotra cSminatione aliqua no coniueret:& ob id inuidi.Tantae hoc difficultatis eft homini.
Pleri fcg uero naturale:ut nidare no ceffenttquos pauidiores accepimus.Oculos unicolores nui
!i cum candore omnibus mediufeulo differentes. Necg ulla ex parte maiora indiria animi cun.
dis aialibos:fed maxime hominirideft moderarioisxlaemetiaetmifericordiaeiodiitamoris: trifti.
eiae:Iaetidae.C6tunu quoqj multiformes:truces:rorui:flagrates:graues: trafuerfi:Iimi: (ummifli:
bladi.Profedo in oculis afus inhabitat. Ardent:inteduntur:humedant:cohibent.Hinc illae rei.
fericordiae lachrymae.Hos cum ofculatnunalum ipfum nidemur attingere. Hfnc fletus 8i rigan
tes ora riui.Quis ille humor eft in dolore tam foecudus & paratusfAut ubi reliquo t pe f Animo
aut uidemus. Ammo cernimus. Oculi ceu uafa quaedam uifibjlem dus parte accipiuriatqj traf.
mittunt.Sic magna cogitatio obcaecat abdudo intus uilii . Sic in morbo comitiali aperti nihil
cernunt animo caligante.Quin 8i patentibus dormiut lcpores:muItiqj hominum:quos coryba
tiam grsed dicunt.Tenuibus multifq; membranis eos natura copoluit : callofis contra frigorat
calorelcj} in extremo tunicis:quas fubinde purificant lachrymationu faliuisdubricos propter in
curfantia Si mobiles.Media eorum cornea feneftrauitpupilla:cuius anguftiae no finunt uagari i
certa ade:S£ uelut canali dirigut:obiterq$ fddetia fadle delinat. Aliis nigra: ali is atra:aliis ruffa:
aliis glaud coloris orbibus atcundaris;ut habili mixtura accipiatur circuniedo candore lux:8£
temperato repercuflu no obftrepat:adeoq$ iis abloluta uis lpeculi:ut tam parua illa pupilla tota
imaginem reddat horainis.Ea caufa eft :ut pleraecj alitum e manibus hofum oculos potiffireu
appetantrq. effigiem fua in iis cementes:uelut ad cognata defideria fua tendunt. Veterina tantu
quaedam ad incrementa lunae motbos fentiunt.Sed homo folus emiflo humore caedtate libera
tur.Poft uicefimum annum multis refti tutus eft uifus.Quibufdam ftatina nafcennbus negatus
nullo oculojt uitio.Multis repente ablatus fimili mo nulla praecedente iniuria.Venam ab iis p.
tingere ad cerebrum pitiflimi audores tradunt.Ego 8i ad ftomachum crediderim . Certe nulli
fine redudatione eius etui£ ocuIus:morietibus illos operire:rurfufcg in rogo patefacere quiritiu
tnagno ritu facru eft.Ita more condito:ut necg ab hole fupremum eos fpedari fas eft:8£ caelo no
©ftendi nefas.Vni animalium homini deprauanf .Vnde cognomina Strabonu 8i Peto^iAb iif
de:q altero lumine orbi nafceretur:coclites uocanf.Quis parui utrincg ocelli lucini iniuriae co.
gnotne habuere.Nodumoje alaliu ueluti feliu in tenebris fulgent:radiantq; oculirut contueri
non fit.Et caprae lupoqj fplendent:luceq$ iaculanf. Vitulo marino 81 hyenae in mille colores tra
feunt fubinde.Quin 8i in tenebris multoje pifciu refulgettficut aridi robufticg caudices oetufta
te putrefqj.No conniuere diximus:quae no obliquis ocuIis:fed dreuado capite cernerent.Cha.
maeleonis oculos circuagi totos tradut. Cancri in obliquu afpiciunt.Crufla fragili inclufisrigen
tes.Locuftis fquillilip magna ex parte fub eode munimeto praeduri eminent. Quo^ duri funt:
minus cernunt:q quoje humidi.Serpentiu catulis & hirundinum pullis fi quis eruat:renafri tra
dunt Jnfedojs olum qbus teftacea operimenta oculi mouotunficut quadrupedu aures. Qui
bus fragilia opimenra:iis oculi duri.Oia talia BC pifces Si infeda non habent genasmec integunt
ocuIoStOmnibus mebrana uitri modo trafludda optendif .Palpebrae in genis homini uttin^.

VNDEC1MVS g;

Mulieribus etiam infe&ae quottidiano: tanta eft decoris affe&atiomt tingant oculi qnotg. Alia
de caufa hoc natura dederat ceu uallum quoddam uiiiis 8i prominens munimentum circa oo
curiantia anim3lia:aut alia fortuitu mcidencia.Defluere eas haud immerito uenere abudatibus
tradunc.Ex caeteris nulli funtrnifi qbus 8i in reliquo corpore pi!i.Sed quadrupedi in fuperiori*
bus tantum genae. Volucribus in inferiore. Et quibus molle tergus ut ferpentibus. Et quadra*
pedibusrquse oua pariunt:ut lacertae.Strutio camelus alitum iola ut homo utrinque palpebras
habet. Nec genx quidem omnibustideo neque niclationes iis:quae animal generant.Grauiores
alitum inferiore gena con niuent. Eaedem nictantur ab angulis membrana obeunte. Columb*
Si Qmilia urraque conniuent. At quadrupedes quae oua pariunt ut teftudinesxrocodili inferio
re tantum fine ulla mi<3ationet propter praeduros oculos.Extremum ambitum gens fu per io*
ris antiqui ciljBmTuocauere: unde 8i fupercilia.Hoc uulnere aliquo didu&um non coalelcit : in
paucis humani corporis membris. Infra oculos malae homini tantum : quas priici genas uoca*
bant.xii, tabularum interdidlo radi a fae minis eas uetanres. Pudoris hsc fedes. Ibi maxime ofte
ditur rubor. Infra eas hjdaritatesrrifumqueindicanres buSfsrEtaltior homini tantum : quem
noui mores fubdola irrifione dicauererna fus,Non alii animalium nares eminent . Auibus : fer.*
penribus:pifcibus foramina tantum ad olfadus:fine naribus.Et hinc cognomina fimoru : (ilo**
nu.Septimo mefe gcitis fepenumero foramina auriu;& nariu defuere . Labra a qbus brochi la*
beones didli^Et os ,pbu duriufue animal generatibus.Pro iis cornea Si acuta uolucribus roftra*
Eade rapto oiuetibus adunca. Colfedlo reda: herbas ruentibus limdqj reduca:ut fuu generi. La
ta in ufum iumeris uice manus ad colligcda pabula.Ora apertiora laniatu uiueribus.Mecu nui*
Ii praeter hominernec malae. Maxillas crocodilus tm fupetiores mouet.Terreftres quadrupedes
eode quo caeterae more;praeterq in obliqui^tJenriu tria genera.Serratbaut cotinui : aut exerri.
Serrati pectinarim coeutestne cotrario occurluatteraruuut (erperibus:pifcibus:caibus.Cotinui
at hominirequo.Exerti aproihippapotaoxIephaco.Cotinuo^ q digerut cibu lati Si acuti.Qui
coficiutiduplices.Qui diferiminatreos canini appellanf.Hi funt ferratis logiffimi. iCotinuiaute
Utracg parte oris fune ut equo. Aut fupiore primores no funtrut bubus:ouibus: omnibufej quae
ruminat.Caprae fupiores no funt: praeter primores geminos.Nulli exerti qbus ierrati.Raro fce*
minaeSi tn fine ulu. Itaque cu apri pcutianttfoeminae fiies mordentf Nulli cui cornua exerti: fed
omnes lui concaui. Caeteris dentes folidi.Pifcium omnibus lerratirpraeter fea$4. Huic uni aquati
liam plani.Caetero multis eoi*: In lingua: & toto ore:ut turba uulnerum molliant :quae attritu
fobigere non queunt.Multis 6C in paiatoratque etiam in cauda. Praeterea in os urrgetesrne exc!*
dant cibi nullum habentibus retinendi amminiculumSimiles afpidi Si lerpentibus: led duo in
fuperna parte dextera leuaque longi flimiitenui fiftula perforati:ut fcorpionum aculei uenenum
infundentestnon aliud hoc efte q fel lerpentium . Et inde uenis fub fpina ad hos peruenire : Si
has per uentrem defeendereidiligentiffimi audores Icribunt.Quidam unum efle eum: 8i quia
fit aduncusrrefupinari curo roomorderit. Aliqui tunc decidere eum : rurfufque recrefcere fari*
lem decuflu:& fine eo efle quos rraedari cernamus.Scorpionis cauda ineffe eumrSC plerilque ter
nos. Vipera: dentes gingiuis conduntur. Haec eadem pregnans ueneno impreflo dentium re**
puliuruirus fundit in morius. Volucrum nulli dentes praeter uelperrilionem. Cameli fbli ex iis:
quae non funt cornigera in fu perior i maxilla primores non habent . Cornua habentium nulli
ferrati tt cochleae dentes habent rindicio eft a minimis earum deroias uites. At in marinis crti
flata Si chartilaginea priores habere.Item echinis quinos efie:unde intelligi potuerit miror.De*
tium uice aculei inledtis.Simiae dentes ut homini.Elephato intus ad madendu quattuor: prte*
terque eos g pnsinenr.MafcuIis reflexi: fbeminis redi:arque proni. Mufculus marinus q balena
anteceditmuilos habet.Sed ,p iis letis mtusros hirtu:Si lingua eria appellata. Terreftrium minu*
ris qdrupedibus primores bini utrinque I6giflimi.Carteris cum ipfis nalcontur^Homim poftq
natus eft leptimo mefe.Religs ppetui manet.Mutanf homin::leoi:iumero:cani;& ruminatibus.
Sed leoni 8i cani n6 nili canini appellatiXupi dexter Caninus in magnis habetur operibus. Ma*
«flares q funt a caninis nallu animal mutat.Homininouiffimiq genumiubcamr: circiter uice
fimu annu gignuf : multis 8i odtogefimo.Fceminis quoque:fed qbus i iuueta no fueie nati:ded
dere in fenedta:8£ mox renafei certu e. Zancle (amothracenu due cui renati eent poft cetu Si qt
tuor annos Mutiaus uifum a le .pdidit.Csetero maribus plures q fbeminis inhomine: pecude:
caprilue.Timarchus Nicoclis fiKus Pappii duos ordies habuit maxillarium:Frater eius n5 mu*
«auit pnmorer.ideoqg ptriuit.Eft exeplu detis hoi 81 in palato genitLAt caini amiffi cafu aliquo

LIBER

tmn§ renafcunf. Caeteris feneda rubefcunt.Equo tantum candidiores fiut. Aetas oeterinonim
dentibus indicatur.Equo fimt numero.xl. Amittit tricefimo menfe primoies utrint$ binos.Se-
quemi anno totide pximos cu fubeut didi columellares.Quinto anno indpiente binos amit-
titrg fexto anno renafcunf. Vii ois het & renatos & fmutabiIes.Equo caftrato prius no decidut
detes.Afinoy genus tricefimo mele fimiliter amittittdeinde fenis mefibus-Quod fi no prius pe,
pererinr.q decidar poftremi:(leriIitafcerta.Bobus bis mutanf .Suibus decidunt nunf.Afumpta
hac obGruatione (enedus in equis & caeteris ueterinis intelligif detiu bronchirate: fuperciliojji
canide:& circa ea lacunis cd fere.xyi.annoje exiftimanf .Hoium detibus quoddam ineft uirus,
Nac^ 8t fpeculi nitore ex aduerfo nudati hebetant: 8i coluba^ foetus lpluraes necant.Reliqua
de iis in generatione hoium dida funt.Erumperibus morbi corpora infantia accipiut.Reliqua
animalia quae (erratos hnt:faeuiffima denbus.Liguae no oibus eode modo. Tenuiffima ferpeti.
bus & trifulca:uibrans:atri colorit:& fi extrahas praelonga. Lacertis bifida & pilofa.Vitulifque
marinis doplex.Sed fupradidis capillamenti tenuitate.Caeteris ad drculambenda ora.Pifdbus
paulommus q tota adhxrens.Crocodilis tota(Sedinguflatu linguae uice camoCu aquatilibus
palatu.Leonibus ac pardisroibufqj generis cius etia felibus imbricatae alperitatis:& lima: fimi-
lis-.attenuanfqj lambendo cute hominis.Quae caufa etia manfuefada ubi ad uirinu ianguinem
peruenit:laliua:inuitatad rabiem.De purpura^: linguis diximus.Ranis prima cohaeret.Intitna
abloluta a gutture qua uoce mittunt.IVlares tura uocantur ololygones (lato id tpe euenittden
tibus ad coitum fceminas.Tum fiquide inferiore labro demiffo ad Iibrameru modicae aqua re
ceptae in fauces palpitante ibi lingua ulularus elicitur.Tunc exteri buccale finus plucent.Oculi
flagrant labore ppulfi.Quibus in pofteriore parte aculei:ifs & deres 81 lingua. Apibus et praelo,
ga:emines & cicadis.Quibus aculeus in ore fiftulofusiiis nec lingua nec detes.Quibufdam infe
dis intus linguarut formids.Caeterum lata elephanto praeripue. Reliquis in fuo genere fempet
ab(bluta.Homini tantum ita faepe conftrida uenisrut interdid eas necefle fit.Metellum ponrifi
ce adeo inexplanatae fuifle accepimusrut multis mefibus tortus credatur: cum meditatur in de.
dicanda sede opifere dicere.Cseteris (eptimofere anno (ermone exprimit-Mulris uero taliseius
ars contigirut auia di animalium uocis indifcrete edaf imitatio.lntelfedus faporum efl cacte/
ris in priro3 lingua:homini 8i in palato.T onfillae in homine.ln file gladuIae:quod inter eas uuat
nomine ultimo dependet palato:hoi tantum eft.Sub ea minor linguatquae nulli oua generan,
tium:operaeiusgemina:duabus interpofitae fiftulis.lnteriorearam appellatur arteria ad pul,
monem atque cor perrinens.Hanc operit in epulando epigloflis (piritu ac uoce illae meante:
ne fi potus cibulue in alienum deerrauerit tramite:torqueat. Altera exterior eftrappellatur fane
gula:qua dbus atqj potus deuoraf. Tendit haec ad flomachumrinde ad uentrem. Hanc per ui,
ces operitreu fpiritus rantu aut uox comeat:ne reftagnatio intempeftfua alui obftrepat. Exchar
tilagine & carne arteria:gola neruo & carne conflat.Ceruix nulli: nifi quibus urraq} haec.Caete,
iis collamtquibus tantum gula.Sed qbus ceruix e multis uertebratifcg orbiculatim offibus fle.
xilis ad drcuufpedumarnculorum nodis iungitur.Leoni rantu:& lupo:& hpene:8£ lingulis re
dhfcp offibus rigens,£aetero (pinae adnedicur.Spina lumbis offeaifed tereti (Irudura per inedia
foramina a cerebro medulla defcendente.Eande effe ei narura:quam cerebro colligunnquonia
praetenui eius mebrana modo incilaftatim expiretur.Quibus longa crarariis longa & colla.Ite
aquatids:quamuis breuia crura habentibus: fi. nili modo uncos ungues.Guttur hominitatoni
& (ilibus inturoefcitraquarum quae potantur pleraque uirio.Summum gulae fauces uocantur:
poftremum {lomachus. Hoc nomine efl fub arteria iaro carnofa inanitas adnexa fpinae ad iatiru
dinem ac longitudinem lagenae modo fula.Quibus fauces non (unt:ne (lomachus quidem efl:
nec colla:nec gutturmt pi(cibus:& ora uentribus iungutur.Teftudini marinae lingua nullarnec
dentes:(ed roftri ade comminuit omnia. Poftea arteria & (lomachus denticulatus callo in mo,
durubi ad confidendos cibos:decrefcentibus crenis quicquid appropinquat uentri. NouiflL
ma alperitas ut fcobina fabri.Cor animalibus caeteris in medio pedore efl.Homini tantum in/
fla leuam papillam:tiirbinato mucrone in priora eminens.Pifcibus (olis ad hos fpe&at.Hocpri
tuum nalcentibus formari in utero tradunt.Deinde cerebrum:ficut tardiflime oculps.Sed hos
primu mori:cor nouiflime.Huic pcipuus.calor. Palpi tat certe:SJ quafi alterum mouef itra aial
pmolli firmoq; optu mebranae iuolucrotmunitu cofta^e & pedoris murotut pareat praecipua
uitae caufa m & originem.Prima domicilia intra fe anirrio 8i (anguini prsebet:finuofo fpecu^ i
magnis animalibus triplid:» nullo non genjio.Ibi mes habitat. Exhoc fote duae grades.uena

VNDECIMVS

$6

in priora 81 terga difcurrutr/parfaecg ramo^ feriep alias minores oibus mebris tiitale (anguine
rigant. Sola hoc uifcerurn uitiis non maceratunnec fupplicia uitx rrahicl^fumcj mortem lltco
affert.Caeteris corruptis: uitalitas in corde durat.Bruta exiftimanfalalium quibus du^t rigerrau
dacia qbus paruum efhpauida qbus praegrade.Maximu aut efl pro portione muribus: leporitafi
no:ceruo:pancherae:mufl:eIIis:hyenis: 8t oibus timidis:aut propter metu maleficis.ln paphlago
nia bina perdicibus corda.In equo^: corde & bou ofla repenun£:interdu augeri id per fingulos
annos I hoxe ad binas drachmas poderis ad qnquagefimu annu accedere. Ab eo detrahi tatude:
Sd io no uiuere holem ultra cetefimu annu detectu cordis aegypti i exifhmac.Quibus mos 8i ca
daueraafferuare medicata. Hirto corde gigni qaofdaholes pduntrnec alios fortiores efle indu
flria:ficut Ariflomene mefleniumtqui.ccc.occidit lacedaemonios.Ipfe couulneratus & captus fe
me!: per cauerna latomia^j euafk aguftiasiuulpiu aditusfecutus.Ite^ captusrfopicis cuftodibus
forono ad igne aduolutus lora cu corpore exuflit.Tertio capto Iacedaemonii pedus diUecuere
caufa uidedi: hirfutucg cor repertu eft.In corde fummo pinguitudo efl qusda laetus extis.Notl
femper hoc aut in parte extoiji habitu efl.L.Poftumio Albino rege facrorum:poft cetefima uice
fimatertiam olptnpia de:cum rex Pyrrhus ex italia difceffiflercorl extis arufpices afpicere coepe
runt.Caefiri di dator i quo die primum uefte purpurea procefTmatqj in fella aurea infedit facri*
ficanti bis in extis defuit. Vn de queftio magna de diuinatione argumentantibus: potuerit ne iu
ne illo uifcere hoflia uiuere^An ad tempus amiferitiNegaf cremari pofie in iis:q cardiaco mor*
bo obierk.Negaf &L ueneno ite reptis. Certe extatoro.P.Vitelli:qua reu Pifoneeius fceleris coar
guir.hoc ufus argumeto: palacg reflatustnp potuifle ob uenenu cor germanici Caefaris cremari.
Contra genere morbi defenfiis efl PifojSub eo pulmo rihfpirandiqt officina attrahesfac reddes
aiamuccirco fpongiofus:ac fiflulis inambuscauus.Pauca eu(ut didu eft)habent aquatilia:ac cae*
tera oua parientia exiguum: fpumofurrunec faoguineumudeo no litiut.Eade dl caofa quare iub
aqua diu ranae 81 phocae urinenf.Tefludo quoq; quamuis pgrande & fub toto tegumeto habe*
at:line fangume tri habet.Q uanto minor hic corporibus:tanto uelocitas maior. Chamaeleoni
portione maximus Si nihil aliud inruslecur 8i dextera in parte eftjln eo quod caput extoge uo
canemagnae uarietatis.M.Marcello circa mone cum petiit. Ab Annibale defuirin extis. Seque,
ti deinde diergeminu repertu efl. Defuit & Caio Mario cum immolarer uticae.lrem caio pricipi
Kalen.iarruarits cum iniret cofulatum:quo anno interfedtus efl.Claudio fucceflori eius quo me
fe interemptus efl ueneno Diuo Augufto fpoleti (acrificanti primo poteflaris fuse die:fex uidi*
tnarum iocinera replicata intrinfecus ab una fibra reperta funt.Refponfumcg duplicatum intra
annum imperium.Caput exto^ triflis oftenti uiium tum quoc£ eft: prseterq in folicirudme ac
metu.Tunc enim peremit curas. At bina iocinera leporibus circa briletu & tharne:& in cheron
ttefo ad pponride.Mirumq; tranflatis alio interit alterum. In eodem efl et fel no oibus datu ala
libus.ln euboeae chalridae nullum pecori.ln naxopragrande geminuqput prodigii loco utrucg
aduense.Equi: mulli:afini:cerui:caprae:3pri:cameli:delphini non habet.Murium aliqui habent.
Hominum paucis non efl: quorum ualitudo firmior & uira longior, Sunt qui equo nonquide
in iecore ee.fed in aluo putent:& ceruo in cauda autinteftinis.ldeo tantam habet amaritudine:
ut a canibus non attingantur .Efl autem nihil aliud q purgamentum pefliroi fanguinis^ ideo
in materia eius eflr. Certe iecur nulli efhnifi (anguinem habentibus. Accipit hoc a corde cui iun>
gitur:fundit<5 in uenas.Sed in felle nigro infamae caufa homini:mor(cj roto reddito. Hic & in
motes cnmentbilis nomine. Adeo magnum efl in hac parte uirusxum fe fundit in animu.Qm
& toto corporeruagum colorem quc<^ oculis aufert.lllud quide redditu etia ahenis.Nigrefcut
cp contaiSa eo: ne quis mireff id uenenum efle feipentium.Carent eo qui abfinthio uefcuntur in
ponro.Sed renibus ex parte tantum altera intetlino iungi tur:ut coruis coturnicibus: phafianis.
Quibufdam inteflino tantum ut columbis:accipitri:murems.Paucis auium in pedore.Serpen*

m.

tibus portione maxime copiofum & pifdbus.Efl: autem plenfque toto inteflino ficut accipitri:
miluo.Praeterea in pedlore efl 8i caeteris auibus. Vitulis quidem marinis ad multa quoque no*
bile. Taurorum felle aureus ducitur color. Arufpices id Meptuno & humoris potentiae dicaue* U£l oibus
re.Geminumque fuit Diuo Auguflo:quo die apud adium uicit. Muriu iegpfculis fibrae ad nu, ri* iunonis
merum lunae dierum in menfe congruere dicuntur :torideroque 81 inueniri quotum lumeeius
fit. Praeterea bruma increfcere.Guniculo^t exta in betica gemina faepe reperiunf.Rana^ rubeta
rfi altera fibra a formicis no attingifppter uenenu:ut arbitranf.lecurjmaxiroeuetuflatis paties:
centenis durare annis obfidionum exempla ,pdidere,Exta ferpetibus 8L lacertis lSga.Cecinae uo

LIBER

laterano dracoes emicuiffe de extis la»to .pdigio tradif.Et rpfe<9:o nihil fcredibile fit exiftimati
bus Pyrrho regi quo die perit prsecifa hoftiarurn capita repliffe fanguinem fuulamberia.Exta
homini ab inferiore uifcerum parte feparantur mebranisiquae praecordia appellant: quia cordi
praetedun£:quod grxci appellauerut phrenas.Oia quide prindpalia uiicera mebranis propriis
ac aelut uaginis inclufit jpuides naturaJn hac fuit Si peculiaris ca uicinitas aluirne cibis fuppri.
roeref animus.Hinc certe referf accepta fubtilitas mens: ideo nulla eft ei caro:fed neruofa exilia
tas.ln eade praecipua hylaritatis fedes :quod titillatu maxime intelligifalaru:quas iubitmon ali/
bi tenuiore cute humanaiideo fcabendi dulcedine ibipxima.Ob hoc fn proeliis gladiatorum^
fpedtaculis morte cu rifu traietfta praecordia attulerut.Subeft ueter ftomacnu hnribus:caeteris
fimplexiruminantibus geminus fanguine careubus nullus.Inreftinus.n.qbufda ab ore incipies
quada uia eode refledlit :ut faepiae Si polypo.In hole adnexus infimo ftomacho fimilis canino.
His folis alaliu inferiore parte anguftior.Itaqj 8i fola uomurquia repletoppter anguftias fuppri
*ni£ ribus.Quod accidere non pot iis-.quo^i ipatiofa laxitas eu ad inferiora tranimittit.Ab hoc
uetriculo lactes in boie 8i oue per quas iabitur cibus.In caeteris ex ilia a quibus capaciora inte(M
na ad aluu.Hominiq; flexuofifiimis orbibus.lcdrco magis auidi cibo^tqbus ab aluo lcgius fpa
tiu.Iide minus folertes:qbus obefiffimus uenter. Aues quocg geminos finus hnt.Quaeda unum
quo merguf recetiarut gutf. Alteri i que exeo dimitrut cocodhoe marurata:ur galltae: palubs:
coIubae:perdices.Caetera fere caret eo:fed gula patetior utuf :ut gracchuIi:corui:cornices.Qui
dam neutro modo.Sed uetrem proximu habet:quibus praeloga colla 8i angufta:ut porphyrio
ni.Veter folidipedum afper & durus. T erreftrium aliis denticulatae afjperira is:aliis cancellatim
mordacitaris.Quibus dentes utrinqynec ruminatio.Hic confiriunf cibi, Hinc in aluu delabu.
tur.Medio haec umbilico adnexa ofbus.Inhoie ile infima parte fimile fuillora graeris appella?
colomubi dolone magna caufa eft. Anguftiifima canibus-Qua de caufa uehementi nifo: nec fine
cruciatu leuant ellnfatiaEilia animalium quibus a uetre prinus redo inteftino tranfeunt cibi:
ut lupis ceruariis:& inter aues mergis. Verres Si elephanto quattuor.Caetera iuibus fimilia.Pul
tno quadruplo maior q bubulo. Auibus ueter carnofus callofuicp.In uetre hirundinu pullis la.
pilli candido:aut rubenti colorerqui chelidonii uocanturtmagicis narrati artibus reperiunf.Et
in iuuencaje fecundo uetre pilae rotunditate nigricas tophusfnullo pcdere:fingu!are(ut putant)
remediu aegre parientibusifi tellure non attigerit. Ventricnli atcg inteftina pingui ac tenui orce
to integuof:praeterq oua gignentibus .Huic adne&itur lien in finiftra parte aduerfus iecuricura
quo locu aliquado petmutat:fed prodigiofe. Quidam eum putant inefle oua parientibus:ite fer
petibus admodu exiguumrita certe apparet in teftudine:& crocodilo:# lacertis:# ranis. Aego.
cephalo aui no efie conftarineq? iis quae careant Enguine. Peculiare curfus impedimera aliquan
do meo.Quamobre inuritur curforum laborantibus. Et per uulnus etiam exepto uiuereafalia
tradunt.Sunt qui putent adimi rifum fimul hominrintemperanriaq: ioei conftare lienis magni
tudine. Afiae regio fepfis appellatur:in qua minimos efie pecori tradunt:# inde ad lienem inuen
ta remedia. At in brileto 8C tharne:quaterni renes ceruis.Contra pennatis fquamofifcg nulli. Ge
tero fumrais adhaeret lumbis.Dexter omnibus eft latior: 8i minus pinguiseficriorcp. Vrric^ aut
pinguitudo e medio exit:praeterq in uitulo marino. Animalia in renibus pinguiflima.Oues qui
dam laetalitet d reum eos concreto pingui. Aliquando in eis inueniuntur lapilli. Renes habent
omnia quadrupedum:quac animal generant.Oua parientium teftudo fola:quae 8i alia omnia ui
fcera.Sed homo bubulis firoiles uelut e multis renibus copofitos.Pe&ushoc eft offa praecordiis
Si uitalibus natura rircundedit.At uenmbquem necefleerat icrefcere:ademit.Nulli animalium
drea uetre offa. Pedius homini tantu laturreliquis carinatu:uolucribus magis:# inter eas aqua
tiris maxie.Coftaehomini tantum odfonae: iuibus denae:cornigeris trededm:ferpenribusmgih
ta.Infra aluum eft a priore parte uefica:quae nulli oua gignentium praeter teftudinem.NulIi nifi
fanguineu pulmonem habenti.Nulli pedibus carentiura.lnter eam # aluurn arteriae ad pubem
tendetes: quae ilia appellantur.ln uefica lupi lapiilus;qui fyrites appellaf .Sed hominu qbufdam
diro cruciatu fubinde nafcentes calculi:& fetaje capillamenta. Vefica membrana conftat:q un!
nerata cicatrice no lblidefcit:neqp qua cerebru:aut cor inuoluif .Plura.n.mebrana^t gna.Foemi
nis eade omnia:prxterq ueficae sudius utriculus:unde didlus uterus:quod alio noie locos appel
Iat.Hoc in reliquis animalibus uulua.Haec uipetae 8i intra fe parientibus duplex. Oua gnantium
adnexa pcordiis.Et in muliere geminos finus ab utracp pte latere habet.Funebris quotiens uer.
ia Ipiritum iudufit.Bouesgrauidas negant praeterq dextero uulux finu ferreiet cum geminos

VNDEC1MVS Sj

ferat. Valua eiedlo ptu melior q edito.Eieditia uocaf illa.Haec porcaria.Primiparae fuis optia.

Contra efFcecis a parrmpraeterq eode die fuis cccifae Iiuida ac macra.Nec nouella^ fau praeter
q primipara iji probanf:pot!ufq uete^rnecdu effaetaEji:# biduo ante partumiaut poft partum:
autquoeiecerint die. Proxla eie<3itise eft occifk uno die poft pm, Huius & fume optimu:fi mo
foetus no hauferit-Eiedliriae teterrimu. Antiqui abdome uocabant:priufq calleret id icientesroc ufid finen-
cidere no a ftiieti . Cornigera una parte dentata Si q in pedibus talos hnt feuo prnguefcut.Bifub tes
ca iciflifiie in digitos pedibus 8i no cornigera:adipe.Cocretus hic Si cum refrixit fragilis: lemper
q? in fine carnis.Corra pingue inter carne cutemq;:fucco liquidu.Quaeda no pinguelcunf.ut le¬
pus: pdix.Srenliora cundta pinguia & in maribus & in focminis.Senefcunt celerius praepinguia.

Omnibus animalibus efl quod da in oculis pingue. Adeps eundis fine fenfu:qui nec arterias ha-
bet:nec uenas.Pferifl^ aialium efl pinguedo fine fenfu:qua ob caufam fues fpirantes a muribus
tradunt rofas. Quin 8£.L. Apronii cofularis uiri filio detrados adipesdeuaruq; corpus immobi
L onere.Et medulla ex eodem uidef efle a iuuenta rubens:# leneda albefces.No nifi cauis haec
oftibus.Nec cruribus fu roentoi*: aut canu.Qu ire frada no feruminanf:qdJ defluere euenit me
dulia.Efl aure plguis iis;quibus adeps.Seuofa cornigeri s.Neruofa # i fpina tarum dorfi ofla no
hnribus:ut pifaum gni. Vrfis nulla.Leoni l feminum # brachio^ oflibus pauds exigua admo
dum.Caeteris enim efl ranta d uritia:ut ignis etidaf :uelut e filice.lis dura quae non pinguefiunt,

Afinorum ad tubas canora.De!phinis ofla non fpinae. Animal enim pariunt.Serpentibus fpinae.

Aquatilium mollibus nulIa.Sed corpus circulis carnis uu9um:ut fkpiaeatqj lolligini.Et ffedis
negatur aeque efle ulla.Chartilaginea aniraaliu aquatiliu habent medullam in fpina. Viralima
rini chartilaginem:non ofTa.Item omnium auriculae ac nares quae modicum eminet flexili moL-
liciarnaturae prouidenriame frangerenrur.Charilago rupra no foIidefcit.Nec prarafa ofla recre
fcunnpraeterq ueterinis ab ungula ad fuffragina.Homo crefcit in longitudinem ad annos ufq?
ter leptenos.Tam deinde ad plemtudinem.Maxime aur'em pubefens nodum quendam fblue
re:# praecipue aegrita die fentitur. Nerui orfi a corde:bubuloque etia circuuoluti fimile natura
Si caufam habent in omnibus lubricis applicati oflibus nodifqs corporum:qui uocanturarticu
ii. Aliubi interuentu: aliubi ambitu:aliubitranfituligantes.Hicteretes;illic lati:utin unoquocg
pofeit figuratio.Neq; ii fol idantur incifirmirumq? uulneraris fumus dolorpraeiedis nuflus.Si-
ne neruis funt quaedam animaliatut pifces:arteriis enim conftant.Sed neq; eae molli pifcinm ge¬
neri. Vbi funt nerui: i nteriore s coducunt membra: fuperiores reuocant:fntet hos later arteriae:
ideft fpiritus femitae:iis innatant uenseudeft (anguinis riui. Arteriarum pulfus in cacumine maxi
roe membrorum eu i dens index fete morborum in modulos certos legefeg metricas per aetates
ftabilis:aat citatasraut tardus: deferiptas ab Eriphilo medicinae uate:miranda arte:nimiam pro
pter lubrilitatem deferrus.Obforuatio tamen crebri:aut languidi i&us: gubernacula uitaetepe-
rat,Arteriae carent fenfu:nam 8i finguine.Nec omnes uitalem continent {piritunr.praerififcg tot
pefcit tantum pars ea corporis. Aues nec uenas nec arterias habent :irem ferpentes:teftudines:!a
certaeiminirntimqs (anguinis. Venae i praetenues poftremo fibras fubter totam cutem difperfae:
adeo in anguftam fubtilitatero tenuantur:ut penetrare fanguis non poffinaliudue q exilis huor
ab illo qui cacuminibus innumeris fudor appellatur:in umbilico aenarum nodofo coitu:

De (anguine:# quorum celerrime ficcetur.-quorum non coeat:quoj4 gra-
uifSmus:uel tenui flimusiquorum nullus, CA. XXXVII.

Anguis quibus multus & pinguis iracundia.Maribus q foeminis nfgrior.Et in iuuen
[Mugita magis q lenio.Et inferiore parte pinguior.Magna # in eatritalitaris portio.Eroif
KgSNla. fpirirum trahit fecum:# tamen tadhim no fentit.Animalium fortiora quibus fan
gais craftior.SapIenriora:quibus tenuior.Timidiora: qbus minimus. At qbus nullus
hebetia. Tauro^ celerrime coit arqj durefeitudeo peftifer potu maxime. Aproru & ceruoni ca-
praruqne&: bubalorum omnium nonfpiflaf.Pinguiflimusafinus.Homini tenuiflimusdisqui
bus plus quaterni pedes null us.Obefis.minus copiofus:qm ablumif pingui. Profluuiu eius uni 5
fit in naribus hommiialiis nare altera:aliis utraque. Quibufdam per infema.Multis per ora fta-
tuto tpe:ur nup Macrino uiro praetorio:# olbus annis Volufio Saturnio urbis prsefe<fto:q no-
ragefimu et excefllt annu.SoIu hoc in corpore teporariu ientit incrementu.Siqde hoftiae abun
dariore fundut:fi prius bibere. Quae aialiu latere certis teporibus diximus:no habet tuc fangui
ne pter exiguas ad tnodu circa corda guttas: miro ope naturae.Sicut 8C in hoie:uim «us ad mi¬
nima mometa murari:nd mo ttfi i ore fuffufa materia:ue|4 ad fingulos animi habitusrpudore;

LIBER

ira:metu:palIoris pluribus modisiitem ruboris. Alius enim irae:& alius uerecundiae.Na 8i in me
tu refugere:& nufcg efle cerrum eft.Multiftg non tranfluere tranflbflis: quod homini tantum
euenit.Narn quae mutari diximus: colorem alienum accipiunt quodam repercuflu.Homo folus
in fe mutat.Morbi omnes morfcg fanguinem abfumunt.

An x ianguie priripatustS tergorerS pilis:& raamis.& ueflitu. CA . XXXV1I1.
• -rji Vnt qui fabtilitate animi conflare no tenuitate {anguiriis putet: fed cute: opi metiftp
corpo^.Er tunc magis aut minus bruta efle: ut oflreas:& teftudinesjPou tergora: fe
tas fuu obftare tenuitati innati fpiritusmec pu^ liqaiduq} trafmitti.Sic c£ in horecu
cSS&ilif! craffior calofiorue excludat cutis.Quaeuerorocrocodilisifi no cruori:fed duritiae
tegoris tribuaf 8i folertia^Hippopotami corii craffitudo talis:ut ide tornetur aflae.Et rneftq
uel fmpene da ingenio medica diligentia. Elephanto^: quoqj tergora fpenetrabiles ictas hnt: cum tn oium
trabilia quadrupedu fubtilitas animi praecipua prohibeafillis.Ergo cutis ipfa fenfu caret:maxime in ca
uel pro fcu pite.Vbicficg per fe hac fine carne efl uulnerata no coit:ut in bucca ciliocp.Qus animal pariut:
cis habent pilos habent.Quae oua:pennas:aut fquamas:aut cortice:aut teftaraut tefludines:aut cutem pu.

ram ut ferpentes. Penha^e caules omnium auium praecife non crelcuntiuulfae autem renafcunf.
Membranis uolant fragilibus imfeda.Humentibus hirundines in mari.Sicris inter teda uefper
tilio.Horum quocj alae articulos habenifPili a cute exeunt crafTa hifti.Fceminis tenuiores.Eqs
in iuba largi.In armis leoni.Dafipodi & in buccis 8£ intus in pedibus.Quse utracg T rogus & in
lepore tradit.Hoc exemplo libidinofiores hominum quoq; hirtos colligens. Villofiifimus ania
Iium lepus. Pubefeit homo folus:quod nifi conringat:flerilis in gignedo eft:feu m3fculus:feu foe
mina.Pili in hofe partirn fimus:partim poftea gignunf.Cogeniti aut no definut:ficut nec fcemi
nis magnope.Inuetae tn quaeda defluuio capitis inualidaeiuelut languidiores curo menflrui car
fus ftetere.Quibufdam poftgeniti. Viris {ponte no gigminf. Quadrupedibus pilu cadere atque
fubnafci annuum efl. Viris crefcunt maxime in capiteimox in barba.Recifi no ut herba ab Caere
ra ihcifura augentur: fed ab radice exeunt. Crefcunt 8i in quibufdam morbis: maxime ptyfis:&i
feneda.Defunctorum quocp corponbus.Libidinofis congeniti maturius defluunt. At naticele
rius recrefcunt.Quadrupedibus fenedute craffefcuntdanaecj rarefeunt.Quadrupedom dorfa
pilofa:uenttes glabti.Boum coriis glutinum excoquitur:taurorumcp:& id prgeapuumjJVlatnas
homo folus e maribus habet.Caetera animalia mammarum notas tantum.Sed ne foeminae qui
dem in pedoretnifi qux poffunt partus faos attolIere.Oua gignerium nulli. Nec lac nifi animal
, parieti. VolucrUm uefpertiiio tantum.Fabulofumenim arbitror de ftrigibus ubera eas infanti*
um labris immulgere. Efle in maledidis iam antiquis ftrigera conaenit:fed quae fit auium con>
flare non arbitror.

Notabilia animalia quae mammis. CA. XXXIX.

«Sini a foetu dolenrideo fexto menfe arcent partus:cum equae anno prope toto prae-
beant.Quibus fblida ungulamec fupra geminos partus.Haec omnia binas habet ma
masmec aliubi q f femoribus.Eode loco bifulca & cornigera.Boues quatemas.Oaes
caprae binas. Quae numerofo fecunda partu:& quibus digiti in pedibusrhaecplures
habent toto uetre duplici ordinemt fues.Generofae duodenas. Vulgares binis minus .Str canes
Alia uentre medio quaternas ut pantherae.Alia binas ut leaenae.Elephas tatutn fub armis duas:
nec in pedore: fed citra in alis occultas.Nulla in femoribus digitos habentium. Primi geniti in
quanque parte fues:primas premunt.Et fi efcae funt faucibus proximseitamen fuam nouit quif
que in fbetu:quo genitus efl ordine:eaque alirur:nec aIia.Detrado illa alumno fuo flerilefritifc.
co:acrefilit.Vnouero ex omni turba relido:fola munifexiquae genita fuerat attribura:defcen*
dit.Vrfe mammas quaternas gerunt. Delphini binas in ima aluo papillas tantum: nec euiden*
tes:& paulo in obliquum porredas. Neque aliud animal in curfu lambitur.Et balenae uitulique
mammis nutriunt foetus.

a De lade:& unde cafeus non fiat. CA. XL.

Vlteri an feptimu mefe pfufu lac futile. Ab eo mefe q^uitalis e ptusifalubre.Plerifq}
at totis mamis:at<5 et f ala^ finus fluit.Camelis lac mulgeCne ireje grauefcatiSuauif
fimu hoc exiflimaf ad una mefura tribus aq additis.Bos an ptu no het.Ex primo fg
a ptu coloftra fiut:ni admifceaf aq:in pumicis modu coeut duritia. Afinae praegnates continuo
ladefcunt.Pullo ea^e ubi pingue pabulum:biduo a partu maternum lac guftatffe laetale efl.Ge.
nus mali uocatur coloftratio.CaJeus no fit ex utrinque dentatis:qm eo^ lac no coit.Temaflu

VNDECIMVS

ss

mu camelfsrmox eqbtis.Crafliffimu afinaetut coaguli uice utanf.Coferre afiqd &! candori in ma
lieram cute exiftimarur.Popeia cerre Domini Neronis coriiunx quingentas per omnia lecu foe
tas trahes balnea^ ec folio: toru corpus illo lade macerabanextendi qucq? cure credes.Omne
aur lac igne fpi£Taf:humore ferefcit.BubuIu caleo fertilias q taprinurex eade menfura pene alte
ro tato.Quae plures qternis mamas hnt caleo inutilia:^ meliora q binas. Coagulu inuli leporis:
Hsedirlaudaru.Praecipnu tn dafipodis:quod &;pfluuioaIyi mederur.Vnius urrincg dentatoru.
Mi^ barbaras gentes: quje ladle uiuant:ignorare aut fpernere calei tor feculis dotem:den (antes
id alioqtrn in acorem iucundu.Et pingue butyri fpumaudeft laciis eocretiufq? q quod fept uo
carur.Non omittendu in eo olei uim efle:& barbaros omnes infantefcp noflros ita ungi.

De dfuerfirate caieorum. CA. XLL

Aus caleo Romae: ubi oium gentiu bona iudicanfxominus e prouintiis nemaulenli
| pcipuadelurae gabalicicj: pagis.Sed breuis ac mulleo tm comedario Duobus alpes ge
neribus pabula fua approbant. Dalmariae docleatem mittunt, Centrionicae natulicu.
Numerolior apennino cebanus.Huc 8£ liguria roitht ouiu maxime laciis. Auximate ex umbria.
Mixtoqj etruriae atcp Iigurise confinio lunenTem magnitudine confpicuu.Quippe & ad lingula
milia p5do premit. Proxfmd aut & urbi ueftinuicruftuminuq; & e cedito capo laudatiflimum.
Et capitiron gregibus fua laus eft agrigenti maxima:eam augente gram fumo;qualis in ipla urbe
conficitur icunclis pferendus.Nam galliaig lapor medicamen uim oprinet.Tranfmaria uero bi
thymus fere in gloria e.lnefie pabulis falem etiam ubi non detur.Ira maxime intelligitur:omni i
fale cafeo fenefcente. Quales redire in mulleum faporem aceto e thymo maceratos certum elb
T radut Zoroaftrem in defertis caleo uixifle annis.xx.ita teperatorut uetuftare non fentiret.

Differentia membrorum hominis a caeteris animalibus. CA. XLII.-

iErreffrium lolus h5 bipes Vni iuguli:humeri. Caeteris armi.Vni ulnae. Quibus ania
lium manus flant intus tantum catnofe:extra neru’s 8t cute condant. Digiti qoibufi
dam in manibus feni.Caii Orarii ex patritia gente filias duas ob id ledigiras appella
i tas accepi. Vulcatium fedigirum llluftrem in poerica.Hominis digiti articulos habet
ternos. Pollex binos: St digitis aduerfus uniuerfis fieditunper le uero in obliquu porrigmircraf
fior caeteris.Huic minimus menlura par efl.Duo reliqui fibi.Inter quos medius longilfime pro#
teditur. Quibus ex rapina uidlus quadrupedum quinidigiti in prioribus pedibus:reliquis qua#
terni. Leones:lupi:canes:& pauca in pdderibrtbusquoq; quinos ungues habent-uno iuxta cru#
ris articulum dependente.Refiqua quae funt minora digitos quinosyBrachia non omnibus ]M#
meffe. Thraci enim ffndiofb in.C. Caelaris ludo notum eft dextram fuifle proceriorem. Anima
lium quasdam ut manibus utuntur priorum minifterio pedum: (ede ntcg ad os illis admouenria
ribos:ur fciuri. Defimiarum fimilitudine. CA. XLIII.

=5! Am fimiarum genera perfedlam hominis fimulatfonem continent:facie:naribus:auri
* pj bus:palperis.Quae fclae quadrupedum Bl inferiorem habentgena: iam mamas in pe
fj<3ore:8t brach ia’& crura in contrarium fiexa.Similiter in manibus ungues: digitos:

, _ longioremcp medium.PedibuspauJumdifferunt.Sunrenim ur manus praelongi: fed

ueftigiu palmae Smile faciunt. Iis quoque pollex 8i articuli ut bomini.Et praeter genitale tanto.
Et hoc in maribus. Vifcera etiam interiora omnia ad exemplar.

ii De unguibus. CA. XL11I1.

I Nguesrqui claufulae neruo^t fummse exiftfmantuncrnnibus iis quibus St digiti.Sed
|i fimiae imbricati:hominibus latirSt defundo crefcunt.Rapacibus unci.Caeteris redi:
■i ut canibus:praeter eum qui a crure plenlque depender.Oia digiros hnt quae pedes:
excepto elephanto. Huic enim i formes numero quide qnque: led indiuifirac leuiter di(creti:un
guhfqj no unguibus fifes:S<r pedes maiores priores.In pofterioribus articuli breues. Ide pbpfires
ltusfledirhofs mo.Caetera aialia in diuerfum.Pofterioribus articulos pedibus q prioribus. Na
q aial generat:genus an le fleclut:& luffraginu artus f aduerlu.Hoi genua 8t cubiti cotranaite
urfis 8t fimia^i gni:ob id minime pnicibus.Oua parientibus qdrupedu crocodilo.Lacertis prio
ra genua pofl curuanruripofteriora in priorem parte.Sut aut crura bis obliqua humani polhcis
modo:Sic & multi pedibusrpraetera nouiflima fallentibus. Aues ut quadrupedes alas in priora
cucuant:fuffragines injnofteri ora . Hominis genibus quedam 8i relig o uft obleniarione gentiu.
Haec fupplices attingur. Ad h^c manus tendut.Haec ut aras adorant:fbrtaf?is quia ieft ris uirali
tas.Naque x ipfa genu utriulque comiflura dextra leuaque a prioregte gemia qdam buccarum

ue! ceutro
num terrae
uel aefinate

UBER

inanitas eftrqua perfoffa ceu uincuTis (piritus fugit.lnefl: 81 in aliis partibus quaeda reIJgio:Iicnt
dextra ofculis auerla apperif.ln fide porrigif. Antiquis gratcias in fupplicando mentu attingere
mos erat. Eft in aure ima memoriae locusique tangeres atteftamur.Eft poft aurem aeque dextra
nemefiosrquae dea latinu nome:ne i Capitolio qde iuenit:quo referimus tado ore .pximu a mi
nimo digttutntueniam fermonis a diis expofcentes. Varices in cruribus uiro trh:mulieri raro.C
Mariumiqui (epties coful fuit flate fibi extrahi paflum unu hoiem Oppius audor eft.Oia aialia
a dextris partibus incedunt:finiftris incubat.Reliqua ut libitu eftrgradiunf.Leo tm & camelus
pedatim:hoc e ut finifter pes no tranfeat dextrum :!ed fubfequaf. Pedes hoi maxiraufoeininis te
nuiores:in oi gne iurae homini xm\St crura carnofa .Repent- apud audores in aegypto quenda
no habuifle furas. Vola homini tm exceptis qbufdam.Nacp 8i hinc cognomina inuenta Planci:
Plautr.Scauri:Pan£e:Scuti a cruribus. Vari: Variae:uatinii:quag uitiai&in qdrupedibus folidas
hnc ungalastq no (ut cornigera.lgif pro eis telu ungula eft lllis.Nec talos hnt eade. At q bifulca
funtthnklide digitos hntibus no funt.Necj prioribus pedibus oino uJli.Camelotali fimilesbu
bulis:fed minores paulo. EA enim bi fulcri diferimine exiguo pes imus ueftigio carnofo ut urii.
Qua de ca in logiore itinere fine calciatu fatifcunt. De ungulis. CA. XLVj

jn Ngulse ueterino tm generi renafcunf .Sues in illyrico qbufda lods (olidas hnt ungu
|l las.Cornigera fere bilulca.Solida ungula 81 bicorne:nullum.Vnicorne afmus tm in.
ii dicus. Vnicome bifulcum:orix. Talos afinus indicus unus (blidipedu het.Na fuesex
Jutroq; gne exiflimanturudeo foetus ea^jhofem qui exiftimarut hre facile conuidi.
Lynx tantum digitos habetium fimile quiddam talo habet. Leo etiamnum tortuolos.Talusat
tedus eft in articulo pedis uentre emincns:concauo in uertebra ligatus.

De pedibus auium 8i unguibus. CA. XLV1.

Viu aliae digirataetaliae palmipedes:aliae iter utruqj digitis diuifis adiedia latitudine.
3j Sed oibus qterni digiu.tres in fuperiore parte:unus in calce.Hic deeft quibufda lega
crura hntibus. Inx (ola utrin^ binos he r. Eide lingua (erpetiu fimile in magna logi,
tudine porrigit.Circuagit collu in adueriu fe.Vngues ei grades ceu gracchulis. Auiu qbufda gra
uioribus in cruribus additi radii.Nulli uncos hnciu ungues longi pedes. Porre&is ad cauda ex
cruribus uolat.Qiiibus breues cotradhs ad mediu.Qui negat uolucre ulla fine pedibus ee:ccfir
mat 5L apodas hre:3<: nydterin:& drepanin in eis:q raridime apparet. Vife lam et ferpetes anferi
nis pedibus. De pedibus infecto^ a duobus adfeentum. CA. XLV1I.

Nfetftojsaiahu pedes primi logiores duros hntibus oculos ut (ubide pediba eos ter.
Jigatxeu notamus i mufcis.Quse ex iis nouiffimos hnt logos: laliut ut locuftae.Oibus
3 S^jgiaur iis feni pedes. Araneis qbufda plogi accedut bini.lnternodia fingulis terna.Octo
?=ll?Lnos Bt marinis ee diximus polypis:(sepiis:jolh'ginibus:cancres:q brachia in centrariu
mouer:pedes in orbe:aut in obliquu.hde folialaliu rotudi.Caetera binos pedes duces hnt:cacri
tm qternos.Quae huc numejs pedu excedere rerreftria ut plencg uermes:no i fra duodenos ha
beoaliq uero 8i centenos.Nuerus pedu lpar nulli eft.Solidipedu crura flarim lufla nafeunf me
fura:Poftea exporrigentia fe uerius q crefeetia.Itacp in lfantia fcabut aures pofterioribusrqdad
dita aetate no queunt:Quia longitudo fuperfide corpore folam ampliat. Hac de ca inter initia
pafci:nifi fubmidis genibus no pofluntmec ufqj du ceruix ad iufta incrementa peruemat.

De pomilionibus & genitalibus. CA. XLV11I.

K Omilionum genus in omnibus animalibus eft:atque etiam inter uolucres.Genitalia
j maribus quibus edent retro (atis diximus.Offea funt lupis:uulpibus:muftellis:uiuer
j rae.Sunt iis etiam calculo humano remedia praecipua. Vrlo quoqj (imul ut expiraoe/
-■ rit cornefeere aiunt. Camelino arcus intendere orientis populis fidiifimum. Necnon
in aliqua gentium quoque in iis difcriroina.Et lacrorum etiam citra perniciem amputatis ma<
tris deum gallis.Contra mulierum paucis prodigiola adimilatio ficut hermaphroditis utriufcj
fexus.Quod etiam quadrupedum generi accidi de Neronis principatu primum arbitror.Often
tabat certe hermaphroditas fubiuges carpento fuo equas in treberico galiiae agro repertas:cea
plane uifenda res edet:principem terrarum infidere portentis. T eftes pecori armentoque ad cni
ra decidui: fuibus adnexi:delphino prselongirultima conduntur aluo:& elephanto occulri.Qui
oua parienrium lumbis intus adhserent:qualia ocidima i uenere.Pifcibus ferpentibufque nulli:
fed eorum uice binas ad genitalia a renibus uenae.Bureoibus terni. Homini tantum iniuna aut
Qiote naturae frangutur ,Idqs tertium ab hermaphroditis 8i ipadonibus femiuiri genus habent.

VNDEQMVS

8*

'V/-

Mares in omni genere fbrtforestpraeterg in pantheris & uriis.

- De caudis. CAi .XLVIIII,

Audae praeter hoiem ac firnias oibus fere afa!ibus:& oua gignetibus p defiderio cor
po^e. Nudae hirtis 8C aprisdgt&fae ut equis. Amputatae lacertis & ferpentibus renafcu ud para»
tur.Pifciu meatus gubernaculi mo regut.Atcg et in dextra ac leua motaeiut remigio uilofe ut
quoda ipellunt. Lacertis inuemunt di geminae.Boum caudis logiffimus caulisrarcp in ima parte udis praela
hirtos.Idem agnis longior q equis:fed fetofusueterinis. Leoni lflma parte ut bubus 8iforici:3i leto*
pan theris non item. Vulpibus 8C lupis uillofus ut ouibusrquippe procerior.Sues intorquent.Ca & ut equjg
nu degeneres fub aluam refledlunr. De uocibus. CA. L«

Ocem non hre nifi quae pulmone 8i arterias hnr.hoc cft nifi quae (pirant: Ariftoteles
putat.Iccirco &1 inferis fonu efTenon uoce:intus meante fpiritu:& inclufo (onante.

Aha marmor ederetut apes. Alia cu rradu ftridoreiut cicadas.Recepto enim ut duo
bus fub peccatore cauis fpiritu mobili occurfante mebrana intus attritu eius fonare v*v-- - - >

■ifeera fat notu e.Caetera fit'cd uolatu icipere audiri:3£ definerrut rn ifcas:apes.Sonu eni attritu
Si interiore aura non a ia reddi. Locuftaspenna^e Si femore attritu Tonare credif fane.Item aq.
tiliu pedines ftridere cu uolat.MoIlia 8i eruitis inteda nec uocenrnec Tonu ullum hre.Sed SC '

caeteri pifces quis pulmone 8i arteria careantrnon in totu fine ullo Tono (but.Stridore eura den
tibus fieri cauillanf.Et iis qui aper uocatur inacheloo amne:grunitum het:& alii de quibus di.
atimus oua parientibus.Sibilus ferpentibus longusTeftudini abruptus. Ranis Tonus fui generis:
ut dida efhnifi fi in His ferenda dubitatio eftrqui mox in ore concipitur non in pedore.Mu!
tum tame in his refert 8i locopz natura.Multae in macedonia traduntur.Muti &apri.Auiu Io#
quaciores quae minores:3£ circa coitus maxime. Aliis in pugna uox ut coturnicibus. Aliis an pu# >ow.
gna utperdicibus.Aliis cn m uiccre utgnll naceis.Iifdem Tua manbus.Aliis eadem ut faemmis:
ut lufeiniarum gener i. Quaedam toro anno canuntiquaedam certis temporibufiut in lingulis di
dam efl. Elephas etrea nares ore ipfoTlernutamentod nilem elidit fonumrper nares aute tuba
tum raucirati.Bubus tan ru fbeminis uox grauior:in alio omnigenere exilior q manbus.ln hoie.
etiam caftratisdnfantis nafcentis nulla audif anteq totusemergat utero. Primus fermo annicuX W ^ V
lo eft.Semeftris locutus efl: Croeii filius in crepiudiis:Quo prodigio totu id coctdit regnuQuL ^
ceferiusiari roepere: tardiu s ingredi incipmnt.Vox toboraf a rredecim annis. Eadem m feneda’ ~
exilior.Neqj in alio aialiu faepius muraf.Mira pterea Tunt de uoce digna d>du in theatro!** or#
cheftris fcobe;aut harena fiiperiedfca deuoraf:& m rudi panetu rircuiedu.Eria doliisinambus
currit eade concauo uel re<5to parietum Tpa iorquis leui fono dida uerba ad alteram capur per#
feres fi nulla inaequalitas impediat. Vox in homine magnam uultus partem haber, Agnofcimus
eam priufq cernamus- non ahrer q oculis.T otidernq; Tunt ear:quot in re ruro natura moi rales:8t
fu3cuq$ ficut facies. Hmc illa gentuirtotcp linguarum toto orbe diuerfitas. Hyic tot cantibus
& modulis flexiones Sed ante omnia explanatio animi: q nos diffinxit a feris.Inter ipibs quocg
homines diferimen alterum aeque grandem q a beluis ferit.

De agnafeentibus membris:& dida Anftotelis de uita hominis. CA. LH
Embra aialibus agoataunutilia funt:ficut Textus hoi Temper digitus.PIacuit in atgy* fvw
pto nutrire portecurbinis 8i in aduerfa capitis parre oculis hominem: fed iis no cern5
re.Miror quidem Ariftotelem no mo credidifle pTrita uitae ee aliqin corporibus, ip# k

fis:uerametiam prodidifle.Quaequaquana exifb'roo:nec fine cotatione profereda:
ge inTe qqifcp 8i auguria anxie quaerat. Attingam tame quae tantus ufr in dodrina n fpreuit.lgi
tur tutae breuis figna ponit raros dentesTprselongos digitps:pfumbeum colorem:plureTcp in ma
nu tnafuras*nec perpetuas. Contra longe efle uitae incuruos humeris:^ in manu una duas inci
furas longas hab?ntes:8i plurefq.xxxii.dentes habentes:auribus aropJis,Necuniuerla haecfut ar
bitror)fedflngu!a obferuat.Ftiuolafut reor)ST uulgo tn narrata. Addidit morum afpedus fimili
modo apud nos T rogus-AC ipfe audior feuerifiimusrquos uerbis eius fubiicia.Frons ubi efl ma
gm:fegnem animum Tabefle fignificat.Quibus parua mobilem. Quibus rotunda iracundum:
uelut hoc uefligio tu moris apparente.Supercilia quibus porriguntur inredum: molles fignifi#
eant. Quibas iuxta nafum flexa fantiaufleros.Qijibus iuxta tempora iflexa derifores. Quibus
m totum denatfTa:maliuolos 8£ inuidos.Oculi quibufcuncj Tunt longi:maleficos efle indicanr.

Ogicarnofosi naribus angulos habenr.malitiae nota praeuenti.Cadidi pars extenta notam im
padeariae habet. Qm identidem autem operite fbknt inconflantiae. Auricularum magnitud®

LIBER

ud & his

loquacitatis 5i ftulritiae nota eft.Ha&enus Trogus»

Oe aia: & de habitu aialiuna: S£ quae guftata interimant: & de ufiftu hominis: & quibus de
cauiis non coquatur CA. LU,

aNimae leonis uiros graue: Vrfi peftilens .Conta&a halitu eius attingit nulla ferairiti.

ufcg putre fcunt afflatae reliquis. Hois tantum natura infici uoluit pluribus irodis:&
cibo^i ac dentiu airiis:fcd maxime fenio.Dolorelehtire non poterafitadiu ienfuque
oicarebat:fine qua nihil fenrif .Eadem comeabat ab eo recens aflidue exitura fupre
mo :8i fola exofbus fuperfutura.Deniq} haec trahebaf e caelo.Haius quoqj tn reperta poena eft:
ut ne<j} idipfum quo uiuif in uita iuuaret. Partho^» populis hoc praecipue 8C a iuueta pp ldifcre
tos cibos:na9 8 i uino foetent ora nimio.Sed fibi .pceres medenf grano afiyrii mali:cuius e fua/
uitas praecipua in efculenta addito.Elephato&> aia ferpentes extrahit. Ceruojcjte urit.Diximos
hominum gna qui uenena ferpentium fuctu e corporibus exigerent.Quin 8C fuibus ierpetes in
pabulo funr:& aliis uenenu eft.Quae infedfa appellauimus oia olei afperfu necanf. Vultures uri/
guento quide fugatur. Alia alios appetunt odores.Scarabei rofa.Quofda ferpentes fcorpio ocd
dit.Scpthae iagirta^e ungunt aciem uiperina fame 8i humano languine.Irremediabile id fcelas.
Morte ilico affert leui tadhi.Qua: aialium ueneno pafcerenf diximus, Quaedam inocca aliogn
uenenacis pafta noxia fiunt 8i ipfa. Apros in pamphilia Si Ciliciae motofis ialamadra ab iis deuo/
rara qui edere moriunf.Nec.n.efl itelledus ullus in iapore uel odore.Ef aqua uinuqj interimit.
Salamandra ibi immonua:uel fi oino biberitiunde potef.lte rana quam uocant rubetamttata
infidia^c eft uitae. Vefpae fcrpente auidae uefcurur.Quo alimento mortiferos idf us fadutjtfca-
magna differentia eft ui<ftus:ut in tractu pifce uiuentium Theophraftus prodidir.Bouesquo
cj5 pifce uefci:fed non nifi aiuente.Homini cibus utiliflimus fimplex. Aceruatio lapo^ pefhfera:
6£ condimenta pemiciofi ora. Difficulter aute perfiduntur omnia in cibis acria:nimta:Si auide
haufta:8i «effate q h}*eme difficiiius:8i in feneda q in iuuenta. Vomitiones homini ad hsc i re>
mediam excogitatae: frigidiora corpora faciunt.lnimicx oculisrmaxime autem dentibus.Sotn/
no concoquere corpulentiae q firmitatfutilius.Ideo athletas malunt abos ambulatione perfice
re.Peruigilio quidem praecipue uincuntur cibi.

De corpuleria augenda uel minuedarSi q guftu fame ac fltfm fcdent. CA. U1I.

ji Vgefcunt corpora dulcibus ateg pinguibus Si poru.Minuuntur ficcis 8i aridis frigi/
i dsfcgrac fiti.Quxdam animalia Si pecudes quoqj in africa quarto die bibut.Hotnini
no ante diem fcptimu laetalis in edia.Durafle Si ultra undecimu plero fcj. Cerrum eft

_ Sj mori efuriendi femper inexplebili auiditate afaliu uni hof.Qu^da rurfus exiguo gu-

Bf hippace ftu fame ac fui ledanficSferuantcg uires:ut butj’^:ut titipace: glycvTrigon.Pemidofiffimu aute
Si in omni uita quidem quod nimium.Praecipue tamen corporfimmuique quod grauatquoli/
bet modo utilius. Vetura ad reliqua naturae tranfeamus.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER .XII. PROOEM1VM.

NIMAL1VN OMN1VM Q^VAE NOSCI POTVERE NA
turae generarim membtatimqueitafc habent.Reftant nequeipfa
anima carentia:quandoquidem nihil fine ea uiuit; terra editamt in/
de eruta dscanturjac nullum fileatur rerum naturae opus.Diu fae/
re occulta eius benefTda.Summumque munus homini datunxar/
bores filuaeque intelligebantur.Hmc primum alimentum.Harum
fronde mollior fpecus: libro ueftis. Ewamnum gentes lic degant.
Quo magts ac magis adnoireris ab his pricipiis cedi motes in mar/
mora. Veftes a feribus peti. Vnionem in rubri maris profudo.Sroa
ragdum in ima tellure quaeri. Ad hoc excogitata funt aurium uol/
nera.Nimirum quoniam parum eft collo erimbufcp geftanmifiin/
foderentur etiam corpori.Quamobrem fcqui par eft ordinem ai/
ta e:3i arbores ante alia dicere:ac morbis primordia ingerere.

De acborum honore;3iquado platanus primum in italia:fii de natura earum CA. L

DV0DEC1MVS 9 o

Ae fuere numind templa:prifco<$ ritu ut fimpliria tura etiam nunc deo praecellente
arborem dicant. Nec magis auro fulgentia arcgeborefimulaaa q lucos. Et m iis file
tia ipfa adoramus. Arborum genera numinibus fuis dicata perpetuo feruanf.Vc loui
e fculus. Apollini lauru s.Mineruae olea. Veneri myrrus.Hercuh populus. Quin & fil.
uanos Faunollj & deo^e genera filuis:ac fua numina taq e cado attributa credimus. Arbores po
ftea blandioribus fruge ficcis hoiem raitigauere.Ex iis recreans mebra olei liquor: uirefq; potus
uinntot denicp lapores annui (ponte uenu ntes:& menfaerdepugncf licet ea^ cauia cu feris:& pa
fh naufragose corporibus pilees expetanfetiamnu tn lecudae.Mille praeterea funt ufus ea^rfi»
ne quis uira degi no poflit. Arbore iulcamus mariaiterrafqj admouemus. Arbore exaedificamus
tecla. Ex arbore 3£ fimulacra numinu fuerc:nondu precio excogitato belua^ cadaueriratcj ut a
diis nato iure luxuriae eodem ebore numinu ora fpedarenf:& naenia iji pedes.Produnt alptbus
coerdtas 5£ tam mexuperabili mummeto galhas hanc primu habuifle cana fupfondendi fefe ita
lue:q> Elico ex heluetiis ciuis eo^i fabrile ob arte tomae cotnoratus ficu ficca & uuam: oleique
ac uini praemiffa remeas lecu ruliflet.Quapp haec uel bello quaefiffe uenia fit.Sed quis non iure.
miref arbore umbrae gratia tm ex alieno petita orbefPlatanus ea eft.Hec per mare ionium ii»
Diomedis infula eiufde tumuli gra primu inueda.Inde in ficilia tranfgrefla:arcp inter primas do
nata italisetet ad morinos uft£ peruedta:ad rributariu et pertinens folu:ut gentes uefngal & pro
umbra pedat. Dionylius prior ficiliae tyrartus regni urbem tranftulir easrdomus fuat miraculu:
ubi poftea faciu gycnnaliumec potuifle in amplitudine adolefcere:& alias fuifie in lraliaiac no-
minatimhifpani.3 apud audfc res inuemf. Hoc adu circa capto urbis aetaterrantuqipoftea ho¬
noris increuit:ut mero infufo cnutriaf .Ccpertu id maximepdcfle- radicibus. Docuimujqt ena
arbores uina potare.Celebratae fune p. imu in ambukmoe achademiae athenis cubito^. xxx. fex
unius radice ramos antecedere. Nunc eft clara in lycia fotia gelidi fotisamccnirate itineri appo-
fita domiribi modo caua odfcoginta atque unius pedu fpecurnumerofo uertice:& fe uaftis prore
gens ramis arbore inftar agros longis obtines umbnstac ne qd defit fjpelucae imagini faxeairus
crepidinis corona mu fcolos coplexa pumices extat:tam digna miraculo:ut Licinius Munanus
ter coful:& nuper ,puinciae eius legatus jsdendu etia poderis putaritrepulatu intra ea fe cu duo
deuicefimo comite.L.arge ipfa toros praebente fronde :ab oi afflatu fecula optante irobnu p fo¬
lia ctepirus.Lsetiore q marino^ nitore pict ura: uarietare laqueanu auro cubuifle i eade. Aliud
exeplu Caii principis in ueliterno rure mirati unius tabulatadaxilque rarno^ trabibus Icamna
patula 3i in ea epulanti cum ipfe pars efiet umbrae qndecim couiua^a ac minifteni capace tricli-
nio:qua caena appellauit:ille nidu.Et gortynae in imula creta iuxta fonte platanus una infignis
utriufque linguae monumetis:nung folia dimictens.Stanmqiie eigraecio fabulofitas fupfluit:
louem fub ea cu Europa concubuifle.Ceu uero non alia eius generis effer in cypro:fed ex ea pri
mum in ipfa creta ut eft natura holum nouitatis auida.Platam fatae regenerauere uitiurquadoq
de comenda tio arboris eius no alia maior efhq fole aeftare arcere: hyeme admitrere. Inde in ita-
lia quoque ac (uburbana (ua Claudio principe Marcelli ef rnmi liberros:fed qui le potenrio cl
Calaris libertis adoptaflet fpado theflahcus praediues ut mento dici poffer.ls quoque Dionyii
us tranflulit id genus.Durantque etiam in italia portenta terrarum:praeter illa fcilicct quae ipfa
excogitauit italia. De cameplarano:& qs totoderir uiridaria. CA .11.

■ — - 1 Anque 8i camaeplatani uocanf coadhe brauiratis:qm arbo^ et abortus inuenimus.

j Hoc quoque ergo in gne pumilionu ifoelicitas didla er:t Fit aiit & feredi gne & red
j dendi. Primus C n. Martius ex equtfln ordine Diui Augufti amicus inuenit nemora
i tonfiba intra hos Ixxx.annos.

De peregrinis arboribus:& malo affyria. CA, III.

j Eregrinae cerafi perficaeque:8i oes qua^> graeca noia aut aliena.Sed quae ex iis incola-
ru numero efle ccepere: dicent' inter frutiferas.ln praefentia externa pfequemura fa
lutari maxime orfi.Malus afl>’ria:qua alii uocat medicatuenenis medef:Foliu eiuse
unedonis intercurrentibus (pinis.Pomiiipfu alias no mandiftodore praecellit fohoa: quoque:
qui tranfit in ueftes una coditusrarcerque aiahu noxia. Atbor ipia oibus horis pomifera eft:aliis
cadentibus:aliis maturelcentibusialiis uero fubnafcetibus.T etauere geres rranfferre ad le pp re¬
medii proflantia fuftilibus in uafis dato per cauernas radicibus fpiramento.Qualirer oia tranfi
tura logius feri arnfliroe tranfferrique q meminifle conuenif t:ut femel quaeque dicanf.Sed nili
apud medos Qi in perfide nafei noluit.Haec eft cuius grana paitho^* pceres incoquere diximus

uel Senas

uel pomi

LIBER

efculentis: commendandi halitus gratia. Nec alia arbor laudatur in medis. Lanigeras ierum in
mentione gentis eius narrauimus.

De indiaearboribusiuelquado primum romae hebenus. CA 1III.
Tem indiae arboje magnitudine unarqua peculiarius Virgilius celebrauit hebenum
nufq alibi nafri pfeflus. Herodotus ea aethiopiae intelligere tnaluit:triburi uice regi/
bus pfldis e materie eius centenas phalangas tertio quoq; anno pefitafle aethiopias cu
auro # ebore ,pdendo.No omittedu id quoqj uicenos deses elephato^e grades:qm ira fignifica
uittaetbiopas eade ca pedere iolitos:tata ebori audtoritas eratturbis noftrae trecetefimoderimo
anno.Tuc.n.audor ille hiftoria ea codidit Thuriis in italia.Quo magis miiji eftrqi' eide credi/
mus:q padu amne no uidiflennemini ad id tepus aliae graedaecg:aut fibi cognitum. Aethiopiae
forma ut diximus. Meroen ufq; nuper allata Neroni principi rara arbore hebenu. A meroe ufcg
ad fyene fine lperii per nongenta nonaginta fex mil.pafl.nullaqj alia nili palmape generis ee do.
cuit.ldeo fortaflis in tributore audfcoritate tertia res fuerit hebenus.Romse ea magnus Popeius
in triupho mithrjdatico oftendit.Accedi ea Fabianus negat. Vrif tn odore iucundo.Duogna
eius. Ra^j id qd* melius. Arboreu truco enodi: materiae nigri fpledoris:ac uel line arte $ tinus iu
cudi. Alteri fruticofum cyrifi modo:# tota india dilperfum eft,

|7 yjv _ De (pina & ficu indicis. CA. V.

j«S| f2|||Bi & fpina fiKstfed dephenia uel lucernis igni prinus trafiliente.Nunc eas expona:qs
Svijnairata eE Alex.magni uidoriarorbe eo patefa&o.Ficus ibi exilia poma herJpfa le fji
l^E^g.ferens:uaftis diffundif ramis. Quo^t podera adeo in terra curuanfrut annuo (pario i
figanf :noua<$ libi ppagine faciant circa parente in orbesrquoda ope topiario.lntra iepe ea ariti/
uant paftores:opaca pariter # munita uallo arboris: decora fpecie fubter intuenti pculue forni/
cato arobitu.Supiores eiufde rami in excellu emicat:filuofa tnultitudiemafto matris corporent
lx.pafpleraecg orbe colligat. Vmbrae uero bina ftadia operiat.Folio^i Iaritudo peltae effigie ama
zonicae het.Ea ca fructu integes:crefcere phiber.Rarulcj e nec fabae magnitudine excedes.Sed
p folia lolibus co&us pdulri fapore digno miraculo arboris gignif circa aceline maxie amnem.

De arbore pala:# arboribus indicis fine nominibus:# laniferis. _ CA. VI.
Aior alia pomo # fuauitate pcellentionquo fapietiores indoli uiuut.Foliu alas auid
imitaf logitudine triu cubito^datitudie duu.Frudu e cortice mittit admirabile fuc
ci dulcedine:ut uno q ternos latiet.Arbori nome palae pomo:arienae plurima eft in fi
dracisexpeditionu Alex.termino.Eft & aha filis huic:dulcior pomo:(cd interaneo^
ualitudini infefta. Edixerat Alex.ne qs agminis lui id pomu attingeret. Gna arboru macedones
narraueretex maiore parte fine noibus.Eft # terebintho filis csetera:pomo amygdalis:uel mino
K tm magnitudine: peipuae fuauitaris in ba&ris. Vricg hanc aliqui tereblthum efie proprii gnis
potiufq fifem ei putauerut.Sed un ueftes lineas faciut:foliis moro fimilis:calice bobicino cyno-
rhodo: ferunt ea in capismec eft gratior ulla£>pfpe<9:us.Oliua idiae fteribs:pterq oleaftri fructu.

De piperis arboribus:# gariophylo:# aliis pluribus. CA. VII.

AlTimuero q piper gignut:iuniperis noftris fimiles:qq in frote caucafi folibusoppofi
; ta gigni tm eas aliq tradidere.Semina a iunipero diftant paruulis filiquisiqles in pha-
fiolis uidemus.Hae priufq dehifcandecerptce toftaeqj Iole fadut qduocaf piper Iogu.
Paularim uero dehifcetes per maturitateiondut candidu piperiquod deinde toftu folibus:colo
rc rugifqj mutaf.Ve^e # iis fua iniuria efhatqj caeli inteperie carbuculanfifiunj lemina cafla &
inaniaiqcf uocant btechmafin: indoli lingua fic figmficate aborru.Hoc ex 01 gne afperrimu:le»
uiffimuc^:# pallidu.Gratius nigru:leni% utrocj cadidu.No eft huius arboris radix:ut aliq exi/
ftimauere:qua uocat fing!uerim:alii uero gingiberimiqq lapore fimili.Id.n.in arabia atej troglo
dytica in uillis naftif.Paruae herbae:radice candida.Celeriter ea caria lentit:quis in tanta amari/
tudie.Preciu eius in libras fex.Piper logu facillime adulteraf alexadrino finapi.Emitur in libras
xxy. Albd.xvii.Nigru.xiiii. V fu eius adeo placulfie mi$i eft.ln aliis qppe fuauitas coepit:in aliis
fpedes iriuitauit.Huic nec pomi:nec baccae comedatio eft aliq.Sola placere amaritudine:# hac
in idos peti.Quis ille q primus dbis experiri uoluit^aut cui in appeteda auiditate efurire no fu/
it latius'' Vtrucj filueftre gentibus fuis eft:# tn podere emif ut au^j uel argentu.Piperis arbore
iam et het italia maiore myrto:nec abfimile. Amaritudo grano eade q piperi mufteo credif ee.
Deeft tofta illa maturitas:ideo<£ & ruga^:colori% fimilitudo. Adulteraf iuniperi bacrismire
uim trahetibus. In podere qde multis modis.Eft etianu in india piperis grani iunile;quod uoca

DV0DEC1MVS <h

rnr gariophylon grandias fragiliufcp.Tradunt in indico loco id gigni. Aduehif odoris gra.Fert
# in ipinis piperis fimilitudine:praecipua amariradie foliis paruistdefifqj cyperi mo:ramis triu uel iunipe.
cubito£s:cortice:pallido:radice lara:lignofacp:buxei coloris.Hac inaqua cum femine excepta in ri modo
aereo uaie medicamenta flt:quod uocaf lyrion.Ea fpina Si in pelio monte nafcifadulteratque
medicametu.Ite afphodeli radix:aut fel bubulihaut abfinthiu uel thus uel amurca. Lytiu aptiffi
nam medicinae quod eft ipurnofum.Indi in utribus camelo^raut rhinocerotu admmunr.Spi.
nam ipfam in grcecia quidam pixacanthum drironium uocant.

De machir:# arboribus amanae gentis. CA. VIII.

T machir ex india aduehif cortex rubensrradids magnae: nole arboris fuae. Qualis fit
ea:fncopertu habeo.Corticis meile decodh ufus in medicina ad dyfentericos pdpuus
habef .Saccharo n 8C arabia ferr.fed laudatius india.Eft aut mei in arudlbus colledu:
gumru mo cadidu:detibus fragile.AmplifTimum nuds audiant magnirudie:ad medicinae tm
ulu.Contermina indis gens ariana appellafrcuius (pina lachryma^» pcioiarmyrrha: fimilis:accef
fu ppter culeos anxio.Ibi 8i frutex peftil£s rhapbaiu:folio lauri:odore equos luitateiqpene eq.
tatu orbausr Alex.prio introitu. Quod 8C in gedrofiis accidit.Item laurino folio.Et ibi lpina tra
dita eft:cuius liquor afperfus oculis caecitate ifert animalibus omnibus. Necnon Si herba pratci
pui odotis referta minutis ierpentibus:quaije idu^rinus moriendum eet.Onoficritus tradit in
hyrcaniae c5uallibus ficis ffmlles efle arbores:quae uocentur occhitex quibus defluat mei horis
matutinis duabus.

De bdellio 8i aiboribus perfici maris. CA. IX.

- Icina eftba<ftriana:i qua bdellia noiariflunu. Arbor nigra eftimagnitudie oleae folio

roborisifrudha capri fid:naturacg gumi.AIii brocho appellanalii matechra: alii mal. uel blocho
daco.Nigijd uero 8C in oSas couolutu hadroboIu.Efleaut debet trafluridum:fimile uelmachia
caerae: odoratum cu fricaf pingue:guftu ama^ arra acorem.In iacris uino perfulu ufmandah

odorarius. Nafcif 8C in arabia indiaque Si media ac babylone. Aliqui parthfcu uocant ex media con
aduedu:Facilius hoc 8C cruftofiusiamariufque Si gumofum.Adulteraf amygdala nuce.Oetera
eius genera cortice: 5C fcordaftirita uocafarbor aemula gumi.Sed deprehendunf(quod femel di
xifle& in caeteros odores fatis fit)odore:colore:podere:guftu:igne.Ba<3:riano nitor ficcus:multi
que candidi angues. Praeterea fuu pondus:quod grauius efle aut leuius non debeat.Preduro fin
csero in libras dece triv.Gentes fupradidas perfis attingit:rubro marrquod ibi perficum uoca.
uimus loge in terra seftus agente.Mira arboje natura.Naque erofae fale inuecfis derelidifque fi.
miles ficco littore radicibus nudis polypo^ mo amplexae fteriles harenas fpedanf. Exdem ma
ri adueniete fludfcibus pullatae refiftunt Imobiles.Quin 8i pleno aeftuoperiunf totae. Apparet
que reiji argumetis afperitate aquale illas ali.Magnitudo mirada eft.Species fimilis unedois.Po.
mum amygdalis extrarintus contorris nucleis.

De arboribus perficae infulae:# lanigeris arboribus. CA. X.

YIos infula in eode finu eft:repleta filuis qua ipedat oriente:quaque 81 ipfa aeftu mac¬
ris perfunditur. Magnitudo fingulis arboribus fici.Flosfuauitate inenatrabili.Pomu
lupino fimiIe:proprerafperitate intadum olbufalaIiBas.Eiufde infula excelfiore fug
geftu lanigerae arbores alio mo q ferum.Iis folia infcecunda:quae ni minora eflentiuiriam pote.
rantuideri.Feruotcotonei mali amplitudine cucurbitas:quae maturitate ruptae oftendunt la.

«vaginis pilas rex quibus ueftes precio fb linteo faciunt.

De golfipio:# arboribus ex qbus ueftes fiunt :# qbus modis cSftet arbore fru&us. CA. XI.1

@Rbores uocant gollipios fertiliores et tylo in minore:q diftar.x.M.paf Iuba rirca fru
tice lanugines efle rradit.linteaque fieri indicis pftantiora. Arabiae aut arbores ex qui
bas ueftes faciant: cymas uocari: folio palmae fimili.Sic indos fuae arbores ueftiunt.In
tylis autem S£ a lia arbor floret albae uiolae ipede:fed magnitudine quadruplid fine
odore quod miremur, In eo tradtueft Si alia fimilisdoliofior tamen-.rofeique floris:quem noda
coprimens aperire incipit fblis exortmmeridie expandit.Incole dormite eu dicunt. Fert eadem
infula Si palmasroleafquerac uites:5i cum reliquo pomorum genere ficos.NulIi arboru folia ibi
decidunt.Rigaturque gelidis fontibus:# imbres aceipitiVicina iis arabia flagitat quanda gene,
rum diftindfionem: quoniam frutftus iis conftatiradice: frutice: cortice:fucco:Jachryma: ligno:
farculotflore: folio: pomo .

De cofto 8Z nardo Si differentiis nardi* CA. Xlf.

tn iii

UBER

Adix Si foliu indis eft maximo precio.Radix cofti guftu feruensrodore eximio:fimi
ce alias inutikrprimo ftati introitu amnis indi in patale infula.Duo funt eius gna:nL
gru:& quod melius candicas.Preciu in libras.x0.De folio nardi plura dicere par eft:
_ ut principali in unguentis.Frutex eft graui Si crafla radiceried breui ac nigra: fragili.

Bel cyperi qj:qu is pingui.Situm redolete ut cupreffi alpero tepore: folio paruo defoqj.Cacuina in ariftas fe
fpargu t:ideo gemina dote nardi fpicas ac folia celebrat .Altei^ eius genus apud gange nafces da
raf in totu ozenindis noie uirus redolens. Adulteraf & (peudonardo herba:quae ubiqj nafcif:
craffiore arqp latiore folio:8£ colore languido in candidu uergente.lte fua radice permixta pon/
deris caute: & gurorfpumacj argcnti:aut ftibio:cyperiue cortice.Sincae^: quidem leuitate depre
hedif :8i colore ruffo:odori% iuauitate 8i guftu:maxime ficcare os:tepore iucudo.Preciu fpice
in libras.lxxxx.Folia diuifere annonam ab amplitudinejqcfhadrofphae^ uocaf maioribus:fidis
xxx.Quod minore folio eft:mefo(phe^ appellaf:emif.X.lx.Laudatiffimu microfphat^ e mini
tnis foliu: Preriucg eius.X,lxxv.odorisgfaoibus:maiorrecentibus,Nardo color g inueterauerit
nigriori melior. In nfo orbe jpxime laudaf fyriacu:mox gallicu.Tertio loco creticurqd' alii gde
agriu uocantialii phu: folio olufatri:caule cubitaligeniculatohn purpura albicarite:radice obliq
uillofaqj Si imitante aum pedes.Baccaris uocaf nardu rufticuide quo dicemus inter flores.Sut
aut ea oia herbaerpraEter indicu.Ex iis gallicu Si cu radice uellif :abluiturcg uino. Siccat in um/
bra:alligaf falciculis in charta no multu ab indico differens: fyriaco tn leuius. Preriu ficlis.xiii.
Iniis ^batio unatne fint fragilia 8C arida poriufq (icca folia.Cum gallico nardo fensper nafritut
herbatquae hirculus uocaf a grauitate odoris Si fimilitudine:qua maxime adulteraf .Diftat 5 fi
ne cauliculo eft:& <£ minoribus foliisiquodcg radias necg amarae necg odoratae.

Hs De a{Taro:amomo:& amomide:& de cardamorao. CA. XIII,

[i Ardi uim habet 8i aflarum:& quod ipfum aliqui filueftre nardum appel!ant.Eftaut
|iederaefbliis:rotundioribus trh mollioribulep:floreporpureo:radice galliri nardi fe.
'3 men arinolum faporis caliditac uinofi.Montibus in umbrofis bis anno fforet.Opti/
tnu in pcnto:pximu in phrygia: tertium in illyrico.Fodifcum folia mittere incipit.Et in fole fic
ca£ tcelcriter fitu trahens:ac fenefcens.Inueta nuper Si 1 thracia herba eft:cuius folia nihil ab i di/
of myttuo co nardo dtftant. Amomi uua in ufu eft indica uite labrufca ut alii exiftiroauere: frutice uenofo:
lo palmi akitudine:carpitun£ cum radice:manipulatim leniter componitur: protinus fragile. Lau

dator q maxime punici mali foliis fimile:nec rugofisrcolere ruiFo.Secuu3a bonitas pallido:her
oel lyriaco baceum peius.PefTimumij candidu: qd&: uetuftate euenit.Preciu uuae in libras ficli.lxx.Friato
uero amomo.lxxxii.Nafritur Si in armeniae parte:quae uocaf otene:& in media 8i in poto. Adal
teratur foliis punicis;& gummi liquido:ut cohaereat:conuoluatqp fe in uuae modum.Eft 8i quae
uocaf amomis minus uenofa:atc£ durior:ac minus odorata:a quo apparet aut aliud efie:aut co!
figi immaturum-Simile iis Si nomine Si frutice cardamomum:femine oblongo. Metitur eodem
«nodo Si in arabia.Quattuor eius genera-Viridiffimum ac pingue acutis angulis cotumax frica
tirquod maxime laudatur.Proximura eius rufFocandicans.Xertium breuiusiatq; nigrius-Pdus
tamen uarium:& facile tritu: odorifeg parui. Qyod uerius cofto uirinius ee debet.Hoc Si apud
medos nafcitur.Preriura oprimiinhbras.xii.Cinamomogentilitas proxirm erat nilus:ni prius
arabiae diuitias indicari conuenirencaufafqj quae cognomen illi fbelidsiac beatae dedere,Prind
palia ergo in illa thus di myrrha.Hatc Si cum troglodytis communis.

De thure 8i arboribus thuris. • CA. X1III.

Hara praeter arabtam nullisrac ne arabiae quidem uniuerfae.In medio eius fiant fere
attramitae pago fabsopi capite regni.Sabota in mSreexcelfo:a quo ocio roafionibus
diftat regio eorum thuri fera :Saba appellatunquod fignificar graeri mifterium dicut:
fpe&ans ortus (olis aftiui undi cg rupibus inuia:&! a dexrra maris fcopulis inaccefla. Id folum e
rubro lacteum rraditur. Siluarum logirudoeft fchoenorum.xx.Latitudo dimidium eius.Schce,
nus patet Eratofthenis ratione ftadia.xl.hoc eft pafTus quinque mil . AIiqui.xxii.ftadia lingulis
fchaenis dedere:attolluntur colles alriidectfrruntcg Si in plana arbores fponte narae.Terra argib
lotem efle conuenit:raris fontibus ac nitrolis. Attingunt Si minaci pagus alius:per quos euehif
uno tramite angufto. Hi primi commercium thuris fecere maximeque exercent: A quibus & mi
neum didiu eft.Nec praeterea arabd alii thuris arborem uident:ac ne horum quide ces.Ferotcp
ccc.non amplius efle familiarum:quae ius per fucceflioes id libi uendicent.Sacros uocari ob id:
nec ullo congredu foeminazuinifunerum^ cum incidant eas axbores;aut metatipollui.At^ ita

DVODECfMVS

religione merces augeri.Qutda m promifcuum jus fis populis effe tradat in filuis. Alii per uices
annosi diuiduMec arboris lpiius quae fit faciestcoftat.Res m arabia gefilrnus:&: romana arma i
magna parte eius penetr*uere.G.et Cacfar Auguftu filius inde gloria petiinnec tn ab ullofquod
equidem fciam)latino arbo^t eape, tradita eit lacies- Graeco^ exempla uarianr.Alii folio pyri mi
nore dunraxat Si herbidi coloris .pdidere. Alii lenti ico fimilem fubritifo folio. Quidam terebin
thum effede hoc uifum Antigono regi allato frutice.Iuba rex iis uolurmbusiq fcripfitad.GCae
larem Augufti filium ardete fama arabiae tradit contorti efle caudicisrramts aceris maxime po¬
tiet Succu amygdalae mo emirtere.Talelcp in carmania apparere:5c in argypto fatas ftudio Ptole
macori regnan rui. Cortice lauri efle coftat. Quidam 8i fbliu fimile dixere.Talis certe fuit arbor
ferdibus.Nam 8i afiae reges ferendi curam habuerunt. Qui mea aetate legati ex arabia uenerunt:
omnia incertiora fecerunt.Q uod iure miremurruirgis etiam thuris ad nos commeantibus qui/
bus credi potefhmatrem quocg terere Si enodi frudbficare rrunco.Meti femel anno lolebat mi
nore occafione uenden di.lam quaeftus aliam uindemiam affernprior atque naturalis circa canis
ortum flagranriiTimo aeftu incidentibus:qua maxime uideaf efle praegnamitcnuiffimufcg tendi
cortex. Laxaf* hic pl agatnon adiroif. Inde .piilit fpuma pinguis.Hae cocreta denfaf :ubi lori natu
r a pofcat tegete palmea excipiente. Aliubi area rircu pauita.Putius illo modoiftd hoc pondero-
(ius.Quod in arbore hae iit; ferro depedhf-.ideo corricofum.SiIua diuila certis portionibus mu¬
tua innocentia tuta eft.Ne^ ullus faucias arbores cuflodir.Nemo furatur alteri. At hercule ale-
xandriac ubi rhura interpollanturinulla latis cuftodit diligentia officinas. Subligaria lignantur
opifici.Perfona adiicitur capitiidemptilue reticulis.Nudi emittutur:tato minus fidei apud nos
poena-.qapud illos filuae habent. Autumno legitur ex aeftiuo partu.Hoc puriflimum: candidu.

Secunda umdemia eft uererad eam hyeroe corticibus incifis.Ruffuro hoc exitinec comparandu
priori.Uiud carfiatum:hoc dathiathum uocant. Creditur Bi nouelJae arboris candidius efleded
«eteris odoratius.Quidam 8i in infulis melius putat gigni.luba in infulis negat nafri. Quod ex
eo rotunditate guttae pependitimafculum uocamustcum alias no fere mas uocetur: ubi non fit
fcemina. Religioni tributum ne lexus alter ufurparetur.fvlafculum aliqui putata (pecie teftium
diduro. Praecipua autem gratia efl mammofo cum haerente lachryma priore confecura alia mi-
fcuir (e.SinguIa haec manum implere foiita inaenio. Cum minori diripiendi auidirate letius na
fci licerer. Graeci ftagoniam 8C atomum tali modo appelJanr:minorem aurem arabiam.M icas cS ul' oroblai
culfii elifas mannam uocamus.Etiamnum tamen inueniutur guttaerquae tertiam partem minae: aborobo
hoc eft.xxxix. denariorum pondus aequent. Alexandro magno in pueritia fine Perfimonia thu
ra ingerenti aris pedagogus Leonides dixerat ut illo modo cum deuiciffet thuriferas gemes:fup
plicaret. At ille arabia potitus thure onufta nauim mifit eirLarge exhortatus ut deos adoraret.

Thus colledfum fabotam camelis conuehif:port3 ad id una patente. Digredi uia capitale leges
fecere.Ibi deamas deorque uocant Sabin: Menfura non pondere ficerdotes accipiunt.Nec ante
mercari licet.Inde impenOe publicae toleranf.Na 8i benigne certo itineri numero deus holpites
pafcic.Euehi no potcftrnifi per gebbaftitas.ltacp di hojpe regi pendi f uedbgal. Capur eo$t tomna
abeft a gaza noftn luroris iudeae oppido.lxxx..xxxvai,mil.pafQuod dimdif in manti oes came
loje.lxii.Sunt 3i quae (acerdoribus danf porrioes fcribifqjregum certae.Sed preter hos 8i cufto
des fatellirefc^ & hofliarii 8i minifiri populanf.Iam quacuqt iter eft aliubi pro aqua aliubi jp pa¬
bulo aut pro manfionibusruariifqj portoriis pendutrut fumprus in fingulos camelos denarioru
dc.lxxxyiii.ad noftrum littus colligar.l*eruc$ imperii noflri publicanis pendif.Itacp optimi thu
ris libra' ficlo^.vi.precm habet, fecuda.xii.terria.xmi. Apud nos adulteratur refine cadidx getn
ma per qfimiliiled deprehenditur quibus dufhim eft modis. Probatur cadore:amplitudim:ifa.<
gilitateicarbone. Vt ftatim ardea t. Item ne drnrem recipiat poriulq in micas frangatur.

De myrrhaSf arboribus royrrhae. CA. XV.

Yrrham in ii Idem filuis permixtam arborem nafa tradidere aliqui:plures fepararim.

Quippe multis in locis arabiae g igni f: ut apparebit in generi bus. Couehif 81 ex filuis
laudaraipetuntqj eam et atroglodytis labbaei tranfitu maris.Satiua quocj prouctuc
aauftu filueffri praelata.Gaudct raffris 8i ablaqueationibus.Mehor radice refrigerata. Arbon a!
titudo ad quim^ cubitarnec fine fpinatcaudice duro 8i itorto:crafliore q thuris:& ab radice etia
g reliqua fui parte. Corticem laruemtfimilerncp unedoni. Scabrum alii ^pinofum^ dixere.Foliu
oltuzujerum crifpiusrS^ aculeatum. Iuba olufitriialiqui fimilem ianiperoifcabriorem tarum: fpi-
olftj horridam:folio rotundioreifed faporc iuniperi.Necnon fuere qui e thuris arbore utrun^p

ra iiii

UBER

«alci mentirentar.Inricfuntur bis St ipfaeiiifderocp tempcribcis-.fed a radice ufque ad rstroscoi
ualer.Sudant aurem fponte priufq incidantunftaden dicftam:cui nulla praefertur. Ab hac fari,
ua Si in filueftri quoque melior acftiua.Non dant ex myrrha portiones deo :quoniam Si apud
alios nafcitur.Regi tamen gebbannitarum quartas partes eius pendunt. Caetero paffim ac uul<
go coemptam in folles confartiunriipfique unguentarii digeruntrhaud difficulter odoris atque
pinguedinis argumentis.

De generibus mynhae:& natura 61 precio eius. CA. XVL

Enera complura. Troglodytita filueftriu prima. Erythraea fequens& mitiaraiqfta
&X3 8i attraitica e gebbanitica Si auferitis gebbanira^cregno. Tertia dianitis.Quarta
coIlaticia.Quita fembracea a duitate regrti fabato^ man^pxia.Sexta qua durifirinuo
cat.Eft 8i caaida uno tmlocorq m mefialu oppidu aferf.Probaf troglodyticapigue
dine:3d q> afpedu aridior efhfordidaque ac barbara:fed acrior caeteris.Sembracena prasdichs ca
ret uitiis:ante alias hylarisifed uiribus tenuis.ln plenum autem probatio eft minutis glebis: nec
rotudis In cocreru albicantis fucd 8i tabelcetisiutqj cofradtacadidos ungues habeatrguftu leni
ter amara.Secdda bonitas:_itus uaria.Peffima q itus nigra. Peior fi fit et fons.Preciaex occaSoe
ementium uaria.Stadbe a.yi.ad.l.Satiuae furr.mum ad.xxn. Erythraeae ad.xvi.hanc uoluntarabi
Del fcey cam intelligi.Trogloditycat nucleo ad.xiii.Seae quam odorariam uocant:ad. xiiii. Adulteratur

lennici glebis & gummi.Item cucumeris fucco amaritudinis caulaificut poderis ipuma argenti.
Reliqua uitia deprehenduntur faporergummi dente Jentifcentis. Fadllime autem adulteratur
indica myrrharquae ibidem quadam e ipina coIligitur.Hoc foluro peius india affert facili diftin
itione: tanto deterior eft.

De maftice:ladano:& bruta:enhemo:& ftrobo:& de ftyrace. CA. XVII.

Rgo tranfit in mafticem quae ex alia {pina fit in india. Itemque in arabia lamam uo.
cant.Sed maftix quoque gemina eft:quoniam Si in afia graedaq? herba repentur e ra.
dice folia emitteris:^: carduu fimile malo leminis plenuilachrymaq? erupit incife pat
te fumma:uix ut dignofei poflit a maftice uera.Necnon 8i tertia in ponto eft birumi
«is fim-Iior.Laudatifliroa autem chia candidatcuius predum in libras.xx.nigrac ueto.xii.Chta e
lentifco traditur gigni gummi modo. Adulteratur thure 8i retina. Arabia etiamnum & ladano
gloriatur: forte caiuque hoc 3i iniuria fieri odores plures tradidere.Capras maleficum alias fro
dibus animabodoratorum uero fruticum expetentius tanquam inteliigant preda carpere gtr.
minum caules praedulci liquore turgentes:diftillantemque ab iis cafus mixtura fuccum impro.
bo barbarum uillo abftergere.Honc glomerari in puluerem: 8i incoqui fole.Et ideo in ladano
caprarum pilos efie.Sed hoc non ahbi fieri q in nabathaeisrqui funt ex arabia contermini lyriae.
Recentiores ex au&onbas ftrobon hoc uocant.T radontque filuas araburo paftu caprarum in/
fringiratque ira fuccum uillis inhxrefcere. Verum autem ladanum cypri m infula efle. Vt obi/
«er quaeque genera odorum dicantur: quamuis non terrarum ordine. Similiter 8i hoc ibi fieri
«radunt:& efle cefyphum:hyrcorum barbis genibufque uillofisinhaerens.Sed ederat: flore dero
£b pattibus matutinis cum eft rorulenta cypros.Deinde nebula fote difcufla in puluerem made
«ibus uillis adhaere(cere:atque ita ladanum depedi.Sunt qui herbam in cypro ex qua id fiat la.
dam appe!lent:etemm illi ladanum uocant: huius pingui infidere.Itaque attra&is funiculis het'
bam eam conuolui:atque ita offas fieri .Ergo in utraque gente bina genera:terrenum:& fadtiti.
urn.ld quod terrenum eft friabile:faditium lentum.Necnon Si fruticem efle dicunt in carma/
nia Si fuper sgyptum per Ptolemaeos tranflatis plantis.Aut ut alii generari &id iniis:Ut thu.
ris arbore eolhgique ut gummi incifo cortice:& caprinis pellibus exdpi. Precia funt laudatiffi/
rno in libras afles.xl.Adulteraf myrti baecrs:& aliis aialiu fordibus. Sinceri odor debet ee ferus:
8i quodarao folitudine redoles.Ipfu uifu aridu:ftati tatftu mollefcere. Accenfu fulgere: odore iu
cudo gratuita. Mirtata deprehedunficrepitatcg i igne. Praeterea fincero calculi potius e rupibus
«nbsereriq puluis In arabia Si olea dotaf lachryma qua medicamentu coficif a grateis enbemon
didbu:fingulari effedu cotrahedis uulneg* cicatricibus.In maritimis eat fludhbus seftuq? openu
tur.Nec baccx nocericu coftet 8C in foliis fale relinqui.Hatc funt peculiaria arabiac. Et paucap.
terea alibi coia dicenda:qm in iis uincit:peregrino% ipfa myrrhat odores 8i ab exteris petit. Ta
ta mortalibus fuaiji re^s {arietas e:alienarutj auiditas.Petuc igifi helimaeos arbore bruta cupflb
fu Ce filem:ex albidis ramis: iucudi odoris accenla:& cu miraculo hiftoriis Claudii Caelaris pra
dicatam.Folia dus Cipergere potionibus parthos tradit.Odore proximum efle cedto:fumum<j

DVODECIMVS 93

eias cotra ligna alia remedio.Nafcihir ultrsphafin rigrimcg in finibus op idiTcytise in mote fcan
tho. Petant 8t m carmanos arbore hiftrobum ad fuffitusperfufamuino palmeo accedetes.Hu-
ius odor redit a cameris ad foiu iucundus:Ied aggrauans capita:cirra dolore tn - Hoc fbmnuna
agris qa erdt.His comertsis carra cem oppidu aperuereiqd’ efl iliis nundinariuinde gabba oes
petere folebat diej^.xx.itinererSf palarflinam fyna.Poflea carrace peti coepturae regna pattho^»
ex ea ca luba audior efl. Minari 8t ad pedas et prius ifla portafle:q in fyria aut .rgyptd oidentur.
Herodoto teflequi tradit fingula miliatalentuthurisannua penficafiearabas regibus pedaru.
Ex iyria reuehut flyraceiacri odore eias in focis abigetes fuoru falhdium. Caeteronoalia ligni
genera iant in. ufu q odorata.Cibofcp iabaei coquunt thuris ligno:alii mytrhae. Oppidoru uicoi
rumq; no alio q ex aris fumo atq? rridore.Ad hunc ergo fanandu urut flyrace in pellibus hyrci
nis:futfiurcg tedia. Adeo nulla efl uoluptasrq noaffiduitatefui faflidiu pariat. Eu de & ad ferpe
tes fugados urunt \ odiferis iiluis freqntiflimas. De felicitate arabix. CA. XVIII.

HOn iunt eojpe cinamomu aut caiia.Et rarae felix appellatur arabia falfo St lgrati co.

gnominisrq hoc acceptu iupis fuerat:cu plus ex eo inferis deat.Beata illa fecit homi.
nam et in morte luxuriarq aiis intellexerat genita adhibens uredis defundis . Petiti
rei$£ adflruxerut no ferre tm annuo fceturquantu Nero princeps nouifiimo pompae
fuae die cocremauit. Aeflimetur poflea toto orbe lingulis annis tot funerraceruatim^ cogefla
honori cadaue^ctq diis per lingulas micas dantur. Nec minus propitii erant mola falla fupplicS
tibusdmmo uero(ut palam efl) placatiores. Verum arabiae etnuc felicius mare efl .Ex illo naqj
margaritas mittit. Mmimacg copuratioe milies cetena milia feflertiu annis oibus india St ieres
peninfulacj illa imperio noftro adimut.Tanto nobis ddiciae 8i feminae cSflant . Quota enim
portioex illis ad deos quefb tam uti ad inferos pertinet.

De cinnamomo 8i xilocinnamomo St cafia. CA. XV1I1I.

Innamomum St caSas fabulolanarrauit antiquitas princepfue Herodotus auium ni
dis: 8t priuatim phcemcisrinquofnuLiberpatereducarus eflet ex inuiis rupibus ar.
boribu fq; decuti carius : quam ipfie inferrent podeteraut plumbatis fagittis. Item ca.
fiam circa paludes propugnante unguibus diro uefpertilionum genere : aligerifque
ierpentibus : his commentis augentes rerum preria.Coromutata uero fabula efl ad meridiani
(olis repercufTus : inenarrabilem quedarn uniuerfitatis halitum e tota peninlula exiftere tot ge.
netum auris fpirante concentu. Magnique Alexandri claffibus arabiam odore primum nuncia.
tam in altum. Ortmia falfa : fiquidem cinnamomum idemque cinnamum nafeitur iri aethio.
pia troglody tis connubio permixta.Ii mercantes a conterminis uehunt per mana uafla ratibust
quas neque gubernacula regant: neque remi trahant uel impellant:non uela : non ratio ulla ad.
iuuet : cum omnium inflar ibi fint homo tantum di audacia. Praeterea hybernum mare exigat
circa brumam euris tum maxime filantibus . Ii redo curfu per (inus impellunt: atque a promo,
torri ambitu argefle deferunt in portum gebbannitarum : qui uocatur ocila .Quimobrem ii.
Ii maxime id petunt . Produntque uix quinto anno reuerti negociatores : St mulros interire.
Contra reuehunt uitrea : 8t aenea : ueftes : fabulas : cum armillis : ac monilibus . Ergo nego,
ciatio illa foeminarum maxime fide conflat. Jple frutex duorum cubitorum alritudineam.
plifTimus : palmique minimus . iiii. digitorum craffitudinis : flarim a terra fex digitis furcu.
lofus : arido fimilis . Cumuiret non odoratus : folio origani : ficcitate gaudens : fleriliot im.
brse : ceu dirae naturae . Gignitur quidem in planis : fed denfifumis in uepribus : rubifque:
difficilis colledlu . Metitur non niff permilerit deus.Iouem hunc intelligunt aliqui. A fla.
binam illi uocant . xliiii . boum caprarumque 8t arietum extis impetramr uenia metendi.
Non tamen aut ante ortum folis : aut pofl occafum licet . Sarmenta hafla diuidit lacer,
dos r deoque partem ponit . Reliquam mercaror in nattas condit . Efl St alia fama : cum
fole diuidi: ternafque partes fieri. Deinde forte germina difeerni . Quodque foli ceflerit relin.
qui : ac fponte conflagrare. Praecipaa bonitas uirgultorum tenuiffirois partibus ad longitudi.
nem palmi . Secunda proximis breuioremenfura atque ordine. Viliffimd quod radicibus pro.
ximam :quoniam ibi minimum corticistin quo fumma gratiae . Qua de caufa praeferuntur ca.
cumina :abi plurimus cortex. Ipfum uero lignu i faflidio efl pp origani acrimonia : xilocfnarou
uocat-P reciu efl in libras.xx. Quidam rinnaroi duo genera tradidereteandidius nigricanftj: St
qtondvm preferebaf candidum Nunc contra mgru laudaf. At^ etiam uariu pferutcandido
cetriiTi raa tn aeflimatidc fi fit fcabru rat^ ut inter fefe tritum tarde frietur. Damnatur in primis

uel pafiti

grio

uel fittacae

«selcofines

aabathaeis

LIBER

molle: aut cui albet cortex.ius eius a gebbannitarum rege Tofo profirifrirar.is ad iedfa mercata
uendit.Piecia quondam fuere in libras denariorum mille.Audu id parte dimidia eft incefis(ut
ferunt)filuis ira barbaro^rid acdderit ne ob iniquitatem prseporcnumran fbrterno fatis coftat,
Auftros ibi tam ardenter flarerut aeftatibus filuas accendantriuenimus apud ausiores. Coronas
ex cinnamomo interrafili auro inclufes primus omnium in teplis capitolii atq; pacis dicauit im
peraror Vefpafianus Auguftus.Radicern eius magni penderis uidimus in palatii templorquod
fecerat Diuo Augufto coniunx Augufta aureae paterae impofita:ex qua guttae edit* annis oibus
in grana durabanfrdonec id delubru incendio confumptum eft. Frutex # caiia eft imtacg cina
mi campos nafcif :fed in montibus crafiioTe fermento:tenui cure: uerius q cortice:qu€ conteri:
atcp in rinamomo 3euari:& exinaniri preciu eft. Amplitudo fruticis triu cubiro^i-Colos triplex,
Cii pritnu emicat candidus pedali menfura.Deinde rubefcit addito femipede.Vltra nigricans,
Haec pars maxime laudaf :ac deinde .pxima.Danatur uero candida.Tum fecant (urculos longi,
tudine binu cubitoiy.Mox pfuunt recetibus coriis quadrupedu ob id inter emptoje:ut iis pn,
trefcetibus uermiculi lignu erodat:# excauet cortice tutu amaritudie.Probaf reces maxie:# q
fit odoris molliflimirguftuue q maxime feruens: poriufq lento tepore leuiter mordens: colore
purpureo:qu*q$ plurima minimum ponderis faciat breui tunica^ fiftula & no fragili.Ladara
uocat tale barbaro noie. Alia eft balfemoides ab odore fimili appellata:fed amara: ideoq; utilior
*nedids:ficut nigra unguentis. Precia nulli diuerliora.Oprimi in libras.xl.caeteris.xv.

» w De iiodnnamo:# cancamo:ac raro. CA. XX,

I jis addidere magoes qua daphnoides uocat:mefocmamo cogncminatarprivq! eius fi
gtriut.ccc.Adulceraf ftyrace:# pp filitudire cortice lauri tenuifilmis furculis.Qui&
-s - - p in margine in pii:qua rhenus alluit.Viuit i alueariisapu

_ in nro orbe lerifrextremoi^.

fata.Color abeft ille torridus fole:# ob id fit' ide odor.Ex cofmio caliae cinnaroirj & cancamu
ac tarum inuehitur:fed per nabathaeos troglodytafq? confines:qui conledere ex nabatharis.

srj De ferichato & gabaiio & de myrobalano. CA. XXI,

JIO comportaf # ferichatum # gabaliu:qute inrra (e cofumunt arabesrnoftro orbi tm
noibus cognita: fed cu cinamomo cafriqs naicentia.Peruenit tn aliqn ferichatu:&m
unguenta addif ab aliqbus.Permutaf i libras yi.Myrrohalanu troglodytis & thebai

di#arabiac:quae iudaeam ab atgypto difterminat:comune eft:nafcens ungueto ut ipfo nomine
apparet.Quo item indicaf # glande efle:arboris:heliotropio:qua dicemus irer herbas:fimili fo
lio.Frudfus magnitudine auellanae nuds.Ex iis in arabia nafcens fyriaca appellaf:# eft candida:
Contra in thebaide nigra.Praefertur illa bonitate olei quod exprimif .Sed copia thebaica.lnter
haec troglodytica uiliffima eft.Sunt qui aethiopicam iis proferant glandem nigram:nec pingue:
nucleoq? gladii: fed liquore qui exprimitur:odoratiori nafcentem in campeftribus. Aegyptiam
pinguiorem efle # craffiori cortice rubentem:# quis in paluftribus nafeatunbreuiorem ficcio,
remqj.E diuerlo arabicam uiridem ac tenuiorem:# quoniam fit montofa fpiffiorem. Longe ao
tem optimam petream:ex quo diximus oppidomigro corticemucleo candido. Vunguetarii auf
tantum cortices premunt. Medid nucleos tondunt:affu fa eis paulatim calida aqua.

De phoenicobalano:# calamo odorato. CA. XXH.

Yrrhobalano in unguentis fimilem proximum^ ufum habet palma in argypto:qaa
uocatur adipfos:uiridis:odore mali cotonei:nullo intus ligno. Colligitur autem pati
loante q incipiar roaturefcere.Quod relinquiturrphaenicobalanus uocatur:# nigre,
fdtruefcentefque inebriat.Myrrhobalano predum in libras binas.lnftirores & fecem
unguenti hoc nomine appellant.Calamus quoque odoratus in arabia nafces cSmunis indis at<$
Cyrix eft.In aqua uincit omnis a noftro mari centum.l.ftadiis.lnter libanum montem aliumque
ignobi!em:non(ut quidam exiftimauere)antilibanum in conualle modicariuxta lacu caius pala
fttia aeftate ficcantur:tricenis ab eo ftadris calamus # iuncus odorati gignuntur.Sane enim dica
mus # de iunco quamuis alio herbis dicato uolumine:quoniam tamen hic unguentorum ma,
teria tra&atur.Nihil ergo a caeteris fui generis differunt afpe<ftu:led calamus praeftanrior odo,
re ftatim e longinquo inuitat.molior raftu:meliorquequi minus fragilis:# qui aflulofepotiuf,
q qui rhaphani modo frangitur.Ineft fiftulse araneum quod uocat florem. Praeftanrior eft ciri
numerofius.Reliqua probatio ut niger fit. Damnatur alibi.Melior quo breuior # craflior Ien,
tulque in frangendo. Calamo precium in libras.i.iunco.v.T raduntque iuncum odoratum & in
campania inueniri Difreflioaus a terris oceanum fpeftantibus ad conuexas in noftra maria.

DVODECIMVS 94

De hammoniaco 8£fpIachno. CA. XXlll.

Sj» Rgo aethiopiar fubiedfa africa hammoniaci lachiymam ftillat in harenis fuis.lnde et
[Jnoie Hatnoms oraculo iuxta quod gignitur arbor :qua metopion uocat refinatmo
jaut gumi.Genera eius duo thraufto mafculi thuris fimjIitudine:quod maxime .pba*

/ tur. ATre^i pingue 8i relinofum.qd' pyraroa appellat. Adulreratur harenis uelut nafce uel liparoo
do apprehefis,Igi£ q minimis glebis,pbatur 8! qpuriffimis.Preau optimi in libras afles.xl.Spla*
gnos: inter eos fitus in cyrenaica prouf ncia maxime probatur. Alii ybron uocat . Secudum Iocu
optinet cyprius. Tertiu phcenici us.Fer£ in aegypto na(ci.Quin Sd in gallatnec dubitauerim.Sut
enim hoc noie cani arboiji ui!Ii:quales in quercu maxime uidemusrfed odore proflantes. Laus
prima candidi flimis atcp alriffimis. Secunda rurilis . Nulla nigris.Et in infulis petri% nati ipro*
bantunoelqj: quibus palmarum atq? non fuus odor eft.

De cypro:S£ afpa!atho:& maro. CA. XXHII.

Ypras in aegypto eft arbor zisiphi foliistiemine coriandri flcrre cadido odorato.Co
quitur hoc in oleo:premirur«p poftea quod cyprus uocatur.Preciu ei in libras qnq$.

Optimu habe£ e canopica in ripis nili nara:fecundu afcalonat iudaeae.termim cypro
infula odoris fuauitate.Quida hanc efle dicut arboretquo in italia liguft^; uocetur.

In eode tracftu afpalarhos nafcitur fpina candida: magni* udine arboris modicae:flore rofae.Ra
dix unguetis expeti£. Tradunt in quocuqj frutice curuef arquus caelefbsreande quocunqjfita
Ipalatho fuaairatem odoris exiftcre: fed in afpalatho inenarrabile quada.Quida eii Enfifceptru
uocannalii fceptrueliferi. Cuius probatio eft in colore ruffo uel igneo:ta<ftuq} fpiflo:&: odore ca* uel odore
ftoreo.Permutatur in libras.xy.In aegypto nafcitur & maro peius q lydiumrmaionbus foliisac cafiae
uariis.Illa breuia ac minura 8£ odorata.

De ba!famo:5<! opobaIfamo:8£ xylobalfamo:& ftyracse:& galbana. CA. XXV;

[] fcd oibus odoribus praefertur baifamu uni terraj^ iudaeae conceflfum. Quondam in
duobus rantu hortis utrocg regio.-altero iugerum.xx.non amplius -.altero pauciora.

_ _ Offendere arbufculam hanc urbi imperatores Vefpafiani.Clarumg; didtu a Popeio

Magno in triupho arbores quoqj duximus.Seruir nuc ha;c:& mbuta pendit cu fua gente.In to
tum alia e naturarq noftri extemicg ,pdfderantQuippeuiti fimilior eft q myrto. Malleolis fer»
dicitur nuper iundfa ut uitis:6C implet colles uinea^i rooquae finearnminiculis le ipfae fuftmer.

Tondef fimilirer fruticansrac raftris nitefcit.Properat nafd. Intra tertiu annu fruriftra, Folium
proximum ruraerpeTperua coma.Seuiere in eande iudari ficut in uita quocg fuam.Conrra defen
dere Romani :Si dimicatum pro frutice eft.Seritqt nuc eam fifcus.Nec unqua fuit numerofior
autprocerior.Proceriras ltra bina cubita fubfiftit. Arbori tria genera.Tenui & capillacea coma:
quod uocant eutheriflon. Alteram fca bro afpecfiu: incurata: fruticofum: odorarius: hoc trachy
apellant.Tertium eumecestquia eft caeteris procerius: leui cortice.Huic fecunda bonitas:noui£
fima enrherifto . Semen eius eft uino proximum guftu:coIore rufium :nec fine pingui . Peius in
grano quod Ieuius atqj uiridius-Ramus craffior myrto.Inciditur uirro:lapide:of!eifue cultellis*

Ferro laedi uitalia odic.Hmoritur protinus Eadem amputari fuperuacua patiens. Incidetis ma*
nus libratur artifici temperamento: ne quid ultra corrice uiolet.Succus e plaga manat : que opo
balfamu uocant:eximiae fuauiratis:fed tenui gutta:p!oratu lanis’ parua colligitur in cornua . Ex
iis nouo fieftili codirur: crafliori fimilis oleo:S£ in mullo cadida.Rubelcit deinde:fimulq5 dure*
fcit:3£ tranflucida. Alexandro Magno res ibi gerente toto die acftiuo una concha impleri iuftu
erat. Omni aero faecunditate e maiore horto:congios lenos.Minore fingulos:& cu duplo repe
debatur argento. Nunc et fingula^ arbop^ largior uena ter oibus percutitur acftaribus . Poftea
deputatur.Et farmenta quo qs in merce funt.dcccc.amputatio ipfa furculufcguenit itragntum
demum annum.Xylobalfamom uocatur:& coquitur in unguentis.Pro fiicco ipfum fubftituere
offianae, Corti cis etiam ad medicameta predum eft . Pracdpua autem gratia lachrymae:fecuda
feminirtertia cortiatminima ligno.Hx hoc buxeu eft optimu:qd’ eft odorariiIimu:ex femine at
maximu 8i poderatiffimutmordes gufturferuefc^ i ore.Adulteraf petreo hypico qd coarguitur
magnitudie:ianitate:latitudle:feu 15gitudie:odoris ignauia: fapore piperis . Lachrymac pbatio
ut fit pinguis; tenuis:ac modice ruffa:6C i fricado odorata.Secundus candido colos . Peior uiri*
distcrafTufqae.Peffimus niger. Quippe ut oleum fenefdr.Ex omni indfura maxime probatun
quod ante (ernei fluxit. Et alias adulteratur femine fucco:uixque maleficum deprehenditur gu
ftu amariore, Efle enim debet lenis : npn fubaddus -.odore tantum aufterus. Vicia tur 8t oleo

LIBER

rofae:cypri:letifd:baTanutefebinthi:myrthi:refina:galbao:caera cypria:,put qaxcg res fuit.Neqf.
fime autem gummi:quoniam ipfum quoq? iarefcit in manu inuerfa:&: in aquatfidetcj. Probatio
eius gemma eft.Debet fincaeg* & inarefcere:fed hoc 8C gumi addita fragili crufta euenit:& guftu
deprehendif.Carbone uero:quod caera refinacp adulteratu eft: nigriori fiama.Na meile mutatu
ftatim contrahit mufcas. Praeterea fincaera denfaf in tepida aqua gutta fidens ad ima uafis.Adul
terata olei mo innatat.Et fi metopio uiciaru eft:circulo candido dngif.Suma probatio efbut lac
coaguIet:& in uefte maculas no faciat.Nec manifeftior alibi fraus.Quippe milibus denariorum
fextarii empti uendete fifco.ccc.denariis ueneunt.ln tm expedit augere liquo re.Xylobalfatno p
dum in libras fex .proxima lyria iudseae fupra phoenice ftyracem gignit circa gabala Si marathu.
* ta Si caffiu ieleudae monte. Arbor eft eode noieicotoneo malo fimilis lachtyrnse ex aufteroiucu

diorisrintus firailitudo harudinisffuccoq; praegnans. In hanc drca canis ortum aduolant penna
ti uermiculi erodetesiob id i fcrobe fordelcit.Styrax laudafpoft fupradida ex pifidia:fidone;cy
protciliciatcreta minime.Ex amano fyriae medicisifed unguentariis magis.Colos in quacuq? na
tione praefert ruffus Si pinguiter lentusideterior fur furofus:& cano fitu obdudus. Adulteraf
cedri refinatuel gumualias melleiant amygdalis amaris.Oiaejj ea deprehendunf guftu. Precium
optimo.xix.Exit 81 in paphylia-fed acrior: minufcg fuccolus.Dat 8i galbanu lyria in eode amano
monte:e fecula qeiufde nois refinae modo ftagonitim appellant. Quod maxime laudantichar.
tilaginofum puije:ad fimilitudine hamoniaciiminirneq? lignofum.Sic quotj adulreraf faba aut
facopenio.Since^rfi uratur fugat:nidore ierpentes. Permutatur in libras.y.medidnae hoc tatu.

De panace:& fpondyho:& malobathro. CA. XXVI,

Anace 8i unguentis eade gignit nafcente 8i in ipfo phineo arcadisexircaq? erymathi
fotes:& in ahrica 8C in macedonia ferula fui generis quincp cubi toig: foliis primo qua
ternis: mox fenis in ferra iacentibus:amp!a magnitudie rorodis:in cacume uero olea.
gineis:femine in mufcariis depedente ut ferulae.Excipif fuccus incila caule meflibus: radice in
autuno.Laudatur candor eius coacti. Sequens pallido ftatera. Niger color fprobaf.Preciu optio
in libras bini aftes. Ab hac ferula differt q uocaf fpodylion:fbIiis tm qa funt minora & platani
uel fefelis diuifura.No nifi in opads gignif.Seme eode noie filis fperie het:medicinse tm utile.Dat & ma.

lobathron fyriae arbore folio cSuoluto arido colore ex quo exprimif oleu ad ungueta.Fertilio
re riufde aegyptorlaudatius ex india uemt.ln paludibus ibi gigni tradut:letis mo:odorarius cro
co:nigrieas fcabruq; quoda falis guftu.Minus ,pbaf cadidu.Celerrime fitu in uetuftate fentit.Sa
por eius nardo fimilis efle debet fub ligua.Odor uero in uino fafieruefadh' ancedit alios.ln pre
oel oleum cio quidem prodigio fimile eft a finguhs ad.ccc.peruenire libras.r olium aut ipfum in libras.lx.

i De oleo omphacio. CA. XXVll.

S5T Leum & omphacium eft.Fit duobus generibus Si roride modis ex olea & uite.Oka
adhuc alba exprefla:deterius ex druppa.Ita enim uocatur prius qcibo matura fit:ia
1 tum colorem murans. Differentia q> hoc uiride eft-.illud cadidu. E uite fit plytia aut
i. aminea:cu fint adni deeris magnitudine ante canis ortum.In prima lanugine demeti
tur una:eiufeg melligo. Reliquum corpus fole coquitur.No&urni rores cauentur.ln fidili con¬
dita melligo colligitur: fubinde cyprio sere feruatur.Optima quae ruffa:acriorcg:& aridior.Preci
um omphacio in libras fex.Fit <& alio modo cum in mortariis uua matura teritur. Siccata^ in
fole poftea digeritur in paftilios.

De bryo:6£ oenanthe:& de elate arbore:& cinnamomo caryopo. CA. XXV11L

nOde 8i bryon pertinet uua populi aIbse.Optima circa gniduro aut cariam in fidenti,
bus aut ficcis afperilque.Secunda in lyria cedro. Eodem 8C oenanthe pertinet.Eft
autem uitis labrufeae uua.Colligirur cum flore:cum optime olet.Siccafin umbra fub
ftrato linteo:atque in cados coditur.Praedpua ex parapotamia:fecuda ab antiochia:
atque laodicea lyriaeitertia ex montibus medicis*Haec utilior medidn se. Quidam omnibus his
praeferunt ea:quae in cypro infula nafcitur.Nam quae in africa fittad medicos tantum pertinet:
uocaturque raalaris.Omnis autem ex alba labrufea praeftantior q e nigra.Eft praeterea arbor ad
eadem unguenta pertinensrquam alii elaten uocant:quod nos albietero:alii palma :alii fpathen.
Laudatur hammoniaca maxime:mox aegyptia.Dein lyriaca duntaxat in locis fidentibus odora
ta:pingui lachryma:quae in unguenta additut:ad domandam oleum in lyria gignitur 8i cinna.
mum:quod caryopum appellant.Hic eft fuccus nuci expreflus:multum a furculo ueri cinnami
differ ens.nicina tamen gratia.Precium in libras affes quadraginta.

TERTI VSDECIMVS

CAiI PLINII SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE LIBEROT.PROOEMIVM.

De Peregrinis Arboribus;

i ACTEN VS INODOR1BVS HABENT PRECIA SILVAE:
sEratcp per (e mira fingulariuuitcg luxuria ea oia mifcere: 8i e eundis
[unum odorem facere .Ita reperta funt unguenta.

De unguentis Si quando primum funt cognita nobis : 8i de com>
pofirione. CA. .1.

Vis primus inuenerit:n5 trahif. IJiaris tpibus no eratnec
thure fupplicabaf .C$dri tm Si ritri luo^» fruticu i Ocris
fumo couolutu nidore uerius cj odore nouerant: ia rofae
fucco reperto.Nominatur enim id quoque in olei laude .
jPerfarum efle debet gentis unguentum . Sed 8i bathylli mandent
eo:& accerfita commendatione inglutiie natu uirus extinguunt. Pri
mum qcl eqdem inueniam.Caflris Darii regis expugnatis in reliquo eius apparatu /tJexander
coepit ferinium unguentorum. Poflea uolupras eius a noftris quoque inter laudati flima atque
etiam honeftifiimaliirae bona admifla e.Honofqs iis SC ad defunctos pertinere caepit.Quapro*
pter plura de eo dicemus q quae et ii nouerut. Fruticu ad pns noibus tm indicabunf . Natura
uero eoji fuis reddetf locis. Vnguetis cognomina dedere aliis priaeialiis fucciraliis arbores : aliis
caufe.Prirnucp id fcire couenit: mutata audoritaread peius tranfifle gloria. Laudariffimu fuit
anrigrus in delo infularpoflea mendefiu.Nec mixtura tm 81 copofitioe hocaccidit: fed iide fuc
a' uarie alibi ad qlibet pualuere:aut degenerauere.Irium corinthi diu maxime placuitrpoftea c y
2ia:(imih' m5 rhouinu phafeli.Qua gloria abftulere Neapolis:Capua:praenefte. Crocinuin fo*
lis ciliciae diu maxime laudatutmox rhodi.Oenanthinu in cyprordeinde in aegypto ppofiturpo
ftea adramiteo: Amaracinu in co.Poflea eodem loco piatu eft melinu.Cyprinu in cypro. Dein*
de in aegypto ubi mendefium Si metopiu gracius factu e.Mox hoc abftulit phoenice. Et cypri*
ni laude aegypto rei i quit. Pana theniacu fuu athenae pfeueranter obtinuere.Fuerat & pardalium
in tharfo:cuias et compofitio Si mixttffa oblitterata e.Narcifinu quocg ex flore narciflo : defiit
comporu.Ratio faciendi duplextfuccus Si corpus.llle olei generibus fere conftatthoc odorum.
Haec ftymmata uocat:illa hedyfmata. Tertius inter haec eft colos a multis negledus . Huius ca
adduntur cinabari 8i ancbula.Sal aiperfus olei naturam coercet.Quibus anchufa adiecta eft.ial
non additur.Refina aut gumi adiiciuntur ad continendum odorem in corpore . Celerrime iis
euanefeit ateg defluit:!! non fit haec addita. Vnguentorum expeditiffimum fuiriprimumque ut
uerifimile eft ebryo Si balanino oleo: de quibus fupradiximus.lncreuit deinde mendefium. Ba*
lanino relina mixtarmagiique etianum metopio.Oieum hoc eft amygdalis amaris expreflum in
aegypto.Cui addidere omphacium:cardariiomu:iuncuro:calamu:mel:uinum:myrrham: iemen
bal(ami:galbanum:refinam therebinthinam.Et e uiliffirnis quidem hodie eft : ob id creditu 8i
id in uetuftiffimis efterquod conflat oleo myrteo:caIamo:cuprefib:eypro:Ienrilco:maIogranati
cortice.fed diuulgata maxime unguenta crediderim roia : quae plurima ubiqj gignitur . Itaque
fimplidffima rhodini mixtura diu fuit:additisomphacio: flore rofe:crorino:rinabari:calamo:
melletiunico: falis flore:aut anchuia:uino.Similis ratio Si i crocino additis dnabari:anchufa:ui/
no.Similis 81 1 fanfiucino admixtis omphacio:calamo.OprimurahocincyproSimyriIenis:ubi
plurima {anfucus.Mifcentur Si uiliora genera olei myrto lauro quibus additur lanfucinum: i i*
lium: faenograecum:myrrha:cafia:nardum:iuncus:cinnamomum.E malis quoque cotoneis:8i
ftruteis fit oleum(ut diximus )melinum :quod in unguenta tranfit : admixtis omphariorcypri*
no:!eiamino:baIiaroo:iunco:cafia:ambrotano.Sufinnuna tenuiffimum omnium eft. Conftat ex
liIiis:balano:calamo:cinnamomo:croco:myTrha:afpalatho.Et idem cyprinum ex cypro:8i ora*
phacio:Si cardamomo:calamo:a!palatho:ambrotano. Aliqui 5i in cyprinum addunt myrrhaiSi
panace. Hoc optimu fidoe:mox segypto:fi noaddaf fefaminu oIeu:Durat Si qdrienio. Excitaf
cinamomo.Telinu fit ex oleo receti:cypro:calamo:melliloto:faenograeco:melle:melino:oraro:
amaraco.Hoc erat celeberrimu Menadri poetae comici aetare.Poftea multo fucceffit pp gloria
appellatum tnegalium ex oleo balanino:baliamo:calamo:iunco:xyloballamo:cafia:tefina.Hu*

uel fed Sf
illi

uel par ti

uel mar»

LIBER,

ius .pprietas a? uentilef i coquedo donec delinat olere.Rurfus refrigeratu odere fuu capit.Sia
guli quoqj fucci nobilia ungueta faciut.In primis malobathrumrpoflea iris il!yrica-& qsiceia
amaracus. Herbarii i utracg pauca: fed alia alii mifcent.Qui plurima alterutri tnehfalis flore:om
tje! agm' fo. phaciu angnifolia:panace. Externa ola.Et pdigiofa cinamomo pciaAducif cinamomo balani
lia num oleu:xylobal(amu:calamus:iucus:balfami femina:myrrha:ufl odoratum. Vnguetc^ hoc

uel agrifo» crafliffirnu. Precia ei a denariis.xxxy.ad.cccx.Nardinu liue foliatu conftat omphacio:balanino:
luna iuco:cofto:nardo:amomo:myTrha:balfamo.In hoc gne coueniet meminifle herbaigiq nardum
indicu imitef fpes noue a nobis ee dcas:tata maadulteradt e.Oia aut acuriora fiut cofloiamo.
mo:q maxime nares feriur.CrafTiora myrrha fuauioraq;. Medicinae aut ulteriora croco. Acerri

33 p fe amomo.Hoc di capitis dolore farit.Quida latis hht afpergere q funt peiofiffima : cactfc
is decodisiimpedio parcetestfed no eade e uis:mll ona decodis.Myriha & p fe ungueru farit

u Y caryopo

fine oleo:fta&e dutaxaualioqn nimia amaritudine affert. Cyprino uiride fit:fu(ino unguiofum:
medefio nigrurrhodino cadidu:myrrha pallidu.Haec funr antiquae inuetionis gna: di poflea of
fiemajx furta.Nuc dicef cumulus ifte delicia^::# luma audloritas rei.

Quod unguetu regale uocef :5i q d'apalmata:& qlirer feruenf. CA. D.
Rgo regale ungueru appdlatutqd parthoi* regibus ita teperof .Collat myrobalano:
coflo:amomo:cmamorao:comaco:cardamomo:nardi fpicarmarottryrrhatcaliadtyv
race:ladano:opobalfamo:calamo:iucoq? fyno:oenathe:malobathro:!ericaro: cypro:
afpalatho:panace:croco:cypero:ainaraco:coflato melleruino.Nihiky eius rei ca fita-

fia ui&rice ofumJn europa uero rota pter irm illyrica di nardu gallica gigmf. Na uinum & ro,
la 8 ( myrti folia oleucj; coia fere ofum terra^» inteiligunf .Siccis odoribus conflat q d.apafmata
uocant .Na feces ungueri magmata appdlat.lnter oes poteriffimus odor qfqs nouiffime addif.
Vngueta optie feruanf in alabaftris.Odores in oleo.Quod diuturnitati eoiy rato utilius e:qto
pfguius:ut ex amygdalis.Et ipfa ungueta uetuflate mehora.Sol inimicus iis. Quaobre i umbra
coquunf plubeis uafis.Experimetu eo ^ inuerfa manu capif :ne carnofk partis calore uitietur.

Qiiita 1 unguetis luxuria:& qn primu romanis in ufii. CA. III.

refjyil Aec efi: materia luxus e eundis maxi me fapaacui Margaritae enim glmarcg ad hztcr
§ £m3 I dem tamen tranfeunt. Velles prolongant tempus. Vnguenta lllico expirat:ac fuismo
I 03 ij riuntur horisSumma comendano eorum-ut^anffunrem foeminamodorinuitetet
P.t-r» lalmd igerrtem.Gxceduntcg quadragenos denarios librae.Tanti emitur uoluptas alie.

na. Etenim odorem qui gerit:ipfe non lentit.Sed came di haec al qua differentia lignanda funt.
In.M. Ciceronis monumentis inuenitur unguenta gratiora efle quae terram : q quae crocum
fapiantrquando etiam corruptiffimo in genere. Magis tamen iuuat quaedam ipfius uitii feueri/
tas.$ed quofdam craflitudo maxime deledat:idipfom approbantes. Liniqj iam non folum : fed
di perfundi unguentis gaudent. Vidimus etiam uefligia pedum tingi.Quod.M. Othone morv
ftrafle Neroni principi ferebat.Quaefo ut qualiter fentiretur iuuari ab ea parte corporislNecno
aliquem ex priuatis audiuimus mfluTe fpargi parietes balnea^ unguento. A t^ Caium principe
fbhtum lauari. Ac ne principale uideatur hoc bonum di poftea quendam ex (eruis Neronis.Ma
xime tamen mirum efl hanc gratiam penetraffe di in caftra. Aquilae certe ac figna puluerulenta
illa di cuflodiis horrida inunguntur feftis diebus. Vtinacg dicere pollemus qs primus infhtuit
lerifta. Nimirum ac mercede orbem terrarum corruptae aeuicere aquilae.Ifta patrocinia quari
mus uitiis:ut per hoc ius fummantur fub callide ungueta.Quando ad primum ad romanos pe
netrauerinnon facile dixerim.Certum efl Antiocho rege afucg deuidis urbis anno quingentefi
roo fexagefimoquinto.P. Licinium CraflTum:iuliutn Cefarem cefores edixifle : ne quis uenderet
unguenta exotica:fic enim appellauere.At hercule iam quidam etiam in potu addunt: tantaque
amaritudo efl:ut odore prodigo fruamur ex utrac^ parte corporis. L.PIotium.L.Plotii biscon
Iulis cenforifue fracem profcnptum a triumuiris in (alernitana latebra unguenti odore proditu
conflat.Quo dedecore tota abfoluta proferiptio efl. Quis enim non merito iudicet periifTe ta/
lcs^Cxterum terrarum omnium agyptus accommodatiffima unguetis. Ab ea campania eft pro
xima copia rolae.

De palmis:& natura ea^:8i generibus, CA. IIII.

ij Vdsea inclyra eft:uel magis palmis:quarum natura nunc dicetur.Sunt qde in europa
} juulgoq; itaharfed tleriles. Ferut i maritimis hifpania: frudu:ueru lmite:dulce in afri
J^caifed ttatim euanefcente.Contra i oriente ex iis uina. Gentiumque aliqaibus panis.

TERTI VSDEC1MVS 96

Plurimis octo it q nadropedu cibas.Quaobrem iurc dfcenf externac.Nulla eft i i talla fpote ge,
c;ta:nec in alia patre terra i}<t: nili io calida.Frugifera aero nufq nifi in feruida. Gignif leui faba*

1 0&5 terra:maiore in parte 8C nitrofa.Gaudet 8C riguisrtoto q; ano bibere cu amet: anno firieti:

A fimo quida et laedi putant.Et aflyriojt pars aliqua fi non riiiis mifceaf.Genera ea^ plurima.

Et prima frutice no excedentia.Sterile hanc. Aliubi 8i iplam fertile:breueqj ramis: obiri umbra
foIio^i.TeSorti uicem haec parietibus pleri% in loris prxftat contra afggines. Sant e pariori,
bus filoae arbore ex ipfa foIio$c aculeo fruticante rirca totas pedlinatim:quas filueftres intelligi
necefle efl.In ferta tame libidine etiam mitioribus fe mi fcent, Reliquae teretes atqp procer* den
fis gradati fqj corticu pollicibusrut orbibus faciles fe ad fcandedum orientis populis pbent: Vti
km fibi arborifqj induuiis circulu mira pernicitate tum hoie fubeunte.Coma olsin cacumine:

& pomu eft:non inter folia ut in caetens:fed fuos iter ramos palmitibus racemofum. Vtracj na
tura uuae atque pomi, Folia cultrato mucrone lateribus in fele bifidatis beilas primu demollra-
«ere gemas.Nunc ad funes uiciliumque nexus Si capitum leuia umbracula funduntur. Arbori¬
bus imo potius omnibus quae terra gigniriherbifque etiam utroque fexum efTediligeriffimi na
Carae tradunt. Quod in plenum fatis fit dixifle hoc in loco . Nullis tamen arboribus manifefti,
us.Mas in palmite fl oret. Foemin a citra florem germinat tantum fpinae modo. Vtrifque autem
prima nafatur pomi caro:poftea lignum intusrhoc eft femen eius. Argumentum q paru* fine
boc reperiuntur in eodem palmite.Eft aute oblongum non ut oliuis orbiculatum. Praeterea cae
fum a dorfb puluinato:S£ in afuo media fiffura:plenfque umbfiicatumfunde primum Ipargftur
tadix.Seritur autem pronum:6<: bina iuxta copofita feminarfuperque roride : quoniam infirma
fingulis planta eft. Quaternae coalefcunt.MuItis candidifque lignum hoc a carnibus difrindif
tunicis aliis corpori adhaeretibus.Iaxxque diftansitantum a cacuminis flo adhaerer.s.Caro ma
turefcitino.QuibufHa tn in locis ut cypro: qnaq ad maturitatem non peruehiat grato fapore
dulcis eft:3£ folium ibi lariusrfruriufquerehqs rotundior.Nec ut deuoref corpus:uerum ut ex
puatur fiicco mo expreflb.Et in arabia languidae dulces tradurur efie palmae.Quaq luba apud
fcenitas arabas praefert ofbus faporibusrquam uocat dabulan. Caetero non fine maribus gigne¬
re fceminas fponte edito nemore cofirmant.Circaqde fingulos plures nutare in eu pronas b! n
dioribus comis.Illum eredhs hifpidum afflatu uifuque ipfo &’ puluere etia reliqs maritare. Ha
ius arbore excifa uiduas poft frcrilefcere faminas.Adeo eft Veneris intellegas uti coitus et ex
cogitatas fit ab homine:e;: maribus flore ac lanugine:interim uerc tantu puluere infparlb fer-
minis.Serunf aut palma 8£ trunco duo^j cubitore logimdic a cerebro fpfo arboris uiridi fiffa
tis diuifo atque defofib.Et ab radice auulfe uiralis eft fatus:& ramorum tenerrimis .In afiyria
ipfa quoque arbor ftrata io fblo humido tota radicaf:fed in frutices non in arbore. Ergo plan¬
taria inftituunt:anniculafque tranfierut:& ite£: bimas.Gaudent enim mutatioe fedistuema a! U
bi:in aflyria aut circa canis ortum. Nec ferro attingunt ibi nouelIas:fed religant comas: ut in al
cnidine exeant. R obuftas depufant:crafiitudinis gratia femipedales ramose relinquentes trutt-
cos.Qui decifi alibi necanr matrem.Diximus falfum ab iis fbium dihgi.Ergo ubi non e t ale:&-
lem afperguunon radidbustfed longius paulo.Qiuedam in fyria 8C aegypto in binos diuidut fe
cruncosun creta & ter nos: quadam & in quinos . Ferunt ftatim in trimatu. In cypro uero fyria
segypto qdrimae aliae:aliarque quinquenesrali* alritudine boisrnullo intus pomi ligno qoadiu
funt nouellse*ob id fpadonum accepto noie.Genera eajjj multa.Sterilibos ad materias operari
lautiora utitur afCyria:3i tota petfis.Sunt 8i caeduae palmare quoque filus : germinantes rarfus
ab radia fuccife. Dulcis medulla eape in cacumine qd cerebrum appellant:exemptaque uiuut:
quod no aliae. Vocanf aurem chamceriphesrfolio latiore ac mol!i:ad uftilia uriliffimo.Copiofae
in cretarSed magis i fcilia.E palmis prunae uiuacesugnifqj lentus.Frurifera^» aliis breuius lignil
in pomo:aliis longms.His molltustillis durius. Quibufdam ofieum:Iimatumque dente contra ^ Junanl
fafanantes religione politu. Aliud pluribus ueftitum paucioribufue tuniris. Aliud craffioribus
tenuioribuiue.lta fiunt undequinquaginta generatfi quis omnium periequi uelit nomina etiam
barbararuinorumque ex his diflEerentias.Clariffimae omniumtquas regias appellauere ab bono
ribus:quomam regibus tantum perfidis feruarentur babylonenat* uno in horto bagoi. Ita.tu
uocant fpadonesrqui apud eos etiam regnauere.Hortus ille nunq nifi dominantis in aula fuit.

At in meridiano orbe praecipuam obtinent nobilitatem fyagri.Proximacp margarides.Ea: bre>
ues cadidae:rotudae:acinis q balanis fimiliores.Quare 81 nome a margaritis acapere. Vna eard
arbor in chora efle traditur: una Si fyagrorum.Miru<5 & accepimus cum phoenice aue:quae

^ '-LIBER r

putator ex hufus pal mx argnrceto nome accepifle:ite£j motirae renafcf ex lefpfa: qood erat pri
ad qaonia ustpois referta.lpfuro pomu grande:du^:horridu:& a caeteris gnibus diftas: fapore ferinorquc
ferine iyagrisnouimusreuidentiffimeqj ca eft nomfsiQuarta audoritas fandaliduta fimilitudie
appellatam. lato in aethiopiae fine quincg ea$e nec plures arbores tradutino raritate magis q fua.
uitate mirabiles. Ab iis caryotae maxime celebranf Si cibo quidetfed Si facco uberrimae. Ex qui
bus peipua uina orienti iniqua capititunde pomo nome.Sed ut copia ibi atqp fertilitasnta nobi>
litas in iudaeatnec in tota:led hierecunte tnaxime.Quaq laudatae 8i rhachelaidae:Si phafelidae:
atqjlibyadaegentiseiufde couallibus.Doshispraeripua.Succo pingui Iadletibusrquodacg umi
fapore in meile praedulci.Sicciores i hoc genere Nicolaided amplitudinis praecipueiqterni cubi
to^j longitudine efficiunt.Minus fpeciofceifed fapore caryota^ fororestSi ob hoc adelphidei
Oel pateto di<fhe:proxima fuauitate hnt:non tn eande.Tertiu ex iis genus patet:Si nimio liquore abudat.

Rumpirqj (e pomi iplius et in (iia matre ebrietas calcatis fimile.Suu genus fed e ficciore turba ia
cens dadtylis pr^eloga gracilitate curuatis in terra.Na quos ex iis deojje honori dicamusiidxos
appellauit iudaea gens contumelia numinu infignis.In tora arentes thebaides atej arabicarm
Cro corpore exiles :& affiduo uapore torrentes.Crufta uerius q cute obducut.In ipfa qde aethio
pia friatur haectata eft ficcitas:Si farinae mo lpiflaf in pane.Gignif aut in frutice ramis cubitali
bus :folio latioretpomo rotundoiied maiore q mali amplitudine.Cycas uocant.Trienio mata.
relcut.Sem pq; frutici pomu e fubnafcete alio.Thebaidis fru&us exteplo in cados condificu fui
ardoris aiam(ni ira fiat)celeritet expiret:marcefcitcg no retoftus furnis.Ex reliquo gne plebes
cidenf.Syri hoc Si luba tragemata uocat.Nam in alia pte phoenicis dlidaecg populari etnoie a
nobis appellanf.Eogt quocj plura gna. Differant figura rotunditatis aut ,pceritatis.Differut&
colore:nigtiores ac rubentes.Nec pauciores fico tradunf colores.Maxime tn placet cadidi.Di/
ftant 6i magnitudine prout multi cubitu efiecere.Quidam fimt non ampliores faba.Seruanf ii
demutq naftunf in faifis atqj labulofistut in iudaea:3i cyrenaica affica.No ite in srgyptotcypro:
fyria:fekucra:alTyna.Quaobre fues Si reliq afalia ex iis laginanf . Vitiati aut uetufti eius pomi fi
gnu eftrdecidiffe cadida uetrucatq racemo adhaefcrit. Alexadri milites palmis uiridibus ftragu.
lati funt.In gedroiis id factu e pomi gne. Alibi copia euenit.£ft.n.tata mufteis fuauitas:ut finis
madedi no nili periculo fiat. De lyriae arboribus. CA. V

~ Yria pter hac pecu liares het arbores.In nucu gne piftacia nota.Prodeife aduerfus ih
petiu tradu £ mor fus:8i potu 8i dbo.In ficoije aut caricas 8i minores eius gnis:q cot.
tana uocaqlte pruna in damafco mote nata SI myxarutraq? ia familiare italiae.Ex my
xis in aegypto 8i uina fiut.lunipi fifitudine hnt phoenices 8i caedra mfnoretDuoeius
gna lyda Si phoenicia. Differunt folio.Na quae du^racutuifpinofum het oxycaedros uocafrra.
inofa Si nodis infeffa. Altera odore pftat.Frudtum ferunt myrti magnitudineidulce &pore.Et
maioris caedri duo gna.Quae florettfrudu no fert.Frutifera no florer.Et in ea antecedente fru.
ftu occupat nouus.Seme eius cupreffb fimire.Quida caedralate uocat.Ex hac refina laudatiffi.
ma.Materiae uero ipfi aeternitas.ltacj Si fimulacra deoge ex ea faiftitauerut. Caedrinus e Roms
in delubro Apollo Sofianus e feleucia adue ctas.Caedro firailis in arcadia eft arboriquae in phry
gia frutex uocatur. De terebintho. CA. VI.

i^_ — jTiu , ^ r'3 Si terebinthum habet.Ex iis mafcula eft fine frudla.Fcemina^ duo gna,Alteri
I frudtus rubet lentis magnitudinetalteri pallidus.Cum uitae maturefcit:non gradior

I fabaiodore iucundiontadfu refinofus circaidam troadis,Sed in macedonia breuis

arbor haec atque fruacofa.In damafeo lyriae magna. Materies ei admodum lenta:ac
fidei is ad uetuflatemreximii ac nigri fplendoristflos racemofus oliuae modorfed rubes:folia de
6. Fert 8i folliculos emittentes quaedam animalia ceu culicestlentoremque rriinofumrqui 8i ex
conice erumpit.Etiam rhus lyriae mafcula fertifteril i foeminarfolio ulmi paulo longioretSi pilo
forfoliorum inter fe femper contrariis pediculis:gracili;breuique ramotpelles candida conficio
(ur.lis femen lentifri fimile cum uua rubefeittquod uocatur rhus:medicamentis neceflariutn.

De ficu asgyptia Si cypria. CA. V1L

Tinxgypto multa arborum generatquae no alibi. Ante omnia ficus obid aegyptia
cognominata. Arbor moro fimilis:folio:magnitudine:afpedfu. Pomum fert nonra.
mistfcd caudice ipfo. ldque ipfum ficus efi: pracdulcis:fine granis interioribusrpaf
facundo prouentu: fcalpendo tantum ferreis unguibus: aliter non maturefcir.Sed
cumfaduetquarto die demetitut:alio fubnafcente:lepteno ka nutcerola ptu.-pei lingulas aefta

TERTIVSDEC1MVS

97

«es multo la&e abundante.Subnafcif etiam fi non fcalpatur faetustquater seftate;p>r:oremcg ex-
pellit imatu^i. Materies jpprii generis inter utiliflimas.Caefa ftatim ftagms mergif. Hoc dl eius
ficcari. Er primo fidetrpotlea fluitare ineipitxertoqp eam fuggit ahenus humor: qui aluum oem
rigat.Cum innatare coeperit rtepefliue hec fignu.Hutcfimihs quade ntenus q uocaf cypria Ceus
increta.Na S£ illa in caudice ipo fert poma Si rami$:& cu i crafiitudineadoleuere.Sed haec ger¬
mina emittit fine ullis foliis radici fimilia.Caudex arboris populo fimilis: folium ulmo.Frudus
quaternos fundit: totiens&T germinat. Sed groflus eius non mature feiumfi inciforaemifio lade.

Suauitas Si interior fici. Magnitudo ibrbi. De ceraunia filiqua. CA. VIU.

Imilis filiqua qua iones ceraunia uocantitrunco 8i ipfa fertiiis:fed pomo fiiiquae.Ob
jid quida aegyptia ficu dixere errore manifefto. Non.n.in aegypto nafaftfed in lyria:
iioniaqy&circa gnidu:arc$ in rhodo:fp comantibus folusrflore cadido:cu uehemen
I tia odoris. Plantigera imis partibus:3<: ideo fuperficie flauefcens fuccum auferente fo
bole. Pomo antecedenris a nni circa canis ortus detradto;ftati altetu paric.Poftea flore per ardu
tum hyeme foetus enutrien te. De pfico aegypti 8i fpina aegyptia. CA. IX.

w Egyptus 8i perficam arborem fui generis habet fimile pyro folia retinente.Ferrilitas
£gj afudua eius fubnafcente craftino frudu.Maturitas etefia^d afflatu. Pomu longius py
J» rorinclufum amygdalae putam ine 8i corioxolore herbide.^ed ubi nux illithuicpo-
s-§W mu:diflerens breuitate ac mollicie.Et quis bladiatur praedulci fuauitas:inocuu.Ma.<
teries bonitate:firmitudtne:nigrio'a quoqj nihil differens a Ioto.SimuIacra ex ea fadirauere no
eade gfa q fideli materie:ut ex arbore quam balanum appellauimus: magna exparte contorta.

Naualis itaqj tantum eft. At e di uer io cutii in magno honore palmae fimilistqn Si eius foliis utu
tur ad textilia. Differt cp in brachia ramc^d fpargitur.Pomo magnitudorquae manu impleatxo
lor fuluusxommendabilis fucco 8i aullero & duci. Lignum intus grandis firmaecp duritisexx
quo aeiares detornant anulos.ln eo nucleus dulcis dum reces eft.Siccatus durefdt ad infinitae
ut mandi non pofTi t nifi pluribus diebus maceratus. Materies crifpioris elegatiae:# ob id perfis
grariflima.Nec minus fpina celebratur in eadem gente duntaxat nigra:quoniam incorrupta eti a
in aquis durattob id utiliflima nauiam coftis.Candida facile putrefeit. Aculeus fpinarum & in
foIiis.Semen in filiquisrquo coria perficiuntur gallae uice.Flos 8i coronis iocudus:# medicame
tit utilis.Manat Si gummi ex ea.Sed prjecipua utilitas q> caefa anno tertio refurgtt. Circa thebas
haec: ubi Si quercus di perfica 8C oliua.ccc.a nilo ftadifcfilueftn tractu & fuis fontibus riguo.

De pruno Si arboribus circa memphin. CA. X

Bi prunus aegypria non diffimilis Ipinx proxime diftae.Pomo melpili: maturelcens
brumarnec folia dimittens. Lignum in pomo grade:fed corpus ipfiim natura copia¬
ta meffium indar incoIis.Purgatum enim tundunrferuantqj eius offas.Silueftris fu-

_ _ jit Si circa memphin regio tam uaftisarboribusiut terni nequirent uel circumpledti:

unius peculiari miracuIo:nec pomum propter ufumue aliquem:led euentu. Facies enim fpina::
folia habet ceu penas:quae tactis ab homine ramis cadunt protinusuc poftea renafeuntur.

De gummi generibus 8i papyro. CA. XL

«t Vmmi optimum efle ex aegyptia (pina conuenit:uermicu!atum:eoloreglauco:puru:
fine corticeidentibus adhaerens.Preciu eius in Iibras.xiii.Detetius ex amygdalis ama
ris:8i caera fo . Peffi mum ex prunis.Fluic 8i ex uiribus:infantium ulceribus apriffimu.

Et aliquando in oIea:dentium dolori. Vlmo etiam in corico monte dltciae.Aciuni-
pero ad nihil utile. Ex ulmi uero gummi Si culices ibi nafcuntur.Fit 8 i ex fareocollaura uocarur
arborgummi utiliffimucn pitfforibus ac medids:fimile pollini thuris:8i ideo candida qruffd
melius.Precium eius quod fupra.Nodum paluftria arrigimusrnec frutices amnium. Prius tame
q digrediamur ab aegypto 8i papyri natura dicetur. Cum charta: ufu maxime humanitas uine
conflet 8i memoria. Et hanc Alexandri magni uidtoria repertam audtor eft.M. Varroxondita
in aegypto alexandria. Antea non fuifTe chartarum ufum.Palmarum foliisprimo (criptitatum.

Deinde quamdam arborum libris: Poftea publica monumenta plumbeis uoluminibus.Mox Si
priuata linteis confici coepra:aut caeris. Pugillarium enim ufum fuifleanre troiana tempora in- uel fcedii
uenftnus apud Homerum.Iilo uero prodenteme terra quidem ipfa tota fuiflferq nunc aegyptus
intelligirurtcum in febennitico faltem eius nominis charta nafcatur, Poftea adaggeratam mlo.

Siquidem a pharo infulatquae nunc alexandria: pote iungirunnodtis dieicg uelifico nauigii cur
w terra fuifte j?did’t.Mox aemulatione circa bibliothecas regum Ptolemaei 8i Eumenis fuppri-

LIBER

-mente chartas Ptolemaeo idem Vatro membranas pergami tradidit repertas.Poflea promifece
patuit ufus reirqua conflat imortalitas holum, Papyp: ergo nafeitur in paluftribus aegyptiant
quiefeentibus nili aquis:ubi euagatae ftagnant duo cubita non excedete altitudine gurgitu.Bra
chiali radids obliquae craffitudine:triangulis lateribus dece no amplius cubitore longitudine
in gracilitatem faftigiatum thyrfi mo cacume includens.Semine nullo aut ufu eius alio q floris
ad deos coronandos. Radicibus incolae p ligno utunturrnec ignis ratu gratiarfed ad alia quoqj
utefilia uafo^.Ex iplb quidem papyro nauigia texut. Et e libro uela:tegetelq$:necn6 & ueftem:
ateg ftragula:ac funes. Mandunt quoqj crudum decodumqj: faecum rantum deuorates.Nafdf
61 in iyria drea que odoratus ille calamus lacum. Neq; ad alios ufusillisig funibus.Rex Antigo
nus in naualibus ufus efl rebus:nodum fparto comunicato. Nuper Si in euphrate na Icens circa
babylone papyrum intelledu efl eundem ufum habere que chartae.Et rame adhuc malut pthi
ueftibus litteras irexere.Praeparanf ex eo chartee diuifse acu 1 ptenues fed q latiffirnas philuras.
De generibus charo^Si quo chartae fiat:& de charta^(pbatioe:&: uitiis & glutio ea^.CA.XH,

- Rinripatus medio ateg inde iciifurce ordine.Hierarica appeliabaf anriquitusueligio.

fis tantu uoluminibus dicataiquae ab adulatione Augufh nomen accepit.Sicut fecun
da Liuiae a coniuge eius.Ita defcedit hieratica in tertiu nome.Proximu amphiteatri*
cae datu faeratra cofedurce loco.Excepit hanc Rorni Fannii fagax officina: tenuata
qs curioia interpollarioneipnncipale fecit e plebea:6i nemen ei dedit.Quae non effet itarecura
ta:in fuo manfit amphiteatrica.Poft hanc faitica ab oppido:ubi maxima fertilitas ex uilionbus
ramentis .Propiore^ erianum cortici.Taeniotica a uicino locorpondere iam haec no bonitate ue
nalis.Nam emporetica inutilis feribendorin uolucris chartajje fegeftnumq; in mercibus ufump
bet:8i ideo a mercatoribus cognominata.Poft haepapy^ eCl extremuq? dus (cirpo fimiletacne
ad funes qdem nifi in humore utile. Texunturcg oes tabula madete nili aqua.Turbidus liquor
uim glutini pbericu primo iupina tabuIa:Sceda adlinitur Iogitudine papyrirquae potuit efie ieg
minibus utnncg amputatis.Tranfaerfa poflea crates peragif .Premunf deinde proeIiis:Si ficcanf
ur plagellae foleiatcp inter le pagellae iunguntur. A proximant femper bonitatis diminutione ad deterrimas.

Nunq plures fcapo q uicenae.Magna in latitudine eap» differeria.xiii.digitoiji optimis. Duo de
trahuntur hieratice.Fanfana denos habet. Et uno minus amphiatheatrica.Pauciores (aiticainec
malleo fuffidt.Nam emporeticae breuitas lex digitos no excedit. Praeterea fpedanf in chartiste
nuitas:denfitas:candor:leuor.Primatu mutauit Claudius Caefar.Nimia quippe Augufiae tenui.
^ tas tolerandis non fafficiebat calamis. Ad hoc tranfinittens litteras liturae metu afferebat aduer

lu ftatuina fis:& alias indecoro uifu per tranfiudda.Igitur 8i fecundo corio flamina facta funt e primo fub,
tegmine. Auxit 8i Iatitudine.Pedalis erat menfura:8i cubitalis macrocoIis.Sed ratio deprehedit
uitiu unius feeda: reuulfione plures infeftante paginas. Ob hoc praelata oi bus Claudia: Auguftae
in epiflohs auefloritas relida.Liuiana faam renuit:cui nihil e prima erat: fed ofa e fecuda .Scabri*
cia leuigaf dente conchaueifed caducae litterae fiunt.Minus forbet. Politur & charta magis ut
iplendear.Rebeilat faepe humor incuriofe datusiprimoqj malleo deprehedif:aut etia odore cu
fuerit indiligenrior.Deprehendif Si lentigo oculis: fed mediis inferta glutinamentis ceu taenia
cel bubulo iunco papyri bibulo ibi uix littera fundente letatum ineft fraudis. Alius igitur iteje texedisia
bor.Glutinu uufgare e pollinis flore temperat feruente aqua minimo aceti afperfu. Na fabrili a
oel fermen gumi comiffurae fragiles funt.Diligentior cura molli panis frumentarii colata aqua feruente mi
tati nimu hunc modu intergerit. Atqjet lini leuitas fuperaf .Omne aut glurinu nec uetuftius ee uno

die debetinec recentius. Poflea malleo tenuaf:& ite^e glutino percurrifriteruqp conftrida eruga
turtatqj extenditur raalleo.Ica funt longinqua monumenta Tiberii Caiicg Graccho^ roanus:q
apud Pomponium Secundum uatemduemque clariffimum uidi annos fete poft.cc.lamueio
Ciceronis acDiui AuguftiVirgihique faepenumero uideraus.

De libris Numae. CA. XIII.

ngr=s»Ngenria quidem exempla contra Varronis fententiam de chartis reperiuntur.Nan/
|[0 jS-jque Caflius Hemina uetuftiflimus audior annalium quarto eorum libropdidit.Cn.
<■; lr£* Terentium Scribam agrum fuum in ianiculo rcpaftinenrem offendifle arcamiin qua

|ta3_Kji;Numaqiii Romae regnauit fitus fuiffet.In eadem libros eius repertos.P.Cornelio.L.
filio Cethego.M.Bebio.Qu. filio Pamphilo confT.Ad quos a regno Numae colliguntur anni.d.
xxxv. & hos fuifle e charta.Maiore etianu miraculo:^ tot infoffi durauerut annis. Quapropter
in re tanta ipfius Heminae uerba ponam, Mirabantur aluquomodo illi libri durare potuiflenr.

TERTIVSDECIMVS

92

Ille ita rationem reddebat. Lapidem fuifie quadrarum circiter in media area uicflam candelis uel medio
quaqua uerfuLln eo lapide infuper libros ipofitos fuifierppterea arbitrariereosno coputruifie. arde.

Et libros caedratos ppterea arbitrarier eos tieas n tetigifle.NuIJa i iis libris fcrrpta eratinifi phiae uf csratos
pyrhagoricae. Eofqj combuftos a. Qu.Pcenlio praerore.qa phiae (ctipraeenr.Hoc ide tradir.C.

Pilo cenforius primo commentario^: libro.Sed libros fepteiuris pontificirtotide Pythagoricos
fuiffe.Tuditanus uero tertiodecimo Numae decreto^ Iibro.xii.fuifle.Ipfe Varro humana^ an
tiquitatu.vi. Antias duos libros fuifTe.Ex iis duodecim potificales Iatinos:totidem grcecosrprae*
cepta philofophiae continentes. lidem tres ponit:quo coburi eos placuerit.lnteroes uero conue
nitSybilla ad Tarquimu Superbu rris libros attulifTe.Ex quibus igni duo cremati ab ipfa.Terrt
uscu capitolio fyilanis teporibus: Praeterea Mutianus ter conful prodidit nuper lelegtflfecup*
fideret lyciaeiSarpedonis a troia icriptam in quodam teplo epiftolst chartaro.Quo eo magis mi
ronfi etiamnu I-lomero<pdente segyptus non erat. At cur fi ia hic erat uliisnn piumbeis linteiiqj
uolumibus fcriptitatu coftet^Cur & Homerus in ipfa illa lycia Bellorophonti codicillos datos
non epiftolas prodidit^Sterilitatem ientit hoc quocg.radutj iarn Tibeuo principe inopia char*
rae:ut e {enatu darentur arbitri diipeniandae: alias in tumultu uita erat.

BOe arboribus aethiopiar. CA. Xlllfc

Ethiopia segypto contermina infignes aifcores nen fere habetpractrr Iiniferas:quap£
natura in defcriptoe indeji arq; arabise didaeft.Prtpior tn huic natura lanxrmaior
foliculus granati modo mali. Similes & inter (e arbores ipfserprseter hanc palma? q
les rettulimus.lnfu larum arbores ambitu aethiopia? & nemora odorata in roerioe dida fut.

De atlantis arboribus oL cacdrinis meniis:3: quae in his laudentur: 8C qua: uituperentur: 8i ar.
boretrogere. CA. XV.

^as mons peculiari proditur filua:de qua diximus.Conf nes ei mauri:quibus pluri,
ma arbor caedri Si mefagi infaniarquas focminae uiris cStra margaritas regerut.Extac
hodie. M. Ciceronis in illa paupertate:& quod magis mi^e edulio a?uo empt* hbris
xi.Cu his memoranf 8i Galli Afinii quae libris.xi.uenundatae funt.Etduae a luba re*
ge uendente.Qtyi^i aiceri preciu fuit libris.xv. alteri paulominus.Interiir nuper incendio:quana
Cethegus clcedes libris, xiiy. pmutauerat latifundii raxatioe fi qs praedia rati mercari malit.Ma
gnitudo ampliffima adhuc fuit unius commiflk ex orbibus dimidians duobus a regemaurita
nise Ptolemaeo quattuor pedum & femipedis per mediu ambitu: craffitudine quadrantali M a.
iufijj miraculum in ea eft arris latente iundura:q potuifler efle natura Solidz a Nomio Tiberii
Caelaris Iiberro cognomen trahente tribus ficilicis infra qttuor pedes: totideq; inlfa femipede
craflitudis.Qua in te no omfetendu uidef. Tiberio principi meniam quartuor pedes fextare SC
filicio excedente. Tota uero craffitudine fefcuciali operimento cochylii Si lamina? per mediu ue

tufta fuiflercu ta optima Nomio liberto eius efiet. Cuius materia erat tuber:hoc eft radicis uiti
um.Maximecp in eo laud3tu:quod lub rerra toni fuerit 3i rarius:qquac fuperne: quaecggignun
tur et in ramisrproprieqs quod tanti emitur arborum uitium eft:quarumampIitudo:ac radices
seftimari poffunt ex ocbibus.Sut autem cuprefio focmina: eriaronum filueffri fimiles folio odo.
re: caudice. Anchorarias mons uocatur citerionfmauritaniae:qui laudatiflimam dedir caedrum
iam exhauftus.Menfis peipua dos in uena crifpis:uel in uertice paruis.lllud oblongo euenit di.
{cur{u:ideoqj tigrinae appellaf .Hoc intorto:& ideo tales pantherinae uoeanf .Sunt Si undati cri
fpae maiore gratia fi pauonum caudae oculos imirentur.Magna uero poff has gratia extra praedi
dias ctilpi denfa ueluri grani congerie:quas ob id a fimilitudine apiatas uocar.Suma uero ofum
in colore. Hic maxime mulli placet fuis refulgens uenis-Poft haec aropIitudo:etiam totius caudi
cis.Iuuant plura qyocg in una menfa uitia.Lignum ita uocatur.Materia (iirda & ldigefta fimpli.
dtasraut platani foliorum modo digefta.IIligneae uenae etiam fimilitudo:ueI coIoris:& quibus
maxime obnoxias fecere aeffus uenticj rimee aut capillamenta rimas imirara.Poffea murena ni*
ero tranfeurrens limitetuariifcj corticum pun&is apprehenfus papauerum modo: 8i in totum
atro propior color:macuIarue difcolores. Virides terra condunt barbari:^ caera illinunt. Artiff.

ces uero frumenti aceruis imponunt leptenis diebus:rotidem intermiflSs.Mirutncg poderi qua*
tum ita detrahant.Naufragia docuere.Nuper quo^ hac materiaro ficcatam mari duricie& roa
turitate incorrupta ipifiari:non ullo modo uehementius. Nutriuntur optimae: fplenddcuntqj:
roanucpficca fricantur:ab alienis maxime:ne ab accolis laedaturut in iis genitae.lnrer pauca ni*
tidioris uitx infirumenta haec arbor eft.Quapropter refiftendu ei quog paulu uidef. Nota ec

n ii

LIBER

Homero fote Trogete docaturab aliis thya. Hac igitur inter odores uri tradit i deliciis Circen
8el thyam quam deam uolebat intelligi:magno errore eorum :qui odoraraeta in ea uocabulo accipiat. Cii
praefertim eodem uerfu cedrum laricemqj una tradat.In quo mamfeftum eft de arboribus tan
tum iocutum.Theophraftus q primus a magni Alexandri aetate fcnbirtquae circa orbis roma
quadringentefimum quadragefimum gefta funt annum:magnum iam huic arbori honorem tri
buir memoratas ex ea referens templorum ueterum conrignationesrquandamc^ immortalitate
materia in tedis contra uitia omnia incorruptae.Radice nihil crifpius.Nec aliunde preriofiora
opera. Praecipuam autem efle eam arborem circa Hamonis delubruro.Nafci & in inferiore cyre
uaicae parre.De menfis tamen tacuit.Etalias nullius ante Ciceronianam uerufttor memoria eft
Ex quo nouitice apparent. Aha eft arbor eodem nomine malum feres exeeratum aliquibus odo
re 8i amantudineialiis expetitum:domos etiam decoransinec dicenda uerbofius.

De arbore loto. CA. XVI;

rt Adem africarqua uergit ad nostinfignem arborem loton ginit:quam uocat celtin.Et
ijipfara italiae familiartro:fed terra mutatam. Praecipua eft circa fyrtes atq? nafamonas.

I Magnitudo qua: pyroiquanq Nepos Cornelius breuem tradat. Incifurae in folio ere.
[/ brioresialioquin ilicis uiderentur.Differetiae plures:eaeq? maxime frudibus fiut.Ma

eelaqua

oeleuphra

gnitudo huic fabaeicolor croci: (ed ante maruritatero alius ateg alius:ficut uuis.Nafcitur denius
in ramis myrti modomon ut in italia cerafi:Ta dulcis ibi cibus:ut nome etiam genti terraecg de
derit nimis hofpnali aduenarum obliuione patriae.Ferunt uentris non fentire morbum qui eu
mandant. Melior fine interiore nucleorqui in altero genere ofieus uidetur. Vinum quotf expri
mitur huic fimile mulfbrquod ultra denos dies negat durare idem Nepos:baccaf<$ comulas cu
filiqua ad cibos doliis condi.Quin 8i exercitus paftoseo accepimusrultro citrocj commeantes
per africam. Ligno colos niger .ad tibiarum cantus expetitur.E radice cultellis capulos breuefij
alios ufus excogitauit.Haec ibi natura arboris.Eft autem eodem nomine 8i herba 81 in sgypto
caulis in plauftrium genere.Rc cedentibus enim aquis nili riguis:prouenit fimilis fabae caule fo,
Iiiscp denfa congerie ftiparis:breuioribus tantum gracilioribufqpicoi frudus in capite papaueri
fimilis:indfuris:omnicg alio modo. Intus grana ceu roilium.Incolae capita i acernis putrefaciun
mox feparant Iauando:& ficcata tunduntreoque pane utuntur.Mi^/ft quod praeter haec tradi
tur.Sok occidere papauera ea comprimi 8i integi foliis. Adortum autem aperiri: donec mature
fcant:fiofque qui eft candidus decidat.Hoc amplius in ea parte tradunt:& fcapum ipfum 8C flo
rem uefpera mergi ufque in medias nodes.T otumque abire in lacum:ut ne dimifla quidem ma
nu poftit inueniri. Verri deinde paularimque fubrigi:^ ad exortu folis emergere extra aqua:ac
florem patefacere:arque e damnum exurgere:ut plane ab aqua abfit alte.Radicem lotos haec ha
b t mali cotonei magnitudine opertam nigro cortice:qualis 8i caftaneas tegit.Interius candidu
corpusrgratucn cibis:fed crudo gratius decodum fiue aqua fiue pruna.Nec aliunde magis q pur
gametis eius fues craOefcut. De paliuroiSt punico malo:& deflore punici mali. CA.X VIL'
Yrenaica regio loton fuae poftponit paliuro.Fruticofior haecfruduque magifrubes:
cuius nucleus no fimul mandirur . Iucundus per fe:at<$ fuauior eft umo. Quin 8i uina
fucco fuo commendans.lnterior a frica ad garamantas tilcs ad deferta palmajjt magni
rudf ne & iuauitate coftar. Nobilis maxime circa delubru Hammoms.Sed circa char>

ed glauco
comis
uei balau-
ftiuia

taginem punicuro malu cognomen fibi uendicat. Aliqui granatum appellant.Diuifit Si ingene-
ra:apyrinon uocando cai lignofus nucleus abeft.Sed candidior ei natura:S: blandiores funt aci
nirminufque amari-.diftindi membranis. Alia ftrudura eo ^ quaedam ut in fauis. Ccmunes nu/
cleoshabentiuqum(^fpecies:dulda:acria:roixta:acidanuinofa. Samia & aegyptia diftinguntun
Erythrocomis:& leucocomis.Cortids maior ufus ex acerbis adperfidenda coria.FIos baluftiu
uocatur:# medicinis idoneus:5i tingendis ueftibus:quajc color inde nomen accepit

De afia: 8i graeciae frudicibus. CA. XVIII.

Qd foris

SlN afia Si grxeia nafcuntur frutices .Epipadisiquem alii heleborinen uocat:paruis fb-
iliistquae pota contra uenena pro funt :ficut erices contra ferpentes.

De timelea fiue camelea: 8C tragacathe: 8i de trago:fiue fcorpione Si myrice & brya:

9 & galla. _ __ CA. XIX.

T in quo nafeitur gtanugnidiu:qcfaliq linu uocant:Frutice uero timelea:alii camae-
lam:alii pyrofachne:alii icneftron:alii cneron.Et fimilis oleaftro: foliis anguftioribus:
gumofisifi moidean turmyrti magmtudine;fcroine:coIore:& fpecie fanisrad medici

TERTIVSDECJMVS 9 *

ttx ramum ufum-Tragion fruticem fola creta in fala gignit terebintho fimifem 8,’ femine. Quod
cocrj fagirtaiji idius efficaci ffimu rradunr.bade 61 tragacanche fpina: albte radicetmulturo prae¬
latam apud medosraut in caucafo mfcenn.Preciu eius in libras. xm.Tragon & aiia ferrrnue icor
pione uepre fine foliis ramis rubentibus:ad medicinae ufum. Myricen &C ira lia: quam a i ti amari
cenuocant.Achaiaaut bryan filuefirern:inligneinea:qd’ fitiua tm ferar galisefimtle frudum.
In iyria Si in aegypto copiofa haec eftxuius infodicia ligna appellamus: quae tn mfodicmra fune
graeciae.Gignit enim arboe oftryntqua 8i oftriam uocant folitaria circa laxa aquo'fi:fimikm fra
xino cortice 8i ramis Si folio piri paulo tamen longioribus craffioribufcgiac rugolis ici furis :q g
totam difcurrunt.Semineordeo fimih:&coIoie& materia dura atq$firma:quain domu illata:
difficiles partus fieri produnttmortefcp miferas.

De anonymo:&: adrachnaxongrygia & thaplia. CA. XX.

Ec aufpicatior in lefbo infula arbor q uocatur anonymosrno abfimilfs punicaearbo-
ri inrerq; eam Si laurum folii magnitudine: figura uero & mollicia punicaeifloreca.*
didiot eft.ftatim peftera denuntian$:Fertfi!iquas fefami fimilesiintusgranuquadran
gula figura:fpiflum:laetale animahbusmecno Si in folio eade uk.Succurnt aliquado pceps alui
exinanitio.AIexander Cornelius arborem eonemappellauitiex qua fada effer argo iimile robo
ri uitcum ferentiiq nec aqua nec tgnipofiet eorrupiilicuti hec uifcumulli alii eoganta quodeq-
de fcia. Adrachne oes fere grseci portulacae nole interpreta turxu illa fit herba 8i andrachrie u6<
cetur unius Iitter az diuerfitate.Caeteje adrachne eft filueftris arborineq? in planis nafcens: fimilis
unedoni folio tm minore: 3! nunq decidente. Cortice nec fcabro qufde.fed q circugelatus uide
ri poffititam triftis a fpecdueft. Similis Si cogrygia eft foliormagnitudine minor. Proprietate hec
fructum amittendi lanugi ne pappu uocatrquod nulli alii arbori euenit.Similis Si aphatee bifera
aeque q adrachne. Priore frodtu Incipiete pubefeere uua peragiralteij» in initio hyemis. Quales
cosmo tradif.Et ferula inter externas dixiflecouenietiarborucp generi adfcripfifie: qrn quarutv
dam naturae ficut diftinguemusrlignum omne corticis loco habentrhoc eft fbrinlecusiligni auc
loco fungolam intus medullam ut fambuci.Quaedatn uero inanitate ut arundines. cerula ca li-
dis na fatur locisiatq; tranfmaria geniculatis nodata fcaprs. Duo eius genera.Nartheca graeciuo
eant affurgente in alrirudine.Nar theciam uero femper humile a genibus exeuntia folia maxima
ut quaeqj terrae proxima. Caetero natura eadem qanetho:& frudui fimilis.NuIli frutftu leuitas
maior:obid geftata facilius baculo^ ufum fenedui pbet.Semen ferulae thapfiam qda uocauerc
deceprieotqih ferula fine diabio eft thapfiarfed fui generis foliis fcrniculiiinani caule: necexce-
dente baculi longi tudinem.Semen quale fetul<£:radix candida.Incifa lade emanat:8£ cotula luc
co nec corticem abdicant omnia uenenata.Qufppe etiam fodientibus nocetifi minia alpirat au
ra inrumefcunt corpora: faciemque inuadunt ignes fieri :ob id caeroto prius ll inur. Quibufda
tamen morbis auxiliari dicunt medici permixtam aliis.Ire in albpetiis fiigillatifq; ac liuenribus*
Ceu uera remedia definttut fcelera contradent.Sed ifta ptexueiunt noxio ihftrumenro: tantum
impudentiae eft : ut uenenum artis efie peiiuadeant.Tapfia in africa uehemenriffima.Quidarn
caule incidue per mefles:8£ in ipfa extauantradicerquo fuccus cofluat rarefadumcg tolIunt:ali
folia. Radicem tondunt iri pila:5c fucctmi in fele coadum diiiidunr in paftillos.Nero Cacfar cla
rirate ei dedit:initio imperiirnodf urnis craflationibus conuerberatam facie illinens fibi ca thu¬
re caeracp:5i Icquenti die concra famam cutem finoeram circuferensJgnem ferulis oprime ierua
ri certum efl:eafq$ in aegypto pcellere.

HDecappari fiuecinof1batoautophioftaphyIe:8fdefaripha. CA.XXI.

Bi Si capparis firmioris ligni frutex:fernmifcj& cibi uulgati.Caiile quetj una pleru-
decerpto. Gaueda eius gnapegtina.Siquidearabicum peftilens.Africu gingiuis tni
micu.IVlarmaricu uuluis:3i omnm inflationibus. Apulum uomirus facit.Stomachu
Bi aluu mouet.Q uida eum cynofbaron uocat:aIii ophiofta phyle: Fruticofi eft generis. Et firipha
circa nilu nafcens duoji cubito^ alcitudinerpollicari crafiitudine.Coma papyrirfimiiicj; madif
modo.Radxe ferrariis officinis peipua carbonis ufu propter duriciam.

De fpina babylonis regia:&: de cyufo. ; CA. XXII;

■ On omittendum eft Si quod babylone feritur in (pinis: quonia non aliubi uiuit.Eft
<5 ficut uifcum in aboribus.Sed illud in fpina tantumiq regia uocarur.Miru q»eade
die germinatrquo iniedum eft.lniiritur autem ipfo canis orturi celerrime arborem
occupat.Condiunt eo uina:& ideo feritur.Spina illa nalcitur 3i athenis in longis mu¬
li iii

ucfachaia
uefractnuf
uel fubeun
tibus

uel coggrf
gia

uel fisi

LIBER.

ris.Frutex eft 81 eyrifus ab‘ Ariftomacho athenicnfi miris laudibus praedicatus pabulo ocium,
Aridus uero etiam fuum.Spondetque iugero eius annuos perpluris uel mediocri folo redditus,
Vtilitas herbofa:ergo # eo laetior fanetas:g> perqmodico pinguefeunt & quadrupedia:ita ut iu
menta hordeum gemant. Non ex alio pabulo ladis maior copia aut melior.Super cmnia peco
rum medicina a morbis omni ufu prseftante.Quin & nutricibus in defedu la&is aridum atque
in aqua decadum potui cum uino dari iubetifirmiores celfiores ifantes fore. Viride etiam galli
nisiaut fi aruerit madefactum. Apes quoque nuncj de flore cytifi pabulum contingentes promit
tunt Democritus # Ariftomachus.Nec aliud minoris impendii eft.Seritur cum hordeoiaut ue
re (emine ut porrum:uel caule autumno ante brumam.Si femine.madidum.Et fi defint imbres:
iatutn fpargitur. Plantae cubitales perferuntur ferobe pedali.Seritur poft equinodha tenero fru,
tice.Perfiritur triennio.Demetitur uerao equinextio cum florere definitiuel pueri uel anas ui>
liflima opera. Canus afpetftu breuiterque fi quis exprimere uelit fimilitudinem:angtrfhoris trifo
lii frutex.Datur ailibus poft biduu femper.Hyeme uero quod inaruirimadidum.Satiant eques
qrj alueof* denae librae:# portione minora animalia.obicerque inter ordines allium capefcere fertile eft.ln,
uentus hic frutex in cytro infula inde tranflatus eft in omnes cycIadas:mox m urbes grsEcas ma
gno caiei prouentu. Propter quod maxime miror rarum efle in italia.Non aeftuum: nen frigo,
rum:non grandinum:aut niuis iniuriam expauefeit. Adiicit Higinus ne hoftium quidemippter
nullam gratiam ligni.

De fruticibus # arboribus noftri maris:atq} rubri:# indid. CA. XXIIIi
Afcuntur & i» mari frurices arborefqjimiores in noftro.Rubrum enim # totus orie
ris oceanus refertus eft filuis.Non habet lingua alia nomen :quod graeri uccantphy,
cos.quoniam alga herbarum magis uocabulum intelligitur.Hic aatem eft frutex.Fo
lia lata colore uiridi gignitrquod quidam prafion uocarialii zoftera. Alterum genus
eiufdem:capillaceo foiio:fimile foeniculoiin (axis nafcitur.Superius luadis haud procul latore,
Verno utrunque:# interit autumno. Circa cretam infulam nato in petris purpuras quoque
inficiunt.Laudatiflimo a parte aquilonis:aut cum ipogiis. Tertium eft gramini fim:le:radice ge,
niculata#cau!e:qualitercalami.Aliudgenusfruticum bryonuocatur folio laducaerrugoliore
Qel iterius tantum.Iatn hoc in terra nafcens.ln alto uero abies # quercus cubitali altitudine.Ramiseartim
adhaerent conchae.Quercu etiam tingi lanas tradunt. Glandem etiam quafda ferre in alto.NI
fragiis haec deprehenfa urinantibufque.Et ali* traduntur pr*grandes arca fycionem.Viris eni
paffim nafcirur.Sed phycos fine foIus:rubro cortice.Fit # palma fruticum generis:extra Hercu
Jis columnas porri fronde nafeitur frutex:# alius lauro:# thymo fimilis:qui ambo eiefli in pu>
micem tranffigurantur. At in orientem mirum eft ftatim a copto per folitudinefnihil gigni pr*
ter (pinattrqu* fitiens uocatur:# hanc raram admodum.ln mari uero rubro filuas uiuereima,
xiro? laurum # oliuam ferentem baccas:# cum pluat funges:qui fole tacfti mutatur in pumice.
Fruticum ipforum magnitudo ternorum eft cubitorum caniculis referta:uix ut refpicere e na,
ui tutum fir.temosplerunqueipfbsinuadentibus.Qiiinauigauere inindos Alexandri milites
frondem marinarum arborum tradidere in aqua uiridem fuiffetexempram fole prorinus in fa,
tem arefcentem.Iuncos quoque lapideos perq fimiles aeris per litrora:# in alto quafdam arbu,
fcuf as:colore bubuli cornus ramo (as:# in cacuminibus rubentes:cum tranarentur: uitri modo
fragiles.In igne autem ut ferrum exardefcentesireftindbs colore fuo redeunte.Eodem in trado
infularum filuas operit *ftus:qq altiores fine platanis populifque altiffimis: folia laurea:flos uio
I*:# odore # coiore.Baccae ut oleis:# ipfistbdoris iucundi autumno na fcetes: foliis nunquam
deciduis. Harum minores totas integit triare.Maximarum cacumina extannad qu* naues re!i,

Sntur:# cum deceflerit aeftus ad radices. Alias quocp arbores in alto ab eifdem accepi mus eo
m in mari ui6s:iemper folia retinentes.Froiftum earum lupino fimilem.luba tradit circa tro,
glodyta^e infulas fruticem in alto uocari ifidos plocamon corallio fimilem fine foliis: prsrifunj
mutato colore in nigrum durefeere.Cum cadat: frangi.ltem alium qui uocerur charitoblepha,
ron efficacem in amatoriis.Spathalia eo facere # monilia foeminaf.Seutire eum ie capi:duna%
cornus modo:# hebetate aciem ferii.Quod fi fefellerint infidi*:in lapidem traffigurari.

Q^VARTVSDECIMVS too

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER .XIH1. PROOEMIVM.

In quo Frodhferae Arbores Traduntur.

XTERNAE ARBORES INDOCILES Q_VAE NASCI ALIBI
a ubi ccepererS qu* in alienas non comeant terras:hadlenus fere
{unt.LicetcpiamdecomrounibusIoqui:quara omnium peculiaris
parens uideri porefl italia.Nofcemes tantcm meminerit nataras ea.
ru a nobis interi did:non culruras.Quaq 8i colendi maxia i natura
portio eft.lllud fatis mirari n5 queoiiterifle quaruda meraoriaiatqj
etiam noium quae audfores prodide re:notitia. Quauis.n.no cornu
nicato orbe terra^» maieftate romani iperii profeciffe uita putet c6/
mertio rerum? Ac iocietate feflae pacis?omniacj:etiam quae occulta
ante fuerantrin promifcuo ufu fada?At hercule non reperiunf.-qui
norint multa ab antiquis prodita: tm prifcoje cura fertilior:aut idu
ftria foelicior fuitrante millia ano^j: inter pricipia littera^ Hefiodo
praecepta agricolis pandere orfo:fubfccutiiqj no paucis hac curam eiusrunde nobis creuit labor.
Quippe cutn requirenda fint non (blum poftea iuuentarueji etiam ea quae inuenerant pnTci de
fidta re^: intermtione memoriae indudta.Cuius uitii caufasquis alias q publicas mundi inuene
rit? Niraipt alii fubiere ritus.Circa q alia mentes hominu detinentur :8i auaritiae tantum artes co
lunCianteamcIufis gentiu impenis intra ipfas.Ideoq? & ingeniis quada ftenlitate fortunae necet
fe erat animi bona exercere. Reges innumeri honore artium coleban£:& in offentatioe has prae
ferebannope 8i immortalitate fibi per illas prorogari arbitrares.Quare abudabar & praemia 8i
opera uitae, Polleris laxitas mundi di r eji amplitudo dano fuitrpoftq (enator ce/ii legi coeptus,
iudex fieri cenfu:magiftratu ducecg nil magis exornare 5 cenfus:poftq ccepere orbitas inaudio
ritate fumma 81 potentia efle:captatio in quaeltu fertiliffimorac fola gaudia in pofHdendo:pefftf
iere uitae preciaioefq; a maximo bono liberales diflae artes in contrariu cecidere:ac feruitute ib
Ia profici coeptu. Alius hanc alio modo:# in aliis adorare:eode tn habendi quaeftu ad fpes ho.
tninu tendente uoto.Paffim uero etiam egregii aliena uitia q bona fua colere malle. Ergo hercu
le uoluptas uiuere coepit: uita ipfa defiit.Sed nos oblitterata quocg fcrutabimur.Nec deterrebit
quaruda repe humilitas:ficur nec in animalibus fecit.Quaq uidemus Virgiliu praecellentiffimiS
uare eadem caufa hortope dores fugiflere tantifq} quae rettulit flores modo re^» decerpfifle.Bea
tum fodicetncg gratiae quindecim omnino genenbus uuaije nonainatisitribus oleaettotidem p y *

rorumtmalo uero tanrum aflyrio:caeteris omnibus neglectis. Vnde autem potius indftiemus q
a uinbus?Quarum principatus in tantum peculiaris italisc efl:ut uel hoc uno omnia genu uicif
fe:q<| odorifera poffit uideri bona:qq ubicuc^ pubefeentium odori nulla fuauitas praefertur.

De uitium natura:# quibus modis feranr. CA. ii.

Ites iure apud prifeos roagitudine quocg inter arbores numerabatur.Iouis fimulacru
in urbe populonia ex una conlpicimus uite tot aeuis in corruptu.lte maffilia: patera:
Metaponti templum iunonis uitigineis calumnis ffetit.Eriamnum fcalis tedlu Ephe
fiae Diana: fcanditur uite una cypria(ut ferunt) quoniam ibi ad praedpuam altitudi
nem exeunt.Nec eft ligno ulli aeternior natura. Verum ifta ex filueftribus fadfa crediderimrqui
do hae uires tonliira annua coercetur:# uis earum omnis euocatur in palmites aut deprimitur
tn propagines:fuccique tantum gratia ex iis pluribus modis ad caeli mores folique ingenia.Iam
in campano agro populis nubunt:naaritatafque complexaetarque per ramos earum procacibus
brachiis geniculato curfu (candentes cacumina aequantiin tantum fublimesut uindemiator au
torariis rogutn:ac tumulum excipiat.Nullo fine creicunt:diuidique aut potius auelli nequeur.

Villas 8i domos ambiri lingularum palmitibus ac fequacibus loris memoria quoque dignum;

Inter prima V alerianus quoque Cornelius exifhmauit.Vna uitis rornae in liuiae portidbus lub
diuales deambulationes umbrolis operculis opacatiEademcg duodenis mulli amphoris faeci
da. Vlmos quidem ubique exuperant.Miratumqpe altitudinem earum aridae ferunt legatum
regis Pyrrhi: C/neam facete lufifle in aufleriore gullu uini:merito matrem eius pendere in ta ai
ta cruce. Rumbotinus uocatur & alia nomine populus arbor italiae padum tranfgreffis:cuius ta
bulata in orbem patula replentipuroque produdo dracone in palmem dus inde fubre&os eu

n iiii

LIBER

moram digitos flagella diTpergunt.Esdem modid hominis altitudine adminiculatas fudibui
horrent:uineatncg faciunt:# aliae improbo reptatu pampinorum^ fuperfluitate peritia domini
amplo dilcurlu atria media complentes.Tot differentias uel fola tantum italia recipit.Statpro/
uintiaruro aliquararo per le uitis fine ullo pedamento:artus fuos in fe colligens:& breuitate craf
fitudinem pafcens. Vetant hoc aliubi uenti:ut in africa # in narbonefis prouintiac partibus.Ez»
crefcerecp ultra luos pollices prohibitae: leraperqj paftinatis fimiles herbaiy ruo uaganturperat/
ua:ac luccu terrae paflim uuis bibunt:quae ob id magnitudine infantiu puerorum in interiore
africae parte exuperant uttes. Vua non aliubi gratior cal!o:ut inde pofiit inuenifie nomen dura/
cini durus acinus. Nacj genera magnitudine:coIore:laporibus acini:innumera etianu multiplica
tur uino.Hic purpureo lucent colorejillic fulgent rofeornitentcj uiridi.Cadidae.n.nigrstp ubI.
gare.Tument uero mama# modo bumaff i. Praelongis dadyli porrigunf adnis.Eff 8i ilia natu/
rae lafriuiatut praegrandibus adhaereant pergulis parui:mites:# fuauitate certantes: Ieptorogas
has uocant.Durant alis per hyeme penfili cocamerats nodo. Alis in fua tantum continenf aia
ollis fidilibus:# infupr doliis inclufe fi ipats uinaceis drcufudanribus. Aliis gratia qui & uinfs
fumus affert.Fabnlis ii% gloriam prscipua in fornacibus africs Tiberii Csiaris audomas fe.
rit. Ante eu retids prior menla erat:& uuis Veronefium agro.Quin 8i a parietia nome acinis da
tur paffis; Codunf # mullo uus:ipfs<j uino luo inebrianf. Alis decodce in mullo dulcefcut,
alis uero fobole noua in matre ipft expedant traflucidx uitro:affertq? acinis tande:qua in do.
Ilis amphorifue duratrice illa firmitate aufteritas pids infula pedxculo.lam inuenta uitisper fei
uino pice refipies uiennelem ag nobilitas. Aruerno fecanocg:# heluico generibus no prideil/
luftrata.Atq? hsc Virgilii uatis state icognita:a cuius obitu nonaginta agunf anni. Quid 5 in
ferts caftris fumma rerum imperiumcg cotinentcCenturionu in manu uitis: & opimo premo
tardos ordines ad lentas perducit aquilas:atq} etia in delidis pcenam iplam honorat. Nec non
uines oppugnationu dedere rationem. Nam in medicaminibus adeo magnu optinentlocumt
per fele uino ipfo remedia fint. De generibus uitium. CA. II.

Enera uitium comprehedi numero unus exiftimauit Democritus:cuda fibi grceria:
cognita profefius.Csteri inumera atqj infinita efle ^pdiderunt. Quod uerius appare
bit ex uinis.Necoiadicenf:led maxime infignia:qnippe qus totide lunt pene quot
agri.Quamobre celeberrimas uitiu aut qbus eft aliqua proprietate miraculum ofien

bffine qua di Ile fatis erftfPrmciparus dafamineis pp firmitatem lenio quocg ,pftcifcentem utic^uiniq* uni
u r uini eiuf ufcuiufq; uitam.Quin<j eius genera.Ex iis germana mior adno melius deflorelcit:imbres tem
libicg uita peftatefcg tolerat.No item maior fed in arbore q in iugo mius obnoxia. Gemella^: quibus hoc
nomen uus lemper gemins dedere:alperrimus fapor.led uires pcipue.Ex iis minor auftro te
ditur:csteris ucntis a!itur:ut in uefuuio monte furrentini% collibus.In reliquis italis parribus
non nifi arbori accomodata.Quintu genus lanats ne feres miremur aut indos: adeo lanugoea
Del nomen ueffit.Prla ex amineis maturefcit odflime atque putrefcit.Proxia dignitas ueietanis rubete ma-
tanis teria.Qttapp qda rubellas appellauere uieas.Es mius ferti'es uiaceis # faece nimis.Cotra prui
uel numan nas foruffirns:ficcitate magis q fbre:sftu q algore uexanf.Quamobra i frigidis humidifqj pri
Cnis ciparu optinet.Fertilior qus minor arino:& folio fciffa minus. Apianis apes dedere cognomen:

praeripue earum auidae.Ex iis duo genera:lanugine # iplae pubelcunt.Diftant q> altera celerius
maturefcit:qq # altera properante.Situs frigidos non refpuunt:# tamen nulls celerius imbre
putre Icunt. Vina primo dulcia aufteritatem annis recipiunt:# rubra fiunt.Nulla magis uitegau
det.Et hadenus poriffima nobilitas datur peculiaribus ateg uernaculis italis.Csters aduenere
chio thafoue.Grecula non inferior amineis bonitate prstenera acino: & uua tam parua :utnifi
uf coalelce pinguiflimo folo colere non profit.Eugeniam raurominitani colles cu generofitatis cognomie
ie poflit milerealbano tantum agro:quoniam tranflata ftatim mutarur.Naq; eft aliquibus tantam loco

rum amonut omnem in iis gloriam fuatn reliquant:nec ufq tranfeant tots.Quod & in rhetica
allobrogica: quam fupra picatam appellauimus:euenit:dominobilibusnecagnofccndisalibi.
Foecunds tamen bonitatis uice copia pftant.Eugenia ferueribus lods:rherica teperatisiallobro
gica frigidistgelu maturefees:# colore nigra. Adhuc ex iis qs diximus:fed etia e nigris uina aeta
(fate in albu colorem tranleunt.Reliqus ignobiIes.Aliquado tn csli aut foli opera n5 fallunt
uetuftateficuri felcenfa & cu ea florens biturica. Acino rarior nunq floris obnoxii:quonia ante»
cedunrruentiftj & imbribus refiftunt.Meliores tn algentibus lods q calidis:humidis q Orienti
bus.Vix ulla magis ta denfo uua$* partu impaties uariantis caeliifed cotra tenorem unu algoris

Q_VARTVSDEC1MVS toi

acfhiiae eoftas.Quse minor e ex eo gne mollior.In negle&o folo morofa.Pingui putrefdt.Grad
ii oino no .puemt.Media teperie deiicare quaerit:ob hoc fabinis collibus familiaris. Vua eius in
decora uiiuifapore iucudarnifi matura prinus rapiafietno purrefces cadir.Cotra gradiesea rue
tur foliose, amplitudoratcj duricia.Infignes ia colore iter purpureas nigra % medio heluola ffe
pius uarianti:&T ob id uarianae a quibufda appellatae. Praeferf in iis nigrior:utracp alternis annis
fertilis.Sed melior uino cd parcior.Et praecipue duo gna magnitudie acini dilcernunf, Quibus
materies pluriaruuaq? ollis utxIiffima:fblio apio fimilis.Bafilica dirrhachini celebrat. Hifpaniae
cocolubin uocat.Rarior uua:aeftusauftrofcg tolerat.Capiti inimica.Copia Iarga.Hifpai duo gna
eius faciut. Vnu oblogo acino altero rotudo:nouiffimas uidemiat.Quo dulcior cocolubis:hoc
melior.Sed 8C auftera trafit in dulce ueruftate:& quae dulcis fuit in aufteritate. Tucq? 3lbanu ui
nu aemulanf. Traduc uefiese uiriis utiliflimu ex eis potu. Albuelis fumis arbonbus eft fertilior:
uifula imis .Qj-iaobre circa eaf de fatae diuerfitate natura focupleta.lnerticula e nigrif appellauer
iuftius fbbria diefturirinueterato peipue comendabile uinoiled uinbus innoxia.Siqde temuletia
fola n5 facit. Fertilitas comedat caeteras:princ:peqj heluenaca. Duo eius gna. Maior quaquida
longarmmor qua arca appeliatrno ta foecuda (e d gratiore haufhi.Difcernif folio circinato. Ve^e u Y arceladi
utracj? gracilis. Furcas fubdere iis neceflariu:alioqn ubertate iua n tolerat. fvlaritimo afflatu gau uel maica
det:rofcido odore.Nulla uitiu minus italia amat rara:parua:putrefcens mea. Vinu qucq?:qdge
ruittaeftate no exuperans.Nec alia macro folo familiarior.Grarcinus qui alioqn Corneliu Cellu
tranfcripfit arbitraf no natura exus repugnare italiaerfed cultura:auide palmites euocatiu.Ob id
fertilitate fua abfumirfi no ppxnguis ioli ubertas lafiefcenre fuftineat. Carbuculari negafimagna
dotaeifi uepe e:a!iq in uite e caelo no efle uis.Aeftu fert fpionia:qua qda fpinea uocat. Autunifcj
6i imbribus piguefcit.Qjuinimo nebulis una alitur. Ob id rauenati agro peculiaris. Auenicula
inter optime ciefiorefcentes:<Si ollis aptiffiroa capani malut icirtula uocareialu ftacula. Tarrad-
ninumifiana nullas uires pprias habeteifed rota pinde ac folu ualeat.Surrentinistnefficacifli-
ina tefiis uefuuio tenus.lbi n.murgentina e ficilia potiflima-qua pompeiana aliqui uocat . Latio
demu ferace:ficut horconia in capania tatu uiUtatis cibaris: fed ubertate peipua. Tolerat 6i an¬
nos moerica concra omnes icftus firmiffimamigro acino uinis uetuftate rubefccntibus.

Item de uitium generibus. CA.I1I.

T hadlenus publica funt gna:caetera regionu locoruqraut ex iis iter fe ifito mixra.Si
I qu:de thufeis peculiaris eft tuderms aquae et eius nois fioretia.Eft optima aretio tal
pana 5 i etefiaca 3C cofeminia.Talpana n;gra cadidu facit muftfi. Etefiaca fallaxtquae
quo plus tulit:eo laudabilius fundit. Miruq; fecunditate cefTat.Coieroinia nigra ui
no minime durare. Vua maxime poft.xy.dies q ulla alia.Minus ferri!is:fed cibaria; Huius folia
ficuti labmfcae priufiq decidat: (anguineo colore mutaf.Euenit hoc et qbufda aliis peffimi gene
ris argumeto.lrciola umbriae meuanatiq; & piceo agro peculiaris eft. Amiternino pumula.lifdc
bananica fallax eramat tnea municipii uua Popeii nofe appellatrqms cluiinis copiofiore.Muni-
cipii &T ryburtes appel lauere: qui s oleagina nup inuenerit a folitudie oliuae.NouifTima haec uua
rd ad hoc tps repra e. Vinaciola foli qde noiauerut fabini ac laureri-Na gauranas fdo a falerno
agro trailatas uocari falernas celerrime ubicp degenerates.Necno taretinu genus aliq fecere:prae
dulci uua.Capnias 8i bucuniates & tarrupia in thuris collibus no ante demetunf q gellaoerit.

Pharia gaudet pilae. Mutina perufinia nigro aclo itra quadrieniu albefcete uino. Miru ubic^ cu
fole circuagi uua: quae ob id ftrepita uocaf.Et in italia gallica placere-.tras alpes uero picena. Di¬
xit Virgilius tapfias 6C mareotidas 8i lageas coplurefcj externas:quae no repiunf m italia:fed fut
et nuc ifignes uua no uino ambrofiaca duracina fine ullis uafis in uite feruabilis:tata e cotra fri¬
gora sftus tepeflatefe^ firmitas. Nec orthapelos fdiget arbore aut palis ipla fe fuftines. Ncn ite
dac Sylides digitali gracilitate. Colubinae adofifllms.Et magis purpureae cognomie bimamiae:
qn no racemosrfed uuas alias gerut.Ite rripedanea:cui nome a mefura eft.Ite fcripula paflo ado. ad erepe-
Et rhetica in maritimis alpibus appellata diffimilis laudatae illi.Nac^haec breuis coferra acino: danea
degener uino:fed cute oium tenuiflima. Nucleo que chiu uocat:uno ac minimo. Acinu pgrade
unum alreruue habens.Eft 8t nigra aminea:cui lyriace nomen imponunt.ltem hifpana ignobi¬
lium probatiffima.In pergulis uero ferunfefcariae appellatae e duracinis:albs:nigraecg.Et buafti
totide coloribus. Ac nondum didae aegia 8i rhodia Si undalis:ueluti a pondere arim.lrem pu¬
rina oium nigerrima. Et coronatio naturae lufii ftephanitis acinos foliis itercutfitibus. Et quae
forenfes uocantur celeres prouejjtu:uendibiles afpedu:portatu faales. Contra danantur etiam

tIBER

aifa cinerea SI thafeufcula:& afinifca. Minus tame cauda uulpiu imitata aJopeefcVAlexandma
appellat" uitis circa phalacram breuis:ramis cubitafibus:acino nigro: faba; magnitudinernucko
minimo:ob!iquis racemis pdulcibus: folio paruo:& rotudo fine diuifuris . Septimo ab
hinc anno in narbonefis puinciac aruo inuenta eft uitis uno die deflorelcesrob id tutiffima rat
bonica uocat:qua ouc tota .puicia coierit. Infignia culturae uinea^. CA. IUI,

rjj5*=55ril Atonum ille primus triumpho & cefura iuper extera infignis magis tn erianu dari,
tate littera jitpraeceptis oium re£» expetenda^ datis generi romano. Inter pria ueto
agru coledi.IIIius uero xui cofeffione optimus ac fine aemulo agricola pauca attigit
uitiu gnarquaruda ex iis et iam noibus abolitis toto feparatim tradiatu teftatus fen.
tentia. Cuius excelleria indicada.efbut in omni genere nofcamus q' fuerint celeberrima . Anno
dc.urbis circa captas Carthagine ac Corinthum cum fupremum is diem obiit:& quatum poftea
ccxxx.antiis uita profecerit. Ergo de uitibus uuifcj ita prodidit.Qui locus uino oprimus dicif
efle:& o (lentus foIibus.Amineu minufculu &'geminu:eugenium:heluinum:minufculu coferi.
to.Qui locus craflior aut nebulofior amineum maiusraut murgentinumrapidum: lucanum fe,
tito.Cxterx ojtes mifellx maxime in quem uis agrum conueniunt . In lora redi se conduntur,
Quas fufpendas durarinas amineas maioresiuel ad fabrum ferrarium pro paffis hse redie ferua
tur.Nec funt uetufliora de illa re latinse linguse prxcepta:tam prope ab origine rerum fumus.
Amineam proxime didam: Varro fcantianam uocat.ln noilra setate pauca exempla cofumata
huius artis fuere. Verum eo minus omittedatut nofcantur etiam prsemia:quse in omni re maxi
me Ipedantur.Summam ergo adeptus eft gloriam Acilius Steneleus e plebe libertina. Ix.iugeji
non amplius uine<s excultis in momentano agro:atcp xque.cccc.nummis uenundatis . Magna
fama 8i Vetulano Egilao ginde libertino fuit in capanix rure linternmo:maiorcp et fauore ho.
minum quoniam ipfum Africani colebat exilium.Sed maxima eiufdem Stenelei opera Rhem,
mium Palsemonem alias grammatica arte celebrem in hifce.xx.annis mercatum.dcnutntnBm
aef ainetis in eode momentano decimi Iapidis ab urbe diuerticulo.Eft autem ufej quacj nobilitas mercis
per omnia fuburbanaribi tamen maxima: quorfti Si negledla per indiligetia praedia parauerat.
Ac ne in peffimis quidem elegantioris foli hxc aggreffus excolere:non uirtute animi: fed uani.
tate.Qux primo notata mira in illo fuit.Palfinatas enim deintegro uineas cura Steneleum agri
colam imitatus ad uix credibile miraculum perduxit.Intra odauum annum.cccc.nummu em.
ptori ad didla pendente uindemia.Cucurritcg no nemo ad fpedtandas uuaji in iis uineis fanes
oel altioref litteris eius altioribusicontra id pigra duitate fibi patrocinante.Nouiffime Anneo Seneca prin
uel uidni * cipatu traditionis ac potentia:quae poftremo nimia fuit fuper ipfum. Minime utique miraturi
ttte Anneum tanto prsedii eius amore captum:ut non puderet inuilo alias & oftento futuro trade.

re palma eam emptis quadruplicato uineis illis intra decimum fere curae annum : digna opera
quae in ese cubis ferini fq? proficeret:quando Si poftea fepenumero feptenos culeos fingulaiuge
ra:hoc eft amphoras centenas quadragenas mufti dedere. Ac ne quis uidtam in hoc antiquitate
arbitraretur. Idem Cato denos culeos redire ex iugeribus faiplit. Efficacibus exemplis non ma
ria plus temerata conferre mercatori:non In rubrum littus indicuroue merces petitasrcj fedulu
ruris larem. Vino antiquiffima claritas maroneo in thracix maririma parte genito :’ut aufior
cfl Homerus.Neque enim fabulofa aut de origine uarie prodita confe&amur. Prxterg Arifteu
primum omnium in eadem gente mei mifcuifle uino fuauitate prxcipua:utriufque naturxfpo
te prouenietis. Maroneum uicies tantu addito aquse miicendum Homerus pdidit. Datat etia
Bis in eadem terra generi uigorque indomitus.Quippe cum mutianus ter confulexiis:qai no.
perrime prodidere:iextarios fingulos odtonis aqux roiiceri coperit prxfens in eo tra&u.Effeat
colore nigrum:odoratum:uetuftate pinguefcere.Et pramnio quod Homerus celcbrauit: etiam
nunc honos durat.Nafritur fnoyrnx regione iuxta delubru matris deum.In reliquis generi da.
ritas non fuit alicui. Anno fuit omnium generum bonitas.L.Opimio cofuleicum.C. Graccha*
Tri.ple.feditionibus agitatis in:eremptus:ea cadi temperies fulfitiquScodlura uocant fblis ope.
rematali urbis.dcxxxiiii. Duratcg adhuc uina ducentis fere annis iam in fperiem redadfa mellis
uel fi non afperi.Etenim haec natura uinis in uetuftate efl:ne portari per fe queant finejauinrix aqua:ufcj|
peruincan# in amaritudinem carie indomita.Sed exteris uinis comendandis minima aqux mixtura medi,
tot camenta funtiquo fit ut eius temporis xftimatione in lingulas amphoras centeni numi flatuan

tur.Ex his tn ufura multiplicata femiffibus:qux riuilis ac modica eft.In.C. Cxfaris Germania
filii prindpatu annis centumfexaginta fingulis undas uini conftituifle nobili exeplo docuimus

Q_V ART VSDECIM V5 in

referentes aitam Pomponii Secandi uatfs:ccenacm$ qua prindpiilli dedit. Tantu pecuniarum
detineor uini apothecae. Nec alia res maius increractum fentit. Ad uicetimum annum maiufue
ab eo difpendium:non perficiente prerio.Rara quippe adhuc fuere:nec nifi in portadsrfinguiis
redis rmlia nummum. Viennenfes foli picara fuarquorum genera plura diximusipluris permu.
taileifed inter ieie amore patrio creduntur.ldque uinum frigidius reliquis exiftimatur in frigi,
do potu. De natura uini. CA. V.

Ino natara rft exhauflo accedendi calore uiicera intus: Foris infufo refrigeradi.Nec
alienum fuerit commemorare hoc in locorqd' Androcides lapientia darus ad alexa
drua! magnum fcriplitrintemperanriam rius cohibens, Vinu potaturus rex: memen

_ to te bibere fanguinem terrae-.Sicuti uenenum eft homini dcuta : fic 6i uinum. Qui. uel ita & d

bus praeceptis fi ille obternperauiflet:profe&o amicos in temulentia non interemiflet , Prorfus cutae oind
ut iure dici poffltineq; uiribus corporis utilius aliud:neque aliud uolupratibus perniciofius : fi
modus abfit. Vina generofa. CA. VI.

Enera ac uini alia aliis gratiora efle quis dubitetfaut non ex eodem lacu aliud pftan/
rius potu efle alterofaliud alteru germanitate praecedere fiue tefta fiue fortuito euen
tufQuaobrem de principatu le quifqj iudicem ftatuat. Liuia Augufla .lxxxii. annos

_ uitae pueino u/no rettulit acceptos non aquofo. Gignitur in finu adriarici matis:non

procul a timauo fonte: laxeo colle:maritimo afflatu paucas coquete amphoras. Nec aliud apti,
as medicamentis iudicatur.Hoc efle crediderim quod graeci celebrantes miris laudibus pidfa.
cum appellauerunt ex adriatico finu.Diuus Auguflus ferinum praetulit cu£hs:& fete fecuti pri
cipes ptopter confefla experimenta non temere cruditatibus noxiis.Ab eo faliua nafdtut iupra uel fimife
forum Apii. Antea cecubo erat generofitas celeberrima in palufiribus popuIeris:fitm amidano
quod iam interciditis: incuria coloni Iocicg angufha. Magis tamen folia Neronisiqua a baiano
lacu ofham ufqj nauigabilem inchoauerat.Secunda nobilitas falerno agro erat. Et ex eo rnaxi.
me faufliano cura culturaqj id collegerat.Exo!euit hoc quoque nimietate copiae potius q bo.
citati (ludentium. Falernus agera ponte campano leua petentibus urbanam coloniam lylfana
cuper capuae contributam incipit.Fauftianus autem circiter quattuor milliaria a uico prope ce
diastqui uicus a finuefla fex milibus abeft.Nec ulli in uino maior audontas.Solo uinoru fiam,
tna accenditur. Tria eius genera. Aufterum:dulce:tenue. Quidam ita diffingunt . Summis col¬
libus gauranum gigni:mediis faufHanunv.imis falernuro.Non omittendum autem nulli eorum
quse celebrentur:iucundum faporem uuae efle. Ad tertiam palmam uariac uenere. Albanae urbi
cicinae przdulcestac rarae in auflero.ltem furrentina in uineis tantum nalcentia conualefeenti.
bus maxime probata: propter tenuitatem falubritaremcg. Tiberius Csefar dicebar cofenfifie me
dicos:ut nobilitatem furrentino datent:alioquin efle generofum acetum.C.Caefanqui fuccefiit
flli nobilem uappam . Certant maflica aeque ex monre gaurano puteolos baiafque profpedan.
oa.Nam falerno contermina flata na ad prinripatus uenere non dubie:palaro<£ fecere. Sua qui.
baftg terris tempora efle fecundum 5 rerum prouentus occafulq; iun£h . Iis praeponi iolebant
calens: & quae in uineis arbuflifi^ nafcuntur fundana.Ex alia uicina urbis ueliremina priuema uel uidntt
tiaqj. Nam quod figniae nafettur aufleritate nimia continendae utile aluo : inter medicamen,
ta numeratur i Quartum curriculu publicis epulis optinuere a Oiuo Iulio (is enim primus au.
doritarem iis tribuit:ut epiflolis eius apparet)mamertina drea meflana in fidlia genita ; Ex iis
potulana ab au&ore didla: in loco proxima italiae laudantur praecipue. Efl 8l in eadem fidlia 8C
taurominitanis honos lagenis pro mamertfno plerucg fubd.tis.Ex reliquis autem a fupero ma.
ri prxtutia:atcg anconae nafcentia: 8i quae a palma una forte enata palmefia appellantur. In me.
di terraneo ueto cefenatia mecenatiana.In ueronefi item rhetica falernis tantu pofthabita a Vi*
gilio.Mox optima ab intimo finu maris hadriana. Ab infero autem Iatinenfia:grauicana:ftonie
lia. Etruriae palmam luna habet: Liguriae genua.lnter ppreneum alpe% maflilia : gemino fipo.
terquando Si condiendis aliis pinguius gignit:quod uocat fiiccofum.Ceretano inter gaflias c5>
fifht audio mas. De reliquis in narboneli genitis afleuerare non effcqm officinam eius rei infece.

*e tingentes fumo:utinamc$; non 8C herbis ac medicamentis noxiis.Quippe et aloen mercatui:
quo fapore colorecg adulterant. Veru Si longinquiora italiae ab aufonio mari no carent gloria:
taretina:8d fexuitiana:8£ colentiae genita:3i tepfe:ac babiae lucanacp ancedetibus thurinis.Oiun*
uao eoru maxime illuflrata meflalle poru:3i falute lagarina no pcul grumento nafcetia. Gfpa. uel agrigg.
ma nujp excuauit nouis acribus au&oritatera;fiue cura fiue cafir.ad qrtu ncapoli lapide trebel. to

10* . :CX LIBER - VJ>

uel ttebc!> Iicfs ftfxta aipuaeauJmis:& in fiio agro trebulanisralioqcf femper inter pfebefa 8? trifcllinis 3I0
lanis riata .Na pompeianis fummu dece annojeincreraentu eft nihil feneCfa conferenre.Dolore etii
capitum in Textam horam diei leqoetis inferta deprehendunf . Quibus exeplistnili falIor)mani.
feftueft patria terracg referre:non uuam.Et fuperuacuu gene^ cofe&ationem in nume^cu»
uf Iuiitana dem uitis aliud aliis locis pulluIet.HiTpama^’ laletana copia nobilitanf. Elegantia uero tarraco
neSa:atcg Iauronefia:&f balearica ex infulis conferuntur italiae primis.Nec ignoro multa praeter,
rnifla plero% exiftimaturos:quando' firam-cuicg placet :& quocunque eatur: fabula eadem repe
riatur.Dini Augufti iudiciorum ac palati peririffimum e libertis cenfuram uini in epulas eius fa
cientem dixiffe hofpiti de indigena uino:nouum quidem fibi guftum efle eum atque non ex no
bilibus: fed Caelarem non aliud potaturum.Necnegauerim &alia digna efle tama.Seddeqm.
bus confenfus xui iudicauerunt hatc fant Vina tranlmarina. CA. VII.

Vnc fimifi modo tranfmarina dicemus.ln fumma g’oria poft Homerica illaidequi
bus fupradiximus fuere thafium:chiumq$.Exchto quod arfium uocantdisaddidif
Ielbium Erafiftrati maximi medici auctoritas cirdter.ccccl.anno urbis romae. Nunc
_ gratia ante omnia eft clazomenio:poftq parcius mari condiunt.Lefbium fponte na.
turse fua mare lapit, Nec tmolio per ie gratia ut uino:fed cuius dulci admixto lehquoruduri
cia fuauiratem accipiatfimul & aetatemrquoniam uetufhora protinus uidetur. Ab iis dignatio
eft iycionio:cyprio:telmefico:tripoIitico:berririo:tyrio:febenmtico.In aegypro hoc nalciturtri.
bus generibus uuarum:ibi nobilius tha'10 & alopece.Poft haec auCtoritas hippodomantio:m}\
oel jptopo ftrco:cantharitae:protropo:cnidio;catace:caumnitae:petritae:tryc6io.Nam mefogite capitis do
lores facere compertum eft:Necephefitwn falubre eflerquoniam mari 8C defruto condiaf.Apa.
menum mulfo praecipue conuenire dicitur:ficut praetutium in italia.Eftenim8<: haec proprie.
^,5 ^ jC' tas generum:ut dulcia utiqueinter le non congruant. Exoleuit & protagio.quod italidsproxi.

^ mum fecerant Afdepiadis fcholae. Apollodorus medicus in uolunue quo fuafit Ptclemseo regi

quae uinabiberetritahcts etiam tum ignotis:laudauitin ponto na^?ercenite:mox oroeticu:enea
then:leucadiu:ambracioten: 8L quod cundtis protulit prxparenrium.Sed minoris fama efle di
xitrquoniam fex annos non placerer.

De uino quod uocatur biaeonrgenera. yii. CAf Villi

Aderras bonitas uini nationibus debetur. Apud graecos iure clariflimum nomen at'
cepit:quod appellauerunt Biaeonad plurimos ualitudinum ufus e xcogitatum:ut do

_ cebimus in parte medicinar.Fit autem hoc modo. Vuae paulum ante maturitate de.

cerptae ficcanf acri (ole ter die uer latae per triduunrqrto exprimunf :dein cadis Iole inueteranf,
Coi marina aqua largiore mifcent:a ferui furto origie orta fic merifuram explentis.ld^ tranila
oel leucae. tu in album murtum leucochin appellatur.In alus autem getibus fimili modo fadu terhalaflo.
orum menon uodhit.Thalaffiten aure uafis murti deiedis in mare.Quo genere praecox fit & uetufli.
oel leuco - us.Necnon apud nos quoq; eoum uinum ex italico faciendi rationem Cato demoftrauit.Supet
chrunr caeteia in Iole qdriennio maturandu pcipiens.Rhodiu coo fimile eft.Phorineu lalfius coo.Om'

od bienio riiS tranfmarina ieptem in lex annis ad ueturtatem mediam peruenire exiftimantur.

De dulcium generibus.xiiri. CA. IX.

Inu de dulce mius odoratu:quo tenuius eo odoratius.Colores uinis qttuor. Albus:
fuluus:languintus:n%er.Piythia & melapfythiu parti gna fut fuu fapote no uini refe
retia. Cifibilites uero mulfi in galatia nafces & balintiu in ficilia.Na firaeu qd alii he
pfemarnfx fapa appellatngenii n naturae opus e:mufto ufeg ad tertia pte melurae decodo.Quod
ubi fadu ad dimidia eftrdefrudu uocamus.Oia in adulteriu mellis excogitata.Sed priora uua
terracj coftat.Pafiu a cretico ciliciu probaf 8C aftictu& in italia .puinciif^ finitimis. Fieri certa
eft ex uua quam gtsed fticam uocatrnos apiaria.Ite fcirpula diutius in uite fole uuis aduftis aut
feruete oleo.Quida eqcuc^ dulci du pcodta aflba faciunt liccantes fole:donec paulo amplius di
midiu pondus fuperfit.Tufaflj leniter uuas exprimut.Deinde qtu expreflere adiiciunr uinaceii
aq puteanae-.ut 8C fecudariu paffu fatiaot.Diligetiores ecklem modo liceatis arinos cximuntac
fine firmenris madefactos uino excellenti donec intumefcat:exprimut.Et hoc genus an cetera
laudant. Ac limiti m6 aqua addita lecudariu faciut.Medium inter dulcia uinum eft quod grx
ci aigleuces uocatihoc e leroper rimftum.Id euenit curatqm feruere prohibetur. Sic enim appd
lant mufti in uina tranfitum.Ergo mergunt e lacu protinus in aq cados: donec bruma tranfean
SC cofuetudo fiat algedi.Eft etianu aliud genus eius p feiquod uocat dulce narbonenflsptcma

Q^VARTVSDECIMVS

,05

fn ea maxime uocontu. Afleruaf eius gratia uua diutius in niterpcdictilom torto, Abatos
*pfe palmes incidif in medulla.Ab aliis uua torre f in tegulisroia ex heluenraca uite.Iis adiiciut
a liqui qcf uocant drachyton:uuis in iole fircitatis loco clufo p dies fe pte m in cratibus roride pe
dibus a terra alte:nodhbus a rore defenfisicda uo die calcatis .Ita fieri optimi odoris faporifcg.

Duld e gne efl & melitites. Diftar a mulio quod fit e muftorcu quir.qj congiis aufteri rouih co..
gio mellis & falis cvatho iufferuefadis auftejy.Sed inter haec gna potuu ponere debeo 8i $tro*
pum:ita appellatur a quibufda muftum fponte deflues anteq calcentur uuse.Hoc protinus difl
fufum lagenis fuis deferuere pafli.Poftea in ioIe.xJ.diebus torret aeftatis iecutae ipio canis orta.

De deuteriis & iecundariis uini genera tria. CA. X.

[S On poflunt iure dici tunaiq gratci deuterias appelIant:Cato& nos loram : maceratis
j aqua uinaceis.Sed tn inter uina oparia nurot raf.Tria e o$a gna . Decima parte aquae
j addita q tnufli exprefia fit:& ira nodte 8i die madefacis uinaceis : rurfiiiqj plio fub-

_ } iedhs.AIteja qd" hoc modo graeci faduauere: tertia pte eius qd exprefium fit addita

aquae :expflo«$ decodto ad tertias ptes.Tertiu e fecibo uini expfiumrqd fatcatu Cato appellat*

Nulli ex iis plus q anno ufus.

Quae nuper in italia generola uina efie coeperunt. CA. XI.

r Enim inter haec, fubit mentem cum fint genera nobilia quae pprie uini intelligi pof
Si fint.lxxx.fere in roro orbe duas partes ex hoc numero ifaliae efle. Longe pterea ante
ji eundas terras:& hinc deinde altius cura ferpit non a primordio hanc gram fuiile.

De uini obferuatione Romulo rege pofira. CA. Xlf.

IVdorirarem poft (excentefimum forre urbis annum coepifie.Romulum ladle no ui
no libafie indicio iunt iacra ab eo inftitutaiq hodie cuftodiunt morero.Numae regis
pofthumia lex tft. Vino rogum ne refpetgito.Quod ianxifie illum propter ineptam

_ _ rei nemo dubitet.Eade lege ex impurata uite libari uina diis netas ftatuir:rati6cex>

Cogitata ur putare cogeretur alias aratores 8i pigri circa arbufti picula.M. V^arro audior eft Me
sentium etrurise regem auxilium rutulis contra latinos tuliffe uini meicede ; quod tum in la*
tino agro fuiflet.

Qui uini ufus anttquis:& de uinis antiquor*». CA. XHI.

On licebat id focminis romae bibere, inuenimus inter exempla Egnatii Meteutinf uelMcce»
j uxore q>uinumbibiflet e dolio: iterfecfa fode a marito: eum<$ exdifa Romuloab nij
foIuturn.Fabius pidor m annalibus fuis lcripfit.Matrcniq> loculos in qbas erat cla
uesuinariae celbe refignaui(Tet:a fuis inedia moii coa&a|Caro ideo ppmquos fcemi
. nis ofculu dare:ut (ciret an temetu oleret.Hoc tu nome uino eratrunde Si temuletia appellata.
Cn.Domitius iudex pnunciauir muliere uideri plus uini bibiffcq ualirudinis ca uiro ifdente?
ac dote mul&auitfDiucj} eius rei magna parfimoia fuic.L.papyrius iperacor aduerius fannitefdi
micararus uotu fecit:fi uicifletrloui pocillu uini.Deniq* iter dona iextarios ladis datos inueni*
mos nufq uim.lde Cato cu 1 hi (pania nauigaretrunde cu triupho redut.No aliud inqt uinu bi*
bi q remigesu* rm diifimilis iftss q eria couiuiis aha g fibimetipiis mmiftrat aut ,pcedere roenia
fubiiciunt. Laudati (fima apud pnfeos uina erant miro odore condiraiut apparet i Plauti fabu. oel ^
Ia : q perfa inicribitungg in ea Si calamum addi tubet.ldeo quidam aromaticis ddedatos m»> rh* ’
sime credunt.Sed Fabius;

Dofemnus his uerfibus decreuit.

Mittebat uinura pulchum murrinam. E in acharilhonft

Panem & polentam uinum murrinam.

Scaeuolamquocg 5i Laelium Si Atteum Capitone in eadem fnia fuiile uideoiqm i pQeudulo fife
Quod fi opus eft ut dulce promant idem Si quid habeant roga.

Murrmam:paflum:defrutum:mella.

Qtjibus apparet non intei uina modo murrinam: fed inter dulcia quoeg nolatum.

De apothecis 8i de uino opimiano. CA; XlflL

i Pothecas fuiile: 8i diffundi folita uina:anno .dcxxxiii. urbis apparet indubitato opi.

I miani uini argumento :iam intelligente fuuro bonum iraIia.Nondum tamen lfla ge.
nera in claritate erant.Itacp omnia tunc genita unu habent confuiis nome. Sic quoq^
diu trafmarina fuerunt in audforitate ad attauos o% noftros etiam fateino ia tento;
ficut appaiet ex illo comico uerfu Anaxipolis thafii.

X.

"2SC

1§

LIBER

Qufnqj thafii uini inde depromam falemi bina.

P.Licinius craHus &.L.Caeiar ce(bres:anno urbis conditae.dc.Ixy.edixerut ne quis uinum grar.
cum amineumqj odonis arris fingula quadratalfa uenderet.Hsec.n.edidi uerba funt. Tanta ut/
ro uino grarco gratia erat:ut fingute potiones in uno couidu daretur .Quibus urnis au&orits
fuerit fua in mela.M. Varro his uerbis tradit. L. Lucullus puer apud patrem nuq lauru couiuiu
uidit:in quo plus femel graecu uinum daretur.lple cu rediit ex afia milia cado^diuifuamplius
centum .C. Cenfius:quem praetorem uidimusichium uinum in domum fuam illatum dicebat
tum primumteum fibi cardiaco medicus dedifiet.Hortelius fuper.x.cados haeredi reliquit.Ha
denus Varro.

De Iiberalitate Cae laris in uino. CA. XV.

i Vid ni 8i caefar didator triumphi fui corna ufni falemi amphoras cetum: chii cados
j centum in conuiuia diltribuir.Idem hilpanienfi triumpho chium Si falernum dedit,
i Epulo uero in tertio confulatu luo falernum:chium:lelbium:maroertinutr.:quopri.
> mum tpe quattuor genera uini appolira conflat.Poftea ergo alia oia in nobilitate oe
nerunt circiter feptingentefimum urbis annum*

De uinis faditiis. CA. XVI.

iTacg non miror innumerabilia pene genera faditii reperta multis ante faeculis :qux
nunc dicemus omnia ad medicina ufum pernnentia. Omphacium quomodo fieret
jpropter unguenta diximus priore libro.Fit e labru(ca:hoc eft uite filueftri: quod uo.
ad macera l^^Jl^icarur oenanthinu.Flores eius libris duabus in roufti cado mace rati poft.xxx.dies mu
te tatur.Prarter hoc radix labrufese 8i acini coria perficiunt.li paulo poflq defloruere: lingulare re

medium habent ad refrigeradum in morbis corporum ardores gellidiflima(ut ferunt) natura.
Pars eorum aeflu moriturpriufq reliqui qui folfliciales dicuntur. Vniuerfi nunq maturefcunv
Et fi prius q tota uua maturelcat:incoda detur cibo gallinaceo generi: falhdiu gignit uuas ap/
petendi. Faditiorum primum fit ex iplb uino:quod uocant adynamon hoc modo. Albi mufti
fextarii.xx,aquae dimidium:fetuet donec exquoquatur aquae menfura. Alii marinae fextariosx
tantudem pluuiae in fole.xl.diebus torrent.Dant aegtis:quibus uini noxam timent. Proximum
fit e milii femine maturo cum ipla flipula libram & quadrantem in congios duos mulli mace*
rant.Et poli leptimum menlem tranlfufo. Ex loto arbore: frutice:herba didu efl: uti quatep fie
rent.Fit & e pomis quae dicemus:interprerationibus no nili neceflariis additis. Proximumqi ei
e paImis:quo parthi & indi utuntur:& oriens tqtus.Maturarum quas uocant & chydaas roo/
dio in aquae congiis tribus macerato expreflo^fSic fit 8i iy cites e fico:quem alii palmiprummu
catorci alii trodn uocant. Aut fi dufce efle non libeattpro aqua tantudem uinaceoru adiiriunt . Excy.
pria fico 8t acetum fit praecellenstatcg alexadrmo quo<j melius. Vinum fit 8i ex filiqua fyriaca:
Si e pyris: malorumcg omnibus generibus.Sed e punicis quod rhoitori uocatJEt e cornisimefpi
lis;fotbis:moris ficds: nucleis pineis.Hi mullo madidi exprimutur.Superiora per le mitia.Myr/
titen Cato quemadmodum fecerit hoc paulo poli mdicabimus.Graeci uero Si alio modo: Ra.
inis teneris cum fais foliis in albo mullo decodis tufis libra in tribus mulli congiis deferuere
faciuntrdonec duo fuperfint.Quod ita filueflris myrti baccis fadum e(l:myrtidanum uocant.
Hoc manus tingunt,Ex iis quae in hortis gignutur fit uinum e radice aiparago:cuni!a:origano:
apii femine : ambrotono : mentallro :ruta : nepeta: ferpillo : marrubio . Manipulos binos tun*
z** dunt in cadam mufti:& fepa: lextarium:& aquae marinae heminam.E napis fit ,xi. denariorum

pondere in (extarios binos mulli addito.Ite e fcylla radice.lnter flores 8i rolae foliis tufisunlin
teolocg in mullum colatis cum pondulculo ur fidat.xl.pondere denariorum: in lextarios uice/
tios muflimec ante tres menles uafe aperto.ltem e nardo gallico:& aliud e filueflri. Aromatiten
quocg inuenio faditatum non tm unguentoru compofitione.Prio ex myrrha(ur diximus)mox
e nardo celtico:calamo:alpalatho:!offis i muftmaut dulce uinu defecflis.Aiii de calamo:iuco:co
fto:nardo:lyriaco:amomo:cafia:cinamomo:croco:palma:allaro:filr 8i offa. Apud alios nardi:&
malobathri felibris in mulli cogios duos additis.Qualia nuc quocg fiunt pipere & meile addi/
to:q alii coditaralii piperata appellat.Inuenif & nedarites ex herba :q alii Helenion:a!ii medica:
alii fymphyton ralii idem Si horefliontalii nedaream uocant:radice ponderis .xl. denario^ in
fextarios lex mulli addita.Similiter i linteo.Ex caeteris herbis collaris fit abfinthires in.xl.fexta/
riis mafli abfinthii potici libra decoda ad tertias pres:uel Icopis abfinthii i uinu additis.Silrby
fopites e cilido hyfopo unciis tribus in duos congios mulli coniedis:aut tufis in uinum. Fiunt

Q__V ART VSDEGM VS t o

utracg & alio modo circa radices uitiam fato. Sic St helleboriten fieri ex aerarro nigro Csto
docet.Sic fit 8t fcamonites|Mira uitium natura faporem alienu in fe trahedirquaiem & falicum
redolent pataufnojj^ in palaflribus uindemiae. Sic&hellebojg ferif in thafbrautcucumis filue
fteriaut fcamoearquod uinum edlromatiu uocant:quoniam abortus facit. Fit SC ex herbis: qua
rutri natura fuo loco dicef.E flaechade& radice getianae:8i tragorigano:& didamoraffarordau
co:eIelifphaco:panace:acoro:Coniza:thymo:mandragora iunco. Vocarunt 8i fycinum: & itha>
comeIin:&: le<£tifphagiten:quorum iara obliterata ratio e.Ex fruticu uero generi caedri utriufqt
cuprefii:l3urus:tun:peri:pini:pyri:terebinthi:calami : Ientifci . Baccas aut lignum recens in *nu#
fto decoquut.Itern chamseleae 8C chamaepithios & chamaedryos lignum.Eodem modo &i exfifo
re in congium mulli decem denariorum pondere addito.

De hydromelle & oxymelle. CA.XVH.

I* It uinum ex aqua ac meile tantum.Qufnquennio ad hoc feruari caeleftem iubent ali¬
qui prudenti ores. Alii flarim ad tertias partes decoquut:& tertiam mellis ueter is ad
iiciunr .Deinde.xl.diebus canis ortu in fole habent. Alii diflfufa ita decimo die obtis
1 rant .Hoc uocatur hydromel:& uetuftate faporem uini aflequif: nufq laudatius q in
phrygia.Quin 8t acetum meile temperabaturtadeo nihil iteroptatum in uita fuit. OxytneI hoc
uocarunt: mellis decem Iibrisraceti ueteris heminis quinqs:falis marini libra: aquae plumae fexta
riis quinqj fufferuefaciis decies: mox elutnatis: atqjita inueteratis. Omnia ab Themifcne fum
mo audore danata. Et hercule coadlus eorum ufus uideri poteft :nifi fiquis naturae opus credit
aromatiten:&: ex unguentis uina copofira:aut ut biberetur genuifle eam frurices.Ifta fonr cogit j
tu iucunda folertia humani animi omnia exquirente.Nihil quidem ex iis anno durare:praeterc[
quae uetuftate ipfa fieri diximus.Et plura ne tricenis quidem diebus non erit dubiam.

Prodigioia genera uini. CA.XVfifi

i Vnt 8t in uino prodigia.Dicftur in archadia fieri quod fcecundiratem foeminis im¬
portet: uiris rabiem. At in achaia maxime circa caryn:am abigi partum uinoiatq? eria
j fi uuam edant grauidaetcum differentia in guftatu no fitiTroezenium uinum qui bi
L btmt negatur generare. Thafios duo genera uini diuerfa facere proditur. Vnum quo

ZlOt

fomnus concilieturralterum uero quo fugetur. Apud eofdem uitis theriace uocatur:cuius 8i ui
num St uua contra ferpentium icftus medetur Libaneos thuris odore:ex qua diis prolibat, E di
uerlo alpedios danata a feris.Ferut ea nec ab alite ulla attigi. Thafia uua tegypnis uocat apud fe
pdulce:q foluit afuu.Eft cotra in lycia quse fbluta firmat. Aegyptus 8L ecbolina het abortiaos
faciente. Vina in apothecis canis ortu mutantur qusdsbpofteaqj reftituunf fibi.Sic St maris na
uigio:cuius iaclarus iis quae durauerint:tantu uetuftatis adiicere fentirur quantum habuerint.

Quibus uinis ad facra uti fas:no fit:& qbus generibus mulla condiantur. CA.XIX*

ST qrri religioe uita coflat:plibare diis nefaftu hetur uino pterimputatse uitis: fulmi¬
ne tacftaeiquaq iuxta hois mors laqo pepederit:aut uulneratis pedibus calcata: St qd
__ circucifisuinaceis ,pfluxerit:aut fupne deciduo Imudioreiapfu aliquo polluta. Item

i? graeca:qm aqua habeat. Vitis ipa quocp madif deco&is caulibus fumis :q 8t eodiunf

taceto ac muria. Ve^ &t de appatu uini dixifle coueniaticu gracci priuari ea pcepta tradiderit:^„
artecg fecerir.ficut Euphron St Ariftomacus 8t Coniades St hicefius. Africa gypfc mirigatafpita
ternecno aliqbus fui partibus calde.Grcecia argilla aut marmore:aut fale:aut mari lenitate exci,
tat.kalise i pte aliq rabulana pice ac refina codire mulla uulgare e ei^uintiifcg finitimis . Anni: uel radula,
prioris trina nonufq fece acetoue codiut.Necno 8i ex ipfo mufto fiunt medJcamina.Decoquif na
ut dukrefcat portione uirtu. Nec durare ultra annuu fpatiu tale pditur. Ahqbus in locis deco.
quunt ad fapas muftarinfufif^ iis ferocia frangut.Et in hoc tn genere St in broni alio fubmini.
lirant uafa ipfa codinaentis picis.Cuius faciendae ro pximo dicef uolumine.

De picis ger»eribus:6i refinis:5< muftis condiedis:8C de aceto 8t faece. CA. XX.

jnSj Rborum fucco mannantiu pice refinamcj alia ortae in oriente:aliae in europa ferunto
I Quae inter eft afia utrinc^ quafdam habet .In otiente optimam tenuifTimamque te#

Jvaj rebinthi fundunt.Deinde Ientifci:quam 8t maftice uocant. Poftea cuprefli acerrima
faporeXiqda oes Qt tm refina.Craffiore uero St ad pices faciedas csedrus. Arabica re.
fina alba e:acri odor difficilis coqnti.Iudaica caIlofior:5i terebithi quocg odoratior.Syriaca atti
d mellis filitudine habet. Cypria antecedit oes* Eft at melleo colore carnoia. Colophonia pter
caetera? fufua;fi tetaf alba fit igrauior odor.Et ob id no utunf ea unguetarii.In afia q fit e pice*

admodum eStodidatfcargas uoratctr.Refina omnis diffoluitur oleo.Quidam & creta figolir*
rum hoc fieri arbitranf.Pudetcg cofiterirmaximu iam honorem eius efie in euellendis a uirojj
corporibus pilis.Ratio aut codiendi mulla in primo feruore qui noue diebus cu plurimupagi,
turtalperfu pias:ut odor uino contingattS: faporis quaeda acumina. Vehementius id fieri arbi,
tranf crudo flore refinaetexcitariq; lenitate.E diuerfo crapula copefci:8f feritate nimiam:fragi/
uirus.Aut ubi pigra lenitas torpeattuirus addi.Liguriar maxime circupadanifcg mullis utili,
tas difcernif hoc mo pugnacibus mullis crapulae plus indif rienibus parcius. Sur q 3tex utrcxj
condiri uelinr.Necnon alia qux mulriplici natura. Vitiucp mullo quibufda in locis irege (ponte
feruererqua calamitate cu deferbuit degit faporruappscty accipit nome. Probrofum et hoiura
cu degenerauat afus. Aceti enim neqcix inell uirtus magnos ad ufus:& fineqs uita mirior degi
non poffir.Caetero uinojr medicaitninis tata cura ellrut onere apud quofda ceu gypfo alibi qui
bus diximus modis inllaurenf .Sed cinere e uiris fermentis aut quercu pferunr.Quin & marina
aqua eiufde rei gratia ex alto peri iubentrferuariq; ab eqno&io uernoraut certe notie folftitio 8!
aquilone flante hauririruel arca uindemia ii hauriaf decoqui.Pix in italia ad uafa uino codedo
maxime probaf brutia.Fit e picea reiina.ln hrfpania aut e piceaflris minie laudata.E(l.n. refina
ha$c amara & arida & graui odcre.Differentia roemcg faciendi proximo uolumine demontha
bimus inter arbores feras. Vitia pter fupradidla acorraut fumidu uirusraut piris adullio.Experi
metu uero fi fragmenta fubluceantrac fub dente lentefcat acore iucudo. Afia pice idica maxime
jjbatrgraeria pierica. Virgilius nantia. Diligentiores admifcet nigra mafHcemtqux in poto bito
minis fimilis gignif :& iris radice oleuqj.Na caera acripietibus uafis copertu e uina acefcere.Sed
tranfferre in ea uafe in qbus acetu fueritiutilius q in ea in qbus dulcetaut mullum. Cato iubet
uina concinnarr.hoc enim utitur uerboirineris Iexiui cu defrudlo codh' parte quadragdima po
legii uel falis fefquilibra.Interim 8i tufo marmore.Facit 8i fulphuris mentione. Refina: uero in
nouilfimis. Sug oia addi maturefcete iam uino iubet mulluiquod ille tortinu appellat.Nosin
telligimus nouiffime exprefiu.Et adiici mullis tigedi gratia coloristut pigmetu aliqd uini. Arq;
ita plguius fieri.Tot uenefiriis placere cogif.Et miramur noxia ee:in uitiu inclinatis expitretu
ell laminae plubeae mutatus in eo coIos.Propriu aut Iter reliquos liquores uino mucefcere.-aut
in aretu uerti.Extatq; medicinae uolumina. Et fex uini ficcata reripit ignesrac fine alitrero p fe
flagrat.Qnis eius nitri natura habetteafdemcjj habet uires. Hoc amplius quo pinguius fentitur.

De cellis uinariis. CA.XX1,

a Agna & colle&o ia uino differetia in ce!la.Circa alpes ligneis uafis codunt:circalifijj
rigunatq; et hyeme gelida ignibus rigore arcet.Mipe diriutSed aliqn uifurruptis ua>
fis lletere glatiatae moles pdigii morquonia uini natura no gelafcit:alias ad frigus flu
pes tatu.Mitiores plagae doliis coduttinfodiutcj} terrae tota:aut ad portione fitusdre
caelu pbet. Alii uero fpofitis te&is arcet. Traduturcg ad hsec pcepta.Latus cellae urnaria: aat cer
te feneftras obuerti in aqlone oportere:uel ufqj in exortu aeqno&iale.Sterqlfinia & arbore radi
ces pcul abefle:oiaq$ odoris euitadi: facillimo irt uina trafitu.Ficos utiqj & caprificos. Doliiset
interualla darirne inter fefe uitia ferpaticotagioe uini femg oriflima.Quin & figuras referre, Ve
ttola ac patula minus utilia. Picari oportere ptius a cais ortu:poflea pfudi maria aq aut falfa:ac
leui cinere fermenti ea afperguuel argilla afpera myrrha fiuffiriripfafq? feepius cellas. Imbedlla
uina demiffis in terta doliis feruada. Valida expofitis-.Nunq fplenda:Et quo fogfit.palToautde
ftuto perungedu:admixto crocotpice ueteritcu fapa.Sic coogcula dolioli medicada addita ma
flice ac pice. Bruma aperiri uetantrnifi fereno die. Vetat auflro flantedunaue plena.FIos uini ca
didus £>batur:rubes trifle fignu eft:fi no iis uini colos fit.Ite uafis in calefcentibus:opculifuefa,
danribus.Quod celeriter florere coeperitiodorecj traheremo fore diutinu.Ipfa quocj; defruta
ac fepa cum fit caelum fine luna:hoc etl in iyderis eius coitu ne<^ alio die coq iubent.Praterea
plubeis uafisrn aereistnuciba iugladiba additis.Eas.n.farou exrige.Capaix nobiliiSmaexpofita
fub diuo in cadiis uerberari fole luna imbre ac uentis aptiflimum uidetur.

De uiranda ebrietate. C A. XXII,

HC fi quis diligentius reputef.in nulla parte operofior uita efitceu no feluberrimuad
potum aquae bquorem natura dederit:quo caetera oia animantia uruntur. At nos ui
num bibere 8i iumenta cogimustrantocj opere:tanto laboret impendio coftanqd
hominis mentem mutettac furorem gignatimilibus feelerum huic deditis tanta du!
cedmetut magna pars non aliud uitae praemium inteiligat.Qui imo ut plus capiamusifecco fra

Q^VARTVSDECIMVS

105

o

gunrur nires.S: al ia irritamenta excogitantur. Ac bibendi caufa etiam uenena eoficiuntur. Aliis
cicuta plumentibus: ut bibere mors cogat. Aliis pumicis farina:& quae referendo puret docere.
Caatiflimos ex iis balineis quoque coquiruidemusiexaniraefque efferri. Iam uero alios le«3u ex*
pedare n5 poilerxmo uero nec tunicam. Nudofque ibi ptinus Si anhelos ingeua uaia corripere:
udat ad oflematione uiriu:ac plene infundere ut ftatim euomanrirurfulque hauriat. Idque ire
ru terticKptranq ad pdenda uina geniti:& tanq effundi ilia non pofTinnnifi p huanu corpus. Ad
huec ptinenc peregrinae exercirationes:& uolutatio in coeno: ac pedorofa ceruicis repandae onra ulrepandas
tio.Per oia haec praed:ca€ litis quaeri.lam uero q' uafa adulteriis celataftanq per fe pa^e doceat Ii
bidies temuletia.Ita uina ex libidie hauriunfiatque et pmio iuitaf ebrietas. Et li diis placetiemi
tar alius ut uel qtu biberit tm edat:& preciu uiolennae lege acripit. Alius qru alea qfie rit:tm bi
bir.Tuc auidi matrona oculi licenf.T dc graui pdunf marito.Tunc ai lecreta pferuf.AIii refla
menta fiia nuncupant. Alii mortifera loquunf rrediturafque per iugulu uocesnocotinettq mul
tis ita ite reptis. V ulgoque ueritas iam attributa uino eft.lnterea ut optime cadat: folero oriente
non uident:ac minus diu uiuunt.Hmc pallor :& genae penduIae:ocuIorum ulcera rremulae tra*
nus:effundentes plena uafa:&r quae fit pcena praefens:furiales forow.Si inquies nodurna.Prerri*
umqae futnmum ebrietatis libido portentofa:ac jucundum nefas.Poftera die ex ore halitus fe*
tidnac fere rerum omnium obliuio:morfque memoriae. Rapere fe ita uitam praedscancum prio
rem diem quotidie perdant: illi uero 8i uenientem. Tiberio Claudio principe ante hos ,xl an*
nos infhtutum ut leiuni biberentrpotufque uini antecederent cibosrexterms 8i hoc artibusrac
medicorum placitis nouitate aliqua fele commendantium.Gloriam hac uirtute parthi quatruti
Famam apud graecos Alcibiades meruit. Apud nos cognomen etiam nouellius Tricongius Me
diolancniisiad proconfulatum ufque e praetura honoribus geftis:tribus congiisfunde Si cogno
men ilii fuir)epoti5 uno impetu: ipedate miraculi gratia Tiberio prinripe in lene dia iam feuero:
atque etiam alias (aeuo.Sed ipia iuuenta ad merum pronior fuerat. Eademque commendatione
credidere. L. Pi fonem urbis Roroae curatorem ab eo ddedum:g> biduo duabufque nodtbus p
potationem continuaflet apu d ipliim iam principem.Nec alio magis Drufus Cadar regenerafie
patrem Tiberium ferebatur. T ricongii rara glonarquando 8i haec ars fuis legibus confracrnon la
baffe ferenonernec leuatum uomitione:noaltera corporisparte.Dum biberet matutinas oblfTe
aigil!as:plurimum hauiiffe uno potu. Plurimum praeterea aliis nuoribus addidifle:oprima fide:
non relpirafle in hauriendo: neque expuifiermhilque ad elidendum in pauimentis fummum ex
uino reliquuTeidiligenti foto legum contra bibedi fallacias.Tergilla Ciceronem.M.F.binos ro
gios firoul haurire iblitum ipfi obncit.M.cg. Agrippae a marddo ac temulento Jyphum impadu.

Etenim haec font ebrietatis opera.Sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero uoluit interfecto*
ri patris iui.M. Antonio.Is enim ante eum auidillime apprehenderat hanc paImam:edito etiam
uolamine de fua ebrietate:quo patrocinari libi aufus approbauit planefut equide arbitror)qua
ta pertumukntiam mala terrarum orbi intuliflet:exiguo tempore ante prolium adiacum illud
uolumen euorouit.Quo facile intelligarur ebrius iam fanguine duiuna:& tanto magis eum fitl
ens.Nanque 8i haec necefiitas uitiuro comitatur:ut bibendi confuetudo augeat auiditatem.Sci
tumqj eft fcytharum legati:quanto plus biberint:tanto magis firire parthos.Eff & occideris po*
pulis fua ebrietafrfruge madida.PIuribufque modis per gallias hilpanialque:nominibus aliistled
rarione eadern.Hupanii iam Si uetuftatem ferre ea genera docuerunt. Aegyptus quoque e fruge
fibi potus fimiles excogitauit.Nullaque in parte mundi cefiat ebriedfc.Meros quippe hauriuc
tales fuccos:nec diluendo uc uina mitiganti At hercule illic tellus fruges parere uidebatur. Heu
mira uitior um folerria iuentum eft quemadmodum aqua quoque iebriarer.Duo funt liquores
corporibus humanis gratiflimirintus uini:fbris olei;arborum e genere ambo pratcipui/Sed olei
neceflarfus.Nec fegmter uita in eo elaborauit.Quanto tamen in potu ingeniofior apparebat ad
bibendum generibus centumnonagintaquinque. Si fpecies uero acftimerur:pene duplici nume
ko excogitatis : tantoque paucioribusolei.De quo in lequenti uoluminedicemus.

Uc?

LIBER

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER .XV.

Naturae Frugiferarum Arborum. CA. J,

LEAM THEOPHRASTVS CELEBERR1MVS E GRAE
co $4 auctoribus urbis Roma: ano cirdter qdringentefimoqdrags.
fimo negauit:nifi intra.xl.mil.paf a mari nalci.Feneftella uero oino
no fuifle in iraliahifpania atqjafrica.Tarqnio Prilco regnate:aban
nis populi Ro.clxxxiii.Qus nunc puenit tras alpes quocp & ingal
lias hifpaniafcg medias. Vrbis qdem anno qngentefimoqnto: Appio
Claudio Caeci nepote .Ldunio conff. olei librae duodenis afiibus
ueniere.Et moxano.dc.odogefimo.M.Seuius.T.F.sedilis currulis
olei denas libras fingulis affibus pftitit populo R.p totu anu. Mfus
ea miref q fciat poft anos. xxii. Cn . Popei. ii ii. cofulatu oleum puitiis
italia mififle.Hefiodus quo<$ f primis cultu agro^e docenda arbitra/
tus uitarnegauit oleae latore fructu ex ea percepifle quenqua.Tam tarda tunc res erat. At nuc et
in platariis ferut:rranilataru<£ altero ano decerpuf baccae.Fabianusnegat,puenire lfrigidiflimis
oleamrneqj in calidiffimis.Gna earum tria dixit Virgilius:orchites:& radios:# paufias.Nec defi
derare raftrosraut fallacem ullamraut curam.Sine dubio 81 in iis folum maxime cselumq refer,
re. Verumtn attundentur ficut 8£ uites atque et interradi gaudent. Coniequens earum uldunia
eftrarfque uel maior oleo q muta temperandi.Ex eadem quippe oliua differut fucci.Primu om
nium cruda atque nondum inchoatae maturitatisrhsc tepore prsftanrifiimo.Quin & ex ea pri
ma unda praeli Iaudatiffimarac deinde per diminutiones:fiue(ut nuper inuentum eft)exi!ibus n
gulis pede indulb.Quanto maiturior bacca:ranto pinguior fuccusrm inulque gratus. Optima at
aetas ad decerpenduunter copiam bonitatemque incipiente bacca nigrefcere.Noftri uocant dru
pasrgrsci uero drypetas.Caetero diftat an maturitas illa 1 torcularibus fiat:an ramis. Irrigua fue
rit arborran fuo tantum bacca fucco.Nihilque aliud q rores caeli biberit.

De oleo. CA. II.

Bj Etuftas oleo tedium aftertrno item ut uinotplurimuque statis anuo eftrpuida fi libe
\ at itelligere narura. Quippe temulentis nafcetibus uinis uti necefie no eft. Qulimo
j iuitat ad leruadu blada iueterati caries.Oleo uoluit parcirfecitque ueteratu ea neceffi
* rare proifcuu. Et ualgo pricipatu i hoc quoque bono obtinuit italia toto orbe:ma/
acie agroue nafranoreiufque prerqFanianu fundit oleurunde & lirinis gloria pcipua oliuae.Vri/
guera hac palma dedere accomodato ipfis odore.Dedit # palatu delicatior fnia. Caetero baccas
lirinis nulla auis appetit. Reliquu certaroe inter iftris terra & betics par eft. Vicina bonitas £.
uintrisrexcepro africae frugifero lolo.Cereris totu id natura concefiit.Ofeum ac uinam inuidit
tanturterifque gloris in meffibus fecit.Reliqua erroris plena rquem in nulla parte uitae numero,
fiorem ee docebimus. De natura olius:# oles incipientis. CA. 111.

Lius conflant nucIeo:oleo:carne:amurca.Sanies eft hsc eius amara.Fit ex agsddeo
ficritaribus mimarriguis copiola.Suus quide olius fuccus eft oleu: idque pcipue a
imaturis irelligimus: ficut de omphacio docuimus. A ugef oleu ab arcfruri exortu ad
xpi.Kalen.oCToB.poftea nuclei increfcut:# caro.Cu fiuenti imbres copiofi acceffere;
uitiatur oleu in amurca . Huius color oliua cogit nigrefcere.Ideoque iripicte nigricia minimum
amu reserante ea nihit Et error bolum falfas exiftimanriu maturitatis initiurquod eft uitio ,pxi.
mu.Deinde oleu crefcere olius carne atbitranf :cu fuccus ols in corpufabear: lignuque intus
gradelcar.Ergo tu maxle riganf .Quod ubi cura multa fine imbribus acciditroleu abfuroif :nifi
fecuta ferenitaterqcorpus extenuet, Olno n.ut Theophrafto placetreftolei ca calor.Quare 81 in
torcularibus ct in cellis multo igni quserif. Tertia eft culpa in parfimoniarqm .ppter Ipendiu de
cerpendi expediat :ut decidat oliua. Qui mediu teperametu in hoc leruantrperticis decutiutrcu
iniuria arbopj fequetis ani dano. Quippe oliuantibus lex antiquiftima fuit, Olea ne ftrlgitorne
ue uerberato.Qui cautiftime aguntrharundine leui idurnec aduerfbs peutiut ramos. Sic quoq
alternare frudus cogif decuftis germinibus.Nec minus fi expedaf ut cadat.Herendo eni ultra
fuu tepusrablumut uenientibus alimetu:# detinent locu. Argumetu eftrq. nifi ante fauoniu co
Jedsinouas uires refumut;# difficilius cadunt. Primu ergo ab autuni colligitur initio opere no

Q^VINTVSDECIMVS

to6

natura paufiarcaf plurima catnisrmox orchiresrgbus oleiipofl radios. Has.n. ociffirae occupat
«fasrquia fanc tenerrimae: & amurca cogit decidere. Differuntur uero et in martium menlem
callofk conrra humorem pugnaces:ob idqj minime:Iicinia:cominia.Contra iergia:qua iabini re
gtam uocatrnon ante fauonii flatu nigrefcentes:hoc eft ad.vi.idus febr.Tunc arbitratur eas raa
turefceretS' quonia probatifiimum fiat ex iis oleum. Accedere etiam ro prauitati uidef.Ferutcg
frigore fterilitatem fieri:ficut copiam maturitate: cu fit illa bonitas no rpisrfed generis tarde pu
trefcentis in amurcam. Similis error coi ledam feruandi in tabulatismec priufq fudet premedi:
cum omni hora oleu decrefcat:amurca augeaf.Itacg uulgo no amplius fenas libras finguljs mo/
dis exprimi dicunt. Amurcae menfuram nemo agit quanto eo copiofior reperiaf in eode gene#
re diebus adiecflis.Oino in uita error publicus. Tumore oliuae crefcere oleum exiftimanrium:
prarfertim cum magnitudfe copia olei non conltare:fndicfo fint quae regiae uocanf :ab aliis ma#
iorin-e:3i ab aliis pbauliae grandiflimae:aIioquin minimo facco. Et in aegppro carnofiflimis olei
exiguum.DecapoIi uero fyrix perq paruaemec cappari maiores:carne tamen comendanf. Qua
ob cam italicis tranfraarinse praeferunf in dbis:cum oleo uincantur.Et in ipfa italia cseterispi#
cena e:& fidicinae. Sale ille priuatim condiunfrut Si reliquae amurca fapaue. Necno aliqua; oleo
fuo fine accerfita comendatione purae fnarant.Colymbades frangunt" eaedemcg herbas^ uiridiu
frpore condiuntur-.Fiunt di praecoces ferueti aqua perfufaerqualibet imatur ae. Mirdq; dulcem
fuccum oliuas bibere :& alieno fapore infici. Purpurea; funt 8i in iis Si in uuis in nigrum colore
tranfeuntibus paufiae.Sunt 8i fuperbe praeter iam dida genera.Sunt Bi praedulces per fe tantum
ficcatae:uuift£ paffis dulciores. Admodu rarae in affrica :& circa emeritam lufitaniae.Oleu ipfum
fale uindicatur a pinguitudinis uitio. Cortice oleae coci fo odere accipit medicati: alias ut uino
palati grana nulla eft. Nec ta numerofa differetia. Tribus ut plurimu bonitatibus diftat . Odor
in tenui argutior: 3i is tamen etiam in optima breuis;

De natura olei. CA. Illi.

Leo natura tepefacere corpus:& contra algores munire.Eide feruores capitis refrige
rare. V fum eius ad luxuriam uertere graeci uitiorum omnium genitores x gymnafiis v- .

publicando.Notum eft magiftratus honoris eius odogenis feftertiis ftrigmenta olei
uendidifle.Oleae honorem romana maieftas magnum prsbuit.Turmas equitu idu
bus iuliis ex ea coronando.Item minoribuftriumphis ouantes. Athene quoque uidores olea co
ronanttgraeci uero oleaftro olympiae.

De cultura olijqarum. CA. V.'

i Vnc.dicemus Catonis placita de olfuis.In calido Si pingui folo radium maioremifa
l Ientinam:orchitem:paufiam:iergianam:cominianam:albiferam ieri iuber. Adiidtque
| fingulari prudentia quam earum in iis locis optimam efle dicant.ln frigidoaurem Si f fingUe

_ [ macro iiciniam.Pingui.n.aut feruenti uidari eius oleutarborecg ipfam fertilitate con lis

fami.Mufco praeterea 8i rubro infeftari.Spedare oliuetai fauoniu loco expofita lolibus cenfet.

De feruandis oIiuis:& quo faciendum oleum. CA. VL

■ Ec alio ullo mo laudat condi oliuas optie orchites 8i paufitas q uel uirides in muria:

uel fradtas f lemiico.Oleu q acerbiflima diu optimum fieri.Catero q primu e terra
colfigeda.Si inqnara fit:Iauanda.Siccari triduo fatis efle.Si gelet frigorarquarto die p
meda.Hanc Si fale afpgi.OIeu in tabulato minundeteriufqj fieri.Ite in amurca:& fra
cibus.Eae funt carnes:&: ide feces.Quare feepius die decapulandu. Praeterea conchas & plubeas uel ftaces
cortinas ere uiciari.Feruetibus oia ea fieri claufifq? torcularibus:& q minime uetilatis. Ideo nec
ligna ibi caedi oportere.Qua de caufe e nucleis ipfe^ ignis aptiffimus:& e cortinis in labra fun
dedu:ut fraces Si amurca liquenf.Ob id crebrius uafe muntanda.Fifcinas Ipogia tergedasrut q
maxime pura finceritas coftet. Poftea inuentu ut lauarenCutique ferueti aqua. Protinus praelo
fubfieerenf folidae.Ita.n.amurca exprimif.Mox trapetis fradae pmerenf.Ite^e premi plufq cetv
tenos modios non ,pbant.Fadus uocaf.Quod uero poft mola primu excufium e flos fadus.

Tres geminiforos a quaternis hoibus node ac die premi iuftura eft.

De oleo faditio. CA. VII.

i On erat tu faditiu oleu.Ideotg arbitror nihil a catone didum.Nuc eius gna plura.

| Primu perieqmur eaiquae ex arboribus fiut:8d iter illas an oes ex oleaftro. Tenue id:

multocj} amarius q oleae: tm ad medicametu atile. Simillimu huic ineft ex chamae#

I lea frutice faxofo no alriore palmo:folfis oleaftriibaccif^.Projsimu fit & e tyri atbo

o ii

LIBER

k in segypto copfofe.AIii crotonem :a1if rhibimalii fifarou filueftre appelfant.Ibicg non pride.Et
in hifpania repente pueninaltitudine oleaexaule ferulaceo: folio uiiiu:femine uua^> gracilium:
pailidaruqj.Noftri eam uocant rhtcinu a fimilttudine feminis. Coquitur id in aquarinnatanfque
oleu tollitur. At in argypto ubi abundat fine igni & aqua fale afperlum exprimifrcibis fedu lu,
cernis exile. Amygdalino quod aliqui netopu uocat:ex amaris nucibus arefadhs:& in offam co,
tufis afperfum aqua-6i ite^» tufis exprimif.rit & lauro admixto drupa^ oleo. Quidaqjebacris
exptimut tm.Alii foliis mo.Aiii folio 8i cortice bacca^.Necno ftyracem addut:aliofq? odores,
Optima laurus ad id latifolia:filueftris:nigra baccis.Simile eft e myrto nigra:& haec latifolia me
lior Tunduntur baccae afperfae calida aquarmox decoquunf.Alu foliose molluTima decoquut
in oleo:8f exprimunt. Alii deiedta ea in oleum prius fole matant. Eade ratio & in fatiua myrto:
led pfertur filueftris:minore lemineiquam quida oxymyrfinen uocantralii chamaemyrfinemalii
acoron a fimilitudine.Haec eft enim breuis:fiuticola:Fit 81 ex cicro:cupreffo:nucibufcj iuglandi
bus:quod caryinon uccant.Malis caedri quod caedreleon.Ex grano quoqj gnidio purgato lemi
ne 8i tufo.Ite lentifco.Nam 8i cyprinu et:e glade aegyptia:ut fieret odoiy caufa didtum effindi
etiam ex caftaneis 81 filamo arq? oriza facere dicunf.lcthyophagi e pifdbus.lnopia cogit aliqua
do Iurninu caufa 8i e platani bacds fieri aqua 81 fale maceratis.Et oenanthinum fit de ipfaoena
the:ut di&u eft in unguentis.Gleucino muftu incoquif uapore lento. Ab aliis fine igne circuda
tis uinaceis diebus.xxii.bis fingulis pmixrurn.Confumirurcg muftu oleo. Alii non forifucutmm
admifcet:(ed et pciofiora odorameta.Et in gymnafiis quoqj codif odoribus: fed uiliffimis.Fit &
dea(palatho:calamo:balfamo:yri:cardamorno:meliloto:nardo:gallico:panace:(anfuco:helenio:
dnami:radice:omnium fuccis in oleo maceratis expreffifq; Sic & rhodinum e rofis:iuncinueiu
co:quod eft rolaceo firmlliraum.ltem hyofcyamo:lupinis:3i narciffo.PIurimum autem in igjv
pto e rhaphani femine aut gramine herba:quod agroftinon uccant.Item fiiamo:& urtica: quod
cnicinon appellat.E lilio 8C alibi fit fub diuo fole:luna:pruina maceratu.Suis herbis componut
inter cappadociam 8i fe!eudam:quod feleuticum appellanrmeruis admodum utiIe.Sicutinita
lia e gummi.E pice fit quod picinum appellantxum concoquitur ueleribus fupra halitum eius
expanfis atc$ expreffis.Probatuna maxime e brutia. Eft enim pinguiffima 81 refinofifIima.Color
oleo fuluus.Sponte nafciturin fyriae palmyris:quod eleomeli uocat.Manat ex arboribus pfgue:
crafijusmeIle:refinatenuius:laporedulci:& hoc medicis. Vereri quoq? oleo uluseftadquzda
genera morboruro.Exiftimatur & ebori uindicando a carie utile effe. Certe fimulacrumSamt/
m Romae intus oleo repletum eft.

De amurca. CA. VE

Vper omnia autem celebrauit amurcam laudibus Cato.Dolia olearia cadofq* illa im
gKggjbriiie blbanC oleum. Amurca lubigi areas rerendis meffibus ut formicae ritnajq? ab*
jfint.Quin & lutun parietum 8t re&oria & pauimenta horreorum frumenri.Veffari
um etiam contra teredines:ac noxia animalia amurca afpergi.Semina frugum perfii/
s di. Morbis quadrupedum arbore quocg mederi il!a:efficaci ad ulcerarinteriora humani quoqj
oris.Lora etiam ac coria omnia 8i calceamina:a*dcp decodta ungi arcp aeramenta contra erugi
nem.Colorifcg gra elegations 8! tota luppelledhle ligneam:ac uafa fidhlia in quis ficum aridam
libeat afferuare. Aut fi folia baccafep & uirgas myrti aliudue id genus fimile.Poftremo ligna roa
cerata amurca nullius fomi tedio ardere. Oleam fi lambendo capra lingua cotigerit:depauerif
<g:primo germinatu fterilefcere au&or eft.M. Varro.Et badenufde olea ateg oleo.

Pomorum omnium genera & naturae. CA. IX.

| Eliqui arborum frudhis uix fbecie figuraue non modo faporibus fucrifqj totien^per

| mixtis atque infitis enumerari queunt.

fsHKSJ Nucum pinearum genera quattuor. CA. X,

1 RandifTimis pineis nucibus altiflimeque a terra fufpenfisrintus exiles nucleos lacuna

tis includithoris ueftitos alia ferruginis tunica.Mira naturae cura mollirer femina
l^^TjicolIocandi.Harum genus alterum tarentinum digitis fragili putamine auiumque
l expolitum furto in arbore.Et tertium fapineum e picea fatiua :nucleorum cute ueri.

us -q putamine adeo molli: ut fimul mandantur. Quartum pityda uocant e pinaftrisrfingularii
remedii aduerfum tufiim.ln meile decodtos nucleos taurini aquicelos uocant.Pinea corona ui.
Stores apud ifthmum coronantur.

Demaiocotoneo. CA. XI

Q^VINTVSDEQMVS 107

Js proxima amplitudle mala:quae aocamus cotonea:# grasd cydonea ex creta infufr
aduecda.Incuruatos trahut ramos:,phibent<£ crefcere parete.PIura eo ^ genera.Chry
fomella inci furis diftinda colore ad au indinato.Qua* cadidiora noftraria cogno¬
minata odorifpraeftanriffimi.Eft# neapolitanis fiius honor.Minora ex eodem gene
re ftrutea odorarius uibrantilerotino prouentu.Praecotia uero muftea.Struteis autem cotonea
infita fixum genus fecere muluianum:quae fo la ex iis uel cruda manduntur .Omnia iam 8i uno¬
rum ialutatoriis cubilibus inclufa fimulacris nodium cofciis impofita.Sunt prarterea filueftria
parua e ftruteis odoratiffima in fepibus nalcetia.Mala appellamus quaq diuerfim perfica 8i gra¬
nata: quae in punicis arboribus nouem generum dida funt.His adnus lub cortice intus.Lignu il
lis in corpore.Necnon 8i quaeda e pyris libralia appellata amplitudine fibi poderis noie afferut.

De perfico genera quattuor. CA. XII.

Ed perficorum palma duracinis. Nationum hnt cognome gallica:# a!iatica.Poftau
tunu maturefcunt:aeftate pcocia:intra.xxx.annos reperta:# primo denariis fingula ue
nund a ca. Supernatia e fabinis ueniunttpopularia undicg.Pomum innocuum expetit
aegris.Preciumcg fingulis iam triceni nummi fuere: nullius maiore. Quod miremur
quia non aliud fugacius.Longiffima nanqj decerpto bidui mora dfccogitqj fe uenundari.

De pruno genera.xi. CA. XIII*

*===— \Ngero poftea turba prunopj uerficoIor:nigra:candicans.Hordearia appellata a comi
1 frugis eius. Alia eodem colore feriora maioracg:afinina cognominata a uillirate,-

g4 Sunt 8C nigra ac laudatiora caerina atcj purpurea.Necnon ab externa genre armenia-
Y^g^q|[ca:quse fola 8i odore commendantur.Peculiaris impudentia nudbufeft infitorum q
faciem parentis: fuccumqe adoptionis exhibent appellara ab utroq$ nucipruna. Et haec autem 8C
perfica 8i caerina:ac filueftria ut uuae autumno cadis condita ufque ad alia nafcentia aetate fibi p
rogant.Reliquorji uelocitafcito mitefeentium tranfuolat. Nuper in betica malina appellari cor- uf nucefce
perunt malis infita:*# alia amygdalina amygdalis.His intus in ligno nucleus amygdalae eft.Nec dum
aliud pomum ingeniofius geminatu eft.In peregrinis arboribus dida fut damafcena a lyriae da-
mafco cognominaca:iam pridem in iralia nafcentia gradiore quamquam !igno:& exiliore carnee
nec unquam in ruga ficcata quando fores fui delur.Simul dici poflunt populares eorum myx*e
qu ae Si iplae nuc coepere Romae nafei infitae forbis.In totum quidem perfica peregrina etia afiae
graeciaeque efle ex nomine iplo apparet:atque ex perfide adueda.Sed pruna filueftria ubique na
ici certum eft. Quo magis miror huius pomi mentionem a Catone non habitam: praefer rim cu
condenda demonflraret quaedam etiam filueftria. Nam perficae arbores Iero & cum difficulta
te tranfiere:ut quae in rhodo nihil ferantrquod primu ab segypto earum fuerat hofpitium. Fal-
fum eft uenenata cum crudatu in perfis gigni:# poena^j caufa a regibus tranflata:# in aegyptu
terra mitigata.ld enim de perfea diligentiores tradunt:quae in totum alia eft: myxis rubefeenti-
bus fimilis:nec extra orientem nafei uoluit.Eam quoque eruditiores negauerunt ex perfide pg
fupplicia tr anflatam: (ed a Per/eo memphifatam:Et ob id alexandrum illa coronari uidores ibi
inftiruifle in honorem attaui fui.Semper aute folia habet # poma fubnafcentibus aliis;Sed pro¬
na quoque omnia poft Catonem ccepifie manifeftum eft.

De diuerfis generibus malorum:genera.xxix. CA. XIIII.

Alorum plura funt genera.De dtreis cum fua arbore diximus.Medicam autem grae-
ci uocant patriae nomine. Aeque pegrina funt 2i2ipha # tuberes:quae # ipla no pri¬
dem uenereinitaliam.Haecexafricatillaex fyria.Sex. Papinius quem confulemui-
dimus.-prxmus utraque attulit Diui Augufti nouiffimis temporibus i caftrojt aggeri
bus fara baccis fimiliora q malis.Sed aggeribus prcedpue deeora.qm & in teda iam filuae fcan-
dunt.Tuberu duo genera.Candidu:# a colore fericum didu pene peregrina.Sunt # in uno ita
liae agro ueronenfi nafceria:quae lanata appellaf. Lanugo ea obdudt.Struteis qde perfiris:q plu
rimatm peculiare nomen dedit nulla alia comendatioeinfignibus.Reliqua cur pigeat noianm
indicare^cu conditoribus fuis aeternam propagauerint memoriaitanq ob egregiu aliqd in uita
fadu^Ni fallor apparebit ex eo ingeniu inferendimihilque ram paruum efle quod no gloria pa¬
tere poflit. Ergo hnt origine a Matio Gaeftioqs & Man?io: item Claudio a quibus cotoneo infi Scari®

to Ab Appio e claudia gente appiana funt cognominata.Odor eft his cotoneo^: magnitudotg.

Sed Claudianis color rubeus. Acne quis id ambitu ualuifie claritatis & familiae putetifunt Si fe-
p trina ab inuentore libertino infignia totunditate.Cato adiicit quinana;& quae tradit in doliis

o iii

' LIBER. “5

condi fcantiana. Omnium aut nuperrime adoptata funt parua grariffimi faporis quae petifia no
minatur. Patrias nobilitauere camerina 8C graecula. Caetera e caufis traxere nome. Germanitatis
cohaerentia 8i gemella nunq lingula in foetu. A colore fericarcognatione melappia:muftea a cele
ritate mitefcendi.Quae nuc melimela dicunf a fapore melleo.Orbiculata ex figura orbis in ro.
tundirate circuadi.H^ec in epyro primu .puemfle argumeto funt graeri:q epyrotica uocat.Mi
maji effigie ortomaftica.A codirione caftrari femfsrq fpadonia appellant. Belgemel!a:a foliis.Fo
liu.n.unu aliqn 8i geminu erumpit e latere medio.Celerrime i rugas marcefcunt panucea.Sto!i
de tumet pulmonea.Sunt quibus fanguineus eft colortongine ex mori infitu trada. Cunfiis ue
ro quae fuerunt a fole partestrubent.Sunt 8i parua grati faporisiatcg etiam acutiora odore:(ilue.
ftria.Id peculiare improbitatis & acerbitatis conuitium: &. uis tanta ut aciem gladii perftringat
Dacis ferme uilifGmis nomen:qq primis aduentu decerpi^ properantibus.

De pyris 3i infitoifc uarietate. CA. XV.

BAdem ca in pyris taxafifupba cognomie.Parua harcrfed ociffima, Cudis autcruffo/
mina gratifiima. Proxima iis falerna a potuiqrh tata uis lucri abudat. Ladea hscuo.
canf in hisrq* alsi colore nigro donant Cyrix. Reliquo^: nola aliter in aliis atcg aliis Io
cis appellanf.Sed confeffis urbis uocabulxs audores fuos nobilitauere. Decumiana:
& ex eo tradunrquod pfeudo deciroianu uocat.DoIobelhana logilfimi pediculi. Pcpcniana co
gnomineroamofj:iiceriana:leueriana:& q ex iis nata funt tyranniana logitudie pediculi dilhn-
tia.Fauoniana rubta.Paulo fuperbifmaicra.Lateriana:anitiana.Poft aurunalia aridulo fapore iu
eunda. Tiberiana appdlanfrquje maxime Tiberio principi placuere.CoIoranf magis foletgrade
fcunrqj alioquin eade eflentrq Iicenana. Primae noia bnt feriflima oium amerina: picentinainu
mantina:alexandrina:numidiana:graeca:& in iis tarentinatfigniarquae ahi a colore teftacea appel
lantrficut onychina purpurea.Ab odore myrrappia:laurea:nardiaA terrpore hordearia.A collo
ampulaceaoi Coriolana. Brutae gentilitatis cucurbitana. Acidula fucci. In certa noium caufaeft
barbaricis ueneriifqjtq colorata dicur.Regiifqjjq minio pedicuIo.Seflilia patriciis uoconiis uin
dibus oblongifque.Praeterea dixit uolema Virgilius a Catone lumpratqui 8i lemerina 81 rouftea
noiat. Pars haec uitae ilpride peruenit ad columenrexpertis eunda homibus.Quippe cum Vir/
gilius infitam n ucibus arbutummahs platanumicerafis ulmum dicat.Nec quicq amplius exeo/
gitari poteftrnullum certe pomum nouum diu lam inuenitur.Neque omnia infita mifcen fas e:
ficy t nec (pinas inferiiqn fulgura expiari non queut facilerquotque genera infita fueruntitot fui
gura uno idu pronuntiantur. Turbinatior pyris figura.In iis ferotina ad hyemem ufque ad ma/
trem pendent gelu maturefteria. Graeca:ampulacea:laurea:ficut in malis amerina; (cantiana.Co
duntur uero pyra ut uuaejac totidem modis no aliter q in cadis. Praeterea quae pomis proprie'
ras pyris quoque uini. Similiter iis aegris medentia calentia in efcamdantracuino&aquaco/
quuntur: atque pulmentarii uice implent: quod non alia praeter cotonea 8i ftrutea.

De pomis feruandis&uuis. CA, XVI.

nN uninerfum uero de pomis (eruandis praedpitur.Pomarla in loco frigido acficco
cotabulari.Septetrionalibus feneftris lereno die patere. Auftros fpecularibus arcere.
Aquilonifquoq; afflatu poma deturpate rugis.Colligi mala poft aeqnodiu autunale:
neque ante.xri.lunameque ante prima hora.Cadiua fepari (IramenasdoreisipaletfiK
iufterni.Rara cop5i:ut limites pui fpiritu aeqle acripiat^Amerina maxie durare: melimela minfe.

De cotoneis pyris & forbis. CA. XVII.

jY Otoneis interdufis fpirametu omne adimenduraut incoqui meile earimergiue opor
Jl tere Punica aqua marina feruente indurari:mox triduo (ole ficcata:ita ne nodumo
al rore continganrur:fu (pendi. Cum libeat uti:aqua dulci perlui.M. Varro & in doliis
harenae feruari iubet:& fmatura obrui terra in ollis fudo effrad:o:fed fpiritu exclufo:
ac furculo pice illito.Sic etia crefeere amplitudie maiore q poffint in arbore. Caetera mala foliis
ficulneis praeterq cadiuis lingula couolui:riftifque uitilibus condi:ueI creta figulinage illini.Py/
ra in uafis fidilibus picatis inuerfis obrui inter fcrobes.Tarentina fetiffime Iegi.Anitiana feruari
Si in pa'to.Sorba uero 8L in Icrobibus gypfato operculo duum pedu terra fuperindudfa in loco
aprico inuerfis uafis : % in doliis ut uuas cum ramis fufpendi.E proximis audoribus quida altius
cura petunnputarique flarim poma ac uires ad hunc ufum praecipiut decrefcente lunaipoflho
ram diei tertiam caelo fereno aut ficcis a uentis.Similiter delegi 6i ex loris ficris:& ante perfeda
maturitatem:addito utluna infra tertam fit-.uuas cum malleolo farmeti duro demptis forcipe

Q^VIMTVSDECIMVS toS

earruptioribus acinis in dolio picaro recenti fufpendi:exclufa omni aura operculo 5! gypfo* Sic
& iorba 51 pyra illitis omnium furculis pice.DoIia procul abaq eile.Quida fic cu palmite in g y uel (ic cum
pfo condunt: capitibus eius fcyllx infixis utrinqj.AIii etiam uina habentibus doliisrdum ne co palmite
tingant ea uuae. Aliqui mala in patinis fidilibus fluitantia: quo genere SC uino odorem acquiri
putant. Aliqui oia haec in milio feruare malunt. Pleriqj uero infcrobeduum pedum altitudinis
h arena fubftrata:&' fidfrli operculoidein terra operto.Creta quidam et figulina uuas iilinuntrfic
cata Iq; fole fufpendunt:in ufu diluentescretaro.Eandem pomis in uino fubigunt.Mala uero ge
nerofiflima eadem ratione cruftant gypfo uel caera.Quae hifi mararauerint: mcremeto calicem
rumpunt.Semper autemjn pediculos collocant ea. Alii decerptu eu furcufeeolqj in medullam
fambuci abditos obruuntiut iupra fcriptu eft. Aliis Angulis mahspyrifcj lingula uafa fidlilia alii
gnant:8C opercula eorum picara dolio iterum fdudut.Necnon aliqui in floccis eapfifij quas lu>
to paleato illinunt. Alit hoc idem in patinis fi<fltIibus.Aliqui & in ferobe fubieda harena.ita fic
ca operiunt mox terra. Sut q cotonea casra potica illita meile demergat.Columella audior in pu
teos cifternafue in fidtilibus uafts pice diligenti cura illitis mergi.Liguria maritima alpibus pxi
ma uuas fole ficcacas iunci fafciis inuoluit:cadi% coditas gypfo incIudit.Hoc.idetn graeci piata uel fafris
ni fo!iis:aut uiris ipfius :aut fici uno die in umbra ficeatis-atq; tn cado uinaceis interpofitis.Quo
genere coa uua 8i berritia Yejruantur nullius fuauitati poftferendse.Quida ut has faciant in cine
re lefiuio tingunt protinus q detraxere uitibus. Mox in fole ficcant. Tum foliis ut fupra dictu e
inuolutas uinaceis fhpant.Sut q malunt uuas in fcobe ramentifue abietis:populi:fraxini feruare.

Sunt qui fufpendi procul malis:protinufq3 in granariis lubeantiquoniatn oprime fit operimento
puluis penlilibus.Ccntra uefpas remedio eft oleo afpergi ex ore:de palmis diximus.

De ficis genera.xxix. CA. XVHL

t-5 Reliquo genere pomose ficus ampliflima eft.Quaedamq? pyris magnitudfe aemu
[e j%gSg|fia.Pe cegyptiae cypriaeq? miraculis rettulimus iter externas. Idaea tubet oliuse magni
tudine rotundior tantum fapore mefpili. Alexandriani hanc ibi uocant: craffitudine
cubitali ramolam:materia ualidadenranrfine latfle: cortice airidi:folio tilise:fed mol
li.Oneficritus tradit in hyrcania multum noftris efle d u i ciores: fertiliore fc^: utq? modios.cclxx.
lingulae feranr. Ad nos ex aliis rrafiere getibus chalcidicae:qua^ plura genera.Siquide 8t lydias:
quae funt purpureae :8£ mamillanae fimilitudinem mamaje bnt. Et calliftrutiae papi lapdre pftan
rioresifico^t olam frigidtflimae. Nam de africanis quas multi praeferunt cudis magna quaflio
efl;cum id genus in africam nuperrime trafierir: patriae nomen optinet.Nam alexandriae enixio
res.Can dicans terina cognomine.Delicara nigra 8i rhodiaeffSC tyburtina de praecocibus.Sunt ud enixa:^
SCau&oijc nomina iis.L.iuiae:Pompeiae:ficcatae hae fole in annuofufasaprifflme cum manias 8i ghfcedi ca
qs harundinei folii macula uariat. Hft & herculanea:& albicerata:^ aratia alba:pediculo:mini' camerinae
mo latiflima. Primo autem prouenit porphyritis logiflimo pedicuIo.Comitatur eam e minimis
6C uiliffimis popularis didta. Contra nouiflima fub hyeme maturatur chelidonia.Sunt praeterea
exdem ferotmae 3i pcoces bifera alba acnigra cu mefTe uindemiaq; mature fcetes. Serotinae:8C-
a corio appellatae durae.Ex chalcidicis quarundam trifero prouetu.Tarenti tantum praedulces
nafcuntur.-quas uocanr onias.Cato de ficis ferendis ita memorat.Ficus marifcas in Iocpcretofo
aut aperto ferito.ln loco autem crafliore aut flercorato africanas:fed 8i herculaneas:fagontinas:
h/b masitelianas atras pediculo longo. Poftea tot fubiere nomina atcp generatut uel hoc ibJum
aeftimantibus appareat mutatam effe uitam.Sut & hybemae quibufdam proufriisrficuti mefiae:
fed arte non natura. Paruap^ genus arbore pofl: autumna fimo contegut:deprehela% in his hye
me grofosrquae miriore caelo refoflae cum arbore: at cj in lucem: remiffae nouos foles:al!o%:q q u* tfBUifle
bus uixere:auidae tanqua i tegi naturae accipiunt:& cu uenientiu flore mature firunt : alieno prae UC1 natas
cocefanno:in tradu uel gelidiilimo.Sed a Catone appellata iam tu africana:ammonet:& africae uel admo/
ad ingens documentu ufo eo pomo.Nacj perniciali odio chartaginis flagrasinepotum^ fecuri «Kniur
tatis anxius: cum clamaret in omni fenatu chartaginem delendam:attulit quodam die in curia
praecocem ex ea prouiricia flcum.Oftedenft^ patnbus.Interrogo uos inquit quado hocpomu
demptum putatis ex arbore^Cum inter omnes recens effe conflaret. Atqui tertium inquit ante
die fcitote decerptum chartagle: tam prope a muris habemus hoftem.Statimcj fumptom eft pu
meum tertium 'oellumtquo chartago deleta eft. Quanq Catone anno fequete rapto. Quid pri<
mum in eo miremurjfcuram ingemitan occafione fortuiram^feritatem^ curfus^an ueherretia
uiriiSuper omnia equidem efl quo nihil equidem duco mirabilius: tantam illam urbem 8i de

o iiit

t LIBER.

teftaram orte per.exx.*nnos urbis aemulat» unius pomi argumeto euerlam.Quod non trete
aut trafimenus: non cannae bufto infignes romani nois perficere potuere. Non caftra punica ad
tertiurn lapidem uallata.Portatq; colmae adequitans ipfe Hannibal. Tato propius Carthaginem
pomo Cato adiri monuit.Cohtur ficus arbor m foro ip(o ac comitio romae nata facra fulguri/
bus ibi conditis.Magifcg ob memoriam eius quae nutrix fuit Romuli ac Remi conditoris ap
pellatatquoniam fob ea inuenta eft lupa infamibus prtebens rumen:Ita enim uocabat roamam,
IMiraculo ex xre iuxta dicato tanq in comitium fponte tranfiflet. Ada&o nauigio ilico areicit
Rurfaftf cura facerdorum leritur.Fuit 8i ante Saturni aedem urbis snno ducentelimo fexagefi
rao Tublata facro a ueftahbus fatfto cum Siluani 8i lfidis fimulacrum fobuerteretur. Eadem aut
0el aduitrit fortuito fatu adiuuit in medio fororqua fidentia imperii fundameta oftento fatali Curtius ma
ximis borris hoc e uirtute ac pierate ac morte praeclara expleuerat. Aeque fortuita eodem loco
eft uitisratcg olea umbras gratia: ledulitate plebeia fatae. Arainde fublata gladiatorio munere Di
tn luliuquod nouiffime pugnauit in foro. Admirabilis eft pomi huiulce ftftinatio unius in cun/
*ftis ad maturitatem properantis arte natujae.

De caprifico & caprificatione/ CA. XIX,

Apriflcus e filueftri genere ficus nunq maturefcensifed quod ipla non habet aliis tri
buenstquoniam eft naturalis caufarum tranlitusrarej e putrefcentibus idetidera ge/
neratur aliquid.Ergo culices parti fraudati alimeto in matre: hoc eft putri eius tabe
ex qua nati ad cognatam uolant:morfu<£ ficoru crebro hoc eft auidiore paftu aperi
entes ora earumratqj ita penetrantes intus folem primo fecum inducuntrcerealefcg auras inurit
tunt foribus apertis.Mox ladfeum humorem:hoc eft infantia pomi abfumut: quod fit & fpoiv
te.Ideoqj ficetis caprificus permittif ad rarionero uenti:ut flarus euolates in ficos ferat. Inde re
pertam ut illatae quocg aliude Sd inter fe colligataeriniicerentur fico. Quod in tnacrofo 8i aqui
Ionio firu non defideraturquoniam fponte arelcunt loci fitu:rimi% eadem quae culicum cpa
caufa perficit.Nec non ubi multus puluisrquod eueni r maxime frequeri uia appofita. Naticf &
pulueri uis ficcandi:fuccumqjla<ftis abforbendirquae ro puluere & caprificatione hocquo<£p,
ftatme deddant abfumpro humore tenero:& cum quadam fragilitate ponderofo. Fids mollis
omnibus radus. Maturis frumenra inrus.Succus mature icentibus laiftis:percoch's mellis. Sene/
celi gutni fcunt in arbore. Anufque diftillat.Gumi lachrymam ficcat.Honos laudatas feruat in capfis. Se.
lachryma bufo infula praeftantiffimas ampliffima%:& mox in marrucinis. At ubi copia abundat impleii/ .
ficcat ar. rur arcae:in afia cadiiaut m rufpina africa urbe:panifog fimul 81 obfonii uicem Hecatae implent:

uel cu ni» utpote cum Cato cibaria ruris operariis iufta ceu lege fanties minui iubet perfici maturitatem:
mui ficcat cum 8i obfonii uicem habeant recentes ficus . Sale ficcatis 8i cafei loco uefci nuper excogitatu
lachryma eft. Ex hoc genere funr ut diximus cotftana 8i caricae:quaeq? confcendenti nauim aduerfus pat/
»ei cauaeae thos omen fecere.M.Craflb uenales praedicantis uoce caunaeae. Omnia haec in albente rus e fy,
ria intulit.L. Vitellius qui poftea cenfor fuit:cum ligatus in ea prouinria eflet nouifiimis Tibe/
rii Gelaris temporibus.

De mdpilis 81 eorum generibus tribus. CA, XX,

Alorum pyroruq? generi adnumeretur iure mefpila atcg forba. Mefpilis tria genera:

Danthedomfetania. Tertium degenerat. Anthedone tametfi fimilius eft quod galiicu
uocantifetaniae tamen maius pomum.Candidi u fep acirn' molliore ligno caetens mi/
nus pomum: (ed odore praeftantius: 8C quod diutius feruetur. Arbor ipfa de amplifli
tnis.Folia auteq deddanr rubefcunt.Radices mulrae atcg altae:& ideo inextirpabiles. Non fuit
hxc arbor in italia Catonis aeuo.

De fbrbis genera quattuor. CA. XXI/

Orbis quadruplex diffetentia. Aliis enim eorum rotudiras mali. Aliis turbinatio py/
ri. Aliis ouata fpesiceu malorum aliquibus.Haec obnoxia acri odore: 8i fuauitateiu/
cunda.Cacteris uini fapor. Gener ofiflima quibus circa pediculos tenera folia, Quar/

_ tu genus torminale appellat:remedio tantu jpbabileraftiduu ,puentu:minimuqs po.

mo:aibare:diflimili:fbliis pene platani.N5 ferut ante trimatum ex ullo gne. Cato 8i forba fapa
codi iubet. De nuce iuglade. CA. XXII.

B iis locu amplitudine uindicauerunt:quae ceflere aucftorttatimuces iuglades: quaq
8i ipfae nuptialiii fefcennmoru comites:multu pineis minores uniuerfitate.Eaedeqy
portione ampliores nucleo. Necno 6i honor his naturae peculiaris: gemino pttchs

oftrt,'-

Q VINTVSDECIMVS

operimetorpnlumati prfreu caTfcisrraox lignei putaminis.QUcC caufa eas nuptiis ferit rdigiofas
tot modis faetu munito quod e uerifimilius:g quia cadendo tripudium fcnuue fscisnt. Et has
e perfide a regibus tranflacas indicio funt graeca nomina.Optimu quippe eage gemis perficu at-
q; bafilicon uocant.Et hxc fuere prima noia.Caryon a capitis grauedtne propter odorifgrauita
tero cormenit dicflunl.Tinguntur cortice ea^ lanae:# ruffatur capillus pr mu prodeuntibus na
deis. Id copertum inferis tradiatu manibus.Pinguefcut uetuftate.Sola differentia generum i
putamie duro fragilifue & tenui ac craffo loculofo # fimplici.Solum hoc pomum natura com
padhli operirneto claufit.Nartqj funt bifidae putaminu carinae.Nucleorumqj illis quadripartita
diftmdlio lignea intercurfante membrana.Caeteris quicqd eft folidii eft. Vt in auellanis # ipfo
nacu genere:quas antea abellinas patrio nomine uocabant.In aliam graedamcpe ponto gne: # c'^'~

ideo pon ricae nuces uocantur.Was quoqs mollis protegit barba.Sed putamini nucleifque fohd»
rotunditas ineff. Eae 8£ torrenf . Vrobilicus illis intus in uetre medio.Tertia ab iis natura amyg-
da!is:tenuiore fed fimxli iuglandiu fummo operiroento.Item fecundo putaminis.Nucleus difu* ;
milis latitudine:# acriore callo.Haec arbor an fuerit in iralia Catois aetate dubitaf.-qm grarcas
nominatrquas qda # i iuglatidium genere feruant. Adiirit praeterea auellanas:# galbasrprene-
ftinasrquas maxime laudat:# condiras ollis in terra feruari uirides tradit.Nunc thafiae & alben
fes celebranf:# ta ren tina ^2 duo genera: fragili puramineiac duro.Quae funt apfiffimae:# trime
rotundae Praeterea molluicse putame rupentes.Sunt qui honori nomen interpretentur:# Ioufs
gladem efie dicunt.Nuper confulatem uirum audiui biferas # iuglandes nuces le habere profi-
tentem.De pittaciis & ipfi rertuTimus.Et haec aut idem Vitellius in italiam primus intulit eode
tempore. Simulcg in hifpaniam Flaccus Pompeius eques romanus:qui cum eo militabat.

De caftaneis genera orio. CA. XXfITi

Vcesuocamus # caftaneas:qq accomodatiores gladium generf. Armatura iis echi¬
nato calice uallumrquod inchoatum glandibus. Mirumqj uiliffimaefle:quae tata oc-
cultauerit cura naturae.Trini quibufdam partus ex uno calice: cortex 93 letus. Proxi

_ _ ma uero corpori mebrana:# in iis # in nuribus faporetn ni detTahaturrinfeftat. T or

rerehas in cibis gratius modulantudaturas praedanti ieiunio fceminarum quadam imaginem uel molita
panis.S3rdibus es .puenere prirou.Ideo apud grsecos fardianos balanos appellant. Nam Ditius ra pr«eftari
Tiberius poftea balanum nomen impofuit excellentioribus fatu fadtis.Nunc plara earum gene
ra.Tarentinae facilesmcc operoio funt cibo.-planae figura. Rorudior quae balaniris uocarur: puc
gabilis maxime:# fponte profiliensPura & plana eft ex eis # falariana.Tarentina minus tratfta-
bilis.Laudatior corelliana &T ex eafacfta:qucd dicemus in infitis meterana:quam rubens cortex
pratferr triangulis 8C popularibus nigris:qux cocftiuae uocantur. Patria lauda tiffimistarentum:

& in campania neapohs-Caeterae fiium pabulo gignutunfcrupulofae corticis:intra nucleos quo¬
que ruminatoe. De filiquis 3C carnofis pomis:# moris:# de acinis & bacas. CA. XX1I11. ufruinofie
Aud procul abefie utdenf 3i praedulces filiquserniii g> in his cortex ipfe mandif . Di-
gito^c hois longitudo illis:# interim falcata pollicarrlatitudine.Glandes iter poma
numerari non pofTunt.QuarnobTemin fua natura dicenf. Reliqua carnofi funt ge-
neris:eat£ baccis atq| carnibus diftanr. Alia acinis caroralia moris:alia unedonibus:#
alia acinis inter cute faccuqj:afia mixis:alia baccistut oliuts.Moris fuccus in carne uinofus:rrini
coloresrcadidus prio:mox rubens:maturis niger. In nouiffimis florent.Inter prima maturefcut* '

Tingut manus fucco matura luut acerbae: Minimu ! hac arbore ingenia pfecerut: nec noibus:

nec in!itis:nec alio mo q pomi magnitudine. Differut mora oftiefia:# tufculana.Romae nafciJ

tur # in rubis:multu differece callo. Aliud corpus e e terreftribus fragis. Aliud congeneri eoru

unedoni:quod folum pomu 11 mile frutui terrae gignitur. Arbor ipfa fruricofa. Frucftus ano ma

turefcit:pariter<5 riorer fubnafcens:# prior coquitur.Mas fit an foemina ftenlis inter autftores

b5 conftat. Pomum 1 nhonorunvut cui nomen ex argumeto fit unam tantam edendi. Duobus

tamen hoc nominibus appellat graeci comaron # memecylon. Ex quo apparet totidem efie ge. ud chamae

nera # apud nos. Alio nomine arburus uocamr.Iuba aucftor eft:quinquagenum cubitorum alti mscylon

tudnie in arabia efle eas. Acinose quo magnaeft differentia. Primum inter uuas ipfas callo:

teneritatercraffitudine : interiore ligno aliis paruo :# aliis etiam gemino: qui minime feraces

mufti. Plurimam uero differunt hederae fambucique acini . In figura etiam punici angulofi

quippe fblirnec euris ulla fingulis: praeter communem quae eft candida:totifque fuccus # caro

sft iis pcipue qbus paroijlu ineft ligni.Magna # baccis differentia. Aliae nan^ funt oliuislao-

LIBER

ris:&aIio modo loto : cornistalia myrtisdentifco. Aquifolio enim ac ipinae Sne fucco.Medio
que euamnum genere inter baccas acinofque cerafis. Pomum iis primo candidum:# fere om,
tribus bacdsmioxaliis uirefcitiut oliuis:lauris.Rubet uero moris:cerafis: cornis. Deinde nigre-
fcitraoris:ceralis:oliuis.

De cerafis genera odo. CA. XXV.

BmrT Erafi ante uidonam mithridaticam.L.Luculli non fuere in italia At urbis anno fce<
centefimo odogefimo is primum uexit e poto:anmfque,cxx.trans oceanum in brita,
jggjj- ma ufque peruenere.EademCut diximus)in aegypto nulla cura potuere gigni.Cerafo,
rum aproniana maxime rubent. Nigerrima fiint: uradia. Caeciliana utro # rotuda.

uel qui eft
tenuis

Julianis gratus fapor.fed pene tantum fub arbore fuaradeo teneris: ut geftatum non tolerent.Pri
cipatus duiacimsiquce campania pliniana appettat.ln belgica.uero Iufitanis.In ripis etiam rheni
Ternas is colos e nigro ac rubenti uiridiqaefimilis maturefcenribus femper.Minus qoinquen.
nio eft;q> prodiere quae uoeant laurearnon ingratae amaritudinis infitae in lauro.Sunt & mace,
donica paruae arboris:raroque tria cubita excedentis:# minore etiam nunc frutice chamace-
rafi.lnter prima hoc e pomis colono gratiam annuam refert. Septentrione frigidifque gaudet.
Siccatur etiam ioie:conditurque ut oliua cadis.

De corno fidentifco. CA. XXVI.

. Vae cura # cornis atque lentifco adhibetur: ne quid non hominis uentri natum efle
tj uideatur.Mifeentut fapores:# alio alius placere-cogitur.Mifcentur uero & terra cx
M| lique tradus-Inque alio cibi genere mdia aduocatur:in alio aegyptustcretaeicyrenac
=i' fingulaeque tetrae.Nec cefiat in uenefiais uita : dummodo omnia dtuoret. Planius
hoc fiet in herbarum natura.

De generibus fuccorum & de odore. CA. XXVII,

Nterim qua funr communia & pomis:omnibufep fuccis fiporum genera trefdecim
|repetiuntnr: dulas:fuauis:plguis:aroarus:aufterus:acer:acutus acerbus:aridus: falfus.

| Praeter haedtm genera funr mirabili maxime natura. Vnum i quo piures pariter ien

_ tiuntur laporesmt uinis.Nanque iniis # aufterus # acutus # dulds & luauis: omnes

alieni, Alrerum eft genus in quo fit # alienus qtiidenv.fed # fuus quidam # peculiaris:ut in ia-
de.5iquidem ineft ei quod tamen iure dia non poteft dulce:# pingue & faaue: oprinemeleni.
tateiquae ipla fuccedit in iaporis uicem.Nullus hic aquis: ne fuccus quidemrut tamen eo ipfo
fiaraliquis : ac fuum . genus fadat.Sentiri quidem aquae faporem ullum: fuccumue uitium eft.
Magnum his omnibus in odore momentum # magna cognatio: qui #ipfe nullus eft aquis:
aut fi fentitur omnino uitmra eft.Mirumtria naturae praecipua: elementa fine fapore fine-edo*
re fine fucco:aqua:aer:ignis.

De fucds fructuum Si arboru:# coloribus:# odoribus: # natura pomorum:# de commen,
datione fruduum. CA. XXV11L

Rgo fucco^t uinoius pyro: moro: myrto: minime qd miremur uuis.Atpiguis oliuae:
P PHHl huromud iugladi:amygdalis.Duk.is-UUis:ficis:patmis.Aquofus prunis.Magnaeft#
‘ ;n colore fucci differentia. Sanguineus moris:cetaiis:cornis:uuis nigris.Idemalbisca'

_ didus.Ladeus in capite fidstin corpoTe non item fpumeus malis.Nullus plicis: cum

plertim duracia abudet fucco.Sed qs eius ullu dixerit coloreftua # i odore miracula.Malisacu
tds: Perficis diiutus.Dulcibus nullus.Na & uind tale fine odore.Tenue odora tius.Multoqjcele
rius talia ad ufu ueniut q piguia.Quae odorata:no eode in guftu tenerarqa no fui pariter odor
# fapor.Quaobre dtreis odor acerrimusiSapor afperimus: quadatenus & cotoneis. Nallulque
odor ficis, fct hadenus fint fpes ac genera pomorum.Naturas ardius colligi par eft. Alia Aliquis
gignunfnpfis dulcibusifemetj complexis amaije.Cu in pluribus femina placeannin liliqua dam
nentur. Alia baccisrqua^ inms lignum:# extra caro:ut oliuisrcerafis. Aliqua^ intus baccaeifo.
-iis lignum:ut in his quae in aegypto diximus gigni.Quae baccis natura eadem & pomis. Alioiu
intus corpus & foris !ignu:ut nucum. Aliis foris corpui:intus lignu:ut perfids& prunisiuitiuq;
rihdu frudutcu frudus alibi muniaf uitio.Putatme clauduf nuces: Corio caftaneae.Detrahit
hoc iis. At in mefpilis mandif.Crufta tegunf glsndes:Cute uuae.Corio & mebrana punica.Car,
ne # fucco mora coftanCute # focco cerafi.Quaeda ftatim a ligno recedut:ut nuces # palmae,
Quaeda adhaeretiut oliuae lauro^.Quoruda generi utracg eft natura:ut plias. Etenl durarinis
adhaeret corpusie lignoqp auelli nequicicu in caeceris fadle fepctur.Quibulda nec Itus nec extra

IfO

Q VINTVSDEQMVS

Iignutmut fn palmape genere. Aliquoru lignum ipfum in ufum & pomi uicem utgna myxis: qs
in aegypto gigni diximus. Q Uorudam extra gemina geminantur uitia:ut in caftaneis : amygda.
listnucibufqj mglandtbus.Q uorudam natura trigemina eft:corpus:deinde lignum: rurfufi$ fe¬
men in ligno ut perficis. Quaedam inter fe denfarut uuae:forba:quae ramos circundata ex omni
parte uuacum modo degrauanr. Alia rara ut in perficis-Quaedam aluo continentur: ut granata. p

Dependet alia pediculis ut pyra: Alia racemis ut uuae: palmae. Alia 8C pediculis 8i racemis: ut he
derae fambuci. Alia ramo adhaerentiut in lauro.Quaedam utroq? modo:ut oliuae. Nam 8i bre-
ues pediculi 81 longi.Quaedam uafculis conftanttut punica:& mefpila:Ioto% in aegypto:& ea*
ph rate. lana uero diueria gratia Si commendatio.Carne palmae placent.Crufta thebaicae.Succo
uuae 8 1 caricae.Callo pyra ac mala. Corpore melimela. Mora chartilagine. Nuclei grano. Quae¬
dam in aegypto cute caricae Detrahitur haec ficis uirentibusrut putamen.Eadem in ficcis roaxi- ue! catio
me placet.ln papyris 8i ferulis jpinaq; alba: caulis ipie pomum eft.Sunr & ficulnei caules in fio, tae
ticofo genere cum caule cappacis.In filiquis uero quod mandirur:quid rofi lignum e^No omit¬
tenda feminis earum proprietas. Nam neque corpus: neque Iignum:nec chartilago dici pcteft:
neque aliud nomen inuenit.

De myrto genera eius.xxix. CA. XXIX.

HI Vccorum natura praecipua admirationem in myrto habet.Quando ex una omniu
I olei uinique bina genera fiunt.Item myrtidanum ut diximus Et alius ufus baccx fu
l it apud antiquosranteq piper reperireturdibae optinens uicem,- Quodam etiam ge- wef in liba

_ i] nerofi obfonii nomine inde tradlo:quod etiam nunc myrtatum uocatur . Eademq; uel illam

origine aprorum fapor commendatur:pleruque ad intindus additis myrtis. Arbor ipfa in euro
pa tetriore caelo:quod e ceraunis montibus incipit, primum celcei in Elpenoris tumulo uifa tra Uel citericv
dirurgrxcumcg ei nomen remanetrquo peregrinam efle apparet.Fuit ubi nuc roroa eft: iam tu re
cum cunderef .Quippe ita rradirur myrtea uerbena romanos fabinofq; cum propter raptas uir ud celtei
gines dimicare uoluiffent: depofitis armis pacificatos in eo loco:qui nunc figna Veneris Cluaci Pd circe»
nae habet.CIuere enim antiqui pugnare dicebant.Et in ea quocp arbore fuffimenti genus habe-
tur.Ideo tum ele<ffca:quonia comundlioni 8L huic arbori pneeft Venus. Haud fcio an primaeua
enam omnium in locis publicis romae fata fit: fatidico quidem 8i memorabili augurio.Inter an
tiquiffima nanqj delu bra habetur Quirini hoc eft ipfius Romuli .In eo facrae myrti fuere duae
an e aedem ipfam per logum tempus. Altera patricia appel!ata:altera plebeia. Patricia multis an¬
nis praeualuit. Flaccefcente plebeia: exuberans ac lsetarqdiu fenatus quoque floruit: illa ingens. . ue] flaue-
Plebeia torrida ac (qualida Quae poflq eualuit flacefcente patricia marfico bello: languida au- ^ete
doritas patrum fadta efhac paulatim in fterilitate emarcuit maieftas.Quin & ara uetus fuit Ve ud uigens
neri myrreae:quam murtiam uocant.Cato tria genera myrti prodidit.Candidammigram: con- Ue* euiruit
iugaIem:fortafTis a coiugiisrex illo cluacinae genere.Nunc & alia diftindio (atiuaerautfilueflris: uelflaue-
& in utraque latifoliar.In filueftri propria oxymyrfine.Satimrum genera torpiarii faciut.Tareri . fcente
nam folio minuto:nofl-ratem patulorexoticam denfiffimo:fenis foliorum uerfibus. Haec no eft , uremacuit
in afu .Raroofa utraque alia.Coniugalem exiftimo nunc noftratem dici. Myrtus odorariffiroa
eft in aegypto.Cato docuit uinum fieri e nigra.liccara ufque in ariditatem in umbra : atque ita
mulio indita.Si non ficcentur baccae oleum gigni.Poftea compertum 81 ex alba uinum fieri al¬
bum: Duobus fextariis myr ti tufae in u ini tribus heminis maceratae expreflaeqne.Folia & per le
ficcamut in farina ad ulcerum remediarin corpore humano leniter roordad puluereiac refinge .
randis fudoribus.Qumimmo oleo quoque mirum didu meft quidam uini fapor:fimuIq$ pin-
guis liquor praecipua ui ad corrigeda uina: faecis ante perfufis.Retinet quippe fecero: nec prae¬
ter purum liquorem tranfire paticurrdatque fe comitem praecipua commendatioe liquato. Vir ?
gae quocg eius geftatae modo niatori profunt in longo itinere pediti. Quin 8i uirgae annuli ex¬
pertes ferri inguinum rumori medenrur.Bellicis quoque fe rebus inferuit: triumphafque de fa-
binis Poftumius libertus in confufaturqui primus omnium ouans ingreftus urbem eft : quoni¬
am rem leuiter fine cruore geflerar. Myrto Veneris tjidricis coronatus incefiit : optabiletrque
arborem etiam hoflibus fecit. Haec pofirea ouantium fuit corona:excepto.M. CrafTo qui de fia-
gitiuis 8C Spartaco laurea coronatus inceffit . Mafiurius audor eft : curru quoque triumphan.
tes myrtea corona ufbs.t-.Pifb tradit Papyrium Mafonem : qui primas in monte albano trium
phauir de corfis myrto coronatu ludos circenfes fpedare folitu. Auus maternus Africani feque
eis hic fuit.M. V alerius duabus coronis utebatur laurea 8C myrtea:qui & hoc uouerat*

LIBER

De lauro genera.xiii. CA. XXX.

OAurus triumphis proprie dicatunuel gratilfima domibusrlanitrix Caefarum pontifi,
cumqyquae fola # domos exornat:# ate limina excubat.Duo eius genera tradit Ca
to:delphicam & cypriam. Pompeius Leneus adiecic quam muftacem appellauitrquo
niam murtaceis fubiiceretur.Hanc efle folio maxiraoiflacridoqj # albicante.Delphi
cam aequali colore uiridiorem:roaximis baccis:atqj e uiridi rubetibus.Hac uidores delphis co.
ronari:# triumphantes romae.Cypriam efle folio breui: nigro per margines imbricato crifpam,
Et poftea acceflere genera Cinus hanc filueftrem laurum aliqui intelliguntrnonnulli fui generis
arhorem.Differt color.Eft eni caerulea bacca. Acceflit # regia:quae coepit Augufta appellari m>
pliffima # arbore & folio:baca's guftatu quoqt non afpero.Aliqui negant eandem efle:&' fuum
genus regiae faciunt longioribus foliis latioribuique. Iidem in alio genere baccaliam appellant
hanc quae uulgatiffima ert:baccarumque fertiliflima.Sterilem uero earuro(quod maxie miror)
triumphalemieaque dicunt triumphantes utiinifi id a Diuo Augufto coeperurut docebimusiex
ea lauro quae ei mifTa e caelo minima eft altitudineifolio crilpoiac breui:quse iuenitur rara. Ac.
cedit in topiario opere taxa excrelcente in medio folio:paruulo ueluti lacinia folii:Et fine ea fpa
donia mira opacitatis parientia.Iracg quatahbeat fub umbra fblum implet.Eft 81 camedaphne
danaen filueftris frutex:eft & alexandrina:quam aliqui idaeamralii hippoglotthion:alii daphnen:afii car
pophylon: alii hypelaten uocant.Ramos fpargit a radice dodrantales topiarii:ac coronarii ope
ris:folio acutiore q myrti:molliore # candidiore. Maiore femie iter folia rubro. Plurima in ida:
cf daphno di circa heracleam pontimec nili in montofis.Id quoque quod danaides uocatur genus in nomi
ides num ambitu eft. Alii enim pelafgumtalii eupetalonialn ftephanon Alexandri uocanr.Et hic fru.

tex eft ramofus:crafliore ac molliore q laurus folio.Ex cuius guftatu accendatur os baccis e ni.
gro ruffis.Notatum antiquis nullum genus lauri in corfica fuifleiquod nunc fatum & ibi prone
nit.Ipla padferarut quam praetendi etiam inter armatos hoftesrquieris fit indicium. Romanis p
uel litteris cipue laetitia: uidonarumque nuntia additur lituis:# militum lanceis:pilifque.Fafces imperato
rum decorat, Ex iis in gremio louis optimi maximi deponitur:quotiens laetidam uidtoria noua
attulit.Idque non quia perpetuo uiretmec quia pacifera eft:praeferenda utique myrto & oleae e:
fed quia ipedatiflima in monte pernafo.ldeoque etiam grata Apollini:afiuetis eo dona mittere
iam # regibus romanis:tefte.L.Bruro.Fortalfis etiam in argumemunrquoniaro ibi libertatem
publicam is meruiflet:Iauriferam tellurem illam obiculatus ex reiponlo.Et quia manu fatarum
receprarumque in domos fulmine fola non icitur.Ob has caulas equidem crediderim honore
eis habitum in triumphis potius:q quia fuffimentu fit caedis hoftium # purgatio:ut tradit Maf
furius.Adeoque in profanis ufibus pollui laurum # oleam fas non efttut ne propiciandisquide
numinibus accendi ex iis altaria araeue debeant.Laurus quidem manifefto abdicat ignes erepi,
tu:# quad am deteftatione.Interaneor um etiam uitia # neruorum ligno torquente. Tiberium
principem tonante caelo coronari ea folitum ferunt contra fulminum metus.Sed # circa Diud
Auguftum eueta eius digna memoratu. Nanque Liuiae Drulillae quae poftea Augufta matrimo
nii nomen accepit:cum patfta e flet illa Caelarflgallinam confpicui candoris (edenti aqailaex al.
to abiecit in gremium illaefam.lntrepideque mirati acceflit miraculum:quoniam teneret roftro
laureum ramum omuftum fuis baccis.Conleruari alitem # fobolem iuflere arufpices:ramumtj
. ~ eum lernac rite cuftodiri.Quodqj fadum eft in uilla Caefarum. fluuio tiberini impofitauuxta

nonum lapidem flaminia uia:quae ob id uocatur ad gallinas.Mireque fil ua prouenit. Ex ea triu.
phans poftea Caefar laurum in manu tenuit:coronamque in capite geflit. Ac deinde imperatoref
Gefares eundi. Traditufque mos eft ramos quos tenuerunt ferendi.Et durat fiJuae nominibus
fuis difcretae.Fortaflis ideo mutatis triumphalibus. Vnius arborum latina lingua nomen itnpo
nitur uins. Vnius folia diftinguntur appelIatione:Lauream enim uocamus.Durat & in urbe im
politum loco : quando lauretum in auentino uocatur. ubi filua lauri fuit.Eadem purificationi
bus adhibetur:teftatum<£ fit obiter # ramo eam ferfiquonia dubitauere Democritus Si The*
phxaftus.Nunc dicemuffilueftrium naturas.

5EXTVSDEQMVS

fff

CAn PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER «XVI. PROOEMTVM.

Silueftrium Arborum Naturae.* CA. .!.

OMIFERAE ARBORES:Q_VAEQ_ VE MITIOR1BVS Sue
cis uoluptatera primae cibis attulerunt: & necefTario alimento de¬
licias immifeere docuerat. Siueillse ultro fiue ab homine didicere
blandos fapores adoptione & connubio. Idcp munus et feris uolu.
cribulqj de dimus intra pdi&as coflant. Primu erat narrare glandi
feras quoqyq primo uidu mortaliu aluerut nutrices inopis ac ferae
fortis: ni pratuerri cogeret admiratio ufii coperta: quenam quali iqj
eflet uira fine arbore ulla fine frutice uiuentium.

Gentes fine arbore:5i miracula in feptentrionalis regionis ar

boribus. CA. II:

Blximus 8i \ oriete qde iuxta oceanu coplures ea neceffitate geresj. Sut uero 8C in lepte
trioe uiiae nobis cauco^rq maiores miorefcg appellanf. Vafto ibi meatu ppetuis bis
die^i nodbucp lingula^» iteruallis effufus in imelu agit oceanufaeterna opies n$i na
tura: cotrouerfia:dubiucp terrae fitran pars maris.lllic miiera ges tumules optmer aL
tos:aut tribualia ftruda manibus ad expimera altiifimi aelhisrcafis ita lpofitis-: nauiganba files:
cu integaraq' circudatae naufragiis.Cu uero recefTerit:fugietes cu mari pilees drea tuguria ue.
uanf.No pecudes hos here:no Iadte alr.ut finitios.Ne cu feris qde di micar coringit oipcul aba
do frutice, Vlua & palufiri iuco funes nedut ad ptexeda pifciba retiaCaptuc^ mamba lura uc
tis magis q fole ficcates. Terra cibos & rigetia feptetrioe uifcera fua urut. Potus no nifi ex imbre
feruato ferobiba i ueftibulo domus.Et ea: getes certe fi uicanf hodierpo.ro. feruire fe dicur. Ita
e pfedotmultis fortua peit I poena. Alid e filuis miraculu tota reliqua germania reple t:addutq$
frigori utnbras:a!tiffima tn.Haud ,pcul fupradidis caucis drea duos peipue lacus. Littora ipa
optinet qrcus maxia auiditate nafcedi:fuffolTae<p fludiba aut ppulfae flanba uaftas coplexu ra-
dicu in fuias fecu auferat. Atcg ita librata: liares nauigat ingetiu ramorum armametis.Sarpe ter¬
riti claffibus nristcu uelut de iduffria flucliba agerenfrutin^pfpedu flates noduiinopelcgreme
dii illae pliunauale aduer fus a rbores inirent.

De hyrcinia: filuse magnitudine. CA. III.

N eade feptetrionali plaga hyrcinia filua- robore uafliras intada 81 cogenita mudo:
ppeimortali (brte:miracula excedit. Vt alia omittafrfide caritura. Collat attoli col¬
les occurlantiii inter fe radicu repcuflu. Aut ubi fecuta tellus non fit : arcus ad ramos
ufcj:8i iplos inter fe rixates curuari porta^: patetiu momturmas eqtu rranfimrant.
De glandiferisrcfuica corona :& q frodea corona donati. CA. Illi.

Landiferi maxie gnis oestqbus honos apud romanos ppetuus Hinc duicae coronae
militouirtutisioligne dariffimu.lampnde uero & claemetise ijpatop> : pollq duilitl
bellorum profanatione meritum coepit uiderirduem non ocddere.Cedur iis rrura-
les:uallare%:& aurearejq precio anrecedenres.Cedunt & roftratae : guis in duobus
maxime ad hoc acui celebres. M. Varrone e piraticis bellis dante magno Pompeio, lremcg .M:
Agrippa tribuete Caelare e ficulis:qua: & ipfa piratica fuere. Antea roflra nauium tribunali prae¬
fixa foro decus erant:ueluti populo Roma.ipfa corona impolita. Poftqua uero tribunitiisfedi-
«ionibus calcari ac pollui coepere : pollq uires ex publico in priuarum magis fingulilcp riuium
quaeri:8<:lacrolandaomniaprofanafecere:mmapedibus eorum fiibiere in capita ciuiam ro-
ftra.Dedit hanc Augullus coronam Agrippae. Sed ciuicam a genere humano accepit iple.Anti.
quitus quidem nulla nifi deo dabatur. Ob id Homerus caelo tantum eas 8C pralio uniuer-
Ib tribuit . Viritim uero ne in certamine quidem ulli . Feruntque primum omnium . Libe¬
rum patrem impofuifie capiti fuo ex hedera. Poftea deorum honori lacrificates fumpfere uidfo
mis fimul coronatis.Nouifiime & in lacris certaminibus ufurpatae: in qbus hodie^ no uidori
dant:fed patriam ab eo coronari pronunciaf.Inde natumrut etiam triumphaturis conferenf in
templis dicand£e.Mox ut 81 ludis darenf .Longu elhnec ex inlhtutione operis dfiTeiere q(q ro-

LIBER

wmoji prius accfperit.Ne<£.n.aIias nouerant q bellicas. Quod certu eft:an! gentium huic pfa
ta iunt genera q cunctis. Romulus frondea coronauit Hortum Hoftilium : q> fidenam primus
irrupiffet-Auus hic Tulli Hoftilii regis fuir.P.Detiu patre tribunu militu frondea donauitexer
cirus ab eo feruatus:imperatore Cornelio Coflo confle iannitiu bello.Ciuica iligna primo fuit:
poftea magis placuit ex aeiculo Ioui facrum. Variataqj in hoc cum quercu eftrac data ubiqjqas
fuerat:cuftodito tamen honore glandis. Additae leges ardhe:Si ideo fuperbae: quafq? conferre li
beat cum illa graecope fummatquae fub iplb ioue datur. Quicg patriae muros primus fcandem
audentem irrumpere occidit.Quiq; ciuem maluit feruare cf hortem occidere. Vtcg eum locum
in quo fit a&um obtineret hortis eo die. Vtcg feruarus fateatur:alias teftes nil profunt . Vttiuii
fuerit. Auxiliis quis rege teruato decus id no dant.Nec crefcit honos idem imperatore coferua.
to:qm coditores in quocuq? ciuem fummu erte uoluerunt. Accepta licet utirppetuo ludosinea
ti femg aflurgi et ab fenaru in more eft.Sedendi ius in proximo (enatui . Vacatio munere ofum
ipfi:patricg 8i auo paterno.xiiii.eas accepit Sianius Dentatus ut rettulimus fuo loco.Sex.Cafi
tolinus.Is gde 8i de duce Seruilio. Africanus de patre accipe noluit apud trebia. O mores arter.
nos:qui tanta opa honore iblo donauerunt.Et cu reliquas coronas auro consedaret: lalateriuij
iis in precio efle noluerunt:clara profeffionerferuari quidem hominem nefas erte lucri caufa.

De glande genera tredecim. ^ CA.V.

Landes opes effe nunc quoqj multarum getium et pace gaudetium conftat.Necnon
& inopia frugum arefadis molif farina: fpiflaturcg in panis ufum.Quin &’ hodiecgjj
hiipanias fecundis menfis glans inferitur.Dulcior eade in cinere tofta. Cautum eftp

_ terea Iege.xii.tabulajemt glade in alienu fundu pcidete licert colligere.Gna ea^ mul

ta.Dirtant fru3u:fitu:fexu:iapore.Nacg alia fageae glandi figuraraiia quernae:& alia dignae. Arqj
inter fe quocj generum finguloje differenriae.Praeterea lunt aliae filueftres:aliae plaridiores:qoai
culta obtinent.lam etiam in montofis planifcg diftant.Sicut 8i fexa mares ac fceminae . Item fa.
pore.Dulciffima omnium fagi: ut qua obfeflbs etia homines durafle in oppido chio tradit Cor
nelius Alexander.Genera dirtinguere non datur nominibusiquae funt alia alibi. Quippe cu ro/
bur quercucg uulgo nafci uideamus:ied aefculum non ubicg. Quartam uero generis eiufdemq
cerrus uocaturme italice quidem maiori ex parte notam efle.Diftinguens ergo proprietate natu
raqs:Si ubi res cogetretiam graeds nominibus utendum*

De fagina glade:& reliquis gladibus:8i carbone:3i partu porco^r. CA.VL

Agiglans nucleis fimilis:triangula cute induditur.Foliuro tenueiac !euifii‘mum:pa
pulo limile:celerrime flauefcens:8i media parte pleruncg. Gignens lupeme paraulam
bacca uiridemrcacumine aculeatam.Fagi glans muribus gratiffima eft:Si ideo afalis
eius una puentus.GIires quocg faginar.Expetitur Si turdis. Arborum fertilitas olam
fere alternat: fed maxime fagi.Glandem quae proprie intelligif : ferunt roburquercus: sefculus:
cerrus:ilex:fuber. Continentur hilpido calice per genera plus minus.ltem compIe<rtente.Folia p
uel latebris ter ilicem:grauia:carnoia:procera:finuofa Iareribus.Nec cum cadunt flauefcetiaiut fagi.Pro dif
ferentia generum breuiora uel longiora.IIicis duo genera * Ex iis in italia folio non multum ab
uel fimila> oleis dirtant.MiIaces a quibufdam graecis.dicrtaerin prouinriis aquifoliae-Ilicis glans utriufcp fere
ces uior Si gracilionqua Homerus aculon appellat: eoqj nomine a glande diflinguit.Mafculasili/

ces negant ferre.GIans optima in quercu:atque grandiflima. Mox aefculo. Nam roboris para.
Cerro triftis:horrida:echinato calice ceu caftaneae.Sed in querna alia dulciorrmolliorqs foemi.
nae: maris fpifTior. Maxime autem probantur latifoliae ex a rgumento didfae. Diftant aut inter fe
magnitudine^ cutis tenuitate.Item q> aliis fubeft mnica rubigine fcabra:aliis protinus ridfdu
corpus.Probatur 8 1 ea:cuius in balano urrinque ex longitudine extrema lapidefcit in duritiam.
Melior cui in corticerq cui i corpore. Vcmque non nifi mari.Praeterea aliis ouata:aliis rotunda:
aliis acutior figura.Sicut 8i colos nfgrioncandidiorue qui praefertur. Amaritudo in extremitate
bus:mediae duIces.Quin Si pediculi breuitas pceritafcg differentia het . In ipfis uero arboribas
quae maxima fertihemeris uocaf :breuior:8i in orbe comofa:alafque ramose crebro cauata. Fot
tius lignum quercus habet 8i incorruptius:ramofa Si ipfa.Proceriot tamen 6i cra filor caudice:
Excdfirtlma aut aegylops incultis amica. Ab acpxime latifoliae pceritasifed minus utilis aedifv
uel thaleis dis. At quae carbone dotata uitiis obnoxia eft.Quaobre folido utunf earboneiaerarioijj ritum
uel bifcen. officinis cSpendio.Quoniam definente flatu protinus emonens faepius recoquif. Caetero pluri
tibus tuis fintillis.Idetn e nouellis melior. Acerui cofertis paleis recetibus lato caminanf: accenlaque

SEXTVSDEQ M VS 1*2

(hae contis pangitur durefcens calix:atcg ira ludore emitrit.Peffima 81 carboni 8i materie hali-
phleosdicla:cui crafliffirous cortex atqj caudex:# pleru^ cauus fungofufcg.Nec aliapurrefdc
ex hoc gnetetia cu uiuit.Quin & fulmie faepiffime idtuncjuis altitudine no excellat.ldeo ligno
eius nec ad facrifida uti fas habef.Eide raro glans:# cum tulerit amararquam praeter fues nullu
attingit animal . Ac ne eae quidem fi aliud pabulum habeanr.Hoc quocg inter reliqua neglectae
religionis eft:tj emortuo carboe facrificatur.Glans fagea fuem halarem fadtrcarnem codtibile:
acleuemrSi unlem ftomacho. lligna fuemanguftam:nitida:ftrigofam:ponderofam.Querna dif
filiam dl grauiflimam:# ipfa glandium aeque dultifiima. Proximam huic cerream tradit Nigidi
us:nec ex alia folidiorem camem:(ed duram.lligna tentari fuesrnifi paulatim detur.Hanc nouif
fimam cadere. Fungofam carnem fieri aefcuIo:robore:fabere.Qum glandem ferut omnes # gal
lana. Altermftj annis giandem.Sed gallam hemeris optimam:# coriis perficiendis aptifTima.Si-
milem huic latifoliam: fed leuiorera:muItO(j minus probatam.Fert 8i nigram.Duo enim gene^
ra funt.Hacc tingendis utilior.

De galla:# <| multa praeter glande eaedem ferant abores. CA. VII.

- Afcif aut galla fole de geminis exeute erupens nodfu fercp uniueria.Cre(cir uno die

cadidior.Er fi excepta eft aeftu are(cit,ptinus:neq; ad iuftu icrementu peruenit:hoce:
ut nucleu fabae roagnirudine habeat.Nigra diutius uiret:cre!citq; ut interda mali co
pleat magnitudine. Optia coagena. Deterria ex robore.Signu eius q> cauernae traflu*
cet. Robur praeter frudlu pluria alia gignit. Naqj fert & gallae utruqj genusi&quaeda ueluti mo
rami diftatent arida duricia pletucg tauri caput imirantiatquibus frudus ineft nucleis oliuae fi*
roilis.Nafcuncur in eo & pilulaernudbus non abfimiles:intus haberes flocculos mollesrlucerna*
ru luminibus aptos.Na # fine oleo flagrantrficuti galla nigra.Fert 8i aliam inutilem pilulam cu
capillo uerno tempore tamen melligeni fucci.Gignunt # alae ramorum eius pilulas corpori no
pediculo adhaereres: candicantes umbilicis.Caetera nigra uarietate diiperfa . Media cocci calo*
rem habent. Apertis amara inanitas eft. Aliquando # pumices gignit.Necnon # e foliis conuo*
lutas pilulas:*: in folio rubentes. Aquofos nucleos candicares # traflucidos :quadiu molles fint
in quibus 8C culices nafcuntunmaturefcunt in modum gallae.

De cachrye:& cocco grano:# agaiico:& iubere. Cap.VIII.

Erunt robora & cachryntita uocatur pilula in medicina urendi uim habens. Gignif
<# in abiete:larice:picea:nlia:mice:platano:poftq folia cecidere hyeme duras. Connet
nucleum pineis fimile.ls crefcit hyeme.aperitur uere pilula tota. Cadit cu folia ccepe
rint crefcere.Tam multifera funt:& tot res praeter gladero pariunt robora. Sed # bo
letosriuillofcg gulae nouiffima irritameta;quae arca radices gignuntur.Quercus probatiflimos.
Robur aut 8i. cypreflus # pinus noxios.Robora ferunt 8C uifcum:# mella: ut audior eft Hefio*
dus.Conftatcg rores melleos e cado(ut diximus)cadenres no aliis magis infidere frondibus. Cre
mati quocg roboris cinerem nitrorfum effe manifeftum eft.Omnes tamen has eius dotes ilex fo
lo prouocat cocco.Granum hoc.Primbcg ceu ipedles frutices paruos aquifoliae ilicisrquifquiliu
uocant:penfionem alteram tributi pauperibus hifpaniae donati. Vfum eius gratiorem in cochy
lii menuoe tradidirous.Gignitur & in galatia africa:pifidia:dlicia.Pefrimu in iardinia. Galliaru
glandiferae maxime arbores agaricum ferunt . Eft autem fungus candidus odoratus : antidotis
efficax :m fummis arboribus nafcens:nodle relucens.Sigmi hoc eius:cj> in tenebris decerpitur. E
glandiferis (ola:quae uocatur aegyIops:fert pannos arenteirmufcofo uil!o:canos : non in cortice
ir>odo:uerum 8i e ramis dependentes cubitali magnitudinerodoratos ut diximus inter urgue*
ta.Suber minima arbor:glans pefBma:rara:cortex tantum in &udlu:praecraflus acrenafces: atqj
etiam in denos pedes undicp explanatus. Vfus eius anchoralibus raaxime:nauram:pifcannumcg
tragulis : # cadorum obturamentis . Preterea in hyberno fbeminarum calceatu. Quamobrem
non infacete graeci cortices arborum appellant.Sunt qui foeminam ilicem uocent ; arq; ubi non
"na icitur ilextpro ea fubere utuntur. In carpentariis praecipue fabrids ut circa elin & lacedaemo*
nem:nec in italia tota nafcitur:aut in gallia omnino.

Quarum fint in ufu cortices. CA.K.

Ortex e fago :tilia:abiete:picea:in magno ufu agreftium.Vafa corbefcjrae patenticra
quaedam meflibusconuehendis uindemifq; faciunnatq; praetexta tugurioruro.Scri
bit in recenti ad duces explorator inddens litteras a fucco. Necncn in quodam ufis
facrorum religiofus eft %i cortex.Sed non durat arbor ipfa.

uel indure
fcunt.

uelnoodo

ratus.

tu pVi,:; LBERrXP?

De fcandulis # pinu:pfnaftro:abiete:picea9:Iarice:tseda:taxo. CA. X,
Candui ae e robore aptiffimae:mox e glandiferis aliis: fagoq;: facillime ex omnibus q
refinam ferunt: fed minime durant:prteterq e pino.Scandula contedam fuifieroma
ukji ad bellum Pyrrhi annis quadringentis. lxx.Cornelius Nepos audior eft.Siluaru
_____ certe difhnguebatur infignibus.Fagurali Ioui et nunc eft ubi lucus fageus fuit : por.
tacg querculana:colle in quem uimina petebantuntotqj fucis quibufdaro # geminis.Qu.Hor.
tenfius didator cum plebs feceffiifet in ianiculumdegem in sefculeto tulinut ea quod lufnffer.
omnes quirites tenerent. Peregrinae tunc uidebantur.-quoniam no erant fuburbanaeipinusatqj
abies.Omneitg quae picem gignunt:de quibus nunc dicemus.Simul ut rora condiendi uina ori
go cognofcatur.Qua* terunt in afia aut in oriente e praedidis pice.ln europa fex genera cogna.
tarum arborum refinam ferunt.Ex iis pinus:atque pinafter folium habent capillamenti modo
pra:renue:Iongumcg:# mucroneaculeatum.Pinus fert minimum refinae.-interdum ex nucibus
ipfis de quibus didum e.Vifq; ut afcnbatur generi.Pinafter nih:l aliud eft q pinus filueftris: mi
ra altitudine:# amedio ramola ficut pinus in uertice. Copiofiorem dat haec refinam quo dice<
mus modo.Gignitur & in planis. Ea /dem arbores alio noie ee per oramitaliae quas ftibulasuo
canriut pleriq; arbitratur:fed graciles:fuccindiorefq:od enodes liburnicarum ad ufusrpene fine
refina.Picea motes amatatq? frigora:feralis arbor:# funebri indicio aafqrgs ponraiac rogis ui.
rens.Iam tamen # in domo recepta: tofili facilitare.Hsec plurimam refinam fundit:interueni&
te candida gemma tam fimili thuri:ut mixta uifu difcerninon queat:# inde fraus ieplafiae afiae.
Omnibus iis generibus folia breui feta:# craflioreiduracg ceu cupreffis.Piceae rami peneftatim
ab radice modici uelut brachia lateribus inhaerent. Similiter abiedi expetitae, muigris. Situs in
excello montiumceu maria fugerit:nec forma alia. Materies uero praecipua trabibus':# pluri,
mis uitae operibus. Refina ei uitium. Vnde frudus unus piceaeiexiguurccg ludat: aliquando co.
tadu lolis. E diuerfo materies quae abieti pulcherrima:piceae ad fifflles Icandtilas: cupafque: &
pauca alia fecamenta. Quinto generi ficus idem: eadem facies: larix uocacur:materia praeftan.
oel fegme. tior longe: incorrupta uis: # humori contumax: rubens praeterea: # odore acrior. Plufculum
(3 huic erumpit liqiioristmelleo coloreratcj lentiore:nunq durafcentis. Sextu genus eft taeda pro

ptie dida:abundantior fucco q reliqua :pattior liquidior^ q picea: fiamis ac lumini facrorum
-etiam grata.Hanc mares duraxat ferunt:# eam quam.gtaeci fy ce uocant odoris grauiflimi. La.
uej ftade ricis morbus eft ut taeda fiat.Omnia ac haec generaqccenfa fuligine immodica carbonem repe.

re expuut:cum eruptionis crepitmeiaculanturqj lpnge:exceptalarice:quae nec ardet;nec carbo,
nem facit:nec alio modo ignis ui coniumitunq iapides.Qla uero ea perpetuo uirenuneciadle
difcernuntur in frondeeriam a peritis: tanta nataliumjtuxtura eft.Sed picea minus alta q larix
Illa cralfior leuiorcg cortice:folio uillofipn.pinguior:# denfior: molliorqj flexu. At piceaerario
ra ficcioraqj folia # tenuiora ac magis algentia. Totat^r horridior eft # perfufa refina.Lignu ue
oel torta ro abieti fimilius.Larlx uftis iadicibus non repullulat picea repullulat:ut in lelbo accidit incen.

oel tota fo nemore pyrrheo.Alia etianum generibus ipfis in fexu differentia. Mas breuior # duriorfc?

mina procerior.Pingiiioribus foliis: # fimplicibusiatqj no rigeribus. Lignum maribus durum:

# in fabrili ope contortura: foeminae moliius:publico difcnmine in fecuribus:Eae in quocunqj
genere deprehendunt marem:quippe refpuuntur:# fragosius fidunaegrius reuellunf.lpfaq; ma
teries retorrida:# nigrior maribus radix.Circa ida in troade # alia differentia eft montana ma
ritimaeqg.Naq; in Macedonia # arcadia circa elin pmutat nola.Nec coftat auctoribus qd1 cui$
gni attribuat:nos ifta romano difcernimus iudicio. Abies e cudis ampliffima eft: # fcemina h

► . jplixior.Materia mollior:uriliorcg:arbore rotudior:folio pinato:denla ut imbres no trafmirut:

at hylarior intuitu.E ramis geneji ho^> panicularu mo nucamenta fquamatim copada depen
dent pterq larici.Hae quoq; abietes mafculae prima in parte nucleos hnt:no ite fbemms.Piceae
uero totis paniculis mforibo gracilioribulq? mimos:ac nigros. Propter qd grsci phtnirophcro
ea appeliat.In eade nucamenta copreftiora maribus funt:ac minus refina tofeida . Similis his et
nuc alpedu e:ne qd ptereaf raxus: minus uires:graali%# triftis: ac diramullo fucco: ex oibus
fola baccifera.Mas noxio frudu.Laetale qppe baccis i hifpania pcipue uenenu ineft.Vafa et uia
toria ex ea uinis in gallia fada mortifera fuifle copertu eft.Hanc Seftius fmilace a gtseds uocati
dixit.Et ee in arcadia ta pntis ueneni:ut fi q dormiant fub ea:cibuue capiant morianf. Sunt qui

# axica hinc appellata dicat uenenaiquae nunc toxica dicimus:quibus lagittae tinganf .Repei.
tum innoxiam fierfifi in ipiam arborem dauus aereus addicatur.

SEXTVSDECTMVS ttj

Quibus modis fiant genera picisrSf quomodo fiat caedrium:& de fpifla pice quomodo fiat:

n8i quibus modis refina coquatur. CA. XI;

Ix liquida in europa e taeda coquitur naualibus muniendis:multofque ad alios ufus.
Lignum eius cocifu furnis undicg igni extra circudato ftrro ut prius fudor aquse mo i
in canali. Hoc ex caedro in fym caedriu uocatrcui tata ais e:ur in segypto corpa
holum defun&o££ eo perfufa leruenf. Sequens liquor craffior iamipicem fundit. Hsec rurfusm
cortinas aereas coie<2a:aceto fpifTamr:3C coagulata bratix cqgnome accipindoliis dutaxat uafif
^ exteris utihsilentore ab alia pice difierens. Ite colore rutilante: &: cj> pinguior eft. E nedaoia
illa fiunt.E picea refina feruentibus coda lapidibus in alueis ualidi roborisraut fi aluei non fint
ftruis congerie uelut in carbonis ufu. Haec in uinu ad dif: farinae mo tuia:nigrior colore.Badem
refina fi cuna aq leuius decoquatur:coIeturcp:ruffb colore ientefcitracftillantia uocaf. Sepona¬
tur aute id fere uitia refinae corticifeg. Alia temperies ad crapulam. Naq; flos crudus refinae cum
multa haftula tenui breuiqj auulfus concidif ad cribru roinuta:deinde feruenti aqua donec co
quatur per fundif. Huius expreiTum pingue praecipua refina fit:at<$ rara:nec nifi paucis in locis
fubalpinae itaIix:conueniens medicis.Refi nae albae congiu in duobus aquae pluuiae coquut.Ahi
utilius putant fine aqua coquere lenro igne tora die:u?riqj ua fe aeris albi.Ite terebuhinam in far
tagine referuenti; ha r»c exteris prx ferentes. Proxima ex lentifco.

OesopiflaSf Iapino:& qua^e arbo^ materia in precio CA. XH.

omittedu apud eofde sopiflTam uocari derafam nauibus maritimis pice cu caera
n hil no experiente uita:mukoqp efficatiorem ad oia quibas pices: refinarqj profunt
tddelicet adiedfo falis callo. Aperif picea e parte folari no plaga:(cd uulnere ablati cor
fcjXaAl ciciS:cumplurimu bipedali hiaturucaterra cubito cu minimu abfit.Nec corpori ipf!
pardf.ur in cxterisrqrf» haftula in frudtu eft. Ve^: haec terrxpxiraa laudaf. Altior amaritudine
afcrc.Poftea humor omnis e tora cofiuir in ulcus. Irem I taedaCurn id manare defiitrfimili mS
ex alia parte aperitortac deinde alia Poftea tota arbor faccidif:3£ medulla eius urif. Sic & in fy-
ria terebintho detrahunt cortices.lbi cjde 8i e ramis ac radicibus cu refina danef ex iis partibus,
ln macedonia laricem mafculam uruntrfoeminae radices rm.Teopompus fcnpfit in apollinitaig
agro pice fofiilem non deteriore macedonica inuemri.Pix optima ubiq ex apricis aquilonis fp
tu.Ex opacis horridiorruirufq? praefereris. Frigida hpeme deteriorrac m;nus:copiofa & decolor, *
Quida arbitranf in montofis copia prseftantiore fieri ac coloratiore:^ dulciore quoq? & gratio
rem du refina fit.Deco<ftam aut minus picis reddererqm in infe^ abeat:tenuiore(qs efie iplas ar 1
bores q in planis.Sed has & illas lerenirate ftenliores. Frudu quaeda proximo anno ab incifu lar
giuntur: Aliae iecudo: Q uaeda tertio. ExplcC aut plaga refinaino cortice: nec cicatricetq in hac
arbore no coitflnter haec genera propriu quida fecere fapiuiqm ex cognatioe eaiji ferif Qualis:
didfa eft nucleis. Efufcp arboris imas parres raedas uocant:cum fit illa arbor nil aliud q picea fe#
litaris paulum mitigata (atu.Sapii autem materies caefa^ e genere fit: ficuti docebimus.

De fraxino genera eius quattuor. CA.XI1I.

aAteriae enim ca reliquas arbores natura genuit. Copiofiflimamque fraxinu. Procera
haec ac tereypennata &i ipfa folio.Multuque Homeri pconio Sl Achillis hafta nobu
litara.Materies eft ad plurima urilis.Ea quidequse fit in ida troadis in tm caedro ff-
milis:ut ementes fallar cortice ab!ato.Graeri duo genera eius fecere.Longa enodem:
Alteram breaem duriore: fu fcioreque: laureis foliis.Bumeliam uocant i macedonia ampliflima
Jentiffimaque.Alii firu diuiiere.Capeftrem.n.efle crifpa:roontanam fpiffam.rolia eapt iumentis
morrifera.Caeteris ruminantiu innocua graeciprodidere.ln italia nec iumentis nocet.Lotra len*
pentes uero fucco exprefib ad potu:5i impolita ulceribus opifera:ac nihil seque reperif.Tataque
eft uis:ut ne matutinas qdem occidentefue u.r bras q uis fint longiflimafjferpens arboris eius at*
tingar.-adeo ipiam pcul fugar.Experta ^>dimus Si fro le ea gyro claudaf ignis & ferpes:in ignes
potius q in fraxinu fugere fprperem.iVfira nandae hf rugnfrayprmf^ hse prodeant flore fraxinu:
necante conditas folia dimittere.

De tilia genera duo. CA. 1111.

tilia mas 8C femina differunt omni modo.Nanque 8i materies maris dura ruffior
vM SBac n°dofa 8i odoratior.Cortex quo<5 craffio_r:ac detradlus lnflexibilis.Nec femen
fe ' I"1 3UiI “or£m u^faemirja:q craffior arbore:materia cadida:pcelknfque eft.Mijjin
t^-^jghac arbore fxu&u a nullo alalium attingi:foliojt cortici (que fuccuna dulce efle.liues

LIBER

cortice 81 lignum tenues tunicas multiplici mebrana:e quibus ulcula tiliae uoeanf. Tenuiflimu
cogi philtyrae corona^ Ienifcis celebres antiquorum honore.Mareries teredine non fentiupcei
mate perq modicatue^: utilis.

De aceris generibus.x. CA. XV<

ICer riufde fere amplitudisrope^j elegantia ac fubtilirate caedro fecudu.PIura eius ge
nera. Albu quod peipui cadons uocaf gallicunn trafpadana iralia trafqjalpes nafces,
Altejf genus crifpo macula^ difcuriu: q cu excelletior fuit:a filirudine caudae pauo
nu nome accepit.In iftria thetiacg pcipuu.E uiliori gne crafliue niu uocaf .Graeci lita
ed alinon difeernut.Capeftre.n.cadidu efle:nec criigu:qd' glinon uocat.Montanu uero crifpius dunufcp
et nunc e mafcula crifpius ad lautiora opera.Tertium genus zygiam rubentem fiffili ligno:cor<
tice liuido:& fcabro.Hoc alii proprii generis dfe malunnEt larine carpinu appellant.

De brufeo:mollufco:&ftaphilodendro:& buxo genera tria. CA. XVI

SVlcherrimu uero eft brufcu:multoq) excellentius etianum mollufcu.Tuber urrunq;
arboris eiustSed brufeu intortius crifpu.Mollufcu fimplicius fparium.Et fi magnitu
dine mefaje caperetihaud dubie praeforreref csedro.Nunc intra pugillares ledtorucj
- filicios:aut Iaminas:raro ufu fpedtaf.E brufeo fiunt 8i menfae nigrefeentes. Repentur

Si in alno tuber:tanto deterius qto ab acere alnus ipfa difiar. Aceris mares prius florent.Etianil
in ficcis n3tae praeferur.f aquatirisificut 81 fraxini.Eft & trans alpes arbor fimillima aceri alba in
materiaiquae uncatur (laphylodendron Fert filiquas:& in iis nucleos fapore nucis audlanatln
primis uero materies honorata buxo eft raro crifpantitnec mfi radice:caetero Ientifci ex materia
Del (ilentio filenti:& quada duricia ac pallore comendabilisjn ipfa uero arbore topiario opere. Tria eius ge
quodam neratgallicu quod in metas emittitur:amplitudmeq3 procerior eft.OIeaftrum in ol ufu danara

fert grauem odorem. Tertiu genus noftraje uocat.Silueftre(ut credo)mitigatu fatu:diffufius.S
denfitate pariem uirens femper ac tonfile^Buxus pyreneis ac cytoro montibus plurima:ac bere
cynthio traclu.CraffifTima in corfica florem no ferendo Quae caufe amaritudinis mellis. Setr.e
illius eundis animantibus inuilum.Haec in olympo macedoniae gracilior: fed breuis.Amatfri
gida:aprica:ligni quocg duricia quae ferro:nec flammainec carbone utilis.

De ulmo genera quattuor. CA. XVII;

ijtNter has arq; frugiferas materiae uitiuqj amicicia accipitur ulmus.Graeci duo eius ge
| nera nouere.Montofanrquae fir ampIior:Capeftre:q fruricofa.Italia artiniasuocatex
j celfiffim3s:& ex iis ficanas illis pfertiq no fiinr riguae. Alteiy genus gallicas:Tertiu no
Ifftrates: deflore folio:& ab eode pediculo nuerofiore.At quartu filueftre.Inter qsatti

hiae no ferut.Samara ita uero uocaf ulmi f-me.Oefcperadicu piatis ,pueniut. Reliqua iemine,
De arborum natura per fitus. CA. XVUL

jj Montes amant caedrus;larix:taeda:& caetere e quibus refina gignitur.Item aquifo ia:
jjbuxus:iIex:iuniperus:terebinthus:populus:ornus:cornus:carpinus. Eft & inapenni*
■ no frutex qui uocatur cotinusrad liniamenta modo conchylii colore infignis.Mon,
tes 81 ualles diligiLabies:robur:caftaneae:rilia:ilcx:cornus. Aquofis montibusgaudenr acer:fraxi
nus:fotbus: tilia: cerafus. Non temere in montibus uifee funt prunus: punicae: oleaftri : iuglans.
morus: femburi, Defcendunt etiam in plana cornus : corylus : quercus: ornus: acer: fraxinus:'
fagus : carpinus . Subeunt 8i in montoia ulmus: malus: pyrus:laorus: myrtus. Sanguinei fiuri'
ces ilex:tingendifque ueftibus nafeentes geniftae.Gaudet frigidis forbus:& magis etiam betulis*
Gallica hac arbor mirabili candore:atcp tenuitate terribilis magiftratuu uirgis. Eadem circulis
flexibilis:item corbium fportis.Birumen ex ea galliae excoquunr.Tn eofdero fitus comitatur &
(pina nuptiarum facibus au(picatiflima:quoniam inde fecerint paftores qui rapuerunt fabinas:
ot audior eft Mafurius.Nuc facibus carpinus Si corilus familiariffimae. Aquas odere cupreifi:ia
glandes:caftaneae:laburnum. Alpina & haec arbor:nec uulgo nota. Dura ac candida materie
cuius florem cubitalem longitudine apes non attingunt.Odit 8i quae appellatur louis barba in
opere topiario tonfilis:# in rotunditatem (pifla:argenteo folio. Non mfi in aquofis proueniunt
fdlices:alni:populi:filer.Liguftra tefleris utiliflima.ltera uaciniaitaltae in aucupiis iata.Galliaeue
ro etiam purpura tingendi cau*a ad feruorum ueftes.Quaecunque communia funt montibus
plani (que maiora fiunt:afpedluque puIchriora.Quac in campeftnbusaneliora materie, Crifpio-
ta quae in montibus excepris malis pyrif^g.

SEXTV5DEGMVS i,4

Oiuifio generum. CA. XIX.

Raeterea arborum aliis decidunt foiiaialia fempiterna coma uirenrQua differenti
am necefle eft antecedat prior.Suntemm arborum quaedam omnino filueftres:qua.
dam urbanforestquas his placet nominibus diftirguere.Ergo mitesrqua frudfu aut
aliqua dote umbrarumue officio humanius iuuauno fprobe dicantur urbana:.

Q uibus folia non decidant;& de rhododendro, CA. XX,

Arum generi no decidut okae:lauro:palmse:myrto:cuprefib:pinis.'. r: rhodode
dro.Et quis herba dicaf fabina rhododedrorut nofe appet:a graecr t. Alii nerio
uocarut:alii rhododaphneiierapiternu ffode rofae fimil/tudine cauiu i * fruticofum.

_ _ tumentis capri ftg 8C ouibus uenenum eft.ldem hoi cotra ferpentiu uenena remedio*

Item qbus folia no decidut:& qbus no oia folia cadat:& qbus locis nulla aibo^e, CA; XXL

- llueftrium generis folia no decidut abitti:Jarin:pinaftro:iunipero:caedro terebltho:

buso:ilia:aquifoIio: fuberi:taxo:tarr>arici.lmer utraq? genera funt adrachne i gracia:
<31 ubicp unedo.Reliqua enim folia decidunt hsipterq in cacuminibus.No decidut
aut SI m fruticu gne qbufda rubo Si calamo.ln thurino agro ubi urbs fabaris fuit:

ex ipia urbe profpiciebatur quercus una nunq folia dimittens: nec ante media a flatem germi¬
nans, ldcj mi^i eft grsecis autftoribus proditum. Apud nos poftea fileri. Na Ioco^i tanta uis eft:
ut circa memphim stgypti 8i in elephantine thebaidis nulli arbori decidatrne uitibus quidem.

De natura folioijd caderiu:& qbus folio uarii colores. CA. XX! I.
Aetera omnes extra pdidtas(etenim numerare logum eft)folia depcrdunt.Oblerua-
tumcg non arefcerernifi tenuia & lata 8i mollia.Quse uero non decidant callo crafla
81 anguft a ee.Fatfa definitio eft non deridere iis quaiy fiiccus pinguior fit. Q uis .n.
poteft in ilice intelligerefDecidere Timaeus mathacmaticus fole fcorpione trafeunre

fyderis ui:ur quoda ueneno aeris putat.Cur ego non eade caufa aduerfum oes polleat:iure mire
mur.Cadunt plurimis auruno.Quaeda tardius amittunatej io hyemes prorogat moras.Nec in
tereft maturius germinafleiutpote cu qua:da primae germinet:& inter nouiffimasnudenf. Vt
aroygdaIa:fraxini:farnbuci.Morus aut nouiflime germinat:# cu primis folia dimittit. Magna
# i hoc uis foli.Prms decidut in fi c cis macri%-& uefuftate prius arbori. Mulnfqj etia anteq ma
turefeat fr udius. In ierotina ficurSl hyberna pyro & malo granatoteft pomu tatu afpici in matre.

Neqj iis quae femp retinet comasreade folia durattled fiibna Icentibus aliis tunc arefeunt uetera.

Quod euenit circa /blftitium. Maxime folioli unitas in fuo cuiqj genere permanet:praeterq po
pulo:hederae:croroni:quam 8i cinum diximus uocari. thicina

De populo tria genera:# quoi*» folio^ figura mutetur. CA.XX11I. ud cid

Opuli tria genera:alba:&T nigra:# quae lybica appellatur minima folio ac nigerrima:
jjjj fungtlq? enafeentibus laudatifTima.Alba folio bicolor:fuperne candicans unferiore
«I parte uiridi.Huic nigraecg 8i croroni folia in iuuenra rircinnate roraditatis funr.Ve-
tuftiora in angulos exeunt. Econtrario hederae angulofa rotundanf . Populei*: foliis
gtandiffima lanugo. Euolat candidae.Tradita folio numerofiore cadida:# ur uilli.Folia grana¬
tis 81 amygdalis rubentia. Mi**: in primis id quod ulmo:tilia:c£:oleae:populo albae:& falici eue-
nit.Circumagunf.n folia ea$& poft iblftitium.Nec alioargumeto certius Itelligif fydus cofedfu.

Qua folia uerfentur omnibus annisrquae foliorum ex eius palmis cura & ufus:& foliorum
mirabilia. CA. XX1111.

St & publica ofam foliorum diffcreria.In ipfis nancp pars inferior a terra herbido ui
Iret colore. Ab eade leuiora.Neruos callucg 6i articulos in fuperiore habet parte.lnci
I S=§S$‘*"uras uero lubtetrut manus huana.Olea fupnae cddidiora:# mius leuia.lte hedera.

Sed oium folia quottidiead folem oicitatrinteriores partes tepefieri uolentia. Supe¬
rior pars ofum lanugine quatulacuq; habetrqua in aliis genriu lana eft. In oriete funes ualidos
e palma foliis fieri didum eftteolc^ in humore utiliores effe.Et apud nos uere palma a matre
integra decerpuntur.Meliores enim funt qua non diuiik fuerint.Siccatur iub tedto quaternis
diebus.Mox in fole expanduntur.Et nodhbus refidfa donec candore inarelcant. poftea in ope¬
ra diuidutur.Latiffima folia fut fico:uiri:platano.Angufta myrto:punica:olea.Capillata pino:
cadro. Aculeata aquifolio 8C ilicum generi. Nam iunipero fpina pro folio eft.Qrnola cupreflo:
tamariri.Craffiffima alno. Longa harundini coiri.Palmaetiaduplida.Grrinata pyro.Mucro
nata malo. Angulofa hederae.Diuxfa platano.lnledfa pedtinum modo picea;abieti. Sinuola toto

‘ p ii

£U LIBER a

ambita robori.Spinofa cute rabo.Mordacia funt quibufdam: ut urticis.Pungenta pinoipice*
abieti:Iarici:caedro aqfoIiis.Pediculo breui oleae:8£ ilici.Logo uitibus.Treulo populis. Et hifdc
foliis inter fe crepitanria.Iam 8d in pomo ipfo mali quoda in gne parua mediis emicant folia.In/
terim & gemina, Praeterea aliis circa ramos:aliis in.cacumine ramo^. Robori 8i in ipfo caudice
iam denfa ac rara:fempercg lata rariora, Dilpofita myrto.Concaua buxo.Inordinata pomis.Plu,
ra eode pediculo exeutia malis pyrifqj.Raraulofa ulmo:&! cytifo.Quibus adiicit Cato deddoa
a populo quernaqj afalibus iubes dari no perarida.Bubas qde 8i ficulnearilignaq} & hederada,
Danf 8i ex harundine ac lauro.Decidunt iorbo uniueria.Csereris paulati.Et de foliis hadtenus,
De ordine naturae in fetis;8f de flore arborura:3f coceptu:& germinatioe: di partu: & quo ot>
dine floreant. CA. XX V,

ERdo autem natura: annuus ita fe habet.Primus eft conceptus flare incipienteuento
fauonio.Exinde fere.vi.idus febru.Hocenim maritanfuiuefcenria e terra.Cu etiam
equa in hifpania ut diximus.Hic eft genitalis Ipiritus mundi a fouendo didas:utq»
dam exiftimauere.FIat ab occafu aeqnodiali uer inchoans: catlitione raftici uocant
tionem geftiente natura femina accipere:eoc$ aiam inferente oibus iatis.Coneipiunt uariis diebus:& $
fua quacp natura. Alia ,ptinus ut atalia. Tardius aliqua 8i diutius grauida partus gerunt.Quod
germinatio ideo uocatur. Patiunt uero cu florentiflofcg ille ruptis conflat utricuIis.Sed educa»
tio in pomo eft.Hoc 8C germiatio arbo^.Fios eft pleni ueris indiciu:&r anni renafcecis.FIos gau
diu arborum, Tunc fe nouas aliafcg q fant:oflenduc,Tunc uariis colobi picturis in certanfe ufeg
luxuriant. Sed hoc negatu pleri feg.Nlara nec omnes florenr: fed funt triftes qucedaiquceqjnofen
tiant gaudia anno^.Nam necg iiex:picea:larix:pinus:ullo flore exhylaranf: natalefue pomorum
recurfus annuos uerficolori nuncio promittunt.Nec fici atq; caprifici. Protinus enim frudum
flores gignunt.In ficis mirabiles funt & abortus:qui nunq maturefeut.Nec iuniperi floret.Qui
dam earum duo genera tradunt. Alteram florere:nec ferre.Quae uero no floreat: ferre protinus
baccis fubnafcentibus quae biennio hacreant.Sed id faI(um:omnibu!qs iis dura facies femper.Sic
8£ boium multis fortuna fine flore eft.Omnes aut germinant etiam qua: no florent. Magna &
focoig difFerentia.Qufppe cum ex eodem gne quae funt in paluftribus priora germinet :moxci
peftriamouiflima in filuis.Per fe autem tardius pyri filueftres q caetera. Primo fauoniogermmat
cornus. Proxime laurus. Pauloqj ante aequinodiu tilia:acer.lnter primas uero populus: ulmus:ia
lix:alnus:nuces.Feflinat Si platanus. Cetera uere concepto aquifolium terebinthus:paliurus:ca
flanea:g!andes.Serotino autem germine malusttardiffimo luber.Quibufdam geminaf germina
tio:nimia foli ubertate:aut inuitantis cadi uoluptate:quod magis in herbis fegetum euenit.In ar
boribus tamen nimia germinatio elafefcit.Sunt alia naturales quide quibufdam germinatioes:
pariterqj uerna:qua luis conflant iyderibus:quarum ratio aprius reddef ob hoc tertio uolumi
ne.Hyberna aquila exortu. Aeftiua canis ortu.Tertia arduri:Has duas qdem omnibus arbori»
bus coes putant.Sentiri aut maxime in fico:uite:punicis:caufam afferentes: qm in theflalia mace
doniaqj plunma tunc ficus exeat.Maxime tame in aegypto apparet hac ratio.Et reliquae qdem
arbores ut primum coepere continuant,ger minationem. Robur 8i abies 51 larix intermittit tri»
partito:ac terna germina edunt.Ideo 8i inter fquamas cortice Ipargunt.Quod oibus arboribus
in germinatione euenitrqm pgnantiu rumpif cortex.Eft autem prima eaiji incipiente uere drd
terxv.diebus.Iterum germinant tranfeunte geminos Ible.Sic fit ut dum prima cacumina impel
Iantur:fe cutis aperiat geniculato incremento.Tertia eft earudero ad iblflid breuiffima: nec diu
tius feptenis diebus. Clarecg 5 1 tunc cernif excrefeentium cacuminum articulatio. Vitis folabis
parturitxum primum emittit uuamute^» cum digerit.Eorum qua: no florent:partus tanrome
8i maturitas.Quaedam flarim in germinatione florent:properantcg in eo: fed maturefeut tarde:
ut uites.Serotino quaedam germinatu fforenttmaturanrcg celeriter:ut morusiquae nouiflima ur
banarumgerminatmec nili exado frigore:ob id dida fapientiffima arborum.Sed cumcceperit
in tantum uniuerfa germinatio erumpitfut una node peragat etiam cum ftrepitu.Ex iis qua:
hyeme:aqaila exoriente(ut diximus)conripiunt:floret prima omnium amygdala: menfe lanua,
rio.Martio uero poma matura. Ab ea proxime florent armeniacaidein tuberes:& praecoces.llbt
peregrinaerhae coadae.Ordfe autem natura: filueflrium primae fembucus:cui medulla plurima;
6t cui nulla cornus mafeuIa.Vrbanarum malus: paruoq? poft ut fimul poflit uideri: pyrus &ce.
ralias 8i prunus.Sequitur laurusrillamq? cupreflus. Deinde punica:fici.At uites 8i olea: florenti»
bus iam iis germinant. Concipiunt uergiliarum exortu.Hoc iydus illatum efl.Floretautem fol»

5EXT VSDEC1M VS ttf

ftitio nfris:5? quas paulo ferias incipit olea deflorefeat omnia feptetifs diebOsrno celerius. Quae
datn tardius Sed nulla pluribus bis feptenis.Omnia 8i intra.viii.iulii idus etefiarum prateurfu.

Nec ftatim frudtus feqaitur in aliquibus.

De corno: 8C quo tempore quaecp feranr:& quae frudu non ferat: S£ quaeinfaelices exirtiman.
tur:& quae facillime frudtumpdunt:& gbus frudusanreg folifi nafcarur. ^CA. XXVI.

■ Ornus enim circa folfhtia reddit primo candidu:poftea fanguineum.Ex eo gne foe.

mina poR autunu fert baccas acerbas 8i inguftabiles eundis animatibus. Ligno que
,\ga»fS qj fungofa 8C inurilis.Cum mas e fortifiimis:quae fit tanta difFeretia ab eode genere.

«■gfiScSj Et terebinthus meflibus reddit feme:8£ acer:& fraxinus:nuces:& mala:& pyra:prae.
terq hybemaraut praecocia. Autuno glandiferae.Serius etiamnu uergiliaje occafu. Aefculus tatu
autuno. Incipiente aut hyeme quaedam gna mali pyriqj 8C fuber. Abies flores crod colore circa
folftitiu.Semen uero reddit poR uergilia^d occafumipinus aut & picea pratueniunt germinatio
ne .xp. fere diebus.Semen uero poR uetgilias 81 ipfk reddunt.Cacdri 8i iuniperus:& ilex annuae
fere habentur: noaufe^ fruedus in iis cum autamno pendet.In maxla tamen admiratione *pinus
eft.Habet fructu maturefcentem.l-faber proximo anno ad maturitatem uenturum:ac deinde
tertio.Nec ul!a arbor auidius le promittit.Quo menfe ex ea nux decerpitaneodem maturefdt
alia-.Et fic difpenfaturrut nullo non menfe maturefcant.Quae fe in arbore ip(a diuifere uocatur
zamiae-.laeduntcg caeteras:nifi detrahantur. Frudu arborum folae nullu ferunt:hoc eft ne femen
quidem tamarix. Scopis tantum na icens popuius:alnus:u!mus:attinia alaternusxui folia iter ili.
cem 8t oliuam Jnfoelices autem exiRirnanturidamnataecp reiigione:quac necg ferutur unquam:
necp frudum ferunt.Cremutius audior eftinunquam uirere arbor eft:ex qua Phyllis fe fufpede.
rit.Que gummi gignutrpoR germinationem aperiuntur.Gdmi uero non nifi frudu detrada
fpiflatur.Nouellae arbores carent frudu quamdiu crefeunt. Perdunt autem facillime ante matu
ritatempalma:ficus:amygdala:malus pycus.Item punica:qux etiam roribus nimis 81 pruinis flo
rem amittit.Qua de caufa inflecRunt ramos eiusme fubredi humorem infertum excipiantiarqt
contineant. Pyrus 8£ amygdala etiam fi non pluat: fed fiat aurtrinum caelum at cg nubilum arait.
tunt florem: & primos frucRus cum fi defloruere tales dies fuerint. Ociffime aute (alix amittit fe
men anteq omnino maturitatem fentiat:Ob id didaab Homero frugiperda.Secutaq aetas fce
Iere fuo interpretata eR hanc fententiam:Quando femen filicis mulieri fterilitatis medicamen,
tumefle conRat.Sed hoc quocjj prouidens natura fadle nafcenti & depado furculo incuriofi.
us femen dedit. Vna tantum proditur ad maturitatem proferre folita in creta infulaipfo defeen
fu Iouis jpeluncae toruutn Iigneumcg magnitudine ciceris.Fiut uero quaedam & loci uitio infra
duofa:ut in paro fylua caedua: quae nil fert.Perficae arbores in rhodo floret nntu.Fit haec diffe¬
rentia 8£ ex fexu.In iis efle mares quae non ferunt. Aliqui hoc permutantes mares eflferquac ferat:
fradunt.Facit & denfiras fterilitarera.Gignentium autem quaedam ex lateribus ramosi 8i cacu
minibus ferunt:ut pyrus:punicus:ficus:myrtus. Caetero eadem natura qux frugibus.Nancj}#
in eis fpica in cacumen nafeif. Legumina inlateribus.Palma (ola ut didu eft:in fpatulis het fru. uel (patiis
dum racemis ppendente.Reliquis fub folio pomu:ut protegafiexcepta ficoxui folid maxima uel (pathil
umbrofifflrauqj. Et ideo fupra id pomu-.ei demum ferius foliu nafeitur q pomujnfigne prodif
in quodam genere ciliciae cypriae helladis: ficos fub foIio:grortbs ueto fupra folium nafci.Ficus
& praecoces habet:quas athenis .pdromos uocant.In laconico genere maximae funt.

De biferis 8i triferis: ST quae celerrime fenefcant:& de aetaribus earum. CA. XXVII.

HVnt 51 biferae in eifde.In cea infula caprifici trifere funt.Primo faetu fequenseuocaf:

fequeti tectius.Hoc fici caprificanf.Et caprifici aut ab aduerfis foliis nafcunf. Bifera:

3d in malis ac pyris qdam ficut 8C pcoces.Malus filueftris bifera.Sequens eius frudus
poR ardlu^erin apricis maxime. Vites quidem 3C triferae funt:quas obid infinas uo.
cant:quoniam in iis alia raaturefcunt:alia turgefeuntialia florent.M. Varro audor ert:uite fuifle
fmyrnae apud matream triferam: 8£ malum in agro confentino.Hoc autem euenit perpetuo in
frauennefi africae agro:de quo plura alias:ea eft foli fertilitas.Trifeta eft 8i cupreflus.Nan^ bac. «F tacapeS
caeeius colligantur menfe lanuario:& Maio:&( Septembri: ternafc^ earum gerunt magnitudies.

Ert uero SC in ipfis arboribus:et honurtis peculiaris difFeretia. Suroa fili pte fertilior e arbuftus.

Qijercus inferiore:iuglandes:fici:marifeae.Omnesquo magis fenefeunt: eo maturius ferunttfli
in apricis locis nec pingui terra.Silueftriora omnia tardiora.Quaedam ex iis omnino non mata
refeunt. Item quae fub arantar:aut qux ablaqueantur.celeriora negledisihzc & fertiliora. Eft

piii

UBER

etiammam aetatis differentia. Amygdala enim & pyrus m fenedh fertiliffimae* ut glandifer»!!
quoddam genus ficogi.Geteraeeius in iuuenta tardiuiq; reaturantestquod notafin uittbus ma
xime.Vetuftioribus.n.uinu melius: nouelis copiofius. Celerrime uero ienefcir:& in fene&a de.
teriore frudum gignitimalus.Nancg & minora poma proueniunt:& uermiculis obnoxia.Qul
Si m lpfa arbore nafcuntur.ricus fola ex omnium arbopi foetu maturitatif caufa medicatur.Iam
quidem ex portenristqm maiora funt praecocia prarpofteris.Omnia autem celerius fenefcuntp
foecunda.Quin Si protinus monunf aliqua caelo fbecunditatem omnem eblandito: quod ma,
xi me uinbus eoenit.

«i De moro. CA. XXVUI;

Ontra morus tardi flime lenefdrfrudhbus minime laborans.Tarde Si ea quorum cri
'' ! fpa materiesrut acer:palpa:populus.Et fubarata ocius ienefeunt.

Defilueftribus. ^ CA, XXIX.

Bllueftria autem tardiffime. Atcg i totu omnis cura fertilitate adiidt: fertilitas feneda.

ideocp Si praeflorent talia Si pgerminantiatcg in totum praeconia fiunt. Quonia ois
infirmitas caelo magis accidit.MuItae uero plora gignunt:ut diximus in glandiferis:
inter quae laurus uuas fuasimaximecj fterilis: q non gignit aliud:obqj id a quibufda'
tisas exiinmatur.Ferunt 8i auellanae iulos compadhli callo ad nihil utiles.

De buxo:&faba graeca fiue loto. CA. XXX,

Lurima uero buxus. Nam & femen fuu:& granu quod cartegon uocant: 8i a fepten,
trione uifcumia meridie hyphearre quis plura moxpaulo.Interdum pariter res qua.
ternas habent, Arbopa quarda fimplicesrquibus a radice caudex unus 8i rami freque,
restat oliuat: ficotuiti.Quaeda fruticofi generis:ut paliurus:myrrus.lte nux auellana,
Quinimmo melior eft 8i copipfior frudtu in pjures difperia ramos.ln quibufdam omnino nui.
ius:ut in fuo genere buxodoto tranfmarinae.Quatda bifurcsetatque et in quinas partes diffufk.
Quaeda indiuiduae:nec ramofseiut fambuci.Quaedam indiuiduse ramofaerut pices. Quibufda
ramoji ordo ficut piceaeiabieti.Aliis inconditusiut robornmaloippro.Et abieti quide fubreda
diuifurarratniqj in cadu tendetestnon in latera proni.Miruro cacuminibus eoi $4 decifis morif':
totis uero detruncatis durat. Et fi infra q rami fuere praecidatur :quod fuperefi: uiuit.Si uero ca
cumeo tantum auferaturrtota moritur. Alia ab radice brachiatam t ulmus. Alia in cacumine ia,
mofatut pinustlotdsifiue faba graecatquam roma: a faaoitate fradtus filueftris quidem:fed cera/
foije pene natura loron appellant. Praecipueqj domibufexpetituriramoiji petulantiatbreui caudi
oedatiiTima' expatiantiu umbra: 8i in uicinas domos fepe tranfilientiu.Nulli opacitas breuior:
nec aufert folem“hyeme decidentibus foliis.Nuliis cortex iucundionaut oculos excipiens blan
dius.NuIKrami longiores ualidiorefeg aut plures:ut dfxifTe tepidem arbores liceat.Corticepel
les tingiant radice lan3s. Malis proprium genus.Fera^ enim roftra reddunt: adhaerentibus uni
maximo minoribusiRamo^' aliqui caecitqtii non germiriant.Quod natura fit fi non eualuere:
aut poena cum amputatos cicatrix hebetauit.Qusediuiduis in ramo natura efhhaec uitiin ocu
loiharundini in geniculo.Omniu terrae proxima crafiiora.In lSgitudine excrefcunt abiesrlarix:
palma:cupre{rus'.u1mus:3t fi qua uniflrtrpia.Ramofas^ cerafus etiam in.xl.cubiro^* trabes aequa
liper totum duum cubito^ craffimdine reperirur.

De ramis:&! cortice: & radicibus arborum. CA. XXXL

V aeda ftati i ramos fparguf :ut mali.Cortex alii tenuis: ut lauro: tiliae. Aliis craflusut
robori. Aliis laenis:utmaJo:fico.Ide feaber robornpalmse.Oibus in feneda rugofior.
Quibufda rupif fpotetutuiri.Quibufda cr cadit; ut maloiunedoni. Carnoftisluberi:
popuIo.Mebranaceus ut u!ti:harudini.Libris firtiilis cerafo. Multiplex tunicis:utuiti
"" ' * “ ' diflereria. CopjbfiefibK

.initunfeqq minimis

i latera difperfis.Craifiores lauro:Sf inaeqles.Ite oleaeicui & ramofae. At robori carnofae.Robora
fuas inpfundu agur.Si Virgilioqde credimus:aefeulus qtu corpore eminet:tm radice defcedit.
Gleae:mali(9:5i cuprefius p fuma cefpitu. Aliis redto meaturut lauro:oleae. Aliis flexuofo:utfi,
Co.Minutishaec capillamentis hitfuta:ut abiestmulcsecj filueftriu.E qbus montani ptenuia fila
decerpentes fpedfabiles lagenas:& alia uafa nedut.Quida no altius defeedere radices:cj folfs ca
|or tepefaciat.Idc^ natura loci tenuiores fiue crafliflimas dixere:quod falfum arbitror. Apud au
ftoces certe inuenitur abietis planta cu tranfferrefiodo cubito^ in ahitudieinec tota lefoflam:

SEXTVSDEC1MVS

u6

led abrapta.Maxirm {patio at<$ plenitudine & caedri eft.Ab ea platani:roboris:& glandifera^.

Quirudam radix uiaacior fiip>erficie:uc lauri.ltacp cu truco inaruit redla:eriam laetius fruticar.

Quidam breuitate radicu celerius fenefcere arbores putant.Quod coarguut fici:qua^ radices
longiffimaerSi ienedfcus ociftima.Falfum arbitror 81 quod aliqui prodidere:radices arbore ueta.
ftate minui. Vi (a etenimefl anofa quercus euerfa ui repeftatisiiuge^: fbli amplexa. Proftratas re
fbirai pleruqj:&: quada terrae cicatrice reuiuifceremulgare e. Et familiariffimu hoc platanis:quae
plurimu uento^e cocipiunt ^ppter denfitate ramo^e.Quibus amputatis feuatae onere in iua fero
be reponuntur.Fadiumcg iana eft hoc & in iuglandibusioleifqjiac multis aliis.

De prodigioSs arboribus:3£ quibus modis (ponte nafcuntur:8i quod non omnia ubicg nafca
tur:& q non alibi nafcantur arbores. C A. XXX1L

!St f cxeplis fine repedate ullaue cauia alia | pdigii cecidifle multastac fua {pote re

furrexiffe. Fadtu hoc populi Ro.qritibus oftetu Cimbricis bellis nuceria: in luco iuno
nis ulmo poftq etia cacumen amputatu erat:qm in aram iplam procubebat: reditura
!ponte:ita ut ^ptinus floreret. A quo deinde tpe maieftas populi Ro.refurrexit : quae
ante uaftata cladibus fuerat. Memoraf hoc idem fa&u 8L in philippis falice procidua ateg detru
cata.Et ftagiris in mufaeo populo alba.Omnia faufti omnis.Sed maxime mipe, antadri platanus
enam circudolatis lateribus reftibilif fponte fadamitaeqj reddita.Longitudine.x^.cubirogiicraf
fitudine quattuor ulnare. Arbores quas natura: debeamus tribus modis nalcunf. 5ponte:aut {<z,
mine:aut ab radice. Cura numerofior exifht: de qua fuo dicemus uoIumie.Nunc.n.totus fertno
de natura eft:multis modis mirifqj memorabili. Naqj n5 oia in oibus locis nafei docuimusmec
tranflatauiuere.Hoccp alias faftxdioialias contumacia:fepius imbecillitate eo^ quae tranfFeruf:
euenit. Alias caelo iuidentetalias folo repugnate.Faftidio balfamualibi nafei natura q ilyria no
luit ferre.Necno 8i palma nafei ubiqjtaut nata parere:uei cupromifit etiam oftenditepea educa
re.qaae rancg inuita peperit. No het uires frutex cinnami in fytix uicina perueniedi.Non ferunt uel uirinia
amomi nardiq? deliciae ne in atabia quide ex idia naue peregrinari.Tentauit enim Seleucus rei.

Illud maxime mi^: ipfas arbores plerucp exorari utuiuatratcg tranfmigrent. Aliquado &a Iblo
impetrari ut alienas alatraduenafqj nutriaticaelu nullo modo quit fledi.Viuit in ita lia piperis ar
bor.Cafiae uero et in feptetr ionali plaga. Vixit 8i in Iydia tharis.Sed unde ibrbentes fuccu oem
ex iis {oles coquente {<5 Iachrpmafiilud proxime mij^, mutari natura in iifde locis rateg iprouifo
ualere.Catdru aeduofis partibus dederat:^ in lyciis frigidifque motibus nafcif.Frigus inimicu
lauro fecerat: {ed in olpmpo copiofior nulla eft.Circa bofpho^t rimerium in panticapeo urbe oi
molaborauit Mithridates rex 8£ caeteri incolae:Sacro^ certe caufa laugd myrtuq? hre:& no con
tigit:cu habudent arbores ibi puni ese ficiqj.lam mali &£ pyri Iaudatifiimae.Frigidas natura eode
tradu non genuit arbores:pinum:abietem:piceam.Et quid attinet ad potum abirefluxta roma
ipfam cadanesexseraficg aegre proueniunt.Perfica in tufcuIano.Necnon nuces graecae cum tedio
inferuntur. Teracma liluis icatet earum.

Decupredb:5< q> ex terra noua aliq faepe nafcanf :quae in ea ante no fueriit. CA. XXXIII.

; Vpreflus aduena 3i difficillime nafcenotiu fuitiutde q uerbofius fepiufc^qd' oibus

io funebri figno ad domos pofita.Foemina deriTis diu.Metae demu al^du no repu^‘
diatadidiguedis tm pino^s ordibus.Nuc uero t5filis fada iri defitate parietuicoercitaqp grarib v ~

litate ppetuo tenera. Trahiturcg et in piduras ope hiftoriali uenatus:claffefue 8C imagies re^t te ^
nui folio breuic^ 8i ui terite fuperuefties.Duo gna ea^e.Metain fadigium conuoluta:quse & foe
mina appellaf.Mas fpergit extra fe raos:deputaf:& accipit uite. Vtraij aut imittiturc^ iperticas

in creta qupcuque locoTterra mouerit quiipia hili feraf alia:hacc gignitur^tinufque etnigrat.UIa
uero etia no appellato folorac {ponte maximeque in idseis montibus:&r quos albos uocant: furo
mi[queiogis:ubi oiues nunq ab{unt:pIurima.Quodmiremur:alibinonifiintepbre.prouenies:

& nutrice magnopere faflidiens. Nec tenae tantu natura circa has referttaut perperua 'cstlvueat ':r7nr !

.cr _ ..sj _ _ n..:. _ fZ.

p f il i

LI&Efc

herbape natura dicemus.Nata eft 5i filua urbi ei pxia imbre piceojcraffixj dtcitet arbis romx
anno quadringentefimo rricefimo. De hedera. CA. XXXIHL

Edera iam dicitur in afia nafci.Negauerar Theophraftusrnec in india nifi in mote me
ro Quin 8L Harpalu omni modo Iaboiafidut Tereret eam i medis fruftta. Alex.uero
ob raritate ita coronato exercitu ui&ore ex idia reddidifle exemplo liberi patris-Cu
ius dei & nunc adornant thyrfos:galeafcp etiam ac fcuta:in thraciae populis in Toleni»
bus Tacris. Inimica arbor fetis omnibus fepulchraqyac muros rumpes.Serpentiu frigori gratifli
ma: at mirum fit illam in honore ullo habitam.Duo genera ehis.Prima ut reliquaru mas 31 fce»
toina.Maior traditur mas corpore:# folio duriore ac piguiore:# flore ad purpuram accedere,
Vtriufq) aut flos fimilis eft ro fze filueftrimifi g> caret odore.Species hoije generum tres.Eft enim
candida:# nigra hedera: ter tiacj q uocaf helix.Erianu hae Tpecies diuiduntur in alias : quoniam
eft alia frudtu tm candida:a!ia & folio.Fru&ucg candidu ferentium:aliis defus acius & gradior
racemis in orbem circuadis;qui uocantur corymbi. Item fileitium cuius eft minor acinus fper,
fior racemus.Simili modo in nigra. Alicui # feme nigru:aliis crocaturCuius coronis poetae uti
tunFoliis minus nigris:qua quida nyfiam:alil bacchicam uocanttroaximis iter nigras corymbis.
Quida apud graecos etianu duo gna huius faciut. A colore acinojje erythranu:& chryfocarpu.
plurimas authet differentias helixtquoniam folio maxime diftat.Parua Tunt # agulofa corinio»
orf fubtiE» raepteu reliquo^ gna fimplicia fint. Didat & logitudxe iternodio^rpeipue tn fterilitate: quonia
Cate fiudlu no gignit.Quida hoc aetatis efle no gnis exiftimant:primoq? efle helice putant fieri hede

tam uetuftate.Ho^e error manifeftus intelligitur:qm helicis plura gna reperiunfifed tria traxi,
me infignia.Herbacea ac uirens:quae plurima eft. Altera candido folio.Tertia uerficoforq thra»
da uocaf .Etiamnu herbaceae tenuiora fo!ia:in ordine digefta^defioraqjln alio gne diuerfa ofa.
Et in uerficolori alia tenuioribus foliis ac fimiliter ordinatis defioribufi^.In altera negleda ofa
haec.Maiora quocg ac minora funt folia:macuIaru<$ habitu diftant.Et in candidis alia funt can
didiora.AdoleTcir in longitudine maxime herbacea. Arbores aut necat candida:oemq? Tuccum
auferendo tanta crafiitudineaugef:ut ipfe arbor fiat.Signa eius folia maxima: atej lanflima ma
mas erigentisrquae funt caeteris :inflexae.Racemi dantes ac fubredh.Et qq ofum generi radico»
ia brachia-huic tamen maxime ramofe ac robuda. Ab ea nigrae.Sed propriu albae q> inter media
folia emittit brachiamtrucg femp aple&es.Hsec eft# i muris quis ambire n5 poffit.Iraqt er pio.
ribus lods intercife uiuit rn:dutatc$:& totide mitia radicu het:quot brachia. Quibus icolutr.es
& fblidas arbores fugit:ac ftrangulat.Ed & in frudfu differentiae albae nigraecj hederaetqm aliis
tanta amaritudo acini ut aues non artingant.Eft # rigens hedera quae fine amminiculo ftat:fo
oel ortho» Ia oium geneje ob id uocat3 eidos. E diuerfb nunq nifi humi repens chamaedfibs.
cilTos De hedera quae uocatur fmilax CA. XXXV.

lroilis eff hederae e cilicia quidem primum profe<da:fed in graecia frrquenriorquam
uocant Tmilacem defis geniculata caulibus:fpinofa:fru<dicofa ramis: folio hederaceo:
paruornon angulofora pediculo emittente pampinosiflore candido:olente liliu.Fert
racemos IabruTcse modo nonhederae:colorerubro:cotnp!exa adnis maioribus nu>
oe! binos cleos undenos:minoribus uero fingulosmigros durofqj i fauda omnibus (acris # coronis:quo»
6t ternos niam fit lugubristuirgine eius nominis propter amorem iuuenis Croci mutata in hunc frutice.

Id uulgus ignorans:pIeruq5 feffa fua polluit hederam exidimando.Sicut in poetis aut Libero pa
tte aut Sileno.qui omnino nelcit quibus coronetur.E Tmilace fiur condicilli.Propriucf materiat
eft ut admota auribus leuem fbnum reddat.Hederae mira prodif natura ad experienda uina Si
uas fiat ex ligno eiusmina rranffluere:ac remanere aquam fi qua mixta fuerit.

De aquarias calamis & fruticibus. CA. XXXVL

- ■ — iNterea qui frigidis gaudent aquaticos frutices dicere conuemt. Principatum in iis

tenebunt harundsnes belli pacifque experimentis neceflariae: atque etiam in deliriis
gratae. Tegulo enim earum domus Tuas Teptentrionales populi operiunt : duranrque

_ Jeius alta tadfa.In reliquo uero orbe & cameras leuiffime Tufpendiit. Charti fq; feruiut

calami argyptii maxime cognatione quada papyri. Probatiores tamen gnidii: # qui in afia circa
ael anxia* anaericum lacum naTcunrur.Noftraribus fungofior Tubeft natura: charrilagine bibula: quatea»
cuna ao corpore intus:fuperne tenui inarefeit ligno.Fiffilis pacuta (emp aciergeniculata. Caetero gra»
dlitas nodis diftitfta leui faftigio tenuaf in cacumina.Craffiore peniculo coma:netj hac fopua»
cua.Aut,n.^ plua ftrata caupona^ repletjaut ubi limoSore callo iduruirificut in belgis cornu»

SEXtVSDEdMVS f 17

S interiedb natim cormiTuris ferruminat rextusrglurino renacionrimflq; e xpledis fidelior pice.

Calamis orientis populi bella coficiut.Calamis (picula addunt irreuocabili h.mo noxia. Morte
accelerat pinna addica calamis.Fit<j # ex iplotelu aliud fradto in uulneribus. His armis fbfem uel penna
jpfum obubrar. Propter hoc maxie iere nos dies optat. Odere uetos Sf imbrrstq inter illos pace
eiTe cogunt. Ac fi quis aeriopas:aegj/ptum:arabas:indos:fcytas:badras:(armararum tot gentes:#
orientisrottmiacj parthorum regnardiligentius coputet:equa firma pars hominum in toto mi
do calamis fuperata degit. Praecipuus hic ufus in aeta bellatores fuos praecipitauit. Sed in hoc
quocg ut in caeteris rebus uicir irali3.Quoniam nullus lagittis aptior calamufq in rh>no bono
nienft amne cui plurima meft medulla:pondu% uoluere.Contra flatus quoque peruicax libra.

Quippe non eadem gratia bellicisrhoc eft cretids commendationibus:qq pra fetetur mdiquo

rum alia quibufiiam uidetur naruratquando# haftaru uicem praebent additis cufpidibus.Ba»

rnndini quidem indicae arborea amplitudorqualem uulgo in templis uidemus. Differre mares

ac feminas in his quoque indi rradut.Spiffius mari corpus: femin* capacius. Naurgioji et au

cena pr*eftant(fi credimus)fingula internodia.Circa acefineamnf maxime nafcunrurHatundo

omnis ex una ftirpe numero fa. Arque etiam recila fbecundius refurgit. Radicis natura umax:ge

siculata 2i ipfa.Folia indicis tantum breuia.Oibus uero a nodo oria coplexu tenues per ambi»

tunainducut runicasrarque a medio internodio cum plurimu delinunt ueftiretprocubuntquei

Latera harundini calamoque in rotunditate bina fuper nodos alterno femper inguineiut altent

ad dextra fiatralterum (uperiore geniculo ab leua per uices. Inde exeunt aliquando rami q fiint

calami tenues. Plora autem genera. Alia fpifljor denfiorquegeniculis:breuibus internodiis. Aha

ratior maioribus: tenuior 3C ipfa. Calamus uero alius totus concauusique fyringiam uocantruti

liflimus fiftulisrquoniam nihil eft ei chartilaginis arque carnis.Orchomenius eft continuo fora

mine peruiusrquem auletico uocant.Hic tibiis utilior: fiftulis ille. Eft alius crafliore ligno # te»

nui fbramine.Huc fotu fungofa replet medulla. Alius breuioralitripceriorrexiliorrcrafiiorque.

Fruticofiflimus qui uocarur donaxtno nili in aquaticis natusrquoma 8C haec differentia eft mu!

tu piata harddine:q in iiccis pueniat.Suu genus fagitario calamorut dixirous.Sed cretico logif-

fimis tternodiis obfequmqj quo libeat fledi calefadoiDfias faciut# folia nomulutudierue^c

robore Si colore. Valida laconicis:# ab ima pte defiora:qles i totu circa ftagna gigni putat.DiC-

fimifes amnicistlogilqj ueftiri foliisripatiofius a nodo fcadete copIexu*Eft & obliq harudo no i

excelfitate nafcesrfed iuxta terra fruticis mo fe fpargesifuauifiima in teneritate aialibus. Vocaf a

gbufda elegia. Eft # i italia nalces adarcha noie paluftris ex cortice tm.Sub lpa coma utilifiiira

aenribusrqm uis eade eft q finapi.De orchomenii lacus harudinetis accuratius dici cogit admi

ratio antiqua.Characian uocabat crafliore firmioreque. Plocia uero fubnliore.Hac i infulis flui

tantibus natare: illa in ripis expanantis lacus.Tertia harudo eft tibialis calami-que aulerico uo-

cannNono hic ano nafeebaf . Nam 8i lacus ieremera hoc tpis (pario feruabat. Prodigiofus fi qn

amplitudine bienio extcdiffetrqd' notatu apud cheronia infauftoathenienfiu praeho . Et apud

lebaida &pe notaf influere cephifeCu igif anno pmanfertr inudatiopfiriut: in aucupatoriam u Y tebaida

quocg amplitudinem. Vocatur zeugitae:cotra bobycise maturius reciproco graciles. Fccmina^: ud uccufltc

latiore folio atqj candidiore:roodica 1 mugine:aut olo nullarfpadonu noie infignibo. Hinc erat

armamenta ad incluios cantus no filendo & reliquo curat miraculoiut uenia fit argeto iam po»

tius cani.Catdi folebant tempeftiue ufque ad Antigenem tibicine cu adhuc fimplici mufica ute

ren€ . Sub ardfuro fic praeparatae aliquot poft annos utiles efle incipiebat. Tunc quoque mu*ra

domadse exercitatione:# canere tibiae ip& ducendsr.coprimentibus £ lingulis :quod ent illis

theatto$t moribus unlius. Poftq uarietas accedit & cantus quoque luxuriantes . Caedi anre fob

ftiria coeptae : 8C fieri uriles in trimatu apertioribus earum lingulis ad fledendos lonos . Quae

inde funt # hodie.Sed tu nc ex fua quaque tantu arundine congruere perfuafum eranSf ea qu* ud quaqi

radicem antece flera t : leuae tibiae conue mreiquae cacumen dexterae. Immenfum qtum iis piatis

quas ipfe cephifus abluillet. Nunc (acrificae tufeo^ c buxo.Ludicrat uero loto oflibufque afini»

nis 8C argento Sut. Aucupatoria harudo a panhormo laudari Ifirna.Pifcatoria abarftana ex afri»

ca.Harudinis iraliae ulus ad uineas maxime.Cato leri ea iubet in humidis agris bipalio fubado

pnus foloroculis difpofitis interuallo terno jd pedu.Simu! 8f corrudam unde afparagi fianticen

cordare amicitia. Salicis ueTO q nulla aquaticajjt urilior:Licet populi uitibus placeat: & cecubi

ducant. Licet alni fepes muniant: contraque erumpentium amnium impetus riparum i*

«telis nuis escubentun aqua fataeicaeixque denlius inumero fcciede profin?.

LIBER

De fajfce genera eius odtpj8£ qpraterjalicefint utilia ligaturis:# de rubis. CA. XXXVlL
[ Alicis ftatim plura genera.Na quada 8£ in pceritate magna eroitturit fugis uineanj
i gticas.Pariutcg balteo cortice uineula.Et aliae uirgas ieqcisad iudluras letitix.-Alix
ptenues uiminibus texedis fpedabih fubtiIitate.Ruriiis aliae firmio.tes corbibus :ac
. 0 plurimae agricola^ fuppelledili cadidiores ablato cortice: leuicg tractatu molliori,

bus ualls.-g ut e corio fiant:atq} et fupina^i in delirias cathedra^ aptiflima.Deddi. 'a facili ferti,
litasidefiorqj tofura ex breui pugno uerius § ramotno ut remur in nouifllmis curanJa arbore.
Nullus qppe tutior e reditus minorifue ipendii:aut tepefiatis fecurior. Tertiu locu ei 1 illima,
tioe ruris Cato attribuitiprioreqjq oliuetiscqqjfrumetoaut pratismec qa defint alia ulcula. Si,
* qde #genifta:ithacea:# populi:# ulmi:# fanguinei frutices: Si betulla:& harudo filia: & ha,

rundinu foliarut in liguria:# uitis ipla:recifi% aculeis rubi alligat: Si intorta corylus.Miruqs co
rulb ligno alicui :maioresad uinc-ula ee uires.Salici at pripua dos.Findi£.n.graca rubes: candi,
diorcpamerinaifedpaulofragilior.Ideoq; lolido ligat nexu.In alia tria genera obieruat.Nigrara
utiliore uiminibus.Cadidam agricola^ ufibus.Tertia q breuifliroa efhhelice uocant, Apud nos
quoqj multi totide nola iqiponut. Viminea uocat eande purpurea. Alteram uiteliha a colore:q
fit tenuior,Tertia galIica:q;tenuiflima.Necinfruticu nec in ueprium cauliuueinecgin herba^:
aut alio ullo q fuc gne numerenf iure Idrpi fragiles palaftrefcj ad tegulu tegetefcg. E qbus de.
trado cortice cadela luminibus Si funeribus feruiut.Firmior quibufdam in lods earum rigor.
Naque iis uelifxcant non in pado tantum nautici: uerum 8i in mari pileator africus prapoftero
more uda intra malos fufpendens.Et mapalia fua mauri tegunt. Proximeq; s (limanti hocui.
Uel nfli deatur effe quod in interiore mundi parte pari funt papyri ufuuied fruticofi generis funt. Inter

aquaticas arbores lunt Si rubi ateg lambuci fungofi generis:aliter tame q feruIa.Quippe plus Ii
gni ac (iicci uticg fambucp.Ex qua magis canoram buccinam:tubaque credit paflor ibi cafam;
ibi gallo^s cantu frutex ille non exaudiatlRubi mora ferut # alio genere fimilitudine rofe:qui
ud tene/ uoeatur cynofbatos, Tertium genus idaeu uocat graeci a loco:tenuior efl q cateraiminoribufij

lior ipinis:# minus aducis.FIos eius contra lippitudine illinif ex meile:# ignem iacrum.Contra fto

maebi quoque uitia bibif ex aqua.Sambud acinos habet nigrosatque paruosihumoris leti in,
ficiendo maxime capillo:qui # iplTaqua decocli manduntur.

De fuccis arbo^:# natura materiaru:# decadedis arboribus; CA. XXXVIII.

I Vmor # cortici arborum eft:qui ianguis earum iqtelligi debet:no idem oibus. Fias
la&eus. Huic ad cafeos figurandos coaguli uis.Caerafisgumofus.Vlmis fahuofus.Le
tus ac pinguis malis: uitibus ac pyris aquofus.Viuatiora qbus letior. Atqs in totu cor
pore arboru:ut reliquqgd animaliu;cutis:fanguis:c3ro: nerui:uena:ofia:meciulla.Pro
cute cortex miru in moro medicis luccuquarentibus fere hora diei fecunda Iapideincifus ma
nattaltius fradus ficcus uidetur . Proximi plerifqj adipes.li uocanmr a colore alburnu.Mollis ac
peffima pars ligni etiam in robore facile putrefcens:teredini obnoxia.Quare femper amputabi/
tur.Subeft huic caro:cui ofia:ideft materiae optimum. Alternant frudus quibus ficcius lignum:
ut plea:roagifq quibus carnofiim:ut cerafus. Nec omnibus adipes carnelue larga:ficuri nec ani,
malium acerrimis.Neutrum habent buxus:cornus:olea:Ncc medullamiminirnumqj etiam fan.
guinis.Sicuti offa non habent (orba carnem fambuci:# plurimam amba medulIam.Nec harun
dines maiore ex parte.In quarudam arborum carnibus pulpae uenaecg funt.Dilcrimen earum &
die. Venae latiores cadidiorelig.Pulpa fiffihbus infunt.Ideo fit:utaure ad caput trabis qualibet
praelongae admota idus ab altero capite uel grauis fentiafipenerranre redis meatibus fono. Vn
de deprehenditur an torta fit mater.iesinodif^.cocila.Quibufdam funt tubera:ficut funt in cai
uel glades ne glandia.In iisrnec uena nec puIpa:quodam callo carnis in le conuoluto.Hoc praedofiffimunj
in caedro 8L acere.Caetera melarum genera fiflis arboribus circinantur in pulpam. Alioquin fra
gilis effet uena in orbem arboris caefa,Fagispedines tranfuerfi in pulpa apud antiquos. Inde 8i
uafis honos. Marcus, Curius iurauit (e ex prceda nihil attigille: praeter guttum faginum: quo fa,
crificaret.Lignum in longitudinem ita fluduat:ut quae pars fuitabradice ualidius fidat. Qui/
buldam pulpa fine uenisimero (lamine^ tenui conflat.Hscque maxime fiflilia.Alia fiangi ce
leriora q findi:quibus pulpa non e(l:ut oleae:qites.At e contrario totum a carne corpus fico.To
ta offea eft ilexxornus: robur:cy tifus:morus; hebenus: lotos:S: qua fine medulla elle diximus.
Caceris nigricans colonfulua cornus in^ei»bulis nitet inciiuris nodata propter decore . Cx-
dzus oi larix 6C iuniperus rubent;

SEXTVSDEQMVS tiS

Oe teredinibus 6i lar ice. * CA. XXXIX.

: : ‘jp Arix fbemina hetrqua gracci uocat aegida mellei colorisriuetu eft pi&op> tabellis im#

mortalernulhfcjj fiffile rimis. Hoc lignu .pximu medullae eft:ln abiete leuco graeci uo
9 caue re. Caedrus quaqj duriflimarq medullae proxia ut in corpe oila derafo mo limo.

r Et fambuci interiora mire firma traduf .Na<$ q uenabula ex ea faciut: pferut 01'bus. ,, g

C5ftat.n.ex cute 3£ offibus. Caedi tepeftiuu q decorticenf. Vt tereres ad tepla caeterofq; iifusro
tudicu germinattalias cortice inextricabili 6i carie iubnaiceteeirmateriacj nigre fce te. Tigna 8!
abos au fert fecuris cortice a bruma ad fauomuiaut fi puenire cogamur ar&uri occaib:& an eu
fidicular.Nouiflima tone Iblfhtio.Dies fydese ho^c reddenf fuo loco. Vulgo laris putant obler
uaretne q dedolandae arborts fternaf ate aeditos luos fiudus.Robur uere caelum teredine fen#
tit.Brua aut neqj aitiafrneq; fmdifralias obnoxiu et ut torqueat feierfindatq* quod in Jubere re
peftiue quocg caeib euenic.lnfinitu refert lunaris rcrnec nifi a uicefima i tricefima cadi uolunr.

Inter oes couenit utiliffime in coitu eius fternrique die alii interluniuralii filentis lunae appellat;

Sic certe Tiberius Caefer cocrenaato pote naumachiario lances ad reftituendu caedi ex rhetia p
fmiuit.Quida dicut ut I coitu Si fub terra fit luna.Quod fieri no pot nifi nodu.At fi copurant
coitus in nautili mu die bruraaerilla aeterna fit materies:pxie cu fupradidhs iyderibus.Quida 8C
canis ortu addunf.S^ fic caelas materies in foije auguftu.Nec nouellae aut ad materie nec ueteres
utili fTimae.Circuciias quocg ad medulla alii no inutiliter relinquut:ut ols humor flantibus de#
fluat. Mige apud ariquos primo punico bello claflem Diui lulii iperatoris ab arbore exciia iexa#
gefimo die nauigafle.Cotra uero Hierone rege ducentas. xx.naues effedas diebus, xlv. tradit.L*

Pifo.Secudo quocg punico bello Scipiois claffis.xl.die a Jecuri nauigauir.Tm tepeftiuitas etiam
in rapida celeritate poller.Cato holum fummus in o! ufurde materiis hac ad: icit. Praelum e fapi
no atra potiffittm facito:uImea:pinea:nuceam:hac attg alia materie oem cu effodiesduna decre#

Icente eximito pofl meridiem fine ueto auftro.Tunc erit tepeftiuatcu lemen iuum mature erit.

Caueto ne per rorem trahastaut doles.ldemcg mox.Nifi in tritneftri lunacp dimidiata ne tangas
materiem.Tunc ne effodias aut praecidas abs terra.Diebus quattuor proximis qbus luna plena
fuerirroptime eximif.Omnino caueto nigra materia ne doles:necaedas:ne ue tangas nifificca:
ne ue gelidatne ue roruIenta.Tiberius ide & in capillo todedo feruauit interlnnia.M, Varro ad#
uerfus defluuia praecepit obferuandu ide a pleniluniis. Larici 8i magis abieti fucdfis humor diu
defluuit.Hae oium arbo^ alriffimae ac recdiffimae.Nauium malis anteni% propter leuitatem
praefertur abies.Comuni ab iis pinotquae aut quadripartitos uenaig cutfus bifidoJqj habear-uel
omnino fimplices. Fabrorum inteflina opera medulla Je&ilis optima quadripartitis materiis 81
mollior q exterae. Intelledf us I cortice protinus peritis. Abietis quae pars a terra fuit enodis eft.

Haccg quam dixinms ratioe:f!uuiata decorticatur:attg ita fappinus uocaturrfuperior pars nodo

fa duriorcg fufterna.Et in ipfis autem ar boribus robuftiores aquilonis partes.Et in totum dere

riores ex humidis opaci fc^.Spifliores ex apriris:& diuturns.Ideo Roms infernas abies fuperna

ti pfertur.EJf p getiu quoc^ regiones in iis differeria. Alpibus apeninocg laudatiflimae. In gallia

iuribus ac m5te uefeuoiin corfica:bithynia:ponto:macedonia.Oeteriores eneatica Sfarcadicai ud 300 ic*

Peffiroae parnafia;8d euboea:quoniam ronaofx ibi 3C contortae putrefcetefque facile. At caedrus

in creta:africa:lyria:laudatirfima.Csedri oleo peruncta mareriesinec tineam nec cariem <entit.Iu

nipero eadem uirtus quae esedro. Vafta haec in hifpaniaimaximecj baccx eis.MedulIa eius ubi#

cunque folidior etiam q caedrus. Publicum omnium uitium uocant Jpiras ubi fefe couoluere ue

na: atque nodi.Inueniuntur in quibu fciam ficut in marmore centra: ideft duricia clauo fimilis:

inimicaferris.Etquaedam forte accidunt in lapide comprehenfoiaut recepto in eorpus:aut alte

rius arboris ramo. Megaris diu ftetit oleafter in foroicui uiri fortes affixerant armaiquae cortice

ambiete aetas longa occultauerat.Fuitt^ arbor illa fetalis excidio urbis praemonitae oraculo cu

arbor arma peperifletrquod faccifae accidit ocreis galeiJque intus repertis.Feiunt lapides ita in#

uentos ad continendos partus effe remedio.

De materiis. De magnitudine arboruttv.SC qux cariem & ruina non lentiunt:8i deperpetuita
te materiarurm CA.XL;

Mpl iffima arbo^ ad hoc acui exiftiaf roae uifarqua pp miraculu Tiberius CaeJar I eo
^5 ?°ce naa™achiario expofuerat aduedta cu reliq materie.Durauicj ad Nerois pri#

°Pis apbitheatru.Fuit at trabs e larice loga pedes.cxx.bipedali craflitudfe aeqlis:quo
mtdligebat uix credibilis reliqua altitudo faftigiura ad acumen scftiroanribus.Fuit & roemo*

UBER

ria noffra in porticibus (cptopt a.M.Agtippa reli&a atque miraculi ea:quae diribitorio fupfue.
rat.xx.pedibus breuior: fexqpedali craffitudine. Abies admiratiois pcipue uifa eft i naui:qua:ex
aegypto Caii pridpis fuflu obelilcu x uaricano circo ftatutu:qtuorq; trucos lapidis eiufde ad fo/
ftinendum eu adduxit.Qua naue nit admirabilius uifum in mari certum eft.cxx.modii tuc Itn
tis pro faburra ei fuere. Longitudo (pariu optinuit magna ex pte oftienfis portus latere leuo: ibi
nac# demerla eft a Gaudio prindpe cu tribus mollibus turriu altitudine in ea exaedificatis obi.
ter puteolano puluere aduedhs.Quae arboris craflitudo quattuor hoium ulnas copledentium
implebat. Vulgocg auditur.Ixxx.numojfc 8i pluris malos ad eos uenundari ulus.Rates ueio co.
uedh.xl. fefterriis plera fq;. At in «egypto ac iyria reges inopia abietis caedro ad clafles ferunf ufi.
Maxima ea in cypro traditur ad undecireme Demetrii fuccifa.cxxx.pedum longitudinis: ciaffi
tudinis uero ad trium hoium complexum.Germaniae praedones fingulis arboribus cauatis na-
uigant:quarum quaedam & triginta homines ferunt.Spifliflima ex omm materieiideo &grauif
fima iudicatur hebenus 8t buxustgrariles naturameutra in aquis fluitattnec fuber fi demaf cor
tex:nec larix.Ex reliquis ficriffima Iotos:quae Romae ita appellatur. Deinde robur ex alburna.
tum:& huic nigricans color: magi fqj etiam cytiforquae proxime accedere hebenu uidef. Quaf
tti Terides non defint qui jyriacas terebinthos nigriores affirment.Celebratur 8i Tericles nomie calices ex
terebintho folitus facere torno.Per quem probatur materiesiomnium haec lola ungi uult : me.
liorcg oleo fit. Colos mire adulteratur iugiade ac pyro filueftri tin&is atcp in medicamine deco
«ftis.Ommbus quae diximus fpifla firmitas. Ab his proxima eft cornusiquanq non poteft uide.
ri materies propter exilitatem.Sed lignum non alio pene q ad radios rotarum utile: aut fi quid
cuneandum fit in ligno clauifue figendum ceu ferreis.llex item:& oleafter 8C olea atq? caftanea:
carpinusrpopulus.Haec oia Si crifpa aceris mo:Si ulla materies idoea eet. Ramis faepe deputatis
caftrario illis eftiadunirq; uires.De caeteris pleri fq; eorum. Sed uricp robori tanta duriciaefrut
terebrari nifi madefadum non queat:& ne fic quidem adadlus auelli clauus. E diuerlb clauum
non tenet caedrus. Molliflima tilia:eadem uidetur & calidifiimarargumentum afferunt:q>craf.
fime afcias retundet.Calide morus:Iaurus:hedera:& omnes quibus igniaria fiunt. Explorato^
hoc ufus incaftris:paftorucg repperitrqm ad excutiendu ignem no lemp lapidis occafio e.Tenf
igitur lignu ligno:ignecg concipit attrituxxcipiete materia aridi fomitis fungi uel folioje facil.
lime coceptu.Sed nihil hedera pratfiatiusrquae teraf laurodaurumcg terar/Probaf & uitis filue.
Uris alia q labru(ca:& ipfa hederae modo arborem fcadens.Frigidiffima quaecuqj aquatica.Len.
tiffima autem:& ideo fcutis fadedis aptiflima quoqj plaga cotrahit ie protinusrclauditq; fuura
uolnus.Et ob id cotumacius tranfmittit ferrum: In quo funt genere fici: falix: tilia:betulla: fara-
bucus:popu!us utraqj.Leuiflimae ex his ficut 81 falixtideocg utiliffimae.Oes aurem etia ad cillas
quaecucg flexibili crate coftant.Habent 8i candorem rigoremcg & in lculpturis facilitatem.Eft
letitia plataotfed madida ficut alno.Siccior eade ulmo:fraxino:moro:cera!b:fed poderofior.<Ri
gorem fortifiime feruat uImus:ob id cardinibus affamen ti% portarum uriliffimarquonia mini
me torqaeturrpermutanda tantu fic:ut cacumen ab inferiore fit cardine:radix fuperior". Palma
eft tnollis.Et faberis materies' fpiffa.Et malus:pyru%:necno acer:fed fragiles:^ qcu<$ crifpa.In
ofbus filurftris 8C malcula differentia cuiuiq? genetis augent.Et infecunda firmiora fertilibus:
nifi quo in genere mares ferunt ificut cuprefTus:& cornus.Carie uetuftatemcj no fentiut cuptef
fas:caedrus:hebenus:lotos:buxus:taxus:iuniperus:oIeafter:& olea. Et ex reliquis tardiffimela.
rix:robur:fuber:caftanea:iug!ans.Rima fifiuramc^ non capit fponte caedrus:cuprefTus:olea.Ba-
xum maxime aeterna putant:hebenu:8£ cuprefTum:caedrum<^.CIaro de oibus materiis indido
in templo ephefiae Diana: utpote tota afia extruete:cum quadringetis annis peraflu fit. Conue
nit te&u eius efie e cacdrinis rrabibus.De fplb fimulacro deae abigif.Ctereri ex hiberno efle tra
dunt.Mutianus ter conful ex iis:qui proxime uifo eo fcrip(ere:uitigineu:SJ nuq mutatu lepties
reftituto templo.Hanc materiam elegifie eande Canetiam nomen artificis nucupans.Quod eq
dem mironcum antiquiore Minerua no quo<j modo Libero patri uetuftatem attribuat. Adii,
cit multis foraminibus nardo rigaritut medicatus humor alatrteneatcj iunfiuras:qs & ipfasee
modicas admodu miror.Valuas efie e cuprefTo:& iaro quadringentis prope annis durare mate
riam omnem nouae fimilem.Id quocg notandum uahxas in glutinis copage qdrienio fuifle.Cu.
ptelfus in eas elecfta : qm pter caetera uno in gne materiae nitor maxime ualcat aeternus.Nonrie
fimulact u Iouis in arce e cupfto durat a codita urbe fexcetefimo fexagefimo primo ano dicatuf
Memorabile Si uricae teplum Apollinis: ubi idicarum caedro^ trabes durant it a:ut pofitae fiie.

5EXTVSDECJMVS u9

te prima urbis eius origine annis mfl.cccIxxxviii.Et in hifpanis fagunti aiat templu Dianae aZa :
cvntho aduedhe cum coditoribus ano ducetefimo ante exridium trofe:ur audor eft Bocchus:
jafra oppidu ipfum id haberi.Cui pepercit religione indudus Hannibal iunipeii trabibus etia
nunc duratibus.Super oia me mora £ aedes in aulide eiufde deae feculis ante troianu bellu exae»
dificata.Cuius qm gnis maceriae (cietia oblitterata in plenu dici non poriutiqj quae odore pcel
lancea aeternitate pfirare.A praedidfis morus .pxime laudaCquse uetuftate et mgrefcit . Et qda
tn in aliis diuturniora funr ufibus q. alia, Vlmus i pflata firma.Robur defoflum.Et in aqs quer
cus obruta. Eade (ug rerra rimoia facit opera torquedo fele. Larix in humore pcipua:8d alnus ni
gra, Robur marina aqua corrupiif.No improba? in aqua 3 d fagus 8i Juglans. Hae qde in iis quae
defodiun€:uel principales.lte iuniperusreade 8i fubdialibus aptiffima. Fagus Sd cerrus celeriter
marcefcut. Aefcuius quoq? humoris impatiesrcontra adada in terra:! paluftribus alnus aeternae
oneriiqs qtilibet patiens. Cerafus firma. Vlmus & fraxinus lentae: fed farile pandanf : flexibiles.
rnftatefqjacircucifura:(iccatse fideli ores. Larice in maritimis nauibo obnoxia teredini tradat.

Et oia pter q oleaflru Sd olea.Qjuaeda.n.m mari:quaedam in terra uitiis opportuniora.

De teredinibus. CA. XLI.

N feftantium quattuor genera , Teredines capite ad portionem grauifiimo: rodunt
denribus.Hae tantum in mari fentiunf :nec aliam putant teredine proprie dici. Ter.
reftres tineas uocant. Culicibus uero firoiles tripas. Quartu eft&e uermiculoru ge»
nererquoru qde alji putre (cete fuccoupfa materie alii pariunfficut in arboribus. Ex
eis qui cetaftes uocaf :cum tm ero (erit ut circuagat fe:generat aliu.Haec nafd prohibent in ahrs
amaritudo:ut cupreflorin aliis duriciaiut buxo, Tradut 8d abiete circa germinationes decortica
tam qua diximus luna:aquis no corrupi. Alexadri magni comites pdidenit in tylo rubri maris
infula arbores efleiex qbus naues fiereritiquas.cc.annis durates inuentas:&fi mergerenf meor»
rupras.In eadem e (te frutice baculis tm idonesecraffitudinistuariu tigriu maculi s rpoderofum:
SdcuminfpifTiora decidit: uitri modo fragilem. i

De materiis architedf i:Sd q materies ad qd utilis:# q firmior materia in tecfcu. CA, XLB.

*Pud nos materia findunf aliquae fpoterob id archire&i eas fimo illitas ficcari iubct:
ut afflatus no noceant. Pondus fufhnere ualide abies larix et in tranfuerfum pofirae.

Robur olea incuruanfYcedun qj poderi.IIise renitunf :nec temere rumpunt: priufcg
carie q uiribus deficiunt. E t palma arbori ualidarin diuerfiurn.ncuruaf, At populus
cotra oia inferiora panda£. Palma e cotrario fornicaf.Pinus & cuprefius aduerfus carie rineafijf
firmi(fimae.Facile pandif iuglans. Fiut.n.& exea trabes:fragiq$ ie praenuntiat ftrepitu. Quod i ue! fn anxa
andro actidit:cu e balneis territi (ono profugerunt.Pinus:picex:alni ad qua^e dudus in (lobos
cauanf .Obrutae terra plur imis durant annis. Eaede fi non integanf :rito feneicut: miro mo for- uej
tiores fi humor extra quoqj (liperfiit. Firmifilma in tedum abies. Eadem ualuapi repagulis # ad
quaecg libeat inteftioa opa aptiffima flue graeco:iiue capano:fiue ficulo fabricae artis genere (pe; ue| circulis
dabilis: ramento^ crinibus papinato ferop orbe (e uolues ad inaratos runcina^ raptus . Eade ucj qUa
& curribus maxime (bciabilis glutino in tantu:ut findatur ante cum (olida eft.

De glutinanda materiat lignis fedilibus. CA. XLIH. uei glutini

Agna autem 8C glutina tiorproptereaque fedilibus laminis:ac in alio genere operiun Krtj
tur.Stamineam hoc ufu probant uenam:8£ uocant fmileam argumento fimilttudi» uej femlg
nis:quoniam lacunofi- crilpa.ln omni genere Sd glutinum abdicant quaedam:# inter uej iachrv„
fe 8i cum aliis in (ocia bili glutino: ficut robur. Sed nec fere cohaerentrnifi fimilia na mo^ 1
tura : ut fi quis Iapidem lignumque coniungat. Cornum maxime audit forbus : carpinus : bu.
xus : poftea tilia. Cuicunque operi facilia flexilia omnia : qua: lenta diximus : praeterqua mo»
rus & caprificas. Durabilia ac (ecftilia : quae modice humfda. Arida enim latius q uiridia (er»
ris cedunt : praeter robur : 8C buxum : quae pertinadus refiflunt : ferrarumque dentes replent
zqoaFrate inerti. Qua decau (a alterna inclinatione egerunt (cobem. Obedientifiima quo»
cunque in opere fraxinus : eademque corylo haftis melior : cornu leuior: forbo lentior . Galli» uej tenent
aueroetad currus flexibilis. Vitem aemularef ulmys:ni podus edet in culpa. Facilis & fagus: £adem
quaq fragilis & tenore eodem fidtilibus laminis in tenui flexihs:capfi!cj ac feriniis (oia utiIis.Se uej fenili,
catur in laminas pertenues Sd iIex:colore quocg n5 ingrataifed maxime fida iis:q terunf : ut ro» jjyj
ta^i axibus. Ad quos lentore fraxinus utilisrficut duricia ilex:# utroq? legitur ulmus. Sut uero
Id parui ulus fabrili u mimilerio^c in (ignes. Ideo^dicu terebris uagias ex pleafiro:buxo: ilice:

LIBER.

«dimoti

olmo: fraxino ntilifiimas fieri.Ex rifdem maleos:maiores quocj r pinu 8t ilfce.Et iis aut maior
ad firmitatem caufa tempeftiuae crafura: q imaturse.Quippe cum ex olea duriflimc ligno cardi
nes in foribus diutius imorati planta: mo germinauerit.Cato uedes aquifolios:laureos:ulroeos
fleri iubet.Hrginus manubria rufticiscarpineanlignaraerrea.Quje in lamis iecaf: quoruq; operi
mento ueftiarur alia materies rpraedpua funt csedrus:terebinthus:aceris geneta:buxum: palma:
aquifo!mm:i!ex:fambuci radixrpopulus.Dat 8i alnus(ut didum eft) tuber iedilerficut caedras
acer^.Nec aliaje tubera in precfo.Mediaj pars arbope criipior:&: quo proprior radici minora
bus magiicj flexibilibus tnacuIis.Haec prima origo luxuriae arbore alia integi:& uihores ligno p
uf bradeae ciofiores cortice fieri:ut una arbor iaepius uenirer. Excogitatae iut Si ligni bractea:. Nec fatis.Coe
pere tingi animaliu cornuardetes fecaririignucg ebore diftinguhmox operiri.PIacuit deinde tra
terie 8i in mari quaeri. Teftudo in hoc leda. Nuperqj portentofis ingeniis prindpatu Neronis in
uenturut pigmentis perderet ierplurifcgueniret imitata lignum.Sic ledis precia quaeruntur.Sic
terebinthum uinci iubent.Sic caedrum preciofius fieri.Sic acer decipi. Modo luxuria no fuerat
contenta ligno.Iam lignum emi teftudinem facit.

De arbo£:aetate:&quce genera arbore minime durat. CA. XL11IL
Ita arboifc quaruda immenfa credi poteft:fi quis profunda mundi:& falrus faccelTos
cogitat. Ve^i ex iisrquas memoria hoium cuftoditrdurant in ueliterno Africani prio
ns manu latae oliuaedtem myrtus eode loco confpicuae magnitudinis.Subtft fpecus:
in quo manes eius cuftodite draco tr3dif(Rcmra uero loros in Lucina: area anno:q

fuit fine magiftratibus. ccclxix.urbisaede codira.Incertu qtum ipfa ue tuftior.Efie qde uetuftio.
re non eft dubiumrcu ab eo luco Lucina nomincf.Harc huc circiter annu.ccccl.habet.Anriqoi
enim illa efttled incerta eius aetascquae capillata dicif :qifi ueflalium uirginu capillus ad ea defer
tur. Vepc altera lotos in uulcanalirquod Romulus conftimitex uidoria dedecumisisequaraani
oe! muni - bi intelligifut audor eft Maffurius.Radices eius in Foftim u.% Gelans per ftarices municipio
cipum rum penetrant.Fuit cu ea cupreffus aqualis circa fuprcma Neronis prinripis ^lapfaratcp negle.

da.Vetufhor aur urbe in uaticano ilexnriqua titulus aereis litteris hetrulcis religione arborea
tunc digna fuifle fignat.Tyburtes.qu09 otigine multo ante urbe romam hnt. Apud eos extant
uel Tybur ilices tres etia Tyburrio conditore eo$i uetuftiores:apud qs inauguratus tradif.Fuifle aut eum
tino traduc filiu Amphiarai qui apud thebas 'obierit una aetate ante iliacu bellu.Sut audores& dei
phica platanu Agamenonis manu iara.Ef alteram in caphie arcadiae lucorSut hodie ex aduerfo
iliefium urbis iuxta helielpotuin Protefilai (epulchro arbores:q' oibus ephebiis eius cu in tantu
oel fagus accreuere:ut iliu alpidantnnarefcunttrurfuj^ adolefcut.Iuxra urbe aut quercus i Ili tumulo tuc

uel ionem fatae dicutuncu coepit iliu uocari. Argis 6'lea.nunc etia durare dicif :ad qua Io in uaccam muta
uel ftratii ta Argus alligauerit.In poto circa heraclea arae funt Iodis Statiui cognornine:ibjc$ quercus das
ab Hercule latae.In eode tradu portus Amyci eff Bebrycu rege-interfedo clarus.Eius tumulus
a fupremo die lauro tegidqua inlana uocatiqm fi quid ex ea decerptu lferaf nauibustiurgia fiat:
donec abiiciaf .Regione au’ocrene diximus:per qua ab apaea i phrygia ltur.Ibi platanus ondif:
ex qua pependit Marfya uidus ab Apollinetq ia tu magnitudie eleda eft.Necno palma deli ab
eiufde dei aetate confpicitur.Olympiae oleaftertex quo primus Hercules coronatus eft: 81 tunc
cuftodif religiofe. Athenis quoeg olea durare traditur m certamine edito a Minerua.E diuerfo
breuiflima uita e puids:fico:mahs.Ex iis pcoribus breuior q lerotinis:dulcibus q acurisrat dia
v. • tior in punids.Item in uitibusipraecipuecgfertilioribus.Grarcinus audor eft iexagenis annis du

raffe uites. Videntur Sf aquaticae celerius ihterire.Senefcut quidem uelodter:fed er3dicibusre
pullulant laurus:& mali:& punicae.Firmiflimae ergo ad Uiuendu oleaerut quas durare annis, cc.i
ter audores conueniat.Eft: in fuburbano tufculani agri colleiqui corne appellatur. Lucus antiq
religione Diana: lacratus a Latio : uelut arte tonfili coma faginei moris. In hoc arborem mori
eximiam aetate noftra adamauit PafGenus Crifpus bis confuborator: Agrippina: matrimonio:&
Nerone priuigno clarior poftea:ofcuIari compledique eam foiitus:non modo cubare fub earai
numque illi affundere. Vicina loco eft ilex:8£ ipfa nobilis.xxxv.pedum ambitu caudicis.x.arbo
uel meties res metiens fingubs magnitudinis uifendae:filuamque fola facit.Hedera necari arbores certum
ufamities eft.Simile quidam Si in uilco : tametfi tardiorem earum iniuriam arbitrantur.Nanque & hoc
praeter frudus agnolcitur non in nouiffimis mirabile.Quaeda enim in terra gigni non poflunc
St in arboribus nafcuntur.Nancp cum fuam iedem non habeantrin aliena uiuunt: ficut uifaim,
aX caflycas Eft 8t in ^ria herba quae uocaf cafletias:no tatu arboribus: fed ipfis etia 4>inis circuuolues fele,

uel fagei
note

SHPTIMVS DEGMVS 1 2 o

Item circa tepe theflalica q pol^podion uocaf :8l quae dolichos: ac ferpyltu.OIeaftro quoqj de

potato quod gignitur uocant phaunos.Quod uero in hiipiria fullonia hipophaefton calliculis uy hiipeTfa

inanibus: foliis paruisrradice alba: cuius lucrus ad detradhones in comitiali morbo utilifiimus ue| caujicu

habetur. Viici tria genera. Naqj eft in abiete 8i larice caflycias.Stelin dicit euboea.Hyphear arca jIS

dia. Vifcum autem inquercu:robore:ilice:prunofilueftri:terebintho:nec aliis arboribus adn a-

fixPieriqj copiofiflimu in quercutquod dryos hyphear uocant.In omni arbore: excepta il ce 8C

quercu differentiam facit odor uirufqs folium non iucundi odoris.In utroqj uifcum amara

SI lentum.Hyphear ad faginada pecora utilius.Vitia modo purgat primo: dein ea pingue facit:

quae iiiffecere purgationi. Quibas fit aliq tabes intus negant durare ea.Ededi ratio aetatis qdra

genis diebus. Adiiciunt di ferimen in iis:quae folia emittat: & ipfi decidere. Contra inhaerere na- uej mut|6

ro in aeterna fronde .Omnino aute Citum nullo modo nafeitur: nec nili per aluum auium redi

tuarmaxime palumbis 8C turdis. Haec eft natura:ut nifi maturatum in uentre auium no proue-

niat. Altitudo eius non excedit cubitalem femper fruticoli ac uindis.Mas ferrilisiFoemina fteri

lis.Aliquando non fert. Vifcum fitexarinis:quicoIiguntur mefiium tempote immaturi. Nam

fiacceflere imbres:amplitudine quidem augentur :uifco ueromarcefcunt.Siccantur deinde :3£

aridi tundunturiac conditi in aqua putrefeut duodenis fere diebus. Vnumqj hoc rerum putre-

fcedo gram inuenit.Indein,pfluete rurfus malleo tufis amiffis corticibo iteriore Orne letefcur*

Hoc e uifcu pennis auiu tadtu ligadisriugladis oleo fubadtu cu libeat infidias moliri: No e omit
tcdaineare&gallia^e admiratio.Nihil hnt draidesfita fuos appellat magos )uiico& arbore in
qua gignaturCfi modo fit robur) facratius.Iam pet le roborum eligut lucos: nec ulla facra fine ea
fronde conficiunt:ut inde appellari quoqj interpretatione graeca poffint dtuides uideri.Entm-
uero quicquid adna icatur illis:e caelo miffum putant:fignucg efle eledae ab iplo deo arboris. Eft
autem id rarum admodum inuentu:& repertum magna religionepetitur . Et ante omnia lexta
luna.quse principia menfium annorumcg iis facit & faeculi poft tricefimum annumtquia iam ui
rium abunde habeat:nec fit fui dimidia.Omnia fanantem appellantes fuo uocabulo. Sacrificia
epulifcg rite lub arbore praeparatis:duos admouent candidi coloris tauros: quoru cornua tunc
primum uinciantur.Sacerdos candida uefte cultus arborem fcandit.Falce aurea demetit. Can¬
dido id excipitur fego.Tum demum ui&imas fmolant:precantes ut (uum donum deus jpfpegt
feriat iisiquibus dederit. Faecunditatem eo poto dari cuicucg animaliu fterili arbitrantur .Con¬
tra^ uenena oia efle remedio. Tanta gentium in rebus friuolis pleruqj religio eftt

CAII PLINII 5ECVNDI NATVRAUS HISTORIAE UBER.XVII.PROOEMIVM.

Arborum Preria Mirabilia.

CA. f.

Hprouenietium dida eft. Reftat earum quae arte: & humanis inge¬
niis fiuntiuerius q nafcutur. Sed prius mirari fiiccurrit quaeabftu-
limus penuria pro idiuiib pofiefla a ferris:depugnante cum iis ha
mine circa caducos frudus. Circa perrdetes uero 8i cum alitibus:
in tata deliciarum preria uenifle clariffimof ut equidem arbitror)
exemplo.L.Craffii atqj Cn.Domitii Aenobarbi, OalTus orator fii
it i primis nominis romani. Domus ei magnifica:ied aliqndo prae
ftantior i eodem palatiot Qu.CatuIi: qui rimbros cum.CMartio
fudit.MuItum uero pulcherrima coienfu omnium aetate ea in col-
le uiminali.C.Aquilii equitis romai clarioris etiam tum q iuris ci-
uilis icientia:cum tamen obiecfta Craflo fua eft.Nobiiiffimarumgentium ambo Craflus atque
Dominus cenfuram poft: confulatu firaul geflere anno conditse urbis fexcentelimo iexagefimo
fecundo frequentem iurgiis propter diffimilitudinem moijc.Tunc Cn.Domitius ut erat uebe-
mens natura: praeterea accenfus odio:quod ex aemulati5eauidiifiraueft:grauiter increpuit tati
cenforem habitare domo eius milia numop» idetidem pmittens.Et Craflus ut praeiens inge
nio fp 8i faceto lepore folers cocedere fe relpodit:excepris fex arboriba. Ac ne uno qde denario
fi adimerenf :emptam uolete Domitio .CrafTus utty ne igitur ego fum inquit quaefo Domitii
exemplo graui 3C ab ipia mea cenfura notandusiqui in domo q mihi haereditate obuenit comi»

LIBER

ter habitemfan tu qui fex arbores aeftimesJEae fuere loti patula ramo£- opacitate lafcius.Ced,
na largo e pceribus crebro in iuueta nra eas in domo fua oftentate.Durauerutcg(qrh & de Icti/
giffimo acuo arbori diximus)ad Neronis principis incedia:quibus cremauit urbe: annis, dm.
Poftea cultu uirides iuuenefqyni princeps ille acceleraflet etiam arbo^t morte. Ac ne quis uilem
de caetero Crafli domuminihik# in ea iurgante Domino fuifle dicedu praeter arbores iudicet.
lamcolunas quattuor hymetii marmoris aedilitatis gratia ad fcaena ornadam aduecbs in atrio
eius domus ftatuerat:cu in publico nodum e/Tentullae marmoreae. Ta recens eft opulentia tam
totj tunc plus honoris arbores domibus afferebant:ut fine illis ne inimicitia^- quidem prium
feruauerit Domitius.Fuere ab iis & cognomina antiquis:Frunditio militi illi qui pclara facino,
ia uulturnum tranfnatas fronde capiti impolita aduer/us Hannibalem edidit.Stclonu Licinia
genti(ita enim appellatur i ipfis arboribus fruticatio inutilis: unde & papinatio inuenro) primo
Stoloni dedit nome: Fuit &C arbori cura legibus prifcisxautucp eft.xii.tabuhs:ut qui iniurias ce
cidiflet alienasdueret i lingulas ficlos aeris.xxv.Quid exiftimamus^futuras ne eas credidiflead
fupradidam aeftimationem i!los:qui frugiferas tanti taxauerantf Nec minus miraculum in po-
od a did:o mo eft multarum circa fubujbana frudu annuo addito binis milibus numum maiore lingula.

rum reditu.q erat apud atiquos praedio^e.Ob hoc infita 8C arborum quoqj adulteria excogita,
ta funtiut nec poma pauperibus nafcerenf.Nuncergo dicemus quo maxime modo tantum et
iis uedlgal contingat:ueraro colendi ratione abfolutaqj prodituri. Et ideo non uulgata tracta.
bimus:nec quae conftare a!aduertimus:ied incerta atcjj dubia:in quibus maxime fallif uita, Na
diligentia in (uperuacuis a Sedare non noftrum eft. Ante ofa aut in uniuerlum 8i quae ad cu&a
arbope genera pertinentun coe de caelo terracg dicemus.

De natura caeli ad arbores:8C qua partem caeli /pedare debeant. CA. 11.

■ Quilone maxime gaudenndenfiores ab ajHatu eiuslaetiore% & mater iae firmioris.
Qua in re pleriqj falluntuncu in uineis pedameta non fint a uento eo opponeda : SI
id tantu a feptetrione ieruadu.Quinimmo tepeftiua frigora plurimu arbo^- firmi,
tari coferunt:& fic optimegcrminat. Aliogn fi blandiantur aufteri defatifcentes: ac
magis etiam in flore.Na fi cum defloruere:,p tinus lequanf imbresein totum poma depereunt.
Adeo ut amygdala 8i pyri etia fi omnino mibilu fiatauftrinulue flatustamittat foetus.Circa uit
gilias quide pluereunimidffimu uiti 8i oleaeiquonia tunc coitus eft earum.Hoc eft illud quatri
duu oleis decretoriu.Hicarticulus auftrinus nubili fpurci quod diximusiFruges quoque peius
maturefcunt auftrims diebusrfed celerius. Illa fiant noxia frigora:quae leptetrionibus aut ppofte
ris fiut horis. Hyeme quide aqlonia efle:ofbus/atis ualiffimu Jmbresuero tuc expetedi euides
cauia eftrquonia arbores foetu exinanitas:& folioji quotj amiffione languidas naturale eft aui.
de efurire.Cibus aut ea^e imber :Quare tepida efle hyeme: ut abfumpto partu arbore fequamr
protinus conceptusrideft germinatio:ac demde alia florefcedi exinanitiorinuriliffimu experime
tis credif.Quinlmo fi plures ita cotinuenf anni:eria iplk moriunf’ arbores:Quonia nemini du
bia poena eft in fame laborantiu.Ergo qui dixit hyemes lerenas optandasmo pro arboribus uo.
ta fecit.Nec per folftitia imbres uitibus coducunt.Hyberno quidem puluere fieri mefles terio.
res luxuriaris ingenii fertilitate didu eft. Ahoquin uota arborum comunia funt fruguqj : niues
diutinas federe.Caufa non folum quia animam terrae euanelcentem exhalationem includat#
coprimut:retroc$ agunt in uites frugum atcg radices:ue$i 8C liquorem fenfim praebet:purum
prxterea leuiffimuqp:quando nix aquarum caeleftium Ipuma eft.Ergo humor ex iis non uniuer
fus:ingurgitans diluenlqyled quomodo fititur diftillans uelut exuberealit omnia:quae non inu
dat. Tellus quoq; illo modo fermetefeit: 81 iucd plena: ac ladefcetibus fatis no effoeta cu tepus
aperit:tepidis aridet horis.Ita maxie frumenta pinguefcuntiprercj ubi calidus femp aer eftiut in
aegypro.Contimiatioenim 8i ipfa confuerudo idem quod modus aliubi efficit.Plurimuqpro.
defbubicuq? non efle quod noceat.In maiore parte orbis cum praecoces excurrere germinatio,
nes euocatae indulgentia caeli fecutis frigoribus exurunf.Qua de cauia ferotinae hyemes noxia
filueftribus quoc^iqua: magis etiam dolent urgente umbra /ua:nec adiuuante medidna: Quo.
niam ueftire teneras intorto ftrameto in filuefhribus no eft.Ergo tepeftiue aqs hybernis ptirod
imbribus:deinde germinatione antecedentibus.Tertiu tps eft cu educat pomamec ptinusifed
iam ualido foetu.Quae frudus fuos diutius continent:longiore% dcfideranr cibos: iis & fero,
tinae aquae utiles:ut uiti:oIeae:punicis.Hae iam pluuiae generis cuiu% arboribus diuerfo modo
defiderantur:aliis alio tempore maturantibus.Qijapropter iifdem imbribus quaedam Udi ri.

SEPTIMVSDECIMVS ili

deas 'alia itiuari.Et fn eodem genere ficat in pyris: Alio die hyberna quaerunt pluuias: alio uero

praecocia. Vt pariter quide omnia defiderent.Hybernu tempus eft ante germinatione quae aqui

Ionem auftro utiliorem facit. Ratio eadem mediterranea maritimis praefert (funt.n.plerunque

frigidiora>3£ montoia planis:8£ nocfturnos imbres diurnis.Magis fruunf aquis fata:non ftatim

auferete eas ible. Conexa 8i fitas uinea^ arbuftoruq; r5 eft:quas in oras debeant fpedlare.Virgi

lius ad occafus feri damnauit. Aliqui fic maluere:q in exortu. A pluribus meridiem probari acU ^ (

uerro.Nec arbitror gpetau quicq in hoc praecipi pofle.Ad foli naturarad loci ingeniunrad cali

cuiulque mores dirigeda iolertia eft.In aftica meridiem uineas fpedtare & fi uiti inutile: colono

felubre eft:quoniam ipfa meridianae fubiacet plagae. Quapropter ibi qui in occafum aut fepten-

triones conferet:optime mifcebit foTu catlo:cuno Virgilius occafus improbet.Nec de feptentrio

ne reliqui dubitario uidetur. Atqui in cifalpina italia magna ex parte uineis ita poliris copertu e

nullas e ile fertiliores.Mukum rationis obtinent uenti.In narbonenii prouintia atque Iiguria:8£

parte ethrorise contra circia. ferere imperitia exiftimatur.Eundemque obliquum accipere pro-

uidentia.Is enim ibi seftatem temperat: led tanta pleruque uiolentia ut auferat te<3a.

De focierate caeli & terrae ad arbores. ^ CA. 111.

Vidam caelum terrae parere cogunt:ut quae in ficcis feruantur oriente-ac feptentrio-
nes fpedfent.Quae in humidis meridiem.Necnon exipfis uitibus caufas mutuantur;

In frigidis praecoces ferendo:ut maturitas antecedat algore.Quae poma uitefque ro/

_ _ res oderint cotra ortus: ut ftatim auferat fol. Quae ament ad occalus:ueI eriam ad le

ptentrionesiut diutius eo fruanf.Oeteri uero fere ratione naturae (ecuti in aquilonem obferua ue^ obuer/
xe uites:8£ arbores poni lua fere. O d oratiorem etiam fieri talem frudum Democritus putat. fare

De qualitate regionum. CA. Illi.

Quilonis fitum uentorumque reliquorum diximus lecudo uolumine. Dicemafque

Bj proximo plura csefeftia.lnterim manifeftu uidef felubritatis argurnemm:qm in me
! ridiem etiam fpedlantiu femper ante decidut folia:SimiIis & in maritimiscaufa.Qui
! bufdam locis afflatus maris noxii:in plurimis idem utiles.Quibufdam fatis e longin
quo alpicere maria iucundum . Propius admouere falis halitu inurile.Similis & fluminu ftagno.
rumque ro.NebuIis adurunt: aut aeftuantia refrigerant opacitateiatque et rigore gaudent:quae
diximus.Quare experimentis optime credif. A caelo proximu eft terrae dixiffe ratione haud fa
ciliare tradatu. Quippe non eadem arboribus couenit & frugibustpleruque nec pulla qualem
habet campania:ubique optima uitibus. Aut quae tenues exalat nebuJas.Nec rubrica multis Iau
data.Cretam in albenfiu pompeianorumcgagro:& argillam eundis ad uineam generibus anfe
ponunc.qq praepingues quod excipitur in eo genere inuicem fabulum albu.ln tiriniefi multifeg
in locis nigrum.Itemque rubrum etiam pingui terrae permixtum infaecundu eft. Argum era quo
<5 iudicantium faepe feliunt. Non utiqj folu laetu eft:in quo procerae arbores nitent:praererq illis
arboribus.Quid enim abiete proceiiusf Aut quae uixifle poflit alia in loco eodemfNec luxurio
fa pabula pinguis iol i femper indicium habent. Nam quid laudatius germaniae pabulisf&T tame
ftatim fubeft harenaitenuiffimo cefpitu corio.Nec femper aquofe eft terra:cui proceritas herba
nmi.Non hercule magis qpinguis adhaeres digitis:Quod in argillis arguitur. Scrobes quidem
regefta in eos nulla complettut denfa atque rara ad hunc modum deprehendi poflit: ferroque
omnis rubiginem obducit.Nec grauisaut Ieuior iufto deprehenditur pondere. Quod enim ter
rae pondus iuftum intelligi poteftfNec fluminibus aggefta femper laudabilisrquando fenefeant
fera quaedam aqua.Sed neque illa quae laudatundiu praeterq felici utilis fentitur.lnter argumen
ta ftipulae craffitudo eft tanta alioquin in Iaborino Campaniae nobili campoiut ligni uice utanf.

Sed idem folum ubicunque arduum opereidifficile cu!tu:bonis fuisacrius pene q uitiis pafeit.

Affligit agricolam 8i carbunculus:quae terra ita uocatur.Emendari uitem ac terra putatur.Na
torus fca ber natura friabilis expetitur quaque ab audoribus. Virgilius & quae filicem ferat.no
improbat uitibus.Salfeeque terrae multa melius credunfetutiora uitiis innafentium annimalim
Nec colles opere nudantur:fi quis perite fodiat.Nec campi omnes minus foles atque perflatus
1 opus ficaceipiunt.Et quafdatn pruinis ac nebulis pafci diximus uites. Omnium rerum funt q
dam in alto fecreta:8£ iuo cuique corde praeuidenda.Quid q» mutatur faepe iudicata quoque ac
diu comprehefafln thefialia circa lariflam emiffo lacu frigidior facfta ea regio eft.OIeae defierut
quae prius fuerant. Item uites aduri:quod non antea thracia fenfit amoto hebro.Et drea philip
pos culturata ficcata regio rautauit caeli habitu. At in fyracufano agro aduena cultor: elapidato

<5

LIBER

luto rolepdidit fiagesidonec regefli t lapfdes.In fyri a lene tenui fulco 'imprimunt uomerenuga
fubeft faxum exurens aeftate femina. lam in quibufdam locis fimiles aeftusnmodici & fragorum
effe&us.Eft fertilis rhrada frugum rigore:& aeftibus africa:&’ a?gyptus.In chalchia rodio^ infu
la locus quida eft in rm foecundusrut iuo tempore fatum demetant hordeum:fubIatumc| pro»
tinus ferant:# cum aliis frugibus metant.Glareofum oleis folum aptiffimum in uenafranojpitv
uel pucina guifliroum in betica.Punica uina in (axo coquuntur.Cecubae uites in porinis paludibus madet.

Tanta eft argumentorum 8i foli uarietas:ac differentia. CaeiarVopifcus cum caufam apud cenfo
uel rofeae tes ageret campos rofiae dixit italiae fumem efleiin quibus parricas pridie relidas gramen ope»»
riret.Sed non nifi ad pabulum probanrur.Non tame indociles natura nos efle uoluit:# uitaco»
feffa fecit etiam ubi bona certa non fecerat.Quamobrem prius dicamus crimina.

Genera terrarum. C A. V.

!Erram? amaram fiae amacram fi quis probare uelit.Demoftrant eam atrae degeneret
9 herbae. Frigidam aut retorride nata.Ite uliginofara triftia. Rubrica oculi. Argillofi
qax operi difficillimaiquaeqj raftros ac uomeres ingentibus glebis oneret: qq aliqn
non quod opeti:hoc Si frudtui fit aduerfum.lte e contrario cineracea:# labuld albi.

oelfatia

Nam fterilis denfa callo facile depreheditur:uel uno i<ftu cufpidis.Cato breuiter:atq$ ex fuo mo
re uitia determinat. Terram carioiam cauerne ue plauftro ne ue pecore impellas.Quid putamus
hac appellatione ab eo tantopere reformidari: ut pene ueftigiis quo^ interdicatfRedeamus ad
ligni cariem:# inueniemus illa:quae in tantum abhominantur uitia:andae:fiftulofae: fabrae ca-
nefcentisrexefe pumicofae.PIus dixit una fignificatione:q poffit ulla copia fermois enarrari.Eft
enim interpretatione uitiorum quada non aetate:quae nulla in ea intelligi porefhfed natura fua
anus terra.Ec ideo infoecunda omnia:atqj etiam imbecilla.ldem agru optimu iudicat ad radice
montium: planicie in meri die j excurrete:quae eft totius iraliae fitus.Terra uero teneram qus oo
cetur pulla.Erit igitur haec optima # operi fatiua.lntelligere modo libeat didam mira fignifica
tione teneram:# qcquid optari debef:in eo uocabulo inuenief.llla teperatae ubertatis.Iila mol»
lfafacilifqj culturx:nec madidamec fitiens.llla poft uomerem nitefcens:qualem fons ingenio^
Homerus in armis ab eo caelatam dixiriaddiditqjrmiraculu nigrefcentisiquis fieret in auro.llla
qua recente exquiror iprobae alites uomerem comirantes:coruicji aratoris ueftigia ipfa rodeter.
Reddaf hoc in loco luxuriae quoqj fentetia # aliqua impropofitum. Certe Cicero lux dofirina
rum altera Meliora inquit unguenta iunt quae terramrcj quae crocum lapiunt. Hoc enimmalu
it dixifletq redolent.lta eft profedo.lJIa enim erit optima:qax unguenta fapiet.Quod ii admo
nendi fumustqualis fit terrae odor ille: q qriturxontingit faepe et quieicente ea fub occalu iolis:
in quo loco arcus cxleftis deiecerit capita lua.Et cu a ficcitate continua immaduerit imbrem
emittit illum fuum halitu diuinu ex fole conceptuxui compari fuauitas nulla poffir.Isefleodoi
in commota debebit:repertufque neminem fallerac de terrae odore optime iudicabit.Talis fe»
re eft in nouahbus caela uetere filua:quae confenfu laudatur. Et in frugibus quidem fctendis ea»
dem terra utilior inteliigitur:quotiens inrerrnifla cultura quieuinquod in uineis non fit.Eoque
diligentius eligenda eftrne uera exiftat opinio eorum:qui iam italiae terram exiftiroauere laflsm.
Operis quide facultas in aliis generibus conftat e caelornec poteft arari poft imbres.aliqua uber»
tatis uitio lentefcens.Contra in bizantio africae illum centena # quinquagena fruge fertilem ca
pucmnullis cum ficcus eft arabilem tauristpoft imbres uili afello:# a parte altera iugi anu uomt
trahente uidimus fcindi.Terram enim terra emendarifut aliqui praecipiunt)fupertenoem
pingui inie£a autgrarili:bibulacg fuper humidam ac praepingueiwdemetiae operarii eft.Quid
enim poteft iperare:qui talem colit.

De terra:quam britania # gallia amat. CA VI.

Lia efttat:'o:quam britannia & gallia inuenere alendi eamiipfa quod genus uocant
margam.Spiffior ubertas in ea intelligitur. Eft autem quida terree adepsiac uelut g!a
diain corporibus ibi denfante fe pinguitudinis nucleo.

De graecorum do&rina. CA. VIL

On omifere 81 hoc graecirquid enim intentatum illisfLeucargyllion uocant candida
argyl!a:qua in megarico agro utunf.Sed tantu i huida frigidacg terra.Illas gallias bri
tanniafqj locupletantis cum cura dici conuenit.Duo gna fuerant.PIura nuperexei

- - ceri ccepta proficietibus ingeniis.Eft enim alba:ruffaxolumb!na:argyllacea:toface*

harenacea.Natura duplexiafpera aut pinguis.Experimenta utriufque in manus:ufu% geminus^

SEPTIM VSDEC1MVS 1 1 2

aut at fruges tantum alantr aut eaedem 81 pabularo.Fruges alit tofacea albarquae fi fit inter forv
tes reperta:eft ad in finitu fectilis:uerura afpera tracftatu:# fi nimia inie&a eft:exurit folurn.Pro
xirru eft rufFarquae uocatur capnumargos intermixto lapide terrae minutae harenofe. Lapis con
tunditur in ipfo camporprimiique annis ftipula difficulter caedimr propter lapides. Impendio
tamen minimo leuicate dimidio minoris q caeterae inuehitur.Infpergitur rara-.fale eam milceri
putant. Vtrucg hoc genus femel iniedfum in. 1. annos ualet:& frugum:# pabuli ubertate.

De terrarum generibus. CA. VIII

Vae pingues e fle fentiuntur.ex iis praecipue alba.PIura eius genera. Mordaciflimumj
quod iupra diximus. Alterum genus albae cretae argentaria eft.Petitur ex alto in cerv
tenos pedes acftis plerunque puteis ore anguftatis intus ut in metallis fpaciante uena.
Hac maxime britannia utitur.Durant annis.lxxx. Necg eft exemplum ulliusrqui bis
in uria hanc eidem iniecerit.Tertium genus candidae glifchromargon uocant.Eft autem creta
fullonia mixra pingui terraipabuli q frugum fertilionita ut meffe fublata ante fementem alte¬
ram laetilTunum fecetur.Dum in fruge eftinullum aliud gramen emittit,Durat.xxx.annis den*
fiot iufto. Cymini modo ftrangulat fblum.Columbmam gallia fuo nomine glauco: pelam appel
latiglebis exaratur lapidu modo.Sola gelatione ita foluitur:ut tenuifiimas bratteas facia” Haec
ex aequo fertilis. Harenacea utuntur fi alia non fit in uliginofis uerticibus:# fi alia fit:ubi hos ge
riutn folos nouimus:qui femliflimum agrum colentesrquacucg terra infra tres pedes effofia Si
pedali crafiitudine imedfa lattificent.Sedeanondiatiusannis.x.prodeft.Hedui 8L pictones cal
ce uberrimos fecere agrosrquac fine 8c oleis & uitibus utiliffima reperitur. Omnis autem marga
aratro inficienda eft :ut medicamentum rapiatur:# fimidefiderat aliquantulum. Quae primo
plus aiper a:& quae in herbas non effunditur:aIioquin nouitate quaecuqj fuerit:folum laedet.Ne
fic quidem primo ano fertilis. Interefl: 8C quali fblo quaeratur.Sicca enim humido mejionarido
pinguis.Teaiper3to alterutra creta uel columbina conuenit.

De cineris ufu:©£ de fimo:# quae lata uberiore terra faciat:# q urat. CA.IX,

na Ranfpadanis cineris ufus adeo placet:ut anteponant fimo iumetorum:quod quia le-
J uiflimum eft:ob id exurunt. Vtrocg tamen pariter non utuntur in eodem aruomec
ij in arbuftis cincre:nec quaidam ad fruges ut diximus.Sut qui puluere quocg uuas ali
I iudicent:pubefcentefcg puluerent:# uitium arborumqj radiabus alpergant.Quod
certum eft narbonenfi prouinciae 8C uindemias ^rtius fic eo coqui :quia plus puluis ibi q fol co-
fert.Fimi plures differetiae.Ipfa res antiqua.Iam apud Homerum regius ftnexagrum ita fuisma
nibds laetificans reperirur. Augeas rex in graecia excogitafie traditur.Diuulgafie uero Hercules
in Italia: quae regi fuo Stercuto Fauni filio ob hoc inuenrum immortalitatem tribuit.M. Varro
principatum dat turdorum fimo ex aufariis.Quod etiam pabulo boum fuumqj magnificat.Ne
qj aho cibo celerius pinguefeere afleuerat.De noftris moribus bene Iperare eft:fi tanta apud ma
iores fuere auiariarut ex iis agri ftercorarentur. Proximum Columella cal umbariis:mox gallina*
riis facit: natantium alitum damnaro.Caeteri au&ores colenfu humanas dapes ad hoc in primis
aduocant.AIii ex iis praeferunt hominum potus in coriorum officinis pilo madefadto. Alii per
fele aqua iterum Iargiufqj er q cum bibitur admixta.Quippe plus iam ibi male domandum eft:
cum ad ufrus illud uini homo accefleric .Haec fimt certamina quibus inuicem ad tellurem quo*
cg alendam utuntur homines. Proxime fpurcitias fuum laudat.Columella folus damnat. Alii cu
iufcuncg quadrupedis exitiofum. Aliqui columbarum praeferunt. Proximum deinde caprarum
eft. Ab hoc ouium.Deinde boum.Nouifliraus iumerorum.Har fuere apud prifcos differentiae,
^imulcg praecepta ut inuenio re tali utendfiquando & hic uetuftas uriIior:utfumcpiam eft: apud
quoidam prouincialium in tatu abundante geniali copia pecudo farinae uice cribris fuperiniici
foetore afpediuqj teporis uiribus in quadam etiam gratiam mutato.Nuper repertum oleas gau
dere maxime cinere e calcariis fornacibus. Varro praeceptis adiirit equinorquod fit leuiflimun»
fegetes alendas. Prata uero grauiore:& quod ex hordeo fiaumultaicg gignit herbas.Quidaro et
bubulo iumentorum praeferuntjouillumq} caprina Omnibus ueto afininum:quoniam Ientifli
me mandant.E contrario ufus aduetfus utruntg pronunriat.Inter omnes aure conftacnihil efle
utilius lupini iegete:priu fcg filiquetur aratro: uel bidentibus uerfemanipulifue circa radices ar¬
borum uel uitium obrutis.Etiam ubi no fit pecus culmo ipfo uel eriam filice ftercorare arbitra
tur.Cato: ftercus unde fiat:ftramenta:lupinum:paleas:fabalia:ac frondes iligneasrquemafcg e (e-
geteeuellico.Ebulum:cicutam:& ciccum falitfta herbam au<ftam:uloam<jea lufternito ouibus:

ut e graeco
uel harena

LIBER

frondemcg patrfdam. Vioca fi macruerit: farmenta fua comburito‘5! itfdem fnarato.Itemcg nBi
laturus eris frumentum:oues ibi dele&ato.Necnon Si fatis quibufdam ipfispafci terram dicit,
Segetem ftercorant:fruges:lupinum:faba:uitia,Sicut ecotrario ricenquia ucllitur: 8i quia falfum
eflthordeumtfcenugraecum: eruum.Hsec omnia fegetem exurunt : 8i omnia qux uellunrur.
Nucleos in fegetem ne indideris.Virgilius 8i lino fegete exuri:& auena & papauere arbitraf.Fi
meta iub diuo cencauo loco Kqui humorem colligatiftramento inteda ne in fole are£ant.Pa
Io e robore depado fieri iubet.Ita fore ne innafcantur iis ferpentes.Fimura mifcere terraetpluri
mum refert fauonio flante ac luna fitiente.ld pieriqj praue intelligunt a fauonii ortu fariedum:
ac februario menfe tantumicum id plera<£ fata aliis poftufent menlibus.Quocunc^ tempore fi
atteuradu ut ab occafu sequinodiali flate uento fiatduna decrefcentetac ficca.Mirura in modu
augetur ubertas affedufqj eius obferuatioe tali.

De farione arbo^;&: q> auulfione nafcuntur arbores. CA. X.

BBunde praedida ratione cteli ac terrae.Nunc de his arboribus dicemustquae cura ho
minum a fq$ arte proueniunt.Nec pauciora prope funt generatta benigne naturae gra
tiam rettulimus. Aut enim femine proueniunttaut plantis radidstaut propagine:aut
auullionetaut furculoiaut infito 8i confedo arboris trunco.Nam folia palma^ apud
babylonios fetiiata ita arbore prouenire.Trogu credidifle demitor. Quaeda pluribus generi¬
bus lerunturiquaedam omnibus. At pleraque ex iis n3tura ipfa docuit:5<: in primis femen ferere
cum decidens exceptumque terra uiuifceret.Sed quaedam non aliter proueniunt: ut caftanes:
iuglandesicaeduis duntaxat exceptis.Ex femine autem quamq diffimili ea quoque qua & aliis
modis feruntur.ut uites 81 mala atque pyra.Nanque iis pro femine nucleus: non ut fupradi&s
fcudus ipfe.Et mefpila femine nafei poflunt.Omnia haec tarda prouentu ac degenerantia 6i in-
fito reftituenda.Interdum etiam caftaneae.Quibufdam natura contra omnino non degeneran'
di quoquo modo feranturiut cupreffis:palmis:Iauris.Nanque & laurus pluribus modis feritur,
Genera eius diximus.Ex iis augufta & bacalis 8i pinus fimili modo ierutur.Baccae menfe lanua
rio aquilonis afflatu ficcante legunturrexpandunturque rarae : ne calefiant aceruo. Poftea qui¬
dam fimo ad ferendum paratas urina madefaciunt. Alii in qualo pedibus in proflue te deculcat:
donec auferatur cutis. Alioquin uligo infeftat:nec patitur nafri.In fulco repaftinato palmi altitu
dine uicenae fere aceruatim menfe martio.Eaedem 8C propagine feruntur.Triumphalifque talea
tantum.Myrti genera omnia in campania bac#s feruntur. Romae(ppaginetarenna, Democritus
& alio modo feri docerigrandifflmis baccarum rufis leuiter ne grana frangantur:eaque intri¬
ta refte circumligari:arque ita leruparietem fore denfitatis:ex quo uirgulae difFeranrur.Sic & fpi
nas farpis caufa ferunt tomice moris fpinaru rircumlita.Pilas autem laurus & myrti inopia a tri¬
matu tempeftiuum eft tranfFerre.Inter ea:quae femine feruntur.Mago in nucibus operofuseft,
Amygdalae in argilla molli meridiem foedanti feri iubentur.Gaudere eas in dura calidaque ter
ra.In pingui 81 humida mori ac fterilefcere.Serendas q maxime falcatas 81 e nouellaifimoque di
luto maceratas per triduum:aut pridie q ferantur aqua mulfa. Mucrone defigi aciem lateris.ln
aquilone fpedareiternas (imul ferendas:trianguli rarionerpalmo inter fe diftantes: denis diebus
adaquari donec grandefcant.Iuglandes nuces porredae feruntur commifluris iacetibus. Pineae
nucleis feptenis fere in ollas perforatas additis:aut ut laurus quae baccis feritur. Citrea grano 8f
propagine.Sorba femine 8i a radice planta 8C auulfioe proueniunt.Sed illa in calidis.Sorba Si in
frigidis & humidis.Natura & plantaria demonftrauit: multarum radiribus pululate fobole den
fa Si patiente matre quas enecet.Eius quippe umbra turba indigefta premitur:ut .in lauris:puni-
ds:platanis:ceia(is:prunis.Paucorum in hoc genere rami parcunt foboliiut ulmorum palmaru-
que.Nullis uero tales pulluli proueniutmifi quarum radices amore folis atque imbris in fua tel¬
lure fpaciantur.Omnia ea non ftatitn moris eft in fua locari: fed prius nutriri dari:atque in feraia
tiis adolefcereriterumque migrare.Qui tranfitus mirum immodum mingat etiam filueftresifi-
ue arborum quoque ut hominum natura nouitaris:ac peregrinationis auide eft.-fiua difceden-
tes uirus reliqunt: manfuefcuntque tradatu ceu fere dum radici auellitur plata.Et aliud genus
fimile natura ptaemonftrauit. Auulfique arboribus ftollones uixere.Quo in genere 8i cum pat¬
ui funrauelluntur:partemq$ aliquam e matris quoque corpore auferunt fecum fimbriato cor-
pore.Hoc modo planratur punicae:coryli:maii:forbi:mefpili;ftaxini:firi.In primifque uites.Co-
toneuro ita fatum degenerat.Ex eodem xuentu eftifurculos abfeifos ferere hoc primo fepis cau
fa fa&u fambucis;cotoneo;& rubis de padifMox Qi culturacmt populis:alnis: lalici : qus ud in

SEPTIMVSDEC1MVS ii $

ofrfo furculo feritur.Iam eae ibi difponuntur.ubi libeat efTeeas.Quamobrem feminarii curam
ante conuenit dici:q tranfeatur in alia genera. Nanque & huic principio eligi folum iefert:quo-
niam nutricem indulgenriorem efle:q matrem fepe conuemt.Sic ergo iiccum fuccofumcp bipa-
lio fubatffum : aduenis hofpitale : SC q fimillimum terrae in quam tranfferendum fit. Ante ora-,
nia elapidatum munitumque ad incurfum etiam gallinacei generis . Quamminime rfmofum;
ne penetrans io! exurat fibras . Interuallo fexquipedum feri ne fe inter fe contingant : 8i noce
ant . Praeter alia uitia etiam uermioia fiunt : ideo farriri conuenit fkpius: herbafque auelli.Prae
terea femina ipfa fruticantia fupputare : ac falcem pati confuefcere . Cato &/urris crates impo-
ni iubet altitudine hominis ad iolem reapiendum atque integi culmo ad frigora arcenda . Sic
pyrorum malorum^ (emina nutriri. Sic pineas nuces. Sic cuprc ffos femie fatas Sdpfas.Minimis
ici granis conftat:ut uix perfpici quaedam poflint.Non omittedum naturae miraculum. Ex tam
paruo gigni arbores:tato maiore tritici 8C hordei granome quis fabam reputet.Quid fimile ori'
ginis fuse habent malorum pyrorumcg femina^His principiis refpuetetn fecures maceriem nalci
indomitam poderibus immenfis prael3:arbores uelis turribusimurifcp impellendis arietes. Hsec
eft natura eius.HLec potentia.Super omnia erit e lachnma nafci aliquidiuv fuo loco dicemus.Er
go e cupreflb faeminafmas eni ut diximus non gignit)pilulae colledae: quibus docui menfibus
ficcantur fbleiruptaeque emittunt femen formicis mire experitunr.ampliato etiam miraculo ta-
tuli animalis cibo abfumi natalem tantarum arborum. Serif menfe aprili area aequata cylindris:
autuolgidis denfum:terraqj cribris fupercernitur pollicis crafiitudfe.Contra immane pondus
attollere fe non ualetrretorqueturque fub terra.Ob hoc parcitur ueftigiis. Leniter rigatur a folis
occafu in trinis diebus: ut aequaliter bibat:donec erumpant.Differuntur poft: annum dodranta
li filo:cuftodita tempenetut uiridi caelo ferantur ac fine aura. Mirumque didu periculum tam
tum eo dieeft:fi rorauerit quatulucunqueimbremraut fi afflauerit.De reliquo tutae funt perpe-
tua fecuritate. Aquafque poftea odere. Et zizipha grano feruntur menfe aprili.Tuberes melius
inferunf in pruno filueflri 8£ malo coroneo. Et in calabria ea eft fpina filueftrisiqusecunque opti
me& myxas recipit:uciliter & forbos.

De tranfrerendis femfnariis:& ulmis ferendis & ferobibus. CA. XI.

- Lantas ex feminario tranfferre in aliud<prius cj fuo loco ponantur : operofe praeripi

£3 arbitror: licet tranflatione folia latiora fieri fpondeat.Vlmorum prius q folio ueftia-
]3j] tur.Samara colligenda eft circa martiis Kalen.cum flauefcere incipit.Deinde biduo
— in umbra ficcara ferenda denfa in refradfo terra fuper minutatim cribrata craffitudfe
quae in cupreflis. Plautae ii non adiuuent:rigandam.Deferendae ex arearum uenis poft annum
in ulmaria interuallo pedali in unamquaque partem.Maritas ulmos autumno ferere utiliusrqa
carent femine.Nam eae e plantis ferunrur.In arbuftum quinquennes fub urbe tranfferunturraut
(utquibufdam placet)quae uicenum pedum efle caeperunr.Sulco qui nouenarius diciturialtito
dine pedum trium: pari Iatitudie:8£ eo amplius circa pofitas pedes terni undique e fohdo adag-
gerantur.AruIas id uocant in campania.Interualla exlori natura fummunrur. Aridiores feredas
in capeftribus conuenit.Populos & fraxinos qa feftinantius germinanridifponi quoque mata
rius conuenit.Hoc eftab idibus febru. plantis & ipfas nafcentes.In difponendis arboribus arbu-
ftifque ac uineis quincunciaiis ordinum ratio uulgata & neceflaria: non perflatu modo utilis:
uegi 31 afpectu grata quocuque modo intueare in ordinem fe porrigente uerfu. Populis eadem
ratio femine qua ulmos ferendi: tranfferedi quoque e feroinanis eadem 8C filuis.Ante omnia igi¬
tur in fimilem trafterri terram aut meliorem oportet. Nec e tepidisraut praecocibus in frigidos:
aut ferotinos fitus:ut neque ex iis in illos. Praefodere fcrobes ante(fi fieri pofTet)tanto: donec pi
gui ceipite obducantur. Mago ante annum fieri iubet:ut folem pluuiaique cobibant: aut fi con¬
ditio largita non fittignes in medio fieri ante menfes duos:nec nifi poft imbres in his feri. Altitu
dinem earum in argilloforaut duro folo trium cubitorum efle in quaqj partem.In prunis palmo
ampfius:& ubiqj caminata fo fibra ore compreffiore fint. Nigra uero terra duo cubita 81 palma
quadratis anguhs. Eadem menfura graeri audfores confentiunt:non altiores quino femipede et
fe deberetnec latiores duobus pedibus. Nufq uero fefquipede minus a!ros:quoniam in humido
fblo ad uicina aquae perueniat. Cato fi locus aquofus fit inquitilatas pedes ternos.In faucibus
imifip palmum & pedemraltitudine quattuor pedum.eas lapide confternitaut fi non fit perticis
falignis uiridibus.Si nece eae fint: farmentisrita ut inaltirudine femipede trahantur.Nobis adiis
cienid uidetur ex praedi&a arborum natura;i*t altius dimittantur eaeiquae fumma tellure gau-

q iii

UBER.

dentuanq fraxfnasrolea.Haec 8C fimilia quaternos pedes oportet demitti. Caereris fit eft:fi alti,
tudinis pedes ternos effecerint. Excide inquit radicem iftam Papyrius curior imperator ad ter.
rorem prenefhno^e pratoris.Deftringi fecurius fe tefte: innoxiu abradi partes: quae fe nudaue.
rint terra. Aliqui lapides rotundos iubiici malunt:qui 8c contineant humorem:& tranfmittant.
Non item planos facere:& a terreno arcere radicem exiftiroanres.Glarea fubftrata inter otraqs
fententiam fuerit. Arborem nec minore bima nec maiorem trima tranfTferri qutdam praeripiut.
Alii cum annum impleat. Cato crafliorem quinqj digitis non omifit.Ideait attinerermeridiana
caeli partem fignare in cortice:ut tranflata iifdem & afluetis ftatueretur oristne aquiloniae meri
dianis oppofitae folibus finderenf:8£ algerent meridianae aquilonibus.Quod e diuerfo afiedat
etiam quidam in uite ficoq; permutantes incontrarium.Denliora enim folia ita fieri:magifque
protegere fruffium 5 C minus amittere: ficucp fic etiam fcanfilem fieri. Piericg id demum cauf nt:
ut plaga deputari cacuminis meridiem fpedfer: ignari fifiuris nimii uaporis opponi. Id qoidein
horam diei quintam uel odtaua fpectare maluerim. Aeque latet non negligendu: ne radices mo
ra inharefeantme ue a feptentriombus:aut ab ea parte caeli u% ad exortu brumale uento flante
effodiantur arbores:aut certe non aduerfie iis uentis radices pbcantur. Propter quod emoriunf
ignaris caufie agricolis.Cato ocs uentos 8C imbrem quocg in tota tranfiatione damnat. Et hoc
proderit q plurimu terra in qua uixerintradiribus coha:rere:ac tora cefpite circul-gari.Cu ob
Id Cato in corbibus tranfferri iubeat Proculdubio utiliflTime quide fumma terram cctenruseft
lubdi.Quidam punicis malis fubftrato lapide non rumpi pomu in arboribus tradunt.Radices
inflexas poni melius. Arborem ita Iocari:ut media fit torius fcrobis neceflarium.Ficus fi in fcyl.
laibulborum hoc genus eft.ferifunocifljme fore traditur pomu m:ne<j uermicularioni obnori
um.Quo uitio non carent reliqua poma timilirer fita.Radicum eius magnam adhibendam cu
ram ut excptas appareat:non auulfas:quis dubitetfQua ratione SC reliqua confefla emittimus.
Sicuri terram arca radices feftucato fpiflandam.Quod cato primum in ea re efie cenfet.PIaga
quocj a trunco oblimi fimo:& foliis praeligari pracipiens.

De interuallis plantanda^ arbore:# umbris:8£ ftilliridiis:& ubi plantari debeant. CA, XI!.
nr^-.Vius lori pars eft ad interualla pertinens. Quidam punicas:& myrros:& lauros defio
j5 ga || res feri iuflerunt.ln pedibus tamen nouems. Malos amplius paulo:ue! magis etism
|| |lpyros:magif<jj: amygdalas:# ficus. Quod optime diiudicabit ramorum amplitudinif

r- ratio:Iocorumq;:& umbra cuiufqj a1rboris:quoniam has quoque obferuari oportet.
Breues funtquamuis magnarum arbo^:q> in orbem ramos rircinemrut in malis pyrifqj.Eatde
enormes ceralisdauris.Iam quaedam umbrarum proprietas.lugladiu grauis SC noxia:etiam capi,
ti humano:ommbufq? iuxra fetis.Necat germina 8C pinus: fed uentis utracp refiftit; quoniam SI
proteda uinearum ratione eget.Still : cidiapinus iquercus :il icis ponderolimma.NulIum cupref.
fi:umbra minima:# in fe circumuolura.Ficogi leuis:quamuis fparfa: ideoqj inter uineas feri no
uetantur. Vlmorum !euis:etiam nutriens quaecucg opacat.Sed Artico haecquoc^ ui detur e gra.
uiffimistnec dubiro fi emittantur in ramos.Conftridt:<£ quidem ulmi noxiam efie non arbitror,
lueunda SC plarani quaquara crafia. Licet gramini credere non (oli:haud alia laetius operiete ro.
ros.Populo nulla ludentibus foliis, Pfguis alno:fed pafcensfata.Virisfibi fuffirit:mobili folio:
iadhtuqj crebro folem umbra temperans. Eodem graui protegens in imbre. Omnium fere le.
uis umbra-quo^i pediculi Iongi.Non faftidienda haec quotg fcientia:atqj non in ultimis ponen
da:quando quibufq} faris umbra:aut nutrix aut nouerca eft.Iuglandium quidem pfnorumque
& picearum:# abietis quaecunque attigere:non dubie uenenum eft.Sfillicidii breuis diffinitio
eft.Omnianrqoar proiedfu frondis ita diffundunf :ut per ipfas non defluant imbres:ftilla fatua
eft.Ergo plurimum intererit hac in quaefiione terra in qua feremus:in quarum arbores quafqt
alat.latn per fe colles minora quaerunt interualla. Ventofis locis crebriores feri codurit.Olea tn
maximo interualloide qua Catonis in italia fententia eft.ln.xxy.pedibus minimum : plurimum
xxx.feri.Sed hoc uariatur locorum natura.Non alia maior in betica arbor. In africa uero fides
penes auftoreferit.Miliarias uocarf multas narrat a pondere olei quod foant annuo proaentn.
fdeo.lxxv.pedes Magointeruallo dedit undiqy.etiam in macro fblo:ac duro:arcj5 uen tofo. Cum
minimura.xlv.Betica quidem uberrimas mefles inter oleas metit.lllam infeitiam pudendam ef
fe conueniet:# adultas inter fefe Ju&ari iufto plus:# in fene&am pracipirare:aut pleruncg ipfis:
qui pofuere coarguenbus imperitiam fuam totas excidere.Nihil eft foedius agricolis:quamge.
ftae rei poenitenriaimulto latn ut praeftet laxitate delinquere.

SEPTIMVSDEC1MVS 124

Qu ?c arbores tarde erefcant:® quae celeriter:® de fabiria. CA. XIII.

Vardam autem natura tarde crefcunt:® in primis femine tantum nafeentia:® longo
aeuo durantia At quae cito occiduntraeloria funt:ut ficus:punica:prunus:malus‘py.
rus:myrtus:falix:3£ tamen antecedunt diuiriis.ln trimatu enim fere indpiunt often. a! diutinis
_____ dentes 8i ante.Ex iis lentifiima.Oriflima omnium cypirus & fpeudocypirus frutex
Protinus enim floret: femencg profert. Omnia ueto celerius adolefcunt dolonibus ablatis:una.

<5 in fhrpem redactis alimentis. Eadem natura & propagines docuit.Rubi nan^curuari gracili

rate ® fimul procerirare nimia defiguntrurfus in terram capita.Iterumqj nalcutunex fefe reple'

turi omniatni refiftat culcura:pror fus ut poffint uideri homines terrae caufa geniti:Ita pef&ma at uel homi

q; execranda res propaginem tame docuicatqj radicem acquiri uiridem.Eadem autem natura

eft hederis.Cato propagari pr^ter uitem tradit ficum:oleam:punicam:malorum genera omnia.

Laurum:prunos:myrcus:nuces axKlb.aar.5i preneftinasipIatanum.Propagationum duo genera:

ramo ab arbore deprefTo in fcrobem quattuor pedum quoquo:® poft biennium amputato fle-»

xu:planta<£ tranflata poft trimatumrquas fi longius ferre libeanin qualis ftatimiaut uafis fictili.

bus defodere propagines aptifTirnum:ut in iis tranfferantur. Alterum genus luxuriofius:radices

in ipfa arbore folli citando eraiedtis per uafa fi&iliaiuel qualos ramis terraqj circumpa<3is:atque

hoc blandimento impetratis radiabusrinte r porna ipfa ® cacumina(in fumma enim cacumina

hoc modo petuntur audaci ingenio)arboreahalongea tellure faciedi. Eodequo fupra biennii

ipario abfcifia propagfe :8C cum qualis illis fata. Sabina herba prop3gine feritur &' auulfione. T ra

dunt fece uini aut e parietibus latere tufo mire ali.lfdem modis rolmarinum ferut:® ramo:quo

niam neutri femen Rododendron propagine Si femine.

De fatioe arbori 3C infitioe:® quo inuenta fit tenera inferendi tplaftratio. CA. Xlllf.

Emine quocg inferere natura docuit raptim auiu fame deuorato: folidoq; & alui te.
pore madido cum fcecundo fimi medicamine abiedlo in mollibus arborum lecticis:

8i uentis faepe tranflato in aliquas corticum rimas. Vnde uidimus cerafum in falicet
platanum in Iauro:laurum in cerafo:® baccas fimul difcolores.Tradunt 8i monedu.
lam condentem femina in the fauros cauerna^ eiu idem rei praebere caufas.Hfc nata inoculatio
furoriae fimili fiftula aperiendi in arbore oculu cortice excifotfemencg includendi eadem fiftu.

Ia fublatum ex alia.In ficis anrem 3i malis hsec fuit inoculatio antiqua. Virgiliana quaerit linum
in nodo germine expulfi corricisigemmacg ex alia arbore includit. Et ha&enus natura ipfa do.
caft.Infitionem autem cafus magi fler alius:® pene numerofior ad hunc modum. Agricola feda
his cafam lepis munfmeto cingesiquo minus putrefceret fudesrlime fubdidit ex hedera. At illae
uiuaci oaorfu appraebenfae fuam ex alieno fecere uitanKapparuirqj truncum efie pro terra. Au.
fertur ergo ferra aequaliter fuper fidestlaeuigatur falce trucus.Ratio poftea duplex.Et prima in.
rer corticem lignumcg inferendi. Timebant prifci truncum findere.Mox inforare aufi medio*

Ipficg medullae calamum imprimebant unu in ferentes. Necg enim plures cupiebat medullafub.
nlfor.Poftea ratio uel fenos adiecit mortalitati eo^: ex numero fuccurrere perfuafa per media
truco leniter fifTo:cuneoqj renui fifluram cuftodiente:donec cufpidatim decifus defcendat in
rimam calamus. Multa in hoc feruada. Primum omniu quae pariatur coitum talem arbor:&ca
ius arboris calamus. Varie quoqg ® non iifdem parribus.Subeft omnibus fuccus. Viribus fici%
inedia ficciorafSt e fumma parte coceptusddeo illinc furculi petutur.Oleis circa medias fuccus:
inde ® furculi. Cacumina fitiunt.Facillime coalefcunt:Quibus eadem corticis naturaiquseq; pa
riter florentia eiufdem horae gignationem fuccorumcp focietatem habent.Lenta enim res quo.
tiens h umidis repugnant fi ccaj mollibus corticum duti.Reliqua obferuatio ne fifiura in nodo
fiat.Repudiat quippe adueam inhofpitalis duriria:ut in parte nicidiffima ® longior multo tri.
bus digirisme obliqua: ne tranflucens. Virgilius ex cacumine inferi uetat.Certumcg eft ab hume
ris arbo£» orientem ariliuum fpedtantibus furculos petendos:® e feradbus:® e germine nouel.
loinifi uetufbe arbori inferantur.Ii enim robuftiores efie debent. Praeterea ut prsegnantesthocc
germinatione turgeo tes:6f qui parere illo fperauerint anno. Bimi uticp ncc tenuiores digito mi.
nimo.Inferuntnr aut 3i inuerfitcum id agirurut minor altitudo in latitudinem fe fundat. Ante
oia gemantes nitere couenfet:nihil ufq ulcerofam efie aut retorridum.Spei fauet medulla calai
comimffurae:fi in matre ligni corticifque iungatur.Id enim fatius q foris cortid aequari. Calami
exacutio medullam ne nudet:Tenui tame fiftula detegat:ut faftigatio leui defcendat cuneo tri.
bus non amplior digitis. Quod facillime contingit tindum aqua radentibus: ne excutiatur in

q iiii

: : "tlBER

umtotnc cortex a ligno decidat alterutri.Calamus ad corticem ufcj luam depriiratar.Ne Ia»,
tur du deprimirur:ne ue cortex replicetur in rugas.Ideo lachrymantes calamos inferi non opot
ret.No hercule magis q aridos:qa illo modo labat huore nimio cortex. Hoc uitali defe&u neo
humefeit neqj concorporat.Id etiam religionis feruantmt luna aefcente calamus utraq depn.
ma£ manu.Et alioquin in hoc opere duae fimul manus minus nituntur neceilario rc mperamen
to. Validius enim demifli tardius ferunt; Fortius durant-Contrarium ex diuerfoine hifcatnimi
um rimailaxeq? capiatraut ne parum exprimat:aut coropreflum necet.Hoc maxime praecauen,
dumrut praeualide accipientis trunco in media fiiTura reliquatur, Quidam ueftigio fi fiurae fal¬
ce in truncis fadfo felice praeligant marginem ipfum.Poftea cuneos figunt continente uinculoli
bertatem dehifcendi.Quaedam in piatarioinfita eodem die tranfferuntur. Si craffior truncus
*nferatur:intec corticem Si lignum inferi melius cuneo optime ofleome cortice rumpatur laxa.
to.Cerafi libro dempto finduntur.Hae folae &i poft brumam inferuntundempto libro habet ue
luti lanugine: q fi comprehendit infitumiputrefacit.Incolumi cuneo adadura utilifiiroe aflrin-
gitur.lnferere aptiffimum q proximum terrae patiatur nodorumitrucicg ratio. Eminete calami
fex digitorum longitudine non amplius debent. Cato argillae uel cretae harenam fimumqjbu,
bulum admifceriiatqj ita ufep ad lentorem fubigi mbetndeg interponi 8i circulini. Ex iis qua:
commentatus ethfadle apparet illa aetate inter lignum 8i corticemmec alio modo inferere (oli,
tostaut ultra latitudinem duum digitorum calamos demirrere.Inferi aure praecipit pyra ac ma.
Ia per uer :8i poft (oiftitium diebus.l.poft uindemiam.Oleas autem 8i ficos per uer tantum luna
fitienre:hoc eft ficca.Praeterea poft meridienmac fine uento auftro.Mirum non contentus infi
tum munifleiut di&um eft:3i cefpite ab imbre.-frigoribufqj protexi fTe:ac mollibus bifidorum
uiminum fafeibusdingua bubula(herbae id genus eft)infuper obtegi iubeneam^ illigari opetta
ftramentis.Nunc autem abunde arbitretur paleato luto libro farcire duos digitos infito extan
te. Verno inferentes tempus urget : inciratibus fe gemmisipraeter q in oleatcuius drutifiime ocu
Ii parturiunt:minimumqj fucci habent fub corticerqui nimius infitis nocet. Punicam uero & fi,
cum qq alias ficca fint recraftinare minime utile.Pyrum uel florentem inferere Jicet:&inma„
ium quoque menfem protendere infitionem.Quod fi longius afferantur pomorum calami ra,
po infixos optime cuftodire fuccum arbitrantur.-Seruarfque inter duos ibrices iuxtariuosuel
pi fanas utrinque terra obftrudos. De uite infereda. CA. XV.

BItium uero in ferobibus ficris ftramento opertos: ac deinde terra obrutosmt cacumi,
ne exiftant.Cato uitem tribus modis inferit.Praefedam findi iubet per medullamiin
eam furculos exacutos ut didam eft addi:meduilas iungi. Altero fi fefe uites contin,
gantmtriufq} in obliquulatere cotrario adrafo iundis medullis colligari. Tertiu ge,
nus eft: terebrare uite in obliquum ad medulIa:calamo% addere longos pedes binos : at<j ita
ligatum infitum intritacg illitum operire terra calamis fubredis.Noftra aetas correxit ut gallica
uteretur terebra:quac excauatmec urit:quoniam aduftio omnis hebetat: atque ut gemmafeere
incipiens ligetur calamus.Nec plus q binis ab infito emineat oculis ulmeo uimine alligatusibi,
naque circundatetur acie a duabufpartibusmt inde potius diftillet humor:qui maxime uites in
feftat.Deinde cum eualuiffent flagella pedes binosjuinculum infiti incideretur ubertati cfaffitu
dine permifla. Vitibus mferedis tempus dedere ab aequinodio autumno ab germinationis ini
tia.Satiuae plantae fiiueftrium radicibus inferatur natura ficcioribus.Si enim fetius filueftnbus
in ferantur: degenerant infernatem. Reliqua caelo conftat. Aptiflima infitis ficcitas. Huius enim
remediu appoficis fidilibus ualis modicus huorp cinere diftillat.Inoculatio rores amat leues,
De emplaftratione. CA, XVI.

■ Mplaftri ratio Si ipfa ex inoculatione nata uideri poteft.Craflo autem maxime corti
ci conuenit ficut eft ficis.Ergo amputatis omnibus ramis ne fuccum auocet.Nitidif,
fima in parte quaque praecipua cernatur hylaritasiexempta feutula ita ne defeendat
ultra fertum corna imprimituriex alia cortex par cum fui germinis mama : fic com
page denfata ut cicatrici locus non fit:Si ftatim unitas fiatmon humorem n5 afflatum recipies;
nihilominus tamen 8i luto munire di uincuio melms.Hoc genus non pridem repertum uolun
qui tiouis moribus fauent.Sed id etiam apud ueceres graecos inuenitur:3i apud Catonemiqui
oleam ficumque fic inferi iuffit menfura etiam praefinita fecundum refiquam diligentiam fuara
Cortices fcalpro excidi quattuor digitorum longitudine:3i trium latitudie:Atqueita coagroe
tari Si illa fua ittita oblini .Eadejn ratione Si in malo.Q^idam huic generi mifcuere fifiuraro ia

SEPnMVSDSCIMVS

*2*

ritibus exempta cortice thefleila iurculo a latere plano adigendo, Tot modis infitam arborem.

Vidimus iuxta tyburtes tyliam omni genere pomorum honultam alio ramo nucibusralio bac-
ris:a!iunde uite:ficis:pyris:pumcis:malorumque generibus.Sed huic fuit breuis uita. Nec t3tne
omnem experimentis aflequi naturam pofTumus.Qusdam enim nafci mfi fponte nullo modo
queunt.Eaque immitibus 8C defertis tantum locis prouemunt.Capacilfima inftrorum omnium
dicitur platanus: poflea robur. Verum ucraque iapores corrumpunt. Quadam omni genere in-
feruntur:ut ficus 3C punicae. Vitis no redpit emplaftra:nec quibus tenuis ac caducus nmofulque
cortex. Neque inoculationem ficcae aut humoris exigui fertilifiima omnium inoculatio:pofte3
«nplaftratio.Sed utraque infirmiflima:& quae cortice nituntur tantutmuel leui auraodiSme
deplantan rur :in ferere firmiffimum 3 ( fbecundius q ferere.

Exemplum huius rei. ^ CA. XVII.

I On eft omittenda raritas unius exepIi.Corelius eques romanus.Attefte genitus in-

Si feruit caftaneam fuometipfem iurculo in neapolirano agro.Sicfadaeft caRaea quae
ab ipfb nomen accepit inter laudatas.Poftea haeres eiufdem libertus corellianam ite
/ ruro inferuit.Haec eft inter eas diflferentiaulla copiofior.Haec corelliana melior.Reli
qua genera cafus ingenio fiio excogitauitrac defrados ferere ramos docuincum pali deflixi ra¬
dices ccepiffent. Multa fic feruntur.ln primifque ficus:omnibus quidem aliis modis nafces: prae
terq talea.Optime quidem fi uaftiore ramo pali modo exacuto adigatur alte exiguo fuper terra
relido capite:eoque ipio harena cooperto.Ramo feruntur 8i punica palis laxato prius meatu:
item myrtas . Omnium horum longitudine trium pedunucraflitudine minus brachiali.Cor-
tice diligenter feruato: trunco exacuto,Myrtus 8C taleis feritur.Morus talea tantumiquoniam in
ulmo eam inferi religio fulgurum prohibet.Quaproprer de talearum fetu nunc dicendum eft. uel rame
Seruandum in eo ante omniaiut taleae ex feracibus fiant arboribusrne curuaeme fcabrae: aut bi
furcae : ne tenuiores q ut manum impleant : ne minores pedalibus : ut illibato cortice : atque
ut fedara inferior ponaf femper :& quod erit ab radice : accumuleturque germinatio terra:
donec robur planta capiat.

De cultura talearum:& quibus temporibus inlttio fiat. CA. XVIII.
ri Vae cuftodteda £ talea^i cultura Catoiudicauerit: ipfius uerbis optfe pcipiemus.T a-
* [eas oleaginas:qs in ferobe faturus eristtripedaneas facito.Dihgeterque tradatorne li
ber laboret:cu doIabis:autfecabis.Qi}as in feminario fatueus erisrpedales facito.fias
fic inferitotlocus bipalio fubadus fit: benequegluttus.Cu talea demittis pede taleam
opprimito. Si papt defecdattmaleo aut mateola adigito:cauecoq$ ne lib^> fcindas. Cu adigisrpa-
Io prius Iocu feceris quo talea demittas.Ita melius uiuertaiea.&t obi trimae funt:tu denique cu
rae finttubi Uber fe uertet.Si in ferobibus aut in fulcis feras:tetnas taleas ponito. Eas diuancato
fap terra: ne plus qctuor digitos tranfuerfosemineayuel oculos ferito. Diligenter eximereolea
oportet: 3i radices q plurimas cu terra ferre. Vbi radices bn operueris:calcare bn:ne gd noceat.

Si gs quaerat quod rps oleae feredse fit: agro ficco p fe roemeiagro laeto p uer. Oliuetu diebus.xy.
anaeqnodiu uernuicipito putar.Ex eo die dies.xl.rede putabis.Id foc mo puratoQua locus
rede ferax erit:q arida erut:& fi qd uetus lterfrcgerit ea oia eximito. Qua locus ferax no erit:id uelide oxa
plus cocidito;aratoqjbn:enodatoque.StirpesIaeues£acito:circum oleas autuno ablaqueato:# ea
ftetcus adurito. Qui oliuetu faepilTim? SI dlnvfime mifcebit:is teuiffimas radices exarabit.Ra. ud adigito
dices fi lurfum abibuticraffiores fei;3£ eo in radices uires oleae abibut.Quae gna olearum uel i
quo gne terr^ uiuere 8C feri debeat:fpedarique oIiueta:diximusinr5eolei.Magoin colle & fic
cis:# argilla:# inter autumnum:^ bruma ierx mflk.In craiTo auc humido aut fubriguo a mefle
adbruma.Quod precepifTe eu afncae intelligif .kaliagde nuc uere maxfe ferit.Sed & autuno
fi libeat. Poft aequinodiu.xl.diebus ad uergiiia^: occafum.xiiii.foli dies funt:quibus feri noceat.

e.Olea ubi quercus effoffa fit male ponif :qm
oermesrq raucae uocan£:in radice quercus nafcunf# tranfeut.No inhumare taleas aut ficcare:
prius q feran£:utilius copertu. Vetus oliuetu ab aequinodio uerno intra uergilia^ exortu inter
tadialternis annis melius inuentu.ltem mufeu circimdare radici. Circunfodiaut omnibus an
nisalblfhtlo duu cubito^» ferobe pedali altitudie.Stercorari tertio anno. Maga ide amygdalas
ab occafii ardori ad bruma feri iubet,Pyra n eode tpe:qm n xque oia fioieat.Eade ob!5ga aut

UBER

rotuda ab occafu uergiliarum ad brumam.Reliqua genera media hyeme ab occafu fagittae fub.
folanutn aut feptenrrionem ipediantia.Laurum ab occafu aquils ad occafum fagitts. Confelfe
enim de tempore ferendi aeque ro eft uere 8i autumno.Id ex magna parte fieri decreuere.Eft&
alia hora circa canis ortus paucioribus nota:quoniam non omnibus locis utilis pariter intellL
gitar.Sed haud omittenda nobis:n5 tradius alicuius ronem:uerum natura: potius indagatibus.-
In cyrenaica regione fub etefiarum flatu conferunt.Necnon di in graecia oleam:maximein laco.
nia.Co infula Si uites tunc ferit.Caeteri apud graecos inoculare & inferere non dubitant.Sed ar.
borem non ferunt. Piun.mumcg in eo locorum natura pollet.Nanq; in aegypto omni ferunt me
fe:& ubicucg imbres aritiui no iunt:ut in india di aethiopia.Nece{Tario poft hsc autumno feruf
arbores. Ergo tria tempora eadem germinationis uer &Lcanis ar&uriqj ortus. Netj enim aialiu
tantum eft ad coitum auiditasrfed multo maior eft terne ac latorum omniu libido.Qua tempe
ftiue uti plurimum imereft coceprus. Peculiare utiqj in infitis:cum fit mutua cupiditas utrinqj
coeundi.Qui uer probancrab aequinodtio ftatim admittunt: praedicantes germina parturireno
faciles corticu efie amplexus. Qui praeferunt autumnu:ab ardturi exortu:quoniara ftatim radi,
cem quanda capiant:&: ad uer parata ueniantratq; non protinus germinatio auferat uires.Quac
dam tamen ftatutum tempus anni habent ubiqyut cerafi di amygdala: arca bruma ferendi uel
inferendi.De pluribus locoije fitus optime iudicabit.Frigida di aquofe uerno coferi oportetSic
ca Si calida autumno.CojEi, quidem italia: ratio tepora ad hunc modum diftribuit.Moraabidi
bus februariis in squinodhumtpyra in autumnuro:ita ut brumam. xv.ne minus diebus antece.
dat.Malis aeftiuis cotoneis.Item forbis:prunis poft media hyeme in idas februarias. Siliquae
graecae di perfici ante bruma p autumnum. Nucibus iuglandi di pineae 5i auellans grxcae atque
caftaneae a Calen.marriis ad idus eafdem.Salicugewftae circa martias Cale. Hanc i ficcis femine:
illam inhumidis uirga feri diximus.

Quae arbores focietate gaudeat:& de difciplina ablaqueadi:& accumulandi. CA. XIX.

St etiam nuc noua inferendi rariome quid fdens quide praeteream:quod ulquainoe
nerim a Columella excogitata:ut affirmat ipfe.Qua uel diuerfee infotiabilefq; nara,
rae arborum copulentur: ut fici :atcp oleae.luxta hanc feri ficu iubet:non ampliore in
teruallo q ut contingi large pofTmraroo oleae q maxime fequad:arq{ obedituro.Ed
q; omni interim tempore edomari meditatione, curuandi.Poftea fico adepta uires-quodeuem»
re trimaerarqj utiqj quinquenni fbletidetnicata fuperficie ipfeqj deputatarut dnftu eft adtafoca
cumine defigi in cruce fici cuftoditu uinculisrne euruatura fugiat Jta quodam propaginum in(i
torumqj temperamento triennio communi inter duas matres coalefcere.Quarto annoabfciflu
totum adoptantis eflemondum uulgata ratione haud mihicerte fatis comperta. Geterumea.
dem illa de calidis ftigtdiicg 8i humidis & ficcis fupradida ratio di fcrobes fodere monftrauit.
In aquofis enim neqj a itos neqj amplos fecere couenit. Altos aeftiuofo folo 8i ficco:ut q maxime
accipiant aquam:contineatqj. Haec 8C apua ueteres arbores colendi ratio eft.Feruentibus enim
locis accumulat aeftate radicesioperiuntqyne folis ardor adurat. Aliubi ablaqueat: perflatufque
admittunt.lidem hyeme cumulis a gelu umdicant.Contra illi hyeme aperiunt: humoremqj fi/
tientibus quaerunt. Vbicuqj circunfbdiendi arbores ratio in circuitu pedes in orbem ternosine
qj id in pratis:qnando amore folis humorifqj in fumma tellure oberrant. Et de arboribus hac
quidem fructus gratia ferendis inlerendifeg in uniuerfum fint dida.

De falicto di harundfneto:& caeceris caeduis ad perticas:palos. CA. XX.

njlnc reftat rarum raciorquae propter alias ferunf mineas maxiroe:c£eduo Iigno.Princi.
jparu in iis oprinent felices: quarum latio fit loco madido tamen refoflo duos pedes
di femipedem:talea fefquipedaliiuel pertica:quae utilior quo plenior. lnteruallo ee pe»
Ides fenos trimae pedibus binis a terra:puta;ione coercentur:utfic fein latitudinem
fundant:ac fine fcalis tondeanf.Salix enim fecundior eft quo terrae propior.Has quocpofbus
annis cofbdi iubet mefe aprili.Haec eft uiminaliu cuItura.Perticalis di uirga :8i talea ferit foflii.
ra eade. Perticas ex ea iuftu e caedi qrto fere anno.Et eae aut fenefcentiu propagine farciut locu.
Pertica imerfa ac poft annum recife.Salids uuninalis iugera fingula fuffi ciu nt. xxr.uinese iugeri
bus.Eiufde rei ca populus alba ferif bipedaneo paftinanmlea fefquipedali biduo ficcata palmi,
pede interuallo:terra fuperinieda duo^i cubitorum craflitudine.Harundo etiamnu dilutiore
q hae lolo gauderiSerif bulbo tadiristque alii oculu appellant dodrentali fcrobe: iteruallo duu
pcdu & fermpedis;refiatur<$ ex fefe uetere harudineto exftirpato;qd' utilius repertu qcaftrare

SEPTIMVSDECIMVS 126

ficut antea. Nacg inter (e radices ferpunt:mutuoqj difcurfu neeantur.Tempus inferendi prius q
oculi harundinum intumefcant ante Kalen-martias.Crefcic ad brumam ufqj: definirqj cum du
rsfcere incipit. Hoc lignum quod tempeftiua habet caefura.Et hanc aut quoties & uinea fodic.
dura putant. Seritur 5C tranfuerfe non altera condita.Erumpuntcj fingulis oculis totidem plan
tz.Seritur 8C deplantata pedali falco binis obrutis gemmis: ut tertius nodus terra attingat pro
no cacumineme rores concipiat. Caeditur 8C decrefeete luna. Vineis anno ficcata utilior q uiri-
dis.Caftanea pedamentis omnibus praefertur facilitate tra (Satus: perdurandi peruicada: reger-
rainarione caedua uel falice laetior. Quaerit folum fadle:necn5 harenofum: maximecp fabulum
huraidum aut carbunculum:uel tofi edam farinam qualibet opaco feptetrionalicg 8i praefrigi- .
do fitu:uel etiam dediui.Recufat eadem gallicam rubricatmcretamromnemqj terrae fecundis
tat em: leri nuce diximus: fed nifi ex maximis non puenir.nec nifi quinis aceruatim fatis. Perfrin
gi folum debet fupra ex nouembri roenfe in februarium : quo folutae fponte cadunt ex arbore:
a tcp fubnafcuntur. Interualla fint pedalia undicg fulco dodratali.Ex hoc feminario tranflferun-
tur in aliud bipedali interuallo plus biennio.Sunt & propagines nulli quidem faciliores.Nuda
taeniro radice:tota in fulco profternituri Tunc ex cacumine fupet terram relido renafcitur 81 uel uiuira^
alia ab radice.Sed tranflara nefcit hofpitarupauetqj nouitatem. Biennio fere poftea profilit.ldeo d<ce
nuribus potiufq radice plantaria caedua impletur. Cultura non alia § fupra didis fodiedis fup-
putandifep per biennium fequens.De caetero ipfa fe colit umbra dolones fuperuacuos enecan¬
te. Ceditur intra feptimum annum.Suffidunt pedamenta iugeri unius uicenis uinearum iugeri
bus: quando etiam ea bifida ftirpe fiunt:durant<j ultra alteram filuae fuae caefuram. Aefeulus &
militer prouenit esefurattriennio fenior: minus morofa nafci.In quacuncj terra feritur : nafdtur
e balano fed non nifi aefcuIi:fcrobe dodrantali:interuallis duorum pedum feritur leuiter quater
anno.Hoc pedamentum minime putrefcitrlaefumqs maxime fruticat. Praeter haec funt caedua
qus diximus:fraxinus:laurus:perlica corylus: malus: fed tardius nafcuntur. Terram defixa uix uelansyg*
toleranttnon modo humorem. Sambucus cotra firmiffima ad palum:taleis feritur ut populus, dalus
Nam de cupreflo fatis diximus.

De culturis 81 dilciplina excolendarum uinearum. CA. ^XXI.

aT praedicis uelut armamentis uinearum:relbt ipfarum natura praedpua tradeda cu
ra. Vitium furcnli 8i quarundara arborum:quibus fungofior intus natura efbgemcu
latis ramorum nodis interfepiut medullam.Ferube ipfae breues:& ad fumma breuio

_ _ res articulis uticg duobus internodia includunt. Medulla liue illa uitalisaia eft ante

fe tendit longitudinem impellens qua diu nodi peruia patet fiftula. Cum uero concreti ademe¬
re traiitum:repercufa erumpitrab ima fui parteriuxta priorem nodum alternis lateru femper in-
guinibus:ut dieftum eft in harundine:ac ferula:quorum dextrum ab imo intelligitur articulo:
leuum in proximo:atque ita pernices. Haec uocatur in uite geroma:cum ibi cefpitem fadt. An¬
te uero qua faciat in con cauo oculos:8£ in cacumine ipfo germen.Sic palmites: nepotes:uu*:fo
lia: pampini: gignuntur. Mirumque firmiora effe in dextra parte genita. Hos ergo: in furculis
nodos cum feruntur: medios fecare opottetrita ne profluat medulla : 8i in fico quidem dodra-
tales paxilli folo patefadlo feruntur: fic ut defcendant:quae proxima arbori fuerint. Duo oculi «. =

extra terram emineant. Oculi autem in arborum furculis propriae uocantur: unde germinant.

Haede caufa & in plantariis aliquando eodem anno ferunt quos fuere laturi fru&us in arbo.
re:cum tempeftiue fati praegnantes inchoatos conceptus aliubi pariunr. Ita faras ficos terno an
no tranfferre factle.Hoc pro fenefeendi celeritate attributum huic arbori:ut citiffime proueni-
at. Vitium numerofior fatus.Primum omnium nihil feritur ex iis nifi inutile 8i deputatum in
fermento. Opputatur autem quicquid proximo tulit frudum. Solebat capitulatus utrinquee
duro furculus feti:eoque argumento malleolus etiam uocatur nunc. Poftea auelli cum fua cal¬
ce coeptus efbut in fico: neque aliud eft uiuacius.Tertium genus adiecftum erianum expeditius
fine ca!ce:quod fagittae uocanturrcum intorti pangurur.ld.n.cu dedfi nec intorti trigemes. Pio
res aut ex eode furculo hoc mo fiut.Serere e papinariis fegitras fterile eft:no nifi faecudas opor¬
tet, Quie raros habent nodosiinrfae eundae iudicantur. At denfitas gema^e fertilitatis indidit e*

Quidam feri uetat nifi eos:qui floruerint furculos.Sagitras ferere minus utile: qm in tranffere-
do facile rumpif quod intortu fuit.Serunf pedali no breuiores logirudine quinqj fex ue nodo
runs. Pauciores tribus gemmis in hac menfura efle non poterunt.lnferi eodem die qoo putanf:

«ililfinaa.5i multo poftea necefle fit fereie cuftoditos uti praecipimus oportet caueri utiqj ne

LIBER

fextra terram pofiti Iole inarefcatruetoue aut frigore hebetenturiqui diutius in ficco fuerint pii <
ufquam ferantur in aqua pluribus diebus reuiuifeaht. Solum apricum 8i q ampliffimum in fe,
minario fiue in uinea bidente paflinari debet ternos pedes bipaleo alte in area reiici quaterno,
rum pedum fermento:ita ut in pedes binos foffa procedat.Fofiatum purgari 8i extendi necru
dum relinquatur. Verum 8C exigi menfura.Male paflinatum deprehendut fcana insequalia.Me
tienda eft 8i ea pars quae iteriacet puluinis.Surculi feruntur & in fcrobe:& in fulco longioreifu
per quos tenerrima ingeritur terra.Sed in gracili folo fruflramiii fubflrato pinguiore. Necrai,
nus q duos integi oporter:& proxima attigi terra:& eodem paxilo deprimi Si fpiffari. Interefit
in plantario fefquipedes inter bina femina in Jatitudinem:in logitudinem femiffes.Ita latos roal
leolos.xxiiii.mefe reddere ad imum articulummifi ipfi parcatur. Oculoru inde materia emicat
cum aquaxxxyi.mefe^uiuiradix tranferf.Eft &'luxuriofa ro uites ferendi :ut quattuor malleoli
uehementi uinculo colligentur in parte luxurio faiatcg ira uel p offa bubuli cruris uel g coila fi.
dilia ttaiedli obruanturtbinis eminentibus gemmis.Humefeunt hoc modo : recifiq; palmitem
emittunt. Poftea fiftula fra&a radix libere capit uirestuuamque fert:& omnium corporum fuo.
rum acinos .In alio genere inuentu nouitio finditur malleolusimedullaqueerafa in fe colligan¬
tur ipfi caules: ita ut gemmis parcatur omnimodo. Tum malleolo in terram fixo rnixta feri.
tur:8d cum fpargere coeperit caules: deciditur: foditurque faepius. Talis uuae acinos nihil intus
ligni habituros Columella promittiticum uiuere femina ipla per quam mirum fit : & medulla
adempta nafei.Sirculis etiam quibufnam fit articulatio arboris non omirtedum uidetur. Na<$
buxi tenuiflimis qnis fenifue colligatis depa&i proueniunt. Quondam in obferuarione eratiut
defringerentur ex imputata buxo: aliter uiuere non crediti. Detraxere haec experimenta fetui/
narii curaque.Sequitur uinearum ratio. Quinque generum hae. Sparfis per terram palmitibus:
aut per fe uite fubredlatuel cum amminiculo fiue iugo. Aut pedatae fimplici iugo. Aut complu-
uiatse quadrup!ici.Quae pedatae ratio erit:eadem intelligitur eius quoque: in qua fine ammini¬
culo uitisper fe flabit. Id enim non fit nifi pedamenti inopia.Siroplici iugo conflat porrecto or,
dine:quem canterium appellant. Meliorque ea uino:quando fibi ipfa non obumbrat: affiduoqj
fole coquirur:& afflatum magis fentit: 8C celerius rorem dimittit. Pampinationi quoque 8i oc.
cationi omnique operi fadlior . Super caetera deflorefdt utilius . lugum fit pertica aut ha.
rundine aut crine funiculouerut in hifpaniaibrundunoque.Compluuiata copiofior uino eft: di
da a cauis aedium compluuiis.Diuiditur in quaternas partes totidem iugis. Huius feredi ratio
dicetuneadem ualitura in omni genere: i hoc uero numerofior tm.His uero tribus feritur roo-
dis.Optime in paflinato:proxime in fulcoinouiflime in fcrobe.De paflinatione didtu efFT

De fulco 8i uinearum putatione. C A, XXI I.

H Vlfco latitudo palae faris efl.Scrobibus ternorum pedum in quacunque partem.AI,
titudo in quocuncg genere tripedalisiideo nec uitis minor tranferri debet.Extatura
erianum duabus gemmis.Emoliri terram minutis in fcrobeima fulcis fimoque mi/
fceri neceffarium.CIiaofa altiores pofcunt fcrobes.Praeterea puluinatisa deuexitate
fabris.Quae ex iis longiores fientiut uites binas accipiant.E diuerfo aliae locabuntur. Effe uitis
radicem in media fcrobe oportet.Sed ipfam innixam fblido in orientem aequinodialem fpefia
re. Adminicula prima e calamo accipere. Vineas limitari decumano.xviii.pedum latitudinis ad
contrarios uehiculorum tranfirustaliifque conuerfis limitibusiDenu pedum diflingui per me,/
dia iugera.Aut fi maior modus fit:rotide pedu cardine quot decumano Iimitari.Semg uero gn
tanis femitari:hoc e in qnto quoqj palo fingulae iugo paginae includanf .Solo fpiffo no nifi repa
ftinatotnec nifi uiuiradice feri.Tenero 3i folato uel malleolu fulco ufferobe.In colles fulcos age
re trafuerfos:roe!ius q paflinare ut defluuia palis eo^: cotineaf.Aquofo caelo uel ficco folo roal.
leolos ferere autunomili fi tradus ro mutauerit.Siccus.n.& calidus autuno pofcitTeriihumidus
ftigidufcj et uetis exitu.In arido fblo uiuiradix quocg fruflra ferif.Male 8i i fictis malleolus: ni
fi pofl imbrem. Aut in riguis : uel frondens uitis: 8i ufque ad folflitium rede:ufc$ ad uer ut in
Hifpania. Qufefeereuentofationis die utiliffimum. Plerique aoflros optant. Cato abdicat.
Interefle medio temperameto inter binas uites oportet pedes quinos.Minimutn aute laeto folo
pedes quaternos. Tenui plurimum odonos.Vmbri 51 marfi ad uicenos intermittunt arationis
gratia in i£s:q uocat porcuIeta.Pluuio 8i caliginofo tradu rariores poni:ficco defiores cogruit.
•Subtilitas pfimoniae copedia iuenit.Cu uinea in paflinato feraf:obiter feminatiu fatiediutuiui
radix loco fuo:& malleolus qui tranfferatur inter uites ordine feratur. Quae roin jugero cuti

SEPTIMVSbECIMVS 1I7

ter.xvi.Millid ut u ira dices donac.intra biennium autem frudus quo tardiusin fato ,puenit q in
tranflato. Viuiradtx pofita in uinea poft annum refecatur ufcp ad terram:uc unus tantum emine
at oculus amminiculo iuxra affixo 8C fimo addito.SimiIi modo 8i fecundo anno reciditurruiref
cj conripit:5£ intra le pafcit fuffedoras oneri:alias fHlinatione pariedi gracilefcat:acemucidani
(cohibeatur)caftigatioe tali in foetum exeat tota.Nihilauidiusnafcitur:acnifi ad parieduuires
{eruentur: rota fit foetus. Pedameta optima quae diximusraut radice:robur:oleaqj:aut II no fint:
pali iunipero:cuprefTb:alburno:fambuco.ReIiquo£' generum fudes omnibus annis readutur.
Saluberrima in fugo harundo connexa falciculis durat quinis annis.Cum breuiores palmites
{armento iunguntur inter fe funium modotex hoc arcus funeta dicuntur.Tertius uineae annus
palmitem ueioce robuftumqj emittit ih quem faciat aetas uitem.Hic in iugum infilit.Quidam
tunc excaecant eum fupina falce auferendo oculosrut noxia iniuria longius euocent.Vtilior.n.1
confuetudo pariendi: fatiufque pampinos adiudicats detergere:u% quo placeat roborari eam.
Sunt qui uetant tangi proximo annorquo tranflata lit:neque ante.lx.menfem falce curari. Tunc
autem ad tres gemmas reddi. Alii proximo quidem anno reridunt.Sed ut ternos quaternofue
fingulis annis adiiciant articulosrquarto demum perducant ad iugum:Ideo utriu% frudu rar*
dum.Prsterea retorridum 81 nodofiim puluinofumcg reddit incremeto. Optimum autem ma
trem eflfe firmam :poft ea foetum audacem,Nec tutum efbquod cicatricofurirmagno impeririae
errore.Quicquid eft talerplagis nafeicunnon e matre.Totas enim habet illauires dum robora*
tur:8£ annuos accipit tota fbetus:cu permiflum fuerit nalci.Nil natura portionibus parit.Qus
cu excreuerit: fatis firma protinus in iugo collocari debebit.Sin eriamnu 1 firmior erit : fub ipfo
iugohofpitarl recifa-.uiribus non aetate decernitur.Temerariumeflante craffitudfnem pollica
rem uiti imperare.Sequenti anno palmites ialutetur pro uiribus matrisrfinguli aut gemini, lide
& fecundo fi cogit infnmitasmutrianf.Tertiocg demu ano duo adiiriatur.Nec funt plures qua
ternis ung permittendi. Breuiterq? non indulgcdu z(i:8i femp inhibenda foecunditas.In ea e.m
narurarut pete malit q ufuere.Quicqd materis adimiffrudui accedinllla femfa mauult q fru
da gigni: quoniam frudtus caduca res eft.Sic perniciofe luxuriat: nec ampliat leied egerit.Da*
bir confilium 3i foli natura.In macro etiam fi uires habebit:recila intra iugum moreturrne om¬
nis foetura fub eo exeat.Minimu id effe debebit interuallu:ut attingat iugu: fuperetej n teneat:
adeo non recubat in eo:nec delicate fe fpargat.Ita temperetur hic modus:ut crefcere etiam ma
lit q parere.Palmes duas tres ue gemmas fub iugo habere debet ex materiis quibus materia na*
fcarur.Tunc per iugum mergi alligari^ ut fuftineatur iugo non pedeat. Vinculo mox a (Indius
a tertia gemma alligarirquoniam 8i fic coercetur impletus materis.Denfiorefquej citra pampini
exultantrcacumen religari uetant. Natura hsc eft deieda pars aut praeligata frudum dat:pluri.<
mamcp ipfa curuatura.Quod citra eft materiem naittit:offenlante aedo fpfritu 8i illa quam di
ximus medulla.Qtiae ita emicuerit materia: frudum dabit anno fequere. Sic duo genera palmi
rutu. Quod e duro exit materiamqj in proximam annu pmitrftipampinariu uocatur.Aut ubi
fopra cicatricem eft: frueduarium. Alterumex amminiculo palmite lempercp fruduarium relin*
quitur lub iago.Et qui uocatut cuftos.Hic eft nouellus palmes no longior tribus gemmisipro
ximo anno materiam daturus:!! uitis luxuria fe confumpferit.Et alius iuxta euro aeruca: magni
tudine:qui furunculus appellatur.Si forte cuftos fallat. Vitis anteq feptimum annum compleat
a furculo euocata ad frudum ei iuuenefeit ac moritur.Nec ueterem placet palmitem in longd
& ad quartum u % pedamentum emitti:quod alii draconesialii iuniculos:ut fidat qus mafeu*
leta appellant.Cu induruit uitis:pefiima in uinea traducere. Quito anno 8i ipi palmites intot
quenturjfingulaeque e fingulis materis emittunturac deinde e proximis priorefque amputan*
tur.Sempercuftodem relinqui me!ius.Sed is proximus uiti efle debet: nec longior qdidum
eft.Er fi luxunauerint: palmites intorqueri ut quattuor materias uel duas fi uniiuga erit uinea:
emittat . Si per fe uitis ordinabitur fine pedamento : qualecunque tamen initio amminicu*
luna defiderabit : dum ftare condifcat : di reda furgere. Cstera primordea eadem.Diuidi au*
tem putatione pollicis insquali examine undique ne prsgrauet frudus parte aliqua: obi*
ter idem deprimens prohibebit in excelfum emicare. Huic uines trium pedum altitudo excel*
fior nutaticsreris a quinto:dum excedat hominis longitudinem iuftam.Iis qnoq; qus fpargun
tur in terra breuis ad innitendu caueas circundant:fcrobibus per ambitu adis:ne uagi palmite»
inter fe pugnet o ccur fantes. Maiortj pars terrarum ita lupinam in tellure uinderoiam metit.Si
guidena 8i in africa 8i ia aegppto fyriaqjac tota afia di multis lods europx hic mos guaktfbf

LIBER

ergo iuxta terram comprimi debet uitis.Eodem modo # tempore nutrita radice : quo fnioga.
ta uinea: ut femper tantum pollices relinquantur fertili folo cum tribus gemmistgrariliorequv
nis.Praeftarque multos efle qua longos.Quae de natura ibli diximus:tanto potentiora (entietv
turquanto proprior fuerit uua terra:. Genera feparari ac lingulis coferi tradhbus : uriliffltnum.
Mixtura enim generum etiam in uino non modo in mullo difeors. Aut fi mifceantur non alia
cj pariter maturefeentia iungi neceflariura.Iuga altiora quo laetior ager 8i quo planior. Item ro<
fcido:nebulofo:minufque uentolo conueniunt.Contra humiliora gracili:# aridorsftuofoaxB
tifqueexpofito.luga ad pedamentum qua ardtiflimo nodo uinciri oportet:uitem leui cotinm
Quae genera uitium 8i in quali folo caeloque eflent coferenda:cum enumeraremus naturas ea.
rum 8i uinorunxnotauimus.De reliquo cultu uehemeter ambigitur. Plerique sedate tota poft
fingulos rores confodi iubent uineam. Alii uetant gemantem: decuti enim oculos ta&uqj intra'
rium deteri.Et ob id arcendum procul omne quidem pecus:fed maxime lanatum:quoniam fa
cillime auferat gemmas.Inimicos # pubelcente uua raftros. Sati (que efle uineam ter anno con¬
fodi :ab aequinodio uemo ad uergiliarum exortum:# canis exortum:& nigrefee nte acino Qui
dam ira determinant: Veterem femel a uindemia ante bruma:cu alii ablaqueare & flercorart li
tis putent.Iterum ab idibus aprilis:anteq concipiat:hoc eft in.}d.idus maii. Deinde prius qfio.
rere indpiat:# cum defloruerit:# uariante fe uua.Peritiores affirmant fi iufto fepius fodiatur:
in tantum tenerefeere adnos:ut rumpantur. Quae fodiuntur fante feruentes horas diei fodirn-
das conuenit.Sicuti lutum neque arare neque fodere.Foflione puluerem excitatum contra fo,
les nebulafque prodefle.Paropinatio uerna in confeflo eft: ab idibus raaiis intra dies.x.utiqsan-
req florere incipiat;# eam infra iugum debere fieri.De (equente uariant fententiae. Cum deflo,
tueritraliqui pampinandum putant. Alii fub ipla maturitare.Sed de his Catonis praecepta decer
nenc.Naque # purarionum tradenda ratio eft.Protinus hanc a uindemia ubi caeli tepor indui
get adoriuntur.Sed hoc fieri nunq debet ratione naturae ante aquilae exortum : ut in (yderam
caulis docebimus proximo uolumine.lmmo uero fauonio : quoniam anceps culpa fit praepro.
perae feftinationis.Si faucias recenti medicina mordeat quaedam hyemis ruminatio:cemim eft
gemmas earum frigore hebetari : plagalque findi. Et cadi uitio exuri oculos lachryma di
ftillante.Nam gelu fragiles fieri quis nefeiatf Operarum ifta computatio eft.ln latifundis non 1«
gitima natura: feftinatio quo maturius putantur aptis diebus:eo plus materiae fundunt: quo le
rius:eo frudum uberiorem.Quare macras prius conuenit putare: ualidas nouiffime. Plaga ora
nem obliquam fieri: ut facile decidant imbres:# ad terram uerti q leuiffima cicatrice acie falce
exada:plagaque conuelara.Recidi autem femper inter duas gemmasrne fit uulnus oculis in re.
cifa parte.Nigram efle eam exiftimant:# donec ad finceram ueniatur reddendam : quoniatr, e
uiriofa materie utilis non exeat.Si macra uiris idoneos palmites no habeat: ad terram recidi ea:
nouofque elici uriliflimum.In pampinatione non hos detrahere pampinos qui cum uua fint.Id
enim uuas fupplantatrpraeterq in nouella uinea. Inutiles iudicantur in latere nari non ab oculo.
Quippe etiam uua quae nafcatur e duro rigefcente:ut,nifi ferro detrahi non poflit. Pedamentu
quidam inter duas uites utilius putant flatui:# facilius ablaqueantur ita : meiiufcjj eft uniiugr
oineae:fi tamen & ipfi iugo fint uires: nec flatui infefta regio.In quadripertita q proximum one
fi amminiculum efle debet:ne tamen impedimentum fentiat ablaqueatio cubito abefle no ara
piius. Ablaqueari autem priufq putari iubet. Cato de omni cultura uitium ita praecipit. Quam
altiflimam uineam facito : alligatqquerede dum ne nimium conftringas : hocque modo eam
curaro.Capita uitium putata circufodito. Arare indpito. Vitra citraque iulcos perpetuos duci,
to. Vites teneras qpriroum propagato.Veteres q minimum caftrara. Potius fi opus fuerit drii,
citotbiennioque poft praeadito,. Vitem nouellam refecari tum erit tempus: ubi ualebit.Si uinea
ab uite caluata erit:fuicos interponitoribique uiuiradicem ferito. Vmbram a fulcis remouero:
crebroque fodito.ln uinea ueteri ferito ocynum.Si macra eritrquod granum capit ne ferito. Et
circum capita addito ftercus:paleas uinaceas:aliquid horuce. Vbi uinea frondere coeperit: para
pinato. Vineas nouellas alligato crebro:ne caulis pfringaf . Et q ia i ptica ibit: dus papinos rene
ros alligato leuitenporrigtocj.Quae ubi rede fteteririubi uua uaria fieri coepit:uites fubligato.
Vitis in fitio una eft puerralterafeum uua floretrea optima eft. Vinea uetere fi in aliu loeu tianf
2 ferre uoles:duraxat brachium craflum primu deputato.Binas gemas nec amplius relinqto . Ex
radicibusbene effodito. Etcaue radices ne faucies.lta uti fuerinponito in ferobe : aut in fulco:
operitogj: # bene occultato . Eodemque modo uineam ftacuminatofalligato;: laxatoque uti

SEPTIMVSDEC1MVS

fiS

fueratrerebroque fodito.Ocynum quod in uinea feri iubet: antiqui appellabant pabulum um/
bvx patiens quod celerrime proueniar.

Ratio arbuftorum. CA. XXIII.

H Equitur arbufti ratio mirum in modu danata a Sarfenna patre fiIioq$:ceIebrata Sero
faeiuetuftifltmis poft Catone peritiflimi%:ac ne a Scrofa quidem nifi uni Italiae eon
ceffarcum tam longo iudicetur aeuo. Nobilia uina non nifi in arbuftis gigni : & in iis
quoqj laudatiora lummis:ficut uberiora imisiadeo exceifitate proficitur. Hac ratior
ne 8i arbores eliguntur.Prima omnium ulmusiexcepta propter nimia frondem atinia. Deinde
populus nigra eadem de caufa minus denfa folio.Non ipernunt pleriqj 8i fraxinum ficumq; 5i
etiam olea: fi no fit umbro fe ramis.Ha^s fetus cultu fcg abude tradatus eft. Ante tricefimufextu
menfem attingi falce uetanf. Alterna feruanf brachia. Alternis putantur annis.Sexto anno ma-
ritatur.Tralpadana i talia pter fiupradicda:cornu:populo:rilia:acere:corno:carpino: quercu arbu
fiat agros. Venetia felice propter uliginem foli. Et ulmus detrucata a media inter ramose fcana
digenf :nuUa fere.xx.pedum altiore arbore.TabuIata eaji ab odauo pede altitudinis dilatatur
in collibus ficcilqj agris. A duodecimo in cape (Iribus 81 humidis.Meridianum Iole 'pedare pal
mites debent.Rami a proiedtu digito^ modofubrigi tonfili iniis tenuium quocg uirgultoru
barba ne obumbrent.lnteruallu iuftum arbojd fi aretur folum:quadrageni pedes in terga frati
teqpin latera uieeni. Si no araf:hoc in oes ptes.Singuhs denas feepe adnutriut uitesrdanato agri
cola minus ternis.Maritare nifi ualidas inimicu:enecate ueloci uitiu Icremeto. Serere tripedaea
ferobe neceflariu-.diftates iter lele:arboreqj fingulis pedibo.Nihil ibi malleolis ateg paftinationi:

Nulla fodiendi ipendiaiutpore cu arbufti ro hac peculari dote pftet: q» 1 eode folo feri fruges 81
uitibus prodeft.Superq? cp uindicans le a!titudo:non ut in uinea ad arcendas animalium iniuri
as pariete uel fkpeiuel fb (larum uticg impendio muniri fe:cogat in arbufto.Et prsedida eft ibla
uiai radicis ratio.ltem propaginum: & haec gemina ut diximus.Qualoruro in ipfo tabulato ma
ximeprobata:quoniam a pecore tutiflima eft. Altera deflexa uite uel palmite iuxta fuamarbo-
rem aut circa proximam caehbem.Q uod fupra terra eft e matre radi mbeturne fruticet.In ter- uel citra

ra non pauciores gemmae quattuor obruuntur ad radicem capiendam. Extra I capite bina: re.
linquuntur. Vitis in arbufto quattuor pedes in longo conftat : omni iulco tres lato : alto duos
cum femipede. Poft annum propago inciditur ad medullam:ut paulatim radicibus alTuefcat fii-
is.Caulis a capite ad duas gemmas reciditur. Tertio totus mergus abiciditur : repooitutqne-al-
rius in terram ne ex recifo frondeat.T olli uiuiradix a uindemia protinus debet,Nuper repertu
draconem ferere iuxta arborem: ita palriiitem appellamus emeritum pluribuique induratu an-
nis.Hunc praedium q maxima amplitudine tribus partibus longitudinis derafo cortice quate¬
nus obruatununde 3i rafilem uocant: deprimere fu!co:reliqua parte ad arborem ereda : ocifli-
roam in uite.Si gracilis fit uiris aut terra:ufitatum eft cj proxime folum decidi : donec firmetur
radix : ficu tneqj rofeidam Ierim eque feptentrionis datu. Vites aquilonem fpedare debent ipfee:
palmites autem earudem ad meridiem.Non eft feftinandum ad putationem nouellae : fed pri¬
mo in circulos materies colligendajnec nifi ualidae putatio admouenda. Seriora fere anno ad
frudum arbuftarq uitis iugata.Sunt qui omnino putari uetatit :priufq_arborum longitudinem
jequauerit. Prima falce lex pedes a terrasrecidatur:flageIlo lfra relido & na(cicoado \ curuario-
ne materrie.Tres ei gemmae non amplius deputato fuperfint. Exque iis emiflipalmires proxi>
mo anno imis inferantur Icanistac per fingufos annos ad fuperiora feandancrelido femper du¬
ramento in fingulis tabularis: 8i emiflario uno:qui fubeat uique quo placuerit, De caetero puta-
rione omnr.ftagella quae proxime tuIerint:recidantur.Nouacircunrifis undiq; capreolis afper-
gantur in tabulatis. Vernacula putatio deiedis per ramos uitium crinibus drcuueftit arborem:
crine/que ipfos uuis.Gallica in traduces porrigitur. Aemylie uiae in ridicas atiniaru ambita ffon
dem earum fugiens.Eft quorundam imperitia fubramouitem uinculo fufpendendi fuffocan-
rium iniuria:quando contineri debet uimine non ardari.Quimmo etiam quibus felices fuper-
funt: molliore hoc uinculo facere malunt: herbaque quam ficuli uocant ampelodefmo. Graeria
uero uniuerfe iucotcy pero^ulua.Libera quocj uinculo per aliquot dies uagari:S£ incudita fpgi:
atqj in terra qua p totu anu Ipecdauer 1 1 : recubere. Nacg ut ueterina a iug©:& canes a curlu ualu-
tano iuuatnta tu 8i uitiu porrigi lubos. Arbor quoqj ipfe gaudet afiiduo leuata onere filis refpi
rati.Nihil e in ope naturaetqd' no exeplo dieru nodiuqjaliqsuices feria^ uelit: ob id .ptinus a
mndemia putari: ac laflas etianum ftu<du edito jmprobaf:ut putat* rorfus alligentur alio loca

LIBFR

Nacj orbita uincqli fentifuexatoe fto dubia. Traduces gallicae cultura binis utricg lateribustf ps
quadrageno didet fpatiotquaternis. Viceno inter ie obuii mifcentunalliganturq; uno concilii
ti uirgultorum comitatu obiter ligati qua deficianriAut fi breuitas non patiatur ipfb^radalli
gato protenduntur in uiduam arborem iunco.Traducem bimum praecidere iolebant.Onerans
enim uetuftate melius donare tempus ut tranfile fariannfi largiatur craiTitudo. Alias utile toros
futuri draconis pafci.iV num etiamnu genus eft medium inter haec & propagine. Totas fupplan
tandi in terram uiresicuneife^ findendi:& in fulcos pluresfimul ex una propagandi gradlitate
fingula^j firmata rirculigatis haftilibus:nec recifis qui a lateribus excurruntipampinis.Nouaiie
fis agricola traducu turba no cotentusinec copia ramo^ampofitis etianu patibulis palmites cir
cuuoluit.Itac^ pter loli uitia coitura quoqj torua fiunt uina. Alia culpa iuxta urbem uararimsiq
alternis putanf anm$:n5 qa{id uiti coducat.-fed qa uilitate redituu fpedia exuperent.Mediu tem
perametttu in carfulano (equunf icariofafcg tm uitis partes'incipientes marceicere deputadoica
teris ad uuam telinis detraifto onere iuperuacuo ,p nutrimeto oi eft raritas uulneris.Sed nifi pi
gni folo talis cultura degenerat in labrufea. Arbufta arari q altiffime defiderantiK fi tm frumen
ro no exigit.Papinari ea no efl morisi& hoc copendiu operce.Deputanfcu uire pariter interlues
ta denfirate ramo^iqui (Int fuperuacui:& ablumant alimenta.Plagas ad feptentrione autad me
ridiem (peiftare uetuimus.Melius fi neq? in occafas folisiDiu enim dolent taba quncp ulcera &
difficile fanefeunt algendo nimis seftuandoue.Non eadem in uite quae in arbuftis Iiberras.qm
certa latera 5 i facilius abfcon dereiq detorquere quo uelis.Plagas in arbore tonfura fupinareue.
lut calices faciediine cofiftat huor. Viti adminicula addeda q fcadat apprehenfa fi maiores fint;

De feruandis uuis Si morbis arborum. CA. XXI11I.

Iriutn generofarum pergulas quinquatribus putandas:# quarum feruare uuas libeat
decrefcente luna: tradunt. Qua: uero interlunio fint putatarnullis animalium obno/
xias efle.Alia rone plena luna notftu tondendas:cum fit ea in leone: fcorpione:fagitta
rio:tauro:atc^ in totum ferendas plena:aut crefcente uticp cenfent.Sufficiunt in ita!»
cultores deni in centena iugera uinearum. At abunde de fatu cultuque arborum tra<ftaro:quo/
niam de palmis ac cytiio peregrinis arboribus affatim diximusme quid defit: indicanda teli-,
qua natura fit: magnopere pertinens ad omnia eaflnfeftatur nanque Si arbores morbis.Quid.n.
gentum caret iis malis:' Et filueftriura quidem perniticifos negant efleiuexarique tantum grandi
ne in germinatione aut flore. Adori quoque feruore aut flatu frigidiore praepoftero die q fuo,
Frigora etiam profunt:ut diximus.Quidergoinone Si uites algore intereumiHoc qde eft quo
deprehendatur foii uitiuro:quoniam non euenit nifi infrigido.Itaque per hyemes caeli rigorem
probamus. Non enim folum lfirmiflimse arbores gelu periclitantur: fed rnaximaeiuexarifqsita
prima cacumina inarefcunnqm praeftri&us gelu no potuit eo peruenire humor. Arbore quida
communes morbi:quidam priuari generum.Comunis uermiculatio eft:Siderario:# dolor me.
brorumtunde partium adhibita focietate nominum quoque cum hominum mileriistrunca di.
cimus certe corpora:# oculos germinum exuftos:ac multa fimili forte.itaque laborant Si fime
& cruditate:quae fiunt humoris quantitate. Aliquae uero & obefitate:ut omnia quae ferunt refi
nam:mmia pinguedine in taedam mutantur:# cum radices quoque pinguefeere ccepere:intere/
unt. Vt animalia nimio adipe:quando # peftilentia per genera:ficut iter homines: nuc ieroitia:
nunc plebs urbana uel ruftica. Vermiculantur magis minufue quaedamromnes tamen fere.idcg
aues caui corticis fono experiutur.lam quide # in hoc luxuria effe coepit: prsegra nde 0$ robo^
delicariores uti in cibo.Coflbs uocant. Atque etiam in farina faginati.Ii quocg altiles fiunt.Ma.
xime autem arborum haec fentiunt ppri:maIi:firi.Minuique qux amare funt # odorarae.Eo^*
qui in-ficis exjftunralii nafcuntur exillis:alios parit qui uocatur ceraftes. Omnes tamenincera
ftem figurantur:fonumque edunt paruuli ftrfdoris.Et forbus arbor infeftatur uermiculisrufis
pilofisratque ita emoritur.Mefpila quoque in fenedla obnoxia ei morbo eft. Sideratio tora e cz*
Io conftat.Quapropter 8i grando in iis caulis intelligi debet:# carbuculatio: quod pruinarum
iniuria euenit. Haec enim uerno tepore inuitatis 8i erupere audentibus fatis mollibus infidere
adurit laiftefcentes germinu oculos:quod in flore carbuculum uocant. Pruinae perniciofior na.
tura:quoniam lapfa perfidettgelatcg : ac ne aura quidem ulla depel!if:quia non fit nifi immoto
aere Si iereno ; Proprium tamen fideratioriis eft fbb ortu canis Seritatum uaponcum infitae ac
nouellae arbores moriuntut:praeripue ficus Si uitef.Olea praeter uermiculationem:quam seque
ac ficus fentit; Clauum etia patitur: flue fungum placet dici uel patellam.Haec eft folis exuftio,

SEP TIM VSDEC1M VS t 1 9

Nocere tradit Cato Si rubrum mufcum. Nocet plerunq;uitibus atq; oleis 81 nimia fertilitas.Sca
bies communis omnium eft.Impetigo 8i qua adnafci folenr cochleae peculiaria ficorum uiria.

Nec ubicj.Suc enim quaedam aegritudines 81 locorum. Verum ut homini neruorum cruciatus:

fi c 8i arbori:ac duobus aeque modis. Aut enim in pedes hoc eft radices erumpit uis morbi: aut

in arricuIos:hoc eft cacuminum digitos:quilongiflirne a toto corpore exeunt. Inarefcunt ergo

& funtapud graecos fua nomina utricg uitio.Vndiqgprimo dolor: mox 8i macies earum parti

um fragiJis:poftremo tabes morbufcg non intrante fucco:aut non perueniente: maxime^ id fici

fennunt.Caprificus omnibus immunis efbquae adhuc diximus.Scabies gignitur roribus lentis

poft uergilias.Nam fi rariores fuere perfundunt arborem:nonfcalput fcabie.Caererum fi cadut:

fiue imbres nimii fuere. Alio modo ficus laborat radicibus madidis. Vitibus praeter uermicula

tionern 8i fideraeionem morbus peculiaris articulatio tribus de cauiis. Vna ui teropeftatum ger

mimbus ablatis. Altera ut notauit Theophraftus in fupinu exciiis.Tertia culturae imperitia lae*

fis.Omnes enim earum iniuriae in articulis fenriuntnr.Siderationis genus eft in his deflordcert*

tibus rorario. Aut cu acini priufq crefcanndecoquuntur in callum. Aegrotant 8i cum alfererlae

fis uredine attonfarum ocuIis.Ex calore hoc euenit intempeftiuo:quoniam omnia modo con*

ftant:certocg temperamento flunt.Et culpa uinitorum colentiumrcum praeftringutur ut didu

eft. Aut circufoflor iniuriofo idtu uerberauit. Vel etiam fubarator imprudes laxauit radicestcor uel luxauit

pufuedeiquammauit.Eft 8i quaedam conrufio falcis hebetioris.Quibus omnibus caulis diffici

lius tolerant frigora aut aeftusrquonia in ulcus penetrat omnis a foris iniuria.InfirmifTirna aero

malus maximecg quae dulcis eft.Quibufdam debiliras fterilitafem non necem affert: ut fi quis

pino cacumen auferat uel palmse.Sterilelcunt enim nec moriuntur. Aegrotant aliquando 81 po

ma ipla per le fine arbore: fi neceflariis temporibus imbres aut tepores uel afflatus defuere:aut

contrarioabundauere.Decidunt enim aut deteriora fiant. Peffimum eft inrer omnia cum deflo

reicenrem uitem 8i oleam percutit inabetiquoniam fimul defluit frudus. Sunt eadem caufa na*

icentes 8i erucae diru animal :eraduntq?frondem:aliaeflorem.01iuarum quocgut inmiletotac

depaftam arborem turpi facie relinquunt.Nafcitur hoc malum tempore humido & lento. Fit

aliud ex eodem fi iol acrior iniecutus inufierit ipfiim uitiunrideoq? mutauerit. Eftetiamnum

peculiare oliuis 3£ uitIbus:quod araneum uocant:cum ueluti telae inuoluunt frudum & abiti*

munr. Adurunt 8i flatus quidam eas maxime:ied 8i alios frudus.Nam uermiculationem 8i po

ma ipla per fe quibuidam annis ientiunt:mala:pira:roefpila:punica.Inoliua anticipiti euetuqua

do fubeunt nati frudum adimunt. Augent fi in ipfo nucleo fuere erodentes eum^jigni lllosp*

hibent pluuiae quae fiunt poft arturum.Eaedem fi auftrinae fuere:generat. In drupis quocgquae

maturefcentes tunc iunt praecipue caducae:Id riguis magis euenif.etiam fi non ceciderint:fafti*

diendis.Sunt 8i culicum genera aliquibus molefta:ut glandibus fico qui uidetur ex humore na

fci tunc dulci iubdito corticibus.Et aegrotatio quidem fere in his eft. Qutedam tempori cau*

feaut locorum non proprie dicuntur morbi:quoniam protinus necant: fi cut tabes cum inuaie*

rit arborem:aut uredo. Vel flatus alicuius regionis proprius:ut eft in apulia atabulusrin euboea

olympias.Hic enim fi flauerit circa brumamrexurit frigore arefacies: ut nullis folibus poftea re

creari poifinr . Hoc genere conualles 8i appofita flaminibuslaborant:praecipueqs uitis:oIea fi*

cus.Quod cum eueneritrdetegitur ftatim in germinatioe.In oliuis tardius. Sed i omnibus fignu

eftreuiui(cendi:fi folia amifere:aIioquin quas putes pr^ualuifteimorruutur. Nonnuquaminare

fcunt fblia:eademqj reuiuilcunt. ^liae in feptentrionalibus:ut in ponto phrygia frigore aut gelu

laborant:!! poft brumam continuauere.xl.diebus.lbi autem 81 in reliquis partibus : fi protinus

edicis frudibus gelatio m agna confecuta eftretiam paucis diebus necat. Quae iniuria hominum

conftant:(ecundashabenc caulas. Pix:oleum:adeps inimica praecipue nouellis.Corriceinorbe

der rado necantur:excepto fubere:quod fic etiam iuuatuncraflefcens enin praeftringit&J ftragu*

lacNec adrachne offenditur.fi non fimul incidatur 81 corpus. Alioquin 8i cera fas 8i tilia 8i ui*

cis corticem mitcuntifed non uitalem:nec proximum corporiiuerum eum qui fubnalcente alio

expellitur.Oju trudam natura rimo fus cortex:ut platanis. Tiliae renafcitur paulominus cj totus.

Ergo iis quarum cicatricem trahit: medentur luto fimoqy& aliquando profunt:!! non ueheme
tior frigorum uel calorum uis fecuta eft.Quedam tardius ita moriuntur:ut robora 81 quercus.

Refert 8i tempus anni. Abieti enim Si pino fiquis detraxerit fole taurum uel geminos tranfeun*
te cum germinant ftatim moriuntur. Eandem iniuriam hyeme pallae diutius tolerat. Similiter
ilex 8i robur 3i quer c us.Qijod fi angufta decorticatio fuericnil nocet fupradidis. Infirmiores

LIBER

q uidem:& in iolo gracili uel ab una tantum parre detradus interimit.Similem Si decacumina,
tio rationero habet cupreffi.-picesexaedri.Ea: enim detrado cacumine aut ignibus adufto:inte-
reunt.Similem 8i depaftio animalium.OIeam quidem etiam fi lambat capra ftenlefcereaudor
eft Varro ut dixirnus.Quaedam hac iniuria moriuntur* Aliqua deteriora fiunt; ut amygdala*:
dulcibus enim tranffigurantur in amaras. Aliqua uero etiam utiliora:ut apud chios pyrus quam
phocida appellant.Nam detruncatio diximus quibus prodeflet.Intereunt plerag exrifa ftirpe:
excepris uite:malo:fico:punica.Quatdam uel ab ulcere.Ficus hanc iniutiam ipermt:# omnia q
tefinam gignunt. Radicibus amputatis mori minime mira eft. Plerae^ tamen non ommbusiftd
maximisraut quae funt iter illas uitales:ablciffis moriuntur.Necat inuicem inter (efe umbra Ve!
denfitate atcg alimenti rapina. Necat 8i hedera uincies.Nec uifcum prodeftiS' cytifusmecaureo
quod halimo graeci uocant.Quorudam natura non necat quidem: fed laedit odore : qut fuca'
mixtura:ut rhaphanus 81 laurus uitem.Olfa&rix enim intelligitur:5i tangi eam odore mijj ira
modum. Ideocg cum iuxta fit:auerti 8i recedere: faporemcg inimicum fagere.Hinc lumplit An.
drocides medicinam contra ebrietates rhaphanu madi praecipiens.Odit 8i caule 8i omne olus,
Odit 8 i corylummifi procul abfint triftis at«j aegra.Nitrum quidem 8i alumen marina aquata-
lida 8C fabae putamina uel erui ultima uenena funt inter uitia arborum.

De prodigiis ex mutatione. CA. XXV.

St Qt prodigiis locus.lnuenimus enim fine foliis natas uitem:ficuro:& malum puni,
cum ftirpe frudum tuliffemon palmite aut ramisruitem uuas fine foliis:oleas qoo<$
amififfe folia baccis haerenbus.Sunt 8i miracula fortuita*Nam 8i oliua in totum ara
bufta reuixit.Et in boetia derolk a locuftis ficus iterum germinauere. Mutantur ar¬
bores 8i colore. Fiuntq; ex nigris candidaemon iemper prodigio(k:& maxime qua: ex femie na
fcuntunat populus alba in nigram tranfit.Quidam 8i forbum fi in calidiora loca uenerinfterile
Icere putant. Prodigio autem fiunt ex dulcibus acerba poma:aut dulcia ex acerbis.E caprifico
fici 8i contra.Graui oftento cu in deteriora mutantur:ex olea in oleaftrum:Ex candida uua-i
fico in nigras:ut laodiceae Xerfis aduetu platano in oleam mutata.Qualibus oftentis ariftacdri
apud graecos uolumen fcatettne in infinitum habeamus. Apud nos uero.C.Epidii commetarii:
in quibus arbores locutae reperiantur.Subfedir in aimano arbor graui oftenro:pau!oante Pom,
peri magni bella ciuiliaipaucis ramis eminentibus.lnuemum fybillinis libris intermticnem ho¬
minum fore:tantocg eam maiorem quanto propius ab urbe poftea fada eflet. Sunt prodigia &
cum alienis locis nafcuntur:ut in capitibus ftatuarumruel aris:S£ cum in arboribus ipfis alit na:.
Ficus in lauro nata eft cyzici ante obfidione.Simili modo trallibus palma in bafi Cedaris didta-
Cons rirca bella ciuilia eius.Necnon 8i Romae in capitolio in capite bis bello perfei enata palma
uidoriam rriumpholq} portendiriac repeftatibus proftrata:eodem loco ficus enata eft.M.Mef,
{aIae.C.Caffii cenlorum Iuftro. A quo tempore pudicitiam (ubuerfam Pifo grauis audior prodi.
dit.Super omnia quae unquam audita funttetiara prodigium in noftro aeuo Neronis principis
ruina fadum in agro marrucino Vedii Marcelli e primis equeftris ordinis oliueto uniuerfo ui-
am publica tran(grefib:aruifcg inde econtrario in locum oliueti profectis.

De remediis morborum arborum. CA. XXVI

V nc expofitis arborum morblsxonlentaneu eft dicere 8i remedia. Ex iis quaeda funt
communia omnium:quaedam propria quarundaro.C6munia:ablaqueatio: accumu-
latioiafflari radices:aut cooperirririguis dato potujael ablato fimi fucco rfedhs.Puta
tione leuatis onere.Item fucco emiffo quibufdam ueluti detradio (anguinis circuiv
rafi corticis:uitium extenuatio:# domitura palmimm.Gemmarum(fi frigus retorridas birta%
fecerit)repumicatio 81 quaedam politura. Arborum iis aliae magis:aliae minus gaudennueluti cu
preflus:# aquam afpernatur 8i fimum: & circunfofiuranvamputationemqy & omnia remedia
odit.Quinetiam necatur.Riguis 8i uites 8C punicae praecipue aluntur.Ficus ipfa arbor riguis ali
tur.Pomum uero eius inarefcit. Amygdalae fi colantur: foffione florem amittunt.Nec infitascir
cufodereoporterpriufquaaalidae ferre coeperint poma.Plurimae autem amputari fibiuolunt
onerofo:ac iuperuacua:ficut nos ungue & capillum. Redduntur ueteres totae:ac rurfusa ftoloe
aliquo refurgunt:(ed non omnes :nec aifi quarum naturam pati diximus.Rigua aeftiuis uapori.
bus ucilia:hyeme immica:autumno uaria.Et hoc eft ex natura (oli. Quippe cum umderoiatot
hi<paniarum ftagnante folo uuas demetat.Caeterum maiore in parte orbis etiam piuuia.aut om
m aqua ferini arari non conuenit.Circa canis ortum rigua maxime profunt;ac ne tone quidem

SEPTIMVSDECIMVS 130

nirniarqaoniam inebriatis radicibus nocent.Et secas modum temperat.Nouellae enim minus fi
tiunr.Defiderant autem maxime rigarirquse afiueuere. Contra ficcis locis genita non expetunt
humoremmifi neceffhrium. Afperiora uina rigari uticg cupiunt. Infulmonenfi italiaeagropago
f jbianoiubi 6C arua rigantunmirum qp herbse aqua illa necanturrfruges aluntur : 8C riguus pro
isrculo eft.ln eodem agro bruma:tanto magis ii niues fcateant gelent ue;ne frigus uites adurat:
circunfondunt riguis.-quod ibi tepidare uocant; memorabili natura in amnefolo. Sed eadem
in seftate uix tolerandi rigoris.

De caprificatione 8C ftercoratione. CA. XXVII.

Arbunculi ac rubiginum remedia demonftrabimus uolumine proximo. Interim eft
SL caprificatio quaedam in remediis.Cum made corticis ex segritudine aftringete fe:
iufto plus uitalia arborum comprimente exa&am falcis aciem utraqj manu imprime
res perpetuis ici furis deducunt.-ac ueluti cutem Iaxant.SaIutare id fuifie argumento
funt dilatatae cicarrices:&T internato corpore expletae.Magnaq ex parte fimilis hominum medi
cina &. arborum efhquando earum quocg terebrantur ofla. Amygdalae ex amaris dulces fiunt fi
circunfofTo fbipite: ab ima parte circiinforato deflaens pituita aftergatur . Et ulmis detrahitur
fuccus inutilis (apra terram foratis uiqj ad medullam in lene&a:autcum alimento nimio abun
dare fontiuntur.Idem 8C ficorum turgido cortice inciluris in obliquum leuibus emittitur . Ita
fit ne deddant frudtus.Pomiferis:quae germinantrnec ferunt fru&umififla radice inditur lapif:
fertikfcg fiunt.Hoc idem 8£ amygdalis e robore cuneo adaclo.In pyris: for bifcg e taed a: ac eme.
re:5i terra cooperto etiam radices circucidifTe prodeft. Vitium luxuriantiu:ficorumcg 8C drcun
cifis cinerem addidifle.Fici ferotinae fiunt:ti primae groffi cum fabae magnitudinem exceffere:
detrahantur.Subnafcuntur enim quae ferius maturefcunt.Eaedem cum frondere incipmntifi ca
cumina rami cuiulcg detrahantur: firmiores fertiliore!^ fiunr.Nam caprificatione maturata in
ea culices nafci e grofiis maniteftum eft :quoniam cum euolauere non inueniuntutTntus grana:
quae fn eos ueria apparet.Hxeundi tanta eft auiditasiut pleric$ aut pede relidlo aut penna pariter ud spparls
erupant.Eft 8i aliud genus culicumrquos uocant centrinas fucis apum firoiles ignaoiaimaliciacg
cum pernicie ue rerum 8£ utilium.lnterimtmt enim illos atej ipfi moriuntur.Vexant & tineae ie
mina ficorum.Contra quas remedium in eadem ferobe defodere italicam lentifcu inuerfa par.
terquae fuerit a cacumine. Vberrimas autem ficus rubrica amurca diluta:&: cum fimo infula ra.
didbus frondere incipientium facit.Caprificorum laudatur maxime nigrae:& in petrofis: quo
niam frumenta plurima habeat caprificatio ipfa poft imbrem.In primis autem cauendum:ne ex
remediis uitia fiant. Q uod euenit nimia aut intempeftiua roedicina.lnterlucatio arboribus pro
deftrfed omnium annorum trucidatio inutiliffima. Vitis tantum tonforam annuam quaerinal.
ternam myrtustpuniese: oleae: quia celeriter fruticeftunt.Caeterae rarius tondentur. Nulla autu.
no.Ac ne raduntur quide nifi uere putatione.Plagar ad uitalia lunt oia qcunq? non faperuacua.

Similis ftercoratio.Gaudent ea:Sed cauendu eft:ne in feruore lblis admoueat :ne imaturius :ne
ualidius q opus fit. Vrit uineas fuillu: nifi qnquennio irerpofito: praeterq fi riguis diluatur.Et e
coriariorum fordibus: nifi admixta aqua.Item farglus.Iuftum exiftimant in denos pedes qua.
dratos tres modios.Id quidem foli natura decernit.Columbino ac fuillo plagis quocg arborum
medenrur.Si mala punica acida nafcantunablaqueatis radicibusfimum fuillum adhibetjeo an
no uinolenta:proximo dulcia fatura. Alii urina hominis aqua mixta riganda cenfent quater an * ^

noifingulis amphoris:aut cacumina fpargi uino laiere diluto, Si findantur fn arboreipediculum
frorqueri.Ficis ut icg amurcam adfundi.Caeteris arboribus aegris fecem uiniiaut lupinum arca
radices earum fori. Aqua quocg lupini deco&i circunfufapomis prodeft.Fici cum uulcanalibus
tonueritreadent. Remedia meftmt ante ftipala hordeacea areae ftringantur. Caerafos praecoces
faatxogitque maturefcere calx admota radidbusv Et haec ante omnia poma interuelli melius
elbut quae relidfa lunt grandefeant.

De diuerfis medicamentis arborum contra uenenata animalia:6£ contra formicas:&
contra noxia animalia. CA. XXVIII.

Vaedam poena emendanturiaut morfu excitantunat palmae & lentifci. Salis enim
aquis aluntur .Salis uim 8£ cinis fed leniorem habetldeo ficis afperguntur: ruraqyne
fiant uermioiaerneue radices putrelcant.Quin Qi uitium radicibus aquam fallam iu.
bent affundiifi fint lachrymofae.Si uero fruclus earum deddantreinerem aceto alper
giiipfalij illini: aut landaraca fi putrefeat uua^i ucro feitiles non funriaceto acri fubado cinere

t ii

LIBER

rigari atque oblini. Quod fi frudum non mature nt.-prius inareicetetnipraf eifa^- ad radice pia
gam fibrafque aceto acri # urina uetufta madefacere:atque eo luto obruererfsepe fodere.01ea
rum fi paj^t promiiere frudus:nudatas radices byberno frigori opponunt:eaque caftigationep
ficiunt.Omnia haec annua caeli ratione confiant. Et aliquando ferius pofiunturialiquando cele
rius.Necnon ignis aliquid prodeftrut arundini: Ambufta nanque denfior mitiorque iurgir. Ca.
ro 8i medicamenta quaedam componit: menfurae quoque diftindione:Ad maiore arborum ra¬
dices amphoramrad minorum urnam amurca: 8i aquae portionem aequam:ablaqueatis prius ra
diribus paulatim affundi iubens.In olea hoc amplius:ftramentis antea circumpofitis.Item fico.
Huius praecipue uetere terram adaggerari radicibusuta futurum ut non decidant groifi:maior
qae faecunditas:nec fiabra proueniat.Simili modo neconuohiolus fiat in uineaiatnurcae congi
uel decoq os duos decoctos in crafiitudinem mel!is:rurfufque cu bituminis tertia parte 8L fulphuris quar
uei ungui ta fub diuo coquito: ne excandefiat fub tedo.Hoc uites circa capita fub brachiis ungi . ita non
fore conuoluolum.Quidam contenti funt fumo huius mixturae fuffire uineas fecundo flatu co
tfnuo triduo.PIerique non minus auxilii Si alimenti arbitrantur in urina: q Cato in amurca ad.
dita modo aquae pari portione:quoniam per fi noceat. Alii uoluocem appellant animal praero*
dens pubefienres uuas.Quod ne accidat:falces cum fim exacutae fibrina pelle detergunt:atque
-w -c itaputant.Autfanguineurfino liniriuoluntpofiputaticnem eaidem. Sunt arborum peftesSi
formicae.Has abigunt rubrica:ac pice liquida perandis caudicibus, Nfecno 8i pifie fufpenfo iu.
xta in unum locum cogregant. Aut lupino trito cum oleo radices linunt. Multi 8i ralpasa mur
ca necant. Contraque erucas:# ne mala putrefianttlacertae uiridis pelle rangi cacumina iubent.
Priuatim autem contra erucas ambiri arbores fingulas a muliere incitati menfis nudis pedibus
recinda.Icem ne quod animal pafiu malefico decerpat frondem :fimo bcu diluto afpergi folia:
quotiens imber interueniatiquoniam ita abluatur uirus medicaminisiroira quadam excogitan
te iollertia humana.Quippe cum auerti carmine grandines credant plerique:cuius uerba infere
uel angue re non equidem ferio aufimrquamqua a Catone prcdita.Comr? luxata membra inungenda ha.
da rundinum fiffurae.lde arbores religiofas lucofq? fuccidi permifit facrificio prius fado: cuius rei

rationem notionemque eodem uolumine tradit.

CAII PLINII SECVNDI NAT7RALIS HISTORIAE LIBER.XVIII.PROOEMIVM

Quod Antiqs Maximu Studiu Agriculturae fuit:& de horrore lingulari diligentia. CA. .1,

Equitur natura fragum: hortorumque:ac florum. Quaeque alia:
prster arbores:aut frutices benigna tellure proueniunt: uel per fe
tih herba^ fmenfa'cotep!arioe:fi quis aefiimet aarietate:nume^:
flsres:odore%:coloreiqg # {iiccos:ac uires ea^:qs faJutisiaut uo.
luptatis hominum gratia gignitQua in parte primu oium patro,
cinari terrae:# adefle eundorum parenti iuuat.Quamqua iter ini
tia operis defenfae. Quoniam tamen ipfa materia intus accendit:
ad reputationem eiufdem parientis 8i noxia. Noftris eam crimi¬
nibus urgemus:culpamque nofiram illi imputamus.Genuit uene.
na:ftd quis inuenit illa prmrer horoineraf Cauere ac refugere aliti
busiferifque fatis efi. Atque cum in arbores exacuant : limentque
cornua elephanti:# duro laxo rhinocerotes:# utroque apri dentium ficcas:fiiantquead noeen
dum fi praeparare animalia.Quod tamen eorum taela fua:excepto homine: uenenis tingitf Nos
6i fagittas unguimus: & ferro ipfl nocentius aliquid damus. Nos Si flumina inficimus: 81 rerum
naturae elementa.Ipfum quoque quo uiuitur: aerem in perniciem uertimys. Neque efi ut pute,
mus ignorari ea ab animalibus: quae quidem quae praepararent contra ferpentium dimicatio,
nenrquae poft praelium ad medendum excogitarent indicauimus.Nec ab ullo praeter homine:
neneno pugnatur alieno.Fateamur ergo culpatn:ne iis quidem.-quae nafcunrur: contenti.Eteni
quando plura eorum genera humana manu fiunt. Quidfnon 8i hoies quidam ad uenena nafcu
turi Atra hominum ceu ferpentium lingua uibrat:tabefqueanimi:contredata adurit culpantiu
omnia. Ac dirarum alitum modo:tenebris quoque: 8i ipiarum nodium quieti inuidentiu gemi
ta^uae fola uox co eft:ut inaufpicata^- alantiu uice;obuii quoque uetent agere : autprodefle

DEOMVSOCTAWS 131

citae.Nec ullu aliud abhomtnati fpiritus praemiu nouere:q odiffe ola.Ve^ 8i in hoc cade natu
tx maieftas:tanto plures bonos genuit ac frugi:quanto fertilior in iis:quae iuuant:aIunrc$.Quo uel ut
rura aefliraatioe # gaudiotnos quoq? relidis: exuflioni fuae iflis hofurn turbis: pergamus exeo uel aeflua/

Iere uitaieocf c5(latius:quo ope nobis maior:q famae gratia expetif .Quippe fermo circa rura e: tioni
agreftefq; ufus.Sed quibus uita:honofcg apud prifeos maximus fuerit.

Quae corona primo romae. CA. II.

Ruop* fecerdotes Romulus in primis xftitnit: iecg duodecimu frem appellauit. Inter
illos ab Acca Lauretia nutrice fua:fpicea corona:q uitta alba coIIigaref:in facerdotio
ei jp religiofiffimo infigni data.Quae prfa apud roanos fuit corona:honofcj5 is no ni/
fi uita finif:# exules et:capto% comitaf.Bina tunc iugera populo ro. fetis erat:nulli
maiore modu attribuit:quos ieruos pauloante pridpis Nerois cotepto:huius fpatii mridariis
pifeinas iuuat hre maiores.-gratucj fi n alique & culias.Numa iflituit deos fruge colere : # mola
falla iupplicare. Att$(ut audor e Hernia) far torrereiqm toflu cibo felubrius eet.Id uno mo cofe
cat&flatuedo no ee pu^e ad re diuinamifi toftum.ls # fornacalia iflituit tarr is torredi ferias:#
aeque religiofas termis agroge.Hos.n.deos tuc maxie nouerar.Seiacg a feredo:iegefla a iegetibus
appellabatiquaiy fimulacra in cyrco uidemus. Tertia ex his nofare fub tedo efl religio.Ac ne de
guftabant quidem nouas frugesraut uina:anteq facerdotes primitias libafTenr.

De iugere:# adu:# luibus circa pecora:# quotiens: & quibus teporibus fuit futnrna utilitas
annonr& qui agri cultura illuflres. CA. 111.

IjVgeje uocabaf :qcf uno iugo bou in die exarari potuiffet. Adus in quo boues agere/ ^

ur:cu araf uno ipetu iufto.Hic erat.cxx.pedurdupliratuiqj ! logitudineriugepe facie
;at. Dona apliffima fperato^ ac fortiu ciuiu qtu qs uno die plurimu rircuarauiflet. Vv— .v

_ | Ite qrtarii farris aut heminae coferere popuIo.Cognomia et pria fde:Pilunirq pilu pi

firmis inuenerur.Pifones a pifendo.Ia Fabio^:Letino^i:Ciceronu:ut qiqsaliq<f optime genus uel lentulo
lereret.Iunio^i familiae bubulcu noxarut q bubus optime utebaf.Qui & i facrif nihil religiofius tum
cofamtionis uinculo erat.Nouaecg nupta: farreu pferebant.Agru male colere: ceforiu pbru iu/
dicabaf. Atque(ut refert Cato)que ui^ bonu colonu dixiffetiampliffime laudafle exiflimabat.

Hic Si locupletes dicebar: loci hoc efl agri plenos, Pecunia ipfe a pecore appellabaf .Etia nuc in

tabulis ceforiis pafcua dicuf cia:ex qbus populus reddims het:qa diu hoc folu uedigal fueratT" tvT- -V

Muidatio quoq? n5 nifi ouiuiboug} ipedio dicebaf ,No omitteda priicai^ Iegu bnuoletia.Cau

tu qppe efl:ne boue priufq oue noiaret:q idiceret mulda.Ludos bod ca celebrates:bupetios uo

cabat.Seruius rex ouiu bouq; effigie prius aes fignauit.Fruge qde aratro qfita furti node parauif uel pauifle

fe:ac fecuifie puberi duodeci tabulis capitale erat:fufpefu<£ Cereri necari iubebat grauius: q ho

micidio eooidu, Impube ptoris arbitratu uerberari: noxaue: duplione ue decerni. Ia diflindio

honoique duitatis ipfius no aliude erat.Rufticae tribus laudatiflimae eo^»:q rura hrent.Vrba/

nx uero in qs trafferri ignominiae eet defidiaepbro.lraque qttuor iolae erat:a ptibus urbis:in qs

hitabat:fuburrana:pal3tin3:coIIina:exqIinaJNudinis urbe reuifitabat:# io comitia nundis habe

ri no licebat:ne plebs ruftica auocaref.Quies fomnulque in flrametis erat.Gloria denic^ ipam

a farris honore:adorea appellabat.Equide et uerba pnfcae fignificatiois admiror. Ita.n.efl in co/

metariis potificu. Augurio canario agedo dies coftituaf :priufg frumeca uaginis exeat:# an g in uf augeo*

uaginas poeniatiErgojis moribus no mo fufficiebat fruges nulla ,puicia^ paicete italia:uerum/ do

etia anonse uilitas feredibilis erafi. Manius Martius aedilis plebis primu frumetu populo in mti- ~~

flipe collataftatuta e^Trebius in aedilitate affibus populo frumetu pflitit.Qua ob cam # ei fla

tuae 1 capitolio # palatio dicatae funt.lple fupreo die populi hueris portatus i rogu e.Ve^ quo

ano mr deu adueda roma efl: maiore ea aeflate fada ee:q anceddibus anis dece tradut.M.Var ufea aetate

ro audor eftxu.L.Metellus in triupho plurimos duxit elephatosraffibus fingubs farris modios

fuifle.Ite uini cogios:ficique ficcae pondo.xxx.olei pondo.x.carnis podo.xii.Nec e Iatifudiis fin

gulone cotingebat arcetiu uicinos. Quippe et lege Stolonis Licini indufo mo qngeto^ iugeru:

& ipfo fua lege danato:cu fubflituta filii perfona amplius poflideret.luxuriantis ia reipu.fuit ifla

inmfitraMinii nniiil Cnrii nnli »«*... ./IiMlhi iivMmnnM /Sm» — o. _ <

gnata eflQuae na ergo tanta? ubertatis ca eratfipfo^ftunc manibos Iperato^c colebanf agri(ut

LIBER

fas eft creder?)gaudente terra uomere laureato:» triuphali aratore.Siue illi eadem cura femina
tradabatrq bella:eadecjt diligentia arua difponebatrq caftra:fiue honefiis manibus cia laetius p
tieniutrqfri » curiofius fiut.Serete inuenerut dati hcnores.Serranuiunde cognorce. Aranti qn
tuor fua iugera in uaticano:q‘ prata quintia appellanCCincinato uiator attulit didatura:& qdc
(ut tradit Norbanus)nudo plenoq; pulueris etianu ore. Cui uiatorcela corpus inqttut .pferam
fenatus populicg ro. mandata.Tales tu et uiatores erantrqbus idipfum nomen inditu efhfubide
ex agris fenatu ducefqj accerlentibus. At nuc eade illa uidi pedestdanatae manus: ! fcripti uultus
exercet. Non tn furda rellureiq' pares appellaf :coli<jt dicit » ip(a:honore hic afiumpto;ut nunc
nel ut non iroutata ea:» indigne ferente credaf id fieri^Sed nos miramur ergaftulo$* no eade emolumeta
iuxta ea » efle:quse fuerut lperato^.Igirur de cultura agri pcipere pricipale fiiit & apud exteros. Siqde»
indignata reges fecere Hiero: Philometer:Attalus: Archelaus:» duces Xenophon:& penus et Mago.Cui q
uel ut non de ttfi honore fenatus nofter attribuit chartagine capta:ut cu regulis africae bibliothecas dona
inuite ea » ret:unius eius duodetriginta uolumina ceferer in latina lingua traffereda:cu.M.Carapcf pta co
idigne cre* didifletrpiti fq; liguse punies dadu negociu.in quo pcefiit ois uir tu clarifiima: familiae.D.Sylla
datur nus fapientiae copofitifflmae:quos (equeremur prexuimus in hoc uolumine non igrate noiando
M. Varrone:qui odogefimuprimu uitae annum agens de ea re prodendu purauit.

Ratio de agricultura. CA. 1111.

SPud remanos multoferior uitiu cultura efle ccEpit.Primo^:ut necefie erat:arua tm
coluere-Quc^j nobis ro nuc tradabif no uulgari rooiue^i ut adhuc fecimus:» uetu
ftis:» poflea tuetis ox cura pquifiris:cacg re ^ & rone fimul eruta.Diccrcus St fydera:
fyderucg ipfo^i terre ftria figna dabimus idubirara. Quadcqdc q adhuc ea dibgetius
tradauere:qbufuis oratoribus potius:q agricolis fcripfifie pofiunt uide ri. Ac primu oium oracu
Iis maiore ex pte agemus:q no in alio uits gne plura:certioraue /unt.Cur.n.no uideanf oracula
Del .pueda a certiflimo die:maximeq} ueridico ulu profeda^Princpium autem a catone fumemus.

Laus agricola^:» quae ob/eruanda in agro parando. CA. V.

Ortiflimi uiri » milites ftrenniflimi ex agricolis gignunCminimccj male cogitares.

1 Praediti ne cupide emas.In re ruftica:opi ne parcas.In agro emedoxmime.Quod roa/
i Je emptu eft lemp paenitec Agru paturos an oia itueri oportet aquaiy uim:» uicinu.
Singula magnas smerpretatienes habentmec dubias.Cato inconrerminis hoc ampli
u$ aeftimari iubetrquo pado uiuant.ln bona eft inquit regione bene nitere, Attilius regulus ille
punico bello bis conful aiebat:ne<g foecudiflimis locis in /alubre agru paraM:neqj effeetis falu>
berrimu.SalubruasJocs ixo femper incola^ colore detegi£:qm affueti in peftiientibus durant.
Praeterea iuntqusda partibus 3nni falubria. Nihil aut (alutare eftinifi quod toto anno falubre.
r Malus eft agencum quo dns ludaf.Cato inter prima fpedari iubetmo folu fua uirtute ua!eat:q

didu eft pofitoe. V t operario^ copia prope fit-Oppidumq? ualidu. V t nauigio^ eaedas uel iti
rerum. V t bene edificarus:» cultus. In quo falli plero/que uideo.Segnitiem enim prioris domi
ni: pro emptore efle arbitrantur.Nihil.eft damnofius deferto agrodtat^ Cato:De bono domino
melius emi:nec temere contenendam aliena difciplinatagroqj ut houquamuis quaeftuofus fit:fi
tamen 8i /umptuofus:non multum fupereflejlle in agpa.qusftuofiflimam iudicat uitemmo fru
ftratquoniam ante omnia de impenlae ratione cauit^roxime hortos irriguos:nec id falfo:fi fub
oppido fin5(Et pratatquac antiqui parataelixere.ldemque Cato interrogatusrquiseflet certiffi/
mus quaeftus:refpondit:Si bene palcastQui proximus fi arat bene:fumma minimo in hoc fpe/
dando fuit:ut frudus is maxime probaretur:qui q minimo impendio coftarurus efler.Hocex
locorum occa!ione:aliter alibi decernitur.Eodemque pertinet:^ agricolam uendacem oporter
efle dixic.rundum in adolefcentia conferendum fine contatione:aedificandum non nifi conlito
agro. Tunc quoque contanter:optimumqueeft(ut uulgo dixere)aliena infania fruiifed ita:utuil
larum tutela non fit oneri.Eum tamen:qui bene habitet Ikpius uentitare in agrum. Fronteque
* domini plus prodefle q occipi|ium:non mentiuntur.

De uillaxjfepofit5e:&' pcepta antiquo^; de agro colendo. C A. VI.

Odus hic probatur-ut neque fundus uillam quaerat:neque uilla fundum.Non ut fe,
cerint:iuxta diuerfum:eadem aetate exemplis.L.Lucullus.Q^.ScaeuoIa: cu uilla fce,
uolae fundus careret:uilla Luculli agro.Quo in genere ceforia cafiigatio erat:minuj
arare:q uerrere.Nec hoc finearte quadam eft.Nouiflimus uillam in mifinenfi pofuit,
CMarius.pii. confubfed peritia caftraraentandnficut comparatus ei in caeteris etiam Sylla foc

DECIM VSOCTA V V5 1 3 2

lix.Quos caecos fuifTetdicere conuenit. Necgiuxta paludes ponendam efle:neqjaduerfo amne*

Quaq Horae rus olno e flumine femper ante lucanas auras infalubres aerifiime tradit.Spe&are uel omni e
in aeltuolis locis feptentrione debetrmeridie in frigidis.ln temperatis exortu aequino&iale.Agri
iptius bonitasrquibus argumentis indicanda litrquaq de terra: optimo gne differentes abunde
dixille pofiumus uiderrietianu rn traditas notas fublignabimus Catois maxime uerbis.Ebulut
uel prunus filueftris:uel rubusibulbus minutus:trifolium herba pratenfisrquercus filueftris py *
tus:rnalufqj frumentarii foii notae.Item nigra terra Si cinerei coIoris.Ois creta coquit: mfi pma/ uel pinus
cra.SabuIu etiam: nifi id pertenue eft:8£ multo capeftribus magis:q cliuofis rndent eade.Modu
agri in primis (eruandum antiqui putauere.Quippe ita cenfebant:Satius efle minus ierere:8f me
husarare.Qua in ientetia S£ Virgilium fuiffe uideo. Veruq? conti tentibusrlatifundia prodider
italiam.Iam uero 8i proaineias lex 8C femiflem domini africae poifidebantttu interfecit eos Ne«

10 princeps .Non fraudabo magnitudine hacquoqs fua.Cn.Pompeium:qui nuquam agru merc¬
atus eft conterminu. Agro emptotdomu uendenda mclementenatcg no ex utilitate publici fta
tus mago cenfuir.f-foc exordio praecepta pandere ingrdTus:ut tn appareat afiiduitate defidera-
ta ab eo.Dehinc peritia uillico^ in cura hnda eft.Maltaqj de iis Cato praecepit. Nobis faris fit
dixifidq proximu dno corde efie debere:& tn fibimetipfi non uideri.Coli rura ergaftulis:peffi>
mueft:ut quicqd agitur a deiperantibus.Temerariuuideaf una uoce antiquo^» pofuifie:& for*
taiiis incredibile penitus aettimer.Nihil minus expedire:q agrum optime colere.L.TariusRuf
fus infima nataliu humilitate.-conlulatu militari induftria meritus antiquae alias parfimoniae a'r
citer mille fextertiu liberalitate Diui Augufli congeftu ufcgad detradionem haeredis exhaufir uel ficlum
agros in piceno coemendo co!endoqj:In gloria internitione ergo fameq; cenfemusf Immo her.
cule iudico raodu reiji olum utiliffimu. Bene colere neceffariu eft.Optimedamnofuro. Praeter
q fobole fua:coIono aut pafcendis. Alioqmn dno aliquas mefles colligere non expedit:!! copure uel ue
turfpendiu operae. Nec temere oliuarnec quafda terras diligenter colere:fieut in fidlia tradunt
ita^ decipi aduenas.Quo na igitur mo unliftime colunf agrtfex oraculo fcilicet: malis: bonisi
5ed defendi aequu eft abauos:qui pceptis fuis ,pfpexere uitae.Na cum dicerent malisrintelligere
noluere uiliflimos.Sumujpuidentiae illoti fuitrut q minimu eflet ipedi. Praecipiebant eni iftarq.
triiiphali denas argenti libras in fuppelledhle crimini dabat: qui mortuo uillicb reliquere uido
rias:& reuerri in iua rura poftulabatiquo^ praedia coleda fufcipiebat refpubli.exercitufq; duce
bant:lenatu illis uillicace.Inde illa reliqua oracula. Nequam agricola efie.-quifqs emeret:qtf prae
ftareei fundus poflet.Malii patre familias:q (quis iterdrn faceret.quod nodu pofitt: nifi tempe-
ftate caeli. Peiore qui ,p feflis diebus ageretiquod feriatis deberet. Peffimum: qui fereno die fiib
tedo potius operarefrq in agro. Nequeo mihi teperare:quo minus unuexeplu antiquitatis affe
ratn.Ex qao imelligi poffitiapud populu et de culturis agendi more fuifTeiqualiter defendi foli
ti fint illi uiri.C.Furius Crefinus e feruitute liberatus:cu in paruo adraodu agello largiores mul
to frudus perciperet :q ex amphfTimis uiciniras.In inuidia magna erat:ceu fruges alienas pellice
ret ueneficiis.Qriraobrem a Sp. Albino curruli die dida metuens danatione:cum in fuffragium
tnbus oporteret irerinftrumentum ruflicu oe in f attulit:& adduxir filiam ualidanr.atc$(ut
ait Pifo)bene curata:ac ueffi ta: ferramenta egregie fada:graues ligones:uomeres ponderofos:bo
ues faturos. Poftea dixit: Veneficia mea qrites hxc luntmec pofium uobis oftendere:aut in fbru
adducere lucubrationes:uigiliafc^:<3<: fudores.Ofum fentetns abfolutus itaqj e(t. Profedo opa:
no itnpenfa cultura coffat.Bt ideo maiores fertiliffimum in agro oculu dni effe dixerut. Rebq
pcepta reddetur fuis locis:q ^ppria fingulo^ generi erunr.Interirn cofa q iuccurrut no omitte,
mus. Et in primis Catonis humaniffimu:8£ utiliilimu.Id agendu:ut diligant uicini. Caufas red,
dic iflerquas exi (fima mus nulli ee d ubias.Inter prima ide cauet:ne familiae malae fint. Nihilfero uf male &
fariendu in agricul tura oes cenfent. Iterutp fuo quaecj tepore facieda.Et tertio pcepto ptermif
fa fruftra reuocari.De terra cariofa execratio Catonis abunde indicata eft. Quaqua pdicere no
ceflat is. Quicquid per afellu fieri pot utiliffime colfat. Filix biennio morif :fi fronde agere non
patiaris.Id erficaciffime cotingit germinatis ramis baculo decuflis.Succus enim ex ipla defluens
necat radices. Aiunt 3C circa folftitiu auulfas norena(ci:nec harundine fedas:aut exaratas uome
ri harundine ipolita.Similiter 8C harundinem exarari:filice uomeri ipofita pr3edpiunt.luncolus -

ageruerti pala debet. At in faxolb bidentibus.Fruteta igni optime tolluntur. Humidioreagru
fofiione cocidiratcj (iccari utiliffimu efr.Foffas aut retufis locis apertas rdinqui.ln folutioreter ueli repto
«fepibus firmari. lmbridbus:ac lupinis lateribus procunabere:quafclam occatcari:8d in alias di» cibas

LIBER

rigi maiores potentfore%:Ii fit oceafio:fiIice:uel glarea fferni.Ora utricg Iapidibus ftatuminan:
& alio fuperintegi.Siluae extirpandae rationem Democritus prodiditdupini flore in lucco cicu/
tae uno die macerato:iparfifque radicibus.

De frugum generibus 8i natura. CA. VII-

T quoniam pparatus eft ager: natura nunc indicabit frugu.Sunt aut duo prima

■|gna.Frumenta:ut triticu ordeu.Et legumina:ut faba 8i cicer. Differetia uero notior:
jq ut indicari deceat.Frumenri ipfius totide gnatper tpa latu diuifa.Hyberna: q circa

_ f uergilia^d occafum terra per hyeraenutriunf:ut triticu:far:ordeu. Aeftiua: quas afta

te ante uergilia^c exortum ferunfiut miliu:panicum:fiiama:horminu:irioiraIiae duntaxatritu.
Alioquin in grsec ia 8i afia oia uergiliapr occafu ferutur.Quasda aut utroque tepore in Italia, Ex
his quaedam & tertio: aeris fcilicet. Aliqui uerna:miliu:panicu:leme:cicer:alica:appdIant.Semo
tica aut triticu:hordeu:fabam:napum:rapam.Et in tritici genere pars aliqua pabuli eft quadru
pedum caufa fati: ut farrago.Et in Ieguminibus:ut uitia. At cois quadrupedu: hominuque ufui
iupinus.Legumina oiarfingulas habent radices praeter fabateafque furcu!o(as:quia non in roul.
ta diuiduntur. AIriffimas aut cicer. Frumenta multis radicantur fibris fine ramis. Erumpita pri
mo fatu hordeum die ieptimo.Legumina quartoruel cu tardifiime ieptimo.Faba a.xv.ad.xx.Le
gumina in atgypto tertio die.Ex hordeo alterum caput grani in radicem exit:altej£ in herbam:
quae 81 prior floret. Radicem craffior pars grani fundit: tenuior flore. Cceteris feminibus eadem
pars:& radicem Q£ florem.Frumenta hyeme in herba funt:uerno tempore faftigantur in ftipula:
quae lunt hyberni generis. At miliu 8i panicu in culmen geniculatum 8i concauum.Sifama uero
in ferulaceum.Omm iatoje frudtus aut fpicis contmetur:ut tritici ordei:mutiiturque ualloan,
ftarum quadrupliciraut includitur fil:quis:ut leguminu:aut uafculistur fifamaeiac papaueris.Mf
lium ac panicu tm pro indiuilo 8i paruis auibus expolita funtrindefenfa quippe membranis co’
tinentur.pannicum a panniculis dicftu:cacumine languido nutante:paulatim extenuato culmo:
pene in furculd:pdenfis aceruato granis:cu logifiime pedali obfimili comae granu c6plexx:quas
fimbriato capillo curuatur.Sunt 8i pannico genera. Mammofb:epanno:paruis racemato panicu
Iis:& cacumine gemino.Quin & colote diftinguitur:candido:nigro:ruffo:etia purpureo. Panis
multifarie 81 e milio fit:e panico rarius.Sed nullum frumento ponderofius:aut quod coquedo
magis crefcat.Lx.enimpodo panis e modio reducunt:roodiuque pultis ex tribus fextariisma»
didis.Miiium intra hos decem annos ex india in italiam inuedtum efhnigrum coloreiamplum
grano:harundineum culmo. Adolefcit ad pedes altitudine leptemrprasgrandibus culmis.Lobas
uocant:omniu frugu fertififlimu.Ex uno grano terni fextarii gignuntur.Seri debet in humidis.
Frumeta quaedam: in genu tertio fpica incipiut concipere:Quaeda in quarto:<ed etiamnu occul
tam.Genicu!a aiit funt tritico quaterna.Farrifena.Hordeo o&ona.Sed non ante fupradidu ge¬
niculo^ numerum conceptus efl: fpicae.Qui ut fpe fui fecerit:quattuor:aut quinque tardifiime
diebus florere incipiunt.Totidemqae aut paulo pluribus deflorelcunt» Hordea uero cu tardiffi
me leptem. Varro quater nouenis diebus fruges abfolui tradit:& menfe nono meti.Fabarin fo.
lia exeunttac deinde caulem emittunttnullis diftindum internodiis-Reliqua legumina furculo
fa iunt.Ex iis ramofa cicer: eruam:Iens, Quorundam caules fparguntur in terram:fi no habeant
adminiculum:ut pifo^.Quod fi non habuere deteriora fiunt.Leguroinum unicaulis faba fola.
Vnus & lupinis.Caeteris ramofus praetenui furculo.Omnibus uero fiftulofus.Folium quaedam
a radice mittunt:quaedam a cacumine.Frumentu uero:& hordeum uitiaque:& gcqd in ftipula
eft:in cacumine unu folid het.Sed hordeo icabra funt:caeteris laeuia.Multipliria cotra fabaeirice
ri:pifo.Frumetis foliu harundinaceu.Fabae rotudu:& magnae leguminu parti. Logioraeruife:

pifo.FafioIis uenola.Silamae 8i irioni fanguinea.Cadut folia lupino rm:& papaueri. Legumia
diutius florent: 8i ex iis eruum ac cicet:Sed diutifiime faba.xl.diebus.Non autem lingulis fcapi
tadiu:qm alio definete:ahus incipit.Nec tota leges ficut frumenti pariter.Siliquanf uero ola di
uerfis diebus:# ab ima primu parte paulatim flore fubeute.Frumenta:cu defloruere: craffefcut:
maturanturque:cum plurimu diebus.xl.perficiunf.Item faba:pauciffirais cicer dd enim a feme.
ce diebus.xl.perficif .Miliu:& panicu:# filama:# oia aeftiua.xl.diebus maturanf a flore, Magna
terrae;caeliq5 difFerentiaulri aegypto eni hordeu iexto a fatu menfep Frumeta feptimo metunf.In
bellade hordeutn.In pelloponnefo o<ftauo:& frumenta etiamnum tardius.Grana in ftipula crfi
nito textu fpicantur.In faba leguminibufque alternis lateribus filiquaotur.Fortiora hyeme fro.
tnentaslegumioa in abo.Tunice frumento plures.Hordeum maxime nudum:&:arinca:fed prae

DEQMVSOCTAVVS 1

cfpae aaena.Calaas altfor frumeto q hordeo: Arifta mordacior hordeo, fn area exteruf triti cu:

& filigo:S: hordeu.Sic Si ferun£pura:qliter mollunf.qa tofta no fut.E diuerfo far:miliu:panicu
purgariinifi tofta non pofiunt.Itacg haec cum filis folliculis feruntur cruda. Et far in uaginulis
fais (eruant ad farusratcg no torrent. Leuiffimum ex iis hordeum:raro excedir.xv.Iibras: 6i faba
xxii.Pondero{lus fantnagifqj etiamnum triticum.Far in aegypto olyra confidtur. Tertiu genus
jpicx hoc ibi eft.Galliae quoij fuurn genus farris dedererquod illic brance uocat:apud nos ian
dala nindiffimi grani.Et alia differetia eft:q> fere qternis libris plus reddit panis:q far aliud. Po
pulum romanuro farre tantum e fr umento. ccc.annis ufum Verrius tradidit. Tritici genera plu
ra qux fecere gentes.italico nullum equidem comparauerim candorerac ponderetquo maxime
decernitur. Montanis modo comparetur italiae agris externum.in quo priripatum tenuit booe>
tia:deinde fidliarmox africa.Tertium pondus erat thracio fynoq;;deinde aegyptio: athletarum
cum decretotquorum capaci tas iumen tis fimilis:quem diximus ordinem fecerat. Graecia & po/
ncum laudauit:quod in italiam no peruenit.Ex omni eodem genere grani praetulit oreutium; uel tracon-
6: tragum dignes:& felinuntium argumento craffifiimi calami.ita<j pingui folo haec genera affi cion & tra
gnabat.Leuiffi mu 8i maxie mane: leu tenuiflimi calami 1 huidis feri iubebatrquonia multo ege, gu Bc lilio*
ret alimento.Hae fuere fentenrise Alexandro magno regnante:cum clarifiima fuit gratcia atque minum
in toto terrarum orbe potentiflimarita tamen:ut ante mortem eius annis fere centum quadra-
gitaquinque Sophocles poeta in fabula Triptolemo frumentum italicum ante eunda laudaue-
rif.ad uerbum tranflata lententia.

Et fortunatam italiam frumento canefeere candido.

Qus laus peculiaris hodie italico eft.Quo magis admiror pofteros graecorum nullam mentio
nem huius fecifle frumenti. Nunc ex iis generibus : quae romam inuehuntur leuiffimum eft
gaJJicuni : atque e cheronnefb aduedtura : quippe non excedunt in modium uicenas libras : fi
qais granum ipfiim ponderet. Adiicit fatdium fex librasralexandrinum 8i trientes. Hoc eft&
ficuli pondus. Boeticum totam libram addit : africum & dodrantes. In rranfpadana Italia
frio uicenas quinas libras farris modios pendere. Circa clufium 8i fenas. Lex naturae certa eft
in quocunque genere : pane militari : tertia portio ad grani pondus accedat. Sicut optimum
efie frumentum : quod impadtum congium aquae capiat. Quibufdamgeneribus per le poiw
dus : ficut balearico : modio tritici : panis pondo .xxx. reddit. Quibufdam in permixtis:ut
cyprio : 3i alexandrino .xx. prope libras non excedentibus. Cyprium falcum eft : panem ni.-
gtutn facit . itaque milcetur alexandrinum candidum redduntque .xxv. pondo. Thebaicum
libras adiicit. Marina aqua fubigi : quod plerique maritimis in locis faciunt occafione lucran¬
di falis : uiliffimum. Non alia de caufa oportuniora morbis corpora exiftunt . Galliae & hi»
fpaniae frumento in potum reibluto : quibus diximus generibus : fpuma ita concreta pro fer¬
mento utuntur: Qua de caufa leufor illis : q caeteris panis eft. Differentia eft & calami.Craf
fior quippe melioris eft generis. Piunmis tunicis thradum triticum ueftiturob nimia frigo¬
ra illi plagae exquifitu.Eade caufa 3C triroeftria inuenit detinentibus terras niuibustquod tertio
fere fatum menfe : ut in reliquo orbe metitur. Totis hoc alpibus notum : 8C hyemalibus pro*
uintiis. Nullum hoc frumento laetius. Vnicalamum praeterea : nec ulque capax : feriturque
no nifi tenui terra.Eft 8i bimeftre circa thracium finum:quod.xl.die quo fatum eft maturefrit:
miiumq; nulli frumento plusefle ponderis: & furfuribus carere. Vtitur eo 6( ficilia : 8i achaia:
montofis utracg partibus.Euboea quoque circa cariftum.In tatum fallitur CoIuroelIa:qui ne tri
meftris quidem propriu genus exiflimaueritefle:cu fit antiquiffimu. Graeci trimenon uocant.

Traduntin badris grana tantae magnitudinis fieri:ut fingula fpicas noftras aequent. Primu ex
omnibus frumetis feritur hordeum. Dabimus & dies ferendi cuique generi natura fingulorum
expofira.Hordeum indis fatiuum 8£ filueftreiex quo panis apud eos praecipuus.Italiri quide ma
rime oriza gaudent:ex qua ptifanam coficiunqua reliqui mortales ex hordeo.Orisae quide fo¬
lia carnofifiporro Smilia:fed latiora: Alritudo cubiraIis:flos purpureus:radix gemeae rotundita. ue^ grano
tis. Antiquiffimu in cibis hordeu:ficut athenienfiu ritu:Menandro audore apparet:# gladiato bemm*
rumcognominetquihordeatii uocabantur. Polentam quoque graeri non aliu de praeferunt, Plu
ribus fit haec modis.Grae ci perfufum aqua hordeum liceant node un i: ac poftero die frigunt:
dande mollis frangunt.Sunt qui uehementius toftum rurfus exigua aqua afperganhfieccnrque
prlufquam molant. Alii uero uirentibus fpicis: decufTum hordeum recens purgat: madidumqj
in pila tunduntiatcg m corbibus eluum;acliccatum fole;ruifas tundunt:# purgatum molunt;

LIBER

Quocuque aure genere pf*parato:uicenis hordei Jibmiternas feminis lihi:& eoriad ri : ielibwsJ
ialilij acetabulo: torrentes ante oia mifcent in mola.Qui diutius uolunt leruare:cu polline: ac
furfuribus fuis codunt nouis fidhlibus.Italiaiineperfulioe roftum in fubtile forma molirafde
addicisiatcf et milio, f.^ane ex hordeo antiquis ufitatu uita danauirquadrupeduqj tradidit refe
cfibus.Ptifan* inde uius ualidiflimusffaluberrimufq; tantope probaf. Vnum laudibus eiusuo
lumen dicauit Hippocrates clarfffimus medicina; fcienti*.Ptiian* bonitas praecipua uricefi. In
aegvpto uero ea e:q fir ex hordeo cui funt bini anguli. In bocetia 8i africa genusrex quo fiarhot
deitglabru appellat Turranius.Ide olyraro & oryza eade efieexiftimat. Ptifinae5 co fidenda uul
gara ratio eif.Sim.Ii modo ex tritici femine tragum fir in capania tantu&segypto. Amylu uero
ex oi tritico ac filigine.Sed optimu ex trimeftri Inuerio eius chio infui* deberur:& hodie lau,
dariflimu inde eft: appellatu ab eo fine mola fiat.Proximu rrimeftrrquod eft minime ponde
rofo tritico. Madefcit dufri aqua in ligneis uafisrita ut integaf :qnquies in die mutata. Melius Ii
Si in nocteiita ut mifeeaf pariteriemoJiru priufcg q acelcat. Linteoq} aut fportis ficca tu; tegula
infunditur illitae fermentoiarcg ira in foledenlat.Poft chium maxime laudaf crericurmoxzgjr
ptiu.Probaf aut leuitate:# l*uore:ar<£ ut recens fit.Iam 8i Catonis didu.Apud nos hordei fari
na ad mededu utunf.,Miruq? in ufu iumeto^ignibus duratoiac poftea emollito: offi% huma
na manu dimittis In aluu maiores uires torolqj corpis fieri. Spicae qda binos ordines hnt: qda
ptires uiqj adlenos.CJrarib ipli aliquot dfi*:longius:leuiufcj:aut breuiustaut rotundius:can&
diusrnigriusruel cui purpura efffVIrio ad polenta cotratepeftates candido maxima infirmitas.
Hordeu frugu oium molJiflimu eftrferi no ualet;nifi m ficca 8i loluta terraiac nili laeta palea: er
optimis.Straroeto uero eius nullu coparaf. Hordeu ex omni frumeto minime calamicofum:ga
tollifanteq triticu occupet rubigo.Iraq? lapientes agricolae triricu cibariis tm Ierunt . Hordeu
lar culo feri dicurrjoprerea celerrime redditrfertiliffimucj.Quod in hi/pania:& Carthagine apti
Ii menle colledfu eft :hoc ferif eode menle in cel ti ber ia : eodem q? anno bis nalcif.Rapif omne a
prima fiadm maturitate: fefhnarius qc*tera.Fragi!i.n.{hpula:& tenuiffiraa palea granu conti.
nef.Meliorem et polenta fieri traduntrli non exadfa maturitate tollatur.

No oia frumeti gna ubiqj na lci:& de reliquis in oriete gni bus. CA. VIII.

Rumenri gna non eade ubique:neqj ubi eade funt iifdem noibus. Vu!gatifTima:fan
qd adorejiue teres appellauere:fiIigo:triricu.H*c plurimis terris coia. Arfca galliani
ppria-copiofa 8i itaii* eft.In aegypro at:ac lyiia:aliciac^:3i afia:acgr*ri* parte: pecu,
liares zea:oIyra:ryphe, Aegyptus fimilagme coficit e tritico luo nequacj lralics pare,
Qui zea utuntunno habent far.Eft & haecitalix: incampania maxime: femeqj appellatur Hoc
cel habet debet nome res petar a ut moxdocebius.Propter qua Hoerus jei a.copbcr ctpoupa dixit. Non

ut arbitraf aliquriqrn uita donaret. Amylu quoq; ex ea fit:priore craflius.Hxc fola dfia eft.Ex
oi gne duriffimu fhr:8C contra hyemes firmiffimu. Panf frigidiflimos Iocosr&T minus fubados:
uel *ftuofos:fitienteiq;:primus antiquis latio cibusrmagno argumero i adoreae donis:!icuti di.
ximus.Pulte aut non pane longo tge uixiffe romanos manifeftam.Quonia inde 8i pulmetaria
hodieque dicunf.Ht Ennius antiquilfimus uates obfidionis famem defcnbens offam eripuifle
plorantibus liberis patres comemorat.Et hodie Iaera prifca:at<j: nataliu pulte fritilla cofiriunf.
uidetur^ tam puls Ignota graeci* fuilleiq italise polenta. Tritici leroine auidius nullum eft:nec
quo plus alimenti traha t.Siliginem dixerim proprie tritici delicias:cador eft:& fine uirtute:& fi
ne ponderexouenies humidis tradibustquales italia: funt:& galli* comat*. Sed 8i trafalpesin
allobrogu tm amenoruque agro ptinax.In c*teris ibi gtibus bienio:in triticu trafit. Remedio:
ut grauilTima qu*<^ grana eius leranrur.

De piftoriis: & mohmra:& farina: CA. IX.

nr===5=ri Siligine lauriffimus panis.piffrinarumque opera laudatilfima.Pr*ceIlit in italia:fi ca
Iri j^p|lp3na piffs nat* roifceatur.Rufior illa:atpilanacandidior:poderofioruerocretacea.
is efl e grano campan*:quam uocant caftratam:e modio redire iextarios quat

l?1 tuor filiginis. Vel e gregali line caftratura;fextarios quinque. Pr*terea floris femodi.
um.Et cibariirquod fecundariu uocat:lextarios quattuor.Furfuris iextarios toride. E pifana at
cel adfciut filiginis Iextarios quin<^.C*tera paria lunt.CIulina arerinacj etianu Iextarios filiginis alTurout:i
reliquis parts.Si uero polline facere hbeat.xvi.pondo panis redeunr.Et cibarii tria. Furfuru fe.
modium.Mol* diicrimine hoc conffat.Na qu* ficca moluntur:plus farin* reddut.Qu* lalla
aqua Jparla: candidiore medulla: ueru plus retinet in furfure.Fanna a farre dxdla nole ipo appa.

^DEQMVSOCTAVVS 134

ierSiliginea farinae modios ga Ilicae. xxii. libras panis reddit.ltalicae duabusitrifeas ue amplius:
in artoptitio pane. Nara furnaceis binas adiiciuntlibras:in quocucj genere*

De fimilagine 8t filigine:& de aliis generibus:# de piftura. CA. X.

Imilago ex tritico fit laudatilfima.Ex africo iuftu e e modiis redire (emodios: 6i pol
linis lextarios qnq?. Ita. n. appellant in tritico:quod flore in filigine.Hoc seraria offici
Ii nae chartariaecg utuntur. Praeterea fecudarii fettarios quattuor: Furfuruq; tantude.

_ H Panes uero e modio fimiIaginis.cxxii.E floris modio.cxyii.Precium huic anona me

dia in modio farinae.xI.afles.Similagini caftratae odonis aflibus amplius. Siligini caftratae du'
plurn.Eft & alia difhndio.Similago.i.pollinaute.XFii.podo panis reddere uifatritia.xxx. ccm uel polline
triente:# fecundarii panis quinas felibrasrtotidem cibarii:# furfiirum fexrarios fex. Siligo nuq
marurefeit paritertnec ulla fegetum minus dilationem patitur propter teneritate. !if<j quaema*
turuere protinus granum dimittentibus:fed minus q caetera frumenta inftipula periclitatur:
quonia feraper redam habet fpicam:nec rorem continetiqui rubigine faciat-Ex arinca dulciflfi
muspanis:ipfa fpifTior:q far:Sd maior: (pica eadem:& ponderofior.Raro modius grani non.xri;
libras implet. Exteritur in graecia difficulter.ob id iumentis dari ab Homero dicla. Haec enim
eft: quam uocat o lyram. Eadem in aegypto facilis: fertilift^. far fine arifta eft. Item filigo excepta
eaiquae laconica appellatur. Adiiciunf iis genera:bromos:fiIigo excepticia:# tragos:externa ofa:
ab oriente inueda:orizae fimilia. T fphe # ipfa eiufdem generisrex qua fit in nofbro orbe oriza.

Apud grsecos eft 8i. h jficc.Tradut^ eam ac tiphen: cum fint degeneres: redire ad frumentum:fi
pifta ferantur:nec ptotinus:fed tertio anno. Tritico nihil eft fertilius. Hoc em natura ei tribuit:
quoniam eo maxime alat hominem. Vtpote cum e modio fi fit aptum fblum:quale in bizantio
africae camporcenteni quinquageni modii reddantur. Mifit ex eo loco Diuo augufto procura,
tor eius ex uno grano uix credibile didu quadringenta paucis minus germina. Extsntq? de ea
reepiftolae.Mifit # Neroni fimiliter.cccxl.ftipulasexunograno.Cum centefiroo quide # leon
timficiliaecampl fundut.AIiicg: &C toto betica:# in primis aegypms.Fertili(Tima tritid genera:
ramofum:aut quod centigranum uocant.Inuenfuseft iam& /capus unus cetum labis onuftus:

Aeftiua frumenta diximus fiiamam:miIium:panicum.Sifaraa ab indis uenit:ex ea # oleum con
fidunt. Color eius candidus:Huic fimile efl in afia graecia<$ eriumamridemcg eratinifi pinguius
effecqaodapud nos uocant irionemrmedicaminibus annumerandu potiufq frugibus. Eiufde
naturae # horminum a graecis didu:fil.cymino fimile:(eriturque cum fifama hoc # irione.Nu!
lumaialuefdtur uirentibusjPiftura non oium facilis.Qutppe 8i hetruria (picam ferris toftipi*
fente-pilo praeferrato: fi ftula ferratat&ftella intus 3enticulara:utnifi intenti pifanuconddantut
grana :ferrocp franganf . Maior ps italiae ruido utif pilotioriseriam: quas aqua uerlet obiter : #
molat. De ipfa tone pifendi Magonis pponef fnia.Triticu ante pfundi aq multajubet : poftea
euellldeinde foie ficcatutpila repeti.Sift m5hordeu.Huius fextarios.xx.ipargi duobus fextariis
aqua.Lcte torrere prius:def de cu furfuribus Ieuiter pifi. Aut addito \ fextariof xx. lateris crudi
frufto:# hatenae femodio.Eruiha ii fide tnodis:qbus lente. Silama in calida macerata exporrigi.'

Deinde c6fricari:frigidae imergiiut paleae flu&ueniterucg exporrigi in Iole fuper lintea. Quod
nifi feftinato pagaftlurido colore mucefcere.Et ipfa aut q eualuanfiuaria pifturaje rone habet.

Acus uoca£:cu p fe pifif.Spica tm aunficu ad ulus.Si uero in area terifecu ftipula: palea: ut ma.
iorein terrae pte:ad pabula iumerojte.Milii 8i panid # fifamae appluda uocat purgameta:alibi
aliis noibus.Mi!io capania gaudet pcipuetpulteqp cadidaexeo faat.Fit 8i panis pdulcis.Sarma
ta^e quocg getes hac maxi me pulte alun£:& cruda et farina egno la&e:uel (anguine e cruris ue.
nis admixto.Aethiopes no alia firuge q miliiTiordSqt nouere.Panico 8C galliae qda pcfpue aqta
nia utif.Sed dreupadana iralia addita fabaifine q nihil coficiut.Poticse getes nullu panico pfe-
runt cibum.Caetero aeftiua frumenta riguis magis eriam q imbribus gaudent. Milium &p*ani.
cum aquis minime:cum in folia exeunt. V etant ea inter uites:aibore% frugiferas feri:terra ema
ctarihocfatu exxfti mantes.

De fermentis: 8i panis faciendi ratione: & genera:& quando primum piftores Romz: 8i de
cribris: halica. CA. Xf.

Illii pr^cipuus ad fermeta ufus e mufto fubadi in anuu tps.Sitnile fit ex tritid ipfius
fur fur ibo minutis & optimisre mufto albo triduo maturato fubadisrac (ole ficcatis.

Inde paft illos in pane faciendo dilotosrcum fimilagine (eminis feruefadunt: atq$ ita
fhorne mifcet:fic optimu pane fieri aibittatef.Grsci i binos femodiof ferinae laris ec

LIBER

beffes fermenti eonftitaere.Et hxc quide genera ufndemils tatum fiunt. Qgo libeat nero tepo
re ex aqua hordeocg bilibres offae ferueti foco:ueI fidi ii patina torrentur cinere:& carbonem!)
cg dum rubeant. Poftea operiuntut in ua(is:donec acefcant:hinc ferraetum diluitur.Cum fieret
uel erui autem panis hordeaceus eruiliaeraut cicerulae farinae ipfe admixtione fermentabantur.Iufhim.
uel cicercu q; erat diia: librae in quinqj femodios.Nunc fermentum fit ex ipfa farina:quae fubigirunpriusg
lae addatur ial:ad pultis modu decoda:5i relida donec acefcat. Vulgo uero nec fufferuere faciunt:

fed tantum pridie afferuata materia utuntur.Palacg natura eft acore fermenrarirficut & ualidio
ra eile corporarquae fermentato pane aluntur.Quippe cum apud ueteres ponderofiiTimo cuity
praecipua tritico fafubritas perhibita fit. Panis iplius uaria genera profequi fuperuacuum uidtf,
Alias ab obloniis appellarfiut oftrearii. Alias a delitiis ut artolaganitAlias a feftlarioe ut fpeufitt
ot’ artoptiV Necnon a coquendi ratione ut furnacei:uel artoptefiiiaut in cbbanis codi;non pridem etiame
cii parthis aduedotquem alii aquaticum uocannquoniam aqua trahitur a tenui:& fpongiofa ina-

nitate:a!ii parthicum .Summa laus filiginis bonitate:# cribri tenuitate conftat.Quida exouis:
aut lade lubigunt.Butyro uero gentes etiam pacatae ad operis piftorii genera tranfeunte cura.
Durat lua piceno in panis inuentione gratia:ex alicae materia:cum nouem diebus macerata:de-
cimo ad fpeciem tradfa (ubada uuae pallae facco eft.Ibi poftea in furnis ollis indita:quaerutn
patur ibi torrent.Neq; eft ex eo cibus nifi madefado:quod fit lade maxime mulfo. Piftoresro-
mse non fuerunt ad perficum uf<j bellum:annis ab urbe condita fuper quingeros odogintaJp,
Cei artopta fi panes faciebant quiritesrmulierumcp id opus erat:ficut etiam nunc in plurimis gentium. Arto
ptefiam Plautus appellat in fabula:quam aululanam fcripfit.Magna ob id concertationeerudi-
torumran is uerfus poetae fit illius:certuq$ fit Attei Capitonis lententia.Toftum panem lautiori
bus coquere folitos:piftorefq; tantum eosrqui far piiebantrnominatos.Nec cocos uero habebat
in leruinisxofcg ex macello conducebant.Cribrorum genera galliae ieris equorum inuenere:hi<
fpamae lino excuffiora & polIinaria:aegyptus e papyro atcg iunco.Sed inter haec dicatur prima
6i alicae ratiotpraeftantiffimae faluberrimseqyquae palma frugum indubitanter iraliam contin>
git.Fit fine dubio 8i in argypto:fed admodum fpernenda.ln Italia uero pluribus Ioris:ficutuero
nenfi piianoc^ agto.ln campania tamen laudariffimus campus efhmotibus fubiacet nimbofis to
tis quidem.xl, millia palTplanicie.Gratia terrae eiusfut protinus foli natura dicatur)puluerealu
marinferior bibula:# pumicis fiftulans uice.Motium quoq; culpa m bonum cedit. Crebros,n.
imbres percolanatc# tranfmirattnec diluiraut madere uoluit propter facilitatem culturae.Eade
acceptum humorem nullis fontibus reddit: fed temperat:# concoquens intra fe uice fufi conti/
net.Serirur toto annorpanico femelibis farre.Et tamen uereifegetes quae interquieueretfundut
rofamrodoratiorem fatiuaiadeo rerranon cefiat parere. Vnde uulgo didum:plusapud campa-
nos unguenti:^ apud catteros ojei fieri.Quantum autem uniuerfas terras campus circucampa-
nus antecedit:tantum ipfum pars eiustquae laboriae uocantunquem phlegraeum gra ea' appellat,
Finiuntur laboriae uia ab utrocg latere confulari:quae a puteolis:# quae a cumis capuaro ducit.
^Aiica fit e zea:quam femen appellauimus. Tunditur granum eius in pila lignea. Nam lapidis du
ricia conteritur.Nobiliusmt notum eft:pilo ui&orum penali opera. Primori ineft pyxis ferrea:
excufisindetunicis.iteruroiifdemartnamentisnudataconriditur medulla.lta fiunt alicae tria
genera:minimum:acfecundariura:grandiflimum uero apherema appellant. Nondum habent
candore fuu:quo pcellut.Iam tn alexandrinae pferuntur.Poftea mi$£ didtu:admifcef creta: qua
tranfit in corpusxolorecp & teneritate affert.inuenif haec inter puteolos 6 i neapolnin colle lea
cogeo appellato.Extatcg Diui Augufti decretu:quo anno ad uicena milia neapoliranisp eo nue
rari iufiit e fifco luoxolonia deduces capua. Adieritque cam afferedirqm negaflent capani alica
cofici fine eo metallo pofle.In eode repif 6i luIphur.Emicatque fores oraxi oculoiy claritati:#
uulnejj medicinsetdetiuque firmirati.Alica adulterina fit maxle e zearqin africa degeneiat:La
uel deterut tiores eius fpicae:nigriorefque:& breui ftipula.pifut cu harena:# fic quoque difficulter coterut
utriculosifitqj dimidia modii mefura.Pofteaquegypfi pars qrta infpergifianj ut cohaeferit: fa¬
rinario cribro lubcernunt.Quae in eo remanfit-exceptitia appellaf:& grandiffima eft.Rurfcsq
trafitrardfiore cernif :S£ fecundaria uocaf.ltem cribraria:quae fimili modo in tertioremanfitcri
bro angaftifTimo: & tantum harenas tranfmittente. Alia ratio ubique aduIterandi.Ex tritico ri
didiffima atque grandiffima eligunt grana:& femicoda in ollisipoftea arefariunt fole ad initiu:
rurfu% leuiter alperfa molis fiangunt.Ex 2ea pulchrius q ex tritico fit gtanumrquauB id alicae
uitiuoa fit.Candoretn autem ei pro creta:la<ftis incodh mixtura confert.

DECIMVSOCTAW5

De leguminibus. ^ ^ CA. XII,

i Equif natura leguminurinter q:maximus honos fibat.Qui ppe ex q teratns fit et pa
| nis. Lometu appellaf farina ea:aggrauaturq podus illa 8C oi legumie.Ia uero 8i papu
! Io uenalis. Fabae multiplex ufus;oium qdrupedu gnirpcipue hoi.Frumeto etmifcef

_ Sj apd plerafcg getes:8i maxie panico:folida:ac delicatius fxadla.Quin & prifco ritu fi/

bacia fus reiigiois diis i iacro e: puales pulmerarii ribo:& hebetare fenfus exiftimata: infomnia

quocg ficere.Ob hoc pythagorica fhia danata.Velf ut alii tradidere)qm mortuo^ alte funt in

ea. Qua de ca paretado uticjj aflumif Varro 8t ob haec flamine ea no uefci tradit:qm & in flore

eius Irae lugubres repianfJn eade peculiaris religio^a^ faba uticj} e frugiba referre mos eft:au„

fpicii ca:q 10 referina appellaf. Et audtioibus ea adhiberi lacrofuputat.SoIa certa frugu et exefa uel refiina

replet crefcere luna. Aqua marina alia ue fiifa no pcoquif.Serif ante uergiliapi occafum leguroi

nu primarut ancedat hyeme. V i rgilius g uer ea feri iubet circupadanae iraliae ritu.Sed maior ps

inaiut fabalia maturae fationis:J| trimeftre frudu eius. Na 9 filiquse:caule(q; gratiflimi funt pa/

bulo pecori. Aquas i flore maxfe cocupifcincu uero defloruittexiguas defiderat.Solu in quo fi/ Q*

ra eft iattiftcar ftercoris uice.Ideo circa macedonia:tbeflali% cu florere incepit:uertut arua.Na

fd£ Si fua fpSte pleriicg in Iocis:ficut feptetrionalis oceani infulisrqs ob id nr i fabarias appellat*

Ite in mauritania filueitris paflim:fed pdura:& q pcoqui no poffit, Naicif & In atgypto fpinofo
caule.Qua de ca crocodilli oculis timeres refugiut. Longitudo fcapo qttuor cubito^ eft. Am/
pliffima craflitudo digitirodlona genicula het:moli calamo.Simile caput papauerir color rofeo.

In eo fabat no fupra tricenas.Folia ampla. Frudus ipfe amarbs 6d odoire: fed radix per qua

lautatincola^i eibis:cruda:8£ orno decocta. Harudinu radidbus fimili s.Nafdf & i iyria ciliriaq; uel cibas
& in thorone chalcidis lacu. Ex leguminibus aut nouebri lerunf Iens:K ingraECiapifum. Lens ^

amatfolu teue magis c| pfguercselu uticg ficcu.Duo gna eius f aegypto: altent rotudb: mgriu%:
alre^« fua figura. V nde uario ufu rraflatu eft in lenculas nome.Inuenio apud au flores aeqnimi/
tate fleri uefccribus ea. Pifum in apricis feri debet: frigoiy impatietiffimu.15 in iralia & in aufte/
riote caelorno nifi uerno tpe: terra facili: ac foluta.Ciceris natura e gigni cu filfilagine : io iolum
urit.Nec nifi madefadtu pridie feri debet. Differetiat plures:m3gnitudine:figura:colore:fipore.

Eft.n. arietino capiti fimilerunde ira appellaC Albu:nigrueg eft;& colubinu: qd alii ueneriu uo/
cant:cadidd:rotudu:Ieue. Arietino minusiqd religio puigiliis adhibet ; Efl: 8C cicercula minuti
ciceri fi imeqiis agulos hns ueluri pifu.DuIdffimu at id:qd eruo fitimu:firmiu!<5:qd nig^:& ruf
fom:q qd albu.Siliqaae rotudae ciceri.-caeterifcj leguminu Iongae:8£ ad figura feminis latae. Pifo'
dlindraciae.Fafiologe cu ipfis mandunf granis.Serere eos q uelis terra licet: ab idibus odobris
in Cale.nouebris.Legumina cu maturefcere coeperint rapienda funt:qrfi cito exiliut; Iatct^ ca
decidere ficat 3i lupinum.

De rapfs:S£ napis amiterninis. CA. XIII/

a Vaq prius dixifle coueniat de rapisun trafcurfu eas attigere nri:paulo diligetius grat
‘‘ ci:& ipi tn fter hortefia.Si iuflus ordo fi'at:a frumeto ptinus: aut certe faba dicedisr
Quado alii pffatior uius ab iis no eft. Ante o!a nacj cudiis aialibus nafcunf : nec in
nouifTimis.Satiat ruris alitu quoq; gna:magifcg fi decoquanf aqua.Quadrupedes 8C
frode ea^d gaudet«Et hof no minore rapaciori fuis horis gratia :q dma^. Flaccido^: quo<^:8£ i uel raPiao
horreis enecato^etuel maiore: q. uirentiu.Ipfa uero durat 8i in fua terra feruata. Et poft a paflo ru£n
pene ad alium prouentu:famecg fentiri prohibet:a uinoiatcj mefle tertius hic tranljpadanis fru
(Sus.Terra no morole eligitrpene ubi nihil aliud feri pofiit.Nebulis:S£ pruinis: ac frigore ultro
alunrunamplitudine mirabili. Vidi.xl. libras excedetia.In cibis qde noftris pluribus modis co*
medanf.-duract^ ad alia finapis acrimoia doroita:et coloribus pidarpter fud:fexaliis:purpureo
quojj.-necg aliud f cibis tfgui decet.Genera eo grseci duo pria fecere:mafculinu foeminumcp:

& ea feredi morex eode femine. Denfiore.n.fitu:mafcu!efcereu'te in terra di fficili.Seme pftarius

quo fubtilius.Spes uero ofum tres. Aut.n.in latitudine fundi:aut in rotuditate globari. Tertia

fperie filueftre appella uere: in longitudine radice jacurreteyhapham fimilitudine:& folio angu

lofo fcfibroqg:fucco acri.Qui circa mefletn exceptus:oculos purgat.-medeturque caligini: admi

xto lade muIie^.Frigore dulciora fieri exiftimantur & grandiora. Tepore in folia exeunt. Pa!* > ' "

ma in nurfino agro nafcentibus. Taxatio in libras: feftertii finguli: 8i ia penuria bini.Proxima

in algido natis. Napi uero amiterninirguo^: eadem fere natura: gaudent aeque frigidis.Serunf

iL ante Calen.martias:ui iugero fextarii quattaor.Diligetiores qnto fulco napu feti iubettrapa

LIBER

quartorutroque ftereorato.Rapa letiora fierrifi palea feminetur.Serere nudum uo!unt:prarean/
tem fibi 8i uicinis ferere fe.Satus utrique generi iuftus iter duorunuminu dies fertos Neptuni
atque uuIcani.Feruntque fubtili obieruationerquota luna: ^cedente hyememix prima ceade.
rit:li totidem numinu die intra praedi&u tgis fpatiu ierantunmire prouenire. Serantur & uere
in calidis atque humidis. De lupino. CA. Xllll,

Vpino eft ufus proximus:cu fit & homini:& quadrupedu generi ungulas hnti cois.
Remediu eius ne metentes fugiat exiliendoiut ab imbre tollaf.Nec ullius:qu2 feri
tur:natura ailenlu terrae mirabilior eft.Primu oiumxu fole quotidie circuagif : ho,
rafque agricolis et nubilo demortrar.Ter pterea floret: Terra amat : terraque operiri
non uuit.Ht unii hoc ferit non aratro:ubi fuerit maxime Jfabuiofa:& ficcaiatcg et harenofa.Co!i
utiqj no uult.Tellure adeo amat.ut quauis fruteto folo coiedu inter folia ueprefqj: ad terra ri
radice pueniat.Pinguefcere hoc fatu aruaruineaUj diximus.Itacg adeo no eget fimo : ut optimi
uice reprefentet.Nihil aliud nullo impedio coftat:ut quod he feredi qde gratia opus fit:afferre.
protinus ferif ex aruo. Ac ne ipargi qde poftulat:decides fpote.Pnmuq; olum ferif: nouiffimu
tollitur. Vtruq; feptebri fere menfe:quia fi no antecerterit hyeme frigoribus obnoxium eft. im>
pune praeterea iacet:uel dereliirtum et:fi no prinus fecuti obruat irnbres:ab oibns aialibusama
ritudine fua tutuTPIeruque tn Ieui fulco integut.Ex denfiore terra:rubricam maxime amat Ad
hac alenda poft tertiu flore uerti debet:in fibulo poft fecundu.Cretofa trfi limofiij odit : &in
iis no prouenit. Maceratu calida aqua:homini in cibo eft.Na boue unu modii finguli fariat: ua.
liducg praeftat.Quado et impoiitu puero^e uenrribus pro remedio eft. Codi in fumo maxime
coueninqm in humido uermiculi umbilicu eius in ftenlitatem caftrat.Si depaftu fit in fronde:
inarari protinus iblum opus eft.

Deuitia & eruo. CA. XV.

■T uitiapingueicunt aiua: nec ipfi agricolis operofi:uno falco fitamo firrif: ncftei/
coraCnec aliud q deoccaf . Sa nonis eius tria t pa. Circa occafum arciuri : ut decebri
menfe pafcat. Tunc optime ferif in femen.Aecg nacg fert depafta. Seoida firio menfe
ianuarii efhnouiffima martiorac tum ad fronde utiliifima.Siccitate ex oibus: quale
runtur:maxime amat:no afpernaf et umbrofi.Ex femine eius fi leda matura eft palea : cateiis
praeferf . Vitibus praeripit fuccu-.languefcutqt fi in arbuftiis feraf . Nec erui operofi cura e. Hoc
amplius: quina runcaf:Si ipfum medicaminis uim obrinens.Quippe per eruumDiuuauguftu
curatum:epiftolis ipfius memoria extat.Sufficiut ffngulis boum iugis modii quini fari. Mattio
menfe fituminoxium efle bubus aiunt.ltem autumno grauedinofum. Innoxium aute fieri pri/
mo uere fatum.

De fbenogracco:8d farragie:& de ocino:& medica:& cytifo. CA. XVI.
(Icilia hoc eft foenograecum fcarificatione fetitur:no altiore quattuor digitoje fui/
II ll||sj|C0:Slaant0l3uie tradatur: tanto prouenit melius.Ratum didu;efie aliquid: cui

I i 11111 1 Pr°fi£ negljge.ntfi.Id autenr.quod fecale atque farrago appellatur:occari tantum de.

iiderat.Secale taurini fub alpibusafiam uocant teterrimum:& tantum ad arcendam
famem utile. fbecunda fed gracili ftipula: nigritia trifteifed podere praecipuu. Admifceturbuic
ferut mitiget amaritudinem eius:& tatnen fic quocg ingratiflimum uentri eft. Nafcitur quali/
cuncg foloxum centefitno grano. Ipfumcg pro letamine eft. Farrago ex recrementis fartis pr$/
denfa feritur:admixta aliquando 8i uitia. Eadem aliquando in afnca fit e* hordeo.Oia hac pa/
bularia.Degenerantque ex leguminibustquae uocatur cracca:in tantum columbis grata : ut pa/
flfis ea negent illius loci fugitiuas fieri. Apud antiquos erat pabuli genusiquod Caro ocimi uo/
cat:quo fiftebant aluum bubus.Id erat e pabulis fegete uiridi defeda:anteq gelaret. Sura Manu
lius id aliter interpretaturi tradit fabae modios.x.uitiae duosxantundem 8C eruilte in iugero:
autumno mifceri 8i feri (blitos.Melius SC auena graecaxui non cadit fememadmixta. Hoc uod
tatum ocinumtboumque caufa feri folitum. Varro appellatum a celeritate proueniendi.Mcdi/
ca externa etiam graeciae ut a medis aduecfta per bella perfarum: quae Darius intulit. Sed uel in
primis dicenda tanta dos eius:ut cum uno fitu:amplius q tricenis annis d uret. Simi Iis eft trifo.
fio caulerfoliifqj-geniculataiquicquid in caule affingit in folia cotrahitur. Vnum de ea 8i cytiio
uolumen Amphilochus fecit confufum.SoIuminquo feraturielapidatum purgatum^. Subi/
gitur autumnoimox aratum 8f occatum integif crate iteje 8i tertio: qnis diebus interpofitisSI
fimo addito.Pofcit autem ficcum:fuccofum:uel riguumiita praeparatum feritur mefe maiouli'

DECIMVSOCTAVVS 136

:s pruinis obnoxia.Opus eft denfitate feminis omnia occupari:intemafcete% herbas excludi.

Id praeftant in iugera tnodia_uicena:imouendura ne aduratiterracj protinus integi debet. Si fit
humidu folum:herbofum ue uincitur:&£ defcifcit in pratum.ldeoprinus altitudine unciali her
bis omnibus liberanda efermanu potias q (arculo.Secatur incipiens florere:# quoties refloruit.

Id fexies euenit per annosicu minimum quater.In femen maturefcere prohibendam eftiquia pa

bulum utilius efl ufcg ad nimatum. Verno feri debet: Iiberarique caeteris herbis: ad trimatum

marris a fbloradi.Ita^ reliquae herbae intereut fine ipfius danotpropter altitudinem radicum, uelinaruis

Si eaicerint herbse:remedium unicum efl:aratio:faepius uertendotdonec omnes aliae radices in uel in aris

tereant. Dari non ad fat letate m debet: ne repellere ianguinem necefle fit: & uiridis utilior efl. ueI radius

Arefcit fuicalofetac poflremo in puluerem inutilem extenuaf. De cytifb:cui # ipfi principatus uei replere

darar in pabulis-.affatim diximus inter frutices.Et nunc frugum oium natura perageda efl:cu, fmguine

r

ius in parte de uitiis quocg dicatur.

De uitiis frugu:& remediis:# qd i quocg terrae gne debeat feri; CA. XVII.'

Rimuna omm frumenti uitium auenaeft:# hordeum in ea degenerat: ficut ipfa fru>
mena fit inftar.Q uippe cum germaniae popuh' edant eamtneqj alia pulte uiuat . So»
li maxime caeliqs humore hoc euenit uitiu.Sequentem caro habet imbecillitas fetui,
nisrcu diurius retentu efl terra: prius q erumpat.Eadem efl ratio fi cariofum fuit:cd
fereref.Prima aut {latina eruptione agnofcituriex quo apparet in radice efle cam.Eft # aliud ex
uidno auenae oitiutcu amplitudine inchoata granuratfed nondum maturatpriufq roboref cor
pus afflatu noxio caffum:6£ inane a fpica euanefdt quoda arbortiuo. Veti aut tribus tpibus no
cent frameto:# hordeo. In flore:aut .prinus cu deflorueretuel maturefcere inripietibus.Tuc.ni
exinaniat grana.Prioribus cauffs nafci phibem.Nocet # fol creber e nube.Nafeuntur # uermi
culi in radicexd femente imbribus fecutis incluferit repentinuscalor humore.Gignunf # i gra
no:cd fpicae in pluufis calor inferuefcit.Efl & carharis diSus fcarabeus paruus frumeta erodes.

Ofa ea aialia cu cibo deficiunt.01ed:pix:adeps cottana feminibus . Cauenduq; ne contada eis.
tunc feranf. Imber in herba uitilis tm. Florentibus aut frumeto # hordeo nocet. Leguminibus
innocuas: pterq ciceri. M a turefcentia frumeta imbre laedunf :# hordeu magis, Nafcif & herba
albaipanico anulis: occupas arua;pecori quoq; mortifera.Na loliu:# tnbulu # carduudappaqj nel alia
no minus q rubumrinter frugu morbos potius q inter ipfius terrae pefles numerauerim. Caele,
fte frugum:uinearuqs malu nullo minus noxiu efl rubigo.Frequetiiflma haec in rofcido tradu: ^ nibf»

conuafiibufqttac perflatum non habentibus.E diuerfo carent ea uentofa:# excelfa.lnrer uitia fe g0
getum 3i luxuria efl:cum onerata fertilitate procumbut.Comune autem omnium fatorum ui
tiara urica:etiam dceris:cara talfilaginemeius abluendo imber dulcius id fadt.Efl herba quae
cicer enecat*# eruum circuligando fe:uocatur orobanche.Triticumfimili modo herba. Hor.
deam fefluca quae uocatur aegilop s . Lentem herba fecuridaca : quam gracci a fimilitudine pele ueI frrqyft
cinon uocant.Et hae quidem complexu necant. Circa phiRppos autem ateramnum nominant qjJ*
in pingui folo herbamrqua faba necafrea non nunq in macro:cum udam quidam uemus affla.
aeritErae granum nummum efl in cortice aculeato.Cum efl in paneicelerrime uertigines facit.

Aiuntque in afia 8i graecia balneatoresrcum uelint turbam pellere: carbonibus id femen iniice.
re.Nafcitar # phalangius in erao befliola aranei generis:!! hpems aquofa fit.Limaces nafcnntur
in uitia: aliquando e terra cochleae minutae mirum immodura erodetes eam. Et morbi quide
hi funt. Re media eorumrquaecucg pertinent ad hetbas:in farculo:# cu feme iadaf cinere. Quae
uero in femine # circa radice conii {lutrpcedente cura cauenf . Vino autem femina perfula xsi*
nus aegrotare exiflimant. Virgilius nitro 81 amurca perfundi iubet faba:fic etia grandefeere p.
mirtit.Qgidam uero fi triduo ante fatum urina 8i aqua naaceref :pdpue adolefcere putat. Ter

nodu aruo circunferri iubent: priufq fatriaturidefodicj in medio inclafam uafe fidhli. Ita nec
paflerem nec oerraem nocere: fed eruedam priufq metatur:alioquin amarum fieri. Quin 8i ar.
mo talpae cotadla femina uberiora effe.Democritus fucco herbae quae appellatur aizoo in tego,
lis nafcens tabulifefTum larine fedum:aut digitellum medicata feri iubet omnia

femoa. Vulgo uero fi dulcedo nocear :8£ uermes radicibus inhaereat.-remedium efl amurca pa
ratae fiae fale fpargere:deinde ferrire.Si in articulum feges ire coeperit: tucaie:ne herbae uincar.
Feitea a milio -.atque panico: flurnojc pafej< ue agmina feio abigi hei baicuiqs nomen efl igno*

LIBER

tum:i quattuor angulis legetis defofla:rmru di(3u:ut omnino nulla auis intret. Mures abignnf
cinere mufteliaeaiel felhs diluto:& femine fparfo:uel decodtaru aqua.Sed redolet uirus animali
uno eo£> etiam in pane.Ob id felle bubulo femina attingi utilius putant.Rubigo quidem roan
ma feg .tu pefhsilauri ramis in aruo defixisitralit in ea£/ folia ex aruis.Luxuria fegetum caftigaf
dente pecoris in herba dunraxat:& depalbe quidem uel faepius nulla in lpica iniuriam fennjr.
Retonfarum uero etiam ieirsel omninoicertum eft granum longius fieriifed inane cafluniijac
fatum non nafci.Babyione tamen bis fecanr.terrio depafcunt:Alioquin folia tantum fierent:Sic
quoq; cum quinrodecimo foenore meffes reddit exilitas lbli. Verum diligentionbus cucentefi
mo quinqu3gclimo.Necg eft curra difficilis. Qua diutiilime aquari gaudet: ut praepinguis & de
fa ubertas dnuatur. Limum autem non inuehunt euphrates: rigrifqy.ficut ;n «egypto nilus. Ntc
terra lpfa herbas gignit. Vbertatis tamen tantae funt:ut fequente anno :fpate reftibilis fiat fegen
irapreflis ueftigio feminibus. Quae tanta lbli differeria ammonet terrae genera in fruges deleri/
bereflguur Catonis haec fenteciaeft. In agro craffo Si laeto frumentu fen.Si uero nebulofusfic
idem: rhaphanuro:miliuro:pankum i frigido 8i aquofo prius ferendum:poftea in calido.In fa.
Io autem rubricofo:uel pulio:ueI harenoiodi non iit aquofumdupinum. In cretofo & rubirolo
Si aquofiore agro:adoreum.ln liceo ac non herbofo:nec umbrofo triticum.In folo ualido faba.
Vitia uero:q minime aquolb herbidoqj.Siiiginem Si triticum in aperto loco edito:q foleqdia
tuTime tor»eatur. Lentem in fruteto: rubicoio: qui non iit herbidus. Hordeum in nouali; 81
in agro quod reftibile poflit fieri : tnmefle: ubi fementem maturam facere non polfiti&cu.
ius craflitudo iit reftibilis.Sub«Iis Si ilia ientena, Serenda efle ea in tenuiore terra:quae no inul,
to indigent fuccoiut cytifus & cicenexceptis leguminibus quae ueluntur e terrra:non fubfecan-
tur. Vnde Si legumina appellata : quia ita leguntur.In pingui autem quae cibi funt maioris: ut
olus:triticum:aligo:linum.Sic ergo tenue folum hordeo dabitur:Minus enim alimeti radixpo
fat.Leuior terra:denliorqj tricico.In loco humili far:adoreum potiusfq triticum feretur. Teni/
perato 8i triticum 8i hordeum.Colles robuftiusifed minus reddut triticum.Far:& filigo: &cre
tofu m:6i uliginofum folum fortiuntur.

De prodigiis frugu:8C arandi difciplina:& uome^r generibus. CA, XVUI.
St 51 in frugibus oftetu.Semel(quod equidem inuenerim)accidit.P.Elio.Gn. Comf
lio coff.quo anno fuperatus eft Hanmbal.ln arboribus enim tunc nataprodunf fiu
menta. Et quoniam de frugum terraeqj generibus abunde diximus : nunc de arandi
ratioe dicemusiante omnia aegypti fcciicitate eomemorata.Nilus ibi coloni uicefiin
gens tu agar i incipit(uc diximus)a folftitioiaut noua kina:ac primo lenteideinde uehementius:
qdiu in leone fol etf.Mox pigrefeitiin uirginem trafgreffo:atq} in libra reiidet.Si.xii.cubitosno
excefilTitrfames certa eft; Nec ronus fi.xvi.exuperauerit.Tanco enim tardius decedit : quanto
abundatius creuirSC femetem arcet. V ulgo credebatur ab eius decelTu ferere folitos:mox fues
impellere ueitigiis femina deprimente s:3c in madido folo credo antiquitus factitatam . Nunc
quoque non multo grauiore operaifed ta men inarari certum eft ; abieda prius femina in limo
digredi aranisihoc eft nouebri menfe incipiente.poftea pauci runcat-quod botanifmon uocat,
oel excutit Reliqua parstnon nifi cum falce arua uiiic pauioanre Calen.aprilis.Peragitur autem medis me¬
le maio : itipuh nunquam cubitali. Quippe fabulum iubeibgranumque limo tantum contine,
tur . Excellentius in thebaidis regiombus frumentum: quam paluftribus aegyptys. Similis ra-
tiotfed foelicitas maior:babylomae:ieleuciae euphrateiatque tigri reftagnantibus : quoniam ibi
ligandi mod us manu temperatur.Syria quocg tenui falco araticum multifariam in italia oflo.
ni boues ad fingulos uomeres anheient . In omni quidem parte culturaetfed in hac quidem ma.
xirae ualet oraculum illud.Quid quaeque regio patiatur. Vomerum plura genera.Cultenioca
tur praedenfam prius: quam praeicindatur:terram fecans:futurifque fulcis ueftigia pneferibens
incifuris:quas refupinus in arando mordeat uomer . Alterum genus eft uulgare roftratum uo
uedtis . Tertium:in folo faciliinec toto porrectum dentaliifed exigua cufpide : in roftro latior,
uel faftigia Haec quarto geoeritfed exacutior in mucronem faftigata:eodemque gladio frindens folum : &
ta acie laterum radices herbarum fecans: non pridem inuentuna in rhetia . Galliae uero duas addi

uel plaa * derunt rotul’as:quod genus uocant plamorati . Cufpis effigiem pala habet . Serunt ita non nifi

morati culta terra:3C fere noua. Latitudo uomeris ceipites uerfat.Seroe prinus iniiciunt.Crarefq} deta.
uel ,prellis tas fuptrahut.Nec farrienda funt hoc modo latarfed porcellis binis terni% iic arant . Vnoiugo
uel ^lellis boum cenferi annoifacilis loti quadragena iugera: difficilis tricena; iuftum eft.

DECIMVSOCTAVVS fjjr

De temporibus arandi:& iundione boum: ^ CA.^ XIX»

—,N arando magnopere feruandd eft Catonis oracuIum.Qui d primu? Agru bene
Plcolere.Quid lecundum^Bene arare.Quid tertiu(ftercorare.Sulco ne ares. Tepe ihue
4|ares. Tepidioribus locis a bruma profandi aroa oportet: at frigidioribusab Aquino

_ _ fi aio uerno.Et maturius ficca regione q humida:Matu rius denfa terra q folutajpigui

g tr»3cra. Vbi ficcae 8C graues aeftates: terra cretofaiaur gracilis: Vtilius inter fblftitiu 8i autuni aeg
nociium aratur. Vbi leues aedus frequetes imbres pingue:herbofumc£ foluiibi melius caloribo.

Alrura 8i graue folu:et hyeme moueri placet.Tentie ualde 8i audupauloante fationis tps.Sunt
5: hic fuae leges. Eutofam terram ne tangito. Vi oi arato.Prius q ares :,pfcindito.Hoc utilitatem ^

habet: q> in uerfo cefpite herbans races. necantur.Quida utiq; ab aequinodtio uerno jpfcindi uo*
lunt:quodq; uere femel aratu efl:a temporis argumento:uerum aftum uocaf.Hoc in nouali at*
que requieto neceflarium ed.Nouale eftrquod alternis annis feritur. Araturos boues q ardhfli'
me iungi oportet: ut capitibus fiiblatis arent.Sic minime colla contundunt. Si inter arbores ui.
refqj aretur:fifcelh's capiflrarime germina tenera praecerpant.SecuricuIam infitiuam pendere:q
intercidantur radices. Hoc melius :q conuelli aranxrbouefqjlu&ari.In arando uerfu peragtmec
ftrigare in adtu fpiritus.Iuftum efl profcindi fulco dodrataliruge^ uno die:iterari iefquiiuge^r uel fsepma
fi fic facilitas foli.Si minus profcindi femiflemriteran aflem. Quando 8i animalium labori natu
ra leges ftatuic.Omne aruum redtis fulcis:mox 8i obliquis fubigi debet.In collibusitranfuerib ta
tum monte aratur: fed mo in fuperiora: modo in inferiora roftrante uonaere.Tantucg eft laborif
hov.ut etiam boum uice fungatur.Cerre fine hoc animali montanae geres ferculis arant. Arator
nifi incuruus:praeuaricatur.Inde tranflatum hoc crimen in forum. Ibi itaq? caueaf : ubi inuentu
eft.Purget uomerern fubinde ftimulus cufpidatus rulla.Scamna inter duos fulcos cruda ne relf uel rallo
quantunglebae ne exuItent.Male aratur aruum:quod fatis frugibus occandum eft. Id demu re. uel eruda
Se /u badium etif.ubi non intelligef utro uomer lerit.In ufu eft:& collicias interpone ul' frugalia

re:fi ita locus pofcattampliore £ulco:quae in fbflas aquam deducant. ut uomeri

De occado:<5£ quoda arationis gne:& iteratione:Sf relediioe. CA. XX» erit

, Ratione per tranfuerfum iterata:occatio fequitunubi res pofciucrate uel raftro:8i fa uel colliqaf
to femine: iteratio. Hoc quoqpubi confuetudo patif crate dentata: uel tabula aratro
j adnexatqd* uocat ierare;operietes femia. Vnde primu appellata deliratio eft. Quarto
! feri fulco V irgilius exiftimatur uoltufle:cu dixit optima efie fegete:q bis fole bis fiu
gora fenfilTet.Spiflius foluro ficut plerucg in italia quinto fulco feri melius efhin thufis uero no*
no. At fabam:3£ uiciam non profciflb ferere fine dano:compediu operae eft.No omittemus una
etiamnum arandi ratione:in tranfpadana italia bellorum iniuria excogitatam. Salaffi cum feb. »
iedtos alpibus depopularetur agros:pannicum milidcg iam excrefees tentauere.Poftq reipuebat
natura inararunt. At illae mefles duplicatae docuere:quod nunc uocant artrare:idefl aratrare (ut
credo) tuc dictum. Hoc fit uel incipiete culmo:uel tum fi ia aut bina temaue emiferit folia.Nec
recens fubtrahemus exeplum.ln treuerio agro tertico ante huc annum compertum. Nam cum
hveme prsegellida captae fegetes e lien t : re feuerut:refar netes campos tnenfe martio: uberrima%
roefles habuerunt. Nunc reliqua cultura tradetur per genera frugum.

De cultura terrae. CA. XXI;

IlIiginem:far:triticum:femen:hordeutn occato: farrito:mncato:quibus didtu erit die*
btis.SinguIae operae cuiufqj generi in iugero iufficiet.SarcuIatio induratam hyberno
rigor foli triftitiam laxat teporibus uernismouofcg foles admittit.Qui ferriet:caueat
ne frumeti radices fafFodiat.Trmcu:hordeu:feme:fabam bis ferrir:me!ius. Rucatio
cum feges in articulo eftieuulfis inutilibus herbis frugum radicem uindicanfegeteqj difcernit a
cefpite. Legaminu cicer eade:quae far defiderat.Faba rucari no geftit: quoniam euincit herbas.

Lupinu runcaf ttfi.MiIiu panicu occatur:^ far riturtno iteratur: no rucaf :ficilia: & fafiolidccan
tur tm .Sunt genera terrae :qua^» ubertas pectinari fegete in herba cogat.Cratis 8i hoc genus de
tatis ftilis ferreis.Eadem^ nihilominus 81 depafcunrur.Quae depafta funtifarculo iterum exci*
tari neceilarium.At in bac3:ris:a Frica cyrene:oia haec fuperflua:Q_^uae fecit indulgentia caeli:& a
femente no mfi nonis menfibus in area redeutrquia ficcitas coercet herbastfruges nodturno ta*
das rore nutriens. Virgilius alternis cefiare arua fuadet:& hoc(fi patiatur ruris fpatia)utiliflimu
^culdubio e. Quod fi neget conditiorfar ferendu:undelupinu:aut uitia:aut faba fublata fint:8i
quae terra faciat laetiore.In primifcg 8C hoc notanduiquaeda propter alia feti obiter:fed pa^pue

A*

LIBER.

«ire priori diximus uofumfneme eade fepius dicatur. Plurimum enim refert foli eniuicg ra^o,
Exepla d iuer fajji :& de fumroa fertilitate:& bifera uite:& aqna^ diff erentia. CA. XXII,

luitas africae in mediis fita harenis:!yrtis petentibus leprin:quae magna uocaf.Taca.

! pe faelici iiiper oe miraculu riguo foIo:ternis fere mili bus paf.in oem parte, bosatu
, dat largus quida: fed certis hora^ fpatiis dilpenfatus inter incolas. Palma: ibi pgradi
- fubdif" aleathuic ficus: fico pumca:illi uitis:fub uire ferif frumentuitnox leguir,e:de.
mu olus:oia eode anno:oia<£ aliena umbra alunf .Quaterna cubita eius foli in quadraturamec
ut a porredhs me tsanf digitis rfed in pugnu cotradhs:quatemis denariis uenundanf.Sup okelb
dei pereat bifera uitem bis anno utndemiare.Et nifi multiplici partu exinaniaf ubeitas:pare3nt luxuria fin
guli frudtus Nunc uero toto anno metif aliqd.Coftatcg fertilitati no occurrere hoies. Aquatu
quoqj dr ia magna riguis eft.ln narbonenfi .puincia nobilis fons orge noie e.ln eo herbae naicuf
in rm expetitae bubus -ut merfis capitibus rotis eas quaerar uiribus.Sed illas in aqua oafcetesicei
tum eft no nifi imbribus ali.Ergo qui% fua terra aqoamcp nouerit.

De qualitate terrae:&: ftercorarione. CA. XXI!!;

K 1 fuerit illa terra qua appellauimus tenera:poterit Iublato hordeo:miliu ferijeo codi-
J;to rhaphanusiiis fublatis hordeu:ueI triricurficut in capania.Sanfq; talis terra araficu
§j! ierif. Alius ordorut ubi adoteu fuerit: ceffet quattuor rnenfibus hybemisi&uemam

_ i fabam reripiat:aut antehyemalemine cefTet.Necnon minus pinguis alrernari poteft

ita: fi frumen to iublato legumen tertio feratur.Gracilior 81 in annum ternum cefiet.Frumentu
quida feri uetant:nifi in eaiquae proximo anno quieuerit.lVlaxima huius loci parte ftercoratiois
obtinet ro:de qua & priore aiximus uolumie.Hoc ttn unuincofeffoemifi ftercorato ferincn
oportere:quaq & hic leges first ^priae.Miliurpsnicum.-rapa.-napus nifi i ftercorarione no ferant.
Non ftercoraro frumetumrpotius q hordeum feriro.Item in nouahbus tamerfi in illis faba feri
nolunt:eande ubicuqj q recentiffime ftercorato (olo: Autumno aliquid faturus feptembri mefe
fimum inaret poft imbrem. V tiq; fi uerno erit faturusrp hyeme fimu di/ponarduftum eft uehes
xyiii.iugero tribai.Diipergere aute prius a arefcat:aut la&ato femine.Si haec omifia fitftercora-
tio:fequens eft prius q ferat:ante puIuere.Quod ut hancquuq; curam dererminemus:mftum e
lingulas uehes fimi denario ire:in fingulas pecudes minores:in maiores denasmifi hic malefub-
ftrauifte pecori colonum appareat.Sunt qui optime ftercorari putet fub diuo retibus inclufa pe
eorum mafione. Ager fi no ftercorafialget.Si nimium ftercoratus eftraduritur. Sauufq;cftid&
pe:q fupramodu facere.Quo calidius folum eft:eo minus addi ftercorisiratio eft.

Oe bonitate feminum:&: diiciphna feminandi:8£ quantum ex quoqjgenete frumenti inicge.
ro ferendum:# temporibus ferendi. CA. XXillL.

Emen optimu anniculurbimu deterius: trimu peflimumltra fterile.Et in iroooiura
definita gne ro eft: Quod in ima areae fubfedit:ad feme referuadum eft.Id.n,optimu
qrfi grauiffimu.Necg alio mo utilius difpergif .Quae fpica p iterualla femia habebit:
abiicief.Optimu e granu:quod rubet:& deribus fratftu eunde het colore, Deterius:
cui plus intus albi eft.Cerra terras altas plus lemis recipere:alias minus. ReFgiofucp inde pnmu
colonis auguriu:cu auidius accipiat efurire crcdif:& comefle ferae.Satone locis humidis celeri,
us fieri ro eft.ne feme i mbre putrefcat.Siccifferius:ur pluuiae fequantur:ne diu iaccs atg no con
dpiens euanefcar,Itec$ feftinata latione denlum fpargi feme:quia tarde concipiatiferocna raru:
quia denfitate nimia necef. Arris quocg cuiufda eft aequaliter fpargere.Manus oricg cogruere de
bet cu gradu: fempercg cu dextro pede.Fit quoque quorunda occulta roe:q> fors genialis atque
foecuda eft.No tranfferedu eft ex frigidis locis leme in calidameque ex praecocibus in ferotmar
«ihilque in cotrariu pripere quada falla diligeria.Serere in iugero teperari foIi:iuftum eft tritici:
aut filiginis modios. v.farrisiaut leminisiquod frumenti genus ita appellamus.x. hordei, viiabz
quinta patte amplius: q tritici. Viriae .xii. Ciceris 81 ricercuiae:& pifi.iii.Lupini.x. Lentis.iii.Sed
hanc cum fimo arido feri uoIut.Erui.vi.Siriliae.vi.fafioloje.iiii.pabuli.xx.milii panici ferrarios
quattuor.Pingui folo plus:gracili minus. Eft 8i alia diftintftio.In denfo aut cretofo aut uligino-
lo lolo tritiri:aut filiginis modios .vi.ln foluta terra:& nuda:& ficca:& laeta quamior.Macieseni
foli maiormifi ra ^ culmu habeanlpicam minutam facit:& inane.Pinguia arua ex una feminis ra
dice:fruticem numero fum fundut:de!amque fegete e raro femine emrttut.Ergo inter quattuor
81 fex modios:pro natura folualii qnque non minus feri:plurefue pcipiunt.lre in confitoiautdi
eoft>:aut maao.Huc pertinet oraculo illud magnopere cuftodiedu:fegetc ne definges. Adtectt

DEQMVS0CTAVV5 t$s

his Aedos in praxidicotnt fererefreu luna eflet in arietc:geminis:Ieoe:Iibr3:3qu3rio. Zoroaftres
iole.xii.partes icorpionis tran fgreflorcum luna eflet in tauro.bequitur huc dilata:& maxima in¬
digens cura :de tepore fruges ieredi quaeilio:magnaq} ex parte ratione iyde^» conexa. Qua obre
firneenas oium in primis ad id pertineres exponemus.Hefiodusiqui priceps oium de agricultu¬
ra praecepit:und tempus feredi tradiditrad uergiliarum occaium. Scribebat enim in bocetia hei-
ladistubi ica feri diximus.lnter d iligentiflimo s conuenit:ut in alitu quadrupeduqj geniturarefle
quofda ad coceptu ipetus terrae. Hos graeci ita defmiuncum fit calida 8i humida. Virgilius triti
cum 3L far ad uergilia^e occaium feri iubenhordeu inter aequinodliu autuni & bruma. Vitiam
uero:fafioIos:<Sd lente boote occidete.Quo fit:ut horum iydeiji.-alioruqj exortus:^ occafus di¬
rigendi fint ih fuos dies.Sunt qui 6C ante uergiliap» occaium (eri iubeanduntaxat in arida terra:
calidifqj prouinriis.Cuftodiri.n. feme:cormmpente humore:& a proximo imbre uno die erum
pere. Alii flarim ab occaiu uergilia^» fequi imbres a ieptimo fere die. Aliqui in frigidis ab aequi-
no&io aucumni:in calidis ferius:oe ame hyeme luxurient.Inter oes aut couenir: circa brumam
ferendi! non ede magno argumento:qm hyberna femina cu ante brumam lata fint: Ieptimo die
erumpar:!! pofl bramaruix.xl.Sunt qui properet:arcg ita pnucientifeilinata iemetetn fsepe deci
pere-.Ierorina iemper. B contrario alii uel uere potius ferendu:q male in auruno.Atcji ubi fuerit
neceffe inter fauonium SC uernu scquinodium.Quida omifla caeleili cura:ut inutili teporibus
defmiut.Vere IinuiSC auenai&Lpapaueraccj uy nuc ecia tranfpadani feruant:u% in quinquatri
bus fabam.Siliginem nouebri menfcfar feptebri extremo:ufq$ in idus oiftobris. Alii pofl: hunc
die in rCale.nouebris.ita his nulla naturae curaeft:illis nimia.Bt ideo caeca (ubrilitas: ai res iter
rufticos geratur Jitteraruqueexpertes no mo lyde^e.Et cofitendu eflt caelo maxime conflare ea.
Quppe Virgilio iubece pr aecfi ici uentosanteoiaiac fyde^mores.Neque aliter q^nauigamibos
feruari.Spes ardua 3i imtneiarmifceri pofle caeleflem diumitatem impeririae.Sed contemplanda
rame grandi uitae emoIuraento.Prius tamen lyderalis difFiculras:quam fenfere et peritufubicie-
da contemplationi efl.Quo deinde laetior mens difcedat a caelo:8£ facta fentiat:qas futura p-
nofei non poliunt. Digeilio lydept in nodtes di dies. C A. XXV i

Rimu omniu die^e ipfo^i anni:foli(que motusiprope inexplicabilis ro e. Ad.ccdxyi.
adiiciunt eriamnu intercalarios diei nodtifque quadrantes.Ita fit ut tradi n5 poffint
certa iyderum tpa. Accedit cofefla re^.obfcuritasmunc peurretemee paucis diebus:

_ tepefiat um figmficati5e:quod prochemafin gratei uocant:nunc pofl ueniente:quod

epichemalin.Et pleruque aliascmus:alias tardius caeli effedu ad terram deciduo. Vnde uulgo:
ferenirare reddita:con£edlu iydus audimus. Praeterea cu omnia haec flatis iyderibus:caeloqueaf
fixis conileninterueniunt motus ftellaje grandines:imbres:& ipfi non Ieui efie&u ut docuimus
turbantque conceptae fpei ordinem.Idque ne nobis tantu putemus accidere:^ reliqua fallit ani
malia:iagaciora circa hocrut uita eo$e cofletraefliuafque alites ppoflere:aut ppropere rigore :nec
ante hybernos aeflus.ldeo Virgilius errantiu quoque fydeg, tonem edifeenda pcepit:amraones
obferuandu frigida Saturni flellae tranlitdSunt qui certiflimu ueris indiciu arbitretur ob infir
mirate animalis:papilionis prouetu.Ideo ipfo anno cu commetaremur hxc.notaru eft:prouetuT
eo^e ter repetito frigor extindlu:adaenafque uolucres ad.vi.KaIe.februarii fpem ueris attulifle:
mox faeuiflima hyeme confli<flatas.Resanceps:primu omnium a caelo peti Iege.Deinde eam ar
gumecis eflfe quaerendam. Sup-er omnia eil mundi conuexitas:terrarumque globi differentiato
dem fydere aho tepore aliis ape nere fe gentibus, Qtjo fit:ut caufa eius non iifde diebus ubique
ualeat.Aididere difficultate 3i aucflores:diuerfis m lods obferuando:mox etiam in iifde diuer-
fa prodedo.Tres aute fuere fedfcae:chaldaea:aegyptia:gt^.Hjs addit apud nos quartam Caeiar
didlaronannos ad (olis curium rediges fingulos:Sofigene perito icietiae eius adhibito.Et ea ipa
ratio poilea coperco errore: cor redla efl.lta ut,xii.annis continuis no intetcalatefquia coeperat
fydera annus morari:qui prius antecedebat.Et Sofigenesipfe tribus commeta tiombus(quaq di-
ligecfor eflet caeterisjnon ceflauit tamen addubitare ipie femet corrigendo. Au£tores prodider
ea: quae praetexuimus uolumini huierraro illius (entetia cum alio cogruete. Minus hoc in reliqs
mirum:quos diuerii excufauere rracflus.Eorum qui in eadem regione diffidere unam difeordi
am ponemusrexempli gratia.Occaium uergiliarum matutinum Heflodusfnam huius quoque
nomie exeat aflrologia) tradidit fieri:cum aequinodium autumni conficeretur. Thales.xxy.die
ab aequinodlio: Anaximander.xxix.Eudemon.xlviii.Nos fequemur obferuationem Cae faris :ma
Ximeque haec exit italiac ro.Dicemus tn & aliorum placita, Id quoniam non unius terrae: fed to-

f ii

&

r_ : t LIBES.

b*us naturae interpretes fariuteho autftoribus pofitis:id eiiim nerbo&w efhled regionibos:m!e
gentes tm rtieminerintfbreuitatis gratia.Cum attica nofata fuerit fimul inteJIigere cydadas icfa
las.Cum macedonia magnefiam:thraciam.Cu aegyptus phaenice:cypru:cilicia.Cu boceua loai
dem:phocide:S£ finitimos femper tra&us.Cu hellefpontus:cherfonnefum:& cotinetia u%atho
monte. Cu ionia:afia:& infulas afiae.Cu pelop3&efbs:ach’aiam:& ad hefpe^j iacentes terras.Chal/
dseiraflyriam Si baby Ioniam demonftrabunt. Africa:hifpaniam:ga|ias fileri no erit mi#. Nemo
enim obferuauit in iis:qui fydegi proderet exortus.non tn difficili ratioe dinofcenf in jllis quo
tjj terris digeftione circulo££:qua in fexto uolumie fecimus:qua cognitio caeli nongetiu m6;ue,
rum urbru quoqj fingulaifc intelligif mota ex iis terris quas noiauimus:fumpta couexitate circa
Ii gtinetis ad qs' quifqj qret:8£ terras ad ea#: fydeijd exortusrp oium circulo^ pares umbras, In,
dicadu 8i illud tepeftates ipfas ardores fuos habere qdrinis anis.Et eafde no magna dria reuei;
ti tone folistodonis uero augeri eafdem:cetelima reuoluete fe luna.Ots aut ratio obferaataeg
tribus modistexortu fydep^roccafutjtK ipfo#: rempo#e cardinibus. Exortus occafufcg binis mo
dis intelliguntur. Aut enim aduentu folis occultantur ftellae:& conrpici definunt:auteiufdeab<
fceflii proferat fe in emerfumf Hoc melius:q exortum cdfuetudo dixiffet: 8i illud occultatione
potius q occafum. Alio modo quo die incipiunt apparere:uel definunt oriente fole:uel occidco
te:matutiniuefpertiniaecognominari:proutalterurriseorum mane uel crepufculo contingit.
Dodrantes horarumreum mmimumiinrerualla ea defiderat ante folis ortumtuel poft occafum:
m afpict poffint. Praeterea bis quaedam exoriutur:& occidunt.OmnifcB fermo de his eft fiellis:

uas adhaerere caelo diximus.Catdo teporum: quadripartita anni diftindtione coftat.Perincrt
menta lucis augef hoc a brumafS aequatur nodibus:uerno aequinodtio in diebus.xc.tribusho
ris.Deinde fuperat nodes ad fblftitium diebus.xciiii.horis.xii.ufcp ad aequinodium autuni, Et
cum aequata die procedit ex eo ad bruma diebus.lxxxix.horis tribus. Horae nunc in omniaccef
fione aequinodialesmon cuiufcuqj diei figmficantunomnefqj eae differentiae fiunt in odtauisp
tibus fingulo^i. Bruma capricorni ad odauo Calendanuarii fere. Aequinodiu uernum: arietis,
5oIftitiu:cancri: Alterumcg aequinodiu librae.Qui 8i ipfi dies raro no aliquos tepeftatum ligni
ficatus hnt.Rurfus hi cardines fingulis enamirum articulis tepom diuidunftg media oes diejt
fpacia, Quoniam inter JoHfitiu 8i aequinodiu autumnitfidiculae occafus qui autumnum fchoat
dies.xlw. At ab aequinodto eo ad bruma uergilia#e matutinus occafus hyeme:dies.xliu.iterbm
tna 81 aequinodiu dies, xlt/. Flatus fauonii uernu tepus. Ab aqnodio uerno initiu aeftatis dies:
xlyiii.uergiliapi exortus maturinus.N os incipiemusa femetibus frumenti: hoc eft uergiiiaram
occafu matutmo.Nec deinde paruorum fyderum mentionetconcidenda ratio eft:& difficultas
rerum augendateum fydus uehemens orionisiifdem diebus longo decedat fpacio. Sementibus
tpa pleriqs prtefumunt:& ab.xi.die autunalis aequinodii fruges feruntradueniente corona exot
tu cotinuis diebus certo ppe imbrium promiflu.Xonophon no ante q deus fignu dederit. Hoc
, l Cicero nouembris imbre fieri interpretatus eftrcd fit uera ro no prius ferenduq folia coeperint

deridere.Hoc ipfo uergilia#e occafu fieri putant. Aliqui ad.iii.idus nouebrisiut diximus feiuat:
oKSeruant quonia id fydus et ueftis iftitoris eft:& eft in caelo notatu fadllimu.Ergo ex occafu eius de hye,
q$ id fydus me auguranf iquibus eft cura negociatotis infidiadi auaritiae.Nubilo occafu pluuiofam hyeme
etia ueftis denunciar.ftatimque augent lacerna#: precia.Sereno afperam:& reliquarum ueftium accedunt,
inftitores Sed ille indocilis caeli agricola hoc lignum habeat inter fuos uepresihumumque fuam afpicies:
uel. qm id cum folia uiderit deddua.Sic indicaf anni temperiestalibi tardiusialibi maturius.Ita enim fenri
fydus et ue tunut caeli locique efficit natura.idque in hac ronepraecellit: quod eadem&Tn“mundo publica
ftis inftitu^ eft :&u nicuique loco peculiaris. Miretur hoc qui non meminerit ipfo brumali die pulegium in
tor: eft carnariis florereradeo nihil eflfe occul tum natura uoluit.Et ferendi igitur hoc fignu dedit.Hac
uel corona eft uera interpretatio argumentu naturae fecum afferens. Quippe le 8i terra peti fuadet:pnutnri
m que quandam ftercoris uicem:& contra rigores terram:fatufque operiri a fe nudat: & monet fe

ftinari.Varro in fabae utique fatu:hanc obferuationem cuftodiri praecipit. Alii plena luna fetem
da.Lete ueto a.xxv.ad.xxx.Vitiam quoque eiifde lunae diebus.lta demum fine limacibus fote,
Quidam pabuli caula fic feri lubennfeminis autem uere.Eft & alia manifeftior ratioimixabilia
naturae prouidentia.ln qua Ciceronis (ententiam ipfius uerbis fubfignabimus.

Iam uero femper uiridis: femperquegrauata
Lentifcus triplia folita eft grandefeere foetu.

Ter fruges fondens:tria tempora.monftrat arandi* .

DECIMVSOCTAVVS «59

Ex hts antrnn hoc erit idem 8£ Iino:K papaaeri ieredo.Cato de papanere ita tradit.Virgas 8i far
rneta:quae tibi in latione fuperantrin fegete comburito. Vbi eas combufierisubi papauer ferito
filoeflrerquod in miro ufu eft meile decodum ad faucium remedia. Vifcg fomnifera eria fatiuo.

Et hadenus de hybcrna ieroerite.

Replicatio totius cu!turae:8£ cjd quoq; roenle in agro fieri oporteat. CA.XXVI.

HErum ut pariter ois culturaerquodda breuiariuperagaf :eode tpe couenit & arbores

ftercorareraccumulare ite uineas.Sufficit i iuge^ opa:& ubi patietur loci ro: arbufta uel iugero
ac uineas putare: feminariis folu bipalio ppararerfoueas aperiretaqua de agro pellere:
torcular lauare:8£ recodere. A Cale.nouebris gallinis oua fuppoere noluordonec bru
roa coficiaf.In eu die terna dena fiibiicito aeftate tota:hyeme pauciora:no tame ifra nouena.De
mocritos tale futura hyemem arbitrafrqualis fuerit brumae dfes:3£ circa eu terni: item folftitio
seftate.Circa bruma pleriqj biflepte halcyonu foetura uetoge qete mollius caelu:(ed & in his 8i i
aliis oibus ex euentu fignificationu inteUigi lydera det>ebut:no ad diesuticg pfimtos (pedari te
peftatum uadimonia.Per brumam uitemne colito. Vina tum defaeca riretiam diffundi Higinus
luadet a cofeda ea feptimo dietutfqj fi feptima luna competat.Cerafa circa brumam feri. Bubus
glandem tunc afpergi conuenit in iuga fingula modios.Largior ualitudinem infeftat:& quocun
9 tempore detur fi minus.xxx.diebus continuis data fit:narrat uerna fcabie poenitere.Materiei
cxdendae tepus hoc dedimus. Reliqua opera nodurna raaxle uirgilia coftanticum fint nodes
tanto ampliores. Qualostcratesrfifcinas texere:Faces incidere.Ridicas praeparare interdiuxxx.
patos.lx.ln lucubratione uefpertinaridicas.v.palos.x.Toride antelucano. A bruma in 'fauonranT
Caefari nobilia fydera fignificant.iii.Calen.ianuarii matutino:canis occides. Quo die atticae fi¬
nitimis regioibus aquila uefperi occidere traditur. Pridie nonas ianuarii Caefari delphinus ma¬
tutino exoritur:3£ pofirero die fidicuIa.Quo aegypto fagitta uelperi occidit.ite ad.vi.idus ianua¬
rii etufdetn delphini uefpertino occa fu: continui dies hyemat italiae: 8t cum fol in aquarium fen-
tiatur tranfire:quod fere.xvi.Calen.februariieuenit.viii.CaLen.ftella regia appellataTuberoni:in
pedore leonis occidit matutino. Bt pridie nonas februarii:fidicula ueiperi.Huius temporis no-
uiffrmis diebus:ubicunqj patietur caeli ratio:rerram ad rofarum:& uineae fatum uertere bipalio
oportet, Iugero operae. Ix.fufficiut.Foflas purgareraut nouas facere. Antelucanis ferrameta acue
re:manubria apra re. Dolia qualia farciretipfbrumcg lanas fcabedo purgareraut nouas facere. An¬
telucanis a fauonio in aequinocftium uernum Calari fignificat.xvii.Cale. Martii triduum uarie^
Et.viii.Galen.hirundinis uiflirSi poftero die arduri exortu uelpertio.Item.iii.nonas Martii Cae
far cancri exortu id fieri obleruauit.Maiorparsaudorumuindemitorisemeriu.viii.idus aqui¬
lonii pileis exorturi poftero die orionis.In atrica tnilliu apparere obfetuatur.Csfar Si idus mar
tias ferales fibi annotauit Icorpionis occafu.xv.ueroCalen.aprilisitaliae miluum oftedir.xii.Ca
Iend.equutn occidere matutino. Hoc interuallum temporis aegeriflimum agricolis: maximeqj
operofum eff. In quo praecipue fall untur:Mecj enim illo die uocantur ad munia:quo fauonius
flare deheanfed quo coepit.Hoc acri intentione feruandum eft.Hoc illo menfe fignuro deus ha
bet:obferuatione minime £allaci:aut dubiaTSi quis attendat:unde fpiret is uentus: quaque parte
ueniat : diximus iecudo uoiumle:6^dicemusmoxpaalo operiofius.lnterim eo diefqaifquisiik
fuerit) quo flare caeperitmon utiqj.vi.idus februarii:fed fiue ante q uer pratuenent;(iue poflqua
hyemarinpoft eam diem inquam innumera rufticos curadiftrigat:&: prima qua tep peragantur:
quse differri nequeunt.Trimeflria ferantur.Vites putentur qua diximus ranone. Olea: curen¬
tur. Ponaa feranmriinferanturque.Vinese paftinentur.Semina digerantur. Inflaurentur alia.Ha-
rundines:falices:geniftae ferantur caedanturque.Seratur uero ulmirpopulirpTatani : uti didu efh
Tum legeres conuenit purgare. Satire hybernas fruges:maximeque far.Lexcertaineocu qt-
tuor fibrarum eile caeperit.Faba uero non anteq trium foliorum.T uc quoque leui farculo pur¬
gare uerius q fodere.Florente utiqp.xu.primis diebus non attingere.Hprdeum nilffit ficcumme
ferito.Putanonem aequinoedio peradram habeto. Vinese iugerum quaternae operae putant:alli-
gantqae.In arbufto fingulae operae. xv.arbores.Eodem hoc tempore hortorum rolariorumque

cura eff rquae feparatim proximis uolum/nibusdicentuneodena di topiariorurn. Tunc optime ^ - n

ferobes fiunt.Terra in futurum profeinditur. Virgilio maxie audore:ut glebas fol coquat. Vti- i

lior fententiarquae non nili temperatu m folum in medio uere arari iubet:quoniam in pingui fla
tina fulcos occapant hsrbae.In gracili infecuti acftus ex(iccant:certamque fuccam futuris (emini
bus aa&xatK.Talxa autumno melius arari certam eft.Cato uerna opera fic diffininferobes fierii

i iii

lala

€,V LIBER 1

feminaria propagari io locis craflis:& hufMidis:uImos:ficos:pomaroIea«:prata ftercorari luna i
tiente.Quae rigua no crut ab afflatu fauonii defenditipurgari hcrbasrmalas radicitus erui:fiais
in ter purgari: feminaria fieri:& uecera farciri.Haec anteq umea florere incipiat.] tecg pyro flore.
te:arare incipiat macraiharenolacg.Poftea utique grauiffima & aquofiflima.Ita poftremo arato;
Ergo haec aratio has habebit notas lentifci primd frudum oftendenris:ac pyri florentis.Erit&
tertio in bulbo^t fotu fcyllae.Itern in coronamento^* narcilTi.Nanq; 8i haec ter florent. Primo^
flore prima aratione oftendunt: medio fecundam:rertio nouiflimarquando inter fefe alia : alias
notas prebent. Ac no in nouiffimis cauetunnefabis florentibus attingaf hedera. Id enim noxia
8i exitiale eft ei tepus.Quaedam uero & fuas habent notas ficuti ficus.Cum folia pauca in caca
mine acetabuli mo germinentifunc maxime ferendas ficus. Aequinodiu uernum.ad.viii. Cale,
aprilis peragi uidetur. Ab eo ad uirgilia^* exortu matutinu: Caefari fignificant Calen. apnlis.iii.
nonas aprilis.In attica uergiliae flefperi occultantur.Eaedem poftridie in booetia. Caefari au te Si
chaldaeis nonis:aegypto orion 8i gladius eius incipiunt abfc6di.Caefari.ri.idus fignificaf imbet
librae occafu.xiiii.Calen.maii.Aegypto fuculae:occidunt uelperi:fydus uehemes: & terra mang
turbidum. xri.atticae.xv.Caefari cotinuoq; triduo fignificant. AfTy nae aut.xii.Calen.hoceftuul
go appellatu lydus paliliciumrquoniam.xi.Cale.maii urbis romae natalis: quo fere ferenitas red
ditur.Clariratem obferuationi dedit.nimborum argumcto:hyadas appellatibus grsecis has ftel
las: Quod noftri a fimilitudine cogncminis:graeci propter fues impofitu arbitrantes: imperitia
appellauere fuculas. Caelari ad. vili. Calen. notatur dies.vii.Calen.Aegypto haedi exoriunfyi.Ca
Ien.Booetiae& atricse canis uelperi occultaf. Fidicula mane orif.v.Calen.Afiiriae orio totus ab.
fcondif. Tertio aut canis.ri.nonas maii Caelari fuculae matutino exoriutur. E t.yiii.idus capella
pluuialis. Aegypto aut eode die canis uelperi occaltatur.Sic fere in.vi.idus maii:qui eft uergilia
rum exortus decurrut (ydera.In hoc tpis interuallo.xy.diebus primis agricolae rapieda funtea;
quibus peragendis ante equinodiu non fuffecerit.Dum fciat inde natam exprobratione foeda
tepera. putantiu uites per imitatione catus alitis temporarii:que cuculu uocant. Dedecus enim habe,
turiobprobriug meritumifalcem ab illa uolucre in uite deprehedi:ut ob id petulantiae (ales e't
tepora cum primo uere luctantur. Aulpicio tamen deteftabiles uidenf . Adeo minima quocg in agro na
turalibus trahunf argumentis.Extremo aut panici miliiq? fatio eft.luftum eft hoc feri matura,
to hordeoratcg etiam in eodem aruo.Eftcg lignum illius maturitatis:# horum fationis coe: Lu
centes uefpere per arua cicidelae.Ita appellant ruftici fteltantes uolatus.Graeci uerolampyridas:
incredibili benignitate naturae.

Ne agricola: afpiciantftellas:fed magis tpa feredae frugis:# ortus occafufcg ly deris inqbufda
herbis:# de ftellarum ortu : # occafu. CA. XXV11,

Am uergilias in caelo notabiles natura fecerat : non tamen iis contenta : terreftres fe,

' cit alias ueluti uodferans: Cur caelum intueris agricola i Cur iydera quaeris ruffi,

kA ce{ iam te breuiora lomno feflum premunt nodesTEcce tibi inter herbas tuas fpar..
IHyMigo peculiares ftellasteafque uefpere:# ab opere difurgenti oftendo. Ac ne poliis prete
rire: miraculo folhciro.Vides ne ut fulgor igni limilis:alarum compreflu tegaff fecum luce ha,
beat # nodedDedi ecce tibi herbas horaje idices:& ut ne lic quide oculos tuos a terra reuoces.
Heliotropiu:ac lupinu circuaguntur cum fole.Cur et nuc altius fpedas fipfumg cjclum fcruta,
risdHabes ante pedes ruos ecce uergilias.In certis eae diebus proueniut: durantcj foedere fyde,
ris huiulce. Parcuqyeas illius eflecertu eft. Proinde quiqs arfbuos fruclus ante illas leuetit : ip£
fruftrabif fefe.Hoc interuallo# apicula procedens fabam florere indicanfabaq; florefeeseam
euocat.Dabitur # aliud finiti frigoris indiciu.Cu germinare uideris mo£*:iniuria poftea fngo
tis timere nolito.Ergo operator. Taleas oIiua£* ponere, Iplalqj oleas interradere. Rigareprara
aequinodii diebus primis.Cu herba creuerit in feftucaiarcere aquas. Vineas pampinare.Ethuic
lex fua cum papini quattuor digitos longitudine expleuerit. Papinat una oga iugegd. Segetes ite
rare.Serif uero diebus .xx.Ab aequinodio fartura nocere:# uinea::# fegeti exiftimaf. Etoues
lauandi hoc ide tps eft. A uergilia ^* exortu fignificat Caefari poftridie:arduri occafus matutini
iii.idus maii Fidicula: exortus.xii.Calen.iunii capella uefpere occides.Et in attica canis.xi. Ca,
len.Caefari orionis gladius occidere incipit.ii.nonas iunii.Caefari 8C aflyriae aqla uefgi orif.yiii.
idus. Ardurus matutino occidit i taliae.yiii.&.iiii.idus. Delphinus uelperi exorif.xvii.Qle.mlii.
gladius orionis exorif. Quod in aegypto poft quatriduu.xi.Calen.eiufde orioms gladius Caa
f i occidere mapit.yiii.Cale.iulu. uero longifTima dies totius anni 6i nox breuifiima folftinuia

DEC1M VSOCTAV VS i 4 o

confidant.In hoc temporis f nteruallo uineae pampinantuncuraturcg ut mnea eetus lemel foffa
finbis nouella.Ooes condentur: Lupinu (Icrcorandi caufauernf. Terra jpfcindif’. Vitia in pabu
lutn tecaf. Faba metiturideinde concutitur.

De pratis: &: reparatoe prati:& cotibus:& falribus:& defcriptio frugu:& fydepz. CA.XXVIIL
Rara circa Calen.iunii caeduntunquoru facillima agricolis cura:ac minimi ipendii.'

IhsEC de fe poftulat dici.Relinqui debet in laeto folo:ueI humido:uel riguo;eaq$ aqua
pluuia rigari uia publica. VtililTimu limul Si herba: araretdeinde cratire: ferere flore
ex fcenilibus:atq? ex praefepibus foeno dilapfura fpargere:priufq crariantur.Nec prio

C/

anno rig iri:nec pafci ante fecunda fcenifecia:nec herbae uelanfobtrituqj hebetenf.Senefcur pra
ta:reftituiq: debet: faba in iis faca:uel ripis:uel milio.Mox in fequente anno frumento;rutfufque
in prata tertio relincj. Praeterea quoties feda fint ficilire:hoc eft q foenileces praetereut fecarf.Eft
enim in primis inutile enafci herbas fementaturas.Herba optifba in prato trifolii:proxima gra.
minis: peflima mimmuli, Siliqua etiam dira ferendis:inuila & equi felis eft:a fimilitudie equinae ul numuli
fetseSecadi tepus cum fpica deflorefcerecoepericatcgroborarhfecanducjanteqinarefcat.Cato uel feredis
fcenu ro inquit non ieces:pnufq femen mature fit. Quidam pridie rigant ubi funt rigua. Nodi-
bas rofcidis fecari melius. Quaeda partes italiae poft meifem fecant.Fuit hoc quoqj maioris im¬
pedii apud priores:creticis tantu:tranfmarinifqj cotibus notis :nenifi oleo falcis aciem excitatu
tibus.Igitur cornu propter oleum ad crus ligato: foenifex incedebat.Italia aquarias cotes dedit:

Iimse uice fperantes ferro .Sed aquaria protinus uiret.Falcium duo gna.Italicum breuius: ac uel
inter ueptes quocg tradlabile.Ga Iliarum latifundia imipris compendii:qufppe medias csedunt
herbas:breuiorefcg praetereut.ltali foenu ex dextera una ‘manu fecant.luftum eft una opa jugejpe
in die defecarualligariq^ manipulos tria milia.cc.q uaterno^: pondo.Sedu uerti ad folemec ntfi
ficcum coftrui oportet.Ni fuerit hoc obferuatu diligenter:exhalare matutino nebula quadam:
metafq; mox fole accendi:3£ coflagrari certu eft. R urfus rigari defeda oportet:ut fecetur autum
nale foend:quod uocant cordu.lnterannse in urabria quater anno:fecatur etia no rigua.Ter ue-
ro plerifcg in locis:& poftea in ipfo pabulo non minus emolumenti eft:q a faeno. Armento^ id
cura:iumetorucg pgeneratio fini cui<j cofiliii dabit.Optimu maxime quadriga^ qua:ftus.SoI-
ftitiu peragi in.viii.parte cancri 8i . ym.Cale.iulii diximus.Magnus hic anni cardo: magna res mu
di.Ex hoc ufqj ad faromam decrefcunt diesiqui creuerunt fex menfibus. At fol ipfe ad aquilone
Icades afper:ardua emendis: ab ea meta incipit fledi:&digrediad auftfiim:audurus nodes aliis
lex menfibusiablaturufqj diei men furam. £x hoc deinde conuehendi:rapiendiq5 frudus alio:at
alios: tepus. 8i praeparandi fe contra iaeuam: feramq; hyemem:decebatque hoc diferime indu
bitaris noris fignafle natutam.Q uatnobrem eas manibus ipfis agricola^ ingeflit:uertique inflit
xpfa die folia: efle confeci fyderis 6gnu.Nec filueftriu tantu arbo£riremotaruqtie:ne in (altus
deuiostmontelque eunde eflet quaerentibus figna.Non rurfiis proxfmaj4:urbariaruque: & quae
topiario tantu ufii coluntur :quanq 8C in iis illa uifanf Verrit oleae ante pedes fetae. Vertit tiliae:
ad mille ufus petedae. Vertit populi albaeretiam uitibus nuptae.Adhuc pa^efi: inquit: ulmu uf>
tae dotatam habes.Et huius ueterino^e pabulo uerfe folia ftringis.Stringes aut deputas. Afpice
& tenebris (ydus.AIia parte caelu refpiciunq qua (pedauerepridie.Salice o!a aHigas.Humillima uel tene
arbo^npfe toto capite altiorrd^ huius folia circuaguntur:quid te rufticu quereris^Non flat per
nse.quo minus caelu inteiligas:8£ carfeftia fcias.Dabo 8i auribus fignd.Palumbiu utique exaudi
gemitus. TranfifTe fblftftiam cantu ne putes:nifi cum incumbantem uiderifpalumbe. A folftirio
ufque ad fidiculae occafum.yi.Cale.iulii Caeferi orion oxo n£. zona aute eius.iiii.nonas aflyriae*

Aegypto uerojjcyon matutino seftuolus:quod lydus apud romanos non habet nomen:nifi ca
niculam hanc uelimus intelIigi:hoc eft minore cane.Sane ut in aftris pingitur.Eft aut magnope
pertines:ficut paulo mox docebimus.iii.nonas Chaldaeis corona occidit mamrino. Atticae orion
torus eo die exoritur. Pridie idus iulii:8i aegyptiis orion definit exoriri.xyi.Calen. Augufti afly.
riae procyon exoritur. Deinde potiri die fere ubique confeflum inter omnes fydus indicabis:qcf uel fdfeans

canis ortum uocamus:fble primam partem leonis ingreflb.Hoc fit poftfolftitiu.xxiii.dies.Sen., - -

tiunt id maria di terraeimultae uero 8i ferae:ut fuis locis diximus.Neque eft ei minor uenerario:
qdefenptis in deos flellis. Accenditque fo!em:& magna aeftus optinet caufem.xviii. Kalen.au^
gufti sgypto aquila occidit matutino:etefiaruque .pdromi flatus fcipiutiqif Caefer.x.KaIe.fen/
tue italia exftiauit. Aqla atticae matutino ocddit.iii.Kale. regia in pedore leonis ftella matutio
Cadariimergif.viii.idas augufti. Ardurus medius occidit.iii.idus fidicula occafu (uoautunu

f iiii

LIBER

, fncohatmti is adnotat.Sed 8i uera ratio id fieri inueni t.vi.idus eiufdem.tn hoc teporis ffiterdaT

io res fuma uitiu agif decrerorio uuis indere lllorqd' canicula appellauimus: Vnde carbuculare
dicufut quoda uredinis carboe exuite: no coparanf huic malo gradinis.pcellaemecquseqiunq
annonae i tulere charirate, Agro^j quippe mala funt illa.Carbuculus aut regionu latepatetnimo
difficili remedioimli calunian magis natura rei hoiesrq fibi prodefle mallent.Ferunt Democri
turqui primus intellexitronditqj cu terris caeli focietate:fperneubus hac cura eius opuletiffiam
Uel puila ciuibus puife olei charitate ex futuro uergilia^ orturqua diximus ratione:ondemufq$ iara ple-
uel uilirate niustmagna utilitate tuc pp fpem oliuaercoemifle in toto tradu omne oleu: mirantibus qui pau
pertate:& quiete dodrinage ei fciebatan primis cordi efle.Atcp ut apparuit ca:3! ingens diuico.
rucurfus:teftituiffemercedeanxiae:&auidae domino^ paenitetiae:cotetus ita ,pbaffe opes libi
? (cu uallet)in facili fore.Hos Seftius poftea e romams fapieti^ fedatoribus athenis fecit eade ri
tione.Tanta litterata occafio eft: Quas equide mifcebo agrefhbus negochs:q potero diludde.a;

pfpicue.Plericg dixererrore inuilu foie acri frugibus rubigmis cam efie:& carbuculi uinbos.
Quod ex parte falfum efle arbitrorromneq; uredinem frigore ranturo innoxio conflare fole.id
manifeflu fiet attendetibus.Nam primu oium hoc no euenire mfi nodibus:& are folis ardore
deprehenditur qptotuqj lunari ratoe coftatiqm talis iniuria no fit mfi interlunio:plena ue luna:
hoc eft pualente:utrocj enim habitu plena eftrut laepius diximus.Sed interlunio omne luroeqd
a ioie accipit caelo regerit.Differentia utriufqj habitus magna: fed maifefta.Naq; interlunio aefla
te calidiflima ethhyeme gelida.Econtrario in plenilunio aeftate gelidas facit nodes: hyemetepi
das.Caula euidens.Sed alia redditur a Fabiano graerifqj audoribus. Aeftare enim interlunio ne¬
cefle e:ut cu fole nobis proximo circulo curratugne eius cominus recepto candes:eadetn inter¬
lunio abfit hyeme:quando abfcedit 8i fol.ltem plenilunio aeftiuo procul abeat auerfa foli-Hpe-
roe aut ad nos per aeftiuu circulu accedat. Brgo per fe rofcida:quoues alget:infinitu quantu illo

tempore caderes pruinas cogelat. Ante oia aut duo genera cadeftis infunae meminifle debemus.
Vnum:quod tepeftates uocamushn quibus grandines: procellarcaeteraq? fimilia intelliguntur.
Quae cu acriderinr.uis maior appellatur.Haec ab horridis fydenbus exeunt:ut fepius diximus
ueluti arduro:orione:haedis. Alia funt illa:quae filente caelo: feremfque nodibus fiunt:nullo fea
tiente:nificumfadalunt.Publicahsec&magoae differentiae a prioribus: aliis rubiginem:a!ris
uredinemialiis carbunculum appellantibus.Omnibus uero ftenlitatem.De his nunc dicemus

a nullo ante nos prodita:& priufque caulas reddemus.

De tepeftatibus utriufcg teporis:& remediis fterilitate. CA. XXIX,
Vx funt pter lunare:paucifque caeli locisefle coftat.Naque uergiliae priuan attinet
! ad frudus:ut quaje exortu aeftas !cipiat:occafu hyems:femeftri fpacioutra fe mefles
uindemiafque:^ ofum maturitate coplexa^Eft pterea in cado q uocaf ladeusdrcu-
lustetuifu facilis.Huius defluuioiuelut ex ubere aliquo fera cuda ladefcut: duop> fy
dep4 obferuatioetaqlae in feptetrionali pte: & i auflria caiculae: Cuius metione fuo loco fecimus.
Iple circulus ferf p (agirtariu dC geminos:folis cecruinfra aeqnodiale circulu fecans: comifiuras
eo obtinente hinc aquilanllinccanicula.ldeo effedus utriufque ad oes frugiferas pertinet ter
ras.Quonia i iis trh locis folis rerraeque cetra cogruut.lgitur hoiji (ydeiji diebus:fi purus atque
mitis aer genitale illudadeuque fuccu tranfmilerir in terrasdaeta adolefedt fata.Si Iuna:qdicflu
erone rofcidu frigus afperlerit:admixra amaritudo:uti lade:puerperiu necat. Modus in tetrii

huius iniuriae qua fecit in quacuque couexitate comitatus utriufqj caufae.Et io n5 paritet i to.
toorbe lennf:utnec dies. Aquila diximus in italia exonriad.xiii.Kale.i3nuar1i.Nec patifrona
turae qcqua in fetis ante eu die fpei efle certae.Si uero interluniu icidatroes hybernosfrudas#
pcoces laedi necefle eft. Rudis fuit prifcoje uira:atque fine litteris.Non minus tn ingeniofafuife
fe in illis obferuarione apparebit: q nunc efle rSne.Tria nanque tepora frudibus metuebantrpp
quod inftituerur ferias:diefque feflos:rubigalia:floTalia:uinaIia.Rubigalia Numa coftituitano
regni fui. xi. quae nuc agunfad.vii.Kalen.maii:Quoniatunc fere legeres rubigo occupat.Hocte
pus Varro determinat (ole tauri parte decima obtinenteificut tunc ferebat ro.Sed uera caeftj
poft dies undeuiginti ab aequinodio uerno:per id quatriduumiuaria gentiu obleruati6e.in.ini,
Kalen.maiucams occiditilydus & per le uehemens:& cui poccidere caniculam necefle fir.ldem
itaque floratia.im.Kalend.eafdem inftituerunt urbis anno quingenrefiroo fexto decimo:ex ora¬
culis (ybillaerut omnia bene deflotefcerent.Hunc diem Varro determinatilble tauri partem qt
tamdecimara obtinente, Ergo fi in hoc quatriduum idderit plemlumumtfruges & omnia:qu2

DECIMVSQCTAVVS

f 4*

florebant-Isedi necerte erir. Vinalia priora:quae ante hos dies funt.ix.CaIen.Martn:degaftand!s
urnis inditura nihil ad fructus attinenr.Nec quae adhuc diximus ad uites:o!eafcp: quoniam ea¬
rum conceptus exortu uergiliarum incipit ad.vi.idus maiiiut docuimus. Aliud hoc quatriduu
efbquod ne<^ rore fbrdere uelmt. Exhorrent enim frigidum lyduj arduri poftndie occides: 8i
multo minus plenilunium incidere.iiii.nonas iunii iterum acquila exoritur ue/peri : decretorio
die florentibus oleis: uitibufcg:fi pleniluniu in eum incidat.Equidem & folflitium viii.Calend.
iuniuin fimili caiu dixerim: Si canis ortum:pofl dies a folflitio.xxiii.Sed interlunio accidere:qm
oapore conflat culpa:acini<$ praecoquuntur in callum.Rurfus plemlonium nocet ad.iiii. nonas
iulu cum aegypto canicula exoritur. Vel certe.xyi,Calen.augufti cum italiae.Item.iiii. Calen.au-
gufti cum aquila occidit:ufcj; irux.Calen.riufde.Extta has caufas fune uinalia altera: quae agun£
ad.xui.CaJen.feptebris.Et Varro a fidicula incipiente occidere mane determinat: q uult iniriu
autuni efle.Et hunc diem fertum terti pe flatibus leniendis efle inflitutu. Nuc fidicula occidere
ad.vi.idus Augufti (eruaf. Intra haec conflat carieflis ftenlitas.Necj negauerim pofleea pmuta-
ri arbitrio legentiudoco^ aertiroanriumnaturas.Sedanobis ronem demonftrata efle latis ert.

Reliqua obferuarione cuiufcg conflabunt. Alterutru quide fore in ca:hoc eft p!eniluniu:aut in-
terlumum:no erit dubium. Et in hoc mirabile admirari benignitate naturae fuccurrit. Iam pri¬
mum hac iniuria oibus annis accidere fton pofle:,ppter flatos l>’de^ curlus.Nec nili paucis no-
dibus anni.Idqj quado future fit: facile nofei. Ac ne per oes menfes timereff eap. qoocg lege di>
uifum: Aeftate interlunia praeterq biduo fecura efle.Hyeme plenilunia.Nec nifi aefliuis: breuiflt
mifc$ nodtibus metui. No diebus ite ualere.Praeterea ta facile intelligi:ut formica minimu aial
interlunio quiefcat.PJenilunio et nodtibus operetur. Auem param oriente Syrio ipfo dienc ap- uel parua
parere: donec Si occidac.E diuerfo uirione prodire iplb folflitii die.Neutru uero lunae flatum
noxid efle:nec nodtibus quidernifi ferenis:& oi aura quiercete:qm neqj in nube:necg in flatu ca¬
dunt rores.Sic quocg no fine remedio.Sarmeta.aut palea^ aceruos:& euulfas herbas fruticefqj
per uineas:capofc5 cuna timebis: incendito. Fumus medebif.Hic e paleis:& cotra nebulas auxi-
liaturrubi nebula nocent. Quidam tres cancros uiuos cremari iubent in arbu(lis:ut carbuncu¬
li non noceant. Alii filuri carnem leui ter uri a uenro:& per totam uineam fumus difpergatur.

Vario audior efl:q> fi fidiculae occafu: quod efl initium autuni: uua picla confecretur inter ui-
tes minus nocere tempellates. Archibiusad Antiochum iyriae regem fcripfit:Si fidlili nouo ob-
feratarobruatur rubeta rana in media legeremonefle noxias tempeflates.Opera tuflica huius in
rerualli-Terram iterare. Arbores citcufodere. Vbi aefliuofa regio pofcat-accumulare. Germina
tiamiii sn lolo luxurio£b:fodienda non funt. Seminaria purgari farculo.Meflem hordeaceam fa
cete. Aream ad mertem creta praepararem Catonis fententia: amurca temperata : Virgilii opero-
fius. Maiore ex parte aequant tantu:S£ imo bubulo dilutiore illinunt.ld fatis ad puluetis reme-
dmmuidetur. De meffi;S tritico:&f palea:& frumeto feruado. CA. XXX.

1 Bffis ipfius ratio uaria: Galbarum latifundiis ualli praegrandes : dentibus in margi- r
ne infertis : duabus rotis per fegerem impelluntur : iumenro in contrarium iundlo.
Ita direptae in uallum cadunt fpicae. Stipulae alibi media falce praecidunrur:atque in
ter duas mergites fpica deflringitur-AIibi abradice euellut.Quod qui faciut:,pfan
di ab Ce obiter agrum interpretanturreu extrahat fuccum.Differentia haec. Vbi flipula domos
contegunt: q longiflimarn (eruant. Vbi faeni inopia effcftramento paleam quaerunt. Pania' cul¬
mo non tegunt.Milii culmum fere inurunt.Hordei ftipulam bubus granflimam feruant.PamV-
cam & miiium pectine manuali figiliatim legunt galiiae. Meifis ipfa alibi tribulis in area : alibi
eq uorumgreifi bus exteritur: alibi perticis flagellatur.Ttiticum quo ferius meti cur : copiofius
inuenirurQuo celerius uero:eo fpeciofius:& robuflfus.Lex aptiflima ateq granum indurefeat:
Si cum hm traxerit colorem.Oraculum uero biduo celerius meflem facere:potius q triduo fe*
lius.SihginisSi tritici ecta ratio in area horreoqj.Farfquia difficulter excuritur)couenit cum pa¬
lea faa condi 3i ftipula trh:6dariftis liberatur.Palea plures gentiu pro foeno utuntur. Melior ea
qur tenuior: minutior cg: Si pulueri propiof.Ideo optima:emiIio.Proxima hordeo. Peflima ex

tririco:praeterq iuihentis opere laborantibus.Culmu faxofis locis cum inaruerit: baculo fragdt:
lobflratu aialiu.Si palea deficit: 3^ culmus tetrf.Ro hecimicurius defedus:muria diu afpergif .

Dehinc in manipulos ficcaius conuolui£:atqp ita ,p foeno bubus daf . Sunt qui accendut in ar- -

uo 3i flipulastrnagno V irgilii preconio.Summa aut ratio:ut herbarum femen exurat. Ritus di, y-

ueifitate;ma§nimdo facit mertlum:^ rantas operario^:, Conexa efl ratio fiumeti feruadi.Hot

LIBER

K3 operofa.trfpedali craffitudineipariete lateritioiexsdificari iubet aliqui.Pmerea fapemeita
pleri :nec afflatus admittere:aut feneftras habere ullas. Alii ab exortu tm aediuo:aut feptentrio
ne:eac£ fine calce coftruuquonia fit ftumeto inimiciflima.Naqus: de amurca pceperinnindica-
uimus. Alibi cotra:fulpendut granaria lignea coIunis:& perflari undiq; malunciatq; etia a fudo,
Alii omnino pendut:& ab afflatu exteuari granu arbitratur:# fi tegulis fubiaceatxoferuefcere.
Multi uentilare quocp uetant. Gurgulione enim non defcendere infra quattuor digitos:necam
pliuspericlitari.Columella 8i fauoniu uentum conferre frumeto praedicitiquod miror equidt
ficciflimum alioquin.Sunt qui rubetam ranam in limine horrei pede e longioribus lufpenfam
inuehere iubeat. Nobis referre plurimum tepeftiuitas condendi uidebitur. Na fi pai$d toftu: at<$
robuftu colledu fitiaut calidu conditu: inimica innafci necefle eft. Diuturnitatis caufeplures:
Aut in ipfius grani corioxum eft numerofiusiut milioraut fuca pinguedine:qui pro humore fuf
ficit tm:ut fifaroaeraut amaritudferur lupino: Si cicerrulae.ln tritico maxle crefcut aialiaiqm fpif
fitate fua cocalelcit:# furfure craflo ueftitur. Tenuior ordeo palea:exilis # legumini.ideo noge
nerat-Faba craflioribm tunicis operitur:Ob hoc efferueicit.Qiridam ipfum triticum diuturni
tatis gr a afpergut amurca:mille modios quadrantali. Alii chalcidicaiaut carica cretaiautetabfm
thio.Eft Si olinthi:ac cerinthiteuboere terra:quae corrumpi no finat.Nec fere coditain fpicafr
dunf.Vtilifliroe tamen (eruantur in fcrobibusrquos lyros uocat:utin cappadocia:# thrac:a:3;
hifpania.Africa ante omnia: ut ficco folo fiant cur3nt:cnox ut palea iubfternantur: praeterea ci
"i- fpica fua condunf .Ita frumenta fi nullus lpiritus penetretxertum eft nihil maleficum nafaVat
ro audior eft fic conditum triticum durare annis quinquagintaimilium uero centum.Faba:&!r
gumina in oleariis cadis oblita cinereilongo tempore feruari.ldem fabam a pyrrhi regis artate
in quodam fpecu arabraciseiufque ad pyraticum pompei magni bellum dura(Te:annis circita
cxx.Ciceri tantum nullae beftiolae in horreis innafcuntur.Sunc qui urceis cinere fubftratis&illi
tis:acetum habentibus:leguminu aceruos fuperingerant:ita non nafci maleficia credentes. Alii
qui in lalfamentariis cadis gypfo illinant. Alii qui lentem aceto laferpitiaro refperganniiccataque
oleo inungant.Sed breuifiima obferuatiotquod uitiis carere uelis:interlunio legere. Quare plu,
rimu refertxondere quis malitian uendere.Ctefcente enim luna frumenta grandefcunt.

□e uindemia:# autumni temporibus. CA. XXXI.

Equitur ex diuifione teperi Autumnus a fidiculae occafu ad aequincdiumiacdem.
de uergilia^i occalum:imtiuque hyemis iis inter uallis fignificatur: Pridie idus augu,
fti atticae equus oriens. Veipera aegypto Si Caefari delphinus occidens.xi.Cakn.fepte
bris Caefari # aflyriae ftella:quae uindemiator appellatur:exoriri maneincipfeuinde
miae maturitate promittens.Eius argumentum erunt acini colore mutati. Affyri^.v. Calend.S
iagitta ocdditietefiae definut. Vindemiator aegypto non exoritur. Atticae ardurus matutino:#
fagitta occidit mae.y.idus feptembris- Caefari capella oritur uefperi. Ardurus uero medis pridie
idus:uehementiffimo fignificatu terra:marique per dies quinque.ratio eius haec traditur.Si dei
phino occidente imbres fuerint: non futuros per ardurum.Signum orientis eius fyderisferue.,
tur hirundinum abitus.nanque depraehenfe intereunt.xyi.Calend. Odobris aegypto fpica: qua
tenet uirgo:exoritur matutino etefiaeque definunc.Hoc idem Cae fari.xiiii. Calend.xm.aflyriae fi
gnificanti&.xi.Calend.Caefori commiffura pifeium occidens.ipfumque aequinoctii fydas.m,
Calen. odobris.Deinde confentiunt(quodeft raruro)philippus:Calippus:Dofitheus: Parmeni»
flus:Conon:Criton:Democritus:Exodus:Ion.iiii.Calend.Odobris capellam matutino exoriri,
Et.iii.Calend.haedos.vi.nonas odobris atticae corona exoritur.Mane afia: 8i C'aefari.y.Calend,
heniochus occidit maratino.iii.CalendXaelari.corona exoriri incipit.Et poftridieoccidunt:ab
diti uelperi.yiii.idus odobris Caelari fulgens in corona ftella oritur.Et.iii.idus uergiliaeuefpe.
ri.ldibus corona tota.vi.Calend.Nouembris fuculae uelperi exoriuntur.Pridie calend. Caefari ar
durus occidit:# fuculae exoriuntur cum fole.iiii.nonas ardurus occidit uelperi.y.idus noaem.
bris gladius orionis occidere incipit.Deinde tertio idus uergiliae occidunt.ln his tepo$: iierual
Jis opera ruftica:napos:rhaphanos ferere:quibus diebus diximus. Vulgus agrefte 8L rapapoft ci
comae difcelTum male feri putat, Nos omnino poft uulcanalia :# praecocia cd paico. A fidicula:
aut occafu uiciamifaliolos.pabulum.Et hoc filente luna feri iubent.Et frondis praeparade tem¬
pus hoc eft, Vnus frondator quattuor frondarias fifciuas complere in die iuftu i habet.Si decre-
icente luna praeparetur no putrefeit. Aridam colligi non oportet. Vindemiam annquinuqusin
cxiftimauere matura. Ante aequinodiu iaro paffim rapi cemo.Quaobre Si huius tepora notis:

DECIMVSOCTA VVS 14 2

aigamcntifi^ fignenttir.I-cges ita {e habent. V ua calida ne legito:hoc efl in eius ficeitate. Ac nili
imber interuenerit. Hanc ne legito rorulenta:f>oc efl fi ros nodurnus fuerit:Nec priufq fole diV
fcuriamnVindemiare incipitorcu ad palmite pampinus procumbere cceperit : aut cu exempto
acino ex denlirare intertiallum non cSpIeri apparuerit acinu non augeri. Acino plurimu refert:
fi contingat crelcete luna uindemiare.Preffura una culeos .xx.implere debet.Hic efl pes iuftus.
Adtotideculeos: 8i lacus. xx.iugeribus unu fufficit torcuIu.Premuntq; aliqui lingulis. Vtilius
binis: licet magna fit uafhtas fingulis.Longitudo in iis refertino craflitudo. Spatiofa melius £v
rount. Antiqui funibus uittifig loreis ea detrahebant:& uedibus. Intra. c.annos:inuenta graeca*
nica:mali ragis per cochleas bullantibus palis:affixa arbori ftella: a palis arcas lapidu attollente
fecum atbote:quod maxime jpbatur.Intra.xxii.hos annos inuentu paruis praeliis:&: minori tor.
culari-.aedificio breuiorerSC malo in medio decreto-.tympana impolita uinaceisrfuperne roto po
dere urgere:S£ fuper prjela conftruere cogeriem.Hoc 8i poma colligendi tempus:8i obferuatio:
cum aliquod maturitate non te m pe flate deciderit.Hoc 8i feces exprimendi.Hoc & defrutum
coqndi-.lilente luna nodlu:aut fi iterdiu plena. Caeteris diebus:«aut ante exortu lunae.aut poli oc
cafu.Nec de nouella uite:aut paluflri.Nec nili e matura uua.Nec nifi e foliis defpumadu. Quia
fi ligno contingatur uas: aduflum ac fumofum fieri putant, ludum uindemiae tepus ab atquin
nodio ad uergilia^ occa fum dies.xliiii. Ab eo die oraculu occurrirfrigidum picari pro nihilo
ducentium.Sed iam & Calen.ianuarii defedu ualorumruindemiantes uidi pifeini% mufta c5.
di:autuina effundi priora: ut dubia reciperenrur.Hocnon tam fsrpe prouentu nimio euenitrq
fegnitiainfidiatm charitati ciuili.Sed aequi patri ffamilias modus e annonae: cuiufeganni urilita
te.ld per aeque lucrofiffimu.Reliqua de uinis affatim dida funr.Item uindemia fada oliua efie
rapiendam:& q ad oleum pertinent:quae<£ a uergilia^- occafu agi debet.

De lanari ratione. CA. XXX I ?.

Is quae funt neceflariaiadiicientur de luna uenti%:& praefsgiisrut fit tota iyderafts rS
perfedla.Nacp Virgilius edam in numeros lunae quaedam digerenda putauitiDemo*
criti lecutus oflenrationem.Nos legum utilitas quae in toto opere: in hac quoq; mo>
uet parte. Omnia quae caeduntur:carpuntur:tondutur: innocetius de crefceme luna:
qcrefcente fiunt. Stercus nifi decrefcen te luna:ne tangito. Maxime aut inter meflruaidimidiaqs
ftercorato. Verres:iuaencos:arietes:haedos:decrelcete luna caftrato. Oua luna noua fupponito»

Scrobes luna plena nodtu facito. Arbori radices luna plena operito.Humidis locis iterlunio le
tito:& circa interluniu quatriduo. Ventilari quoc$frumenta:ac legumina:& condi circa extre^
mam luna mJbet.Seminaria cu luna fupra terra fit:fieri.Calcari mulla cu luna fubterra.Item ma
teries caedirquaecg alia locis fuis diximustneqj facilior efl dBferuatfoiac iam dida a nobis fecum
do uoIumine:fed quod intelfigere uel tuflici poffint. Quotiens ab occidente fole cernif: priori.*
buftg nodis horis lucebit: crefces erit. Et oculis dimidiata iudicabitur.Cum uero occidente lo
le orietar ex aduerfb:ita ut pariter alpicianturitunc erit plenilunium.Quoties ab ortu folis ori
tur:prioribu% n ociis horis detrahet lumen:8£ in diurnas extendet:decrefcens erit. Iterumque
dimidia.In coitu uerotquod interlunium uocat:cum apparere defierit. Supra terras autem erit:
quadiu Si iol.lnterlunio:&: prima tota dic-fecunda hora nodis unius dextante ficilicorac deide uel fecudcs
tertia rufque ad quintadecimani multiplicatis horarum iifdem porcionibus:quinradedma tor*
fupta terras nodlu erit:eademque fiib terris tota die.xyi.ad prima: horas nodurnae dextantem
ficilicu lub terra agef.eafdemque portiones horarum per fingulos dies adiicit:uique ad interltt-
nium.Et quanrum primis partibus nodis derraxerit:quod fub terris agat:tamunde nouifiimis
cx die adiiciet liiper terram. Alternis aut menfibus.xxx.implebit numeros. Alterius uero detra*
hetlinguIos.Haec erit ratio lunaris. De uentorum ratione. CA. XXXIII.

Entorum paulo fcrupulofior obferuatio . Solis ortu : quocunque libeat die : flan*
tibus hora diei fexta : fic ut ortum eum a fimlfro humero habeant : Contra me.
diam faciem meridies: a uertice feptetrio erit : qui ita limes per agrum currit : car.
do appellatur. Circumagi deinde melius efhut umbram fuam quifque cernatralioqn
po(l hominem erit.Ergo permutatis lateribus:ut ortus illius diei a dextro humero fiat:occaJus
a liniflro:tunc erit hora fexta:cu minima umbra cotra medium fiathominem.Per huius media
longitudine duci ferculo fucum: uel cinere linea:uerbi gratia pedum.xx.conuenietrmediaq; me
furam : hoc efl tn.x.pede circunfcribi circulo paruoiqui uocetur umbilicus. Quae pars foerit a
oetuce unabrae: haec erit uentus feptentrionalis. Illo tibi putator arborum plagat pe fpedem:

liber

fi? ue arbuftatoitie* a? nifi in africaicyrehiii aegypto.IUmc flante ne aratoiqoaeque alia praecepi,
tnus. Quae pars lineae fuerit a pedibus umbrae meridie fpedansihaec uenru auftrum dabitque
a graecis notu diximus uocari.UIinc flatu ueniente materiaruineacj agricola ne trades.Huidus
aut aeftuofus italiae eft. Africae g de fcedia cu ferenitate affert.In huc Italiae palmites fpedetfed
tio plagae arboije uiriuue.Huc oliueti metaroriuergilia^e qrriduo.Huc caueat infiror calatnkge
mi % mocuIator.De ipfa regionis eius ora pmonuifle coueniet.Fronde medio die arborator ne
cedito. Cu meridie adefle ienries paftor:a eftate corrahente le ubrarpecude a fole i opaca cogito.
Cu aeflate pa ices: in occidere fpetfta an meridieipoft meridie i oriete. Aliter noxiu: ficuthyeme
EI uere in roruletu duceres.Nec cotra feptentrione paueris fupra di&u.CIodut irarlfppiut ueab
afflatu:^ aluo cita pereut.Qut faeminas cocipi uolesrin hunc uentu fperianres iniri cogito.

De limitatione agrorum. CA. XXXIIIL

I Iximusrut in media linea defignaretur umbiIicus.Per hunc medium tranfuerficur,

■ rat alia .Haec erit ab exortu aequinodhaliaiad occafum acquinodfiafe.Et limes qaiira
iecabiragrumidecuanus uocabif.Ducanf deide aliae duae lineae i decuilis obligas
ita ut a feptentrionis dexrrarieuacg ad auflri dextram: Ieuamcj defcedat.Oes peude
currat ubilicu.Oes iter ie pares fintrOfum interualla paria.Quae ratio iemel 1 quoqs agro ieon,
da eritruel faepiusifi Iibeattita uitedigno faciendarregulis paribus in tympanum exiguumifedrir
cinnatum adadlis. Ratione qua doceo occurrendum ingeniis quoque imperitorum eft.Meridi
em excuri placetiquoniam feroper eft idem.Sol aurem quoridie ex alio caeli momento q pridie
oritur.Ne quis forte ad exortum capiendam puret lineam.Ira caeli exadla parterqcf fuerit linea
caput ieptentrioni proximumra parte exortitia fblftitialem habebit exortum:hoc eft longiflimi
dieiruentumque aquilonem: boream a graecis di<3um:In hunc ponito arbores uitefque.Sed hoc
oel pcellit flante ne arato. Frugem ne ferito.Semen ne iariro. Praeftringit enim atque praecellit hic radices
tiel pgellat arboru:quas politurus afferes.Praemonitus efto. Alia robuftis profuntralia infantibus, Necfum
oblitus in hac parte uentum a graecis poni:quem caeciam uocant.Sed idem Ariftotefesuirime,
fae fubtilitatis qui idipfum fecitrratione conuexitatis mundi redditrquia contrarius aquiloafn
Oe! raollif co flat. Nec tamen eum toto anno in praedieftis timet agricola. Mollit fydera aeftate media:mu>
fydeie tatque nome:SC etelias uocatur.Ergo cum frigida lentiesrcaueto. Ac quacunq? aquilo dicitur:

tanto perniriofior (eptecrioe. In huc afiaergraecise: hifpaniae:maririmae mliaercampaniae: apufi*
arbuftaiuineaecg fpetftent. Qui mares concipi uolesrin hunc pafcitorut fic in eundem ineant.Et
aduerio aquilonis ab occafu brumali africusrquem graeci lyba uocant.In huc a coitu: cum fepe
cus dreuegerit: foeminas conceptas efle frito.Tertia a ieptentrione linearquam per latitudinem
umbrae duxirous:3d decumanam uocamusrexortum habebit aequinotftialemruentumq; fubfola
num a graecis apeliotem didhim.In hunc falubribus loris uillaeruineatq; fpeflent.lpfe leniter plu
uius:tamen eft ficcior fauonio.Ex aduerfo eius ab aequmodhalf occaiu: zephyrus a graecis nomi
natur, In hunc Ipedtare oliueta Cato iuffit.Hic uer inchoat: aperitej terras: tenui frigore faluber.
Hic uites putandiifrugefque curandirarbores lerendi:poma inferendrioleas tradandi ius dabit:
ofnuttlciu afflatuqj nutricum exercebit. Quarta a leprerriSe linea:eadem auftro ab exorriua pte proxima:

brumalem habebit exortum uetUmqueuulturnum:eururn:graecis di<ftum: ficciorem St ipium :
tepidioremque.ln hunc apiaria:# uineae italiaergalliaruque (pedare debent.Ex aduerfo uulmr>
ni flabit chorus: ab occaiu folftitiali:# occidentali latere leptentrionisra graeris diflus argeftes:
ex frigidiflimis 81 iplerficut omnesqui a ieptetrionis parte fpiranr.Hic & grandines inferr.caue
dus 8i ipleinon fecus ac feptentrio.Vulturnas Ii a lerena caeli parte coeperit flare non durabit in
no&em.At ubi fubfolanus in maiorem partem nodis exrendituriquilquis erit uetusrfi feruiduf
femieturtpluribus diebus per manebit. Aquilonem praenutiat terra ficcefcen s.led rorefeens repe
te:auftrum immifeet humefeens in rore occulto.

Prognoftica tempefhtum. CA. XXXV;

■ Tenim pdida rone ueto^tne laepius eade dicanftranlire couen.it ad reliqua repeda/
tu plagia.qifi 81 hoc placuifleVirgilio magnopere uideo.Siquidem in ipfam meffem
laepe cocurrere p!ia ueto^c danofa iperiris refert.T radunt enim eude Democritum:
K.ssaHj metere fr eius Damafo ardetilfimo aefln: orafle ut:reliq fegeti pceretiraperer^ defe/
&a fub te<ftu:paucis mox horiffleuo ibre uaticlatoe approbata.Quinimo 8i harudine n nili fpe
dete pluuia feri iuber:8<! fruges in fecuturo ibre.Quaobre 8C haec breuirer cotingemas:fcrurad
maxime gtinentia.Primu9 a fole capiemus praelagia.Purus otiens:atque non fertfeuiferaiua

DECIMVSOCTAVVS 14;

diem nancfat. At hybertiatn patfidus grandine.Si Si occidit pridie iertttiistg oritur: tato certior
fides iereniratis.Concauus ories pluuias pdicit.Ite uentosxu ante exorientem eum nubes rube
fcut.Qu ad fi 3i nigrae rubecibus interuenerint:8i pluuias.Cu orientis atque occidetis radii ru>
bent-.coire pluuias.Si circa occidentem rubefcut nubesiferenitate futu rx diei fpondet.Si i exor
tu fparge tu r : pa r ti m ad auftcurpartim ad aquilone: pura circa eu fereniras fit licettpluuia tn uen
tofque Sgnificabdt.Si in ortaraut in occafu cotradi cernetur radii imbrem.Si in occafu eius plu
etrauc radu in Ce nube trahet: aipera in proximum die fignificabunt repedate. Cu oriente radii
noilluftres eminebuc:quis circundati nube non fint:pluuia portendet.Si ante exortu nubes glo
batundrhvemi afperam denuciabut.Si ab exortu repellenf:& ad occafum abibunt:Terenitate.Si
nubes iblem circucIudet:quato minus lumls relinquenctato turbidior tepeftas erit.Si uero ena
duplex orbis fuerit:eo arrocior.Quod fi in exortu fiet ita ut iubefcant nubesrmaxima ondetut
tepeftas.Si no abibucrfed incumbet:a quocunquc uento fuerint: eum portendet.Si a meridie:5£
imbrem.Si oriens cinget" orbe:ex qua parte is fe apericexpecftefuentus.Si totus defluxerirfxqua
liter ferenitate dabit.Si in exortu loge radios per nubes porriget:^ medius erit inanis: pluuiam
figmficabit.Si ante ortum radii fe ondent:aquam 8£ uentum.Si circa occidentem candidus cny
cuius erirtno&is Ieuem tempeftatem.Si nebula: uehementiorem. Si candente (ole: uentu ,Si ater
drcalus faeritiex qua regione is eruperit: uentum magnum. Proxima funt iure lunae prxlagia.

Quirtam eam maxime obferuat xgyptus.Si Iplendens exorta puro nitore fullerit: (erenitatem.

Si rubicunda: uentos. Si nigria:pluuias portendere creditur.ln quinta cornua eius efejuiatpftt*
uum.Etedba 3£jnfefta:uencosTemper figmficant.Quarra tamen maxime. Cornu eius feprentrio
nale acuminatu :arque rigidum:illum prxlagit uentum.Inferius auftrum. V traque redfa : node
uentofam.Si quartam orbis rutilus cinget: uetos Si imbres praemonebit. Apud Var. ita eft.Si qr
to die luna erit dire dta: magnam tempeftatem in mari praelSgietFnifi fi corona circa (e habebitrSi
eamfinceram:qm illo mo no an re plenam lunam hyemandum ondit.Si plenilunio per dimidia
pura eriridies ferenos lignificabit.Si rutila: uentos. Nigrefcensnmbres. Si caligo orbis nubem in*
duferittuetos qua Ce ruperint.Si gemini orbes cinxermt:maiorem tempeftatem. Et magis fi tres
erut-.auc nigri:aut interrupti:atque diftra<fh.Na(ces luna fi cornu fupiores obatro furget:pluuiar
decrefcens dabit.Si inferiorerante plenilunium.Si in media nigricia illa fuerit:imbrc in plenilu.
nio.Si plea circa fe hebit orbetex q pte is maxie Ipledebmex ea uetu ondet.Si i ortu cornua craf
fiora fuerit.-horrida tepeftate.Si an quarta no appuerit ueto fauonio flate:hyemalis toto menft
erit.Si.xvi.uehemetiuf flamea appuermafperaf tepeftates piagiet.Sut 8i ipius Iunx odio articuli:
quotiens in agulos folis fcipi^pierifq; irer eos tm obferuentibus plagia eius:hoceft.iii.pii.xi,xy.
xix.xxtii.xxvii.8i interluniu^Tertio loco ftellaji obferuatione effe oportet.DiTcurrere ex uidef
interdii: ueciqj prinus fequun£:In quaije parte ira piagauere.Caclu cum aequaliter totu erit fplen /L w

didu articulus tepore quos propofuimus:autunu ferenu plagabunt:8i frigidu.Si uer 8i aeftas.net
fine riguo aliquo tranftermttautumnu fetem 81 defunrrninufqj uentofu faciet. Autumni lereni'
tas uetofa hyeme facit. Cu repe cefteHajg fulgor obumbrat": uti neqj nubilo: necg caligineUui.*
tas:gtaues denuntianf repeftates.Si uohtare plures ftellae uidebuturrquo ferutur albelcetes: uen
tosexiisparribus nuntiat. At fi circa purae ftabunt:certos.Si id in partibus pluribus fietiincon.*
flantes uetos effundet. Si ftellaije errantiu aliquam orbes inclulerinriimbres.Sut in figno cancri
dat ftellae parux alelli appellatx:exiguum inter illa fpacium obtinete nubecula:quam prxfepia
appellant.Hxc cu cxlo fereno apparere defieric:atrox hyems fequitur.Si alteram ea^: aquilonia
caligo abftuleritrauffer faeuit.Siauftrinam:aquilo. Arquus cu funt duplices: pluuias nunciat.A
pluuiis ferenitate no perinde certam.Circuli noui circa fydera aliquatpluuiam.Cu xftate uebe^
ni tn cius tonuerittq fui ierit: uentos ea parte denunciar.Contra fi minus tonuerit: imbrem.Cu fk
reno cxlo fulgetrpluuiae erunt. Si tomtura:& hyemabit. Atroci ftl me autem cu ex oibus quattu*
or partibus cxli fulgurabit.Cum abaquilone tm:in pofterum diem aquam portedic.Cu a iepte
mone:uetu.Cu ab auftromel choro:aut fauoniomodle ferena fulgurauerit:uetd 8i imbre ex iiC
dem regionibus demonftrabir.T onitrua matutina uetu figni fi can c. i m brem meridiana.Nubes
cu fereno cxlo feruntarta quacuq: parte- id fiet:expedetur ueti.Si eode loco globabutunappro
pinquante fole diicu cietur. Et hoc fi ab aquil5e fiat:uetos:if ab aaftro:imbres portendet.Sole oc
ddente:fi ex utraque parte eius cxlum patetrtempeftatem fignificabunt. Vehementius atrx ab
oriente in nodle aquam minatur. Ab occidente m pofte^! diem. Si nubes uc uellera lanx:fparge
eur mulcae ab oxiente:aqua it) tci4i)U9ipcxiag^nt,Cu in cacuminibus montium nubes, cofidet

LlBEfc

hjremafeit.Si cacumina pura fientrdeffcrenabit.Nube grtuida C3dicant«qodd coeant tcmpefla
tem albamtgrando iminebit.Cado quis fereno nubecula: quis parua uentu procellofum dabit,
Nebulae e montibus defcendetesraut caelo cadentes:uel in uallibus feden tes: ferenitate pr omit,
tunt. Ab his terreni ignes proxime fignificant.Pallidi nanqmurmuranteiqtteropeftara nuntii
ientiuntur.Pluuiae et:6 in lucernis fungi.Si flexuofe uolitet flamaruentum. Et lumina cum pnc
fe flamas eliduntraut uix accenduntur.ltem cum in eo pendentes coaceruatur fintillse: uel cum
tollentibus o Has carbo adhaerefrirraut cum contentus ignis e fe fauillam di fcutit : fintillam ue
emittitiuel cum cinis in foco concrefdt:& cum carbo uehementer perlucet. Eft & aquarum fi,
gnificario.Mare ii in tranquillo portu a curfu ftabit: 8i murmurauerit intra feiuetum praedicit,
Si idetidem:& hyemem & imbrem. Littoris ripaeq? Ii refonabunt traquillarafpexam tempeftate.
Item maris ipiius tranquillus fonitusiipumae ue difperfaeiaut aquae bullantes.Pulraones marini
in pelago:pluriura dierum hyemem portendunt.Saepe 8i filentio intumefdt : flatuqi alnus foli,
to iam intra fe efle uentos fatetur.Equidem oi montium fonitustnemorucp mugitus praedicat
Et line aura quae fendatur: folia ludentia.Lanugo populi:aut fpinae uolirans. Aquifq pluma in,
natans. Atque etiam in campis tempeftatem uenturam praecedens fuus fragor: 8i caeli quidem
murmur :non dubiam habet fignifcationemi^raefagiunt STaialTa. Delphini tranquillo mati Ia,
iciuientes: flatum ex qua ueniunt parte.ltem fpergentes aquam. Irem turbates tranquillitatem.
Loligo uoIitans.Con chae adhaerefcentes. Echini affigentes feferaur hare na faburrantesttempe,
flatis figna funt. Ranae quoqs ultra folitum uocalesjEt fulicae matutino clangore, ltetn mergi:
anatefq penas roftro purgantes:uentum.Caeterxque aquaticae aues concurfentes.Gruesinme,
diterranea feftinantes. Mergi mariaiaut ftagna fugientes.Grues filentio per iiiblime uolantesife
reni ta tero: fic nodua in imbre garrulatat fereno ternpeftarem.Coruiq; fingultu quodam latran,
testfeqs concutientesili continuabunt:uentos:fi uero carptim uocem reforbebunttuerofumim,
brem.Graculifero a pabulis recedentesihyemero.Er albae aues cum congregabunf.Et cum ter,
reftres uolucres contra aquam clangores dabuntiperfundentes fefeded maxime cornis. Hirun,
do tam iuxta aquam uolirans: ut pena iaepe percuriat.Quaeqj in arboribus habitant : fugitltei
in nidis iuis.Et anferes continuo clangore intempeftiui.Ardea in mediis harenis rriftis Necmi
tum aquaticasraut in totum uolucres praefagia aeris fentiresPecora exultantia:& indecora lafd-
uia ludentia:eandem fignificationem haber.Et boues caelum olfadaresifeq labentes cotra plu
uiam . T urpefqj pprd alienosfibi manipulos fbeni lacerantes.Segnitert^ 81 contra induflria fiia
formicae abfeonditae concurfantesraut progerentes oua.Item uermes terreni erumpentes, Trifo
lium quoque inhorrefcere:8£ folia contra tempeftatem lubrigere certum eft. Necnon & incon,
uiuiis:menfifque noftris uafa:quibus efculentum additur:fudorem repolitoriis linquetia dira
teropeftates praenundant.

CAH PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER .XIX,

In Quo Lini natura continetur & Mirabilia.

PROOEMIVM.

Yd ejt quoqj tepeftatuq; ro:uel impiris facilitate^ indubitato mo
rooftrata e.Ve^t qa intelligetibus no minus cofetutrura dephe,
dedo caelotq fyderalis fda.Agro coledo pximam multi bortojt
cura fecere. Nobis no prius trafiie ad ifta tepeftiuu ur.Miratnui
cg quofda fcise gr a eruditiois fuae gloria ex his petetes tam multa
pteriffetnulla metione hita tot repi ipote cura ue puenienu.ffer
tim cu plerifcp eagi pcioiufuqj uitae maior et q frugibus phiebaf
audior itas. A teg ut a cofeffis ordiamur utilitaribusrquseq; no (o/
lum tetras omnes: uerum etiam maria repleuere :fentur: aedid
necg inter fruges:neque inter hortenfia pot Iinu.fed in qua nooc
currere uitae ptefQuod ue miraculu maiusfHerba ee q admoue
at segyprn italiae:in tm ut Gaderius a freto fidliac Alexandri! feptfa die puenerit.Babillusfera:
ambo pfe<3i.Aeftate uero jaxiraa Yalerius Marianus ex prxtorus fenatonbus a puteolis nono

DECIMVSNONYS

'44

dirlcmffimo flata. Herbam effe quse garfis Hercuhs collinas feptfmo die hoftfjr afferat:# cire#
norero hi (pania quarto prouinciam narbonefemterrio:africamaltero.Quod er molifiimofla*
tu contingi t. C. Flacco legato Vibii Crifpi proconfulis, Audax uitarfede^ plenaaliquid feri: ut
cenios procella fej; recipiat:Et paru e (Te fludibus (olis uehi.Iam ucto nec uela fetis efie maiora
Muigiis Sed quadis amplitudini antena^efingulae arbores fuffiriat:(uper eas tamen addi uelo*
tum alia uela.Prsrtercj} alia in protis:8<f alia in pupibus pandi:ac tot modis .puocari morte. De*
cistam paruo femine nafeirquod orbe terrarum ultro citrocg porretrram gracili auenarta non
altea terra toliimeq; id uiribus (ilis ne<3:i:fed pafiumitufumcg:# in mollicie lanae coadum inia
nanaturaetac fumrna audacia:SC quo peruenire nulla exeerano fufFicit contra inuentorem di*
dum fuo loco a nobis:cui faris non fuit hofem in rerra mori: nifi periret # infepultus. At nos
priore libro imbresi& flatas cauedos frugu carui&ufcg praemoebamus. Ecce ferif hominis ma
nu:roctif eiufdem hois ingeniorqd' uentos in mari optet. Praeterea ut fciamus fauifie poenas:ni
fclgignif facilius. Vt fennamus nolente id fieri natura:urit agrumideteriorecg ipfum facir.

De lini fatione:# generibus eius:S^ quomo perficiatur:& de mappis:# lino non ardete: # qn
primum in theatris uela. CA, I.

Eritur (abulofis locis maxime:unoque fu!co:nec magis feftinat aliud. Vere fatu aefia
te uellituri&f hanc quoque terra: iniuriam facit.lgnofeat tame aliquis aegypto feren¬
ti :ut arabiae indiarq? merces apportet.Ita ne & gallice cenfenf hoc reditu i Montefc^

_ mari oppofitos efie non eft latis:# a latere oceani obftare ipfum quod uocat inane.

Cadurci: caleri: rute ni : bituriges:ultimique holum exiftimati morini : imo uero galliae uniuerfie
uela texunt . Iam quidem 8i tranfrhenan hoftes.Nec pulchriore aliam ueftemeopi faeminae-na
uere.Qui ammonitione (uccurrirrquod.M, Varro tradit in ferrano^ familia getilitiu ede: fbe
minas Irnea uefte no uti.Ir» germama aut defodi:# fub terra id opus agunt.Similiter in italia ra
rione alia. Na inter padum ticinumqj anes:(ubiacent abiterna.ln europa lino palma fecunda. In
uiano enim halionis capeflunr retouina.Et in aemilia uia fauentina candore. Halionis femper
trudis fauentina praeferatur. Retouinis tenuitas fuma defitafqj.Candor seque ut fkterinis: fed
laugo nulla.Qucd apd alios gramrapd alios offenfione het.Neruofitas f lo aeqlior pene q cor»
neisitinitufcg cu dece libeat experiri.Ideo duplex q eseteris preciu:# hifpaia citerior habet ple.
dore lini praecipua torrentis:in quo pollitur natura-qui alluit terraconem.Et tenuitas mira ibi
primum carbafis repertis. Nam dudum ex eade hifpania zoelicum uenit in italiam plagis utilif
fitnum.Ciuitas ea galla ciae 81 oceano propinqua. Eft fua gloria & cumano in campania ad pifei*
um:# alitum capturam. Eadem 8£ plagis matena.Neque.n minores eundis animalibus infidi*
as:§nobifmetipfis lino tendimusrfed cumanae plagae cocidunt apros:# hae cades ae afperi fer*
riaciem conuincunt, Vidimufque iam ratae tenuitatisiut anufu hominis cu epidromibustrafi*
rennuno portante multitudinem qua (altus cingeremur, Nec id maxime miro: fed fin gufeeajs
famina centeno quinquageno filo conftareificut pauloante lulio Luppc:qui inpfc&vrs aegy*
pti obiit, Mirentur hoc ignorantes in aegyptifquondam regis quem Amafyn coeant rthoracet
In rhodioru infula offendi in templo Jvlinerus.ccchv.fifis fingula fila collare. Quod exempla
per fe expertum nuper romse prodidit Mutianus ter confuliparuaique iam rehgaseius fupeffe:
hac experientia iniuria .Italia ex pelsgnis etianum linis honorem habet: fed fullonum tatum in
ufu.NuUum eft candidius lanae ue fimihusrftcut in culcitris praecipua gloriam, cadurci opnner.
Galliarum hoc ad tomenta pariter i n-uentum. Italia? quidem mos enans nunc «furat in appella
tio ne ftramenti, Aegyptio lino minimu firmitatisiplurimumlocri.Quattuoribigenera. Tani
cum:ac peluliacum:buticum:tentiriticum:cum regionum nominibusrin quibus nafcuntur.Su
perior parsaegypti in arabia uergens gignit fruticem:quc aliqui goilipion uocanf.Plures xylon:
& ideo lina inde fadfa xylina.Paruulus effrfimileque barbatae, nucis defert frudu. Cuius inexte.
rore bombice lanugo netur. Nec ulla (imteisin candore molIiciauepfetenda.Veftes inde fa.
cerdotibus aegypti gratiffimae. Quartum genus orthominu appellant. Fit e paluftri uelut haru
dine ducaxat pannicula eius. Afia egenifta facit lina ad retia praecipua:in pifeado durantia fruti
te madefadlo.*. diebus. Aethiopes indique e malis. Atabes cucurbitis i arboribus (ut diximus)
degenrihs.Apud nos maturitas eius duobus argumentis intelligitur.intumefcente feroine:aut
colate flauefeenre.T unc euulfum: 51 in fafciculos manuales colligatum ficcatur in (ole pendens
eonuerfis fuperne radicibus uno die: mox quincp aliis in contrariu inter fe uerfis fafeiu cacumi*
Kbas: ut femen in media cadat. Inter medicamina huic uis:# in quoda rufticoiac pdulcx itali*

uffubiacet

uF araneis:
uel q coro

uel fanidd

uel ueluti
bombicis
uel oftl^H
hnon

uei genita

LIBER

tranfpadanae ribo:fed iam pridem facro^: tm gratia.Deinde poft meflem trinceamiuirgsipfse
merguntur in aquam folibus tepefacftam:pondere aliquo depreflae. Nulli. n.Ieuitas maior. Ma-
ceratas indicio eft membrana laxatior. Iteruq; uniuerfeut prius fole ficcantur. Mox arefadsi
laxo rudunt" ftippario malleo.Quod proximu cortici fuitrftuppa appeSIaf :deterioris lini: luter
ael hamis narum fere luminibus aptior.Et ipfa tn peditor ferreis ahenisidonec ois membrana decortice
tur.MeduIlae numerofior diftindhoxandore-.molIicia.Linurncp nere # uiris decoru eft:Corti-
ces quoq? decufii clibanis: & furnis praebent ufum.Ars depedfedi digeredicg.iuftum eft e quin
quagenis falcium Jibris quinas denas carrwnari.Ite^ deinde in filo ponitar illifum crebro m fi¬
lice ex aqua.Te&ucg rurifus tunditur clauis:lemper iniuria melius. Inuentu iam eft et quod igni
bus non abiumeretur.Viuum id uocantiardentelcg in focis conuiuio^» ex eo uidimus mappas
fordibus exuftis fplendelcentes igni magis:q poflent aquis.Regu inde funebres tunicae corpo¬
ris fauillam ab reliquo feparant cinere.Nafcitur in defertisiaduftifcp fole indiae:ubi non cadant
imbres:inter diras ferpentesiafluelcitcf uiuere ardendo.Raru inuentu:difficile textu: pptcr bre
uitatem.Ruffus de caetero colos Iplendelcit igni.Cum inuentum eftiaequat precia excellentia
margaritarum. Vocatur autem a grsecis afueftinum ex argumento naturae. Anaxilaus auflore
lintheo eo circudatam arborem furdis idhbus:# qui no exaudiantuncaedi.Ergo huic lino prin
cipatus in toto orbe:Proximus byflino: mulierum maxime deliciis circa elim in achaia genito:
quaternis denariis ftipula eius permutata quonda ut auri.Repertaque lintheo^ lanugo e uillis
nauium maritima^ maxime in magno ufu medicinae eft:# cinis fpodii uim habet. Eft &' inter
papauera genus quoddam:quo candorem Iinrhea praecipuutrahunt.Tentatum eft tingi linum
quoq;:# ueftium infiniam accipere in Alexandri magni primum claffibus indo amne nauigan
tisicum duces eius:ac praefedti in certamiequoda uariaiTent infignia nauiu. Stupuerat^ littora
flatu uerficoloria fplete.Velo purpureo ad acciu cu.M. Antonio Cleopatra ueit: eodeq; effugit,
Hoc fuit impatorise nauis infigne. Poftea in theatris tm umbra fecere. Quod primus olum fue
nit.Qu.Catulus cu capitoliu dedicaret.Carbafina deide uela prius x theatro duxifie tradif Le-
tulus Spinter apollinaribus ludis. Mox Caefir didator totum forum romanum intexit: V%
ficram ab domo fua ac cliuura uiqg capitolinum:quod munere lpfo gladiatorio mirabilius ui-
fum tradut. Deinde & fine ludis Marcellus:Odauia forore Augufti genims in aedilitate fua auu
culo.xi.Conlule Calen. Augufti uelis fo^t inumbrauitiut filubrius litigantes conlifterent.Qua
tuna mutatis moribus Catonis Cenforii:qui fternendum quoq; forum muricibus cefuerat, Ve¬
la nuper colore caeli ftellata per rudentes terrae etiam in amphitheatris principis Neronis rubet
in cauis sedium # mufcum ac folem defendunt. Csetero manfit candori pertinax gratia.Honor
etiam St troiano bello.Cur enim no 81 proeliis interfit:ut naufragiis?Thoracibus lineis: paucos
tamen pugnafle teftis eft Homerus.Hinc fuiftfe 8t nauium armamenta apud eundem inrerpre/
tati funt eruditioresiquoniam cu Iparta dixitifignificauerit fita.

De fparti natura:# quando primum ufas eius:# quomodo perficiatur:# quae fine radice na
fcantur: 8i uiuant. ' CA, II.

„ Parti quidem ulus multa poft faecula coeptus eft.Nec ante pcenorum arma:quae pri-

Imum hifpaniae intulerunt. Herba 8i haec fpote nafcens:# quas no queat feririuncufqj
proprie aridi loli uni terrae dato uitio.Nacg id malum telluris eft : nec aliud ibi feri:
aut nafci poteft.In africa exiguu:# inutile gignitur: carthaginefis hilpanise citerioris

nel ferri:

ol ubi nec
feri aliud
nec nafci
poteft

portio.Nec haec tota-.fed quatenus parit montes quoq; Iparto operit.Hinc ftrata rufticis eoiu:
*' ‘ * ” ‘ "m f :ftis:ai

hinc ignes fafcefcg.Hinc calceamina:# pafto^ ueftisranimalibus noxium.-praeterq cacuminum
teneritate. Ad reliquos ulus laboriole euellif .Ocreatis cruribusimanibufq; tedlis manicis cono
lutum ofleis ligneis ue conametis. Nunc iam in hyemem uix: Facillime tamen ab idibus roaiis
in iunias:hoc maturitatis tempus. Vulfum fafcibus in aceruo adunatu biduo tertio refolutom
Spargitur in fole ficcaturq;:# rurfus in fafcibus redit fub tedfa. Poftea maceratur aqua marina
optime:fed # dulci fi marina defit.Siccatumq? fole iterum rigatunfi repete urgeat:defiderium:

Del folio perfufum calida in folio: ac ficcatum ftans compendium operae fatetur. Hoc autem toditunut

fiat utile praecipue in aquis:mar:cg inuiftum.In ficco praeferunt e canabi funes. Et {partum ali¬
tur etiam demeffummeluti nataliu fit impenfi.Eft quidem eius natara interpoIis.Rurfufqjp
beat uetuftum nouo roifcetur.Verutamen compleftetur aio:qui uolet miraculu aeftimareiqto
fit i ulii oibus terris nauium armamentis:machinis aedificationuialiilq; defideriis uitae. Ad hos
omnes ufus quae fufficiant: minusJtxx.M.paiTuura in latitudinem. A Iittore Carthaginis noua

DEOMVSNONVS 14*

Bunufqi fn longitudine efte reperientur.Longius enim uehi impendia prohibent.Iunco gr aecos
ad funes afus nomini credamus o xoi rocrquo herba ea appellant. Poftea Palmari foliis Phylly
racj manifeftum eft.Et inde tranflatutn a poenis fparti ufum perq fimile.eft ueri.Theophraftus
audor eftrefle bulbi genus circa ripas amniu nalcens:cuius inter fummu corticem: earoq? parte uel th c Iit/
q 13 uefcuntur e fle laneam naturamxx qua mapalia:uefte% quodam conficiebanf .Sed necg re toribus
gionem in qua id fiactneqj quiccj diligentiuiipraeterq eriophoron id appellari in exemplaribus: uelueftelq;
qas equidem inuenerim:tradit cundla cura magna perlecutus.ccccxc.annis ate nosrut alio iam quadam
Joco di- •nus.Quo apparet poft id temporis fpatium in ufum uenifle fpartum.Et qtfi a miracu conficianf
Jis : : :am ccepimus:fequemur eorum ordinem:in quibus uel maximum eft aliquid nafciiaut ui
nere line ulla radice. T ubera uocantur haec undkg terra circudata:nullifcp fibris nixa aut faltem
capiliamentis:nec uticg extuberante loco in quo gignuntur: aut rimam agente.Neq; ipla terrae
cohsrent.Cortice etiam includuntur:ut plane nec terram efle poffimus dicererneqj aliud q ter
is. edum. S'ccis haec fererSC iabulofis locisifrutetofifqj nafcunrur.Excedunt Ikpe magnitudine
mali eotonerctia librali pondere.Ouo eorum generaiharenoia dentibus inimica:& altera finca:
ra.Drlinguntur 6i colore rufo nigrocp:& intus candido. Laudatiflima quae africae crefcam. An
ns uitiuna id terraefNecg enim aliud intelligi poteftrmalum ne id ea protinus globetur magni/
tudine qua futurum eftfBc uiuat ne:an non:haud facile arbitror intelhgipo fle. Putrefcendiem
ratio conaunis eft iis cum ligno. Lartio licinio praetorio uiro iura reddente in hifpania carthagi
ne paucis his annis icimus accidi fle: mordenti tubenut deprehendis inde denarius primos den/
tes inflecteret. Quo manifeftum erit terra: naturam in fe globari: Quod certum eft ex iis quae
nafcuntar Si feri non poliunt.

De mify:8d tuberibas^de fungis pesicis:Iaferpitio?& magyderi:& rabia:& radicula. CA. III.

■flmile eft quod in cyrenaicapuihcia uocant mjfyjpraecipuu fuauitate:odore:ac lapor :
ifed carnarius. Et quod inthrada ceraunium/De tuberibus haec traduntur peculiari
fter.Cum fuerint imbres aucumnales:ac tonitruacKhfa:tunc naTcii&maxime e toni/ ;

jtribus:nec ultra annum durarertenerrima autem uerno efle.Quibufdam locis acce*
ptanrur riguis 8i feruntur ficut m^rilenis.Negant nalci nifi exundatione fluminum inuedo fe/
mine ab Tiaris.Eft autem his locus in quo plurima nafcuntur.Afiae nobilifflma circa Iapfacum:

K alopecone fu m : grae ciae uero circa elingunt Si in fugorum genere a graecis didi pezicae:qui fi

quod graed filphion uocantun cyfenatca prouinda repertumlcuTusfuccuroliocant la(er:rnagni
ficum in ufu:medicamentifcg:8£ ad pondus argenti denarii penfum.Multis iam annis in ea ter./
ra non inuenitunquoniam publicani qui pafcua conducunnmaius ita lucrum ientientes depo/
pulantur pecorum pabulo. Vnus autem caulis noftra repertus memoria Neroni prindpi miffus
eft. Si quando inddit pecus in fpem nafcentis:hoc depreheditur fignoioue cum comederit dot
tniente prorinus:capra fternutante.Diuque iam non aliud ad nos inuehirur:g quod in perfide:
aut mediat armenia nafeitur laler:multo infra cyrenaicuro.Id quo q; adulteratur gummiraut
facopeniotaut faba fratfta.Quo minus omittendum uidetur.GValerio.M.Herennio coss.cyre
ms adueeta romam publice laferpitii podo.xxx.Ciefarem uero didatorem initio belli riuilis in/
ter aurum argentumq; protuli fle ex aerario laferpitii pondo.cxi.ld apud audores graeriae euide/
tiffitnos inuenimus. Natum imbre piceo repence madefada tellure circa hefperidum hortos fyr
rincg maiorem. rii. annis ante oppidum cyrenarum-quod coditum eft urbis noftrse anno.cxhii.

Vira autem illam per quattuor ftadiorum (parium in africa ualuifie.ln ea laferpitium gigni folL
tum rem fer am:ac contumacem:3£ ri colereturrin deferta fugientem. Radice multa craffa^tcaa
le feru!acep:haud firaili crafTitudine. Huius folia mafperum uocabant:apio maxime fimilia.Se/
meh eratfoliaceum. Folium ipfum uero deciduum. Vefci pecora (blitaiprimoq; purgari:mox pi . ' :rtxr

guefcerercame mirabilem in modum iucunda.Poft folia a mi fla caule ipfb Si homines uefceba/
tut decodo:afTo:eltxocp. Eorum qoocp corpora xl.primis diebus purgante a uitiis.Exiis omni/
bus fuccus duobus modis capiebarurie radice:atque caule.Et haec duo erant nomina rhizias:
atque caulias. Vilior ille:ac putrefeens radice:cortex niger:& ad mercis aduIteria.Succum ipfum
in uafa coniedu admixto furfure fiibfnde concutiendo ad maturitatem perducebantmi ita fe. uel farina
riflent putrefeente. Argumentum erat maturitatis color:(iccitafque:fudore finito.Alii tradut Ia
ferpitii radice fuifle maiore cubirali:tuberque in ea fuper terram.Hoc in cifo profluere fblirum
fuccuna ceu Iadis (upernato caule:que naagydarin uocaronc. Folia aurei coloris pro femine fuif
L — t

uber;

w>

fe:ca dentia a canis ortuiauftro flante.Ex ih laferpitium nafci folicum annuo fpatio:& radice &
caule cofumentibus (efe.Hoc 8i circufodi folitum prodidere.Nec purgari pecora:fpd atgra fana
ri:aut protinus mori:quod in paucis accidere. Perfico Silphio prior opinio congruit. Alterii ge.
nus eft quod magydaris uocatur tenerius 81 minus uehemes:fine fiicco.Quod circa (yriarn na.
icitur: non proueniens in cyrenaica regione.Gignitur di in pernafb monte copiofius : quibufda
laferpicium uocantibus:percg oia adulteratur rei faluberrimae utiliftimaecg ausftoritas. Probatio
finceri prima in colore modice rufo:& cu frangituncandido intus.Mox traflucete: gutta aquat
faliuacg liquefcit. Vius in multis medicaminibus.Sant etiamnurduo genera non nifi fordidono
ta uulgo:cum qoaeftu nullo polleant. In primis rubia tinguedis lanis 8i coriis necefiaria.Landa.
tiiTima italica:& maxime fuburbana:& omnes pene prcuinciae icatent ea.Sponre prouenit : feri,
turcg fimiltirudine er uiliae. Verum fpinofus ei caulis 8i geniculatus hic e quinis circa articulos
in orbe foliis.Sernen eius rubrum eft.Quot in medicina ufus habeat fuo dicemus loco. At quz
uocatur radicula lauandis demum lanis fuccu habet:mirum quantum conferens candore:mol
liciacj.Aeque nafcitur fariua ubique fed fpote pcipua in afia:iyriaq? laxofis 8i afperis locis.Trans
euphratem tamen laudatifiima caule ferulaceo:tenui:& ipfis cibis indigenarum expetito: & ein
genti quicquid fincum quo decoquatur: folio oleae.Srruthiongraeciuocant:floreratflare:gra.
ta a fpe diu merum fine odore: fpinola:& caule lanuginoio.Semen ei nullumiradix magna: q coci
ditur ad quem didumeft ufum.

De horto^e cura:& digeftio ternae nafcetiu: prer fruges:& frutices. CA. WL

B his fupereft reuerti ad hortoru curam:&Juapte natura memoranda. Et quoniam
antiquitas nihil prius mirat^effcq 8i herperidum hortosrac regu Adonis:& Aldnoi.
i ItemquepenfileiifiuelllosSeroiramisifiueafryriaerexCyrus fecerit:de quorum cpe
alio uoluroine dicemus R omani quide reges ipfi coluere Quippe et Superbus Tar,
quinius nucium illum faeuum atque fanguinarium rfilio remifit ex horto.In.xii. tabulis legum
noftrarum:nufq noiatur uilia:femper ih fignificatione ea ortus.ln horti uero heredium. Qua
re comitata eft 81 religio quaedanr.hortofqj 8i fores tantum cStra inuidetium fafcinationes di-
hseredum^ cari ui demus. In remedio faturnica figna quaq hortos tutelae Veneris afiignanre PlautoJamq.
uei Satyri. dem hortorum nomine in ipfa urbe deiicias:agros:uilla% poflident. Primus hoc lnfiituit athe

uef in hor.
to uero

&

pis Epicurus hortorum magifter.Vfque ad eu moris non fuerat in oppidis haberi rura.Rorcz
quidem per fe hor tu fiager.pauperis erat. Ex horto plebei macellu:qro innocetiore uidu.Mergi
enim credo in profunda fatius eft:& oftrearum genera naufragio exquiri. Aues ultra phafidera
amne petf.Sd fabulofo quidem terrore tatas:immo fic preciofiores. Alias i nuraidiaatqjzthyo.
pia in fepulchris aucuparuaut pugnari cum feris mandi ab eo cupieme:qd'mandatalius.Ather
cuculem q uilia haec q parata uoluptati (atietatiqy nifi eadem quae ubiq; i dignatio occurreret?
Ferendum sane fuerit exquifita nafci poma:alia fapore.alia magnitudine:alia monfiro: pauperi,
bus interdicta I nueterari uina:faccifc$ caftrari.Nec cuiq adeo longam efie uiram:ur non ante fe
genita potet.E frugibus quaq? quoddam alimentum excogitafle luxuriam:ac medullam tantu
earum: fuperque piftrinaru operibus 81 caelaturis uiuere alios paneprocetseialios uulgi: torgene
ribus ufque ad infimam plebem defcendente anima. Et iam ne in herbis difcrimen muenrum
eftfOlufque differentiam facere in cibo:etiam uno eile uena1i?Et in his aliqua quocj (ibi nalci
tribas negant.Caufe in tantum fignato:ut pauperis mefa non capiat. Silueftres fecerat natura
horridosmt quifcg demeteret paffim.Ecce altiles /pedantur afparagi.Etrauena ternis libris re.
uel plebi pendit.Heu prodigia uentris:mirum eflet non licere carduis pecori uefchno licer plebd. Aqua:

quocp feparantur.Et ipfa naturae elementa uipeeuniaedifcrera funt.Hi niuesrilli glaciem porat:
poenafcg montium in uoluptatem gulae uertut.Seruatur algor aeftibus:excogitaturq$ ut alienis
menfibus nix algear.Decoquunt alias quas mox 8i illas hyemant.Nihil itaque homini fic quo.
modo rerum naturae placet:Etiam ne herba aliqua diuitiis tantam pa(citur?Nemo facrosaaen
tinofque montes:8£ iratae plebis (eceflus circdfpexerit?Mors enim certe aequabit: quos pecunia
leperauerit.ltaque hercule nullum macelli uedigal maiuFfuir romae clamore plebis incufamis
apud omnes principes:donec rermfTurn eft portorium merds huiusrcotnpertumque non alitet
quaeftuofius cenfum haberuauc tutius:ac minore fortunae iurercum credatur pefio ea paupej:.
__ ls in folo Iponfor eft:& fub die redditus: fuperficiefque caelo quocuque gaudens. Horto^ Gto
Del nequa praedicat caules.Hinc primum agricolae exiftimabantur prifci:& fic ftatim faciebant iudicium:
efie narem nunquae eet in domo materfamilias.Etenim haec cura foetninae dicebaftubi intelliges eet hor.

uel mox

DEQMVSNONVS

146

tus . Quippe e carnario : aut macello uiuendum eft . Nec caules ut nunc maxime probabant:
damnantes pulmentaria: quae egerent alio pulmentario . Id erat oleo parcere. Nam carnis defi*
deria etiam erant in exprobratione.Horti maxime placebant:quia non egerent igni parcerent*

<5 ligno.Expedita res 8C parata femper:unde 8i acetaria appellabatur.Facilia concoquimec one*
ratura fenfum cibo: 8C quae minime accenderent ad deilderiutn panis.Pars eorum ad codimen
ta pertinens: fatetur domi uerfuram fieri foliram.Atcg non indicum piper quefituna: quatcgtraf
maria petimus.Iam quoque in feneftris fui plebs urbana in imagine horto^ quotidiana oculis
rura pbebant:anteq praefigi profpetdus omnis coegit multitudinis inumerae fseua latrorinatio.
Quamobrem fit ahquis 8C his honos: ne ue audoritatem rebus uilitas adimat. Cum praeferam
enam cognomina proce^* inde nata uideamus.Laducinofque in ualeria familia no puduifTe ap
peilari:& contingat aliqua gratia operi:curarquenoftrae:Virgilio quoque cofefib cf fit difficile
uerbogc honore tam paruis peri bere. Hortos oillac iungendos no eft dubium: riguofque maxie
habendosifi cotingat:profluo amnerSi minuste puteo pertica organis ue pneumaticis tollendo:
nonhauftu rigando. Solu profcindedu a fauonio:in aurunu praeparandu eft poft.xiiii.diesntera
duque ante bruma. Ocio iugepz opis palari iuftu eft.Fimu tres pedes alte cu terra mifceri.Areis
diftigui: ea fq; relupinis puluino^ toris ambiri lingulis tramitu lulcis:qua def acceffus hoi:fcare
bnfque decurfus. In hortis nafcetiu alia bulbo comedaf.-alia capite:alia caule:alia folio:alia utro
que-.alia lemine:alia cortice:alia cutetaut chardlagine:alia carneralia punias carnofis.AIio£i fru
dus in terra efttaliojj* 8i extraralio $£ nonifi extra. Quaeda lacetrcrefcdtqput cucurbitae^ cucu*
mis.Eade & pedentiqq grauiora multo etia iis:quse in arboribus gignunf.Sed cucumis charti*
lagine.Cortex huic uni maturitate tranfit in lignum.Terra codunf rhaphani napiquei&rapaiat
que aliomodo inulae:cicer:paftinacae.Qordam uocauimus ferulacea ut anetu: roaluas.Naque
tradunt audrores in arabia maluas feptimo mefe arborefcereibaculo^: ufum praebere exteplo*

Sed & arbor eft malua in mauritania lixi oppidi aeftuano:ubi hefpetidu horti fuifie ^pdutur.cc.
paflibus ab oceano iuxta delubru Herculis antiquius gaditano ut ferunt.lpfa altitudinis pedes,
xx.craftitudinis qua circupledh nemo poffit.In fimili genere habebitur & canabis.Necno &' car
nofa aliqua appellabimus: ut fpongias in humore pratoije ena Icentes.

Natura 8£ genera :8i hiftoria naicentium in hortis repe. GA. V.

Vngorum enim callum in ligni arboruque natura dixitrus:& alio genere rubepe pau
loante-.Chartilagineignisextraqueterraeft cucumisrmira uoluprate Tiberio pricipi
expetitus. Nullo qppe no diecotigit ei: peiileseope hortos pmoueribusin (oles rotis
olitoribus. Rur lu iquehyberms diebus intra fpeculariu munimeta reuocatibus.Qui
& lade mulfo femine eopa biduo macerato:apud antiquos grsedae autftores fcriptu eft feri opor
tere:ut dulciores fiant. C refcunt qua coguntur forma.ln italia uirides & q minimi. In prouintiis
q maximi 8C citrini aut nigri.PIacet copiofiffimi africaetgrandiffimi Moeliae. Aft cu magnitudi*-
ne exceflere:pepones uocanf. Viuunt haufti in ftomacho in poftep: die:nec perfici queunr.In ci
bis no in falubresrrn plurimu natant. Oleum odere mire.Nec minus aquas dtligut.Defedi quo* uel defedi
que ad eas modice diftantes adreput.Contra oleu refugiunt. Aut fi quid obeft:uel fi pendeant;
curuantur.ldque uel una nodte deprehenditur.Si uas cum aqua fubiiciatur a quattuor digitop:
intemalio defeendetibus ante poftepi die. At fi oleum eode modo fit in hamos curuatis .lidem
in fiftula flore dimiffo mira longitudine crefcut.Ecce cum maxime noua forma eorum in cam*
pania prouenit mali cotonei effigie. Forte primo natum ita audio unum:mox femine ex illo ge*
nus fadunrmelopeponas uocant.Non pendent hi:fed humi rotudantur. Mirum in his praeter
figuram:colorec*$: 3£ odorem:^ maturitatem adepti qq non penderes:ftari a pediculo recedut.

Columella tradit fuum commenturrrut toto anno contingant. Fru tieem rubi q uaftifiSroum i
apricum locum tranfterre:8£ recidere' duum digitorum relida ftirpe circa aequinodiutr. uernu.

Ira in medulla rubi femine cucumeris infito terra minuta firaoque circuaggeraras refiftere fri'*
gori radices.cucumerum graeci tria genera fecere.Laconicum:fcitalicum:booeticum.Exiis tan*
tum laconicum aqua gaudere.Sunt qui herba:quae uocatur culix nomie trita femen eorum ma
ceratun feri iubeanr:ut fine femine nafcantur.Similis 8i cucurbitis natura duntaxatin nafcedo.

Aeque hyemem odere. Amant rigua:ac fimum. feruntur ambo femie in terra (efquipedali:fof *
fura inter aequinoctium uernum 8i folftitium.Parihbus tn aptiffime:Aliqui malunt exCalend.
marni cucurbitas: SC nonis cucumeres:^ per quinquatros ferere fimili modo reptantibus fiagel
lis (candentes parietum alpera intecflum ulque natura fublimitatis auida.Vires fine adminica*

LIBER

Io flandi non fant:ueIocita$ perm*x:leui umbra cameras:ac perulas operietes.lnde hae duo pff
ma genera.Camerarium 8i plebeiu:quod humi creditur . In priore mire tenui pediculo libraf
pondus immobile aurje. Cucurbita quoque oi mo faftigaf :uaginis maxime uitilibus: coie&a m
eas poftq defloruitrcrefcit qua cogitur forma. Pleruque 81 draconis intorti figura. Libertate ue
ro penfili cocefiariam uifa eft nouem pedu logitudinis.Parriculatim cucumis fiorenfibi ipfe fn.
perflorefces:SC fictiores Jocos patificandida lanugine obdudus:magifque cu crefcit.Cucurbita
ru numerolior ufus.Et primus caulis in cibo. Atque ex eo in totu natura diuerfa.Nupin balnea
ru ufum uenere urceoje uice.ia pride uero et cadoje ad uina condeda.Cortex uiridi tener. De.
radit nihilominus cibis.Cibos falubres ac leues pluribus modis exiftimat: q perftd humano ue
tre no queat: fed no intumefcat.Semina q pxima collo fuerintrproceras pariunt.lte ab imis:ied
no coparandas fupradidis:q in medio rotundasiq lateribus crafiastbreuiorelque. Siccanf i um
bra:& cu libeat ferereri aqua maceranf .Cibis quo logiores tenuiorefqpeo gratiores. Et obid fa
lubrioresrquae pedendo creueremrinirnuque feminis tales hnttduricia eius in cibis gram termi
nante.Eas qua femini feruanfiante hyeme praecidi no eft mos.Poftea fumo ficcantur codendis
hortefioj» feminibus rufticse fuppelledili.lnueta eft ratio:qua cibis quoque feruarenf. Eodeq
mo cucumis u% ad alios pene prouentus:& id quide Muria fit.Sed & fcrobe opaco in loco ha
rena lubftrato foenoqj ficco optos:ac deide terra-.uirides feruari tradut. fut& fiiueftres i utroqi
genere 61 oibus fere hortefibus.Sed 8L his medica tantu nqtura eft.Quaobre differenf in fua uo
Iu mina.Reliqua chartilaginu naturae terra occultant 01'a.In quibus de rapis abunde dixiffepo.
__ teramus uiderimifi rnedid mafcalini fexus facerent in his' rotunda.Latiora uero 8i concaua foe
uf codedu mini:prseftatiora fuauitate:& ad condiendu faciliora:quae faepius fata tranfeut in marem.Idem
uel liotha/ naporu quincggna fecere:Corintheu cleonaeutrnliothaffium booeticu:& qd' per fe uiridedixe
laffium runt.Ex iis in amplitudine adolefcit corinthiu nuda fere radice.Solum.n.hoc genus fupneten,
dit:non ut caerera in terram. Liothaftm quidam thraciu appellar: frigore patientiflimurn.Abeo
booeticd dulce eft:rotunditate et breui notabile. Necg ut cleonaeum praelongu in totu quide,
Quoj» tenuiora folia:ipfi quoq; dulciores. Quoje fcabra 8i angulofa & horrida amariores. Eft
pterea genus filueftre:cuius folia funt erucae fimilia.Palma romae amiterninis datur:ide nurliis:
tertia noftratibus.Caetera de iatu eo je in rapis dida funt.Cortice & chartilagine coftat rhapha
ni.MuItifque eo je cortex craflior er q quibufda arboje. Amaritudo plurima illi e(b& pro erat
fitudine corticis.Caetera quoque aliqn lignofa.Et uis mira colligedi |um laxandique rudum.
Ob id cibus illiberalis utique fi pxime olus mandaf.Si uero cu oliuis drupis rarior rudus fit:
minufque foetibus. Aegypto mire celebratf pp olei fertilitaterqd' de femine eius faciur.Hoc ma.
xime cupiunt ferere:fi Iiceat:qrn 8i quaeftus plus q e frumento 8C minus tributi efcnulluqueco
piofius oleum.Genera rhaphani graeci fecere tria folioje differetia:crifpi:atque lenis: & tertium
filueftre: Atque huic laeuia quide folia: fed breuiora:ac rotudaicopiofaqpatque fruricofa. Sapor
autem afper:& medicameti inftar ad eliciedas aluos.Et 1 prioribus tn dria feminise: qm aliqua
admodu exiguu ferut.Haec uicia no cadunt nifi in crifpa folia.Noftri alia fecere genera: Algide
fe a loco longum atqj tranilucidu. Alteji rapi figuraiqd' uocat fyriacuifuauifiimu fere ac tener
rir»um:hyemifcg patiens. Prxcipuu tn eft:q<J e iyna no pride aduedu apparet:qm apud aedo
res no reperif.Id at tota hyeme durat.Etiamnu unu filueftre graeri cheria uocat: potiri arroon:
alii leuceinoftri armoratia fronde copiofius q corpore.ln oibus aute probandis maxime fpeda
tur caulesrin initio enim rotudiores craffiorefqpac longis canalibus.Folia ipia triftiora:SC angu
Iis horrida, feri uult rhaphanus terra lbIuta:humida.Fimum odit:palea cotentus.Frigoteadeo
gaudetrut in germania infantiu pueroje magnitudine aequet.Seritur poft idus febru.utuemus
fit.iteruque circa uulcanalia:quae latio melior.Multi 8C martio:SC aprili ferut 8i feptebri. Incipie
Del deflexa te incremento cofert alterna folia circuobruereripros uero accumulare.Na qui extra terra emer
uf demere ferit durus fit atque fungofus. Ariftomachus detrahi folia per hyemem iubet:5C ne lacuns

gnent accumulare. Ita in sedate grandefcere.Quida prodidere:fi palo adado cauerna palea in.
fternaf in fex digitoji altitudine:deinde femen flmuquetK terra congeratur ad magnitudinem
ferobis crefcere.Prtecipue tamen (alfis aluntur.Itaque etiam talibus aquis irriganf. Et inaegyp-
to nitro fparguntur-.ubi funt fuauitate praecipui. In cotum quoque falfugine amaritudo eorum
eximitur:fmnrque codis fi miles. Nanque & codi du!cefcut:Se in napoje uicem tranfeunt.Cru.
dos medici fuadent:ad colligenda acria uilcejjrdandos cum fale ieiunis efie:atqueita uommo.
nibus praeparant meatum.Tradunt 8i praecordiis neceffarium hunc fuccum: quando phthifin

DEC1MVSN0NVS t47

cor di ititas inhaerente no alio potuifle depelli copertum fit:in xgyptoiregibus corpora mortuo
rum ad icrutandos morbos infecantibus.At9 ut eft gtaeca uaniras: fertur in templo Apollinis
delphis adeo caeteris cibis praelatus rhaphanus:ut ex auro dicaref rbaphanus: beta ex argento:
rapum e plumbo.Scires non ibi genitum Manniu Curium imperatore.quem in hofpitio ligatis
aurum repudiaturo afferentibus:rapum torrente in foco muenturannaks noftri pdidere. Seri/
pfit Si Morchion graecus de rhaphano unum uolume.Vriliflimi in cibis hyberno rpe exiftima.
rur.Iidemcg dentibus femper immiciiquonia acterant. Ebora certe poliut.Odium iis cum uite
maximumirefhgitqj iuxta fatosXignofiora iunr reliqua i chartilaginuro genere a nobis polita.
Miruqj oibus uehementia faporis inefle.Exiis paftinacse unu genus agrefle fponte puenit : fta/
phylinos graece dicitur. Alte^c ierirur radice uel lemine primo uere uel autuno. Vt Hygino pia/
cet:februario:augufto; feptebri:o<2obri:fblo § altifiime rofoflo. Annicula utilis efle incipit: b i/
ma utilior:gracior aurum no :patinifcg maxime.Et fic quoq; uirus illi /ntradabile e. Hibifeum a
paftinaca gracilitate diftat:Danatum cibisrfed medicina utile. Eft & quartu genus in eadem fi/
militudine paftinacae:qua noftri gallica uocant:gtaeci uerodaucon.Cufus genera etia quattuor
fecererimer medica dicendum. Siler &ipfum Tyberius princeps nobilitauitrflagitans oibus an/
nis a getmania.Gelduba appellator cafttllu rheno impolitu:ubi generofitas pcipua. Ex quo ap/
paret frigidis locis couenire. Ineft longitudine neruus:qui in decodis extrahitur : amaritudinis
tn magna parte reli<da:quae mulfb in cibis temperata et in gratiam uertitur.Neruus idem:& pa
ftinacae maiori dutaxat annicuIse.Sifer his feritur menlibus:februario:marrio:apriIi:augufto:re/
ptebri-.odobri.Breuior his eft: Ce d torofior:amariorq} Inula per fe ftomachoinimiciflima.Eade
dulcibus mixtis (aluberrima. Plurimis modis aufteritate uida gratiam inuenit.Naq; 8i in polii/
nem tundif arida: Iiqdocg dulci reperatur:& decoda pofteaaut afleruata:uel macerata pluribus
modis: 8i tunc mixta defruto: aut fubada melle:uui% paflisraut pinguibus carioris. Alio rur/
ius modo cotoneis: malis: uel fbrbis:aut prunis. Ahqnpipere aut thymo uariara defedus pripue
ftomachi excitat. Uluftrata maxie luliae Auguftae quotidiano cibo.Supuacuu eius ferne:qm ocu
Iis ex radice excifis:ut harudo ierif .Et haec aut fen£:& fifer:8£ paftinaca:utro(j tpe uere & autu.
no magnis feminu interuallis.MulIa ue minus quaternoijc pedum: qm fpatiofe fruticat. Sifer ac
trafterre melius. Proxima his bulbo^: natura:quos Cato in primis ferendos praecipit: celebrans
roegaricos. Verum nobiliflima eft fcylla:qq medicamini nata acetocg exacuendo. Nec ulli am.
plitudo maior: licut nec uis afperior.Duo genera medicae: Mafculus albis foliis, fcemina nigrisi
£t tertium genus eft cibis gratum. Epimenidium uocatur:anguftius folio:ac minus alpero. Se/
minis pSurimu omnibus.Ceierius tamen pueniunt latae bulbis circa latera natis.Et ut crefcant:
folia quae funt in his ampla: deflexa circa obruuntur.lta fuccu omnem in le trahunt capita. Spo
te nalcutur copiofiflime in balearibus ebufbqs infulis:ac per hifpanias. Vnum de iis uolume co/
dit Pythagoras philofophus:colligens medicas uires:quas pximo reddemus libro.Reliqua bul
borum genera differunt colore:magnitudine:fuauitate. Quippe cum quida crudi mandantur:
ut in cherronelo taurica.Poft hos i africa nati maxime laudanf. Mox apuli:Gna graeci hac fece
re Bulbinen:fitanio:pithyon:acrocorion : agylopsnforynchio.In hoc mirum: imas eius radices
crefcere hyeme. Verno autem cu apparuerit uiola:minui:ac contrahirtum deide bulbu pingue.
fcere.Eft inter genera quod in aegypto aron uocant:fcyllac proximum amplitudine: foliis lapa/
ti:caale redo:dum cubitoru baculi craflitudine:radice mollioris natura:quae edatur 8i cruda:
Effodiuntur bulbi ante uer. At deteriores illico fiunt:fi findutur.Signum maturitaris:folia ina
refcentia ab imo. Vetuftiores improbantJtem paruos 8i longos.Contra rubicundis rotundiori
bu iqp laus Sd grandiftimis. Amarit udo plerifcg in uertice eft.Media eorum duIcia.Bul bos no na
Ici mR ex femine priores tradiderunt.Sed Si in preneftinis campis fponte nafcuntui; ac line mo/
do;etiamin rernorum aruis.

_ De hortenfiu herbare radicibus: foliis:floribus:coIoribus. CA. VI.

OrteQbus oibus fere lingulae radices:ut rhaphano: betaeiapio: maluae. Amplifiima at
CMS I Iapato:uc q defcedat ad tria cubita.Silueftri minores: tumidae. Effofla quoqj diu ui/
| uit.Quibufda tn capiIlatae:utapio:maIuae. Quibufda furculofemt ocimo. Aliis car.<
===ino(k:ut bet^e:aut magis etiamnu croco. Aliquibus ex cortice:& carne coftanriutrha/
phano 8i rapis.Quoruda geniculatae funt:ut graminis.Quae reda no hnt radice : ftarim pluri/
mis nitantur capillamentis: ut atriplex 8i blitu.Scylla aur:&: bulbi:& cepe:& alliu no nili i redu
radicantur.Sponte nalcentiu quaeda numeroliora funt radice q folio:ut AlpaIax:perdidu:cro/

t i ii

uel calaxv
ufgdiociu

LIBER.

eam.FIorent aero cato fraxino ferpillum:ambrotonum;napi:thaphani:tt1enta*rata:& c*tm g
de deflorefcut cu coepere. Ocima adt particulatim:& ab imo indpit.Qua de ca diatiffitneflo.
rer.Hoc di in hdiotropio herba euenir.FIos aliis candidus aliis luteus:aliis purpureus. Folia ca-
d unt a cacuminibus orfgano:inuIae:& alfqn rutae iniuria laefie.Maxime cocaua funt cepergeno.
Alliarcepafqj iter deos iureiurado het aegyptus.Cepe gna apdgraecos fardaifamothradafnalfide
na:fetania;lte fchifta: Afcalonia ab oppido iudaeae nofata.Oibus et odor lachrymofus di pcipuc
eypriis:mimme gtridiis.OIbus corpus tutu pinguitudis ea^: chartilagine.E cu&s fetania mini
tnaxxcepta tufculana. fed dulcis fchifta adt:& afealonia codunf .Schifta hyeme cu coma fuareS
quunt. Vere folia detrahut:& alia fubnafcunf iifdem diuifuris unde & nome.Hcc exeplo reliqs
quoq? generibus detrahi iubentrut in capita crefcant:potiufq in femetipfa. Afcaloniaieppriam
tura. Etenim uelat fteriies fu ut ab radice:& ob id femine feri illas no deponi iuflere greeci.Prate
tea ferius circa uer cu germinant tranfiferri.lta crafiefeere.Et tucjaperarerpteriri tpis penfitatioe.
Fefhnandu aut in his eftrqm natura celeriter putrefcur fi deponanf:& c2ule amitmnt:& {em h
ipfeecp euanefcutEd & colo^j differenria.Sarno enim & fardibus candidiffimae proueniut.Snt
/ in honore di creticaeidequibus dubitat an eaedem fintrquae afcaloniarquoniam fatis capita craf
uf calibns fefcunt:depofitis caules 8i femina.Diftant fapore tantu dulci. Apud nos duo prima genera. Vna
Si femine condimentariurmquod illi gerionmoftri pallacanam uocanr.feritur menfibus m3rtio:aprili:ma
io. Alterum capitatum seque ab aequinoctio autumni uel fauonio.Genera eius aufteritatis ordi
ne:africana:gaIlica:tufculana:amiternina.Oprima autem quae rotundifisma.Item ruffa acriora
candida:iicca q uiridis:& cruda q co&ailicca q condita: feritur amiternina frigidis di humidis
locisidi fola allii modo capite:reiiquse femine. Proximacg aeftate nullum femen emittunt: fed ca
pue tantutnrquod inarefcit.Sequenti autem anno permutata ratione femen gignitur. Caputip-
fam corrumpitur.Ergo omnibus annis feparatim femen cepe eaufa feritur. Separarim cepefemi,
ois:feruantur autem optime in paleis.Getium pene fine capite efhceruicis tantum logse: & ideo
totum in fronde: feepiufcg refecatur:ut porrum. Ideo 8i illud ferunt: non deponunt. Caeteroce
pas ter fofTo fola feri iubentrextirpatis radicibus herbarum.In iugera denas libras. Inrermifceri
fatureiamiqrrt melius proueniat.Runcari praeterea:8£ farriri:fi non fsepius:quater.Afca!oniame
fs februario ferunt noftri.Sem£h cepa^d nigrefeere incipiens anteq marcefeac metunt. Et depor
ro in hanc cognationem dici conueninpraefertim cum fedtiuo nuper auctoritatem dederit prin
ceps Nero:uocis gratia ex oleo aeftatis medum omnibus diebus. Nihilcg aliud ac ne pane quide
uefcendo.Seritur femine ab sequinodtio autumno ii fectiuum facere libuerit denfiusJn eadem
area fecatur donec deficiatiftercoraturcg femper:fi nutrif in capita anteq fecef :cu increueritan
alia area tranlFerafifummis foliis leniter redfis ante medulla Si capitibus retra$is tunicis ueex'
tremis: Antiqui filice uel tegula fubiecta capita dilatabat.Hoc ite de bulbis. Nuc farculo leuiter
couellutur radices: ut delumbatae alatrnecg diftrahat.lnfignre:q> cu fimo laetoct; folo gaudeam
gua odit:Si tamen proprietate quada foli coftat.Laudatiffimus in aegypro:mox orchiaeatqjari
riae.Se&iui duo genera.Hoc herbaceu folio thdfuris eius euidetibus:quo utunfmedicametarii.
Alte^f genus fuauidioris foli rotundiorifegrincifuris leuioribus.Fama eft Mela equeftrifordinis
reu ex .peuratioe a Tiberio principe accerfitu in fumma defperatioe fucco porri ad trium dena-
rio££ argenteo^ pondus auftoxofeftim expirafle fine cruciatu.Ampliore modu negat noxium
effe. Allium ad multa ruris peipue medicamenta .pdefle credif.Tenuiffimiy& q feparafinuni
uerfum uelatur mebranis:mox pluribus coagmenta£nucIeis:& iis feparatim ueftitis.Afpeti fapo
ris:8i quo plures nuclei fuere:hoc eft afperius.Tedium huic quoque halitu: ut cepis: nullum m
eodtis.Generum differentia in tempore.Praecox maturefeit.lx.diebus:tum in magnitudine. Vi
Del aphro> picum quoque in hoc genere graeci appellauere allium cyprium:alii antifeordon: praecipue afe
fcordon cae celebratu inter pulmentaria ruris grandius allio trito in oleo 8i aceto mirum quantum incre

fcat lpuma.Quidam 8 1 allium ulpicum in plano feri uetantxaftellatimque grumulis imponi di
flantibus inter fe pedes ternos.lntet grana quattuor digiti inrerefle debent:fimul atque tria fo -
lia eruperint iarriri.Grandefcunt quo farpius farriuntur.Maturefcetium caules deprefli in terra'
obruuntur ita cauetur ne in frondem luxurient. In frigidis utilius uere feri q autumno.Catej:
ut odore careant o!a haec iubentur ferixum luna fub terra firxolligi cum in coitu. Sine iis Me.
nander e graecis auctor efhallium edentibus:fi radicem betae in pruna toftam fuperederintiodo
uelopalia rem extingui.Sunt qui allium:&: ulpicon inter compitalia ac faturnalia feri aptiflime purenr.

Allium di femine prouenit fed tarde.Primo enim anno porri craffitudine capite effiritur:feq«

DEGMVSNONV5

MS

ti dfaiditatttertio cofatnatur.PuTchriufij exifiimatur tale, A quibufdam fn feme exire uetatur .

Sed mtorqri caulis faticanis gratia: ut caput ualidius fiat. Quod fi diucius allui ceptqj iuererari
libeat:aq lalla tepida capita inctgeda lunt.Ita diuturniora fient: melioraq* ufui:fed i fatu fieri lia.

Alii conceti funt primo fuper prunas lufpendifie:abunde<$ ita profici arbitrantur: ne germinet.

Qu ad facere allium cepamqj extra terra quoqj certum efi:# cauliculo ado euanefcere. Aliqui
di alliu palea optime leruar i putant. Allium eft Si in aruis fponte nafcens: alu hoc uocant:quod
aduerfus-iprobitatem alitam depalcentium lemina:codum:ne renafci polfit:abiicitur: ftatimqj
quae deuorauere aues ftupenres manu capiuntur; & fi paulum comorauere relopitae.Eft & fifue
fi re quod urfinu uocant :odore molli:capite pretenutifoliis gradibus.

Quoto die quaeqj herbae nafcuntur fatse:# quo modo quaeqj forroantur:uel digerantur:#
qaoium lingula genera: Si qaoru plura. __ __ CA. VII.

ON horco:fato^4 celerrime nafcuntur odmu:bIitu:napus:eruca.tertio enim die erum/
putianetu quartoiladluca qnto:rhaphanus;lexto:cucumis 8i cucurbitae leprimorprior
cucumis: naft artium ac linapi qnto:beta se liate fextorhyeme decimo:atriplex odrauo:
cepe.xix.aut.xx.getium.x.aut.xii.Contumacius coriandrum.Cunila quide # origanii
poft.xxx.diem Omnium difificilime apium.lx.enim die cucelerrime.I.maiore ex parte emergit.

Aliquid Si feminu aetas cofert: quonia recetiora maturius gignuntur.In porro:getio:cucumere:
cucurbita. Ex uetere aut celerius ,pueniqnt apium:beta:cardamu:cunila: origanunr.coriadru.

Mitumin betae femine: no enim tota eo anno gigni turifed aliqd fequenteraliquid tertio. Itaq;
ex copia feminis modice nafcif.Quaeda anno tantu luo pariunt:quxda lepiusificut apiu:porru:
getiu. Haecn.lemel lata pluribus annis reftibili fertilitate ,pueniunt. Semina plurimis rotunda:
aliqbus oblSga; paucis foliacea 3i lata:ut atriplici.Quibufda angufta:# canaliculataiut cumino.

Differat 8i colore: nigro candidocp ite duricie.Surculacea i folliculo fur rhaphano:finapi: rapo.

Nudu feme apii:coriandri:aneti:foeniculi: cumini.Cottice obdudla bliti:betae:atripIicis:ocinri.

Atladucis in lanugine. Nihil ocimo fcecundius.Cum maledidis ac probris Jerendu prsecipiut
laetius pueniet.Satu etia palcitur terra adada cuminu:# qui ferunt prsecaf :ne exeat.Quae i cor uel pauif
tice funt difficillime maturelcunnmaximecg ociiiu : 8i gyt.Siccanf oia ac funt fecunda. Vticg ut iarelcut
meliora nafcuf aceruatim lato lemfne:c[ fparfo. Ita certe porrum Si allium Ierunt in laciniis coi.
ligatum. Apiu etia paxillo cauerna fadta ac fimo ingello. Nafcunf aute oia aut femine aut auul.
fioe.Quaeda lerme di furculo:ut ruta:origanu.Ocimu pcidut.n.# hoc cu puemc ad palmae alti/
tudine.Qusda 8i radice Sd feminetur cepa:alliu:bulbi:# fi quo^i radice annuiferopi relinquut.

Eoru uero qua: a radice nafcutur:radix diuturna:# fruticola e:ut bulbi: gethii; Icylte. Fruticat
alia Si no capitetut appium:5d beta.Caule recifo fere quide oia regerminanexceptis quae no fca/
brum caule habent. Eft in ufu uero ocimu:rhaphanus:laduca.Hane etiam luauiorem putant a
regerminatione.Rhaphanus uticg iucudior detradis foliis anteq decau!elcat.Hoc 8i i rapis. Na
8i eade direptis foliis cooperta terra crefcunt:duraccg in aeftate.Singula genera funt ocimodapa
to:blito:nafiurtio:erucae.atripiici:coriandro aneto.Hsec.n.ubiq? eadem luntmecj aliud alio me
lius ufq. Rutam furtiaam tantu prouenire fertilius putant:ficut apes furtiuas pefflme. Nafcunf
etiamnu fata: mentaftrum:nepeta:mtubu:pulegium. Contra plura genera funt eorum qua: dixi
musidicemufqj in primis de apio.

Matura # gna 8i hiftorise ad codimeta in orto lata$4 re^.xxxn*. CA. VIII.

- D enim quod lponte in huroidis nafcitur:heliofeIinu uocatur uno folioinec hirlutu.

[Rurfus in ficcis hippolHinu:pluribusfoIiis;fimileheleofelino.Tertiumeft oreofelinu
jdcutae foliisrradice tenuirlemine aneti.-minutiore taroen.Ell autem fatiuis dria in fo

Sjlio denfo ctilporaut rariore 8i leuiore.ltem caule tenuiore ac crafliore.Et caulis alio.

rara candidus eft.-aliorum purpureus:alio^ uarius.Laduca graeci tria fecere genera. Vnum la>
ti caulisradeo ut hoftiola olitoria ex iis faditaripdiderint.Folium his paulo maius herbaceo 8£ uel urceok
angulliflirnuiut alibi conliimpto incremento alteri rotundi caulis.Tertium leflile: quod laco.
nion uocanr.Alii coloris 8C temporis latus genera difcreuere.Elle enim nigras: qua^ femen me
leianuario feratur:albas quaru martio:tubentesquaru aprili. At olam earum piatas poli binos
menfes differri.Diligenriores plura genera fadunt;purpureas:crilpas:cappadocas:graecas. Lon/
giora his folia caulelcg lati. Praeterea longi Si angufli intubis fimiles. Pefiimum autem genus cu
exprobratione amaritudinis appellauere picrida.Eft etiamnu alia diftindio atrse:q' meconis uo
catara copia Ia diis foporiferi:quaq oes IbmnU parere credanf. Apud antiquos italiae hoc lolu

t iiii

UBER

genus earum fuit:& ideo laducat nomen adeptae. Purpuream maxime radicis eetiliana uoraht,
Rotundam uero ac minimae radicisdatis foliis aftylid a .Quidamqj eunuchiomquonia hac m
xime refragetur ueneri.Eft quidem natura oibus refrigeramx:& ideo aeftate gratae a ftomacho
Cn priores faftidium auferutxibicg appetentiam faciunt.Diuus certe Auguftus laduca coferuatus in aegri
ea ob reli. tudine fertur prudentia Mufae medicixu priores eam ob religionem minime coroanducarer.
gionem ac in tantum recepta c5mendatione:ut feruari etia in alienos menfes eas oxymelite repertum fit.
orne caue. Sanguinem quoqj augere creduntur. E ft etiamnum q uocaf caprina Iaduca : de qua dicemus
rent . cum inter medicas.Et ecce cum maxime coepit irrepere fatiuis admodu probata : quae cilicia uoca.
prior effet tur: folio cappadocae nili crifpum latiufcp eflet.Nec ex eodem genere poffunt did: necgex alio
elca e me. intubi hyemis imparienriores:uirufq3 praeferentes: fed caule non minus grati. Serunf uerno pia
le ( religio tae eorumtultimo uere tranfferuntur.Eft & eraticu intubumrquod in aegypto cichoriuuocant,
minime ca De quo plura alias.lnuentaro omnes tbyribs uel folia Iaduca^ prorogare urceis conditos : ac
tet) recentes in patinis coqueie.Seruntur laducse anno toto Iaetis:&: irrigui siftercorarifij binis men

fibus inter feme plantaqj & maturitatem.Legittimum tn a bruma femen iacereiplanta in fauo.
nio tranfferre. Aut femen fauonioiplantam aequino&io uerno. Albae maxime hyeme tolerant.
Humore oia ortentia gaudent &dercore:praecipue laducae:& magis intubi. Seri etiam radices
illitas fimo intereft:& repleri ablaqueatas humo.Quida & aliter amplitudinem augent : recifo
cum ad femipedem excreuerint: fimocf fuillo receuillitis.Candore uero putant contingere iis
dutaxattquse funt feminis albi: fi hatena de littore a primo incremento congeratur in medias:
atqj in crefcentia folia cotra ipfas religentunBeta hortenfiorum feuiflima eft.Eiusquoqj a colo
re duo genera graeci faciuntinigra & candida:qua praeferuntipcifiimi feminisappellatq; ficula:
candoris fane difcrimine praeferenres ut laduca.Noffri betae genera faciunt uernum &. autuna
fc:a temporibus fatiuis:quaq & iunio feratur.Tranfferuntur aute in piata hae quoqyK oblini fi
no radices fuas:locucg fimiliter madidu amant. V fus iis 8i cum lente ac faba.ldeq; qui oleris#
praecipuus: ut lenitas-.excitef acrimoia finapis.Medici innocetiore q olus efie iudicauere.Qua.
obrem appofitas non nemini: deguftare etia religio eft:utq$ ualidis potius in cibo fint. Gemina
iis natura & oleris 8i capite ipfo exilietis bulbi.Spes furnma in latitudine.Ea cotingit ut in Mu
cisxu coeperint colore trahere impofito Ieui pondere.Neque alii hortenfio^ latitudo maiorJn
binos pedes aliquando Ce pandunt-.multum 8i fbli natura coferente eis. Et in circelenli agro am
pliffime proueniunt.Sunt qui betas punico malo florente optime feri exiftiment : tranlFerriaut
cum quinque foliose efie coepetint.Mira differentia:!! ueraeffxandidis folui aluos: modice ni.
gris inhiberi. Et cum braffica corrumpatur in dolio uini faponodore betae foliis demerfis redi
tui.Olus caulefque:quibus nunc principatus hortoigtapud graecos in honore faifie non repio.
Sed Cato brafiicae miras canit laudestquas ! medendi loco redemus.Gna eius facit tria. Vnara
extentis foliisicaule magno. Alteram crilpo folio:quam apiana uocat.Tertiam minutis caulibus
lenem tenera minimeque probat.Braflica toto ano (eritur:qm 8i toto fecatur. Vtilifiimetame
ab aequinodio autumni.Tranflfertur:cum quinque foliorum eft. Cimas a prima feclione pftat
proximo uete.Hic eft quidam ipfbrum caulium delicatior teneriorque cauliculus Apitii luxu,
oel blandi- ria.Et per eum Drufo Csefari faftiditus non fine caftigatione Tiberii patris.Poft rimam ex eade
tus braffica cotingut aeftiui aurunalefque cauliculfcmox hyberni:iterumque cimaemullo aequegne

multifero donec fua fertilitate cofumaf. Tertia circa folfticiu:ex q fi hurnidior locus eft aeftate:
ficcior autuno plataf .Humor fimufq; fi defuere:maior faporis gra e.Si abudauere:laetior fertili
tas.Fimum afininu maxime couenit.Eft haec quoqp res inter opa ganeae. Quapp no pigebit uer
bofius pfequi.Praecipuus fit caulis fapore ac roagnitudine:Primu oium fi repaftinato feras:dein
fi terta fugientes cauliculos feces:a terracjj.pceritate luxuriofa attollctes fe exaggerado alia accu
mules ita: ne plus q cacume emineat.Tritianu hoc genus uccafrbis coputabili ipendio tediocj.
Caetera gna copluta funt.Cumanu:leffiIe:folio capite patulu. Aridnu altitudine no excelfius:fo
lio nuerofius q tenuius.Hoc utiliflimu exiftimaf :qa (ub oibus fere foliis fruticat cauliculis pe.
culiaribus.Popeianu pcerius caule ab radice tenui intra folia craffefcit.Rariora haec : anguftio.
raqyfed teneritas in dote fit.Frigora no tollerat. Quibus et alunf brutianirpgrades foliis: caule
tenues:(apore acuti.Sabellico u% I admiratione crifpa lunt foJia:quo^ crafiitudo caule ipfiim
extenuat:fed dulcifiimi peribenf ex of bus.Nuper fubiere lacuturres ex coualle aririnaiubi quo,
dam fuit lacus turrifqyquse remanetxapite praegrandes:folio Inumeri.Alii in orbem porredi.
Alii in latitudine toiofi.Nec plus ullis capitis poft tricianuxui pedale aliquado cofpiaf. Et a*

DECIMVSNONVS 149

oj3 naHis lertor.CulefMgj aatem generi pruinae plurimum fuauitatis eonferdnt:Et nili obliquo
uuinere defendatur medulla:plurimum nocet.Semini deflinati non feccatur.Eft etiam fuagr^
lia nonunq plantae habitu excellentibus.Halmyridia uocant:quoniam nifi in maritimis non /p.*
ueniunt.Nauigatione quocg longinqua uirides aHeruantur;fi ftatim difTedi:ita ne humu attin-
gantrin cados olei q proxime iicca cos: obturato f(j condantur omni ipiritu exclufo.Sunt qui pia
tam in tranfferendo alga fabdita pediculo nitro ue trito:quod tribus digitis capiatucceleriores
ad maturitate fieri putet.Sunt a femen trifolii nitruqj Attritu afpergant foliis, Nitru et in coque
do uiriditatem cuflodit. Aut apiciana codfura oleo ac fale priafq coquantur : macera tis. Eft inter
herbas genus inferendi praecifis germinibus caulis:& in medullam iemine ex aliis addito.Hoc
Si in cucumere filaeftri. Necno olus quo<^ filueflre eft trium foliorum.Diui Iulii carroibus prae
ripue iocis militaribus celebratum. Alternis qppe uerfibus exprobrauere lapfana fe uixifTe apud
dyrrachiurn praemiorum parfimoniam cauillantes:Efl autem id cima iiludtris.Omnium hot--
tenfiorum laudatifTuna cura afparagis.De origine eorum in filueflribus curis habunde didam :

Si quomodo eos iuberet Cato in harundinetis feri.Efl 31 aliud genus incultius:afparago mirius

corruda pafiim etiam in montibus nafcens:refertis fuperioris gerroaniae campismon infcito Ty,

berii Caefaris dido: herba ibi quandam nafci fimillimam afparago.Nam quod m neiide campa

nise infula fponre nafciturrionge optimu exiflimatur.Hortenfium ferif fpongiis.Eft enim pluri

mzradicisialtiffimecg germinat. Viret rhyrio primu emicante. Qui caulem educens tepore ipo

quo faftigatus eft:in toros flringitur . Potefl & femine feri. Nihil diligentius comprehedit Caro.

Nouiffimutnqj libri eft.ut appareat repentina ac nouitiam uiro curam fuiffe. Locum fubigi tu-

bet humidum:aut crafTum. Semipedali undicjinteruallo feri:ne calcef.Prattereaad lineam gra-

na bina aut tertia paxillo dimitti. V idelicet femine tum tantu ferebantur.Id fieri fecundu sequi

nodium uernu.Stercore fatiari.Crebro purgari.Caueri ne cu herbis euellantur afparagi. Primo

anno ftramento ab hyeme protegi. Vere aperiri:farriri:runcari.Tertio incendi uerno.Quo ma.

turiusincenfus efljhoc melius prouenit.Itaq; harundinetis maxime couenit quae feflinant ince-

di.Sarriri iubetidem no anteq afparagus natus fuerinne 1 farriendo radices uexentur.Exeo uel

li alparagum ab radice. Nam ii de£ringatur:ftirpefcere:&: intermorf Velli donec in femen eat.Id

autem maturefcere ad uer:incendicg:ac rurfuscum apparuerint afparagi farriri acflercorari.Ac

pofl annos nouem cum iam uetus iit: digeri iubado folo flercoratoqj.Tum fpongiis feri fingu-

lo^ipedu iteruallo.Quin 5i ouillo fimo noiatim uti:qm aliud heibafceretmec quicq poflea te

tatu utilius apparuit:nifi q> cicca idus februarii defofib fenrie aceruatis paruulis fcrobibus ferut:

plurimuq? maceratu fimo.Dein nexis inrer fe radicibus fpongias fadas poft acquinodiu autum

ni difponunt pedalibus interuallistfertilitate in denos annos durante.Nullum gratius iis folu q

tauennatium.Horto$£ indicauimus corrudam.Hunc intelligimus filueflrem afparagu:que grae-

ci oiminu:aut myacanthon uocant aliis ue nominibus.Inuenio nafci Si arietis cornibus tufis at-

que defbflisiPoterant uideri di dia omnia:quse in precio funtmifi reflaret res maximi quaeftus n

fine pudore dicenda.Certum eft quippe carduos apud chartaginem magnam cordubamque p-

dpue feflerria fena milia e paruis iis reddereiquoniam portenta quoque terrarum in ganeam

uertimus: Etiam ea quae refugiunt quadrupedes confciae.Carduos ergo duobus modis ferunt

autumno:planta 8C femine ante nonas martias.Plantscque quae ex eo difponentur ante idus no-

uembris aut in lods frigid is circa fauonium.Stercorantur etiam fi diis placetilaetiulque proueni uel etiam

untcondunturque aceto meile diluto lalleris addita radice Si cumini:ne quis dies fine carduo fi diiplicet

fir.caeteta in tranfcurfu dici poflunt.O cimum parilibus optime feri ferunt.Quidam Si autum-

nouubentque cum hyeme feraturraceto femen perfundi.Eruca quoque SI naflurtium: uel tefta-

te uel hyeme facillime nafcuntu^Eruca praecipue frigorum conteptrix diueriae eft q Iadluca na

turae. Concitatrix ueneris. Iccirco i ungitur illi fere in cibismt nimio frigori par feruor immixtuf

temperametum aequet. Naflurtium nomen accepitanarium tormeto.Etinde uigoris fignifica

tio puerbio id uocabulu ufurpauit:ueluti torpore excitatis.In arabia mirae amplitudfs dicit gi-

gniRuta quocg ferif fauonio 8C ab aeqnodtio autuniiodit hyeme 8i huore ac fimu.Apriris gau

det Si ficds : terra q maxie lateritia. Ciere uult nutriri.Hic 8i femi mifcef :ut careat erucis. Audio ^ 4 \

titas et peculiaris apd atiquos ei fiiit.Inueio muflu rutatupplb datu a Cornelio Cethego i cofii

latu collega.Qu.Fla. comitiis padlis. Amicitia e ei 8i cu fico 1 tm utnufq laetior pueniat q fub

bac arbore.Serif 8C furculo melius i p forata faba.iditoq; fucco nutrit cophededo furculu.Serif

ti a feipfa.Nanqp incuruato cacumine alicuius rami cum attingexit terramiflatim radicatur. Ea

LIBER

wl ocimu de & in occino nataratnifi q> difficilius erefdt.Sed durata rucaCn fine difficultate ,paenietifcB$
ulceribus:ni munitis manibus id fiatioleoue defenfis. Conciduntur autem 8i eius folia: feruan-
turq? fafciculis. Ab aequinodio uerno feritur apium:femie paulum i pila pulfato. Crifpius fic pa
tat neritaut fi fetu calcetur cylindro:pedibufue.Propriu ei:q> colore routat.Honos ipi in arhaia
coronare utdores facri certaminis nemeae.Eodem tempore feritur menta planta;uel fi nondum
getnnat:fpogia:mmus haec humido gaudet. Aeftate uiret.Hyeme flauefcit. Genus eius filuefhe
mentaftrum eft. Et hoc propagatur ut uitis:uel fi inuerfi rami ferantur.Mentae nomen fuauitas
odoris apud grsecos mutauiticum alioquin mintha uocaretur. Vnde ueteres noftri nomen de-
clinauerunt.Grato menta menfes odore percurrit in ruftiris dapibus.Semel fata diutina aerate
durat^Congruit pulegio cuius natura in carnariis reflorefeens fatpius dida eft.Haec quoq$ ferra
tur fimfli genere:menta dico pulegiumqs & nepiram. Condimento^ tn omniucg feftidiis cytni
oum amiriffimu.Nafrif in iumma tellure uix haerens: & in fublime tendens.ln putribus 81 cali-
dis maxie locis:medio ferendu uere. Alteiy eius geus filueftretquod rufticu uocat:alii thebaicu:
fi trituro ex aqua potetur;in dolore ftomachi prodeft.ln carpentania noftri orbis maxime latu
datur. Alioquin aethiopico africocg palma eft. Quidam huic aegyptium praeferut.Sed praecipue
olufatrum mirae naturae eft.Hippofelinum graeci uocat:alii fmyrnium. E lachryma caudids fui
nafdtur.Seritur & radice.Succum eius qui colligunt murrae faporem habere dicunt. Auclortj e
Theophraftus murra fatanatum.HippofeIinum ueteres praeceperant in lods incultisdapidofis:
iuxta maceriam feri. Nunc & repaftinato feritur:& a fauonio poft aequinodiu autumnu.Quip.
pe cum capparis quoqj feratur ficcis roaxime:area inxiefq{Iucau3ta:ripi% undiq? circu (budis
Iapide:alias euagatur per agros:& cogit folum fterilefcere.Floret aeftate. Viret ufcgaduergilriy
occafum.Sabulofis familiariffimum.Vitia eius quod trans maria nafcitur:diximus inter peregri
nos frudices.Peregrinum:& careum gentis fuae nomine appelJatumxulinis prindpale.ln qoacu
cg terra feri uult ratione eade q olufatrum.Laudatiifimum tamen in caria: proximum phrygia,
Ligufticum filueftre efttln liguriae fuae motibus ferttar.Vbicg iuauius fetiuum:fed fine uinbus.
Panacem aliqui uocant.Crateias apud graecos cunilam bubulam eo nomine appellat.Getenfc
re cunizamidem-cunilaginem.Thymbram uero quae fit cunila.Haec apud nos habet uocabulil
& aliud fatureia dida in condimentario genere. Seritur menfe februariotorigano aemula. Nufg
utrunque addirur:quippe fimilis effedus. Sed cunile aegyptium origanu tatum praefertur. Per¬
egrinum fuit 61 lepidium. Seritur a fauonio. Dein cum fruticauerir: iuxta terram priditur. Tuc
runcatur:ftercorarurque.Per biennium haec.Pofteaiifdem fruticibus utunturifi no faeuiriatye
mis igtauatiq uando impatientiflimum eft frigorum.Exit & in cubitalem altitudiemifoliislau-
rinis:fed mcl Iibus. V fufcg eius non fine lade.Gyt piftrinis:anifum:& anetum culinis 81 medias
nafcuntur.Sagapenum &ipfum in hortis quidem: fed medicinae tantum.Sunt quaedam comita
tia aliorum (atus:ut papauennancg cum braflica feritur. Ac portulaca & eruca cum la&ucs.Pa-
paueris fatiui tria genera.Candidutcuius femen toftum in fecunda menfe Cum mella apud anti¬
quos edebatur.Hoc 6i panis ruftici cruftae infpergiturtadfofb ouo inhaerens. Vbi inferiore cru-
ftam apio-gyrcg cereali fapore condiunt. Alterum genus papaueris nigrum-cnius fcapo incifo la
deus fuccus exprimitur. Tertium genus rhoeam uocant graeriiid noftri erraticum. Sponte qui-
dem: fed in aruisrcum hordeo maxime nafcitunerucae fimile:cubitali altimdine:floreruffo:&p
tinus deciduo:unde & nomen a graecis accepit.De reliquis generibus papaueris fponte nafcen-
tis docebimus in med irinae loco.Fuifie autem in honore apud romanos femper indido eft Tar
qnius Superbus:qui legatis a filo miffis decutiendo papauera in hotro alrifiima fenguinariumil
lud reiponfum-hac fadi ambage red didit. Rurfus alio comitatu aequinodio autumni feruntor

uf ferpyllu coriandrum:3netum:atriplex:maluae:lapati:cerepolon:quod paederota graeci uocant.Et acerri¬
mum fepoie:ign ei effedus ac feluberrimum corpori finapi nulla cultura:melius tame planta re-
Iata.Quin e diuerfo uix eft feto femel eo liberare Iocum:quoniam femen cadens protinus uiret.
V fus eius etiam pro pulmentario in patellis decodo citra intelledum acrimoniae. Coquuntur
& folia ficut reliquorum oleorum.Sunt autem trium generum: Vnum gracile:alterum rapi fo¬
liis fimile:tertium erucae.Semen optimum aegyptium. Athenienfes napiappellauerunt:aliitapll:
alii feurion.Serpyllo 81 fifymbrio montes plericg fcatent:ficut thracia:utea quae deferunt ex iis:

«ei et auulfos ramos ferunt.ltem ficyone ex fuis montibus:# athenis:# hymeto.Simili modo & fiiym

brium fcrunt.Letiflimum nafcitur in puteorum parietibus:# circa pifrinas 8i ftagna.

De foeniculo # canabe. CA IX.

OEClMVSNONVS

M®

Eliqaa funt ferulacei generis ceu fenicaIum:aguibUs(dtdjxfrfiOs)grstJ^mij:adcS
dieda plurima cu inaruerit. Eicg gqua fimilis thapfia:de qua diximus inter externos
frutices.Deide utilifCma funibus canabis:fenf a fouonio. Quo deflor e:eo tenerior.

Semen eius cum eft maturum ab sequino&io autuni defringitur:# ible aut ueto aut
fumo ficcatur.lpfa canabis uellitur poft uindemiamrac lucubrationibus decorticata purgatur.

Optima alabandicatplagaija praecipue ufibus.Tria ibi eius genera.lmprobatur cortici ^pximuro:
aut naed ullae. Laudatiffimum eft e medio:qum mefa uocatur.Secunda milafea.Quod ad proce/
ritatem quidem attinerrrofea agri fabini arborum altitudineaequat,Ferulae duo genera inperc
grinis fruticibus diximus.Semen eius in italia cibus eft. Conditur quippe duratq; in urceis uei
anni fpario.Duo ea genera. Caules 8C racemi.Corymbia hanc uocat:corycnbofque quos codiut.

De morbis horto^tS: remedia circa formicas;# rucas:# culices. CA. X.

Orbos hortenfia quoqj fentiunficut reliqua terrae fata.Na^ # ocimu fe necaridege
neratqj rite in ferpillumrSi fifymbriu i calarointha.Er ex ferme braflicae ueteris rapa:
fiunt: atcj? iuice. Hnecaf cyminu ab imo dorfo nifi repurgef.Eft at unicaule: radice
buibo fimilrinon nifi in folo gracili naices. Alias priuatim cymini morbus fcabies.Et
ocimum fub canis ortu palefcit.Ofa uero acceffu mulieris menftrualis flauefcdi.BeftioIa^ quo
que genera innafcutur.Napis cuhcesirhaphano.eruae:# uermiculi.ltem laduds # oleri. Vtrifi
que hoc amplias limaces 8C cochleae. Porro uero priuatim animaiiarquae facillime ftercore inie/
do capiunf condentia in id fe.Ferro quoque non expedire tangi rutam:cuniIam:mentam:oci//
mumaudor eft Sabinus Tyro in libro cepuricomquem Moecenati dicauit.ltem contra formi/ v\
casnonminimuhortorum exitium;finon fint rigui:remedium monftrauit.Limo marinoraut
cinere obturatis earum foramimbus-Sed efficaciffime heJiotropio herba necantur. Quidam & ' v

aquam diluto latere crudo inimicam eis putant.Naporum medicina: funt:filiquas una feriificut
ole^r acer. Arcet enim erucas.Quse fi omiffo iam nata: fint:remediumabfinthii fuccus decodh'
iniperfus 8i feduquam aizouro uocant. Genus hoc herbae diximus. Semen olerum fi fucco eius
madefa&um feraturrolera nulli animaliu obnoxia futura tradunt. In totum uero nec erucas fi
palo imponantur in hortis olla capitis ex equino genere faemina: duntaxat. Aduerfus erucas #
cancrum fluuiatilem in medio horto fufpenfum auxiliari narrant.Sunt qui {anguineis uirgis t£.
gant ea:quse nolunt his obnoxia effe.Irifeftant # culices hortos riguos praecipueifi {untarbufca
he aliquae. Hi galbano accenfo fugamur.

Que magis fint fortia uel minus:# qbus falfe aquae pfint. CA. Xh

pAm quod adpermutationem feminum attineuquibufdam ex iis firmitas maior eft:

ut coriadro b£tx:porro;nafturtio:finapi:erucae:cunilae:# fere actibus. Infirmiora au
p tem funt a triplici:ocimo:cacurbitae:cucumi:& atftiua omnia hybernis magis durat:

_ [lainime autem getium.Sed ex iis: quae funt fortifiimarnullum ultra quadrimatum

utile eft duntaxat feredo.Cunilis SC ultra tempeftiua funt. Peculiaris medicina rhaphano: betae:
rutse:cumla::in falfis aquis quae plurimum fuauitati # fertilitati ccnferunt.Caeteris dulciu aqua
rum rigua profunt.Vnliffimse ex iis quae frigidiflima::& quspotu fuauift imae. Minus utiles e
ftagno # quas elices inducunt : quonia m herbarum femina inuehunt. Praecipue tamen iaabres
alunt.Nam S£ beftiolae innafeentes necantur.

Ro rigado^e hortoj^iSi q traflata meliora fiat:# de fuccis hortefioije:# laporibus. CA. Xlf.

nls horae rigandi:matutina:atque uefperame inferuefeat aqua Iole. Ocimo tantum SL
meridiana etiam.Satum celerrime erumpere putant inter initia feruenti aqua afper/
ium.Omnia autem rranflata meliora:grandioraque fiunttmaxime porri: napique.In
tranflatione 8£ medicina efbdefinutque fenrire iniurias:ut gentiu:porrum:rhaphani:
apium.-laducae: rapa:cucumis. Omnia aut filueftria fere lunt:# foliis minora:& caulibusrfucco
acriora.-fieut cunilaroriganuiruta.Solumo ex oibus lapatu filueftre melius.Hoc infatiuu rumex
uocaf.nalcimrque forrifOmd. Tradif iemel fara durareinec unq uifiari terra maxie iuxta aqua.

Vfus eius cu ptilana tantu in cibis leuiorem grattoremque faporem prseftat. Silueftre ad multa
medicamenta utile eft. Adeoce nihil omiiit curaiut carmine quoque cotnprehefum reppererim:
fo fabis caprini fimi finguIi#Siuatis:fi porri:erucse;lacftuca::apii:intabi:naftuirii femina Iclula fe oel fenis
taf:mire puenire.Quae fut filueftria eadei fatiuis ficciora itelliguf acutiora.Naq & luccoji
feporut^ diceda dfia efttuel maior in iis q pomis.Sut aut acres cunite:origani: nafturtii:finapis.

Amari abfinthiiicentaureae. Aquatiles cucumeris;cucuibitae;Iaduca;Acutitatutn cumlx.Acu/ ueltatttl

LIBER

uelacetu

ti 5C odorati apifianetiifasniculi.Salfus tantum e {aporibus non nafcitarr alioquin ext
pulueris modo:& circulistanturaaquae:utintelligatur uana ceu pleruij uitse perfuafic
piperis faporem reddit: magis etiam iiliquaftrumcob id piperitidis nomine accepto. Liti
odorem thurisimurra royrrhae.De panace abude didum eft.Libanotis locis putridis 8f m
ac rofcidis feritur femine:radicem habet oluiatriinihil a thure differentem. VTus eius poli at
ftomacho faluberrimus.Quida eam nomie alio rofmarinu appellat.Et fmyrneum olus feti
iifdem Iocis:Myrrhamcg radice refiptt, Eadem Si filiquaftro fatio.Reliqua a caeteris:6£ odoreS
fapore differuntur anetu.Tantaq? eft diuerfitas atqj uis:ut non folutn aliud alio mutetur: fed
etiam in totum auferatur. Apio eximi incodis obfoniis acerorin eodem cellario in faecis odor
uino grauem.Et hactenus hortenfia dida fint ciborum gratia duntaxat. Maximu quidem ope.
in iilde naturae reflatam prouetus tantu adhuc fummafq} quafdam tradauimus. Veraatcuiuf
qs natura non nili medico effedu praenofei pote(t:opus ingens occultumque diuinitatis:& qu
nullum reperir i poflit maius.Ne Ungulis id rebus contexeremus.iufta fecit ratiorcu ad alios m
dendi defideria pertinerentdogius utriufep dilationibus futuris fi mifeuifieraus. Nunc fuis qua
cg partibus ronftabunpoteruntcg a uolentibus iungi.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER .XX.
PROOEMIVM.

ufficu his

Aximu hic opus naturae ordiemur:& cibos luos hoi narrabimus

fateritj cogemus ignota eilep q uiuat.Nemo id paruu ac modica
exiftimauerit nolum uilitate aeceptus.Pax fecu inhisautbellu na

turae dicef :odia atnicitiseq? re^» furda^:ac fenfacarentiu.Etqiio
magis miremuriola ea holum caufaiquod graeci fympathiaappel
lauere: quibus eunda coftanttignes aquis reftinguentibus: aquam
fole deuorantetluna pariete. Altero alterius iniuria deficiente lyde
re. A tq3 ut a fublimioribus recedamus: ferru ad fe trahere magnete
lapide: & allio rurfus abigete a fefe. Adamate opum gaudiuifragi.
Iem oi caeteta ui inuidutiangule hircino rupere. Quaeqjaliaifuis
dicemus locis pariaiuel maiora mira.Tatu uenia fit:a roinimisifed
a falutanbus ordiemur.Primuq: ab hortenfibus.

De cucumere filueftri;& elarerio. CA. .1,

V cumim filueftre efle dixius multo infra magnitudine fatiui.Ex po fit medicametd
quod uocaf elateru fucco expreffo e femie.Cuius ca nifi maturius incidafifemenexi
Iit oculo^» et periculo.Seruaf aut decerptus una node: poit ero die incidif harudie.
Senae quocg cinere cofpgif ad coerceda fucci habudatia.Qui expreffus fufripif aqua

cadeftiiatque fubfidet.Deinde in fole cogif in paftiHbsad magnos mortaliu ufus.Obfcuritates:
6i oitia oculo^ fanat:genaruque uicera.Ttadut hoc fucco tadis radicibus uitiu no attigi uuas
ab auibus»Radix aut ex aceto coda podagris illinif.Succoque detiu dolori medef.Aridacu re
fina lpetigine 8i fcahie:qua pfora:&: lichenas uocat.Parotidasr&paos ianat.tr cicatricibus colo >
re reddicEt foliose iuccus auribus fordis cu aceto inftila£{EIareriu tepeftiuu eautuno.Necuf
lu ex meaicametis logiore aeuo durat.lncipit a trimatu.Siqs recetiore uti uelit:paftillos in nouo
. fidili igne leto in aceto domer.ldcg melius quo uetuftius erfgQue ia ducentis annis feruarum

effe audor eft Theopraftus.Et ufque ad quinquagefimu lucerna^ lumina extinguit.Hocenim
ueri experimetu eft:fi admotu priufq extinguatrfintillare furfum ac deor fum cogat, Pallidii ac le
ue herbaceo:ac fcabro melius:ac leniter araa^.Putant coceptus ad alligato fenile adiuuari:fi ter
ra no attigerit. Partus uero fi in arietis lana alligatu in fdenris lumbis fueritrita ut prinus ab ea
eximaf :& rapiaf extra domu ipiam.Cucumim qui magnificantmafci peipuu in arabia: mox cy.
renis. Alii in arcadia tradut fimile neliotropio.Cuius iter folia 8£ raospuenire magnitudienuds
juglandis femeree aut ad fpecie fcorpionis cauda reflexa: fed cad^Mliqui et ab eo fcorpioniu
cucumi uocat:efficarifiimu cotra fcorpionuidus:&.iemie:& elaterio:& ad purgandu ute^al>
uofque.Modus portione uiriuab dimidio obolo ad folidu.Copiofius necat:Sic & contra phthi
riafin bibitur 6i hydropifes:illitum.Anginas & arterias cum meile di oleo uetere fanar.

VIGESIMVS i$t

De anguino cacumere:fiue erratico:# dr fatitio:# de pepone. CA. 11.
Viti hunc efle apud nos qui anguinus uocaturrab aliis erraticus:arbitratur.Quo de,
codfo fparfa mures de eius medicina non attingue. Idera podagris cum articulorum
morbis decodfum in aceto illinunt prarientaneo remedio. Lunabo^» uero dolori fe,
mine fole ficcato:dein trito. xxx.denario^ podere in hemina dato aquae. Sanat & hu
fubitos illitum cum ladle mulierum. Purgat eas elaterium.Sed grauidis abortu facit. Su/
s prodeft. Morbo uero regio in nares comedum. Letigines & maculas e facie tollit in fo,
illirum.MuIti eadem omnia fatiuis attribuunt.Magnum etiam in eis momenti. Nanq$ & eo,
iro femen quantum tres digiti apprehenderint cum cumino tritum potumcg in uino tuffienri
busauxiliatur.Sed 8i phreneticis in latfte muIieris.Et dy (entericis acetabuli roenfura. Purulenta
autem expuentibus cum cumino pari pondere.& iocineris uitiis in aqua mulfa J&inam mouet
ex uino dulci:# in rhenum dolore clyfteribus fimul cum cumino infunditur.Qui pepones uo
can:uKrefcigerant:maxime in cibo:# emolliunt aluum. Caro eorum epiphoris oculorumiaut
doloribus itnponitur.Radix Canat ulcera concreta in modum faui:quem cerion uocat. Eadem
contra uomitiones ficcatur in farina tufa.daturquattuor obolis in aqua mulla: ita ut qui bibe,
rinquingentos poftea paflus ambulet. Haec farina & in fmegmata adiicitur.Cortex quocg uomi
ronem mouet: faciem purgat.Hoc # folia cuiufcuq* fatiui ilIita.Eadem cum meile epinydidas
fanant.Cum uino canis morius .Item millepedam lepa graeci uocant:oblongam:pilofis pedibus:
pecori praecipue nociuam.Morfum tumor infequitur:#putrefeit locus ipfe. Cucumis odore de
fedam animi ccdios de ralb cortice ex oleo aceto # meile iucundiores efle certum eft.

De cucurbita filueftri:# rapo. CA. IU:

Vcurbita filueftris quocg iuenitur fomphos a graecis appellata inanis unde & nome:
digitali craflitudine: non nifi in faxofisnafcens.Huius conmanducata: fuccus ftotna.
eho admodum prodeft , Colocinthis uocatur alia ipfa plenaifed minor q fitiua.Vtifi
Qsf&rJ or pallida: quando eius funt medicin^.Herbacea arefacta per fe inanit aluum.Infufi
qaoq; clyfteribas fteft inorum omnium uitiis medetur:& rhenum:& lumborum:& paralyfi eie.
do feroine.Aqua mulla in ea decoquitur ad dimidias:fic tuffienri infunditur obolis quattuor*
Prodeft # ftomacho farinae aridae pilulis cum decodto meile fumptis.ln morbo uero regio uti.
liter femina eius infumuntur:# protinus aqua mulfi.Carnef eius cumabfinthio & file detiudo
loretolIat.Succus uero cd aceto calefactus: mobiles liftit.ke (pinse # lumborum:ac coxarum
dolores cum oIeo:fi infricetur.Praeterea mirum didu.Semina eius fi fuerint pari numero ad alii
gata febres fanare dicunturiquas graeci perhiodicas uocat. Satiuae quocg rafe fuccus tepefactus
auribus medetur, Caria eius interior fine femine clauis pedum:& fuppuratioibus: qua: graeci uo
eant apoftemata.Decodtae autem uniuerlac fuccus dentium motus ftabilit. Dolores inhibet.Vi.
num cum ea feruefadfum oculorum etiam impetus.Folia eius cum recentibus cupreffi contufi
& impofita.ipfa quoque tofta in argilla ac trita cum adipe anferis uulneribus medetur.Necnon
ramentis corticis recentis podagras refrigerat:# atdores capitis:# maxime infantium. Et ignes
fscros de ftrigmentis uelis impofitis uel feminibus.Succus ex ftrigmentis illitus cum rofaceo:#
aceto febrium ardores refrigerat. Aridae cinis impolitus mire combufta fanat.Chryfippus medi
cus damnabat eas in cibis.Sed omnium conlenfu lfomacho utiliffimae iudicantur # interaneo,
rum ueficarumque exulcerationibusiHft # rapo uis medica.Perniones feruens impolitum fi.*
nat.kem frigus pellit e pedibus aqua decodtus.Et ius feruens podagris etiam frigidis medetur.
Et crudum rufum cum fale cuicunque uirio pedurnf Semen illitum # potum in uino contra fer
penrest&foxica falutare efle proditur. A multis uero antidoti uim habere in uino # oleo.De
mocrirus in totum eum abdicauit in cibis propter inflationes. Diocles magnis laudibus ex.*
tulit : etiam uenerem ftimulari ab eoprofefTus. Item Dionyfius. Magifque fi eruca condire,,
tur. Tofta quoque articulorum dolori cum adipe prodeft. Silueftre rapum in aruis maxime na
fcuanfruticofum : femine candido : duplo maiore q papaueris. Hoc ad albicandam cutem in
facie totoque corpore utuntur mixta urina pari menfura. Na(ut fupra diximus)erui: hordei: tn.
tid:& lupini radix ad omnia inutilis.

De napo££ driis:# rhaphao filueflrfc# rhaphao fatiuo:# paftinaca. CA. II1L
Apopi duas differentias # in mediciSagr<rci feruat. Arigulofis folioru caulibus flore
ns^# quod bunion uocant.-purgatiombus foemina^* #ueficae:# urinae utile deco.
au potu ex aq mullatuel fuca dragraaSemen dyfenterids toftu tritu in aqua calida

JES/T;

LIBER

uel fatiui
ufus

r cyathis quattuor.Sed annat» inhibet:fi non lini femen una bibatur. Alterum genus bnniada
appella nt:& rhaphano 8i rapo_ finaile.Seminis praeclari contra uenenarob id & antidotis utunf
(JllouRhaphanum 8£ filueftre ee diximus.Laudatiflimum in arcadiarqq 81 alibi nafcitur : utilior
urinae duntaxat eiiciendae.Caetero bile detrahit.Et ite cortices in uino.Praeterea quae circaeos
didita funt ftomachu purgat.pituita extenuannurina condtant.Eft aeftiuofas in italia & armora
cia uocant fatiua.Satiui uero decodi mane poti ad ternos cyathos cor»inuut:& eiiciut calculos
Iide in polea decodi contra lerpetiu morfus illinutur. Ad tuffim et mane ieiunis rhaphanufpro
uT Lagano deft cu melle.Seme eopt tofturiplumq; comaducatu ad lagaropono.In aqua foliis eius decofis
ponon bibere uel fuccum ipfius cyathis binis, Cotra phlegmoni ipfos illinire tnlbs utile, lnchoantibos
uero recete cortice cum meile. Veternofis aute q acerrimos madere. Semeqj toftu:dein cotriri
cu meile iufpiriofisjide 8i cotra uenena^jfunt.Caete^ ceraftistfcorpiombus aduerfofruel ipfofe
mine infedtis manibus ipune tradlatibus.Impofito rhaphano !corpiombus:mormnf. Salutares
cel oritro* 8i cotra fugoiyraut hpofcyami uenena equae:ut Nicader tradit. Et cotra uileu quocj dari Apoi,
mine lodori duo iubet fcyllaeus 8i carerinus.fcyllaeus feme ex aqua tritustarentinus fuccu.Lyene itera

extenuat, Iocineri Ipfant:& lumboge doloribus.Hydropicis quoq; ex aceto aut finapi fumpti#
uel iliolis lethargicis. Praxagoras 8i ileofis dados celer. Pliftonices & colicis.lnteftinojji ulcera fanat.Acpa
ui coeliacis ruleta pcordio^ssfi cu meile edanf .Quida ad haec coquere eos in luco illitos ma!unt:fic& fce
minas purgari.Ex aceto 8i meile fupti itellino^ aialia detrahut.Ite ad terriassdeco&o eo$t po,
to cum uino entheroccelis .pfiint: (anguine quocp inutile fic extrahut.Medius ad haec & facetii
nem excreantibus codlos dari iubet. Et puerperis ad ladhs copia augedam.Hippocrates capillos
mulie^ defluos fricari rhaphanis:& fuper umbilicu imponi contra tormeta uuluae.ReducutSi
cicatrice ad colorem.Secbe quocg ex aqua impofitu fiflit ulcera:quae phagedenas uocant, Derao
critus uenere hoc cibo ftimulari putat.Ob id forraffis uod nocere aliqui tradiderut, Folia qua
in oblongis tm nafcuntursexcitare oculoge acie dicunf. Vbi uero acrior rhaphani medicina ad
mota fit:hyfopu dari prinus imperant.Harc antipathia efl.Et aurium grauitati fuccu rhaphani
% inftillant .Nam uomituris fummo cibo efle eossutiliflimum eflfPaftinacae fimile hibifcum:q<f
molochen ageian uocat:& aliqui pliftolochiam. Vlceribus:charnIagmi:oflibcs fractis medetor.
Folia eius ex aqua pota aluum foluuntrlerpentes abigunt: Apumruefparum: crabronum iflibos
illita medentur.Radicem eius anre lolis ortum erutam inuoluunt lana coloris: quem natmum
uocant.praeterea ouis quae foeminam peperitiftrumifcg uel fuppuratis alligant.Quidam ad huc
ufum auro effodiendam cefent.Cauendumqj ne terra attingat.Celius podagris quae fine tumo¬
re funt radicem eius uino deco&am imponi iubet.

De ftaphylinorfiue paftinaca:& gigido:& fifere:8d fefiluSJ inula:& de cepe fylueftri. CA. V,
Ltege genus eft JJaphylinosrqd paftinaca erratica uocant. Eius femen conrritu & in ui
no potu tumentem aluum:& fuffocationes muiierum:dolorefqs lenit: in tantum ut
uuluas corrigat.IHitum quoqj e paffo uentri earum prodeft. Viris uero prodeft cum
panis portioe aequa tritum. Ex uino potu cotra uetris dolores.Pellit & urina: & pha.
gedenas ulceg* fiftit reces cu meile impolitum. Vel aridae farinae infperiamtadice eius. Dieuces
cotra iocinerisrac lienis:iIiu:lumbo^:& renu uitia ex aqua roulfa dari iubet.Cleophantus & dy.
fentericis ueteribus.Philiftion in 1 a£te coquit:& ad (tranguriarn dat radicis uncias quattuor, Ex
aqua hydropicis:fimiliter:& opiflhotonicis: & pleuretids:& coroitiabbus.Habeteseafeririafet
pentibus neganf. Aut qui ante guftauerintrnon laedi.Percuffls imponif cu axungia. Folia cotra
cruditates maduf . Orpheus amatoriu lefle ftaphylino dixit: fortaflis quoniam uenere ftimuh/
ri hoc cibo certueft.Ideo conceptus adiuuare aliqui prodiderut.Ad reliqua & fariua polIet.Efl
ficacior tamen lilueftrisimagifcj ipetrofis nata.Semen (atiuae quocj cotra fcorpionu iftusexui
no:autpoica ialutareeft.Radice eius circunfcalpti dentes dolore libefantur. Syriainhortisope
, rofiffima.lnde quocg eft prouerbium graecis:Multa lyrorum olerafSimillimaro flaphy lio herba
{ feritiquam alii gigidion uocant: tenuius tame 8i amariusieiufde^ efledhis eft.Codlum cmdutj
|' ftomachi magna utilitate.Siccat enim ex alto omnes humores eiu^Sifer erraricu fatiuo fimile «
% 81 effedu.ftomachum excitat.Faflidium abftergit.Ex aceto laferpiriato fumptum:aot ex pipere
8C mulforuel ex garo urinam ciet(uf Opinion credit)& uenerem.In eadem fententia eft Diocles;
Praeterea cordi couenir coualefcentiu. Aut poft multas uoruitiones per q utile. Heraclides cotta
argentu uiuum dedit:& ueneri fubinde offen(ante:aegriicg (e reeolligentibus.HuncHefiusideo
ftoacho utile uideri dixitrqm nemo tres fllexes ededo cotiuaxet.ee tn utile coualefceubus;& ad

VTGESIMVS i * 2

Dita» tranfeuntibus.Satiai priaatim fuccus cum lade caprino potus fidit aluum.Et qm pjerof
qjtimilitudo noiam graecorum confundincontexemus &i de felel i:fed hoc eft uujgaris notitiae^

Optimu mafil tefe: Lato.n.grano 8i fuluo efESecundum sethiopicum nigrius. Creticum odora,
tii&nram omnium. Radix iucundi odoris eft.Seme eius ee 8i uultures dicuntur. Ptodeft homi.
ni ad tufTim uetere.Rupta:conuulfa:8£ in uino albo potum.lte opifthotonids:& iocinr^ uniis:

& torminibus: 3£ ftrangurisiduaiji aut trium linguagi mefura,Sunt&: folia utiliaiut quae partus
ad.auet:er quadrupedu.Hoc maxime pafei dicuntur ceruae panturae.lllinitur 8i igni facro.MuI
ramin fummo cibo concodiombus confert:ueI folio: uei femine.Quadrupedu quoepaluum fi
(Mae trituro potui infufuro:fiue mandedo:conmanducatura e fale boum morbis roede£:uel
ii contritura infundufftnula quoqj a ieiunis conmaducata deces cofirmat:G ut eruta eft terram
noattingat.Condica tuftim emedat. Radicis uero decods fuccus tineas pdlit.Siccara autem in
umbra farina tufa 8£ conuuIfisiSi inflationibus:& arderiis medetur. Venenato^ morius abigit.

Folia ex uino lumborum dolori illinunturjfcepse filueftres non fuonikiuce olfactu ipfo:&! dela
chrvmationi:3£ caligini medetur.Magis uerolucci inundione.Somnu et facere tradunf.Et ul.
cera oris fanare conmanducarae cum pane. Et canis mor.fus.umdes ex aceto illitaeraut ficcar cum
meile 8i uinouta ut poft die tertium foluantur.Sic 8i tritae fanant.Toftam in cinerem epiphoris
multi ipoiuete cu farina hordeacea:# geitahum ulceri bus.Succo & cicatricesoculope:# albugi
nes:5f argemas inuxere:# ferpetium morfus:# omnia ulcera cu melle.ke auricula^. cu lade mu ut' uulnera
lierutn.Et in iifdem fonituiac grauitate emendantes cum adipe anferinouut cum melle.-ftillaue
re.E exaquabxbedum dederunt repete obmuteicetibus.ln dolore qucqjad detes colluedos
mftiilauere:# plagis beftiaijc omniumrpriuatim fcorpionum, Alopecias fricuere:# pibras tufis
cepis.Coctas dyfentericis uefcedas dedere. Et contra lumborum dolores.Purgameta quocp ea.
rum cremata i cinere illineres ex aceto ferpetium morlibus ln lpfas quoqj multipedas ex aceto.

Reliqua inter medicos mira diuerfitas. Proximi inutilia efle praecordiis 8L concodionr Inflatio
ne<j Si ficim facere dixerunt. Afclepiadis fchola ad ualidum quoque colore profici in cibo.Et fi
fuccum teiuni quotidie edant firmitatem U3fitudinis cuftodiri.Stomacho utilia efle:3c fpiritus
agitationi. Vecte mollire.Haemorrhoidas pellere fubdiras pro balanis.Succum cum fucco foeni
culi contra incipietes hidropiles mite .p f icere, ke contra anginas ruta &' melle.Excitari eifde le„
thargicos. Varro quae file aut aceto p fa efbarefadacg uetmiculis non infeftari audor eft.

De porro kdiuc^C capitato:# de allio. CA. Via

Orro fediuo profluuia fanguims fifti in naribus contrito eo obturatis: uel gallae mi.,
xtoraut metaedte ex abortu profluuia poto lucco cum lade rnuherurn.Tuffi et ucte.
ri:ac pedtoris:# pulmonis uitiis medetur.IIlitis foliis fanantur ambuftarepinydides:
ita uocatur ulcus acie hebetans:# in angulo oculi perpetim humor emanans.Quida
eode nomine appellant puftulas liuetes:ac nod.bus inquierates.Et alii ulcera cum meile trito;
uel beftiarum morfus ex aceto.ltem ferpetium. Aurium uero uitia cu fdle caprino uel pari men
fura raulii.Stridores cum lade mulieris, Capitis doloresal in nares fudatur.Dormiturifue in au
re duobus fucci coclearibus: uno melfis.Succus Si ad ferpentiu fcorpionucg ictus in potu bibi£
cum mero:# ad lumborum dolores cu uini hemina potus. Saguine uero excreanti bus:# phthi.

Bcis diftillationibus logis uel fuccus uel ex ipfq cibus prodeft.ltem morbo regio: uel hydropidC
Et ad renum dolores cu pttfanae fucco acetabuli mefura.Ide modus cum meile uuluas purgat.

Toftus uero editur # contra fungorum uenena, Imponitur Si uulneribus. Venerem ftimuIat.Si
tijn fedat.Ebrierates difcutit.Sed oculogt aciem hebetare traditu nlnfiatioes quocg facere: quae
(tn ftomacho non noceat; Ventrecg mol, iat. Voci fplendore ailert, Capitato maior eft ad eadem
eftedjs.Sangoinem reficientibus fuccus cumcaule:aut thuris fariria:uel acacia datur.Hippocra
ta# finealia mixtura dari iubet. Vuluafcg contradas aperiri putat.Foecuditatem etiam foemi.*
narum hocribo augeri.Conrruu ex melie ulcera purgare. Tuffim 8i diftillationes thoracis.Pu!
monis 3i arteris fanat uitia datum in forbi tione ptifanae. Vel crudum praeter capita fine pane:
ita ut alternis diebus fummatur. Vel fi puruleta excreentur.fic 8i uoci uel ueneri fomnocg mul.
tara confert.Capita bis aqua mutata coda aluum fiftunt:fii iflationes ueteres. Cortex decodus r.
i ikufcp inficit canos. Ailio magna uis:magna: enaro utilitates contra aquaj^r&quorulibetloco^:
ratnucatioes.Serpetes abigit:-^ fcorpiones odore. Atcg ut aliqui tradidere 8i beftia^ oium idi
bos tnedef .Potu uel cibo uel illitu priuaum cotra hemorrhoidas ^jdeft.Cu uino reddit uomi* reddi.

olAc ne cocta araneo^ mu^ uenenatu morfura ualere miremunaconitum quod alio nomine uoautu

fivccux:

jTm\V

j&lr' "

rvrWiw*

JZZlyiv

&

‘~]QvVt>Wt

LIBE&

jpardalianches uocatur depelllt.ftem hyofcyatnuxontrd cattum morfus.Ttiqj culnera eu rceU?
imponitur. Ad ferpentiugdem idus potum cum reftibus fuis.Efficaciffime ex oleo illimf.Atti
tifcg corpo^: ptibus. Vel fi uefica intunauerir.Quin 8i fuffitu eo fecundos partus euocari exifti»
tnauit Hippocratesrcinere eoj^ cum oleo capitis ulcera manantia fanitati reftituens. Sulpiriofe
codu.aliqui crudu id dedere.Diocies hydropicis cu centaureaiaut in fico duplici ad euacuada
aluu.Quod effecatius praeibat uiride cu coriandro in mero potu.Sufpiriofis aliqui 8i tritu in Ii
de dederur.Praxagoras 81 cotra mdrbu regiu uino mifcuit.Et contra ileu in oleo & pulte fici
lines.Strumis quocp. Antiqui 8i inlanientibus dabant crudu, Diocles phreneticis elixu. Contra
anginas tritu jponi&gargarillarepdeft.Deriu dolore tribus capitibus in aceto tritis itninuit;
Velfi decodaaqua colluanf-.addarurq; ipfum in caua detiu. Auribus etinftillatus fuccuscunj
adipe anlerino.Phthriafes di prurigines potu.Tufum ite cu aceto & nitro.Copefrit & difWIaoo

nes cu lade codutuel tritu pmixtuue caleo molli. Quo gne oi raucitate extenuat.Vel phthifini
fabae forbitione Jn totu aut codu utilius eft crudotilixumc^ tofto.Sic 8i uoci plus co fert. Tine,

as & reliqua alalia interaneo^: pellit in aceto mullo codu.Tenafmo in pulte medef.Tepo^ do
loribus illitu elixu:& pullulis codum cu melletdeinde tritu.Tuffi cu adipe uetufto decoctum
Uel cu lade. Aut fi {anguis et excreetur: uel purulenta fint.Etpituitae fub pruna codum potum
& cum mellis pari mo fumptum.Ccnuulfis & ruptis cum fale 8i oleo. Nam cum adipe tumores
fufpedos lanat. Extrahit fiftulls uitia cum fulphure Si refina etiam hatudines cum pice. Lepras:
lichenasilentigies exulcerat: lanatcg cu origano. Vel cinis eius ex oleo & garo illitus. Sic & facrcs
ignes.Sugillata aut liuentia ad colorem teducit.Comhufhim ex meile credut 8i comitiale mor
bum fanare:fi quis eo in cibo utatur ac potione. Quartanas quoque excutere potum caput uni
cum lalerpitii obolo.ln uino auftero tuffim:& alio modo acceptum.Suppuratioes quantaflibet
fanat: fradae in codum fabae atque I cibo fumptum donec ianitatero reftituat, Facit & lonosar

tumque e mero. Vitia eius funrq. oculos hebetat.lnfiationes facinftomachum laedit copiofius
fumpturotfium gignit.Caeferum contra pituitam Si gallinae & gallinaceis prodeft. Mixtura &
te in cibo jumentis urinam redderetatque non torqueri tradunfi eo trito natura tangatur.

De laduca filuatica:fiue caprina:& efopo:& ifati:& laduca filueflti. CA, VIL

31 Aducae Iponte nafcentis primum eft gerius eius:quam caprinam uocant Qua pifces
pjin mared eieda protinus necatur qui funt in proximo. Huius lac expilTaturo mox in

acero Pon^ere obolorum duum adiedo aquae uno cyatho hydropicis datur, Cdule
& foliis contufis afperlo fale nerui incili lanantur.Eadem trita ex aceto colluta raatu
tinis bis e menfe dentiumtdolorem prohibetTAlterum ell genustquod graeci efopon uocant,
Huius folia trita Si cum polenta illita ulceribus medetur.Haec in aruis nafcitur.Tertium genus
uffilueftre eft in filuis nafcensiifatin uocat.Huius folia trita cum polenta uulneribus profunt.Quartoinfe

ilatin

A

dores lanarum utunturjquod glaftum uocat.fimffe erat ^

& nigriora, languinem iiftit.Phagedenas 8i putrefeentia ulceratquae ferpunnfanatJtem tumores
ante fuppurarionem.Cotra ignem facrum radice uel foliis prodeft:uel adjyenes pota.Haecpro
pria fingulis.Communia autem:(ponte nafcentibustcandor caulis:interdum cubitali Iongitudi
netthyrfo 8£ foliis fcabricia.Ex his rotuda folia:& breuia habente: funt qui hierariauocennqm
accipitres fcalp? ndo eam: fuccoque oculos tingedo oblcuritatem cum leniere difcutiant.Succus
omnibus candidus:uiribus quoque papaueri fimilis, Carpitur per mefles incifo caule. Conditur
in fidili noao:ad multa praecIarus.Sanat omnia oculorum uitia cum lade mulierum. Arcet ou
beculasxicatricestaduftionefque omnestpraecipue caligines.Imponitur etiam oculis in lana con
tra epiphoras.Item fuccus aluum purgat in pofca potus ad duos obolos.Serpentium idtibus me
detur in uino potus, Et folia tofta thyrfufque triti ex aceto bibuntur. Vulneri illinuntur ma,.
xime contra fcorpionum idus. Verum cotra phalangia commixto uino ex aceto. Aliis quoque
uenenis refiftunttexceptis quae ftrangulando necant:aut iis quae uefiese nocent: Item pfimythio
excepto.lmponuntur 31 uentri ex meile atque aceto ad detrahenda uitia alui. Vrinae difficultas
tes luccus emedat.Crateias eum 8i hydropicis obolis duobus i aceto & cyatho uini dari iubet.
Quidam 8i e fatiuis colligunt fucco minus efficaci. Peculiare Tearum uires partim ia didae funt,
Sonu faciendkuenereqt inhibendi: aeftu refrigeradriftoachu purgandi: fanguine augedi. Nucno
paucae reftant:quoniam 8i inflationes dilcutiunttrudufque lenes faciut. Cocoiflionesadiuuat.
Cruditatem ipfetnequa^ faciunt: nec ulla res maiorem in cibis auiditatera incitawnhibetqae,

VIGESIMVS

Eadem in caufa alterutrinqj modus eft.Sic 8C aluum copiofiores loluunt.Modicae fiflunt.Lenti
tiam pituitae digerunt. Atcg u c aliqui tradiderunr:fenfum purgant, Stomachos diffolutos utili £
fime adiuuac. V tinae eo ufu adiuuan£:& oxyporo boli afptritate adito dulci acrementu aceti te. ufuti ne
peranres.Si c radior pituita fitiftyllite aut uino abfinthite:fi Si rufiis fentiaturhyfapite admixto, eo
Dant coeliacis cu in tubo erraticotSi ad duritiam pcordio^j.Danf & melancholicis cadidae co ufu abfaaf
pionores:8£ ad u dicae uitia. Praxagoras 8i dyfentericis dedit. Ambnftis quocp profunt recetibus uT adiuuat
prius q puftulse flant;cd (ale illitae. VIcera etiaiquse ferpumicpercent initio cu aflo nitro.Mox i in eo ufu
oino tritae Igni (aero iHinunf.Conuulfi 8i luxata caulibus tritis cu polenta ex aqua frigida leni, uel oxypo.
unt. Eruptiones papulare ex uino 3i polenta.ln cholera quocg codas patellis dederat. Ad quod ris
utiliflimae q roaxie caule: (ed amaraeQuida lacte infundut. Deferuefadi ii caules & ftomacho
uriliffimi tradunf. Sicut lomno 8i fati ua maxime lactuca 8i amara lafleicgiqua meconide uoca.
uimus.Hoc lac 3i oculo^ claritati cu muliebri ladeutiliflimueflepcipitundum tepeftiue ca¬
piti inungatur. Oculo^e quocp uiriis quae frigore in iis fada fant.Miras Si alias inuenio laudes.

Thoracis et uitiis prodeflemo fecus q atnbrotonu cum meile atrico.Purgari 8i foeminas hoc ci
bo.Semen fauuarum contra Icorpiones dari,Semine trito ex uino poto & libidinu imaginatio,
nes in fomno compefcit.Tentantes aquas non nocere laducam edentibus.Quidam tamen fre
qoennores in cibo officere clarigati oculorum tradiderunt.

Degeneribus berap(3£ intubi cichorio||neri gna duo. _ C A. VIII.

;p==i Ec beta fi neremedio eft utraqj.Siue candidae fiue nigrae radix reces 8i madefada fu
<OY3ifpenfa funiculo contra ferpennum morfus efficax ede dicitur. Cadid3 beta codta SC

a cum allio crudo fumpta contra tmeas.Nigrae radices ita in aqua codae pruriginem.

_ _ Sjtollunr, Atque in totum efficacioreflfe traditur nigra. Succus eius capitis dolores ue^

teres SC uertigines.Item fbnitu auriu fedat infufus iis.Ciet urinam. Medef dyfentericis inieda:8£
morbo regio.Dolores quoq3 dentiu fedat illitus fuccus.Et contra ferpentiu idus ualet:(ed huic
radici duntaxat exprefTusJpfa uero decoda pernionibus occurrit. Albae fuccus epiphoras fedat
fronte illita a luminis paruo admixtorigne iacrum:(ine oleo trita licet aduftis medef. Et contra
eruptiones papulare codta.Eade cotra ulcera quae ferput.Iilmif Si alopeciis cruda.Et ulceribus
qua: in capite mananr.Succos eius cum mdle naribus inditus caput purgat.Coquif Si cum len.
ricula addito acetout uentrem molliat. Validius coda fi adustiones ftomachi fiftit & uentris.

Eft SC beta filueftristquam bmonion uocanc. Alii neuroide:muitu minoribus tenuiori bufqj ac
denfioribus foliis. V ndecim faepe cauliu.Huius folia ambuftis utiliaiguttantia aftringunt.Seme
acetabuli menfura dyfentericifprodeCl. Aquae e radice codae maculas yeftiu eluere dicunfarecjj ,
membranarum.Inrubi quoq; no extra remedia funt.Succus eo ije cu rofaceo Si aceto capitis dpi
lores lenic.Ideqj cum uino potus jpcineribus:& ueiicserS epiphoris impoif.Errancu apud nos
quidam ambuheiam appeHauerepn uegypto cichorium uocantrquod filaeftre fit. Satiuum aute uel abula
feriniquodeft minas 8C uenoiius/Cichonumrefrigerat.Jnde cibum fumptum & illitum colle, uel aniba..
diones: fuccufq} decodti uetrem fbiuit.Iocineri Si renibas:3£ .ftomacho prodtft.Item fi in aceto buleiana
decoquatur: urinae tormina difcutit.item morbum regni e mu!fo:fi fine febre fit. Veficam adiu.
uat.Muliege purgationibus quide decodum in aqua adeo prodefhut emortuos partus trahat,

Adiiciunt magi lucco totius cum oleo perundos fauorabiliores fkii:8i quae uelint facilius im.
petrare.Quod quidem pp lingularem falubritare aliqui ebrefton appdlantialii pancration.Et
filueftre genus alu edypnoida uocatdatioris foln. Stomachum dnTolutu aftringit coda. Cruda.
cp fiftit aluum. Et dy (entericis prodeft magis cum lente.Rupta Si couulfa utroc^ genere iuuanf»

Item quibus genitura uahrudinis morbo effluat.Seris 8i ip&laduca fimillima duum generum^
eftifilueftns melior.Nigta ifta 8C aeffiua. Deterior hyberna;& cadidior. Vtraij tn ftomacho uti
Lffim3:prsedpue que humor uexat.Cum aceto in cibo refrigerant: uel llliraerdifeuriuntq? Si alu
os g ftomachi:Cum polenta filueflrium radices ftorpuchi caula Ibrbenmt.Et cardiacis lllinunf
fuper fimftram mammam ex aceto. Omnes hae Si podagrcis utiles:^ languinem reficientibus.

Item quibus genitura fluitralterno die^; potu.Perronius Diodotus qui annkgomena fcripfmin
totu danauit ferin multis modis arguens.Sed alioge omnium opinio refiftit.

- De brafficaiS' lapfana:^ de braftica marx4& de bulbis^ bulbinse. CAJX.

; Rafficae laudes longu eft exequficu 8i Chriiyppus medicus priuatim uolumen ei di.

; cauerit p fingula mebra hois digeftu:&: dieuches. Ante oes aut pythagoras:& Cato a
f peius celebrarint.Cums fentetiam uel eo diligentius perfequi par eft:ut nofcafq me.

~Ar

'A-Ui

p'

LIBER.

didna afus fit annis fexcentis.In tres fpecies diuifere eam gracd antiquiffimitCrifpawqua felini
da uocauerunt a fimilitudine apii folio^iftomacho utileialuuro modice moliente. Altera leam
latis foliis e caule exeuntibus. Vnde cauloden quida uocauere:nullius in medicina momeaTer
tia eft proprie appellata crambe:tenuioribus:foIiis:& fimp!idbus:denfiffimifcg amarior: fedeffi
caciiTinaa.Cato cnfpam maxime probat:dein laeue grandibus fohis:caule magno. Prodeffe tra,
dit capitis doloribus:oculojj4 caligini.fcinrillationibufqjmel ftomachi praecordiis. Crudam ex
aceto Si roelle:coriandr.>:rura:menta.Laferis radicula fumpta acetabulis duobus matutino.Ta'-
tamq$ efle uim:ut qui terant haec ualidiores fieri (e fentiant.Ergo uel cu uino trita forbeda:ue!
ex olei intin&u (ummedam.Podagrse autemorbifcj articulariis illini cum rurae coriandri & (alis
mica ordei farina. Aqua quoqj eius deco<fta:neruos articulofqj mire iuuari.Si foueantur uulne.
ra Si recentia Si uetera.Etia carcinomata quae nullis aliis medicametis lanari poflint. Foueripri
us aqua calida iubet;& bis die trita iponi.Sic et fiftulas:iuxata:& tumores euocari: quseq? diTca/
ri opus fit:in fomnia et uigilialqs tollere decodtero fi ieiuni edant q plurima ex oleo 8i fale.Tor.
mina fi deco&a ite^ decoquatur:addito oleo:& fale:cumino po!eta.fi ita fumatur fine panerma
gis profuturam. Inter reliqua bilem detrahit per uinum nigrum pota.Quin di urinam eius qui
brafiicam efitauentialTeruari iubetxalefaClamqj neruis remedio efle, Verba ipfius fubiiciam ad
exprimenda fentenria. Pueros pufillos fi Iauesillaurina:nunquadebiles fieri. Auribus quoqj ex
uino fu ccum b radica: tepidu inftillari fuadet.Idcj etiam tarditai audientju prodelTealTeuerat.
Et im petigines eade fanare fine ulcere.Graxoji quoq? opiniones iam di Catonis caufa poni ro
uenit in iis duntaxatrquac ille praetermifit.Biles detrahere non perco&aro purant.item aluu fol
uere.Eandeq; bis codhm fiftere. Vrno aduer(ari:ut inimicam uitibus. Antecedere in cibis caue/
ri ebrietatem. Poftea fumpta crapulam difcuti.Hunc cibu di ocuiope claritati conferre multum,
fucco uero crudae angulis uel rantu tadhs cum attico melieiplurimu. Facillime cocoqui. Cibotj
eo fenfum purgati.Erafiftrati Ichola clamatinihil efle utilius ftomacho:neruifque.ldeo paranti
cis:SC tremulis dari iubet:Sd Unguine excreantibus»Hippocrates coeliacis dyfemeriris bis coda
cum iale.Ite ad tenafmon Si renum caufas.Ladis quoque ubertate puerperis hoc cibo fieri iudi
cans:& purgationem foeminis.Crudus quidem caulis fi edarurrparrus quoque emortuos pelli.

^Apollodorus aduerfus fungosi uenena femen aut fuccum bibendu cenfet.Philiftion opifihoto
** nicis fuccu ex laede caprino cu fale 8i melle.lnuenio 8i a podagra liberatos edendo esbdecodx»
ulfplenids que ius bsbedo.Hoc di cardiacis datu:3d comitialibus morbis addito fale.ltem foleneticis in ui¬
no albo p dies.xl.i&ericisinecno 8i phreneticis crudae fuccum gargarifiandum bibendumqj de
monftrat.Cotra uero fingultus cu coriadro:& aneto:& melle:ac pipere: & aceto.lllita quoque p
defle inflationibus ftomachi.Ire ferpemiu idibus:& fordidis ulceribus:ac uetu(lis:uel ipfa aqua
cum hordeacea farina.Succu ex aceto uel cum faenogrceco.Sic aliqui 8i articulis: podagris im.
ponut.Epinytdidas ac quicqd aliud ferpit in corpore: impofita leuat:item repentinas caligines.
Has di fi maditur ex aceto.Sugiilata uero 8i alios liuores.pura illita: lepras & pforas cum atomi*
ne rotando ex aceto.Sic& fluentes capillos retinet.Epicharmus teftiu di genitalium malishac
utiliflime imponi aflerit.Efficadus eande curo faba trita.item conuulfis cum ruta.Contraardo
rem febriu:& ftomachi uitia:& ad fecundas: Et muris aranei morfus foliola arido^ farina alter
utra parte exinaniuit. Ex omnibus braffleae generibus fuauiffima eft quima 8i fi inutilis habef:
difficilis in coquendo:& renibus contraria. Illud quoque non eft omirtedu:aquam decodtae ad
tot ufus laudata fetere humi effafam.Stirpiu braflicae arido^j cinis inter cauftica intelligif . Ad
coxedicu dolores cu adipe uecufto. At cum lafere Si aceto in uicem pfilothri euulfis illitus piitsr
nafei alios prohibet. Bibitur Si cum oleo fu b ferue faftus: uel per fe elixus ad couulfa:8£ ruptam,
tuslapfbfq; ex alto. hJulla ergo funt crimina braflic2?immo uero apud eofdem animae grauita»
tem facere. Dentibus 8i gingtuis nocere:& in aegypto pote r amaritudinem non eftutfiilueflris
fiue erratice immenio plus effedtus laudat Catotadeo ut aridae quoque farina in olfaaoriocoL
le<5a:uel odore tanta naribus rapto uitia ea^ graueolentiamque fanare affirmetiHacalu petre
am uocat:inimicifflma uino: qua peipue uitis fugiac. Aut fi non poflit fugere : moriaf. Folia ha >
betparua:rotund?:'aema:phnns oleris fimilioncandidior fatiua 8i hirfutior.Hac inflationibus
mederi.MelanchoIids quocg:ac uulneribus recetibo cu melle:ita ne foluaf an die feptimu.^Stm
rois: fiftulisin aqua contrita Chryfippo autftore. Er alii compefcere mala corporis:quae ferput:
nomas uocant.Item excrefcentia abfamere.Cicatrices ad planum reducere.Oris ulcera:& tonfil
las manducatam:5i codam fucco gargariffato cum melk:tolkre.Item pforas: &: lepras oeteres

VIGESIMVS

ipfias tribas partibus cu duabus aluminis in aceto acri ilIitis.Epicharmus fatis e ile eam contra
canis rabiofi ruor fum imponi. Melius fi cu lalere 8t aceto acri.Necari quoq: canes ea fi detur ex
carne.Semen eius toftam auxiliatur contra letpetesifungorumcp uenena.ln tauri fanguine folia
co&aifplenecicifcg in cibo data & cruda illita cu fulphure & nitro profunt.Itero mamarum du.
ridx.Radicu cinis uuae in faucibus tumeri tadtu medef .Et parotidas cu meile illitus reprimit,
ferpenriuro morfus fanat. Virium brafficae unum 8t roagnu argumentu addemus 8t mirabile;
Cruftse fi occupent intus uafa oia in quibus aquae feruent in tm ut non fit eas auellereifi brafl j.
ca in iis decoquatur :abfcedut.Inter filueftres brafiicas 8i lapiana eft: pedalis altitudinisihirfutis
foliis: napi fimillimis nifi candidior e flet flore.Coquitur in cibo. AIuu leniter emollit. Marina
braflioa uehementiHime ex ofbus aluum ciet.Coquitur propter acrimonia cum pingui carne:
ftomacho ini miciflima.Scy Harum in medicina alba efhquae mafcula fcemina nigra. Scylla quae
candidiffima fuerit: utiliffima erit.Huic aridis tunicis direptis:quod reliquu e uiuo eft confutu
fufpenditur lino modicis interuallis.Poftea arida frufla in cadu aceti q afperrimi pedentia im.
merguntur: ita ne ulla parte uas contingant.Hoc fit ante folftitium diebus, xlpiii.Gypfo deinde
oblitus cadus ponif fub tegulis totius diei Iole acripietibus.Poft eu numepj dierum tollif uas.
Scylla eximitur. Acetum tranffunditur.Hoc clariorem oculojg aciem facit. Salutate eft doma,
chi laterumqj doloribus parum fumprn binis diebus.Sed tanta uis eft: ut auidius hauftutn ex.
tin&ae alae momento aliquo fpeciem praebeat. Prodeft 8i gingiuis:& dentibus uel pet fe coman
dacata.T ineas &t reliqua uetris aialia pellit:ex aceto 8i meile fumpta.Linguae quoqj reces fubie.

<fta prseftatme hydropici firim fentiant. Coquitur pluribus modis:in olla quae coniiciaf in cliba
num-.aut furnum: uel adipe aut luro illita:aut fruftatim in patmis.Et cruda liccatur:deinde co.
ciditur.Coqmt u r qj in aceto.T um ferpetiu ictibus iroponif .Tofta quoqj purgatur: 8t medium
eius iterum in aqua coquif . Vfus fic coda: ad hydropicosiurinam cienda tribus obolis cu mei
le 8£ aceto potae. Ite fpleneticos 8t ftomachicos fi no fentiant ulcus:quibus innatet cibus. Ad tor
mina:regios morbos xuffim uetere cu fufpirio.Difcutit & ex foliis ftrumas:quadrinis diebus fo
luta.Furfures capitis 8C ulcera manantia illita ex oleo coda. Coquif 8i in meile cibi gratia:maxi
me uti codionem facias.Sic St interiora purgat.Rimas pedum lanat in oleo coda:& mixta refi
na.Semen eius lumbojje dolori ex meile imponitur. Pythagoras fcyllam in limine quoq; ianuae
fufpenfim malope medicamento^ introitum pellere tradiriCaeteru bulbi ex aceto St fulphure
uulneribus in facie medentur.Per fe uero triti neruo^ contradione.Et ex uino porngines.Suc
cum cu meile canum noorfibus.Eraliftrato placet cu pice.Sanguinejn idem eos fiftere tradit illi
tos cum meile. Alii fi e naribus fluat: coriandru & farina adiiciut.Theodorus 8i lichenas ex ace.

' to bulbis curat.Ec erumpentia in capite cu uino auftero aut ouo :8t bulbos epiphoris idem illi.
nir;& fic lippitudini medetunaeque uitia quae funt in facie eo$i rubentes: maxime in fok illi..
ris cum meile 8i nitro emendat.Lentiginemtcu uino aut cu cumino codis. Vulneribus quoqj
mire profunt per fe. Aut ut Damion ex mulfo: fi qnro die foluanf.lilciem 81 auriculas fractas cu
rat:& teftium pitnitas.fn articulo^ doloribus mifcent farina, In uino codi uentri illiti duricia
pracordioje emolliur.Dylenteritjs in uino ex aqua caelefti temperato danf. Ad conuulla intus
cum filphio pilulis fabae magnitudine. Ad fudore tuli illinunf . Neruis uttles .Ideo 8t paralyticis
datur.In pedibus qui funt ruffi ex his citifilme fanant cu meile 8t (ale. Venerem maxime mega
rici ftimalanr.Hortenfii partu cu fapa aut paffo fumpti.Silueftres interaneo^ plagasrSc uitia cu
filphio pilulis deuoratis fedant.Et fatiuoifc femen contra phalangia bibitur i uino. ipfi ex aceto
illinuntur cotra ferpentium idus.Semen antiqui bibendu infanientibus dabant. Flos bulboru
tritus crurum maculas: uarietatefq; igne fadas emendat. Diocles oculos hebetari ab iis putat.
Elixos affis minus utiles adiiciunt eflF:S; difficile concoqui ex ui unmlcuiu% naturse. Bulbine
graeci uocat herba pa racae foliis:rubicudo bulbo. Hsec tradif uulneribus mire utilis du taxat re uel
cenabus.Bulbus:que uoroitoriu uocant ab efFedu:folia habet nigra:aeteris longiora. uel

Deafparagis:&corruda:3£libyco:8£horminio. CA. X. ceis

Ttiliffimus ftomacho cibus(uttradif)afparagi:cumino qdem addito inflatioes fto.
machi coliq; difcutiut.iide oculis clamate afferfit: Ventre leniter moliunt.Pedoris
\St fpinse doloribus lteftinorucj uitiis ,p funt. Vino cu coquunf addito:ad lumbopi:

1 8t renu do!ores.Seme triu obolo^e podere parte cumini bibif:Venere ftimulat. Vd
nam dent utiliffime praeterq uefica exulcerat.Radix quocg plurimope pdicatione trita & in
oino albo pota calculos quoqj exturbat. Lumbo^ Qi renu dolores fedat, Quida ad uulux do.

\

parafs

porra.

UBER

forem radice eum uino dulci propinant.Eade in aceto decodta eotra elephantia proficit. Afpa,
rago trito cu oleo perunctu pungi ab apibus negant.Silueftrem afpagom aliqui corruda: aliqui
libycu uocanttattici horminiu.Huius ad fupradidta oia efficatior ais:8l cadidiori maior. Regia
morbu extenuat. Veneris ca aqua eo^: decodam bibi iubent ad hemina. Ad lde 8i femen ualec
cum aneto tritu.Ternis utruqj obolis datur.Et ad ferpetiu idtus fuccus decodtus. Radix qutxj
mifcetur radici marathri inter efficaciflima auxilia.Si (anguis per urina reddatur:(emen afpara.
gi Si apii 8i cumini ternis obolis in uino cyathis duobus quinis diebus Chryfippus dari iubet.
Sic Si hydropicis contrariu e (Te quis urinam moueat:docet.ltem ueneri. Velicae quocg nifi co.
«flum aqua.Si canibus detut:occidir eos.In uino decodbe radiris fuccus fi ore cotineatun denri
bus mederi. De apio & apiaftro:<SC heliofeIino:& oreo felino. CA. XL

■ Pio gratia uulgo eft.Naqj rami largis portionibus per rura innarant : & incodimetis
peculiare gram habedt. Praeterea oculis illitum cu mellerita ut fubinde fouearur fer.
uenti fucco deco<fli:aliifcg membrose. Epiphoris per fe tritu aut cum pane aut poleo
ta impofitu mire auxiliaf. Pifces quocg fi aegrotet in pifdnis : apio uiridi recreantor.
Verum apud eruditos no aliud erutu terra in maiore lententia^ auctoritate eft. Diftinguitur
fexu. Chryfippus foemina efle dicit crifpioribus foliis Si duris: craffo cau!e:fapore acri: & ferui.
do.Dionyfius marem nigrior em:breuioris radicis:uermiculosgignentem.Neutrum ad cibos
admittendurimo oio nefas.Nam id defun&oty epulis feralibus dicarum.Iplius quoq; uifas c!a
ritari inimicu.Caulae fceminse uermiculos gigni.loq; eos q ederit fterilelcerermares foeminafue.
In puerpiis uero abeo cibo comitiales fieri q ubera hauriut-Innocetiore tn ee mare . Eacjcaeft
ut iter nefaftos frutices danetur. Mama^r duriria impofiris foliis emollit . Suauiores aquas po.
tui incodtu pftat.Succo maxime radicis cu uino: Iumboig dolores mitigat.Eode iure inffillato:
grauitate auriu.Seme urinam riet:menftrua ac lecudos partus.Et fi fouearur femie decodo fog
gillata reddit eolori:cu qui albo illitu. Aut ex aqua codtu potu 03 renibus medetur.In frigida tri
tu oris ulceribus.Semen cu uino uel radix cu ueteri uino ueficae calculos frangir.Seme datur ex
^tribus cyathis ex uino albo^piaftru Hfginus quide melifTophylon appellat. Sed in cofelfada.

natione eft uenenatu in (ardinia.Contexenda.n.funt oia ex eodem noietapud grscos pendetn,
tfOIufatru quod hippofelinu uocant:aduerfa£ fcorpionibus.Poto femine rorminibus interaneis
rhedef.Itecg difficu! ratibus urinae feme eius deco&u ex mulfo potu. Radix eius 1 uino decoda:
calculos pellit Si luboija ac labris dolores. Canis rabiofi morfibus potu 8i illitu medef. Succus
■y-.kc cius algentes calefacit potusfQuartu genus ex eode faciunt aliqui oreoielinon palmu alto fimi

ce ac redo femine cumino dmik,V tinxM menftruis efFicax.Hdiofclino uis priuata cotxa ara.
neas.Sed de oreofelino foeminae purgantur e uino.

De perrolelino:& ocimo. CA. XII.

Lio genere petrofelinon quida appellant in laxis natum.Prarcipuom ad uomicasco.
clearibus binis fucci additi 1 cyathu marrubii fucci: atqj ira aq calidae tribus cyathis.
Addidere qda bulelino differes breuitate caulis a fatiuo S i radicis color rufFoeiufde
effedus.Praeualere contrafexpentespqtu & luumjfDcimu quocf Chryfippusgraui/
ter increpuit.Inutile efle dicens ftomacho:urinae: oculorum quocj claritati.Prseterea infamam
facere: 3C lethargicos:^ iorineris uitta.ldeoqs capras id afpernari.hoibus quoq; fugiendu celet.

/Adiiciunt quidam tritum fi operiatur lapide:(corpione gignete.Comanducatu Si in fole politu
uerrnes afFerrei&Iii uero fi eo die feriaf quifpiam a Icorpione qui ederit ocimu: fanari no po (Te.

N Quinimo tradunt aliqui manipulo ocimi cu cancris.x.marinis uel fluuiatilibus trito: couenite
nel hemit. ad eum fcorpiones a proximo oesOiodorus in emitericis et pediculos facere orimi cibum. Se.
titaeis alii cuta aetas alacriter defendi:. Nam id efle capras.Nec minus q mentam Si ruta Icorpionum terre
etnpericis. ftriutn idhbus marinoruqr uenenis mederi cu uino:addito aceto exiguo. V fu quoque copeitu
deficientibus ex aceto adoratu falutare efle.Irem lethargicis 8i inflamatfs refrigerationi:ilIitum
capitis doloribus cu tofaceo:aut mvTrteo:aut aceto.Item oculoje epiphoris impolitum ex uino;
Stomacho quoque efle utile: nflationes 8i rudtu ex aceto difloluere fumptu. Aluu fiflereimpo.
litum. Vrina ciere.Sic Si morbo regio:& hydropicis prodefle.Diftillationes eo coli & ftomachi
uel contra inhiberi.Ergo et coeliacis Philiftio dedit® cotflu dyfentericis:8C eotra pliftonicu. Aliqui 5: in
Pliftoicus tenafmo:& fanguine excreatibus in uino.Duriciacj prscordio^>:illinif mamis.Extiguit quoq
ladfis prouentum. Auribus utiliffimu:infantium peipue cu adipe anlerino. Semen tritu & hau.
ftum naribus fternutamenta:^ diftillationes capitis quoqj illitum. Vuluas purgat i cibo ex ace.

VIGESIMVS

to. Verrucas mixto ceramcnto futorio toIJit. Venerem ftimulat.Idecx} 51 equis afinift} admiflu
u tempore ingeritur.

De filueftri ocimo:& eruca:3<: nafturtio:&: ruta. CA. XIII.

Ilueftri ocimo uis efficacior ad eadeoia. Peculiaris ad uiria quae uomitioibus crebri
contrahantur, Vomicift} uuluae:contraqj beftia^ morius radix in uino eft efficacifli
tna||rucae femen fcorpionu uenenis:8d muris aranei medef.BeftioIas oes innafeetes
corpori arcet. Vitia cutis in facie cu meile illitum. Lentigines ex aceto.Cicatrices nt*

ulatrame.

to

gras reducit ad candore cum felle bubulo. Aiunt uerbera fubiturispotuex uino duritia quan*>
dam cotra fenfiim induere.ln condiendis obIoniis:tanta eft fuauitasiut graeci euzomon appella
uerint.Putant fubtrita eruca fi foueantur oculiiclaritate reftitui.Tuflim infanriu ledari. Radix
pus in aqua decodh:fra&a ofla extrahit. Nam de uenere ftimul&la diximus tria folia filueftris
f eruca finiftra manu decerpta:& trita in aqua mulla fi bibantu^E contrario nafturtiu uenerem
irimbet.Animu exacuit. Vt diximus duo eius genera aluu purgat. Detrahit bilem potu in aq.x.
denario^ pondo. Cu lometo ftrurois illitum opertut} braflica:praeclare medef. Altent eft nigri
nsiquod capitis uitia purgat. Vifum clarificat. Comotas mentes fedat ex aceto furoptu. Lienem
exui no potu uel cum fico.Tuflim ex melleili quotidie ieiuni fumanr.Semen ex uino omnia in*
teftinorum animalia expellit. Efficatius addito mentaftro. Prodeft 81 cotra fufpiria:& tulfim cu
origano & uino dulci.Pedtoris doloribus deco&um in ladfe caprino. Panes difeutit cum pice:
extrahiti} corpori aculeos.Et maculas illitu ex aceto.Cotra carcinomata: adiicitur ouo ij* albu.
Et 1 venibus illinitur ex aceto.lnfantibus uero e meile utiliftime.Seftius adiicit hoc ferpentes fu
garericorpionibus refiftere.Capitis dolores contritum:& alopetias emendare addito Sinapirgra
uifatera aurium trito impolito auribus curo fico.Dentium dolores infufo in auris fucco.PrunV
ginem& ulcera capitis cum adipe anferino. Furunculos concoquit cum fermeto. Carbunculos
ad fuppuratione perducitrS: rumpit. Phagedenas ulcerum expurgat cum meile. Coxendicibus
6 ( lumbis cum poleta ex aceto illinitur.ltem licheni.Item unguibus fcabris.Quippeinatura eius
ffcauftica eft.Opti mu autem babylonium.Silueftri uero ad omnia ea effedhis maior Jn praecipuis
'"autem medicam ibus ruta eft. Latiora fatiuae folia.Rami fruticofiorestSilueftris horrida ad efie
fiumeft:&ad omnia acrior.Succus exprimitur tula ea & afperfa modice aqua.Et in Pyxide cy*
priaalleruatur.Hic copiofior datus uenem noxiam obtinet. Macedonia maxime : iuxta flumen
anadmu.Mirumcg cicutae fucco extinguituradeo etiam uenenorum uenena funt.Quado cicu
tae fuccus prodeft manibus colligentiu rutam. Ceterum inter prima itnmifcetur antidotis prae*
cipues} galaciae.Qu icuncp autem rutaaur per fe aut pro antidoto ualet foliis tritis : & ex uino
fumptis.Contra aconitum maxime:& uilcum. Itero fungos fiue in potu deturtfiue in cibo.Simifi
modo contra lerpentium idusrutpote cum muftellae dimicaturae cu iis rutam prius edendo fe
muniant.St'duaIent&: contra fcorpionu idus;& araneorum:apum:crabronu: uefpa^j aculeos.
Etcantaridas:ac falamandrasicaniluerabiofi morfustacerabuli .mefira fi fuccus e uino bibirur.
Et folia trita uel comanducara imponuntur cu meile & fale:uel cu aceto & pice decodia.Succo
aeroperunflos aut et hntes negant feriri ab iis maleficiis. Serpetefq? fi uraf rutarnidore fugere.
Efficacillima tn eft filueftris radix cu uino fumpta:eande adiiciunr eff/caciore ee fub diuo pota*
Pythagoras & m hac mare minoribus herbaceiqj coloris foliis a foemina difcreuinet latioribus
foliis & colore.ldeq; oculis noxia putauit fallotqria fculptores:& pieftores hoc cibo ututur ocu*
Io$i.ca.Cu pane quocp uel nafturtio lariuaetatqj filueftris ppter uifum. Vt aiut multi: fuccoeiuS
cu meile attito inundb dilcuilerunt ca!igines:uel cu lafte mulieris puefu enixae: uel puro lucco
angulis oculoje tabhs.Epiphoras cu polenta impofita.Lenit aute capitis dolores pota cu uino:
aurcdaceto:&: rofaceoiilita.Si uero fit cephalea :cu farina hordeacea uel areto.Eade cruditates
difcurmmox inf!ationes:dolores ftomachi ueteres. Vuluas aperit.Corrigircj conuer las illita in
meile toto uetre & pedore.Hydropicis cum fku:& decodte ad dimidias partes potat} ex uino:
fic bibitur Si ad pedoris dolores laterut} 8i lubo^.TufTestfufpiriarpulmonuiioane^trenum ui
tiaihorrores frigidos.Ad crapulae grauedines:Decoquunf folia poturis.Er in cibo uel cruda uT
decoda conditaue prodeft.Item torminibus in hylbpo decoda.Et cu uino.Sic 8t fanguinem fi
lbtinteriorem:6d narium inditatfic 8i collutis dentibus prodeft. Auribus quot} i dolore fuccus
mfundifcudodito ut diximus modo. E filueftri uero contra tarditatem & fonitum cu rofaceo
oel cu laureo oleotaut cumino & melle.Iuccus 81 phreneticis ex aceto tritae inftillatur in tepora
& cerebrum. Adiecerunt aliqui 8i ierpillum:& lautum illinentes capita 8i colla.Dederunt 8L les»

u iii

udhafiac,

■xzMiios-^

LIBER

■ thargicisex aceto olfadendum.Dederunt & comitialibus bibenduidecodae fuccum in cyathis
quattuor ante accefliones:quaje frigus intolerabile eft.Alfiofifqj cruda dari i cibo.Vrinaquccp
uel cruenta pellit.Foetninaj* et purgatioes:fecudaf(j:et emortuos partus: ut Hippocrati uidef:

’ ex uino dulci nigro pota-.itacjj illita 8i uuluaje ca et fuffire lubetDiocles 8i cardiacis iirpcitej
aceto 8i melieicu farina hordeacea.Et contra ileu decoda farina in oleo ac uelleribus collecb,
f 1 Multi uero8£ contra purulentas excreationes ficcae drachmas duastfulphuris unam 8i dimidii

^ fumi cenfent. Et cotra cruentas ramos tres in uino decodos.Datur & dyfenteriris cu cafeo i ui.

tres uncias: olei libraiuiniq? fextario illinif . Cu oleo codis foliis partibus quas frigus adufferit.
5i urinam mouet(ut Hippocrati uidefjmiig eft quofda dare uelut inhibentem potui contra in,
continentiam urinae. Pforas 8i lepras cum meile 8£ alumine illita emendar.Ite uitiliginesiudm,
gas:ftrumas:& limilia cd hirdno ac taurino feuo & adipe fuillo. Igne facru ex aceto 8i cieo : ud
piimythio.CarbuncuIu ex aceto. NonuIIi laferpittum una illini iubentrfine quo epinyclidaspa.
ftulas curant.Imponunt & mammis turgentibus decodam:& pituita eruptionibus cum cara,

~ ’ .r' < Teftium uero epiphoris cum ramis laureae teneris:adeo peculiari in uifceribus his effedu:utfil.

ueftri ruta cu auxungia ueteri illitos ramices lanari prodat.Frada quocj mebra femine tritocd
csera ipofito.Radix rutae:fanguine oculis fuffufurS! in toto corpore cicatrices:aut maculas illita
'■'z'1emedat.Ex reliquis quoqpquae tradurur:miru:eft:cu feruente rutae natura efie conueniat.Fafci,

ael illa

culu eius in rofaceo decodu addita uncia aloes perundis fudore reprimere. Iteq? generationes
ipediri hoccibo.ideo gfluuio genitali datur:8d uenerem crebro gfomnia imaginalibus. Praca
uendu eft grauidis abftineant hoc cibo.Necari.n.partus inuenio.Eadem ex ox bu siatis: qdrupe
dum quoq; morbis in maximo ufu elhfiue difficile fpirantibus:fiue cotra maleficorum anima
lium idus infufa per nares exuino:aut 6 ianguifugam exhauferic;ex aceto: & quocucjinfimili
morborum genere.

De mentafho:& menta:& pulegio^ nepeta^ de cumino. C & XIIII.

is ntaliruro filueftris menta efhdifferens lpecie folio^ quali figura ocimi: pulegii co,
lore.Propter quod quida filueftre pulegiu uocanr.His comanducaris 3t impofitis fa,
nari elephatiam:ficut magni Popeii state fortuito cuiufda experiroeto ppter pudo,
rem in facie illita copertum eft.Eadem illinunf bibunturq? aduerfus fcoiopedras:&

ferpentium idus drachmis duabus in uini cyathis duobus. Aduerfus fcorpionum idus cu fale
oleo 8t aceto.ltem aduerfus Icolopandras ius decodi.Aduerfafcj ola uenena feruantur folia ari
da ad farinae modu.Subftratu uel accenfum fugat Icorpiones. Potum fbeminas purgat a partu:
fed partus necat.OrthopnoidstorrninibusicoIericis efficaciffimu.item lumbis.Podagrisimpo
fitum.Succus auribus uermiofis inftillatur.In regio morbo bibitur.Strumis illinitur. Soniaue.
neris ihibet. Tineas pellit ex aceto potum, Cotra prurigine ex aceto infundif capiti in fole.Mtn
tae iplius odor animum excitat:^ fapor auiditate in cibis.Ideo in mammale mixtura familiares
ipfae accefleretut coire: denfereqj lac no parianf. Quare ladis porioibus addif:ne huius coagula

ri nnrn n-racmlpnf .Osra in ari fV mnlfo eadem ni rpfiHprp-A' (renerarini rrpHifTnhiVriin crpmra.

ti potu ftragulenf .Data in aq & mulfo eadem ui refiflere:& generatioi credif.-cohibedo genita,
lia denfari. Aeque maribus ac foeminis:fiftit languinem:# purgationes foeminaje inhibet.Cum
amylo ex aqua pota coeliacorum impetus.Syriatio 8C uomicas uulus curauit: ille & iocinerum
uitia ternis obolis ex mulfo datis.ite languine excreantibus in lbrbitione.Vlcera in capite infan
tium mire fanat. Arterias humidasiiccat.Siccas aftringit.Pituitas corruptas purgaun mulfo Si
aqua. Voci fuccus fub certamine utilis dutaxat:& q gargariflatur uua tumere adieda ruta 5; co
riandro ex lade.Vtilis & contra ronlillas cu aluminedinguae alperae cum melle.Etcouulfa itus
per fe uitiifcg pulmonis Singultus & uomitiones fidit cu lucco granatiiut Democritus mofirat.
Recetis fuccus:nariu uitia:Spiritus fubdudos emedat.Ipla trita choleras in aceto qdepota.$an
guinis fludiones intus.llleu et impolita cu polenta:& fi mamae tendanf. Illinitur 8i tpibusi ca¬
pitis dolore. Sumif 8i cotra fcolopandras:&: icorpiones marinos:& ad ferpenres. Epiphoris illi¬
nitur 6i ofbus in capite eruptioibus.ite ledis uitiis.Impetigines quoc^iuel fi teneaf tm: jahibet.
Antibus cum mulfo inftillaf . Aiunt 8i lyeni mederi ea in horto gudatatita ne uellaf : fi is q mo-
morderit:dicat fe lyeni mederi g dies nouem .Aridae quocj farinae tribus digitis apphenfam:K
flomachi dolore fedare in aqua: 81 fimiliter alperfa in potionem uentris afalia expellere Magna
( foderas cu hac ad recreados defedos aio pulegio cu furculis fuis i ampullas uitreas aceti utnfcj
deiedi%,Qua de caula dignior e pulegio corona uertigini: q e rpfis cuhiculis noftrispnunaa

ViGESIMVS

ta eft.Na & capitis dolores fmpofits dicitur leuare.Quin &rofariu capita tueri cotra frigerum

aftufqj iniunam:& ab fici traditur.Necg aeftuare eos:qui duos e pulegio furculos impofitos au,

nfaus in fole habeant.II linitur eria m doloribus cu polenta &aceto.Faemma efficatior:Eft aure

hsc flore purpureo:Mas candidu habet.Naufeas curo fale & polenta in frigida aqua pota faba*

bet.Sic 6C pedoris ac uentris dolore.Stomachi autem ex aqua interdfiones fiftit: & uomitiones uel item ro

cum aceto aluu foluir fale adierio in polenta, inteftino^ uitia meile decoria & nitro* fanat. Vri> fiones

nam pellit ex uino:S; fi amineufit:& calculos 8i interiores oes dolores. Ex meile 8i aceto fedat ueluinons

menftruatSC fecundas: Vuluas conuerfas corrigit.Defunrios partus eiicit.Semen obmutefcenri, gro

bus olfariu admouef. Comitialibus in aceto cyathi menfura datur.Si aquae fafalubres bibedae

finr: tritum infpergatur.Salfitudines corporis:fi cu uino tradaf rminuir.Neruojjt ca 5i in contra-

chone cum fale 8C aceto 8£ meile cofricatur opifthotono.Imbitur ad ferpentiu irius decorium.

Ad fcorpionum in uino tritum:maxime quod in ficcis nafeitur. Ad oris exulceratioesrad tuffim

efficax habetur.FIos recens incenfus pulices necat odore.Xenocrates pulegii ramu lana inuohi

tum in tertianis ante acceffione olfariandum dariraut ftragulis fubiict:&: ita collocari aegru iter

remedia tradit.Silueftri ad eadem uis efficatior eft: quod fimile eft origano minoribus foliis cf

6riuu:& a quibufclam didamus uocaf.Guflatum a pecore capri% balatum cocitat.Vnde qui,

dam graeci litteras mutantes blechon uocauerut. Natura tam feruens tft:ut illitas partes exulce

ret.Tufii inter fridiones fricari ante balnea couenit:& ante acceffionu horrore conuulfis:& tor ucl iperfri,

minibus. Podagris mire pdeft.Epaticis cum meile 8i fale bibendu datur. Puimonu uiria excrea dione

bilxa facit. Ad lyene cum fale utile eft: 81 ueficte:& fufpiriis:8£ inflationibus decoriu fucco aequa

liter: & uuluas corrigit:5i cotra fcolopendram terreftrem uel marina. item fcorpiones. Priuariqj

ualet contra oe morfum. Radix cotra increfentia ulcera recens potentiffima. Arida uero cicatri,

abus decorem affert.lte pulegio e neperaeqj fbcietas.Decoriae enim in aqua ad tertias difcutiut

frigora. Mul ieru c$ menftruis prolunt.Et aeftate fedant calores.Nepeta quocj uires contra ferpe

tes habet.Fumu ex ea nidore^ fugiunt:qua 8i fubflernere in metu obdormituris utile eft.Tufa

aegilopys imponitur:5C capitis doloribus reces cu tertia parte panis temperata aceto tliinif.SuC'

cus eius inftillatus naribus fupinis profluum (anguinis fiftit.Item radix cu myrti femine \ paflb

tepido gargari flata anginis medetur^uminu filueftre eflr praetenue quaternis aut qnis foliis ue£ Q n

luti ferratis.Et in fatiuo magnus ufusin ftomachi pripue remediis. Difcutit pituitas 8i inflatio,

nes.Tritum 8t cu pane fumptu uel potu ex aqua umoq? tormina quoqj : 8i inteftinoiji dolores*

Verutamen oem pallore bibentibus gignit.ita certe ferunt.Portii latronis dari inter magiftros
dicendi adfedores fimilirudtne coloris ftudiis cotra aemulos imitatosr&pauloanteluliuuindi uel afferto
cem aflertore illum a Nerone libertatis captatione teftamentis fic lenocinattr.Narium fanguine res
paftilhs inditum:uel ex aceto recens fiftit. Et oculo^e epiphoris per fe impofitu tumentibus cu
mellepdeft.Infantibus imponi in uentre fatis eft. Morbo regio in uino albo a balneis:daf.

De cumino aethiopico:5i de cappari:& de ligufticoffiue panace. CA. XV.

Ethiopicu cuminum maxime in pofca illinitur cum meile. Africano priuatim Urinae
incotinentia cohiberi putat.Satiuu datur 8i ad iocineris uitia toftum tritu in aceto»

Item ad uerngine.iis uero quos acriore ui urina mordeat in dulci tritu uino. Ad uul

_ uarum uitia in uino.Prseterq$ itrpofiftis uelfere foliis teftiu tumoribus toftu trituqj

cum meile aut rofaceo 5C caera.Silueflre ad oia eadem efficacius. Praeterea ad ferpentes cu oleo:
ad fcorpionesrad icolopendras.fiftit 8i uomitionem naufeafcj ex uinoiquantum apprehedetint
tres digiti. Propter colum quoqj bibitur.Illiniturqp uel penicillis feruens: uel aftringitur fafeiis.
Srrangulationes uuluac potum in uino aperit tribus drachmis in tribus cyathis uini. Auribus in
ftillatur ad fbnitustatcg tinnitus cum feuo uituiino uel meile, Suggillatis illinif cu meile: & uua
pafla & aceto.Lentigini nigtac ex aceto.Eft cumino fimillimu quod graeci uocat ammi. Quida
uero aethfopicum cuminum id ee exiftimat.Hippocrates regni appellat: uidelicet qa efficatius f
zgypto mdicauir.Plericp alterius naturae i totu putat:qm fit exilius 8i cadidius. Similis aute 8C
huic uius.Nam 3C panibus alexandrinis fubigif”:8£ cu alimentis interponitur. Inflationes & tor,
mina difcutit. Vrina 8C menflrua ciet.SuggilIata & oculo^e epiphoras mitigat. Cutn lini femine
fcorpiomi itrius in uino potum drachmis duabus.Priuaumtj ceraftajt cum pari portione myr ,
rhae.Colorem quoque bibentium fimiliter mutat in pallorem.Suffitum cum uua paffa aut refi,
na uuluas purgat.Tradunt facilius conripere eas:quse odorentur id per coitum. De cappari fa,
tis diximus inter peregrinos ftutices.Non utendu trafmarino.Innocetius italicd eft.Ferut eos q

u iiii

LIBER.

oel indefce
Cone

quottfdie id edutjparalyfi nopiclitari nec Iyenis doloriba. Radix eius uitiligies albas tollitifi tri
tx in fole fricentur.Spleneneis pdeft in uino pora.Radicis correx duabus drachmis depro baL
neaji ufu.Ferunrqj trigintaqncg diebus p urinam Si aluu totu lyene emitti. Bibiturin lumbogj
doloribus ac paralyfi.Dentiu dolores fedat tritu ex aceto leme decodu:utl maducara radix.ln»
fundif auri ii dolori decodtu oleo. Vlcera quae phagedenas uocat folia 8i radix reces cura meile
fanant.fic & ftruroas difiurit radix. Parotidas uermiculofq^ coda in aqua: iocineris quoc$ malij
medef.Dinr 8i ad tineas in aceto 8i melle.Oris exulcerano^s in aceto decocfti tollit, (tomacho
inuriles efle inter auctores c5uenit.Ligufticu aliqui panace uocant:ftomacho utile ed.lteracot»
uullionibus 8i inflarionibus.Sunt 8 i qdam q cunilam bubulam appellauerut uti diximus falfo,
De cunila: origano:culinagine cunila molli libanotide. CA. XVL

' ' Vnilae pter fatiua plura funt in medicina gna.Quae bubula appella^leme pulegii ha

ber:utile ad uulnera comanducaru impolituqjmr qnto poft die illuaf. Cotra f rpen
tes quocg in uino bibiCac tritum plagse imponif. Vulnera ab iis facta per frica ni". Ire
teftudines cu ferpentibus pugnaturae hac fe muniut.Quidaqj in huc ufum panacem
uocant.Sedat 8i rumores & uiriliu mala:ficca:uel foliis tritis in omni ufu mire cogrues ex uino.
Efl: alia cunila gallinacea appellata a noftris:a grecis origanum heracleoricu.Prodeftoculistrita
addito fale.Tuflim quocjj emedanSi locine^j uiria.Latejsc dolores cu farina oleo 81 aceto:! for.
bitione remperata.Praecipue uero ferpentiu morfus^Ternum genus eft eius:quae a graecis mafca
Ia a noftris cunilago uocaf:odoris foedi:radicis hgriofa::foiio alpero.Vires eiusueheroetiltimai
in oibus iis generibus earu tradunt.Manipulo quoque eius abiedto:oes et a tota domo blattas
couenire ad eam.priuatim aduerfus fcorpiones ex pofca pollere.T ribus foliis ex oleo perundo
homine fugari ferpentes. e contrario qua: mollis uocatunpilofioribus foliis ac ramis & aculea.
tis. Trita mellis odorem habet digitis tactu eius cohaerentibus. Altera thuris: quam libanotide
appellamus.Medetur urraqs contra ferpentes ex uino uel aceto. Pulices etiam contritae cu aqua
fparlae necant.Satiua quocg fuos ufus habet.Succus eius cu rolaceo auriculas iuuat. Ipfaad idus
bibitur.Fit 8i ex ea motana ferpilio fimihsiefficax cotra ferpetes.Vrinam mouet.purgat&apar
tu mulieres. Concoctione mireadiuuat:# ad cibos auhditatem. Vtraqguel in cruditate leiunisl
potione afpera.Luxatis quoqj utilis. Cotra uelparu 8C files Jflus ex farina hordeacea:# pofca uti.
Iiffima.Libanotidis alia gna fuis dicentur locis.

De piperittSi origano: Si onituprafioiSi tra gorigano:5i hetacliotSi JepidioiSide git:fiue mehn
thio:Si anifo. CA. XVII.

Iperitisiquam Si fifiquaftrum appellauimustcotra morbos comitiales bibitur Catto,
re taliter demonftrante.Caule rubro Si longo:denfis geniculis: foliis laun: femine al.
bo::enui:guftu piperis. Vtilis gingiuis:deubus:oris iuauirati:8i rudibus. Origanum
quod in lapore cunilam aemulaf(ut dixirous)pluragenera m medicina habet:# oni.
tin uel prafion appellant non difiimile hyfopo.Priuatim t ius ufus contra torfiones (tomacbii
tepida aquai&crudirates.Contra araneos: fcorpioneiqj in uino alboi Luxata Si incufla m aceto
Si oleo 8i Iana^Tragoriganon fimilis eft ierpillo iilueltn. Vrinam ciet Tamores difcunt con-
tra uifcum potum uiperaecg ldtum efficacifTimumiftomachocjj acida rutftann Si pcordiis. Taf.
flentibus quocg cum meile datur:8i pleureticis:8i penpneumonici^Heraclium qao<$ rria gene
ra habet nigrius latioribus foliis glutinofam. Alce^» exilioribus mdliibufqj fanfuconodiflimi.
le-quod aliqui prafion uocare malunr.Tertium eft inrer haec medium : minas q caetera efficax.
Optimumaatemcrericum:Naro8iiucundeoIet.Proxiraum irnyrneum. Deinde heradeoncu
ad potum utiIius:qaod onitin uocant.Communis aure ufus ferpentes fugare. Percuflisefuida.
re decodtu. Potu urinam ciere.Ruptis couulfis mederi cu panacis radice . Hydropicis cum ficu
aur cum hyfopo acetabuli men furis decodtu ad fextam.ltem (cabiem:prurigmem pforasindfr
cefluone balnearum Succus auribus infunditur cum ladte mulieris. Tonfiihs quo<$ # uuume.
detur. Opitis ulceribus. Venena opiiSi gypfi extinguit decodtu:fi cum cinere Si uino bibatur;
Aluu mullit acetabuli mefura.Suggillaris illinif.lte denu dolori- qbus et 8i cadore fadtcurod
le Si nitro.Sanguinem narium fiftit. Ad parotidas decoquitur cu hordeacea farina. Ad attenas
algas cu galla Si meile terif.Ad lyene folia cu meile Si fak Craffiores pituitas & nigras extenuat
coitum cu aceto 8i fale fumptum paulatim. Regio morbo tritum cum oleo i nares infunditur.
LaTi perunguntur ex eo: ita ut ne uenter attingitur. Epinydtidas cu pice fanat. Furunculos ape.
iit ui m fico tata, Strumas cum oleo 8i aceto;# farrna hordeacea. Latens dolores com fico illi.

VlGESIMVS H7

rom.FIadhones {anguinis fn genitalibus tufam ex aceto illitum.ReliquiaspUTgationum aptu.
Lepidium inter urentia incelligttur.Sic Si in facie cutim emendat exulcerando : ut tamen caera
& tofaceo facile {anetur-Sic lepras Si pforas tollit femper facileick' cicatricum ulcera, Tradunt in
dolore dentium adal.igatum brachio qua doleat:compefcere doloreraiGit ex graecis aiu mela.
thion:alii mela (per mon uocant.Optirmi q excitatiHimi odoris:6l q nigerrimum.Medetur ier.
Pentium plagis Si lcorpionum.lllim ex aceto Si meile reperio.incenfo<$ ferpenres fugari, Bibif
drachma contra araneos. Dithlla cione narium difcutic tufum i lintheoio olfadum. Capitis do#
lotes illitu ex aceto:3i infufum nanbus.Cu Irino oculoijc epiphoras & tuores.. Detiu dolores co
6u cu aceto. Vlcera oris tritu aut comaducatu.lte lepras di letigines ex aceto. Difficultates fpira
dnaddito uino potu. Duriaas tuorefqs uetercs:Si fuppuratioes iliitu.Lac mulieri augeucotinuis
d;ebus lumptu.ColIigif luccuseius ur hyofcyami.bimiliter largius uenenum eft qd miremuncu
femen gra lftime panes etiam condiat. Oculos quoq$ purgat. Vrmam St meltrua ciet.Quinfmo
lintheoio illigans tantum granis.xxx.flcundas trahi r^perio. Aiunt Si clauis in fidibus mede#
n tritum in urma.Culices luffitu necare.item mufcas.fct amfnm adueriiis fcorpiones ex uino bi
bitur:a pyrhagora inter pauca laudatum flue crudum fiue decodtu.kem uiride aridumue om#
nibustquae condiunfurrquecqj intinguntur deliderarum. Panis etiam crulhs inferioribus fubdi#
tum.Saccis quoque additur.Cum amaris nucibus:uina commendat. Quin ipfum oris halitum
iucundiorero facit. Fetoremque toilit manducatum matutinis cum fmyrneo Si meile exiguo.
Mox uino collutum uuitum luniorem pratftat.infomniu Ieuat fulpenfum in pulumo ut dormi
entes olfaciant. Appetentiam ciborum prceftat:quando id qUoque incer artificia deliciae fecere:
ex qao labor deiiit cibos pofcere.Ob has caufas quidam amcetum id uocauere.Laudatiflimum
eft creticum: Proximum regyptium.Hoc liguftici uice praedar in codimentis:Dolores capitis le#
uigat iiirfitum naribus. Epiphoris ocuiorum radicem eius tuiam imponit lollas. ipfum cu ero.
co pati modo 8i uinoiSi per le tritum cum polenta ad magnas flu£iones:extrahendaq; fiqua in
oculis inciderint Narium quoqj cardines cofumu lilirum ex aqua.Sedat anginas cu meik 8i hy
iopo ex aceto gargarilfatum. Auribus lfundirur cum rolaceo.Thoracis pituiras purgat tortum:
cum meile fumptum mdius.Cum acetabulo anili nuces amaras.1. purgatas tere in meile ad tuf-
lim-Facilliroe uero anili drachmae tres:papauens dure mifcetur meile ad fabae magnitudinem:
& ternis diebus fumuntur.Pracipuum autem eft ad ruchisiideo inflationibus ftomachi St in#
teftinoruro torroinibusiSi coeliacis medetur.Singukus 8i olfaertum decoCfum potumque inhi#
bec.Fohis decodfis digerit cruditares. Succus decbtfti cum apio olfadtus rternutamtnra Ihibet.
Potum fo nanum concitat. Calculos pellit. Vomitiones cohibet:8i praecordiorum tumores. Pe#
florum uitns: neruis quoqj quibus iuccin&um eftcorpusrutiliffiroum. Prodeft eius Si capitis
doloribus mihi lari fuccum cum oleo decodi.Non aliud utilius uentri:Si incertum putat, ideo
dyientericis:3i renafmis datur coftum. Aliqui addut Si opiu:pilulis in die ternis lupini magnicu
dme:Si in uim cyatho dduns.DieuchesSi ad lumborum dolores iucco ufus eft. Semen hydro#
picis Si coeliacis dedit ttirum cum menta. Verum 3i radicem ad renes.Dalion herbarius pturie
nbus ex eo catapiaima impofuit cum opio.Item uuiuarum dolori. Dedirque bibendum cu ane#
to parturientibus. Phrenericis quocg illinunt recens cum polenta.Sic Si infantibus comitiale ui#
tium: aut conrradtiones fentientibus. ?y - hagoras quidem non corripi uino comiriali m mana
hibentes.Jdeoque quampluumam domi feren Juui.Parere quoque facilius oIfa£antes.Et fta#
tim a partu dandum potui polenta afperia.Solimenes contra omnes duricias ex aceto ufus eft.
Eo di contra lafiitudmes in oleo decoquensaddito nitro.Semme eius poto : latfirudmis auxi,
lium uiatoribus {popondit Heraclides ad inflationes ftomachi femen tribus digitis cu caftorei
obolis duobus ex mullo dedit.Similiter ad uentris:aur inteftmorum inflatioes. Ec orthopnoi#
as quod ternis digitis prehenderit femimsitantundtm hyofcyami cum ladfe alinino.MuIti uo
micuns acetabula eius Si folia lauri decem trita ;n aqua bibenda inter ccenam fuadem.Stranga
lationes uuluae ii manduceturrSi linatur calidum: uel ii bibatur cum caftoreo in aceto Si me.le
fedac. Vertigines a partu cum (emine cucumeris Si lini pari menfura trinum digitorum uini a!#
bi cnbus cyathis difcutit.Cleopolemusad qrtanas trinis digitis ieroinis anili Si foemcuii ufus e
in aceto Si mellis cyath o uno.Lenit articulares morbos cu amaris nucibus illitum . Sunt Si qui
aipidum uenenis aduerfari naturam eius putet, Vrmam ciet:Sitim cohibet. Venerem ftimulat.
Cum uino (udorem leniter prseftat. Veftes quoque a uneis deftndit.Efficacius femper recens Si
quo mguus. Stomacho tamen inutile eft prsterq inflato.

LIBER

De arista St lagapemotSf de papauere albo 8t nigroi St quomodo luceas herbarum eollig»
das eft:Stde opio. __ CA. XV11I.

Netu quoqj rudius raouet:8t tormina fedar. Aluu fiftit.Epiphoris radices illinonf ex
aqua uel uino.SinguItus cohibet feme ferues olfadu.Sumptu ex aqua fedat crudita/
tes.Cinis eius uua in faucibus leuat. Oculos di genitura hebetat. Sacopeniu qS apud
nos gignif :1 totu trafmarino alienaf .iilud.n.ammoniaci lachrymse fimile fagapenio

uocaf. Prodeft late^ St pedoris dcloribusicouulfisiruffibo uereribaiexcreatioibuf^ipcordiojt
tumoribus.Sanat di uertigies:tremulos:opifthotonicos:lyenes:lumbos.'pfridi6es.DatnrStol&
dandu ex acetq.in ftragulatu uuluae.Cxteris 81 potu daf ;8t cu oleo ifricaf.Prodeft Si cotra ma
la medicametafPapaueris fatiui diximus gna:3t fpote nafcetis alia pmifimus.Sed fatiui albi calix
uel fuccus ipfe terif:8t bibit fomni ca.Seme elephatiis medef.E nigro papauere lapor gignif feapo Iciforot
Diagoras fuadeticu turgefeitiut lallas cu deflorefeit hora diei ferenuhoc eft cu ros in eo exarue
rit.Incidi iubent fub capite 81 calice.Nec ir\alio gne ipfum inciditur caput.Succus 8i hic; Si her¬
bae cuiufq; lana exdpif , Aut fi exiguus eftmngue pollicis aut laducis: 8i poftero die magis quod
inaruit.Papauerisuero largus denfaf:St in paftillos tritas in umbra ficcaf non ui faporiferamo:
ueji fi copiofior auriaf:et mortifera p fomnu:opion uocat.Sic fcimus iteremptu LiciniiCecin-
nae praetorii uiri patre in hifpania baiuli cu ualitudo impatibilis odiu uitae feciffet. Ite pleroftj
alios.Qua de ca magna cocertano extitit.Diagoras:St erafiftratus in totu danauereiut mortife¬
rum infandi uetates.Praetera qm uifui noceret: Addidit Andreastideo no protinus excecari eo:
qm adulteratur alexadriae.Sed poftea ufus eius no iprobatus e medicameto nobili.-qcfdiacodio
uccat. Semine quocg eius trito 1 paftillos e lade utuntur ad fomnu.Ite ad capitis dolores cu ro-
faceo.Cu his aurium dolori inftillatu.Podagris illinitur curo lade mulie^:Sic 8L foliis ipfis utu
tur ad facros ignes.Ite uulnera cu aceto.Ego tn danauerim collyriis addi. Multocg magis quas
uocant Iexipyretas:8d quafqj pepticas cceiiacas.Nigru tn in coeliacis uino datur. Satiuum omne
magis rotundat capita. At filueftri longum ac pufillum.St ad omnes effedus ualentius. Decoqf
& bibitur cotra uigiliasieademqj aqua fouent ora.Optitnu in ficris:8C ubi raro pluit, Cu capita
ipfa St folia decoquunf :fiiccus meconium uocaf :multum opio ignauior. Experimentu opii eft
ce! modus primu in odore.Smcaerum.n.perpeti non mos eft.Dein in lucernisiut pura luceat flama: ut extl
eft dum demu oleat.Qu a: in fucato no eueniunr. Accendif quoqydiffidliusiSi crebro extinguif ,

ul’puftulas Eft fincaeri experimentu St in aqua: quia nebula inatat. Fidum in pofca coit. Sed maxime mira
aeftiuo fole deprehedi,fincaerum.n.fudat:St fe di!uit:donec fucco receti firoile fiat.Mnefidesop
time feruari putathyoftiami femine adiedo. Alii in faba.

De empradico:6t caeratico;8t glaudo fiue paralio- 8t heraclio:fiue aphro:8t de diacodio:5t ti-
chymalo. CA XIX.

sNtet fatiua e St filueftria mediu genus:qd nifi I aruis eet:fpote nafeeref. Rhia uocaui-
8 mus 81 erraticu.Quida id decerptu .ptinus cu toto calice mandut. Aluu exinaniutca
Ii pita qnq$ decoda. In uini triba neinis pota fonu fadut.filueftriu unu genus caerantin

gjuocaf;nigri5:cubitali:altitudle:radice crafla:St corticofa caliculo lflexo : ut cornicula-
Folia minora St tenuiora c| exteris filueftribus:feme exile.Tepeftiuu eft meflibus. Aluupuigat
dimidio acetabulo i mulfo.Folia trita cu oleo argemas iumeto^» fanat. Radix acetabuli mefura
coda in duobus aquae fextariis ad dimidiasidaf ad lubo$d uitia St iocinens.Carbuculis medef
ex meile folia.Quida hoc genus glaucion uocat alii paralion.Nafdf.n.i afflatu maris: aut nitro
fo loco* Alteru eft in filueftribus gnibus heraclion:uocaf ab aliis aphron.Foliis fi pcul intuearis
fpem pafleje pfentantibusiradice in fumma terrae cute: femine fpumeo. Ex hoc lina fpledorem
trahut aeftate.Tudif in pila comitialibus morbis acetabuli mefura feminis i uino albo:uomitio
nes.n.facit.Medicameto;qd' diacodion 8t arteriace uocaf mtiliffimu.Fit at huius papauens:aut
cuiufcutj filueftris capitibus .cxx.in aquae caeleftis fextariis tribus biduo maceraris:in eade^ de
codisrdeide ficcatis:iterd<^ cu meile decodis ad dimidias ptes uapore tenui. Addidere poftea
drachmas fenas crod:hypodfthidis:turis:acaciae:St paffi cretici fextariu. Hac oftetanoelimplex
qde St antiqua illa lalubritas papauere 8t meile cSftat.Tertiu genus e hchymal6:meconauocan
alii archalion:folio Ieui:albo:capite magnitudinis fabae.Colligif uua florente.Siccaf in umbra,
Semen potum purgat aluu dimidio acetabulo in mullo. Cuiufcuncg aut papaueris caput uiride
uel ficcu illitum epiphoras oculopc lenit. Opium ex uino meraculo Ii protinus detur: fcorpionu
idibus refiftit. Aliqui hoc tantum nigro tribuunt:fi capita eius ud folia teramur.

VIGESIMVS Ifg

De portulaca fiuepepIio:&coriandro:& de attriplici. CA. XX.

nt St 8i por tulacatquam peplion uocant:non multum latiua efScacior.Cuias memora/

I biles ufus traduntur.Sagittarum uenena 8i ferpentium hemorroidu: Si praefigtu re v uelpfteru
jftringnpro cibo fumpra & plagis impolita extrahit.lte hyofcyamo poto e pafiocj ex/

I preflo fucco.Cum ipla non elhfemen eius fimili effedu prodeft. Refiftir 81 aquarum
cimsicapiEis dolorirulceribulque in uino tufa & impolita. Reliqua ulcera commanducata cum
tnelle ianat.Sic infantium cerebro imponitunumbUiccqs prociduo.In epiphoris uero ommu
fronte temporibufqj cum polenta.Sed ipfis oculis e lade & melle.Eadem li procident: prodeft
foliis tricis cum corticibus fabae.Puftuhs cum polenta Si fale Si aceto:ac caera.Et ulcera oris tu
tnotemqj gingiuarum comanducata cruda fedat.ltem dentium doJores.Tolillarum ulcera fuo
cus decoctae. Quidam adiecere paulum murrhae.Nam & mobiles dentes ftabilit comanduca.
ta.Cruditates fedat: uocemqp firmat:# litim arcet. Ceruicis dolores curo galla & lini femine di
tnelle pari menlura fedat. Mammarum uitia cum meile aut cimolia creta. Salutaris : 8i fufpi/
riofis femine cum meile haufto.Stomachum in acetariis fumpta corroborat. Ardentibus febri/
bus imponitur cum polenta.Et alias manducata refrigerat: etiam inteftina. Vomitiones fiftir.

Dpfenteriae 8i uomicis datur ex aceto: uel bibitur cum cumino. Tenafmis autem coda: 8i comi
tialibus cibo uel potu prodefl.Purgatiombus mulierum acetabuli menfura in fapa. Podagris ca
lidis cum lale illita & facro igni.Succus eius potus renes iuuar ac ueficas. Ventris animalia pel/
lit. Ad uulnerum dolores ex oleo cumpolenta imponitur.Neruorum duricias emollit. Metro/
dorus qui epitome xcop pi jotououjuli pojr fcriplit:purgationibus a partu dandam cenfuit.Ve
nerem inhibet: uenerifque fomnia.Praecoru uiti pater eft hifpaniae princeps: quem fcio propter
impatibiles uuae morbos radicem eius filo fulpenlam e collo gerere.-praeterq in balneis:# ita Ii/
beratum incomodo omni. Quinetiam inueni apud audores:caput inde litum diftiUationem
roto anno non ientire.Oculos tamen hebetare putatuilCoriandrum inter fiiueftria non inueni
tur.Predpuum tamen efle conftat ftatim segyptium.Wlet cotra ferpetium genus unum: quod
amphifbenas uocant. potum impofitumque. Sanat Si aliauulnera. Epinydidas puftulas tri/
tam.Sic 8i omnes tumoresrcolledionefq} cum melle:aut uua paffa.Panos uero ex aceto tritum*

Seminis grana tria in tertianis deuorari iubent aliqui ante acceffionem. Vel plura illini fronti.

Sunt qui Si ante folis ortum ceruicalibus lubiici efficaciter putent. Vis magna ad refrigerandos
ardores uiridi. VIcera quoque quae ferpunr; fanat cum meile uel uua palTa.ltem teftes:ambufta:
carbunculos:aures cum lacte muiieris:epiphoras oculorum:uentris Si lnteftinorum fludiones.

Semen ex aqua potum bibitur in .choleris cum ruta.Pellit animalia interraneopt cum mali pu.
nici fucco & oleo femen potum. "Xenocrates tradit rem miraro: fi uera eft: menftrua contineri
uno die:li unum granum biberint focminaeibiduo fi duo:# totidem diebus quot granaiumpfe

rint.M. Varro coriandro fubtrito cum aceto:carnem incorrupta aeftatae feruari putat^kriplex _

8i filueftre eft 3C fatiuum: accufatum a Pythagora tanq faceret hydropicos motbofqs regios 8i
pallorem.Coquicur difiticillime:ac ne in hortis quidem iuxta id nafei quicq nifi languidum cui
pauit. Addidere Dionyfius 8i Diocles plurimos gigni exeo morbos. Nec mfi mutata fepius aq
coquendum.Stomacho contrarium eife.Lenrigines Si papulas gignere.Miror quare difficulter
i italia id nafd tradiderit Solo finyrneus.Hippocrates uuluaiji uniis id Ifudi cd beta. Lycus nea
politanus cotra cacharidas bibedu dedit.Panos:furuculos inripieces:duriciasoes uel codo uel
-crudo utili: illini putat.Ite igne fac$i cu meile acero nitroqjififr podagris. Vngues feabros detr3
here dr fine ulcere.Sutrq in morbo regio dent feme eius cu meile. Arterias:# tofilias nitro addi/
ro pfricet-Aluu moueat.Codo autp fe aut cu malua:aut leticula cocirates uomitides. Silueftri
capillos tingux:<# ad fupradca utunt mediana.

De ma!ua:malopet& althea:& lapato:# oxylapato:# hyppoIapato:& bubalapato. CA. XXI.

BCotrario f magnis laudi b9 rrialua e utraqj & fatiua di fitueftris. Duo gna eaiji aplitu/
die folii dilcernuf .Maiore graeci maloptn uocat i fatiuis.AItera ab emolliedo uetre
dida putat malache.E filuettribusicui grade foliu 8i radices albae althea uocaf ab ex
celetia effedus: a qbufda ariftaIthea.Oe folu I quo ferunf piguius fadut. Huic cotra
oes aculeatos idus efficacior uis:pcipue feorpionu:uelpa^:firoilium<j:# muris aranei.Quin Si
trita cu oleo qualibet earum perundi ante uel habentes eas:non feriunf.Foliu Ipofitu fcorpio/
nibus:torporem affert. Valent 6 i cotra uenena. Aculeos ois extrahut illitae crudae aut cu aneto
potae.Decodae uero cu radicefua leporis marini uenena reftringunt.Et ut qda dicut fi uomaf.

De eiifdem mira # alia traduntur.Sed maxime fi quotidie quis fucri ex qualibet earum forbeat
cyathu dimidiu:oibus morbis carituix. Vlcera manantia in capite fanant.in urina putrefaciat Ii
chenas.Et ulcera oris cum melle.Radix decoda:furfures capitis # deciu mobilitates.Eius:qwe
unu caule habet:radice circa dentem:qui doleat:perunge:donec delinat dolor.Eade ftruraas&
parotidas panofq? addita hominis ialiua purgat citra uulnus.Seme in uino nigro poturo a pitui
ta:& naufeis liberat. Radix mammarum uitiis occurrit ad alligata in lana nigra. Tuflim in lacie
cocia # forbitionis mo fumpta quinis diebus emedar.Stomacho inutiles (ex. Niger dicit.Olym
piades thebanus abortiuas efie cum adipe an feris. Aliqui purgari feminas foliis earum manus
plenae mefura i oleo # uino fumptis.Vriq; coftat parturietes foliis fubftratis celerius folui:Pro.
tinus a partu reuocandatne uulua lequatur.Dant & fuccum bibedum parturientibus ieiuniis in
uino decoda hiemina.Quin & (eme tritum adalligant brachio genitale non continetiu.Adeo
uel cubili a eae ueneri nafcunturrut feme unicaulis afperfum cubitali feminarum auiditates augere ad in
oel genitali finitum Xenocrates tradat. Item tres radices iuxta ad alligatas.Tenafmo # dyfentericisu tililS
me infundi.lte foedis uitiis:uel fi foueantur.Melancholicis quoq; fuccus datur cyathis ternis re
pidus.Et infanietibus qternis.Decodae comitialibus heminae fucd.Hic & calculofis Si inflatio¬
ne # torminibus aut opifthotonico laboratibus tepidus illinitur.Et facris ignibus: # ambuftis
decoda in oleum folia imponuntur.Et ad uulnerum impetus cruda cum pane.fuccus decocfce

neruis prodeft:# ueficae:# inteftinorum rofionibus. Vuluas 8i cibo 8i in fufione mollit in oleo,
fuccus decoctae pori meatus fuaues facit. Altheae in omnibus fupradidis efficacior radix:praci-
pue conuulfis ruptifqj.Coda in aqua aluum fiftir.Ex uino albo ftrumas:# parotidas : Si maena¬
rum inflamationes:# panos:in uino folia decoda & illita tollunt.Eadem arida in lade decocta
qlibet pernidofae tufii citiffime medetur. Hippocrates uulneratis fitieubufq? defedu fanguime
radids decoda: fuccum bibedum dedit.Et eam uulneribus cum meile:# refina.Item couullis:
luxatisrtumentibus:# mufculisineruis^rticulis impofuit.Et afihmatios ac dyfentericisin uino
bibedu dedit, Mi^j aqua radice ea addita:addenfari fub diuo:atqj eladefcere. Efiicatior aurem
quo recetio^Nec lapatiu difiimiles effedus habet. Eft autem filueftre:quod alii oxalide appel-
lant:fariuo proximu: foliis aquofis:colore betae cadidae:radice minima. Noftri uero rumice:aiii
lapatiu cantherinum:ad (frumas cum axungia ffficariffimu.Eft Si altera genus fere oxylapaton
uocant.Satiuo ide fimilius:# acutiora habet folia:ac rubrioramon nifi in paluftribus nafces.Sdt

qui hydrolapaton tradunt in aqua natura.Eft 8i aliud hippolapaton maius^ fatiuo:candidiu%
ac fpifFius.Silueftria fcorpionum ictibus medentur:# ferire prohibent habetes.Radix aceto de
coda fi colletur fuccus: dentibus auxiliaf.Si uero bibaturmorbo regio.femen ftornachi inextn
cabilia uitia fanat.HippoIapati radices priuatim ungues fcabrofos detrahut. Dyfentericosfeme
duabus d rachmis in uino potum biberat. Oxylapati femen totum in aqua caelifti: fanguinem
prodeft relidentibus. Adieda acacia lentis magnitudine prodeft. Praeftantiffimos paffillos faci¬
unt ex foliis 8i radice:addito nitro Si iure exiguo.ln ufu aceto diluunt, Sed fariuum in epipho-
uel caeria ris oculorum illinunt fronnbus.Radice melicerias 8i lepras curant.ln uino uero decodadra-

mas:& poridas:# calculos.Potouino Si lienes. Coeliacos aeque:# dyfenrericos:# tenafmos.Ex
eademcg omnia efficacius. uis lapati # rudus facit:& urinam ciet: # caliginem oculorum difcu
tit.Irem pruritum corporis in folia balnearum additumtaur prius ipfum illitu fine oleo.Firroat
8i cSmanducata radix detes. Eadem decoda cum uino li ftit aluum. Folia foluuntadiedo fale.
Adiecit Solon(necg ut omittamus bulap3ton)radicis tantum altitudine differens efl:# erga dy
fentericos efficacis effedus potum ex uino.

De finapis tribus generibus: & marrubio: & ferpillo:# fifymbrfefiue thymbraea: & de lini k,
mine:# blito. CA. XXII.

- Inapis : cuius in (atiuis tria genera diximus. Pythagoras principatum habere: ex ns

quorum fublime uis feratur iudicauit:quoniam non aliud magis in nares:# cerebra
penetret. Ad ferpentium idus : & fcorpionum tritum cum aceto illinitur. Fungo-/

_ rum uenena difcutit.Contra pituitam tenetur in ore: donec Iiquefcataut garganflaf

cuaqua muKa.Ad deciu dolore madif.Ad uua gargariffafeu aceto # meile: Stomacho unliffi-
mu cotra oia uitia:puImonibu(cp.Excreati6es faciles facit in dbo fumptu.Daf & fufpiriofis.ltc
comitialibus tepidu cu fucco cucume^.Senfus ateg fternutamenta capitispurgat: Aluum mol,
lit.Meftrua# urinam ciet.Et hydropicis imponitur.Cum fico# cumino tufem ternis ptibus
comitiali morbo, Et uulua^» couerfione fuffitu excitat odore aceto tnixto.Ite lethargicos. Adii-

VIGESIMVS tw

dtur tordylion.Eft autem id femen ex fili.Et fi uehemetior fomnas lethargicos pmat: auribus
aut etiam capiti illinitur cum fico 8i aceto. Veteres dolores:thoracis:iumbo££.:coxedicum hue-
rorum & in quacuncg parte corporis ex alto uitia extrahenda funnillitu cauftica ui emedat pu- *
ftulas faciendo. At in magna duricia fine fico impofiturue! fi uehementior urigo timeatur p du uel uftio
plices pannos. Vtuntur adalopetias cum rubrica:pforas:Iepras:phthiriafes:hthanicos : opiftho-
tonicos. Inungunt quoque fcabras genas aut caligantes oculos cum meile, Succufcp tribus mo>
dis exprimitur in fidhlircalefeitcg in eo in fole modice.Exit & e cauliculo fuccus ladeus:q ita cu
induruitrdentium dolori medetur.Semen ac radix cum imadueretmufto coteruntur. Manufcg
plenae mefura forbetur ad firmandas fauces:ftomachum:ocuIos:caput:fenfufq5 ocs. Mulierum
etia lafiicudines faluberrimo genere medicinae.Calculos quocg diicutit potu ex aceto.lliinunf
Si liuoribus: fuggillati ft£ cu meile Si adipe anferino aut caera cypria.Fit Si oleum ex femine ma-
defa&o in oleo exprefIbcg:quo utuntur ad neruoije rigores:lumborucg:&: coxedicu pfriclioes.

Sinapis natura effedhifcgeofde habere traditur adarcha-.uer filuastimpada cortici calamorum uelintft
fub ipfa coma nafces^vlarrubiu pl erique inter primas herbas comendauere.-que graeci prafio uo paluftres
cantralii linoftrophontno nulli philopedaiaut philocaresinotius q ut indicandu fit, Huius folia
femeque contrita profant cotra ferpetes:pedo$i di lateris dolores: tuflim uetere.Et iis quis fan.
gaine eiidunt:eximie utile:fcopis eius cu panico aqua decodlis:ut afperitas fuccis micigef.Impo
nitur ftrumis cu adipe.Sumqui uiridis femen quatu duobus digitis capiant:cura farris pugillo
deco&u addi fo exiguo olei & falis forbere ieiunos ad tuffim iubeant. Alii nihil compant. In ea-
de ca marrubii 8i fbeniculi fuccis ad fextarlos ternos expffis deco&ifeg ad fextarios duos:tu ad¬
dito mellis fextario rur fus decodo ad fextarios duos:fi codearii mefura in die forbeaf in aquae
cyatho. Et uiriliu uitiis tufu cu meile mirepdeft.Lichenas purgat ex aceto.Rupds couulfistfpaf uel fpaticis #
matu neruis falutare. Potu aluum foluit cum fale Si aceto.lte meftrua:& fecundas muliere, Ari
da farina cum meile ad tuflim lkca:efficaciffima eft.Ite ad cancrenas 8i pterygia.Succus uero ar
ticulis:e naribus morbo regioiminuedaeque bili cu meile pdeft.lte cotra uenena inter pauca po
Tes.lpfa herba ftomachum 8i excreariones pedoris purgat.Cu iride Si meile urina cier.Cauenda
tn exulceratae ueficae S i renu uitiis.Dicitur fuccusclatitarem oculorum adiuuare.Caftor mar¬
rubii duo genera rradit.Nigrum:& quod m3gis probat:candidum.ln ouu inane:fuccum adii-
dthis:ipfuque ouu infundit meile aequis portionibus tepefaduruomicas rupere: purgare:perla
nare pmittes. Illitis et uulneribus a cane fadis tufa cu axungia ueteri.^erpiflu a ferpedo putat di
du.Quod in filueftri euenitun petris maxime.Satiuu no ferpinfed ad palmi altitudine lcrefeit.

Pfguius uoluntariu:8d cadidioribus foliis Si ramis:aduerfus ferpetes efficax maxime cechrin:8£ i -
fcolopedras terre flres: ac marinas.Et fcorpiones decodis in uino ramis foliifque.Fugat Si odo¬
re cominus:fi uraf.Et cStra marino^ uenena praedpue ualet.Capiris doloribus decodu in ace
to illinif teporibus: ac froti cu rofaceo.lre phreneticis:lethargicis:cotra torroina:& urinae diffiu
cultate:anginas:uomicfones:drachmis quattuor datur.Ex aqua bibitur Si ad iocinege dolores.

Folia obolis quattuor dantur ad lyeneex aceto. Ad crudas excreationes teritur in cyathis duo¬
bus aceti Si meiiisfcifymbriu filueftre a gbufdam thymbrarum appellatu:pedali no amplius alti
rudine:quod in tiguis nafeiturfimile nafturtioeft.Vtruque efficax aduerfus aculeata animalia* /

ut funt crabrones: 3£ fimilia.Quod in ficco orrum adoratum effiinferitur coronis anguftiore fo
lio.Sedant urraque capitis dolorem.itemepiphoras:alii panem addunt:alii per fe decoquunt in
uino.Sanat 8i epiny<didas:cuti!que uitia in facie mulierum intra quartum diem nodibus impo
fitum diebufque detradum. Vomitiones:fingultus.tormina:ftornachi diffolutiones cohibetrfi-
ue in cibo fumptum : fiue fucco potum.Non edendum grauidisinifi mortuo conceptu. Quip,-
pe etiam impolitum eiicit.Mouet urinam cum uino potum, Silueftre 8i calculos. Quos uigilare
opus fir:excitar infufum capiti cum acetc^Lini femen cum aliis quidem in ufu eft.Et per fe mu¬
lierum curis uitia emen dar f facie.Oculorum adem fucco a diuuat. Epiphoras cum thure 8i aq
aut cum myrrha.Cu uio fedat potidas.Cum meile aut adipe:aut caera ftomachi folutiones infp
furti poletae modo. Anginas in aqua Si oleo decodum:& cum anifb illitum.Torretur ut aluu fi
ftat.CoeliaGis & dyfentends iponitur ex aceto. Ad iodneris dolores eftur cum uua pafla. Et ad
phthifin utilifiime.Semine fiunt 8i eligmata,Mufculorum:neruo^::articulo^»:ceruicu duricias. ^

Cerebri mebranas mitigat farina femtniimitro aut faleiaut dnere addiris.Eadem cu fico ite co-
coquit:ac maturat.Cu radice uero cucumeris fifueftris extrahit quaecutj corpori lhaeret.Sic 81
fradta ofia.ferpere ulcus in uio decoda phibet.Eiuptoes pituitae cu mei le emedat. Vngues lea*

b? anetho

LIBER

Bros cum pati modo naftartii.& teftium uitia:& ramices cum telina & manha:& cancienasex
aqua.Stomachi dolores cu fcenograeco iextariis u tr i fcg decodhs in aqua mulfa.lnteftinorum &
thoracis perniciofa uitia clyftere in oleo 8i melle.Blitu iners uide£:ac fine fapore:aut acrimonia
ulla.Vnde conuitiu foeminis apud Menandru faciunt mariti.Stomacho ioatileeft.Vetteadeo
turbatrut cholera faciat aliquibus.Dicitur tn aduerfus fcorpiones potum e uino prodeffe:8icia
uis pedu illini.lte Iyenibus:&r tempoiji dolori ex oleo.Hippocrates menftrua fifti eo cibo putat.
De meu$5£ foeniculofejhippoarathro uf myrleneo:& C3nabi:8d de ferula:&: carduis. CA.XXUL
Eu in italia no nifi a medicis lenf:8£ iis admodu paucis.Duo gna eius.NobiljUs atba
manticu uocat tanq ab athamante iuentu:uel qrh laudatiffimu in athamate reperia
tunfoliis anifo fimile:&: caule ahqn bipedali:radicibus multis:&: obnigtis: quibufda
11 altiffimis:Minufrufum q illud alteri. Ciet urinam in aqua potu radice trita uel deco

dia.lnflatioes ftomachi mire difcutit.Ite tormina 8i ueficae uitiatuuluaruqj. Articulis cum meile.
Infantibus cum apio illitu imo uentri urinas mouet^ocniculu noblirauere ferpetes: guftara(ut
diximusjfenedam exuendoioculorumq; aciem fucco eius reficiendo. Vncfe intelledh! efbhomi
nu quocg caligine praecipue eo releuari.Colligirur hoc caule turgefcente.ln fole ficcatur.inungi
Cv> . turque ex meile. Vbique hoc eft.Laudariflimum tame in hiberia e lachrimis fit:& ex femine re.

centi.Fit etia e radicibus prima germinatione incifisffift SC in hoc gne filueftre-quod alii hippo.
marathron:aIii myrfeneum uocantifoliis maioribust^uftu acriore:,pcerius:brachiali craflltudi.
neiradice candida.Nafcif in calidisifed faxofis:Diocles 8i aliud hippomarathri genus ttaditdcn
go 81 angufto folio: femine coriandri.Medicinae in fatiuo ad feorpionum idlus Si ferpentium:fe
mine in uino poto.Succus & auribus inftiflatunuermiculofque in his necat.ldipfum condimen
tis prope olbus inferif .Oxyporis et aptiffime.Quin & cruftis fubditur panis.Semen fiomachu
diffolutu aflringit uel in febribus fumptum.Naufeam ex aqua tritum fedat. Pulmonibus 8i icci
neribus Iaudatiffirau. Ventre fidittcum modice fumif.Vrina excitat:& tormina mirigattofiu.
Latdifque defedtu potu maraas replet.Radix cu ptifana fumpta renes purgat fiue cfcodo fucco:
fiue femine fumpto.Prodeft 8i hydropicis radix ex uino codfa.item couulfis.lllinuntBr folia tu.
moribus ardentibus ex aceto.CalcuIos ueficae pellunt.Geniturae abudanuam quoquomohsu
ftu fecit. Veredis amiciffimum:fiue ad fouendu radice cu uino codtarfiue contrita i oleo illitu.
Multi tumoribus & fuggillatis cu caera illinu t.8i radice in fucco uel cum meile cotra canis rnoc
furo utunf ,8i contra multipedam ex uino.Hippomararhro ad ola uehemetius.Calculofpcipue
pellit.Prodeft ueficae cu uino Ieui:& foeminai^ rnenffruis.efficaciufin eo femen q radix.Modus
iit utroqueiqd' duobus digitis trito addif in potionem.Petriclius: q ophiaca fcripfit:& Mj’ccn
qui rhizotomumenaiaduerfus ferpentes nihil hippomarathro efficacius putauere.Sane&Nica.
der no in nouiffimis pofuit^Canabis f filuis primu nata efhnigriore folio & afperiore: Semeeius
exriguere genitura uiro^e dicif. Succus ex eo uermiculos auriu 8i quodcuque ltraueriteiicitrfed
cu dolore capitis.Tataque uis ei eft:ut aquae infufa coagulare ea dicaf.Et ideo iumento^aluo
fuccurrit pota in aqua. Radix cotradfos articulos emollit in aq coda. Ite podagras Si fimiles ipe
tus. Ambuftis cruda illinif :fed faepius mutaf rpriufq arefcat.Ferula feme fimile anetho het:q ab
imo caule diuidif.A cacumine foemina putaf. Caules edunf decodi.Ccmendantufqoemuria:
ac melle.Stomacho utiles.Sin plures fumpti:capitis dolores faciut.Radix denarii podere 1 uini

# cyathis duobus bibit: aduerfus ferpetes. Et ipfa radix iponif.Sic 8i tormibus medef.Exoleoat

* & aceto cotra fudores imodicos:uf i febribus ^pfidt.Succus ferulae aluu fiftit febae roagnitudie
oel faciei deuoratus.E uiridi ferula medulla utilis eft 8i ad omnia eius uitia. Ad fanguinerr. fiftendu dece

grana feminis bibunf in uino trita uel medulla .Sunt q comitialibus morbis dadu putat : luna
quarta:fexta: feptimadinguae mefura.Natura fetula^e murenis infcftiflima eft. Tadce fiquidera
ea moriunf .Cador radicis fuccum 8i oculoge claritati coferre multu putauit^ de carduo^ fa
tu inter hoitefia diximus.Quapp 8! medicina ex iis no differamus.Silueftriu gna futduo.Vnu
frudficofius a terra ftatim.Alteru unicaule:craffius.Vtrique folia pauc3:fpinofa:muricariscacu.
minibus.Sed al ter florem purpureum mittit inter medios aculeos celeriter canefcente:& abeun
tem cum aura.ScoIimon graeci uocant.Hic antequam floreat cotufus atque expreffus:illito fuc
co alopecias replet.Radix cuiufque ex aqua decocta potatoribus fitim facere:narraf. Stotnachu
corroborat.8^ uuluis(fi ctedimus)etiam coferre aliquid traditunut mares gignantur. Ita enim
Cherias athenienfis fcripfit:& Glauaastqui circa carduos diligentiffimus uidetut.Manducatui
carduus odorem commendat oris.

VIGESIMVSPRIMVS t 60

Confectio theriacae compofirio medicaminis Antiochi. CA. XXIIIL

BEd ante difeeflum ab hortenfibus una compofitione ex iis clariffimam fubrexemus
aduerfus uenenata aialia:ind(am Iapide uerfibus in limie aedis Aeiculapii.Serpilli du
uro denariogi pondus.Oppopanacis & milii tatude fingulojse.TrifoIii pondus dena
rii. Anethi:& foeniculi feminis:& anili:# amii:# apii: denanorum fenum ex fingulis
generi bus:erui farinae duodecim.Haec tufa cribratacg uino quantum pofiit excelcnti digerunf
in paftillos uidoriati pondere.Ex iis Unguli datur ex uini mixti cyathis tetnis.Hac theriaca tna
gnus rex Anthiochus aduerfus omnia uenena ufus traditur.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALlS HISTORIAE LIBER .XXL
PROOEMIVM.

HDe natura flo^d & coronamcto^.De mira flo^ uarietate. CA. I.

N hortis ieri # coronamenta iuflit Cato inenarrabili floiy maxte
fubtilitate qn nulli poteft facilius efle loqui cj re^: naturae pinge,
i re:lalciuienti pfertim & in magno gaudio fertilitatis tam uarie Iu
[ denti.Quippe reliqua ufus ahmetuj; gra genuir.ldeoqj fecula an
i nofcj tribuit iis.Flores uero odorefqj de die in die gignit.Magna
ut palam e admonitione hoiumrq fpcdatiffime fiorearicelerrime
I marcefcere.Sed ne pidura quide fufficiete imagini co\o$i reddo
j dae:mixturarum<5 uarietatiifiue alterni atcj multiplices iter fe ne
| danturfiue priuatis genens funiculis in orbeun obliquum:in aro

_ _ ___ ! bitum: quaedam coronae per coronas currunt.

De ftrophiolo ferro:& qui primum flores mifcere coeperint:# quando primum corolla inuen
ta:uel appdlata & quare. CA. II.

r.- - ■ Enuioribus utebanf antiqiftrophia appellates:unde nata flrophiola.Qui & uocabu

^ tar^e ]n<*e comunicatu efbinter facra tm & bellicos honores coronis fuu no*
j men uindicantibus.Cu uero a floribus fieret lerta:a feredo ferufe appellabaf.Quod
apud grsecos quoqj no adeo antiqtus placuit. Arbo^.n.ramis coronari in iacris certa X-X? 'r'
minibus mos erat primu.Poftea uariari coeptu mixtura uerficolores-FIorucp inuice odores co. e

lorelqj accedere.Sicyonu ex ingenio Paufiae pidoris atq; Glycerae coronaris diledaeadmodu
illi cu opa eius pidura imitare?:# illa ^uocas uariaret:efletcg certamen arris ac naturae.Quales
et nuc extat arcificis illius tabellae:atc£ i primis appellata ftephanoplocos q pinxit iplam.ldqj fa
flum eft poli: olympiade centefima.Sic coronis e floribus receptis paulo mox fubiere q uocanf
aegyprfe.ac deinde hybernae:tum cu terra flores negatirameto e cornibus tindo.Pauiatimcj #
torose fubrepfit appellatio corollis inter initia propter gracilitate nominatis: mox & corollariis:
poilquam e lamina ^rea tenui inauratataut inargentata dabantur.

Quis primu coronam foliis aureis & argenteis dedit: & de honore corona^ apud atiquos:#
de Scipionis honore:# de padilibus coronis:# Cleopatrae regina fada. CA. 111.

■" Rallus diues primus argento aurcq; folia imitatus ludis fuis coronas dedit. Accefle.

runt quccj # lemnifcitquos adiici ipfa^e coronarum honos erat propter hetrufcas q ueI Tanifci
I bus iungi mfi aurei no debebat.Puri diu fuere iuCelare eos primus inftituit.P.Clau* uel lemici
dius Pulchenbrattheafq; etiam phylirae dedit, Semper tn audoritas utiudicro qua:
lita nam fuit.Nancg ad certamina in circum per ludos # ipfi defeendebant:# feruos fuos quofep
mittebant.lnde llla.x ii. tabula^: lex.Qui coronam parit.Ipfe pecuniamue eius. Virtutis ergo ar*
guiturquam ferui equiue meruiflent.Pecunia partam lege dici nemo dubitauit.Quis ergo ho*
nosiut ipfi mortuo: parentibuiq; eius du intus politus efferiforis ue ferretur:fine fraude eflet im
pofita. Alias in uiu promifcuo ne ludicrae quidem erant:ingenfq? & iis feueritas.L.Fuluius argen
tarius bello punico fecundo cum corona rofacea inter diu e pergula iua in fo£> jprexifle didus:
ex audoritate fenatus in catcere addudus:non ante finem belli emifTus efl.P.Mutianus cu de*

ptam Mariyae corona e floribus capiti fuo impofuiffetiatque ob id duci eum in uincula triuui*
ri rafiiffentiappellauit T ri.Pleb.nec intercefiere illi aliter q athenis:ubi comeflabudi iuuenes an
taeridiem couentus lapientiu quo^ dodrinae frequentabant. Apud nos exemplum licentiae ha

ad deie,
munt

c ' : UBER.

ius no eft aliud:q filia Diui Augufti:Cuius luxuria nodhbus coronatum Marfiam litteraeilliuJ
defcribunt.Florum quidem populus ro.honorem Scipioni tantum adhibuit.Suario cognati,
nabatatiptopter fimilitudinem Suarii cuiufda negociatoris.Ob id erat in tribunatu plebei ad,
modum gratus: dignufq; africanoru familia.Nec ei fuit in bonis funeris impenfa, Affes ergo co
tulit popuIus:ac funus elocau:t:quacp parte ferebatunflores e profpedu omni fparfit. Et ia' tuc
coronae deo#» honos erant. Et larium publicorum priuatorumqjrSd iepulchrorum & manium,
Sumaqs autftoritas padhli coronae.Sutiies {aliorum facris inuenimus Si foienes ccenis^ranfiete
deinde ad rofaria.Eoqj luxuria proceflit:ut non edet gratia nifi mero folio . Sutilibus mox pe,
titis ab india:aut ultra indos.Laudatiffimum quide habetur e nardi folio eas dari aut uefte feri
ca uerficolores unguentis madidas.Hunc habet nouiffime exitum luxuria foemina^, Et apud
graecos quidem de coronis priuatim icripfere Mnefteus atcg Callimachus medici:q> noceret a
pitiiqm Si in hoc eft aliqua ualitudinis portio.ln potu atqj hylarirate praecipue odorum ui far-
uP faciliter ripfente fallaciter folertiam.Nacg fcelerara Cleopatra apparatu belli acciari grarificationemipS
us reginae Antonio timente:nec nifi praeguftatos cibos fumente: fertur ab ore eius lufilTe extre,
mis coronae floribus ueneno illitis. Ipfoq? capiti impofita.Mox procedente hylarirate inuitauit
Antonium:ut coronas biberent. Quis iftas timeret infidias? Ergo cocerpta in fcyphum incipse,
tt hauriretoppofita manu:en ego fum inquit illa care Antoni:qua tu noua pguftantiu diligentia
cauestadeo mihi fi poffim fine te uiuere occafio & ratio adeft.Inde induflurn e cuftodia bibere
iulfitrillico expiranteJDe coronis exrra fupradidfos fcripfit Thecphrallus apud graecos. Ex nris
aut infcripfere aliqui fibros anthologicon.FIores uero perfecutus eft nemo:q> equidem inuenia
Nec nos nunc.f coronas nedtemus.ld enim friuolum eft:Sed de floribus:quae uidebunf digna:
memorabimus, Pauciffima genera noflri coronamentorum inter hortenfia nouere:acpeneuio
las rofafque tantum.

De rofa in coronis:& de generibus eius:& ubi feratur. CA. fili.

, Ofa nafcitur fpina uerius q fruticerin rubo quo<5 pueniens.IIIicetiaiucundiodoris

j quis angufti, Germinat ofs primo inclufa generofo eortice.Quo mox intumefcente
\Sii uirides alabaftros faftigato:paularim rubefces dehifcit:ac fefe padit in calicis me.
!S^J dio fui flantis complexa luteos apices. V lus eius in coronis ,ppe nimius eft.Oleo ma
ccratur.idqj iaro a troianis rpibus Homero tefte. Praeterea in unguenra trafit:ut diximus. Per fe
medicas artes praebet. Emplaftris atq? colyriis imponif mordaci fubnlitate.Menlarum etia deli
tiis inungendisiminime noxia.Contra genera eius noflri fecereicele bernroa: preneftina & cam.
panam. Addidere alii milefiamxuius fit ardentiffimus colos non excedetis duodena folia, Pro
xima ei trathiniarminus rubente, Mox alabandica uiliorem:albicantibus foliis. Vtiliflimauero
pluribus uel minutiffimam fpinofam.Differtit.n. multitudine fblioru:afperitate:leuore:coiore:
odore.Pauciffima quina folia:ac deinde numerofiora.Cum fit genus eiusrqua centifolia oocat:
quae eft in campania italiae graeciae uero circa philippos. Sed ibi non fua: terra: prouentu. Pan,
gaeus na 9 mons in uicino fere e(l:numerofis foliis ac paruis.Vnde accolae rrafferentescoferut.
lpfoc$ plantatione proficiunt.Non autem talis odoratiffima eft. Nec cui latiffimum maxirouq;
folium.Breuirercj} indicium eft odoris: fcabticia corticis. Cepio Tiberii Caefaris principatu ne,
gauit centifolia in coronis addiipraeterq extremos uelut ad cardinesmec odore nec fperie pba
bilem.Eft 8i qua graca appellatur a noftris:a gracis lychnis:n5 nifi in humidis locispueruens:
nec unq excedens qnqj folia:uiola magnitudine:odore nullo.Eft 81 alia gracula appellata: co,
uolutis folioli paniculis:nec dehifeens nifi manu coadtarfemperqj nafcenti fimilisdatiffirois fo.
uel mofce/ liis. Alia funditur e caule maluaceo: folia oleacea habens.Mufceton uocat. Atq$ inter has media
ton magnitudine autunalis:quam coroneolam appellat oesfine odote: coroneola in rubo nara tot

uel mo/ modis aduIteratur.Et alias ueta quocg plurima folo prauaIet.Cyrenis odoratifTima eft.ldeocy

fcheuma ibi unguentum pulcherrimum. Carthagine hifpaniae hyeme quocg tota praecox. Refert & caeli
temperies.Quibufdam enim anis minus odorata puenit.Praeterea lods oibus ficris q humidis
odoratiot.Seri nec pinguibus uulcinec argillofis lods:nec riguis cotenta ruribus. Proprieqsru,
deratum agru amat.Praecox campana.Sera milefia. Nouiffime tn definit preneftina. Fodiuntur
altius q fruges:leuius q uites.Tardifficne proueniut feminetqaod in ipfo cortice fub eft ipfofio
re opertum lanugine.Ob id potius caule concifo inferuntur 8i ocellis radicis:ut harundo. Vnu
genus inferitur pallidae lpinofae:longiffimis uirgis quinc^ foliae:quae a graecula altera eft. Omni
aute redfione at^ uftione ^fidt.Tranflatione qucqj ut uitis optime ocifnme^ prouemt.Sui-

V1GESIMVSPRIMVS t£r

culis qaatemu digitorum logftudine aur ampliore poft uergiliarum occalum fata. Dcin per fa*
uomom tranfla tarpedal , bus interuallisicrebroqj circun fofiaQui praecoce faciunt pedali circa
radicem lcrobe aqua calida infundunrigerminare incipiente calice.

De lilio tria gen - ta:5C ratione inferendi. CA. V .

Ilium rofae nobilitate proximum eft:& quadam cognatione unguenti oleiqp quodli
hon appellatur.Et impolitum etiam maxime rofas decet:roedio prouentu earum in
.ripies. Nec ullis flo£> excelfitas maior. Interdum cubitorum triu. Languido itmper
coIlo.-SC non fufficente capitis oneri.Candor eius eximius: Foliis foris ftnatis : & ab
anguillis in latitudinem paulatim fefe laxantibus effigie calathi Refupinis per ambitu labris.Te
nuicgfilo 3C femine flantibus in medio crocis.Ita odor colorqj duplexmt alius calicis ; aliusfta*
minisidifFerentia angufla.ln unguenti uero oieicg ufu folia non fprnunf.bft flos non diflimi*
lisilliin heTba:quam couoluolum uocanrinafccnsper frutetarnullo odorernec croci intus:can*
dorem tantum referenstac ueluti rudimentu natur«e lilia facere condifcentis. Alba lilia uldem
omnibus modis lerrunturtquibus rofa.Et hoc amplius lachryrna fuarut hippofelinum. Nihilqj
eft foecundius. V na radice quinquagenos faepe emittenre bulbos. Eft fiC rubens hliumrqd' grse*
ci crinon uocant. Alii flore eius cynorhodo.Laudatiftirau in anrhiochia & laodicea fyrise; mox
in phifelide. Quartum locum optinet in italia nafcens.Sunt 8i purpurea lilia:aliquando gtmio
caule carnoliore tantum radiceimaiorifqj bulbi: fed umus.Narcirum uocaut huius alteru genus
flore candido:calice purpureo.Differentia a liliis eft 6c haec:q> narcifis folia i radice lunt proba*
tiiTimisinlycise motibus. Tertio generi caetera eadem. Calix herbaceus:oes ferotini.Poft ar&u*
rum enim florentrac per aequinoctium autumnu. Inuenra eft in hiis & ratio inferendi monttri*
ficis hominum ingenns.Colligontur naqj menfe iulio fcapi arefcentesihhaqj (ulpenduntur i fu*
mo.Dein nudantibus fe nodulis in fece mgn uinnuel graeci menfe martio macerantur : utro*
lorem3Cripiant:arqj ira in fcrobiculis feruntut heminis fecis circufuiis. Sic fiut purpurea lilia:
mirumq; ita tingi aliquidtutnalcatur infedum.

De uiohs:6C de caltardC de bacchare:SC combreto. CA. VI.

1 5=^'»» dolis honos proximus. Earum plura genera. Purpureae:Iote*:albat:plamis omnes ut
olus farse. Ex iis uero quse fponte apricis 8i macris locis proueniunt:purpures latio,
re folio flarim ab radice carnofa exeunt:ibfe«j graeco nomine a cattens diicernunf:
appellatae ia:ut ab iis: Ianthina ueftis.Sed fatiuis maxima audoritas luteis. Genera iis
tufcalanarSC quae marina appellatur. Folio aliquanto latiore:fed minus odorato. In totum uero
fine odore: minuroque folio calathiana manus aurumni:c*ter* ueris.Proxima ei calta elt con¬
colori amplitudine. Vincit numero foliorum marinam quinque folia non excedentem, eadem
odore fuperarur.Eft enim grauis calta.Non leuior ei quam icopam regiam appellat: quaq folia
eius oleant: non flores. Bacchar quoque radicis tatu odoratae eft: a quibufiam nardum i utheu
appellatura. Vnguera ex ea radice fieri folita apud antiquos Anftophanes prifee comoedi* poe
ta teftis e. Vnde quida errore fallo barbarica eam apptliabat.Odor e ei cinnamomo proximus.
Gracili lolo nec hutnido prouenit.Simillimu ei combretu appellatur foliorum exilitate ufque £
fila extenuata:<3£ procerius q bacchar.Nec haec funt tantu: fed eorum quoque error corrigedus
elhqui bacchar ruflicum nardum appella aere. Eft enim alia herba fic cognominata :qua grasci
afaro uocatxuius fpsm figuraqae diximus \ nardi gnibus. Qumimo afaro iuemo uocitari:qm
in coronas non adda£#Crocu diueftre optima lerere in italia minime expedit : ad fcrupula uicg
lingula ateis decoquent«bus.Seritur radicis bulbo. Sariuu lanus maiufque & nitidius: fed mul¬
to leuius degencraos.Sed nec ubique faecundu et cyremsrubi femper flores laudat lflimi. Prima
nobilitas cilicio croco:<3Cioi conco mSte.Dein lycio mote olympo.Mox ceturipio licilfe. Aliq
phlegraeo fecaa jum locum dedere. Adulteratur nihil seque. Probatio finceri lpofita manu cre¬
pat ueluti fragtle.Humtdum enim quod eu: nit adui teratione: fedet. AI t era jpfaatio fi manu pro
lata ad ora leniter faciem oculofque mordear.^ per fe genus fatiui blandiflimu uulgo:cufit me
dio candidum: dialeucon uocant. Contra cyrenaico uitium:quod omni croco nigrius eft:& ce*
krrime ni3rcefcit.Opcimu ubicuque quod pinguiflitnum 5i breuibus capillis. Peffimum uero
rfhquod firum redolet. Mutianus audior eft in lycia anno fepumo:aut odtauo tranferri in locu
fubacfum:atque ita degenerans renouari. V fus eius m coronis nufq.Hcrba enim eft folio angu
ftopme imcapillameti modd.Sed utno mire cogrumpcipue dulci tritu ad theatra repleda. Flo
ta uergil.arum occafu paucis diebus folioque florem expellit. Viret bruma & colligif .Siccatur

aellflino

ael opacis

uel cedit

LIBER.

nrnbra rneliustetiamtiyberna.Carnofa 8i illi radix:uiuaciorcg q caeteris.GaadetcaIcari:& atte,
ri pede:pereudoq} melius prouenit.ldeo iuxta femitas ac fontes laenflimum.

De floribus antiquis:8i de odoramento^ diuerfitate:faliunca:& polio. CA. VIL

nRoiams tpibus ei iaro erat honos.Et hos certe flores Homerus tris Iaudat:loton:cro
con:hyacinthum. Oium aut odoramento^ atq? adeo herbant dria eft in colore : &
odore:Si fucco. Odorato fapor raro ulli no amarus, e cotrano dulda raro odorata.
Itaqg 8i uina odoratiora muftis.Silueftria magis oia fatiuis. Quoruda odor fuauiore
longinquo:propius admotus hebetatur ut uiola:. Rofa recens a longinquo oletfficca propius,
Ois aut uerno tpe acrior:8i matutinis.Quicqd ad meridianas horas diei uerginhebetatur.No
uella quoqj uetuftis minus odorata. Acerrimus tame odor oium aeflate media.Rofa Si crocum
odoratiora cum (erenis diebus legunturSi oia in calidis magis q in frigidis.In aegypto tn mini
me odorati fiores:qa nebulofus 8i rofcidus aer eft a nilo flumine. Quorunda fuauitati grauitas
ineft.Quaedamciiuirentinon olent ,ppter humore nimiuiut buceros quod eft fosnograecum.
Acutus odor non omnium fine fucco eftiut uiolse : roiae : croco. Quae uero ex acutis fucco ea.
rent : eorum omnium odor grauistut in lilio utriufqj generis. Ambrotonum Si amaracus acres
habent odores. Quorunda flos tantu iucundusiradiquse partes ignauae:ut uiolae ac rofae.Hor,
tenlium odoratiffima quae ficcaiut ruta:menta:apm:ci quae in ficcis na fcuntur. Quaedam uetu,
ftate odoratiora:ut cotoneaieadecg decerpta q in fuis radidbus.Quaedam no mii defracta: aut
ex attritu olent. Alia non nifi detracto cortice.Quseda uero no nui uftaificut thura myrrhatqj.
Fores triti oes amariores q intadi. Aliqua arida diutius odorem cotinetiut roellilotos. Quadi
lucum ipfum odoratiotem faciutiut ins.quin 8i arborem tota cuiufcuqj radices attingunt. He
iparis nodu magis olerinde noie inuento.AIalium nullu odoratuinifi deparherisquirijdidu
eft fi credimus.ltla quoqj non omitteda differentia:odoramentoiji multa nihil pertinere adeo,
ronamentatut iriniatqj faliuncaiqq nobiliflimi fit odoris utraqj.Sed iris radice tantu comenda-
cur: unguentis aut medianae nalcens.Laudatifliraa in il lyrico, ht ibi quoqj no maritimis: fed m
filueftribus drilonis Si narone. Proxima in macedonia longifiima haec Si cadicans. Et exitiis ter
tium loeu habet africana aroplifiima inter oes:guftucj amariflim a.lllyrica quocj duoja generi
eft rhaphanitis a fimilitudie:q Si melior. Rhizothotnos fub rufa. Optimatj fternurameta tatftu
mouet.Caule habet cubitale:8i rectu. Floret diuerfi coloris fperieificutarquusxaelelhs unde Si
nome.Non improbaf Si pifidica.Et fofluri tribus ante menlibus mulfa aqua circufufa hoc ue.
luti placameccrterrae blandiunf circufcnpta muctone gladioue triplici:Si cu iegerintea prinus
in caelu atto llut. Natura eft feruens.Tradaraqj puftulas ambufti rro facit, Praecipif ance oia: ut
cafti legant. Terredines no ficca mo:uerum Si in terra celerrime (entit. Optimu antea irinu leu.
cade 8i elide ferebaf.lampride.n.Si feritur, Nuc epaphilia.hed alicu maxime laudaf: atqj fepre,
trionaIe,Saliunca foliola quide eft: fed breuis:8i q ne di non pofiit. Radici numerofae coheret.
Herba uerius:q flos:denfa ueluti manu prefia:breuiterc£ celpes fui generis. Panonia hanc gignit
6i norica:alpiuqj aprica urbiu eporredia: tantae fuauitatis:ut metallu efle coeperit. Vefiibusltet
poni ea gratiftimu*Sic 8i apud graecos polio herba inclytam Mufei Si Hefiodi laudibus : ad oia
utile praed cantiu.Superq; cactera ad fama et dignitatis. Prorfufq; mira:fi modofut tradunt) fo.
lia eius mane candida:mendie purputea:fole occidente caerulea afpidunf. Duo genera eius.ca-
peftre maius.Silueftre quod minus eft.Quidam teuthrion uocat. Folia canis hominis fimilia:a
radice protinustnunq palmo altiora.Et de odoratis floribus latis didum: in quibus unguenta
uirifle naturam gaudent.

De ueftiu aemulatione cum floribus:8i amaranto 8i chryfocome fiue chryfiti. CA. VIII-
Vxuria ueftibus quoque .puocauit eos flores:qui colore comendantur.Hos animad
uerto tres efie prindpales. Vnum in cocco qui in tofis micat. Gratius nihil traditur
afpedutSi in purpuras tyriasrdibaphafque ac laconicas. Alium amethyfto: qui uiola:
Si ipfe in purpureu:queque Ianthinum appellauimus. Genera enim tradamus m fpe
cies multas fefe fpergentia.Tertius eft qui proprie cochylii intelligif multis modis. Vnus in he.
Iiotropio:Si in aliquo ex iis plerunque faturarior. Alius in malua:ad purpura incIinans.Aliusin
uiola ferotina cochyliorum uegetiffima. Paria nunc coponuntur:8t natura atque luxuria depu¬
gnante. Lutei uideo honorem antiquifiimum in nuptialibus flammeis totum fcerainis con-
cefium.Et fortaflis ideo non numerari inter principales:hoc eft coes maribus ac faemims:quo.
niam focietas principatum dedit, Amarantho non dubie uincimur.Lft aute ipica purpurea ue.

V1GESIMVSPRIMV5 t*l

rius q flos aTiqs:5i ip(e tine odore.Mirut# in eo gaudere decerpi: s tatius renalci.Prouemc au*
gufto me!e. Durat in autumnu. Alexadrino palmaiqui decerptus afleruatur.Miruqs poftq defe*
cere eundi flores: madefadus aqua reuiuifcit:Si hybernas coronas facit. Summa uus natura in
noieeft appel aroiqm non marcefcit.In noie eft Si cyani colos lrem holochryii. Omnes autem
hi flores non fuere in ufu Alexandri magni astate: qifi proximi a morte eius auctores iiiuere de
illis: Quo manifeftum eft poftea placui fle. A graecis tamen repertos quis dubitetfoo aliter italia
ufurpate nomma illorum. At Hercules petilio lpfa nome impofuit auruu nali circaqj uepres na*
fcenri.Et tantum colore commendatur qui eft rofae filueftris.Folia parua quma.Mirumcp in eo
flore infledi cacomc 8i no mfi retorto folianalciiparuo calice:acuerficoIon luteu femen indo,
dente. Alii 8i bellio paftillicantibus quinquagenifquinis barbulis coronatur.Pratenfes hi flores,
ac fine ufutoi ideo pleriqf fine nominibus.Quin & his ipfis alia alii uocabula unponunt.Qiryfo"
come fiue chryfitis non habet latinam appellationem.Palmi altitudine eft: comantibus fugore*
auri corimbis: radice nigra ex auftero duldiln petrofis opaci fqj nafcens.

De honore corona^:3i cydamino:8i raeliloto:3i trifolio tria genera eius. CA. IX.

T fere peradis colota celeberrimus:tranleat ratio ad eas coronas:quae uarietare fola
placetir.Duo ea^j gna:quando aliae florae ccnftant.-ahae folio.r lorem efle dixerim ge
niftas.Na^ Si iis decerpitur luteus ltem rhododendron.lte zisiphaiquse St cappado
da uacatur.Ifqj odoratus fimihfqj oleati floribus.ln uepribus nafcif cyclaminumrde
quo plura alias. Flos eius coloflinusin coronas ad mitti£.Fol)a fmilacisSi hederae coronamen*
fe dedere.Coronaeq; ea$e optinet principatum.be quibus in fruticu loco abunda diximus.Sut
Si alia genera noi bus graecis indicandaiquia noftris maiore ex parce nomen dare iis defuit cura»
Et pleracj eopi in exteris terris nalcuntur: nobis tn cofed ita:qm de narura lermo no de iralia e#
Ergo in corona menta' folio uenereanelotron:lpireon:triganon*xneor5 quod cafia Higinus uo*
cat.£rquod cunilagine:conizi:me1ifaphylion:quod apiaftru.Melilothonrquod ferfula capana
uocant.Eft enim in capania itaiise laudatiflima:a graecis in funio:mox calcidicatSi cretica ubicu
9 uero alperis Si filueftribus nara. Coronas ex hac antiquitus fadhratas indicio eft nomen (ertu
laerqaod occupauit.Odor eius croco uicinus eft:Si flosupia cana.Placet maxie foliis breuiffimis
arqj pinguiffimis.Folio coronat Si trifoliu.Tria eius gna.Mmy antes uocat graeci. Ahi afphaltio
imiore folio quo utuf coronarii.AIte^j acuto oxytnphyllo.Tertiuex oibus minutiffimu.lntet
haec neruofi cauliculi qbufda:ut marathro:hippomarathro:myophono. Vtunf e ferulistSi co*
rymbisiSt hederae flore purpureo, tft 8i i alio gne ea filueftribus rofis fimilis.Et i iis quocg co
los ranru deledac.Odar aut abeft.Et cneori duo genera nigri arqj candidi.Hoc Si odoratum.
Ramofa ambo. Florent poft aequinodium autumni.

De origano:Si thymojSt meile attico:6i conyza:Si louis flote:Si heleno:& abrotono:8i leuca*
themo. CA. X.

Otidem 5 1 origano in coronametis fpes, Alterius.n.nullum leme.id autem cui odor
efticreticu uocaf.Totide Si thymircandidu ac nigricans.Floret aut circa foiftmatcu
Si apes decerput.Si auguriu mdlis eft. Prouetu.n.fperat apiarii large florefcete eo.Lae

_ _ dif ibribus amittitqs fiorem(Seroen thymi no pot deprehedircu origani perq minu*

tum non tn fallat.Sed quid intereft id occulcafle narurafln flore lpfj intelligifrfatocgeo nafcif.
Quid non terauere hoFs£ Mellis attici in roto orbe fumma laus exiftimatur. Ergo tranflatu eft
ex attica thymutSi uix flore(ud docemus)fatura.Sed alia ro naturae obftiritrnon durante attico
thyrooinifi in afflatu maris f ratur.Erar quidem haec opinio antiqua in omni thymo.ldeoqj no
nafci in arcadia. Taneoleam non putabant gtgnunifi intra trecenta ftadia a mari. Thymis qui*
dem nuc etiam lapideos capos in prouincia narbonefi refertos fcimus.Hoc pene folo redditu e
logings regioihus pecu Ju milibus couenietibus ut thymo uefca^Et conizae duo gna i corona*
metis mas Si foemina.Dna in f olio.Tenuius foeminae Si coftridius anguftiufcp. Imbricatu ma*
ns Si ranaofius.Flos quoq; magis fpledet eius.Serotinus utric$ poft anftu^.Mas odote grauior.
Faeraia acrior.Et io cotra beftia^ morfus aptior. Folia foemm* mellis odore hnt.Mafculae ra*
dix a qbulda libanotis appellat :de q diximus.Et trh folio coronat louis flos:amaracus:herme*
rocilies abrotonu: helenu:fiiymbriu:ferpillu(fc)ia farculofa rofae mo. Colore tanrumo placet Io
uis flos. O dor abefttficut Si illi q graece phloxuocaf.Si ramis aut Si folio odorata funt:excepta
ferpillcxHelenu e lacbrymis Helenae dicif natu. Et ideo m helena lfula laudatiflimu.Eftaut fru
lex humi fe ipergens dodiatalibus tamuiisifoiio fimiii ierpillq|Abrotcnum iucudi odoris eft 8C

ael belli

uHterlegif

LIBER

grauis.Fforet aeftate.Flos aurei coloris. Vacuu (ponte .puenit.Caeumine luo le .ppagat.Serif aut
femine melius q radice aut furculo.Semie quoqj no fine negocio plantaria traferunf .Sic 8i ado
nmm.Vtrucg aertate. Alliofa.n.admodu funt:& fole nimio laedunf.Sed ubi coualuereiritu uitis
fruticant. Abrotono fimife odore leucanthemum eft:flore albo foliolum.

De amaraco:uel (anfuco:# ny&egreto : 8i meliloto:# uiola alba:& codiamino;# de filueftri.
bus bulbis:# heliochryfo?& lychne:# de herbis citra mare. CA. XI.

«yn., Maracu Diocles medicus:& ficula ges appellauererquod aegyptus # fyria fanfucuro,
i&wSfcwili Seritur utro<B genere # femine:# ramotuiuacius pdidhs:& odore melius.Copiofum
amaraco aeque q abrotono femen. Sed abrotono radix una:& alte defcendens:csce.
ris in fummo terrae leuirer haerens. Rehquojji latio autumno fere incipiente.necnoo
St uere quibufdam locis quae umbra gaudent: & aqua aut fimoiNy&egreton inter pauca mira»
tus eft Democritus:co!oris igneitfolns fpinae: nec a terra le attolerepcipuaqj in gedrofia narrat,
Eruitur poft aequinodium uemu radicitus.Siccaturc^ ad luna.xxx.diebus:ica lucens noctibus.
Magos parthorumcg reges uti hac herba ad uota fufeipienda. Eadem uocari chenamychon:qm
anferes a primo con (pedtu eius expauefcant. Ab aliis nydtalopa:qm e longinquo nodtibus fulge
ariMelilotos ubisg nafcif . Laudatifiima tn in attica. Vbicucg uero recens:nec cadicans:# croco
«f fimiliima.Quaquam in italia odoratior 8t candid^rlo^: prima uer nunciantium uiola alba.
Tepidioribus uero locis etiam hyeroe emicat. Poftea quae appellatur purpureaTProxie flammea:
quae flox uocaf :fiiuefttis duntaxa^odiaminon bisannoaaere Si autumno. Aeftates hyeme%
fugit.Seriores lupradidis aliquando narcifus:& lilium trans maria.Et in italia quidem(ut dixi.
*nus)per rofam.Nam in grsecia tardius etiamnum anemone(Eft autem haec filueftrium bulbo^
tum flos:aha<5 q quae dicetur in medicinis.Sequitur oenanthetroelanion^Ex filueftribus helio.
chryfos. Deinde altent geus anemones:quae li monia uocatui^oft hac gladiolus comitatus hya
cinthis.Nouifliroa rofa.Eadero prima deficit:excepra (atiua:Caererum hyacinthus maxime du.
sat:# uiola alba:# oenanthe.Sed haec ita fi deuulfa crebro prohibeatur in feminibus. Nafrirur
locis tepidis.Odor idem qui germinantibus uuis:Arcj inde nomen. Hyacinthum comitatur fa
bula dupiexrludum praeferens eius:quem Apollo dilexerat:aut ex Aiacis cruore editi:ita difcur
-tentibus uenis ut graecarum litterarum figura ea legatur infcripta.((Heliochryfos_florem habet
auro fimilem-.foliutn tenue:cauliculum quocp gracilenr.feddurum.Hoc coronare fe magi fi 8L
unguenta luminantur ex auro:quod apyron uocantrad grariam quoq; 81 uitae gloriam pertine,
re arbitrantur.# uerni quidem flores hi funq^uccedunt illis aeftiui lychnistSC louis flos & alte,
tum genus lilii.ltem tiphyon 8i amaracustquem phrygium cognominant: fed maxime fpeftabi,
lis pothos.Duo genera huius. Vnum cui flos hyacinthi eft. Alterum candidius qui ferenafeitur
in tumuhsiquomaro in fortius durat.Et iris aeftate florens. Abeunt 8i hi marcefcuntcj.Aln rur.
fos fubeunt autumno.Tertiu genus lilii:# erogas:# orifin in utroqj genere:unum hebesalte^
odoratumtprimis omnia imbribus emicantiaporonarn quidem 81 fpinae flore utuntur. Quip.
pe cum fpinae alb* cauliculi inter ob edlamenta gulae quoq? condiantur.Hic eft trans mana or
do florurafln italia uiolis fuccedit rofa.Huic interuenit hlium.Rofam cyanus excipit. Cyanum
oel lilii atnaranthus.Nam uincaperuinca femper uiret in modum lineae foliis geniculatim cicudata,To
piatu herba inopia tn floje aliqn fuppIet.Haeccg a graeds chamaedaphne uocatur. Vira longi (Ti
ma uiolae albae eft trimatu. Ab eo tempore degenerat. Rola Si quinquennium perfert no rerifa
nec adufta.Iilo enim mo iuuenefeit.Diximus di terram referre plurimum. Nam in aegypto fine
odore haec omnia. Tantumque myrtis odor praecipuus. Alicubi etiam binis mefibus antecedit
geminatio omnium.Rofaria a fauonio fofla oportet opponniterumque folfhtio.Et id agenda,
nt intra id tempus purgata:# pura fint.

De cura apum:pabulo:# morbis earum:# remediis. CA, XII.

Erum hortis coronamenti (que maxime aluearia:# apes conueniunt:res praecipui q.
Bel fauet I | ftus:compendiique cum fauit. Harum ergo caufa oportet ferere thymum:apiaftrum:

rolamiuiolas-.liliumicyrifuroTabatn^ruiliuroxunilaro^apauenconizani: cafiam:me
lUotum:meliirophyllum:cerinthen.Eft autem cerinthe folio candido:incuruo cubi.
talis:capiteconcauo:mellis luccutn habente. Horujr. florum auidiflimae funtiatque etiafinapis:
quod miremur cum oliuac florem ab iis non attingi conftet:ldeoque hanc arborem procul effc
melius fiticum aliquas q proxime (eri conueniat:quae 8i eoolantium examina inuiter neclogius
abire patiatur, Cornum quoque $rborem caueri oportet.Nam flore eius deguftato aluo cociu

V1GESIMVSPRIMVS ff?

moriuntur .Remediu (orbam eontufim e meile praebere iis uel urinam holum: uel boum: aut
grana punici mali amineo uino coiperfa.Et geniftas drcuieri alueariis gratifiimum. Mirum eft;
dignumtj memoratu de alimetis quod comperi.Hoftilia uicus alluitur pado. Huius inquilini
pabulo circa deficiente imponunt nauibus aluearia;nodibu% ad quina millia pafluum cotra,
no amne naues fubueut.Eareflae luce apes:paftaeqjad naues quottidie remeant; mutantes locu
donec pondere iplo preffis nauibus plena aluearia intelligantunreuedtifqj eximuntur mella. Et
in hilpania mulis prouehunc.

De uenenato melle:8£ de remediis mellis uenenati;& mellis infani. CA. XIII,

— - Antumcp pabulum refert;ut mella quotj uenenata fiant.Heracliae in ponto qbufda

annis permciofiflima exiftunt:ab iifdern apibus fada.,Nec dixere auctores e quibus
jfeS floribus ea fierent.Nos tame trademus quae c6perimuss|-ierba ett alba; exitio quide
lumentog^-.fed praecipue caprarumrappeiiata aegoIethron.Huius flore cocipium no,
xium uirus aquoib uere marcefcente.Ita fit ut non oibus annis fenriaf hoc malum. Venenati fi,
gna funt cp olno no denfaf: color magis rutilus eft:odor alienusifternutamenta protinus mo
aensiqdponderolius innoxio.Qui edereiabiiaut fe humi refrigeratione quaerentes.Nam Qi fu
dore diffluunt. Remedia funt mulca:quae fuis locis dicemus.Sed quonia ftatim repfentari aiiq
in tantis infidiis oportet: mullum uetus e meile optimo 8i rutaifalfamenta etia fi reudantur fum
pta crebro.Certuqj eft id malum per excremeta adcanes et peruenire : fimilitercg torqueri eos.
Mulfum tamen ex eo inueteratu innocuu efle conftat. £t foemina^e cute nullo melius emenda
ri cum cofto:fuggillata cu aloe. Aliud genus in eodem ponti fitu qdgentes ex ano mellis; ab in,
fania:quara gigni timatnomeno uocant.Id exiftiroaf contrahi flore rhododedrr.quo fcatent fil,
use.Genfqs ea cum caera in tributa romanis praeftet:mel qm exitiale eft non uendit.Et in pfide;
Bt in mauritania caefarienfi getulia: contermina mafyllis-.usnenati faui gignuntur . Quidamcg a
parreiquo nihil efle falacius potmifi ^ Iiuore deprehenduntur.Quid fibi uoluifle natura iis ar,
bitremur infidiisfut ab lifde apibus: nec oibus anis fierent:aut non totis fauis; Parum enim erat
genuifle rem in qua uenenum facillime daref.eria ne hoc ipla in meile tot alalibus dediriQuid
fibi uoluit£nifi ut cautiore minufqj auidum faceret hoiem.Non.n.ipfi melli ied apibus iam cu,
fpides dederattSi quidem uenenata s.Reraediu aduerfiis has utiqj no differendo. Ergo maluac
fucco aut fblio^ hederae perungi falutare eft. Velpercuflos eas bibere. Mirum tamen eft uene,
na portantes ore fingente!^ ipfas non mori. Ni fi coilla domina rerum omnium hanc dedit re,
pugnantiam apibus.Sicut contra ferpentes pfyliis;marfifqj inter homines.

De meile: quod mulcae non attingunt:& alueariis;& cura eorum fi famem fentiuntapes:& quo
modo caera fiat: CA. Xllll.

Liud in creta miraculum mellis.Mons eft carina nouem millia pafliiu ambitu. Intra
qd* (parium mufcae non reperiuntur. Natumcg ibi mei nufq attingunHoc experimc
to fingulare medicamentis eligitur. Aluearia oriente sequinodhafem (pedare conue,
nit:aquilonem euitent.Nec fauonium minus. Aluearia optima cortice. Secunda feru
Ia.Terria uimine.MuIti ea 6£ fpeculari Iapide fecere: ut operantes intus (pedarent. Circulini al,
uearia fimo bubulo urilillimu Operculii:a tergo efle ambulatoriu: ut (pperatus intus fit piper.
Si magnus fit uterus alueariis puentus aut fterilisme operandi defperatione curam abiiciant:id
paulatim reduci oportet fallente operis incremeto. Aluearia hyeme ftrameto opiri crebro furfi,
ritmaxime fimo bubuIo.Cognatu hoc iis:& innafcetes beftiolas necat:araneos:papiliones : tere,
dines:apef(^ ipfas exci tat.Et araneole qdem exitiu facilius eft.Papilionu maior peftis. Toliif ue
to cu maturefeit malua nodu interlunio cado fereno accefis lucernis ante alueos: In eam flama
fele ingerutSi cibus deefle (entiaf:apibus:uuas paflassficcas ue ficos:tufa% ad fores eaje poluif
fe couenier.Item lanas tradfcas madentes paflo: aut deftutoiaut aqua raulfa. Gallinagc et crudas
carnes. Quibufda et aeftaubus iide cibi pftadi :cu ficcitas cotinua floje alimeta negat. Alueo$e:
cu mei eximif: illini oportet exitus melifophyllo aut genifta tritisiaut medios alba uite pringe,
rene apes diffugiat.Vafa mellaria:aut fauos lauari aqua pcipiut.Hac decocfta fieri laluberrimu
acetu, Caera fit ex expfCs fauis; fed ante purificatis aqua:ac triduo I tenebris ficcatisiqtto die li,
quatis igni I nouo fieftili aqua fauos tegeteituc (porta collaris. Rurfus in eade olla coqtur caera
ra eadem aqua:excipirurqg alia frigida:uafis meile drcunlitis.Oprima q punica uocaf .Proxima
q maxime fulua odorifi^ mellei puraiNatione aut pontica.Q^a coftare eqde miror inter uene
nam melIa.Deinde crenca. Piurirau enim ex^poli hetsde q diximus in natura apu.Poft has cor

uel polyr/
ihizon

uel lamia

LIBER.

ika:qm ex buxo fit 81 here aliquanta uim medicaminis putaf .Punica fit hoc »5. Ventila? fub
diuo faepius csera fuIaa.Deinde feruet i aqua marina ex alto petita addito nitro.lnde ligulis eli¬
gunt florem: ideft cadidiiRma quaecgitrafifundutcg ! uasrquod exiguu marina habeat frigida.
Et rurfus marina decoqunt feparatirmdehinc uas ipfam refrigerat.Et cu haec ter fecere : «uncea
crate fub diuo ficcat foleilunac^.Hoc.n, candore facit:li fic ficcaf.Et ne liquefaciatptegut tenui
lintheo.Cadidiffima uero fit poft infolatione etianu recoda. Punica medicis utiliffimaJNigreC
fit csera addito chartaru cinere, Sicut anchuia admixta rubet. Variofqj in colores pigmeris tra.
bitur ad reddedas filltudines:& in numeros mortaliu ufus:parietu<j et Si armo^e tutela, Grce.
ta de meile apibufcg in natura ea^e dida funt. Et ortoje quide ois fere ratio perada eft.

De herbis iponre nafcentibus 8c aculeatis. CA. XV.

JEquunf herbae fpote nafcentes:qbus pleraec^gentiu utunf in cibis.Maximeqj ag y,
ptusi&ugu fertiliffima.Sed ut fola iis carere poflit:tata e cibo^ ex herbis abundana.
In Italia pauciiTimas nouimus:fraga:thamu:rufcum:bat!n marina:batin hortefiana:
qua aliqui afparagu gallicu uocat.Praeter has paftinaca pratefemdupu falidariuiea^

uerius obledameta q cibos.In aegypto nobiiifSma e eolocafia:qua cyamon uocant aliqui.Hanc
a nilo metut:caule cu codus eft harenofo in mandedo.Thyrfo aut qui iter folia emicat : fpeda
bilis foliis latiffimis et fi arbores coparenf :ad fimilitudine eojd:quae pfonata in noftris atnnib^
uocamus. Adeocj nili fui dotibus gaudetrut implexis collocafliae foliis i uaria fpem uafo^pora
re gratiffimu habeat.Serif ia haec in iralia 8i in aegyptofProxima audoritas cicorio e: qua dixi
musintubu erraticu.Nafcif poft uergilias:Floret particulatirn.Radix ei Ictarquareetad uincu.
Ia utunf illa.&nthaliu haudJongius a flumine nafrif mefpili magnitudine &' rotuditatedinenu
cieo: fi ne corticeifolio cyperi. Mandut igni paru.Mandut 8i oetum:cui pauca folia minimaque
ue^e radix magr.a^Arachidna quide Si aracos cu habeat radices ramofas ac multiplices: nec foli
um nec herba ulla:aut quicq aliud fupra terra habet.Reliqua uulgariu in cibo apud eos herba?
rum noia:condriala:hypocheris:& caucalis:amhrifcu:fcandix : come ab aliis tragopogon foliis
croco fimillimn:partheniu:ftrychnum:corcorusEt aequinodio nafcetes aphace:acinos:quam
epipetron uocat:q nunq floret, At e contrario apnace fubinde marcefcete flore emittit aliu tota
hyeme totoq; uere ufcg in aeftate. Multas praeterea ignobiles habet. Sed maxime celebrat enico
italiae ignotadpfis aut oleo no cibo grara.Hoc faciunt ex femine eius.Differetiapria filuefhisSi
fatiuae.SiIueftriu duae fpes. Vna mitior eft fimili caule tn rigido.Itacp Si aeolii antiqui utebatur.
Exilisiqua quida atradylida uocat.Seme eius candidu:& grandeiama^». Altera irfutior torofio
re caule:& qui pene humi ferpat:minuto femine.Aculeata^ haec eft generis : qm diftirguenda
funt Si gener3.Ergo quaeda herbare fpinofa funtrquaeda fine fpinis.Spinofajc multae Ipes-Into.
tum fpina e afparagus fcorpio:nul!um.n.foliu het.Quaeda fpinofa foliata:ut carduus: eryngio:
glycyrrhizon:& urtica. lis. n. oibus foliis ineft aculeata mordacitas. Aliqua 8i fecudu fpina hent
folium:ut tribulus:& ononis.Quaedam in folio habet:& in caule ut phleos: qcf aliqui floeben
appellauere. Hippophyes fpinis geniculatu. Tributa proprietas qd & frudu Ipinofum het. Ex
oibus iis generibus urtica maxime nofrituriacetabulis in flore purpurea lanugine fundentibus
faepe altior binis cubitis. Plures eius dr ae.Silueftris qua fcemina uocant: mitior. Et in filueftri q
dicitur cama acrior.Cauie quocg mordaci fimbriatis foliis.Quae uero etiam odore fundit:her.
culanea uocatur.Seroe oibus copiofum:nigrum.Mirum fine ullis (pinarum aculeis lanuginem
ipfam efienoxiam:^ tadu tanru leui pruritumipuftulaftj confeftim adufto fimilesexiftere.No
tum eft Si remediu olei.Sed mordacitas non £ tinus cum ipfa herba gignitur: nec nifi folibusro
borata.lncipiens quide ipfa nafci uere no ingrato:multis etiam religiofoin cibo e:ad pellendos
totius anni morbos.Silueftriu quocg radix:oem carne teneriore facit fimul coda. Quz inoxia
eft morfu carens:aononium uocaf.De fcorpione dicemus inter medicas.

De catduo:& helxine:&: tribulo:& anchufa. CA. XVI.

Arduus 8i folio Si caule fpinofas lanugines habet.Ite acorna leucacanthos:chalceos:
j Cnidos:polyacathos:onopygos:heIxine:fcolimos.Chamaeleonin foliisnonhetacu.

leos<Eft & illa differetia quaedam \ iis multicaulia ramofacp funt:ut carduus.Vno
autem caule nec ramofum cnidos. Quaedam cacumine tatu fpinofa funt:uteringiu.

Quaedam aeftate floret: ut tetralix Si helxine.Scolimusqaoqj floret fero 8i diu. Acorna colore
tantum rufo diftinguif:& pinguiore fucco.Idem erat atradylis quotjinifi candidioreflet: &ni
fi fangaineum fuccum funderet. Qua de caufa phonos uocatur a quibufda:odore et grauis : k*

V1GESIMVSPRIMVS 164 ***

ro maturefcente fetnine:nec ante autumnumiqq id de oibus fpinofis dici poffit. Verum omnia
haec Si femine 6C radice nafci pofTunt&coIimos carduorum generis ab iis diftafq> radix eius ue
Icenda eft decocfta. Mirum fine interuallo tota aeftare aliud flore t in eo genere:aliud concipit:
aliud parturit. Aculei arefcete folio definiit pungere Helxine rara uifu efhneqj in oibus terris e:

3 radice foliofaiex fatiua uduti malum extuberat.Contada fuaue olet.Huius uertex fummus la
chrymam conti net iucundi faporis acanthicen mafticem appellatam. Et cados quo<$ in ficilia
tantum nafcirur fuse proprietatis 8i ipfa. Cuius in terra ferpunt caules e radice emifli lato folio
Si fpinofo:cauIefqj uocat cados. Nec faftidiut in cibis inueteratos quocg. Vnu caule redu hnt:
quem uocant pternicateiufdem fuauitatisifed uetuftatis impanentem.Semen ei lanuginis:quem
pappon uocant:quo detrado ex cortice: teneritas fitnilis cerebro palmae efbuocantafcaha.ffi.
bulus non nifi in paluftribus nafcitur.Dira res alibi.Iuxta nilum 8i ftrymone amnes exdpitur in
cibis. Inch 03 tus in uadu: folio ad effigiem ulmi:pedicuIo longo. At in reliquo orbe genera duo
uni Cicerculae folia alteri aculeara.Hic & ferius floret. Magifcg fepta obfidet uilla^.Semen ei ro
tondius nig^a, i filiqua. Alteri harenaceu.Spinofojf etianu aliqd genus ononis. In ramis.n. (pinas uel herilia,
habet appofito folio rutae fimili:toto caule foliatu in modum coronx.-fequitur a frugibus:ara. ceum
tro inimicumruiuaxqj praecipue. Aculeata^ caules aliquarum per terram ierpuntiut eius quam
coronopon uocant.Et ex diuerfo lians anchula inficiendo ligno caerifqj radice apta. Eft autem
mitior iis antbemis:5i phylanthes:anem6e:&aphace:caule foliato eftiSi crepis 8i lotos.Diffete
tia foliorum 8i hic quae 8i in arboribus: breuitate pediculi:ac logitudineranguftiis ipfis folio^t:
amplitudine: a nguIis:incifuris:odore:flore.Diuturniot hic quibufdam per partes florentibus ut
in ocimo:Heliotropio:aphace: onochite.

Differentia herbarum per foIia:& quae herbae toto anno floreant : 8i haftula regia : & piftana
& de gladiolo. ' CA. XVII.

■ Vitis inter haec aeterna folia:ficut quibufdam arborum.In primifep heliotropio:adia uel conopf
to. Aliud rurfus fpicata^ genus:ex quo eft Cynops:alopecuros:ftelephuros:quam q.
da ortyga uocat. Alii plantagine:de qua infra dicemus inter medicas.thryallis ex iis.
Alopecuros (picam habet mollem 8i lanuginem denfam:non diffimilem uulpiu cau
distunde ei nomen. Proxima eft ei 8i felepyros : nifi q> illa particulatim floret.Cicprion Si fimi,
lia arca terra folia hn t germinantes ab radice poft uergiIiasJ?erdito:qua & aeoliae gentes 8i aeg y
ptii eduntmomen dedit auis id maxime eruens. Crafifas plurimafq} habet radices. Ite ornithoga
le caule tenerorcadido.femipedali radice bulbofaemolli tribus :aut quattuor agnatis.Coquif in
pulte, Mi£i loton herba: & aegplopa no nifi poft annu e femine fuo nafci.Mira di antheroidis na
tura:cp a fummo florere indpit:cu caeterae omnes quae particulatim florent:ab ima fui parte in.
cipiant.Notabile 8t in lappatq adhaerelcinqm in ipfa flos nafcif :non.euidens:fed itus occultus:

Si intra fe germinatruelut animalia quae in fe pariunt.Irem circa Opuntem Opuntia eft herba etia
homini dulcis. Miruqj e folio eius radice fieri ac fic eam nafa.Lafiineunu foliu habet: fed ita i. uf Iaffibne
plicatu: ut plura uidea ntur .Chondrylla amara eft:& aai in radice fucco. Amara & aphace:& q ud apare
picris nominatur:^ ipfa toto anno florensinome ei amaritudo fpo fuit. Notabilis 8i fcyllaercroci
natura :quae cum oes herbae folium primu emittat: moxqj in caule rotundefnn iis caulis pti
or itelligif q foliu Jjst in croco quidem flos impellif caule.In fcj/lla uero caulis exit: deinde flos
exeo emergit.Eadeeg ter floretfut diximus):ria tempora fationu ondes.Bulbo|e generi quida
adnuroetant^ cypiri hoc eft gladioli radicem. Dulcis ea eft:& quae decosfta:pane etia gratiore
faaacponderofioreqg fimul fubada.Similis eft 8i quae thefion uocafrguftu afpera.Caeterae eiuf.
dem generi folio differunt. Afphodelus:obI^u 8i anguftu het.Scylla latu 8i tra&abile.GIa dio
Ius fim ile nomin%.Afphodelus manditur 8i femine tofto:& bulbo.Sed hoc in dnere rofto:dein
file 8i oleo addito. Praeterea tufo cu ficis praecipua uoluptare:ut uideff Hefiodo.Tradif & ante
portas uillagi fatum remedioefle cotraueneficoge noxa.Afph odeli metione 8i Homerus ferit.

Radix eius napis modicis fimilfs eft.Neqj alia nuerofior:odoginta fimul aceruaris feepe bulbis.
Theophraftus 8C fere graed:princep% Pythagoras caulem eius cubitale:S£ faepe duum cubito,
rumdoliisporri filueftrisranthericon uocauere.Radice uero id eft bulbos afphodelonrnoftriil
lud albucu uocat:& afphodelu haftula regia,Ea eft & caulis ariofi.Eius duo gna faciut.Albuco
eft (capus cubitaIis:S£ aplius:purus:leuis.De quo Mago peipit exitu melis martii:8i initio apri.
ln:cu floruerit: nodu lemine dus intumefeete demetedu:findendoi^ fcapos:& quarto die in fo
lc j?ferendos.lta Occatis manipulos faciedos. Ite piftanain didt a graeds uocari: qua iter uiuas

x ini

LIBER

fagittam appellamus. Hanc ab idibus maii ufeg ad finem otftobris mefis deeorticari:atc$ leui Io,
le ficcari iubet.Idem Qi gladiolu alte^iquem cypiron uocat: 81 ipfum paluftrero iulio mefe feea,
r i iubet ad radicermterriocg die in fole ficcarhdonec candidus fiat.Quotidie autem ante folem
occidentem in te&um referritquoniatn paluftribus defedhs nodurni rores noceant.

De iuco gna fex:& de cypero:& de medicatnetis ea^> & d cypiro:& odorato iuco.CA. XV11I.

- - Imilia praecipit de iunco que marifcon appellannad texendas tegetes: 81 ipfum iunio

mente eximi ante iuliu medium praecipiens. Caetera deficcado eade q de ulua fuolo
co diximus. Alteji genus iuncorum facit:quod marinu 81 a graeris oxyfchoenonuo
cari inuenio.T ria genera eius acuti:fterilis:quem mare oxyn graeci uocat: reliqua foe
memm ferentis feme nigrum:que melancranin uocant.Craffior hic & fruricofior.Magifcgetia.
num tertius qui uocatur holofchoenos.Ex iis melancranis fine aliis generibus nafeitur.Oxys at
8i hoiofchoenos eodem cefpite.Vtiliffimus ad uitilia holofchenos:quia mollis 8i carnofus eft,
Fert frudum uuarum cohaerentium modo.Nafcitur aurem is quem mare apellamus ex femet.
ipfo:cacumine in terram defixo.Melancranis aurem fuo femine. Alioquin omnium radicesom
nibus annis intermoriuntur. VTus ad naflas marinasmitilium nexus:elegantium lucernarum Ia
mina praecipua medullae amplirudine.Iuxta maritimas alpes tanta ut incito uentre impleant pe
ne unciarum latitudinero.In xgypto uero cribrorum longitudinem non alias utiliorem. Qui.
dam erianum unum genus faciunt iunci triangulixyperon uocant.MuIti enim non difcernunt
a cypiro uicinitace nominis.Nos diftinguemus utruncpfCypirus eft gladiolus(ut diximus) radi,
ce bulbofa:laudatiffimus in infulis creta:dein naxo:& poftea phoenice. Cretico candor odonj
uicinus nardo: naxio acrionphcenicio exiguii fpirasmullus segyptio.Nam 8i ibi nafcitur.Dilcu.
tit duritias corpoge.Iam enim remedia dicemus: qtfi 8i florum odoruq; generi e magnas ufusl
medicina.Quod ad cypiron attinet: Apollodorum quidem fequimunqui negabat bibendam:
qq profeflus efficaciuimum efle aduerfus calculofos.Eo fcetas foeminas quidem abortus face¬
re non dubit3t.Mirumq5 tradit barbaros fuffitum huius herbae excipientes ore lyenesconfume
re.Et non egredi domibus nifi ab hoc fuffitu. Vegetiores enim firmiorefcg fic etiam fmlnter.
triginum & alapi uitiis perfri&ionibufq? cum oleo illitu no dubie mederi. Cyperos iucus e qua
liter diximus angulofusiiuxta terram cadidus:cacumie nigenpinguifqj. Foiia ima porraceis: exi
Iiora:in cacumine minuta:inter quae eft femen.Radix oliuae nigrae fimilis:qaa cum oblonga eft:
cyperida uocant magni in medicina ufus.Laus cypero prima amoniacorfecunda rhodio : tertia
thracio:nouiflima aegyptto:quae & cofundit intelledu:quonia &-cypiros ibi nafcirur.Sed cype¬
ros duriflima uixq? fpirans.Oeteris odor e iptam nardu imitas. Eft &pfe indica herba: q cype¬
ris uocaturigingibens effigie:comanducata croci uim reddit. Cypero uis in medicina plilothrf,
Illinitur pterygiis:ulceribu(cg genitalium:& quae in humore funt omnibus:ficut oris ulceribus;
Radix aduerfus ferpentiu i<ftus:& fcorpionum pferrim remedio eft.Vuluas aperit pota. Largio,
ri tata uisrexpellit eas: urina ciet: 3^ calculos:ob id utiliflima hydropicis, lllinif & ulceribus quae
ferput:fed iis praecipua quae in ftomacho funt ex uino uel aceto ilii triunci radix in tribus hemi
nis aquae deco&a ad tertiasituffi medetur.Seraen toftum & in aqua porum fiftit aluu: 81 fami-
narum menfesicapitiiqj dolores facit. At qui uocaf holofehoenos eius quae proxima funt radi.

^ cis coraanducantur aduerfus araneorum morfus.lnuenio etianum unu iunci genus : quod tro.
uf euripice picen uocant.Huius femine fomnum allici.Sed modum feruandume fopor fiar. Obid & odo.

rari iunci medicinae dicentur: quonia & in iyria caele(ut fuo loco rerulimus)nafcrf. Laudariffi'
mus ex nabathea iuncus cognomine theuciris.Proximus babylonius.Peflimus ex africa ac fine
odore. Eft aurem rotundas uinofae mordacitatis ad linguam. Sincerus in confricando odo.
rem rofae emittit rubentibus fragmentis. Difeatic inflationes. Ob id ftopiacho utilis: bi.
lemqj & fanguine reiicientibus.Singultus fedat.Rudus mouet. Vrinam ciet. Veficae medetur.
Ad muliebres ufus decoquitur.Opifthotonicis cu refina arida imponitur. Excalfadoria&rofa
uteros aftringit:refrigerat. V fus eius diuiditur in folia 81 flores.Capita foliose parrefq? candidae
ungues uocantur.in flore autem aliud eft feme.aliud capillus in capite:aliud cortex:aIiud calix.
Folium ficcatur:aut tribus modis exprimitur.Per fe:cum ungues no detrahunturiibi.n. humo,
ris plurimu. Aut cum detracftis unguibus reliqua pars aut oleo:aut uino maceratur in fole uafis
uitreis.Quidam 8i falem admifcent:&r anchufam nonulii : aur afpalathu: autiuncu odoratum:
quia talis maxime prodeft uuluae ac dy fentericis.Exprimutur eadem folia detradhs unguibus
trita per lintheum Ipiffum in aereum uasdeuiqg igni fuccus coquitur:donec fiat crafiitudo met

V1GESIMVSPR1MVS » 65

lisrad hoc eligi oportet odoratiffima qua:<$ folia.

Ex rofa medicise:SC de liiio:& de narcifo:# ex uiola:& d bsccarafi? cobreto:&' afiro. CX!X*

- ?» Inum quomodo fieret ex rofa diximus inter genera uinnVYus fucci ad auresioris ul'

|| cera:gingiuas:tonliilas:garg3rifIatus.Stomachum:uuluas:(edis uitiarcapitis dolores*

| * !n febre per ie uel cii aceto fbmnornaufeas.FoIia uruntur in calliblephaiji.E ficcis te' Uel utunf
y mina a fperguntur.Epiphoras quoq? aridis leniunt.Flos fomnu facit.lRhibet Audio uel aridas
nes mulieri maxime albas in pofca potus.Et fanguinis excreationes.Stomachi quo<^ dolores q,
turo in uini cyathis tribus. Semen iis optitnu crocinumec anniculo uetuftius:& in umbra ficca-
tur.Nigrum inutile. Denum dolori illinitur. Vrinaciet.StomachoimpomfJrem igni ficrono
ueteri. Naribus fubditu caput purgar. Capita pota uetre & fanguinem fiftunt.Vngues rofie epi.
phoris falubres iunt.Vlcera enim oculo^ rofa fordefcunrpraeterq in initiisepiphorsenta ut ari
da cu pane imponatur.Folia quidem uitiis ftomachitrofionibus:# uitiis uentris:& lnteflino^ :

Si praecordiis utiliflima uel lllita.Cibo quoqp lapati mo condiuntur.Cauendus quoc^ in iis ficus
celeriter infidens.Et aridis 8i exprefiis aliquis ufus.Diapaftnata inde fiunt ad fadores coercens
dos:ita ut a balneis inarefcant corpora:dein frigida abluatur.Silueftris cum adipe urfino al ope
das mirifice emendatfLilii radices multis modis florem fuum nobilitauere.Contra ferpentium
idus ex uino potse:& cotra fungose uenena.Propter clauos pedum in uino decoquunfttriduo
qj non foluunf.Cum adipe aut oleo decadae pilos quoq? aduftis reddunt.E mulfo potae inuti*
lem fanguine cu aluo trahut.Lyenicj; Si ruptis uuIfis.pfisnt.Et menftrui faeminaiji in uino deco
Sae.lmpofitaeqj cu meile neruis praediis medetur.Contra lychenas 8i Iepras:5i furfures in fade
emedant.Erugant corpora.Folia in aceto coda uulneribus imponunf. Epiphoris reftiu in mei*
le:cu hyofcyamo 8£ ferina tritici.Seme illinif igni ficro.Flos Si folia ulcere uetuftati.Succus qui
flore expreflus eft:ab aliis rod uocatur:ab aliis lyrium ad emolliedas uuluas:fudore% faciedos:

& fuppurationes coquedas^Narcifi duo genera in ufu medici recipiunt. Vnu purpureo flore:8£
alterum herbaceum.Hunc lxcmacho inutilem:& ideo uomitoriujaluosquocp foluenteminer*

Dis inimicum: caput grauantem.Et a narce narcifuro didum:non a fabulofo puero. Vrriufqj

radix mullei teporis eft. Ambuflis prodeft cum exiguo melle.Sic & uu!neribus:& luxatis.Panis

aero cu meile 8i auense farina, Sic Si infixa corpori extrahit in poleta tritus:oleoq$ cotufus.Me ueI erihea

detur & lapide percuflis. Purgat uulnera permixtus farinae, Nigras uitiliginesemaeulat. Ex hoc

flore fit narcifinum oleum ad epaolliendas duricias.Calfadenda quae alferint. Auribus eft utilif

fimus: fed capitis dolores fecit^rviolae filueftres fut 8i fati use. Purpureae refrigerat.Cotra inflama

coes illinunf ftomacho ardeti. Imponunf Si capiti in fronte. Oculo^ priuatim epiphoris:# fe,

de ,pddente:uulua ue.Et contra fuppuratfones.Crapuia:# grauedines capitis ipofitis coronis:

olfaduue difcutiunt. Anginas ex aqua potae.ld quod purpureu e ex iis comitialibus medefsma

xime pueris in aq potu.Seme uiolae fcorpionibus aduerfaf .Cotra flos albae fuppurara aperit.Ip-

fi difeutit.Et alba aut 81 lutea extenuant menftrua. Vrina dunt.Minor uis eft receribuf.Ideocg

aridis poft annu utendum. Lutea dimidio cyatho in aquae tribus menfes trahit. Radices eius cu

aceto illitae ledant lyene.lre podagram. Oculo^ inflationes cu myrrha Si croco.Folia cum roel

le purgat cjpitis ulcera.Cum caera rimas fedis.Et quae in humidis funt.Ex aceto uero coIIeCtio Uel mero

nes finantrBaccar in medicinae ufu efl. Aliqui ex noftris perpenfim uocant. Auxiliatur cotra fer

pentes. Capitis dolores: fer uorefqyltero epiphoras.Maromis tumentibus a partu 81 aegylopiis.In

ripientibufqj ignibus tecris.Odor fomnu gignit. Radicem decoCtam bibere fpafticis:euerfis:co

uulfis:fufpiriofis:lalutare eft.ln tufli uetere radices eius tresrquattuorue decoquuntur ad tertias

partes.Haeccp potio mulieres ex abortu purgat. Laterum compunctiones tollit:# uefics calcu.

los.Tonditur cu diapafmate. Veftibus odonsgratia inieriturf^ombrecum quod fimileei dixi

mus trirum cum axungiaruulnera mire fanat, A (arum iocinerum uitiis falutare efle traditurtun

da fumptum in hemina mulfi mixti. Aluum purgat heliebori modo.Hidropicis prodefl:S.' prse

cordiis:uuIuiiqg:ac morbo regio.ln muflum fi addatur:fadt uinuna urinis ciendis. Effodif cu

folia emittit.Siccatur in umbra.Sirum celerrime fentit.

De nardo gallicot SC de croco medicinae^ croco magmata& iride:6i filiuncai& holochryfb:

- chryfbcome:Sd meliloto. CA. XX,

T quoniam quidam ut diximus nardum rufticum nominauere radice baccaris: cote
xemus Si. gallici nardi remedia i huc locu dilata:cu difputaremus de peregrinis arbo
— . mJ ribp.Ergo adueifus ferpetes duabus drachpais 1 uip fuccumt.lnflatioibus coli:uel e*

LIBER

aqua uel ex uino. Item iodncrisiSc renum fuffufilcg felle.Et hydropicis per fe uel cu abfinthio,
Siftit purgationes muiierum.Impetus uero eius:quam phun eodem loco appellauimus. Radix
datur potui rrita:uel decoda ad ftrangulationes:ueI pedoris dolores: uel laterum.Menfes quo
<5 dr.Bibitur cum uino. Crocum cum meile non foluitunnulloq; dulci. Facillime autem uino:
aut aqua.VtiliflTimum in medicina.Adferuatur cornea pyxide.Difcutit inflammationes omnes
quidem.Sed oculorum maxime ex ouo illitus.Vuluarum quocg ftrangulatus.Stomachiexulce.
rationes:pedoris:&: renum:iorinerum pulmonum: ueficarumq; peculiariter, lnflammatioi eag*
uehementer utile.ltem thuffi 8i pleureticis.Tollit 8i pruritus. Vrinam cir.Qui crocum prius bi
berint crapulam no fentient.Ebrietati eo reftitunt.Coronse quoqj ex eo mulcet ebrietatem.So-
iiuna fecic.Caput leniter mouet. Venerem ftimulat.Flos eius igni (aero illinitur cum creta rimo
lia.lplum plurimis medicaminibus mifcetur. Collyrio uni nome dedir.Ex eo quocp expreffoun
guento crocinorquod crocomagma appellant.Habet luas utilitates cotra fuffufioes oculorum.
Vrinas magis excalfacit q crocu ipfum.Opnmura quod guflatum faliua detefq ificit(lris rufa
melior q candida:infantibus eam drculigan.falutare eft.Dentiemibus praecipua eft:& tulfiend
bus:tinearumue uitio laborantibus inftillari.Caeteri effedus eius no multum a meile differat.
Vlcera purgancapiris praecipue.Suppurationes ueteres. Aluum foluit duabus drachmis cu mei
le.Tuflim:tormina:inflationes:pora:Lienes ex aceto.Contra ferpentium:& araneorum morfus
ex pofca ualet. Contra fcorpiones duarum drachmarum pondere :in pane:uel aquafumitur,
Contra canum morfus ex oleo imponitur. Et contra perfridiones-Sic Si neruorum doloribus.
Lumbis uero Bi coxendicibus cum refina illinitur. Vis ei concalfadoria. Naribus fubdita (frrnu
tamenta mouet: caputque purgat. Dolori capitis cotoneis malis:aut ftruteis illinitur. Crapulas
quocp orthopnoeas difeutit.Vomitiones dt:duobus obolis fumpta.Ofia frada extrahit irapo.
fita cum meile. Ad paronychias ferina eius utuntur.Cum uino ad dauos:uel uerrucas.Triduotj
non foluitur. Halitus oris comanducata abolet:alarumque uiria.Succo duricias omnes emollit.
Somnum conciliat.Sed genituram confumit.Sedis rimas 8i condylomata. Omniaqueincorpo
re excrefcentia fanar.Sunt qui lilueftrem irin uocet.Strumas haec uel panos uel inguina dilcunt.
Praecipitur utfiniftra manu leda ad hos ufus feruetur: colligentefque dicant cuius hominis
utique caula eximant.Scelus herbariorum aperietur in hac mentione: partem eius feruantium:
8i quarudam aliarum herbarum ficuti plantaginis (ubftituetium fi parum mercedis tuliffe fele
arbitrantur.Rurfulque ut plus operis acquirant:partem eam quam leruauere eodem loco info/
diunt. Credo ut uitia quae lanauerint:faciant rebellare^Sahuncse radix in uino decoda (ilht uo,
miriones. Corroborat ftomachum.Polio Muleus:& Hefiodus perungi iubent dignarionesgra-
tia.Gloriaequeauidospoliumriadare:colere. Polium contra ferpentes fubftermtur uel porta/
tur.Medici in uino decoquut recens uel aridum:illinuntque uel fplenericis propinant ex aceto.
Morbo regio in uino.Et hydropicis icipientibus in uino decodum. Vulneribus quoque fic illi,
nunt. Secundas mulierum partufque emortuos repellit.ltem dolores corporis. Veficas inanit.
Et epiphoris illinitur.Nec magis alia herba conuenitroedicamento:quod alexipbarmaconuo
cant.Stomacho tamen inutile effe. Caputque eo impleri:& abortum fieri poto. Aliqui negant.
Ad religionem addunt:ubi inuentum finprotinus ad alligandum contra oculorum fuffufioes.
Cauendumque ne terram atcingat.Hi 8i folia eius thymo fimilia tradunt : nili q> molliora funt:
Bi lanatiore canicie.Cu ruta filueftri 8i fi teratur ex aqua caelefti afpidas mitigare dicitur. At non
fecus atque cianus aflringit:&: coibet uulnera:prohiberque ferpere.Holocryfos medetur ftran.
guriae in uinopota:& oculorum epiphoris lllita.Cum faece uero uini cremata in polenta:lyche
nas emendati|Chryfocomes radix calfacit Bi ftringit.Datur potui ad iodnerum uitia. Itera pul
monum. Vuiuae dolores in aqua mulla decoda. Ciet menftrua. Et fi cruda detur: hydro
(I picorum aquam fiftiQMellifTophyllo : fiue melitena fi perungantur aluearia non fugient apes.
Nullo enim magis gaudent flore. Copia iftius examina facillime continentur. Itero prae.,
fentilfimum eft contra idus earum : uefparumque : Bi araneorum. Item fcorpionum. Item
contra uuluarum ftrangulationes : addito nitro. Contra tormina e uino, Folia eius (frumis
illinunf :8i (edis uitiis cu fale decoda.Succus foemias purgat:& iflatioes difcutit:& ulceia fanat.
Articularios morbos ledat.Cai% morfus. Prodeft dyfeterids ueteriba:& coeliacis:^ orthopnoi
cisilyenlbaiulceribD thorads.Caligines oculo^ lucco cum meile inungi eximiu babef. Melilo¬
tos quacg oculis medef cum Iadeiaut cum lini femine. Maxillarum quoqj dolores lenit.Etca.
pitis cum rolaeeo.ltem aurium e paffo.Quaeqj in manibus intumefeunt uel eiupum.Storaachi

VIGESIMVSPR1MVS

i 66

dolores in umo decocla:ueI cruda rritaque.ldem effedusfft ad uuluas. Teftcs uero: #fedem
prociduamtquaeq? ibi liant uitia:recens ex aqua decodaruel ex paflo. Adit do ipfecto lilinutur
ad carcinomata.LJeferuefrit in umo dulci. Peculiariter di contra melicendas efticax.

De trifoliofSi thymo:# hemorocalle:# de helenio!# abrotono. CA. XXI.

— ; ..... Rifolium fcio credi prseualere contra ferpentium idus:# Icorpicnum: ex uinoiauc
polea feminis granis uiginti potis. Vel loliis:# rota herba decoda. Serpentricg nunq
}%q in trifolio alpici. Praeterea celebratis auctoribus cotra oia uenena pro antidoto: fuflri

tSyiSd cere.xx v.grana eius:quod minianthes ex eo apptliauimus tradi.Multa alia praeterea
in remediis eius alcribi.Sed me contra fmaseopi grauifiimi um audoritas mouer.SophocIes.n.
poera uenenatu id dicit.Simus quoq? medicus decocti aut cotriti fuccum infufutn corpori eaP
dem uredines facere quali percuflis a ierpente .Ergo non aliter utendu eo q contra uenena cen
fuerunt. Forraffis enim 3i iis uenenis inter fe contraria fit naturarlicut multis alus. Item aniroad
utrto femen eius cuius minima fint folia utile efle ad cuftodieda mulierum cutis gratia in facie
illitum.lfhyniu colligi oportet in flore:# in umbra ficcari.Duo autem funt gna eius.Candidu:
radice lignofarin collibus nafcensrquod # praeferf.Alte^c nigrius fiorifqj nigri. Vtraqj oculoig
daritati multu conferre exiftimanf.Et in cibo:# in medica mentis, ite diutina tulli digmate fa
dlesexcreationes facere cu aceto & fale.Sanguine ccncrefcere non patitur e meile. Longas fauci
um difhllationes extra illita cu finapi extenuare.ltem ftomachi & uentris uitia.Modice tn uten
dum eft:qm excalfaciutrquamuis hftunt aluumrquae fi exulcerata fit denarii pondus in fextariu
aceti:# mellis addi oporret. Ire fi lateralis dolor firraut inter fcapulas:aut in thorace. Praecordiis
medent ex aceto cu mei le.Quae potio datur 8i in alienatione mentis:ac melancholicis.Datur &
comitialibus: quos correptos olfadus excitat thymi.Aiut di dormire eos oportere in molli thy,
mo.prodeft# o rthapnoicis:# anhelationi. Muiierumquemenfibus retardatis. Velli emortui
finrin utero partus decoduminaq ad tertias. Viris uero contra inflationes cum meile # aceto.
Et fi uenter turgeat. Teflefue aut ueficae dolor exigat.E u/no tumores 8i impetus tollit impofi-
tu.lte cu aceto callu <# uerucas. Coxendicibus Iponitur cu uino articularibus morbis.Et luxatis
tntuiac lanae infperfum ex oleo:ambuftis cu adipe fuillo:dant # potione articularibus morbis
triu obolo^ pondere in tribus cyathis aceti 8i mellis.Et in faftidio tritu cu falefidemorocalies
pallida e uiridi & molle foliu het:radice odorataratqj bulbofam.Quae cu melle^fpolita uentri
aquam pellit:# ianguine et inutilero.Folia epiphoris oculo^jrmamaruqp poft partu doloribus
illinuCHelemu ab Helenae lachrymis diximus natu.Faucre credif formae.Cute mulieri facie
reliquocg corge nutrire icorrupta. Praeterea putat ufu eius quada data gratia usiuenerecg cocilia
ii. Atttibuut 5i hy lar i tatis effedu eide potae in uino:eumqs que habuerit.Nepethes illud pdica
tu ab Homero :q> ea triftitia ofs aboIeaf.Eft aut fuccipduIcis:Prodeft orthopnoicis radix eius i
aqua ieiunis pota. Eft aqt caflidus intus Si dulcis.Bibic 8i contra ferpenu idus ex uino. Mures
i quoqj contrita dicif necarembrotanu duo^e traditur genegiiCapeftre ac moranu. Hoc foemfl*
namullud marem intelligiuoIumus.Amaritudoabfinrhiiin utrcqj.Siculum laudarifliromdein
gallaticu. Vius eft 8i foIiis.Sed maior femine ad calfaciedu.kieo neruis utile:tufli:orthopnoicis:
couulfis:rupris:Iumbis:urinae angufliis.Daf bibendu manualibus fafciculis decodis ad tertias
partes. Ex iis qternis cyathis bibitur. Datur & femen tufum in aqua drachmae pondere.Prodeft
# uuloe.Concoquit panos cum farina hordeacea:# oculorum inflammationibus illinitur co,
toneo malo concodto.Serpemes fugat.Cotra idus eorum bibitur cum uino:illiniturque.Effri
caciflimum contra ea quorum ueneno tremores:# frigus accidunnut fcorpionum: & phalan.
giorum:# corra uenena alia pota.Prodeft # quoquotno algentibus:# ad extraheda ea quae im
hae ren r corporibus. Pellit # interaneorum mala.Ramo eius fi fubiiciatur puluino uenerem ftL*
mulari aiunt. EfBcaciflirnarnqs efle herbam contra omnia ueneficia quibus coitus inhibeatur.
Exleucanthemo:# lanfuco medicinae. CA. XXII.

fgyvMl. Eucanthemum fufpiriofis medetunduabus partibus aceti permixtum. Sanfucum fi.

II' {@[1 ue amaracum in cypro laudatiflimum:# odoratiflimum.Scorpioibus aduerlatur ex
1 aceto # lale illitum.Menflruis quoc^ multum confert impofirum.Minor eft eidem

^ poto uis. Cohibet# oculorum epiphoras cum poIeta.Succus decodi tormina difeu'

tit:# urinis & hydropicis utile.Mouet# nanum fternutamenta.rit ex eo oleum quod fanfuri
num uocaturtaut amaracinum:ad excalfaciendos emolliendo% neruos;# uuluas calfacir.Et
foka fuggilat is curri meile:# luxatis cum caera profont.

LIBER

utcnemio

De anemona medicinas. CA. XXE

■ Nemonas coronarias tantum diximus.Nunc reddemus & medicas.Suntqui pherini
on uocent.Duo eius genera.SiIueftris prima. Altera in cultis nafces.Vtracj iabulofis.
Huiu% plures ipecies. Aut enim phceniceu flore habet: quae B£ copiofiffimaeftaut
purpureumraut ladeum.Harum trium folia apio fimilia.Nec temere femipedalealti
tudinem excedunrcacumine alparagi.Flos nunq fe aperitinifi uento ipirante:unde & nomen ac
cepit.Silueftri amplitudo maior: Ia tioribukj; foliis:flore phcemceo.Hanc errore du&i argemo.
nem putant multi. Alii ruifus papaueriquod rhyan appelIauimus.Sed diftindio magna:q> utra.

haec poftea floret.Nec aut fuccum illarum anemonae redduntraut calices habenunec nifi alpa
ragi cacumen. Profunt anemonx capitis doloribus:^ inflammationibus:uuluis mulierum lafii
quocg.Et menftrua dent cum ptifana fumpt:e:aut uellere appofitae.Radix comanducata pitui-
tam trahit.Detes fanat.Decoda oculorum epiphoras. Magi multum quidem iis tribuere.Qui
primum afpidaf eo anno tolli iubentesidicicg colligi eas tertianis 8i quartanis remedio.Poftea
alligati florem panno rofeo:& in umbra afleruaririta cum opus fiualligari.Qua: ex iis phoenice/
um flor habet: radice contritarcuicuncg animalium impolita ulcerum fadt ftypticam uim, Et
ideo expurgandis ulceribus adhibetur. Ex oenanthe medicinae. CA. XXI11I.

Enathe herba nafcitur in petris:folio paflinacae:radice magna:nuraerofa. Caulis eius
& folia cum meile ac uino nigro pota faalitatem pariendi praeftanrifecundafqspur,
gant.Tuffim e meile tollunr. Vrinam cient.Radix e ueficse uitiis medetur.

De heliochryfo medianae. CA. XXVi

iTSiftSril Eliochryfum quod alii chryfanthemon uocat ramulos het cadidosifolia fubalbida:
| EM I abrotono fimilia:ad fblisrepercufifum aurea: luds in orbem ueluti corimbis depede
I fES 1 tibussqui nunq marcefeut.Qua de ca deos coronat illo.Quod diligentiffimeobfei
l=£S=)uauit Ptolemaeus rex aegypci.Nafcif in frutetis.Ciet urinas e uino pota:&meies.Du<
ricias 8i infiamationes difcutit.Ambuftis cum meile imponitur.Contra ferpentiu idus&Ium/
bops uitia bibif, Sanguine concretu uentris ac ueficse ablumit cu mullo.FoIia eius triuobologi
pondere fiftuntprofluuia mulierum in uino albo.Veftes tuetur odore non ineleganti.

Ex hiacyntho medicinae. CA. XXVI.

lacynthus in gallia eximie prouenit.Hoc ibi cocco hyfginum tingit.Radix eft bulba
cea magonicis uenalitiis palchre nota.Quae i uino duld illita pubertate cohercet:&
non patitur erumpere.Torminibus 8i araneorum morfibus refiftit. Vrinam impellit.
Contra ferpemtes 8i fcorpiones:morbumqj regium femen duscum abrotono datui
lychnis quotj flammea illa aduerfus ferpetes:fcorpiones:crabroes:fimiliacg bibitur e uino femi/
ne trito.Silueftris eadem ftomacho inutilis. Aluum foluit. Ad detrahendam bilem efficadffima
duabus drachmis.Scorpionibus adeo contraria ut omnino uila ea torpefcant. Radice eiusafi*
ni boliten uocant.Qua alligata oculo:albugines tolli dicuntor. ^

Ex uincaperulca medidnae. CA. XXVIL

DT uincaperuincaifiue camsedaphne arida tufa hydropicis datur iri aqua codeari me
(ura.Celerneq; reddut aqua.Eade decoda in ciere iparfa ufo tuores ficcat. Auribus
lucco medef.AIuinis fpofita multupdee dicif.Rufci radix decoda bibifaltemisdie
bus i calculone ualitudie:& coruofiore urina:uel cruera.Radice pridie erui oportet:
joftero mane decoq. Ex eo fextario uini cyathis duoba mifceri.Sut q 8f cruda radice trita ex aij
ribat:& ! totu ad uirilia cauliculis eius in uio 8£ aceto triris nihil utilius putat.Bans quoqjaluu
mollit.Illinit podagricis tofta 81 cotufo. Acinu 8C corona^ ca & dbo^e aegyptii ferut. Eademq;
erat quae ocimumifi hiriutior ramis:ac foliis eflet:& admodum odorata.Ciet menfes & urinas.

Excolocafia medicinae. CA. XXVE-

c Olocafia Glaucias acria corporis leniri putauit:& ftomachum iuuari.

Ex anthalio medidnae. CA. XXK,

Nthalii quod aegyprii edut nullu aliu repperi ufuieft 81 herba Anthillon qua alii anti
uocant duorum generum: foliis S£ ramis lenticulae fimilis palmi alritudine;6
bulofis aprids nafcens fubfalfa guftanti. Altera chamaepithyos fimilis breuion&hit/
futiorrpurpurei florisiodore grauisiin faxofis nafcens.Prior uuluis aptiffima e ex tofi
ceo 8£ lade Jpofitaiet uulneriba.Bibif i ftraguria renucp doloriba triba drachmis. Altera bibif i
duridauuluaj«8C in toraribus:# in comitiali morbo:cum meile 8i aceto quattuor drachmis.

VIGESIMVSPR1MVS t67

De parthenio medianae- CA. XXX,

Ontra partbeniutn alii leucathentalii thanaeum uoeant.Celfus apud nos perditium
8C muraliuro.Nalciturin hortorum fepibus:florealbo:odoremali:faporeamaro.Ad
inledendum decodtum in duricia uuluarum:& inflamationibus.Siccarum cum mei,

_ _ Ie 8C aceto impolitum bilem trahit atram.Ob hoc contra uertigines utilis:& calculo

fis.llhmtur 8i facro igni. Item ftrumis cum axungia inueterata.Magi contra tertianas finiftrama
nu euelh eam iubentrdicique cuius caufa ue!latur:necrefpicere. Deineius folium aegri linguae
iubiicere:ut mox in cyatho aquae deuoretur.

De ftrychne medicinae, CA. XXXI.

Trychne quam quidam ftrychnon fcripfererutinam nec coronarii in aegypto uteren
tur:quos inuitat hederae foliorum fimihtudo in duobus eius generibus:Qucrum ai
terumreui acini coccinei:granofifoIiiculi.HaIicaccabura uocati&aliicallion.Noftri
autem ueficariam:quoniam ueficae 8i calculis prodeft:Frutex eft furculofus uerius q
herbaifolliculis magms:latiique & turbinatis:grandi intus acinotqm maturefeit nouembri men
fe.Tertio folia fiant ocimi minime diligenter demonftranda. Remedia enim non uenena tra&a, J

mus.Quippe infaniam facit paruo quoqj fuccorqq 8i grasci audores in iocu uertere.Drachmae
enim pondere luxum pudoris gigni dixerunt: ipeciesuanas imaginefq; confpicuas obuerlari de
monftrantes. Duplicatum hunc modunrlegitimam infaniam facere.Quicquid uero adiiciatur
pondeii reprae lentari mortem.Hoc eft uenenum quod innocenriffimiaudores fimplidter do,
rycnion appellauere. Ab eo quod cufpides in praeliis tingerentur illopaffim nafcente:maranon
cognominare: qui nequiter occultabant eryrhro: aut neurita:ut nonnulli periflbne cauendi qui
dem cauia curioiius dicendum. Quin & alterum genus quod halicaccabon uocant: foporiferu
eft:atq$ etiam opio uelocius ad mortem:ab aliis morio:ab aliis moly appellatum.Laudatum ue,
ro a locro ad fruendum Si thymarifto.Quidam etiam carmine minore obliuionero inducetes. furedu

Quippe praeientaneum remedium ad dentium mobiles firmados fi colluerentur. Halicaccabo uel induce
uni exceptionem addidere ne diutius id fieret. Delirationem enim gigni eo. Nec demonftranda q3
remediarquorum medicina maioris mali pericuIumafFerat.Commendatur enim cibis tertium: uej jnnoce
licet praeferatur hortenfis faporibus.Et nihil fit corporis maiora cui non ialutare fit ftrychnos na
Xenocrates praedicet.Non tamen auxilia eorum tanti funt:ut uel profutura non de iis comme,
morare nefas putem: prae fer tim tanta copia innoxiorum medicaminum. Halicaccabi radicem
bibuntiqui (unc uaricinandi callentes:q> furere ad confirmandas fuperftitiones afpici fe uolut.

Remedio eft (id enim libentius rettulerim)aqua copioia mulla calida potui data. Nec illud prae
teiibo afpidum naturae halicaccaburo in tantum aduerfam:ut radice eius propius admota fopo
xentutnllas fopore enecans uis eatum, Ergo trita ex oleo:percuffis auxiliatur,

Decorcoro, CA. XXXII.

Orcorum alexandrini cibi herba eft couoluris foliis ad fimilitudinem mori. Precor,
diisfut fbrunt)utilis alopetiifque & lentigini.Boum quoque fcabiem celerrime lanari
ea inuenio apud Nicandrum quidem 6C lerpentium morfus anteq floteat.Necd cni

_ co fiue attradlyllide uerbofius dilputetur Aegyptia herba eft:& magnum contra ue,

nenata animalia praebet auxilium.Itemaduerfus fungos. Conftat a fcorpione perculTos qdiu te,
neant eam herbam non fentire crudatum.

nDeperfolata, CA. XXXIII;

T perfolutam aegyptus in hortis (erit corona^ gratia:Duo gna eius:fcemina ac mas.

Vtraque iubdita uenereminhiberi uirorom maxime tradunt.

De menfurisK ponderibus. CA. XXXII1I.

T quoniam in mcluris quoque ac ponderibus crebro graerisnomlbus utendum eft:

Jl interpretatione eorum femel in hoc loco ponerous.Drachma atrica:fere enim attica
obferuatione medici utuntur: denarii argentei habet pondus.Eademque lex obolos
pondere eHicit.Obolus decem calchos.Cyathus pendet per fe drachmas decem.Cu
acetabuli menlura dicitur fignificat heminae quartam parte:ideft drachmas.xy.Mna quam no,
ftri minam uocant pendet drachmas atticas centum.

LIBER

CAIt PLINII SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE LIBER JCXIL
PROOEM1VM.

<1 Omplefle poterant miraculam fui naturaiatcp tellus reputantium oel
5 prioris tantum uoluminis dotes:rotcj$ genera herbaru utilitatibus ho

* minaro aut uoluptatibus genita.Sed quanto plura refianrTstoquccg
: mirabiliora inuentu.llla.n.maiore p3tte cibiraur odorts-.deconfue c&
[ mendatione ad numerofa experimenta duxit. Reliquo^: potentia ap.

* probat nshil a natura fine ahqua occultiore ca gigni.

De gentibus htrbis formae gra utentibus. CA. I,

Quidem & formae gra ritu% perpetui in corpibus fuisali
quas extera^ gentiu utt herbis qbufda aduerto aio.lllinut
certe altis altae facte i populis barbaro^ foeminae. Marefij
er apud dacos 8i fatroatascorpora fua mfcnbut. Simile pia

tagini glaftum in gallia uocaf.Quo britanopc coniuges nurufqj toto

corpore oblitae qbufdam in facrts nudae mcedut aethiopum colorem imitantes.

Quod herbis ueftes inficiantur. CA, II,

Ej— sAm uero infid ueftes fcirous admirabili facco. Atcp ut filleamus gallatiae:africae:lufi»
Sjj tantae granis coccu impatoriis dicatu paludametisttrafalpina galba herbis tynu: arq
cochyliu tingitroifqj alios colores. Nec qrir I jpfundis murices :fefet$ obiiciedo dum
^flpripit efca beluis roarinistitada et anchotis fcrutaf uadarut iueniar p qd* facilius ma
trona adultero placeatrcorruptor ifiditf nuptae.Stas 8i i ficco carpit quo frugi mudosexculpat
ufu ahoqn fulgetis.lnftrui poterat luxuria cerre Inocentius.Nuc/ppofitu ifta cafedaninec omit
lemusiut fubiiciedoutiliora luxuria uilitate circufcribamus diduri & alias herbis tigi lapides
pietefqj.Nec rigedi nec pigedi tn rone omififlemusrfi unq ea libera bu arti u fuifiet.lmeiiro for,
tius augef audoritas:q qta debeaf et furdis:hoce ignobili herbis phibebif. Si qdeaudores
jperii roani coditorefq? imefum qda & hinc fumpferetqm no aliunde fagroina in remediis pu,
blicis fuere: & in iacris legatioibusrq utrbenaeiCerte utrocj noieide figntficafrHocegrame ex
arce cum fua terra euulfum:hac fp & legati cu ad hoftesxlangatuqj mitterenf ufirideft resrap,
B Verbenarius uocabaf.

CA. 1IL

tas elate repeti tu :unus utiq$

De corona graminea.

IOrona quidem nulla foit graminea nobilior in maieftare populi terrarum principis
pmiifcg gloriae.Gemarae:& aureae:ualJares:murales:roftratae:ciuicae: triuphalespoft
i j hac fuere. Suttj cu dae magno interuallotmagnaque dria.Cxteras oes finguli: & da>
ces ipfi impatorefqj miliribus:aut aliqn collegiis dedere.

De rarirate eius. CA. 1111.

a Ecreuit 1 triuphis fenatus cura belli folutus:& populus ociofusigraminea nuncj : nifi
S \ lupma defperatioe.Cougitq! nulii nifi ab uniuerfo exercitu ieruato feruatori decre

Jji ta.Caeteras impatores dedere. Hac fola miles impatori. Eade uocaf cbfidionalis: Ii,
beratis obfidione abhominadetj exitio totis caftris. Quod fi riuicae honos uno ali,
quo ac qel humillimo ciue feruaro pclarus facerqj hetur. Quid tandem exiftimaridefcetunius
uirtjute feruatus uniuerfus exercitus^Dabaf hac uiridi e gtamie decerpto inde:ubi obieflbs fet
uaffet ahqs.Natf fummu apud antiquos fignu uidorise erauherba porrigere uidos: hoceft ter
ra 8c altrice ipla humo & humatione etiam cedere. Quem morem etiam nunc durare apud ger
manos fcio.

Qui (bli corona ea donati. CA, V.

Onatus e ea.L.Sicmus Dentatus (t mei: cu ciuicas qttuordeciro meruifTet:depugnaf
fetque.cxx. pliis femp uidor.Tato rarius t fi feruatore unu a feruatis donari. Quida
imperatores & faepius donati funtiueluti.P. Decius Musuiddicet Tribunus trnlitu
ab exercitu. Altera ab iis qui inpraefidio obfeffi fuerannquanta eflet eius hononssa

dontas conkflus rehgioneifi quidem donatus bouero album Marti tmmofauit:& centum tui
uos:g ei uirtutis ca dati fuerat fimul ab ohfeffisiHic Decius poftea coful &' impio & collegae fe
£ uidoria deuouit.Data e &L a fenatu populo^ ro.qua claritate nihil egdem in rebus humanis

VIGESIMVSSECVNDVS 1 6$

fublimius daco. Fabio illi qui retn oem romana reftituit non pugnando. Ncc data cu magiUru
equitum 8i exercitu eius ferualTer.Tuncfatms fuic noienouo coronari appellatum patrem ab
iis quos ieruauerat.Sed quo didum eft confenfu honoratus efhHannibaie ex itaiia puifo. Qua:
corona adhuc fola ipfius ipera manibus ipofita eft.Et quod peculiare ei e:iola a tota itaiia data.

Qui lolus centurio coronatus. CA. Vi.

Raoter hos cotigit eius coronae honos. M.Calpumio Flaraae Tribuno militum in fi.
cilia.Centurioni uero uni ad hoc tempus Cn.Petreio Atinati cimbrico bello.Pnmu
pilum is capeflens fub Catulo exclufam ab hoc legionem fuam hortatus rribunutii
iuum dubitantem per caftra hoftium erumpere inrerfedr.legioneq; eduxit.lnuenio
apua auctores eundemipraeter hunc honorem affatibus Mario &: Carulo coniuhbus praetexta,
tum imroolafle ad tibicinem foculo pofito^criplit 8i Scylla didator ab exercitu fe quoq; dona
tum apud no Jam legatum bello marficoldq; etiam in uilla fua tufculanatquae fuit poltea Cice-
ronis pinxit. (Quod fi uerum eft: hoc execrabiiiorem eum dixerim:quandoquideeam capiti fuo
proferiptione detraxit ipfe tanto paucioribus ciuium ferua,us:q poftea occitis. Addat eriamnum
huic gloriae fuperbum cognomen faelicem.Ipfe tame obfefius in toto orbe profcriptus.Harc co
rona Sertorio etiam ceflit.Aemylianum quoq; Scipionem Varro audor eft donatum obfidiona
li mafrica. Manlio confule:cohortibus feruatisitotidemq; ad feruadas eas eaudis. Quod oi fta
tuae eius in foro fuo Diuus Auguftus fcripfit.Ipfum Auguftum cum Mar.Cicerone filio confide
idibus feptembri bus fenatus oblidionali donauiciAdeo ciuica non latis uidebatur. Nec praete.
rea quemquam hac iuenimus donatum.NuIls ergo herbae fuere certae in hoc honore: fed quae
cunqj fuerant in periculi fede quamuis ignobiles lgnomj; honorem nobilem feriebant. Quod
latere apud nos minus quidem mironcernens negligi ea quoq; quae ad uahrudmem conferuan.
dam:crudatulque corporis propuifandos:5C mortem arcendam pertinent.Sed quis non mores
iurecaftigetf Addidere uiuedi precia deliciae luxufque.Nunquam fuit cupido uitae maior:nec
minor cura. Aliorum hanc operam efle credimus:ac ne mandato quidem noftro alios id agere:
medicifqj prouifum efle. Proh bonis ipfi fruimur uolupcatis.Et quo nihil equidem probrofius.
duco: Viuimus aliena fiducia.lmmo uero plerilque ultro etiam in nfu fumus lfta commetates: uel irrifui
atque friuoh operis argui mur.Magna quamquam immenfi laboris folatia fperni cum rerum na
tura:qua certe non defuifle nobis docebimus:»: inuifis quoque herbis iferuiffe remedia.Quip.
pe cum medicinas dederit etiam acujeatis.Haec enim proxime reftat ex iis quas priore libro no
minauimusun quibus ipfius prouidentiam natura: facis admirari ampledique no e. Dederat 81
quas diximus molles:cibifque gratas. Pinxerat 8i remedia flonbus:uifuque lpfo animos inuira.
uerauetiam deliciis auxiiia permifcens.lnde excogitauit aliquas afpedu hifpidas:radu trucesrot
cantum non uocem ipfius fingentis illas:rationemque reddentis exaudire uideamur:ne fe depa
fcatauidaquadrupes:necprocacesmanusrapiant:nec negledu ueftigia obterant: ne infidens
ales infnngat.Has muniendo aculeis telifque armadu remediis ut tuta ac falua fintJta hoc quo
que quod in iis odimus hominum caute excogitatu eft.

Medicinae ex reliquis ornamentis Si erynge. CA. VII.

T clara in primis aculeata^: erynge eft fiue eryngfon contra ferpentes 81 uenenara ora
[1 j^ggfnaicens. Aduerfos idus morfufque radix eius bibif drachmae pondere in uino. Aut
11 §Pg|sT fi pleruque tales iniurias romiratur S i febris:ex aqua.lllimf plagis peculiarrter efficax •

'Jr— contra chryfodos ac ranas.Ommbus uero contra toxica & aconita efficadorem He. Qcl cherly
raclides medicus in iure an Ieris decodam atbitratur.ApolJodorusaduerfus toxica cum rana dros
decoquit:caeteri in aqua.lpfa dura:fruticofa:fplnofis foliis:caule geniculato : cubitali 8i maiore
aliquando. Aha albicansialia nigra radice:odorata.Et fetiua quidem eft:fed 8C Iponte nafdtur i
a/peris 8i faxohs:8i in lictoribus maris:durior:nigriorque folio apii.

Deherbarquam centumcapitauocant. CA. VIII.

X iis cadi da nri cecucapita uocac.Oes eiufde effedus caule 8i radice I cibos graeco^
receptis utroque roo fiue coqre libeatrfiue cruda uefci.Porterofu eft:q<f de ea tradif.

Radice eius alterutrius fexus fitkudine referre rara inuetu.Et fi uiris contigerit mas:
amabiles fieri. Ob hoc 8i Phaonem lefbium diledu a Sappho. Multaeque arca hac n
magojd fblu uanitaces: fed et pythagorico^.Sed in medio ufu pter fupradida auxiliatur infla.
tionibus:tormlbus:cordis uitiis:ftomacho:iocineri:pcotdiis i aqua mulfa. Liem in pofea.lte ex
mulfa rembus:fttaguriae:opifthotonicis:fpafmis:lubis:hydropicis:comitialibus: mulieri menfi.

UBER

bus flue fub(!dant:liue abundenttuuluarum omnibus uirffs Extrahit infixa Corpori cum meile:
ftrumas parotidas:panos. Recedentes ab ofiibus carnes fanat cu axungia falfa 8i cerato.ltcm fra
«Suras. Crapulam pr^fumpta arcetialuum fiftir. Aliqui e nodris fub iblffitio colligi eam iuflere.
Bx aq caeiefti iponi oibus ceruicis uitiis.Oculo^: quoq; albugines lanare adalligata tradidenit.
De achano & glycyrrhiza ftomarice. CA. IX,

Vnt qui Si achano eryngio afcribant (pinofam breuemq; ac latam herbam fpimTque

latiortbus.Hanc impolitam fanguinem mire liftere.Alu eryngen fallo eadem putaue
runt efle di glycyrrhizamtquare fubiungi eam protinus referr. Et ipfe fine dubio in*
rer aculeatas ed:foliis echinatisrpinguibusttaduq; gurnmofis:frudicofa:bir.orumcu

bitorum alritudine:florehiacynthi:ffodu pilularum platant magnitudinis. PraeftanriiTima in
ciciha:ponto fecundairadice dulci. Et haec tantum in ufu.Carpiturqj ea uergi iarum occaru:lon
ga cett uirium:coloris buxei.Melidrq; nigraiqoacp ienraiq quae fragilis . V fus in fubditis deco/
«Sa ad tertiasrcaetero ad mellis ciaffitudinem:alquando & cufa.E quo genere &uulneribusim.
ponitur:& facium uitiis omnibus. Item uoci utiliffimo fucco fic ut Ipiflatus eftrhnguae fubdito.
Item thoracniocineri.Hac diximus fitimifamemcj ledari.Ob idquida adipfonappdlauere ea:
6i hydropicis dedere:ne fitirent.ldeo Si comanducata domatice eft:& ulceribus oris infperfa fx
pe & prerygiis.Sanat & ueficse fcabiemrrenum dolores:condilomata;uicera gtnitalium.Dedere
eam quidam potui in quartanisrdrachmarum duarum pondere & pipereihcmina a qu ce. Cerri,
ducata fanguinem fiftit ex uulnere.Sunt qui di calculos ea pelli tradiderunt.

De tribulo 8i generibus eius:&’ medicinis. CA, X.

— — Ribuli unum genus in horus nafciturralteru m in fluminibus tantu.Succusex liscol
”” gl iigitur ad oculorum mcdicinas.Efl enim refrigerantis naturae.&' ideo utilis contra
Jij mriammationes:colle<Sionefq.Vlcera per fe erumpetia:& praecipue in ore cum mei/

_ le fanat:item tonfillas. Potus calculos frangit.Thraces qui ad flrymona habirant.fo,

liis tribuli equos faginant.ipfi nucleo uiuunt panem facientes praedulcem:&. qui contrahit uen
trem. Radix cade purecg collecSa difcutit ftrumas.Semen adalligatum uancu dolores fedat.Tri
tum uero Si in aquam fparfum pulices necat.

De doebe& medicinis eius. CA. XI.

Toebeiquam aliqui phleon uocanridecodfa in uino praecipue auribus purulentis me
detur .Item oculis idu cruenta tis.Hemon hoiae quccj? 8i dy fentenae infula.

De hippophye Si medicinis eius. CA. XII.

, Ippcphyes in fabuiofis maritimifcj; nafciturrfpinis albis.Hederae modo race mofa tft:
j candidis 8i ex parte rubentibus acinis, Radix fucco m adetiquiaurper fe codituriaut
[ paitilhs fannae.Hsc bilem detrahit obolo ponderis: falubemme cum mulfo.Eft ab
tera hippope line caule:fine flore:fo!iis tantum minutis.H uius qucq fuccus hydro.

picis mire prodeft. Debent accomodarae e fle equorum naturaeinecg ex alus caufis nomen ac ce.
pifTe.Qutppe quardam animalium remediis nafcuntunlocupleti diuimtate ad gereda praetidia:
ut non iit mirari latis ingenium eius difponcntis auxilia in genera:in caufas: in temporaiutalus
pr< flt atq; alus ab hor:s:diefcp nullus prope fine praefidiis reperiatur.

De uruca,S! medicinis eius. CA. XIII,

» Rtica quid efi inuifius poifAt illa praeter oleumtquod in aegypto ex ea fien diximus
uel plurimis fcaret remediis. Semen eius cicutae contrarium efle Nicader affirmat. Ite
« | fungis 8i argento uiuo. Apollodorus 6i falamandns cu ture decedat uftitudmis.lte
“ aduerfari hyofyamo:& ferpenubus:& fcorpioibus.Qum illa ipia amaritudo mordax
uuas in orerprocidencefque uu!uas;& infantiu fedes radu relilire cogit.Lethargicos expergifat
tadis CTunbus:magifque fronte. Eadon canis morfibus addito (ale medetur. Sanguinem trita
naribus indira fiftit:& magis radice.Carcinomata:& fordida ulcera file admixto.ltem luxara.Sa
nat Si panos : parotidasicarnefque ab ofiibus recedentes.Semcn potum curo fapa uuluas ffran ,
gulantesaperit.Et profluuia narium fiftitimpofirum. Votnitioes in aqua mulfa fumptumacoe
na faciles praedat duobus obolis. Vno aurem in uino poto laflitudmes recreat. Vuluae uitiis to/
ftu acetabuli menfura. Potum in fapa refidit ftomachi mflationibus.Orthopnoicisprodeftcum
ul t ligmate itielle:8£ thorace purgat eode eclegmate.Et lateri medetur cum femine lini. Addunt hyfopu:&
tael phleg, piperis aliquid.Iiimitur lyem.Dfficikm uetrero rodum cibo emollit.Hippocrates uuluam pur.
mate gari poto eo pronuciat.Doiore kuan iodo acetabuli menfura dulci pota:& ipofuc cum fucco

VIGESIMVSSECVNDVS

i 6$

maluae.Inteftinorum animalia repelli cum hydromelite & fale.Defluuia capitis (emine illito co
honeilari. Art icularibus morbis 3i podagricis plurimi cu oleo uetereiaut folia cu uriino adipe
trita iponunt. Ad eandem radix tu ia cum aceto no minus utilis.ltem lyeni. Et coda in umo di.
fcutir panos cum axungia uetere falfa.Eadem pfilothrum exiccat. Condidit laudes eiusphani ueleficca
as phyficus:utiIifTImam cibis coclam conditamue profefTusianeriaeitufliiuems diftillatiomrflo
macho:panis parotidis:pernionibus:cum oIeo:fudoremco&am cu conculis ciere aluuxum pti
6na pedus purgare: mulierumcp menfes cum fale. VI cera quae ferpunt:prohibere.Succusquoq$
in ufa eft.Expreflus illitufq; froti fanguinem narium fiftit. Potus urinam ciet. Calculos rumpir,

Vuana gargariflatus reprimit.Semen colligi meffibus oportet. Alexandrinum maxime laudatur
ad omnia haec.tst mitiores quidem teneraeqj efficaces. Sed praecipue filueftris illa & amplius le>
pras e facie tollit in uino pota.Si quadrupedes foetum non admittant: urtica naturam frican-*
dam monftrat.

De lamio 3i medicinis eius. CA. XIII!.

A nun quoqpquam lamium infer genera earum appellauimusrmitifnma 8i foliis no
mordentibus:medetur cum mica (alis contufis:incuffi(q5:inuftis:& ftrumis:tumori.
bus:podagris:uuInetibus. Album habet in medio folio:quod ignibus facris medef.

Quidam enoftris tempore difcreuere genera. Autumnalis urticae radicem alligatam

in tertianis:ita ut aegri nuncupentur:cum eruitur ea radix: & dicatur quae Si cui 8i quorum fo.
lio eximatur: 1 1 beran morbo tradiderunt.Hoc idem contra quartanas pollere. Idem urticae radi
ce addito fale infixa corpori extrahi.Foliis cupa axungia ftrumas difcuti. Vel fi fuppurauerint:

erodi:comp!eriqj.

De fcorpione:generibu%:ac medicinis eius. C A. XV.

) X argumento nomen accepit fcorpius herb3.Semen enim habet ad fimihtudine eau
[ dae fcorpionis:fo!ia pauca. Valet & aduerfusammal nominis fui.Eff Si alia eiufdem
I nominis:effe<2ufque fine fo!iis:afparagi caule:in cacumine aculeu hns:& inde nome.

De leucacantha:& medicinis eius. CA. XVI.

Eucacantba:quam alii phinion alii ilchiada:alii polygonaton appellat: radice cyperi:
quae comaducata dentium dolorem fedat.ltem laterum 8i lumboruiut Hicefius tra
dit femine poto drachmis o<3o:aut fucco.Eademcg ruptis:conuulli% medetur.

De helxine:perdicio:p2rthenio:lydeme:& medicinis eius. CA. XVIE

Elxinem aliqui perdicium uocant:quoniam perdices ea praecipue ue Icantur. Alii ly*
| BjiSj | deritem:n6nulli partheniu. Folia habet mixtae fimilitudinis plantagini & marrubio:
i RH 1 cauliculos denfosdeuiter rubentes.Semina i capitibus lappaceis adhaeretis uefhbus:
J==-±==L unde helxine didam uoIunt.Sed nos qualis uera efiet helxine diximus priore libro.
Haec autem inficit lanas: fanat ignes facros:& tumores:colledhoefcj$ otrtnes:& adufta. Panos fac
cus eius cum pfimmithio.lgnes facros:tumores:colledione% Si guttura incipientia rurgefcere.
Item ueterem tuffim cyatho haufto.Et omnia in humido.Sicut tonfillas & uances cu rofaceo.
Imponitor 8C podagris cu caprino feuo caeraq; cypria. Perdiciu fiue parthenium(nam fyderitis
alia eft)a noftris herba urceolaris uocatur:abaIns aftericu: folio fimilis ocimo: nigrior tantum:
nafcens in tegulis tparietinilcj.Medetur cum mica falis trita iifdem omnibus:quibus lamium:«
eodemodo.Ice uomicae calefado fucco pota. Et contra ulcera:rupta:!apfu%:&: prjecipiriaraut
uehiculo^j euerfiones lingularis. Vernula carus pericli arhenienfium principircum is in arce re'
plu aedificaret: repfifletqj fup altitudine faftigii:& inde ceddi(Tet:hac herba dicitur lanatus mo-
ftrata Pericli fomno a Minerua. Quare parthenium uocari coepta eftiaffignaturque ei deae.Hic
dl uernula:cums effigies ex aere fufa eft:& nobilis ille Splachnoptes.

De charaaelione generibufque:& medicinis eius. CA, XVIII.-

i Hamselione aliq ixion uocat.Duogna eius. Candidior asperiora folia habenferpic i
; terrarechini morfpinas eriges.radice dulci:odore grauiffin.orquibufda in locis uifcu
gignit albu fub alis folio^:maxie circa canis ortu.Quo thura nafei dicutur:unde 5£
ixia appellaf .Hoc ut maftiche utunf mulieres.Quare Si chamaeleon uocetur a uarie
tate folioiji eueni t. Mutat.n.cu terra colores:hic niger :il!ic uiridis:aliubi cyaneus:aliubi croce*
os:atque aliis coloribus.ex iis candidus hydropicos fanat fucco radiris decodhe.Bibitur drach
ma in paflo. Pellit 8C interaneorum animalia acetabuli mefura fuccieiufdem in uino aufiero cu
•rigani fc opis: facit ad difficultatem urinae.Hic fuccus occidit canes fuefque in polenta. Addita

y

i

aqtte & okb contrahit in fe mure$:ac hccatinifi protinus aquam forbeant. Radici eius aliqui co
Cifam ieroari iubent funiculis pendente : decoqu u n tcj in cibo contra fluxionesiquasgrsci rhea
matifmos uocant.Ex nigris aliqui marem dixerercui dos purpureus eflet:& foeminarnxui uiola
ceus. Vno nafcuntur caule cubitalucraflirudine digitali.Radicibus earum lychenes curantur cn
fulphure 8i bitumine una codlis.Comanducatis uero dentes mobiles:aut in aceto deco<3is.Suc
co icabiem etiam quadrupedu lanant.Et rhicinos canum necant.Iuuencas quoq; angine modo,
Quare a quibufda ulophonon uocatur:& cynosolon propter grauitate odoris. Ferunt Si hs ni
fcu ulceribus uriliflimnm.Omnium aute generum eap» radices fcorpionibus aduerfantur.

De coronopo:Si medicinis eius. CA. XIX.

Oronopus oblonga herba eft cum fifluris.Seritur interim: quoniam radix coeliacis p
clare facit in anere tofla.

De anchula&pleudanchufaiSJ medicinis ea^. CA. XX.

T anchafe radix in ufu eftidigitali craffitudine.Finditur papyri modo: manulcpinfi
cit fanguineo colorerpraeparat lanas praeciolis toloribus.Sanat ulcera in caeratoiprao
cipue ienu mutem adufta:Liquari non poteft in aquaroleo diffoluitur. Idqj fincserx
experimentum eft:& ad renu dolores drachma eius iri uino. Auc fi febris fitin deco»

(So balani. !tem iocinei^ uitiis:& Iyeni:8i bile fuffufis. Lepris & lentigini illinitur ex aceto.Folia
trita cum melk & farina luxatis imponuntur.Et pota drachmis duabus in mulfo aluum fiftut.
Pul:cfs necare radix in aqua decodta traditur.Efl & alia fimilis pfeudanchufa ob id appeliatara
quibufdam uero enchifa;autdoris:&! multis aliis nominibusilanuginofior: & minus pinguis:te,
nuionbus foIiis:& languidioribus. Radix oleum non fundit; fed rubentem fuccum. Etbocab
anchufa dilcernitur.Contra ferpetes efficariflima potu foliorum uel ieminis.Folia i itibus impo
nuntur. Virus ferpentiumi fugat.Bibitur & propter ipinam;Folium eius fimftra decerpi iubent:
iriagi:& cuius caufa fumatur dici:terriani% febribus alligari.

Deonochelo:anrhemi:loto:& lotometra:heliotropio:tncocco:Si callitricho. CA. XXI.
Si St alia herba proprio nomine onochelos:qua aliqui ancbufam uocant:aliiatchelion:

II onochelim aliqui rhexiamimulti enchulam:paruo frutice:flore purpureotafpens

i| foliis 8i ramisiradice meflibus fanguinea:caetero nigra.ln fabulofis nafcensieflficax co

rra ferpetes:raaxime uiperas:& radice 8i foliis:aeque cibo ac potu. Vires habet meffl
bus.Folia trita odorem cucumeris reddunt. Dacur in cyathis tribus uulua procidente. Pelliti
tineas cum hyfopo:& in dolore renum aut iocineris ex aqua mulla fi febris fir.Sin aliter ex uino
bibitur. Lentigini ac lepris radix illinitur.Habentes eam a ferpenribus feriri negantur, Eft & aha
huic fimilis flore rubro:minor:& ipfaad eofdem ufus. Traduntcg comanducata ea fi infpuaf;
mori ferpentem. Anthemis magnis laudibus celebratur ab A fclepiade. Aliqui leucathemidauo
eant. Alii Ieucanthemum:aIiieranthemida:quoniauere floreat: Alii chamaemilomquoniaodo»
rem mali habeat.Nonnulli melanthe uocat.Gna eius tria flore tm diftant:palmu non exceden
tia:paruifc$ floribustut rutae candidis:aut melinis aut purpureis.ln macro folo aut iuxea feni»
«as colligitur uere:8i incoronameta reponitur.Eodem tempore 8t medici folia rufa inpaftillos
digerunt.Item florem &radicem. Dantur omnia mixta drachmae unius pondere contra lerpen
tium idfus. Pellit mortuos partus.ltem menftrua in potu:& urinamxalculofque: inflationes, ’io,
cinerum uitiarbtlem fufluiatc:segylopiaro:comanducata ulcerum eruptiones manates fanat.Ex
omnibus iis generibus ad calculos efficariflima eft:quae florem purpureum habee.cuius & fo»
Iiorum:& fruticis amplitudo maiufeula efl.Hanc proprie quidam eramhemon uocant. Loton
qui arborem putant tantum efleruel homero auctore argui poflunt.ls enim inter herbas fabna
icentes deorum uoluptati loton primam nominauit.Folia eius cum meile oculorum cicatrices
argematamubeculas difcutiunt.Eft 8i lotomerra:quae fit ex loto fata:ex cuius femine fimili mi»
lio fiunt panes in aegypto a pafluribusimaxime aqua uel ladle fubacto. Negatur quicquam illo
pane falubrius eflfeaut leuius du caleat.Refngeratus difficilius concoquiturifirqj pondetofus.
Conflat eos qui illo uiuanrnec dyfenteriamec tenafmo:ne<j aliis morbis uentris infeftan.ltaqj
inter remedia eorum habetur.Heliotropii miraculum faepius diximus cum fole fe rircuagentis:
etiam nubilo die: tantum lyderis amor eft:Nodu uelut defiderio contrahit caeruleum florem.
Genera eius duo:Tricoccum:& helioftrophium.Hocaltius:quamquam utrunq femipedalem
altitudinem non excedat. Ab ima radice ramofum.Semen in folliculo meflibus colligitur.Na»
feicur non nili in pingui folo:cultoque maxime.Tricoccumubiqs. Si decoquatur: inuemo cibis

VIGESIMVSSECVNDVS 7o

placere.Et \ 1 a&e fucddius alau molliri. Et fi decodi fuccus bibafrefficaciltiffle exiariiri. Maio¬
ris iuccus excipit" aeftate: hora fexta:mifce€ cu uino:fic firmior.Capitis dolores fedat rofaceorad
mixto. Verrucas cu fale tollit fuccus e folio. V nde nri uerrucaria herba appellauereraliis cognSi
nari effecdibus digniore.Nanqj & ferperibus 3C fcorpioibus relidit ex alo 8i aq mulfarut Apollo
phanes:& Apollodorus tradunt.Folia infantiu diftillatioibusrqd' firiafin uocat illita medentur.

Ite contradtionibusretiam fi id comitialiter accidat.Decodo quoq; foueri eos faluberrimd eft.

Potum id pellit tinea s:<3£ renum harenas.Si cuminum adiiciaturxalculos frangit. Decoqui cum
radice oportet. Quae cum foliis 8C hircino leuo podagris illinitar.Arterum genus:quod tricoc-
cum appeIIauimus:8C alio nomine Icorpiuron uocatur: foliis non lolu minoribus : led etiam itt
terram uergentibus.Semen ei eft effigie fcorpionis caudae:quare ei nomen. Vis ad omnia uene. ___
nata oi phalangfatSf contra fcorpiones praecipue illita.Non feriuntur habentes. Et fiterranflur -

culo helioftrophii circunlcribataliquis:negantlcorpioReegredi.Impofita uero herba aut inde
omnino relperfum protinus mori.Sic feminis grana quattuor pota quartanis prodefle dicutur.

Tria uero tertianis. Vel fi herba ter circulata fubiiciatur capiti.Seme & uenerem ftimulat.Cum
meile panos dilcutit.Et uerrucas hoc uticg helioftrophium radiatus extrahit:& excrefcentia in
iedibus. Spinae quoqj ac lumborum fanguinem corruptam trahittillitum femen & potum in
iure gallinacei decodlumraut cum betaiaut lente.Cortex uero ligentibus colorem reddit.Magi
helioftrophium quartanis quater:in tertianis ter alligari iubent ab ipfo segroipraecaricg eum fo-
luturum le nodos: £$£ libera tum:&: ita facerexum exempta herba. Aliud adianto miraculu:afta< uel non
teuirer.bruma non marcefcmaquas rdpuit:perfulum meriumqyficco fimile effitanta difibtia-
tio deprehenditurrunde 8C nomen a gratas. Alioquin frutici topiariOiQuidam callitrichon uo
cantralii poly trichon. V truncg eft ab effedu.Tingit enim capillum:& ad hoc decoquitur in ui»
no cum femine apii adiedto oleo copiofe:ut crifpum defumq? faciat. Defluere autem prohibet.

Duo genera eius: candidius: 5i nigrum breuiufqj.Id quod maius eft polyrrichon: aliud tricho.
manes uocant. V triq? ramuli nigro colore nitent foliis filicisiex quibus inferiora afpera’ac fufea
funt.Omnia autem contrariis pediculis denfa inter fe ex aduerlo:radix nulla: umbrofas petras:
parietum cg afpergines:ac fontium maxime Ipecus fequitur:& laxa manantia:quod miremurxu
aquas non fentiat. Calculos e corpore mire pellit:frangitcg: uticg nigrum.Qua de caufa potius §

5 in laxis nalceretur:S£ a noftris faxifragu appellatum crediderim.Bibitur e uino quantum ter¬
ni decerpfete digiti. Vrinam cienr.Serpentiu 8C araneoru uenenis refiftunt.ln uino decodi aluu
fiftunt.Capitis dolores corna ex iis fedatrContra fcolopendrae roorfus illinunturxrebroaufere
di:ne peteat.Hoc 8i in alopeciis.Strumas difcutiuntrfurfurefcgin facie:&: capitis manantia ulce
ra.Decodum ex iis prodeft fufpiriofis:& iodneri:& lienirSi felle fuffufis:& hydropicis. Stran.-
gurie illinuntur: St renibus cum abfinthio.Secundas cient & menftrua.Sanguine fiftunt ex ace¬
to: aut rubi fucco poti.Infantes quoq; ulcerati perunguntur ex iis cum rolaceo 8i uino prius.Fo
liuin urina pueri impubis trira quide cu aphronitro:& illitu uentri mulie^me rugofusfiat:
prseftare dicitur.Perdices 5 C gallinaceos pugnaciores fieri putant in cibu eogd additis.-pecorkg
efte utiliffimos.

De picride:thefio:& afphodeIo:Ha!imo:& acantho:& buprefti:eIaphobofcho.Scadice:& iafio
na:& 3 caucalide:Sio: fyllibo.Scolymofiuelymonioilochoadrilo fiue odrili & boletis. C.XXlI,

- Ieris ab infigni amaritudiniscognominatur:utdiximus:rotudo folio. Tolliteximie

uerrucas.Thefium quoq? non diffimili amaritudine. eft:fed purgat aluuntvin que ufu
teritur ex aqua.’A{phodelu de dariffimis herbarutmqua heroio aliqui appellauerut.
Hefiodus SC in filuis nafei dixit.Dionyfius marem ac foeminam effe. Defedis corpo-
ribus:5£ ptyficis c5flat bulbos eius cum ptifana decodos aptiftime mederitpanemtj ex iis cum
farina fubadum faluberrimum efle.Nicander 3t contra ferpetes:8d fcorpiones: uel caulem que
anthericon uocauimus:uel feme:uel bulbos dedit in uino tribus drachmis.Sabftrauitcg fomno
contra metus. Datur 8i contra uenenata roarina:& contra fcolopendras terreftres.Cochleae mi¬
re in campanlacaulem eum perfequuntur: & fuggendo arefaciut.Folia quoque illinuntur uene
natorum uulneribus ex uino, Bulbi neruisarriculifque cu polenta tufi illinuntur.Prodeft & co-
dfis ex aceto lichenas Fricare.ltem ulceribus putrefeentibus ex aqua iponere. Mammarum quo¬
que & ceftium inflammationibus.Decodi in fkce uini oculorum epiphoris luppofito lintheo-
lo medentur.Fo! iis in quocunque morbo decodis magis medici utuntur.Item ad tibiarum te-
tra u!cera:rimalque corporum quacunque in patte farina arefadorum. Autumno autem colli-

LIBER.

ol’ extyrfis gufttuf :cqm plurimu ualent.Suecus quocg ex tufis expreftus aut decoSus utilis fit corporis do
lori cum raelle.ltem odorem corporis iucundum affe&antibus cum iri arida:& fileexiguo.Fo,
lia etiam fupradidhs medentur.Et ftrumis:panis:ulceribus in farie decoda cum uino.Cinisera
dice alopecias emendat:& rimas pedum.Deco&ae radicis in oleo fuccus perniones '.Si ambolta.
Ec ad grauitatem aurium infunditurrA contraria aure in dolore dentium. Prodeft 8i urina: po
ta modice radix:& menftruis:& lateris doloribus.ltem ruptis:conuulfis:tufiibus drachmae pon
dere in uino pota.Eadem 8i uomitioes adiuuat comanducata.Semine fumpto turbatur uenter.
Chryfermus Si parotidas in uino decoda radice curauir.ltem ftrumas ammixta cancbry ex uu
no.Quidaro aiunt: fi impolita radice pars eius in fumo fuipendaturSc quarta die foluatur:una
cum radice arefcere ftrumam.Sodes ad podagras utroq; modo coda crudaque uliis eft. Ad per
niones decoctam ex oleo dedit: & fuffufis felle in uino:& hydropicis. Venerem quocg concitari
cum uino 8i meile perundis aut bibentibus tradiderunt.Xenocrates & lichenas:& pforas radi/
ce in aceto decoda tolli dicit.Itera fi coda fit cum hyofcyamo 8i pice liquida: alarum quocjS
feminum uitia.Et capillu crifpiorem fieri rafo prius capite:fi radice ea fricetur.Simus lapides re
num in uino decoda arcg pota eximi.Hippocrates femen eius ad impetus lyenis dari cenfet.lu-
mentoji quo<£ ulcera ac icabiem radix illita aut decodae fuccus ad pilum reducit. Mures etia
eadem fugantur.Cauerna praeclufa moriuntur.Aiphodelon ab Hefiodo quidam halimo appd
lari exifhrnauereiqc/falfum arbitror.Eft enim luo nomine halimon no parui Si ipfum erroris in

uel co cci ter audores. Alii enim fruticem efi*e dicunt denfum:candidu:fine fpina:fbliis oleae.-fed molliori
bus.Coquitur autem hoc cibo^e gratia:Radix tormina difcutit drachmae pondere in aqua mul
fi pota.lte conuulla rupta. Alii olus maritimu efle dixere lalfuro:& inde nomen foliis in rotun¬
ditate longis laudatum in abis.Duo^e praeterea generum filueftre:& mitiusiutrunque prodefe
dyfentcricis & exulceratis cu pane:ftomacho uero ex aceto. Vlcenbus uetuftis illinituraudu:&
uulnerum recentium impetus lenire perhibetur:# luxato^ pedum ac ueficae dolores. SiJueftri
tenuiora folia:fed in iifdem remediis effedus maiores:# m fanada hominum ac peco^ fcabie.
Praeterea nitore corpori fierfidentibulcj; candorem:!! fricentur radice ea.Semine linguae fubdi-
to firim non fentiri.Hoc quoqj mandi. Et utratj etiam condiri.Crateias etiam tertiu genus tra¬
didit longioribus foliis # hirfiiuoribus:odore cupreflhnafci fub hedera :maxime prcdclTe opi-
fthotonicisxontradionibus neruorum tribus obolis in lextarium aquae. Acanthoseft topiaria
8i urbana herba:elato longoqj folio crepidines marginum adfurgennumq; puluinorum toros
ueftiens.Duo genera eius funt aculeatum 8i crilpumrquod breuius. Alterum lene : quod aliqui
pederoton uocant:a!ii melamphyllu.Huius radices udis luxatilcg mire profunt.lterr ruptiscon
uulfis:ptyfin metuentibus incodae cibo: maxime ptifana.podagris quoqj illinuntur tritae & cale
fadae calidis.Bupleuron in fponte nafcentiu herbare numero graeci habent:caule cubitalirfolsis
multistlongi fqycapite anethi:laudaru in cibis.Hippocrate in medicina: Glaucone:& Nicandro,
Semen contra ferpenres ualet.Folia ad fecundas feminarum uel fuccu ex uino illinunt.Etftru/
mis folia cum faie 'Si uino.Radix contra ferpentes datur in umo:& urinae ciendse.Bupreftinma
gna in conftancia graeci in laudibus cibojje etiam Habuere.! idemcg remedia tanquaci contra ue
nenum prodiderunt.Et ipfum nomen indicio eft boum efle uenenum:quos dilfilire deguftata
fatentur. Quapropter nec de hac plura dicemus.Eft uero caufi quaproprer uenena moliremus
inter gramineas coronas:nifi libidinis caufi expetenda alicui uideturiqua non aliter magis acce
di putannq potu.ElaphobolchS ferulaceum eft genicularurmdigm craflitudine: femine coriro/
bis dependentibus: fihseffigierfed non amaris:foliis olufitn:# hoc laudatu in ribis.Quippeena
conditum prorogatur ad urinam ciendamdateris dolores fedandos:rupta conuulfa fanandaan
/lationes dilcutiendasxolicg tormenta.Contra ferpentiu omniumcg aculeatorum icftus.Quip*
pe fama eft hoc pabulo ceruos refiftere ferpentibus .Fiftulas quoque radix nitro addito illita fi.
natSiccanda autem in eos ufus prius eft:ne fucco eius madeat:qui contra ferpentium iflus non
facit eam deteriorem.Scandixquocg in olere filueftri a graecis ponirur:ur Opion # Etafiftra #
tus tradunt.Item decocta aluum fiftir.Seroine fingultus confeftim ex aceto fedat.lllinitaramba
ftis:urinas cic.Decodae fuccus prodeft ftoroacho iorineri:renibus:ueficae.Haec eft:q Ariftopba»
nes Euripidi poetae obiicit iocularirer matrem eius ne olus quidem legitimum uediralfe olim:
fed fcandicem.Eade erat anthrifcus:fi tenuiora folia & odoratiora haberet. Peculiaris laus eius
g> fatigato uenere corpori fuccurrittmarcefcentdqj fenio iam coitus exritar.Siftit profluuiaab
ba feminarum.Et lafione olus filueftre habetur in terra repeos cum lade multo:flore fert ca*

VIGESIMVSSECVND VS » 7 f

diduttreoncilmm aocant.Et huius eadem comroendario ad Simulandos coitus.Cruda ex ace# uel concita
to in cibo fumpca mulieribus Iadis ubertatem praeftat.Salutaris eft ptyfin lentientibus.Infanti# tione
um capiti illita nutrit capiIIum:tenaaoremque eius cutem efficit.Eft 8£ caucalis foeniculo fimi#
lis:breui caulerflore candidorcordi utilis.Succus eius bibitur ftomacho perq commodatus:&
urinae:calcu!iique 8C h arenis pellendis:# ueficae pruritibus. Extenuat 8i lyenis iocineris renum#
que pituitas. Semen menfes foeminarum adiuuat:bilemque a partu ficcat.Datur Si contra pro#
fluuia geniturae uiris.Chryfippus 8i conceptionibus eam putat conferre muleum.Bibitur in ui#
no ieiunis.Iilinitur 8Z contra uenena roarinorumificut Petricus in carmine fuo fignificat.His ad
numerant fion latius apio in aqua nafcens:pingoius:nigrius:cepiofum femine : fapore nafturtii.

Prodeft urinis:renibus:lyenibus:mulierumque meniibus fiueipfumin cibo fumptum:fiue ius
decoffijfiue lemen e uino drachmis duabus.Calculos rumpinaquifque quae gignut eos refiftia
Dyfentericis prodeft: infufum.Item lentigini ilhtum:S<: mulierum uitiis in facie no£hi illituro:
momento cutem emendat:& ramices lenit:& icabiem equorum.Sillybum chamaeleonti albo S
milem aeque ipinofam ne in cilicia quidem: aut lyria:aut phoenicr.ubi nafcitur.Coquere tanti e;
ita opero (a eius culina traditur.In mediana nullum ufum habet.Scolymon quoque in cibos re
cipit oriens alio nomine limonion appellat.Frutex eft nunquam cubitali altioncriftifque fo#
lioruro ac radice n%ra:fed dulci. Eratoftheni quoqut laudata in pauperis coena. Vrinam ciere
praecipue traditur.Sanare lychenas 8i lepras ex aceto. Venerem ftimulari in uino.Hefiodo & AI
cxo teftibusrqui florente ea ricadas acerrimi cantus efle:8f mulieres libidinis auidifiiraas:uirof
que in coitum pigerrimos fcripfere:uelut prouidentia naturae hoc adiumento tunc ualenrifli##
tno.ltem graueolentiam alarum emendat:radiris emedullatae uncia in uini falerni heministri#
bus deco&a ad tertias: a balneo ieiuno.Itemque poft cibum cyathis lingulis pota. Mirum eft:
quod Xenocrates promittit experimento uitium id ex alis per urina efflueres Eftur 8i fbnchos:
ut quem Thefeo apud Callimachum apponat Hecale uterque albus:& nigerdafiucae fimilef am
bo:nifi ipinoG eftenncaule cubitali angulofo:intus cauo:fed qui fra&us copioib lade maner. AI
bus:qui e lafte nitor utilis orthopnoicis la&ucarum modo.Erafiftratus calculos per urinam pel uel nitro
lieo monftrat:8£ oris graueolentiam commanducato corrigi.Suecus trium cyathorum menlu#
ra in uino albo 8i oleo calefaftus adiuuat partus:ita ut a potu ambulent grauidae. Datur 8i in
fcorpiane.Ipfe caulis decodius facit ladis abundantiam nutridbus: coloremque meliorem in##
fanrium.Vriliflimus iis :qaae lac libi coire lentiant.Inftillatur auribus iuccusxalidufque in ftran
guria bibitur cyathi menfura:8f in ftomachi rofionibus cum lemine cucumerismucleifque pine
ls.lllinuur 5£fediscolIeftionibus.Bibiturcontralerpentes fcorpionelque:radix uero illinitur.

Eadem^ decoffa in oleo punici mali calice aurium morbis praelidium eft.Rrc omnia ex albo.
Cieomporus nigro prohibet uefci;ut morbos fadenteide albo confentiens. Agathocles eria con
tra fanguine tauri demonftrat fiicco eius uti.Refrigeratoriam tamen uim efie conuenit nigro:
hac caufa imponendam cum polenta. Zenon radice albi ftranguriam docet lanari.Chondrilon
fiue coadrile folia habet intubi tircunrofis fi milia: caulem minus pedali fucco madentem ama#
ro:radice fabae limiliialiquando numerofa. Habetproximam terrae maftiche tuberculo fabre:
quae appofita faeminaruna menfes trahere dicitur.Tufa cum radidbus tora diuiditur in paftil#
los contra ferpentesiargumenro probabili.Siquidem mures agreftes Iaefi ab iis hanc effe dicun#
tut. Succus ex uino c offae aluum liftit.Eadem palpebrarum pilos inordinatifllroos pro gummi
efficacifEme regit.Oorotheus ftomacho 8C concodionibus utilem fuis carminibus pronuntia#
uir, Aliqui faemmis Sd ocalisgenetationique uirorum contrariam:putauere.lnter ea quae teme#
re maduntur: boletos merito poiuerim.Optinjus quidem eft is cibus: fed immen (o exemplo in
crimen adduftus ueneno Tiberio Claudio principi per hanc occafionem a coniuge dato Agrip
pinarqao fado illa rerris uenenum alterum fibique ante omnes Neronem luum dedit, Quorun
dam ex iis facile no fcuntur uenena:diluto rubore:rancido afpedu:liuido intus colore : rimoia
ftria pallido per ambitum labro.Non funt haec i quibufdarn:ficcique & nitri fimiles ueluti gut uraerifilbs
tas in uerrice albas ex tunica fua gerunt. Voluam enim terra ob hoc prius gignit: ipfum poftea uel uulua
in uolua ceu i ouo luteum.Nec tunicae minor gratia in cibo infantis boleri.Rumpitur haec pri uel uulua
mo nafcentermox cre Icente in pediculi ccrpus ablumiturrraroque unquam geminis ex uno pe#
de.Origo prima caufaque liraorSC acefcente fucco madentis terrae:aut radicis ferme gladiferae:
initioque lpuma lentior.Dein corpus membranae fimile.mox partus:ur diximus illa pernitialia
ptorfus improbada.Si enim caligaris dauus;fi ferri uel calybis aliqua rubigo:aut panni marcor

y iii

LIBER.

arFueritromnem ilico faecum alienum faporecg in uenenu decoquftideprehendifTeq; nifi agrf.
ftes poflunt:atcg qui colliguntripfi alia uitia.Nunc quidem fi ferpentis cauerna iuxta fuerit:fi pa
tefcentes primo adhalaueritxapaci ueneno^j cognatione ad uirus accipiendum.ltaq; caueri co
ueniec prius q fe condant ferpentes.Signa erunt tot herba: tot arbores fruticefeg ab emerfu eaje
ad latebra ufq; uernates:8i uel fraxini tm folia: nec poftea nafcentiamec ante decidena,Etbole.
tis quide ortus occafulqj ois intra dies feptem eft.

De fungis:& filphio^: de lafere medo. CA. XXIII,

!- Vngo^i lentior natura:&! numerofa genera:led origo no nifi ex pituit3 arbo^. Tutif.
fimi qui rubet callo minus diluto rubore q boleti. Mox cadidi:uelut apice flaminis:
infignibuspediculis.Terrium genus fuillis ueneni accomodatifiimi. Familias nuper
-intereraere:& tota conuiuia. Anneutn Serenum pfedum Neronis uigilu & tribunos

8i centuriones quo%. Voluptas tanta ancipitis cibi.Quidam difereuere arbo^ generibus:fico
uel taxo ferula :& gumi ferentibus.Nos item fago aut robore aut cupreffo ut diximus, Sed ifta quis fpon
uel hic ha- det in uenalibus^Omnium colos Iiuidus.His aberit ueneni argumentum:quo fimilior fueritar
bebit borum fici. Aduerlus haec diximus remedia:dicemulqyinterirn funt aliq 8i in iis Claudius Ito.

macho utiles putat boIetos.Siccantur pendentes fuilli iunco traffixirquales a bithynia ueniunt.
Hi fluxionibus alui:quas rheumatifinos uocant:medentur:excrefcentibufque in fede carnibus:
minuunt enim eas:& tempore abfumunt.Item lentigines 8i mulierum uiria in facie leuant.La.
uantur etiam ut plumbum in oculorum medicamenta. Sordidis ulcenbus:& capitis eruptioni,
busxanum morfibus ex aqua illinuntar.Liber &, coquendi dare aliquas romunes in omni eo^
genere obleruationesrquando iplae fuis manibus deliciae praeparant hunc cibum cogi,
ratione ante palcuntur:fuccineis nouaculis aut argeteo apparatu comirante.Noxii erunt fungi:
qui in coquendo duriores fiunt.lnnocentiores:qui nitro addito coquentunfi utiq; percoquam
cur. Tutiores fient cum carne codnaut cum pediculo pyri. Profunt di pyra confeftim fumpta.
Debellat eos & aceti natura contraria his: Imbribus proueniunt omnia hsedlmbre & filphian
uenit primo e cyrenis:ut diduro eft, Ex fyria nuc hoc maxime importatur deterius pthico : fed
medico meliusxxtindo omni cyrenaico ut diximus.Vfus filphii in medicina.Nam folia ad ex.
purgandas uuIuas:pelIendo%e mortuos partus decoquutur in uino albo odorato:ut bibatur
menfura acetabuli^ balneis.Radix prodeft arteriis exafperatis:& colledionibus fanguinis illini
tur.Sed Si in cibis concoquitur aegre.lnflafones facit Si rudus. Vrinae quoq noxia, Suggillaris
cum uino 8i oleo amiciflima:& cum caera ftrumis. Verrucae ledis crebriore eius fuffitu cadunt.
fLaler e filphio profluens quo diximus modorinter eximia eft naturae dona numeratu.Plutibus
compofitionibus infericur.Per ie autem algores excalfacit. Potum neruoru uiria extenuat. Fce-.
minis datur in uino.Et lanis mollibus admouetur uuluse ad menfes dendos.Pedum clauos cir
cafcarificatos ferro mixtu caerae extrahit. Vrina ciet ciceris magnitadine dilutum. Andrias fpo
det copiofius fumptum:nec inflationes facere :& concodioni plurimu coferre fenibus & foemi
nis.ltem hyeme q aeftate utilius. Verumtamen aquam bibentibusxauendumcg ne qua intus Iit
exulceratio. Ab aegritudine recreationi efficax in cibo.Tempeftiue enim datum cauterium op.
cineriaffuetis etiam utilius q expertibus. Extera corpore indubitatas confefliones habet. Vene.
na telo 8i ferpentium extinguit potum:ex aqua uulneribus iis drculinitur. Scorpionum tan.
tum plagis ex oleo. Vlceribus uero non maturefeentibus cu farina hordeacea uel fico ficca.Car
bunculis cum ruta uel cum melle:uel per fe uiico fuperlitum ut haeteat. Sic 8i ad canis morfus.
Excrelcentibus circa fedem cum germine punici mali ex aceto decodum.Clauis pedum: q uul
go morticini appellantunnitro mixto ante fubadas: Carnes replet cum uino 8i croco:autpipe.
re:aut rauriu fimo Si aceto.Perniones ex uino fouet:& ex oleo codum imponitur. Sic & callo:
Clauis pedum fuperrafis praecipuae utilitatis. Cotra aquas malas :peftilentes tradus:uel dies. In
tufli:uua:fellis ueteris fuffufione:bydropicis raucitatibus.Cofeftim enim purgat fauces: uocetj
reddit. Podagras in Ipongia dilutum poftea lenit. Pleureticis in forbitione uinu poturis datur:
contradionibus:opifthotonicis:ciceris magnitudine caerae circ ulitum. In angina gargaridatur.
Anhelatoribus 81 in tuflfi uetufta cum porro ex aceto datur: arq; ex aceto iis qui coagulu ladis
forbuerint. Praecordio^ uitiis fyntedicisrcomitialibus in cibo : in aqu3 mulfa linguae paralyfi.
Coxendicibus-.Iumborum doloribusxum decodo meile illinitur.Non cenfuerim:quod aufio
re fuadentxauernis dentium in dolore inditum caera includi:magno experimento hominis :q
{e eadem caufa prxcipitauit ex alto.quippe tauros inflamat naribus illitis. Serperes auidiffimas

V1GES1MVSSECVNDVS t7z

cfm admixtam rumpitrideo nec inungi fuaferi m cutnattico raelledicet praeripiant. Quasheat
utilitates admixtu aliis immenfum eft referre;8i nos fimplicia tradamus : qm in iis naturam ee
apparet in illis coniediura faepe fallacemmulli fatis cuftodita in mixturis cocordia natura» ac re
pugnantia. Qua de re mox plura dicemus.

De natura mellis:££ aqua mulla. Et quare genere dborum mores itn mutentur ££ de melitide:

Si ese ra. CA. XX1IJ1.

On eflet mellis aaefforitas in precio mmor:qIa(eris:ni ubicg nafceref.lllad ipfe fabri
cata fit natura.Sed AC huic gignedo aial ut diximus innumeros ad ufus fi quoties mi
Iceaturrseftimemus.Prima propolis alueo^rde qua dixitnusraculeos &' ola ffixa cor¬
pori extrahit: tubera dilcutitrdura concoquitidolorcs neruo^ mulcet : ukeratg iam
defperantia cicatrice includit.Mellis quidem ipfius natura talis eft:ut putrefeere corpora non 11
nat iucundo laporeratqj non afperoralia q felis natura. Faucibusitonfiilts.anginse : oibufcg oris
defideriis utilillimum:arelcentiqj in febribus linguae.Iam uero peripneumonicis: pleurerids de
co&um.Item uulneribusra ferpente percuflis.Et contra uenena fungoge. Paralyticis i mulfotqq
fiiae mullo dotes conftant.Mel auribus inftillamm cum rofeceo prodeft:lendes:8i foeda capitis
animalia necat. V lus defpumati femper aptiordtomachum tame inflatrbikm auget : faftidium
creat:8C oculis per ie inutile aliqui arbitrantur.Rurfus quidam angulos exulceratos meile tangi
&adent.Mellis caulas atque differentias nationelcg:& indicarionem in apum:ac deinde florum
natuia diximusrcum ratio operis diuidi cogeret railcenda.Rurfus natura rerum pernofeere uo
kntibq.ln mellis operibus:3C aqua mulla tradari debet.Duo genera eius liibitaerac recetis. Alte
rum inueteratae . Repentina defpumato meile praeclaram utilitate habet in cibo aegrotantia k.
ci:hoc eft alicae elutae:uiribus recreandis:ore ftomachoq; mulcendorardoie refrigerando. Fri-
gidam enim utilius dari uentri moliendo.Inuenio et apud audotes hunc potum bibendam al
fio5s.Item animi humilis:5£ praeparcirquos illi dixere micropIpchos.Eft Si ratio fubtilitatisim-
menfee a Platone delcendens.Corpufculis re^e kuibus fcabris aoguloSs rotundis magis:aut mi
nas:ad aliorum naturam accedentibus:ideo no eadem omnibus amaraiaut dulcia efle.Sic 1K iri
lafiitudine proniores ee ad iracundiam:5£ in fiti. Ergo & haec animi alpentasileu potius animae
dulciore lucco mitigator .Lenit tranfitum fprritu's:3TmoIIiores facit meatus: ne fciridant eu me
te deunte m qs . Experi menta in fe cuit^. Nullius non ira:ludulcp:triftitiae. Omnis animi impetus
cibo mollitur. Ideoque obfernanda fant:qaaenoTolum corpori medicinamtfed & morum ha-
benrfAqua mulla 8i tu fluentibus utilis traditur.Calefacla incitat uomitiones.Concra uenenum
pfitnythii lalutaris addito oleo.Item contrahyofcyamd cum Iacfte maxime afinino;& cotrahai
licaccabam ut diximus. Infunditur 8i auribus:& genitalium fiftulis.Vuluis imponitur cum pa¬
ne moHi.Subitis tumoribusduxatisderiiendiique oibus.Inueteratae autem ufum danauere po-
fterutirinus innocentem aquatminufque uino firmum.L onga tame uetuftate tranfit in uinum:
ut coibat inter omnes ftomacho inutilifiimum:neruifquecotrariutn. Semper mullum exuete
re uino atiUffimum:£aciHimeque cum meile concorporatur:quod in duld nunq euenit.Ex aa
ftero fadhim non implet ftomachurorneque ex decedo melleiminufque inflat: qS fere eueniti
Appetendi quoque reuocat auiditatem cibi. Ahium mollit frigido potu pluribus: calido fiftit;

Corpora auget. Multi fenedfam longam mulfi tantum nutritu tolerauere: neque alio ullo cv tsel in trita
bo. Celebri Pollionis Romuli exemplo:quem centeflimum annum excedentem cum Diuus
Auguftus holpes interrogaret:qua nam ratione maxime uigorem illum animi: corporifque cu
ftodifietriife re(pondit:Intas mulfotforis oko. Varro regium morbum cognominatum arqua»
tum tradicquoniam curetur mullo. Melitites quo fieret modo ex multo 8i meile docuimus in ;
ratione uini.Ssecuhs iam fieri non arbitror .Hoc genus inflationibus obnoxium. Solebat tame
inueteratu alui caula dari in febre.ltem articulatio morbo:8C neruo^j infirmitate laboratibus:

K mulieribus trini abflemiis.Mellis naturae adnexa caera eft:de cuius origine & bonitate natio-
mba% fois diximus Iocis.Omnis autem mollit:calfacit:explet corporairecens melior.Datur in
lorbitione dyfentericis.Fauiqj ipfi in pulte alicae prius toftae. Aduerfaf ladis naturae:ac roilii ma
gnitudine decem grana caerae bauftarno patiunf coagulati lac in ftomacho. Si inguem tumeat;
alba caera in pube fixiffe remedio eft. Nec huius ulus quos mixta aliis pftat enumerare media¬
na ponit: Scuti nec eae ter 054 q cu aliis pfunt.Ifta:ut diximus:ingenris coftant. No fedt caerata;
malagmata:emplaftra:colIyria:antidota parens illa ac diuina re^ art/fex.Officina^ Imo uerios - T
auaritix comenta fum. Naturae qde opa ablblutasat^ plecta gignuf: paucisex ca non ex cSe-

y iiii

LIBER

Sara rebas aflumptismt fucco aliqao ficca temperentur ad meatasiaot corpore alio humentia
ad nexus.Scrupulatitn quidem colligereiac mifcere uires:non comedturae humanae orbmkd m>
pudentiac eft.Nos nec lndicarumtarabicarumcg mercium:aut externi orbis attingimus medici.
nas.Non placent remediis tam longe nafcentia. Non nobis gignuntur .Immo ne illis quiden*
alioquin non uenderent.Odorum caufa: unguentoruqj: 8i deliciarum: fi placet eria fuperfhtio.
nis gratia emanturrquomam thure fupplicamus 8i cofto. Salutem quidem fine iis pofle confla.
re:uel ob id probabimus:ut tanto magis fui delinas pudeat.Sed medicinas e floribusxoroname
tifeg:# hortenfibus:qu^cg manduntur herbis profecuti:quo nam modo frugum omittemus?
Nimirum 8i has indicare conueniet .

Contra compofitiones medicorumrmedidnae ex frugibus. CA. XXV,

- - N primis fapientiflima animalium efle conftauquae frugae oefcantur. Siliginis grana

com bufta:& trita in uino amineo oculis illita epiphoras ledant. Tritici uero ferro co
bufla iisiquae frigus uflerinpraefentaneo funt remedio. Farina tritici ex aceto coda

_ Jneruorum contradliombus: cum rofaceo uero: Si fico ficca mixifqj decofiis. Furfii.

res tonfillis fauribufqj gargariflatiene pro funt.Sex, Pompeius praetorii uiri pater hifpania:cite.
rioris princeps cum horreis luis uentilandis praefideret: correptus dolore podagree merfit in tri
ticum fefe fuper genuadeuatufque liceatis pedibus mirabili modo hoc poflea remedio uiuseft.
Vis tanta eft:ut cados plenos ficcet. Paleam quoque triticiiuel hordei calida imponi ramicum
incommodis experti iubent:quaque decodtae lunt aqua foueri.Eft in ferre uermiculus teredini
fimilisrquo cauis dentium esera indufo cadere uitiari dicuntunetiam fi frianrur.Olyramarin.
ca diximus uocari.Hac decodta fit roedicamentumiquod aegypti atharam uocant : infantibus
utiIi{Rmum:fed 8i adultos illinunt eo.Parina ex hordeo 8i cruda Si decodla co'l( dliones.impe.
tufque difcutitilenit 8L cocoquit.Decoquitur alias in roulfe aquataut fico ficca ad iocineris do.
tores:eam in pofca politam concoqui opus efhaut cum uino. Curo uero inter concoquendum
difeuriendumque cura eft: tunc in aceto melius:aut in fece aceti:aut cotoneis pyrifue decoftis.
Ad multipedum morfus cum melletad ferpentium in aceto:& contra fuppurantiarad exttahen.
oet gallica das luppurationes ex pofcaiaddita refina & galla. Ad concodliones uero Si ulcera uerera cum re
lina. Ad duritias cum fimo colurobarumtaut fico licca:aut cinere. Ad neruoruminflamationes:

Uel auriu aut inteftmoruro: uel laterum: uei uirilium dolores cum papauere aut meliloto: Si quotiens ab
offibus caro recedit. Ad ftruroas cum pice:& impubis pueri urina. Cum oleo 8i foenogrseco co.
Ira tumores praecordiorumiuel in febribus cum meile uel adipe uerufto.Suppuratis triticeafa.
rina multo lenior.Neruis cum hyofcyami fucco illinitur.Ex aceto & meile letigini. Zea ex qua
aliquam fieri dixunusrefficacior etiam hordeacea uidetuntrimeflns mollior, tx uino rubro ad
fcorpionum i dius tepida: & fenguinem excreantifeus.Item arteriae. Tuffi cum caprino feuo aut
butyro.Ex foenograeco molliftima omnium. Vlcera manantia fanat:& furfures corporis:(loma
chi do!ores:pedes:& mammas cum uino Si nitro codta. Herina magis caeteris purgat ulcera ue.
cera:& gragrenas.Cum rhaphano 8i fale 81 a ceto hchenas. Lepras cum fulphure uiuo.Et capitis
dolores cum adipe anfrrino impolita ftonti.Strumas & panos concoquit in fimo columbino:
6i lini femine decodta in uino. De polentae generibus in frugum loco fatis diximusdocoruiu ra
tione:quae a farina hordei diftat eo q> torretur. Ad ftomachura unlis:aluum fidit : impetufque
rubicundi tumoris. Et oculis illinitur 8i capitis dolori cum menta:aut alia refrigerante heiba.
Itero pernionibus Si lerpenrium plagis.ltero ambuffls ex uino:inhibet quoque puflulas. Farina
in pollinem ffibadta uim extrahendi humoris habet.ldeo 8i cruore lufEifis in fafeias ufque fin,
guinem perduritrefficarius in lapa.lmponitur:& pedum callo clauifque. Nam cum oleo uetere
ac pice decodta polline condylomata:^ alia omnia ledis uitia q maxime calido mirabile tn mo.
dum curantur. Pulte corpus augetur.Farina qua chartae glutinantunfenguinem excreatibus da
tur tepida furbenda:efficaciter prodeft.Halica res romana eft:8i non pridem excogitatralioqn
non ptifenae potius laudes fcripfiffent graeci.N5dum arbitror Pompeii magni aetate m ofu fuit
fe:8i ideo uix quicdqua de ea feriptum ab Afclepiadis fchola. Efle quidem eximie utilem nemo
dubitat: fiue eluta detur ex aqua mulfa:fiue in loibiriones decodla: flue i pulre. Eadem i aluo fi.
flenda torretutidein feuorum caera coquitur:ut fupra diximus. Peculiaris tamen longo motbo
ad tabitudinem redadhs fubuenit:ternis eius cyathis io (extarium aquae fenfitn decodisidonec
omnis aqua confutuatur .Poftea fextario Iadlis ouilli:aut caprini addito per cotinuos dies mox
adiero melle.Tali forbitianis genere emendantur iyntexes. Milio fiflitur aluus. Difcutiumtx

VIGESIMVSSHC VNDVS 1 7 5

torminia: in qaem ufum fotretur ante. Neruorum doloribus & aliis feruens in faeeo ponitur
Nc<$ aliud utilius:quoniaro leuiflimum:moliflimumc$ eft:& caloris capacifliraum. Itaque talis
uiiis eius eft ad oroiniaiquibus calor profuturus eft, Farina eius cum pice liquida lerpentium #
multipedae plagis imponitar.Panicum Diodes medicus melfrugumappellauit. Effe&us fiabet
quos milium. In uino poturo prodeft dyfentericis.Simtliter iisiquae uaporanda funtrexcalfadu
imponitur. Siftit aluam in ladfe caprino decodtum:# bis die hauftu.Sic prodeft # ad torminia.
Sefama trita in ouo fiimpta inhibetuomitiones.Aurium inflamationi illinitur:# ambu.ftis.Ea*
dem efficit 8£ dum in herba eft. Amplius haec oaflis imponitur decoda in uino.Storoacho inu¬
tilis abus:& animae grauitatem facit.Stellionum morfibus refiftit.ltem ulceribus quae cacoethe
uocant.Et auribus oleumiquod ex ea fitiprodefle diximus.Selamoides a fimilitudine nome ac*
dpitigrano amaro: folio minore.Nafcitur in glareofis.Detrahit bilem in aqua potum. Semen ii*
linitur igni lacro.Difcutit panos£ft etiamnu aliud feiamoides antycirse na flens: quod ideo ali
qui anricyricon uocanttcaetera fimifrerigeronti herbserde qua fuo dicemus loco<Granum fel*.
mae datur in uino dulci ad detradhones:quacu trinis digitis capitur. Mifcenr ellebori albi und
# dimidium obolum.Purgatione eam adhibetes maxie in lanae meiancholiae:comitiaIibus:po*
dagris.Et per fe drachmae pondere exinaniunt.Hordeum optimum quod candidiffimum.Suc*
cus decodli in aqua caelefti digeritur in paftillosiut infundatur exulceratis interaneis:# uuluis.
Gniseius ambuflis illinitur:# carnibusiquae recedunt ab ofiibus:# eruptionibus pituitae: mu*
ris aranei morfibus. Id e afperfo fa!e:ac meile candore deabus:# fuauitate oris fadt.Eos qui pa*
ne hotdeaceo utuntur morbo pedum tetan neganr.Nouecp granis fi furunculu quis circundu*
car.fingulis ter manu finiftra & omnia in igne abiiciatrconfeftim lanati aiunt.Eft & herba phoe*
nicea appellata a graecis: a noftris uero hordeu murinum.Haec trita ex uino pota praeclare ciet
tnenles.Pnfanae quae ex hordeo fitrlaudes uno uolumine condidit Hippocrate s:qua? nunc otn*
nes in alicam tranfeunr. Contra quanto fnocentior eft alica: Hippocrates tantum ioibitionis gra
tia laudauittquoniam lubrica:ex fadli haurireturqueniam fitim arceret:quoniam in aluo non
tumefceretrquomam facile redderetur:# aflueris hic folus dbus in febribus bis die pollet dari:
tantum remotus ab iftisrqui medianam fame exercent. Sorbitione tamen dari totum uetuir.
Aliudue q fuccuro ptifanae.ltemuetuitquamdiu pedes frigidi effent:tunc quidem nec potio*
nem dandam.Fit ex tritico glutinofioriarteriaeej exulceratae utilior. Amylon hebetat oculos:#
gulae inutile contra q creditur.lte fiftit aluu-epiphoras oculorum inhiber;& ulcera fanat.lte pu*
ftulas di fluxiones fanguinis.Genas duras emollit. Datur cum ouo iisiqui fanguine refecerint. In
ueficae uero dolore fem uncia amylucu ouo # patiis tribus fufferuefada a balneo^Quin 3i aue*
nat farina decodfa in acero tollit neups. Panis ipfe quo uiuitor innumeras pene continet medici
nas:ex aqua em Si oleo aut rofaceo mollitcolledhoesiex aqua mulla duridas ualde mitigat.Da*
tur ex uino ad difeurienda ualens:aut quae praeftringi opus fit:& fi magis etiamnu ex aceto.Ad*
uerfus acutas pituitae fluxionesrquas graeci reumatifmo; uocant.lte ad percufla luxata.Ad otn.
nia aut haec fermetatusrqui uocator autopyrostutilior.Illinitur # paronychiis:# callo pedd in
aceto ueteri. Nauticus panis tufus ateg iterum codus fiftit aluu. Vods ftudiolis:& contra diftil .
lariones ficcu efie primo cibo uriliflimu eft.Sitanius hoc eft trimeftris icufla in facie:aut difqoa
(nata cu meile aptiffirne curat. Cadidus aegris aqua calida frigidaue madefadhis Ieuiflimu abu
prebet.Oculoru tumori ex uino iroponitur:fic di puftulis capitis:autadieda arida myrto. Tre*
mulis pane ex aqua e fle ieiunis ftattm a balneo demonftrant.Qui #grauitate odorum in cubi*
colis uftus emedat:& uini in faecis additus.Auxiliaf & faba.Nacp folida fridfa feruefqj i acri ace
to coniedattotminibus medetur.ln dbo frefla& cum allio codta contra deploratas tufiesiup*
purat/one% pedforu quotidiano cibo fumitur:# comanducata ieiuno ote etia ad furunculos
maturandos:difcutiendofue imponitur:& in uino deco&aad teftiu tumores. Lomento quoqi
ex aceto decodfo tumores maturat atque aperit.Irem liuoribusxombuftis mederur. Voci eam
prodefle audior eft. Mar. Varro. Fabalium etiam filliquarum dnis ad coxendices:# ad neruo
tum ueteres dolores curo adipis fuilli uetufta te prodeft : 8i per fe cortices decodh ad tertias fi
ftuntalaum. Lens optima quae facillime coquitur : eaque quae maxime aquam abforbet. Aci
em quidem oculorum obtundit:# ftomachum inflat: led aluum fiftit in cibo: magi% difeoda
caelefti aqua:eade foluit minus pcoda.Puftulas ulceji rupitieaqtq intra osifunt purgat:# afhin
git.Colledliones oes ipofita fedatimaximecp exulceratas # rimolas.OcuIo^ aut epiphoras cum
meliloto aus cotoneo.Cotxa fuppuratia cu polcta iponitux.Decodae fuccus ad otis exulceratio*

LIBER

nes » genitalium adhibetor. A<! iede cum rofaceo aut cotoneo.In iis qoft aerias rewedinmetf
gunttcum putamine puniri meile modico adierio.Ad id demuturne celeriter inarefcat:adiiciut
» betae folialmponitur » ftrumis panilque uel maturis uel maturefeentibus ex aceto difcodaj
Rimis ex aqua mulfa:» gangrenis curo punici gerraine:ltem podagris cum polenta:» uuluis &
renibus:» pernionibus. Vlceribus difficile cicatricem trahentibus. Propter diiTolurioneftoma-
chi.xxx.grana lentis deuorantur.ln choleTis quoq;:» dyfenteria cfficacior eft in tribus aquis co
ria.ln quo ufu melsus femper ea torrere:aut tundereiut quam tenuiifima detur:uel per fe uel cu
cotoneo maloiaut pyris:aut myrto:aut intubo erraticotaut beta nigra:aut planragine.Pulmonf
eft inutilis:» capitis doloruneruofifq} omnibus:& felli:nec fomno facilis :ad pullulas utilisrigm
cp facro:» mammis io aqua marina decoria.ln aceto autem duricias » ftrumas difcutit.Stoaa
chi quidem caufa poletae modo potionibus in (pergitur. Quae funt ambufta aqua femicoflacu
rat.Poflea trita:» per cribrum effufo furfureimox procedente curatione addito meile. Expo-
fca coquitur ad guttura.Eft » paluftris Iens & per fe nalcens in aqua non fluente refrigeratoria:
naturae. Propter quod colleriionibus illinitur:» maxime podagris:» per fe » cum polentaigla
tinat » interanea proridentia.Eft » lilueflris elelifphacos diria a graecis:ab aliis phacos.ea eft fa
tiua lente leuior:» folio minore:atqj ficriore:& odora tiore.eft » alteram genus eius filueflris:
odore grauirhaec mirior. Folia habet cotonei mali effigie: fed minora:» cadida:quae cum ramis
decoquuntur.jMenfes cit:& urinas:» paftinacae marinae i dius fanat. Torporem autem inducit
percuffo loco.Bibitur cum abfinthio ad dyfenteriam.Cum uino eadem commorantes menfes
trahit. Abudantes fillit decorio eius poto.Per fe impofita herba uulnerum fanguinem cohibet.
Sanat » ferpenriummorfus.Etfiinuino decoquatur pruritus teflium (edat. Noflri qui nunc
funt herbarii elelifphacon graecedatine faluiam uocant mentae fimilero canam:odoratam : par,
tus emortuos ea appofita extrahut.Item uermes aurium ulcerumque.Cicer » filueftre eff : foliis
fariuo firoileiodore graui.Sed fi largius fumatunaluus foluitur:» inflatio contrahitur:# tormi
na.Toflum falubrius babetur.CicercuIa etiamnum magis in aluo profirit.Farina utriulque ul*
cera manantia capitis (anat:efficacius filueflrisdtem comitiales:» iocinerum tumores:# ferpen.
oel iflarna- tium irius.Cir menfes:» urinas:grano maxime. Emendat » lichenas:» teflium inflationesire-
tiones gium morbum:hidropicos.Laedunt omnia haec genera exulceratam ueficam:» renes. Gangre-
nis utiliora cu meile » iis:quae cacoethe uocantur. Verrucarum in omni gne prima luna lingu¬
lis granis lingulas tangunt.Eaque grana in lintheolo deligata abiiciunt pofl ferita fugari uiriura
arbitrantes Noftri praecipiunt arietinum in aqua cum fale difcoquere:ex eo bibere cyathos bi¬
nos in difficultatibus urinje.Sic » calculos pelli:morbumc£ regium eiufdem foliis far menti fqj
decoriis aqua quam maxime calida morbos pedum tolli:» ipfum calidum tritumque illitu».
Columbini decorii aqua horrorem tertianae » quartanae minuere traditur. Nigrum autem cu
gallae dimidio tritum oculorum ulceribus ex paffo medetur.De eruo quaedam in metioneeius
diximusinec potentiam ei minorem ueteres q braffleae tribuere.Contra ferpentium idlusexace
to ad crocodiIlorum:hominumque morfum.Siquis eruum quottidie ieiunus edat lyenem eius
abfumi certiflimi auriores affirmant.Farina eius(uc ait Varro)maculas ex toto corpore emen..
dat.Serpere ulcera non patiturdn mammis efficacifTimum.Carbuculos rumpit ex uino. Vrinae
difficultates:inflationem:uitia iocirieris:tenalmon:& quae cibum non fentianuatrophaappella-
ta:toftum » in nucis auellanae magnitudinemimelle colledum deuoratumque corrigit.ltem i-
petigines ex aceto corium » quarto die folutum.Panos in meile fuppurate prohibet impofitii;
Aqua decorium perniones & pruritus fanat fouedo.Quin » uniuerfb corporrifiquis quottidie
ieiunus biberit: meliorem fieri colorem exiflimant.Cibis idem hominis alienum. Vomitiones
roouet. Aluura rurbat.Capiti » ftomacho oneroliim.Genua quoque degrauat.Sed madefadu
pluribus diebus mitefcit.Bubus iumentifque utiliffimum.Siliquae eius uirides:priufquamindu
refcantscu fuo caule foliifque cotritae capillos nigro colore xficiunt.Lupini quo^filueftresfunt
omnimodo minores fatiuis : praeterquam amaritudine. Ex omnibus quae eduntur :ficco nul¬
li minus ponderis eft: nec plus utilitatis. Mitefeunt cinere : aut aqua calida. Difcolorem ho¬
minem frequentiores in cibo exhilaranfiAmari contra afpidas ualent. Vlcera atra aridi decorti
catique triti fuppofito lintheolo ad uiuum corpus redigut.Strumasiparoridasrin aceto cofli di
fcutiunt.Succus decorio^ cum ruta & pipere:uel in febri datur ad uentris animalia pelledami
noribus triginta annorum.Pueris uero etiam impoliti in uetrem ieiunis profunt. Et alio genere
tofti;» in defruto poti uel ex meile fumpti.lide auiditate cibi fkiumifaftidium detrahunt.Fa/

ViGESIM VSTER TIVS 1 7 4

rina eorum aceto fiibadl a papulas pruri tufaue in balneis illita cohibete per (e ficeat ulcera.Li
uores emendat.Inflartamationes cum polenta fedat.SflueftriUm efficatior uis eft contra coxedi-
cumrSi lumborum debilitatem. Ex iifdem decodta lentigines & fouenrium cute corrigunt.Si
aero ad mellis craflitudinem decoquantur fariui:uiciligines nigras 8i lepras ernedat. Satiui quo

5 rumpunt carbunculos impofitiipanos 8i ftrumas mmuunnaut maturant. Codi ex aceto cica
tricibus candidum colorem reddunt. Si uero cariefti aqua decoquanturffuccus ille fmegma fit:
quo (olent fouere gangrenasterupriones pituitaerulcera manantia uriliffimu, Expedit ad lyene
bibere:^ cum meile roenftruis haerentibus.Lyeni crudi cum fico licca triti ex aceto imponun-
tur.Radix quoqj in aqua decodla urinas peI!it.Medentur pecori cu camseleonre herba decori:
aqua in potu coIIata.Sanat 8i fcabiem quadrupedum omnium in amurca decodirutroq? liquo
re poftea mixto. Fumus crematorum culices necat.Irionem inter fruges feiamae fimilero effe diV
ximus-.Si a graecis erjdimon uocari.Galli uelarum appeliat.Eft autem fru&icofum foliiseruca»
anguftioribus paulo: femine nafturcii, V tiliffimum tuffientibus cum melle:& in thoracis purule
risexcteationibus.Datur 81 regio morbo:5d lumborum uinis pleareticisttorminibus: coeliacis.

Illinitur aero parotidum 8£ carcinomatum malis. Teftium ardoribus ex aquaialias cum meile*
infantibus quocp utiliffiraum.ltem ledis uitiis 8i articulariis morbis cum meile & fico. Contra
uenena etia efficax potu. Medetur 8C fulpiriolis.Item fiftulis cum axungia ueteri ne intus addaf .

Orminum filueftri(ut diximus)cymino fimile eft:caeterura dodratal i altitudine* Duorum gene
ranv.alteri femen nigrius 8£ oblonguro.Hoc ad ueoerem ftimulandam:& ad oculorum argema

6 albugines. Alteri candidius femen & rotundius. Vtrocj tulb extrahuntur aculei ex corpore p
fe illitum ex aqua.Folia ex aceto impolita panos per ie uei cum meile difcutiunt. Item furuncu-
los:prius q capita faciant:omnefcg acrimonias.Qul Si ipfe frugum pelles ia aliquo funt ufu.ln __
fbelixdidum eft a Virgilio lolium. Hoc tamen molitum ex aceto codlum impo!irumq$ fanat f-
petiginesrceler iu s quo faepius mutatum eft. Medetur 8i podagtis:aliifque doloribus cum oxime
liteXuratio haec a caeteris differt. Aceti fextario uno dilui:mellis uncias duas iuftum eftrita tem
peratis fextatiis tribus decodla farina lolii fextariis duobus ufque ad craflitudinem: caliduque
ipfum imponi dolentibus me mbris . Eadem farina extrahit offa fradta*Miliaria appellatur her¬
ba quae necat milium. Haec trita 8i comti cum uino infufa podagras iumentorum diafur faha-
re.Bromos femen eft fpicam ferentis herbs : nafcitur inter uitia fegetis auenae graecae genere:

Si lolio Qi ftipula triticum imitatur.ln cacuminibus dependeres paruulas uelur locuftas habet* uef Jobas
Semen utile ad cataplafmata atque hordeum Si fitnilia. Prodeft tuffientibus fuccus. Orobanche uej Jacertaf
appellauimus necante eruum 8t legumina. Alii cynomorion eam appellant a fimilitudie canini
genitalisicuius cauliculus eft fine foliis pinguis: rubens. Eftur & per fe & in patinis: cum tene¬
ra eft decodla. Et leguminibus innafcuntur beftiolse uenenatae:quae manus pungunt:& pericu
lum uitae afferant. Solifugarum generis. Aduerfus has omnia eadem medentunquae contra ara
reos 8£phalangia demonftrantur. Et frugum quidem haec funt in ufii medico. Ex iifdemfiut
& potus: zythum in aegypto:caelia 8i cserea in hilpania:ceruifia & plura genera in gallia:alii(que
proninciis:quorum omnium fpuma cutem foeminarum fn fade nutrit. Nam quod ad potum
ipffim attinet:praeftat ad uini tranfire mentionem:atque a uite ordiri medianas arborum.

CA1I PLINII SECVND1 NATVRAL1S HISTORIAE LIBER «XXIII.

PROOEMIVM.

Era<£fca caerealiu i mededo quo$ natura eft:o:umcj q ciboje aut flo
ru odorucj grapueniut lupina teIlure:no ceffit his pomoarptefq; me
dicas pedetibusquoqjdeditino c6teta,ptegere:arboruque alere um
bra q dixiusdmo uelut fdignata plus auxilii ieffeiis:q logius a cado
abeenttqq; poftea coepiffet.Primu,n.hol cibu fuiffe lde:& fic xducftof
caelu fpe<flare:pafcicj Si nuc ex fe poffe line frugibus.Ergo hercule ar
tes i primis dedit uitibam coteta dii Cias et 8i odores atcg ugueta om uel fed iam
phacio:& oenathe:ac maflari:q luis locis dlxlusmobilr iftruxiffe.PIu
rimu iqt hoi uoluptatis ex me e.Ego fuccu aini:liquore olei gigno.

Ego palmas Si poa totqj uarietates.Neq; ut teli 9 o!a plaboresiarada
tauris: tereda areissdein faxis:ut qn qtoue ope cibi Ca t. At ex me pata

LIBER.

omniamec curuo adoranda:aratro:nec cura laboranda:(ed fefe porrigentia uItro:& fipfgeaf at.
tingere etiam cadenria.Certauit ipfa fecum:plu% utilitatis caufa genuit etia:q uoIuptatis.Folio
uittum & pampino capitis doloresrinflaroationefqj corpoje mitigantur cum polenta. Folia per
fe ardores ftomachi ex aqua frigida.Cum farina uero hordei articularios morbos. Pampini tri.
ti di impoliti tumorem omnem ficcat.Succus eo$e dyfentericis infufus medaur.Lachryma ui.
tium quae ueluti gumi eft: lepras 8i lichenas:& pforas nitro ante praeparatas fanar. Eadem cara
oleo (aepius pilis illitis pfilothri effedam habet rnaximecgaqua qua uirides accenfae uites exu.
dantrqua 8i uerrucae tollunf. Pampini fanguine excreantibus:# mulierum a conceptu defedio
ni diluti potu pfuc.Cortex uiriu 8i folia arida uulnege languine fiftutripfucg uulnus coglutinat
Vitis albae uiridis tufae iucco:# thure impetigines tolluntur.Cinis farmero^ uitium^&uina
ceorum condylomatis:# fedis uitiis medef exaceto.Item luxatis:# ambuftis:# lyenis tumori
cum rofaceo:# ruta;# aceto.Item igni facro ex uino citra oleum afpergitur:# itertrigines&pi.
los abfumit.Dant 8i bibendum cinerem farmentorum ad lyenis remedia aceto conlperfum ita
ut uini cyathi in tepida aqua bibanturmtque qui biberit in lyenem iaceat.Clauiculae ipfae qui/
bus repunt uites tritae:# ex aqua potae fiftunt uomitionum confuemdinem. Cinis ultium cura
axungia uetere contra tumores proficit: fiftuJas purgat:mox 8t perfanatmeruorum dolores fri.
gore ortosicontradhonefcgxontufas uero partes cam oleo: carnes excrelcentes in olfibuscum
aceto # nitro; fcorpionum di canum plagas cum oleo.Corticis per fe cinis combulhis pilos red
dit.Omphacium qua fieret rationeincipientis uuae pubertate in unguentoru loco docuimus.
Nunc ad medicinam de eo pertinentia indicabirous.Sanat earquae in buroido funt ulcera oris:
tonfillarum:genitalium.Ocu!orum claritati plurimum confert.Scabriciae genarum: ulceribufq}
anguloru:nubecu!is:uIceribus quacuncg in parte raanatibus. Cicatricibus marcidis. Ofiibuspu
rulente limofis.Frangitur uehemenria eius meile aut paffo.Prodeft dyfentericis: fanguinem ex.
creanribus:anginis.Omphacio coheret oenanthe:quam uites filueftres ferunt: didta anobisfn
unguenti ratione. Laudatiflima in fyria: maxime circa anthiochiae 8i laodiceae montes ex
alba uite : refrigerat : aftringif: uulneribus infpergitur:ftomacho illinitur:utilis urinarfocineri.
Capitis doloribus :dy fentericis:coeliacis:cboleriris: Contra faftidia obolo ex aceto pota. Siccat
manantes capitis eruprioesiefficaciffima ad uitia quae lunt in humidis.Ideocg 8i oris ulceribus:
di uerendis:ac fedi.Cum meile di croco aluum fiftir.Genarum fcabiem emendat:oculorumaue
lachrymationes.Ex uino ftomachi diflolutionem.Ex aqua frigida pota:ianguinis excreationes.
Cinis eius ad collyria & ad ulcera purganda #paronychia:& pterygia probaf .Vritur in furno:
donec panis percoquatur. Maflaris odoribus tantum gignitur oromaqj ea auiditas humani inge
nii nobilitauit:rapere feftinando;

De medicis uua^ recetiu:# farmeris uuai^:# uinaceis:# 3 uua theriace:# 3 uua pafla:8i alia
phide:# aftapbifagria:pituiraria:# labrufca:# d uite alba:# nigra:# d muftis:# uini gniba.C. I.

aAturefentiu aut uuae uehementiores nigrae:ideoq$ uinu ex iis minus iucundfefuauio
res albae:qm e tranilucido facilius accipif aer.Recentes ftomachu 8i fpiritu inflant:
aluumqj turbant. Itacj in febri damnatur uticg largiores.Grauedine enim capiti:mor
bumcj} lethargicu faciunt, Innocenriores quae decerprae diu pepedere:qua miktioe
etia utiles fiut ftomacho aegrilqj.Na & refrigerat leuiter:# faftidiu auferunt. Quae aut in uino
dulci conditae fuere:caput tentant.Proxime funt penfilibus in palea feruatae.Na & uinaceis fer.
uatae di caput di ueficam 8i ftom3chum infeftant.Siftunt tn aiuum:fanguinem excreantibus uti
liffimae.Quae uero in mullo fuere peiorem uim eriamnum habent:cj quae in uinaceis.Sapaquo
9 ftomacho inutiles facit.Saluberrimas putant medici in caelefti aqua feruarasietiam fi minime
jucundas: fed uoluptatem earum in ftomachi ardore fentient:# in amaritudine iecoris feilifque
uomitione.In choleris hydropicis cum ardore febriu aegrotantibus. At in ollis feruata::# os:#
ftornachu:# auidirate exritant.PauIo tamen grauiores exiftimatur fieri uinaceo|i halitu, Vuae
florem in cibis fi edere gallinacei uuas non attingunt:Sarroenta earu in quibus acini fuere afirin
gendi uim habent. Efficatiora ex ollisfNucIei acinorum eadem uim optment.Hi funt qui in ui.
no capitis dolorem faciunt. Tofti trinque ftomacho utiles funt. Infpergitur farina eorurapo.
lentae modo potionis dyfentericis:# coeliacis: di diffolutis ftomacho. Decodlo etiara eorum
fouere p(oras:& pruritum utile eft. Vinacei pet fe minus capiti aut ueficae nocent q nudei.Mam
marum inflationi triti curo fele utiles. Decoftura eo^ ueteres dyfentericos dl coeliacos iuuat #
potioe di fottay ua theriace de qua fuo loco diximusicotra ferpentiu «ftus ualet.Papinos quo$

VIGESIMVSTERTIVS f 7 5

efasededos cefentrimponendofcgiuinumcg # acetum ex iis fadum auxiliarem contra eandem

oim habent^ua pafTarqua aftaphida uocanuftomachum uetre interanea retaret: nili pro reme

dio in lpfis acinis nuclei eflent.lis excptis ueficae utilis habetur:# tufli alba utilior. Vtihs # arte

112 di rembus:ficut ex iis pa (Turri piiuatim e ferpentibus. Contra hemorrhoiam potens. Tefhu

inflamationi cum farina cumini aut coriandri imponunf.Ite carbunculistarticulsribus morbis

line nucleis tritae cum ruta fouere ante uino ulcera oportet.Sanant epinydidas:# dyienteria cu

luis nucleis:# in oleo codfae gragrenis illinunf cu cortice rbaphani Si me Ile. Podagris &pnguiu

mobilibus cu panace :& per fe ad purgandum os caputqj cum pipere comanducanturfftftaphis

agria fiue ftaphisrquam uua taminiam aliqui uocant fallo: fuum enim genus habetxauliculis ni

gns redis foliis labru leae: fert folliculos uerius q acinos uirides fimiles ciceri.ln iis nucleu rnan

guluro.Maturefcit cu uindemia nigrefcitqj cum raminiae rubentes norimus acinosrfciamulque

illam in apricis nafcirhanc non nili in opacis.His nucleis ad purgatione m uti non ceniuerim pp

ancipitem ftrangulationernec ad pituitam oris ficcanda:fauces.n.kdunt.£hchiriafi caput & reii

quu corpus liberant triti.Facilius admixta fandaraca.Ite pruritu # pfons. Ad denu dolores de- . .

coquunf in aceto. Ad auriu uitia rheumatifmu ricatricum^ey manatia.Flos tritus in uino co- ueI.8®ff

tra feipetes bibitur.Semen.n.abdicauerim propter nimiam uim ardoris|CQuidam eam pituita- uaruro

nam uocam:# plagis ferpemsum uucj illinurbLabrulca quoque oenanthem fert laus didam.

Quae a graecis ampelos agria appellatunfpiffis Si candicantibus foliis geniculata rimofo corti-
ce.fen uuas rubentes cocci modo:quae cute in facie mulierum purgant:# uariis coxendicu 8t
lumboium uitiis rufae cum foliis & fucco profunt. Radix decoda in aqua Si in uini coi cyathis
duobus humore alui ciet: ideo hydropicis datur.Hanc potius crediderim efTc: qua uulgus uua
taminia uocar. V tuntur ea pro amuleto:# ad expiationem (anguinis quocg adhibent non ultra,,, v
gargariffationes:# ne quid deuoretur addito fale thymo aceto mulfb.ldeo & purgarioibus an-
cipitem tentar. Eft huic fimilis:led in falidis nafcens:ideo diftinguitur nominexum eolde ufus
habeat:# falicaftrum uocatur-.Scabietp # pruriginem horum # quadrupedum aceto mulfo tri
tahaec efFicatius tollit. Vitis alba qua graeci ampeloleucep: alii ophioftaphyfen:alii melothron:
alii pfilothrum:alii archezofhmahi cedroftin:alii madon appellant.Huius farmeta logis:# exi¬
libus internodiis geniculata icandunt.Foha pampinofa ad magnitudinem hederae diuiduntut
ut uitium.Radix alba grandis:rhaphano fimilis initiotex ea caules alparagi fimilitudine exeunti
Hidecodi in cibo aluum # urinam cient.Folia & caules exulcerant corpusiuticg ulcerum pha
gedenis # gragrenistribiaruq tedio cum fale illinuntur. Semen in uua raris aams dependet fuc
co rubente poftea croci.Nouere id qui coria perficiunt:i!lo enim utuntur.Ploris & lepris illini¬
tur. Laciis abundantia facit coduiptum tritico potumque.Radix numerolis utilitatibus nobi
lis contra ferpentium idius tTita drachmis duabus bibitur. Vitia cutis in facie uarofcg # lenngi
nes & fuggillata emendat 8i cicatrices. Bademq; praeftat decoda in oleo decodo: datur & ih co
tnirialibus potus.ltem mente comotis:# uertigme laborantibus drachmae pondere quoctidie
anno toto.Et ipfa autem largior aliquanto purgat ienfus.Illa uis praeclara q> ofia infracta extra¬
hit in aqua impolita ut bryeniatquare quidam hanc albam bryeniam uotant. Alia uero nigra ef
ficatior in eode ufu cum meile & thure.Suppurat.ones incipientes difeutit : ueteres maturat #
pUTgar.Cit menfes 6 i urinam.Elegma ex ea fit fufpitiolis:& contra lateris dolores uulfis ruptis.

Splene ternis obolis pota.xxx.diebus confumit.lllinitur eadem cum fico & pterygiis digitoru.

Ex aino fecundas fceminarum appofita trahit & pituitam drachma pota ex aqua mulfa.Succus
radiciscolligi deber ante maturitatem feminisiQui illirusper fe & cum eruo laetiore quodam
colore Si cutis teneritate mangonizat corpora.Serpentes fugat. T unditur ipa radix cum pingui
ficorerugarque corpus: li ftatim bina ftadia ambulenturtalias urit: mfi frigida (fatim abluatur;
lucundius hoc idem prae flat nigra uitis:quoniam alba pruritum afft rt.Eft ergo & nigra: quam
proprie etiam bryeniam uocant:alii chironiatmalii gynsecathen:aut aproniam: fimiletn priori:
prjererq colore. Huius enim colorem nigrum effe diximusxuius afpatagos fimiles. Diodes ptu
lit ueris asparagis in cibo urinae ciendae:lyenu$ minuendo. Jn frutetis & harundinetis maxie na
icirur.Radix foris nigf a:intus buxeo colore:ofla infrada efficatius extrahit q fupradida. Caere¬
tum eidem peculiare eft qcf mmento^e ceruiribus unice medef.Aiunt fi quis in uilla ea extruxe
rit: fugere accipitres:tutafcg feri aues uillaticas. Aliter eade ( iumeto hofeq flegma aut fangum€
qui fcreatuntalo circunligara fanat.Et hadenus de uitium generibus. (Viufta differetias habet
naturales has:q> funt cadida aut nigrataut iter utruqg alia ex aliis:ex qbus uinu fiat:alia ex gbus

LIBER

paffiim:curaque differentias innumerabiles facit.In plenum ergo hoc dixifle conueniet.Moftu
omne ftomacho inutile:uenis iucundum. A balneis raptim & fine interfpiratione poturo necat,
cantharidum naturae adueriatur.Item ferpentibus maxime emorrhoiae 81 falamandrae. Capitis
doloribus facit:& gutturi iutilerProdeft renibus:iorineri:& interaneis ueficae:colleuatenimea.
Priuatim contra bupreftin ualet.Contra meconmnr.ladis coaguIationem:Cicutam:toxica:do-
rycnidium ex oleo potum redditumqj uomitionibus. Ad omnia infirmius albu:iucundius paf.
fi muftumrS! cp minorem capitis dolorem afferat. V ini genera differentiafcg per qua roultas ex.
pofuimus:& fere cuiurque proprietates.Neque eff ulla pars difficilior tradatu:aut nuraerofior.
Quippe cum fit tardu didu pluribus profit an noceat. Praeterea q ancipi ti euentu potu ftatnn
auxilium fit aut uenenum.Etenim de eius natura qux ad remedia tantu perrinent nunc loqui.
naur.Vnum de dando eo aolumen Afclepiades codiditrab eo cognominatum:qui ueropolfea
de uolumine illo difleruere innumeri. Nos ifta romana grauitate artium9 liberalium appeten.
tia non ut medici : fed ut iudices (alutis humanae diligenter diftinguemus.De generibus fingo.
Iis difierere immenlum 8i inexplicabile eft difcordibus medicorum fenrenriis. Surrentinu uete
res maxime probauere.Sequens aetas albanumraut falernu.Deinde alia alii iniquiffimo genere
decretiiquod cuique gfatiflimu:caeteris omnibus pronuntiando.Quin ut conflaret fententiae;
quota portio tamen mortalium iis generibus poffet utiflam uero nec proceres ufquam lineeris.
Eo uenere morestut nomia cella^r modo ueneantiftatimque in Iacubus uindemiae adulterenf.
Ergo hetcle miiji didu Innocentius iam eftiquodeunque 8C ignobilius.Haec tn facere conftan.
tiflime uidentut (ententiae uidoriam:quo££ mentionem fecimus:fiquis hoc quoque diferimen
exigat.Falernum nec in nouitate: nec in nimia uetuftate corpori falubre efl. Media eius stas a
quintodecimo anno incipit.Hoc non rigido potu ftomacho utile: non item in calido.Et in diu
tina tufli forbetur me^ utiliter a iefunisiitem in quartanis.Nullo aeque uenae excitantunaluu fi
ftiticorpus alit. Creditum eft obfcuritate uifus facere: nec prodeft neruis:aut ueficae. Albana ner
uis utiliora.Stomacho minus quae funt dulcia uel aufterairalerna utiliora. Concodionem mi.
rus adiuuant.Stomachum modice implent. At lurrentinanvrtto modo:nec caput tentant: flo.,
machi 8i inteftinoje rheumatifmos cohibent.Cecubum iam non gignitur. At quae fuperfuntfe.
tina cibos concoqui cogunt. Virium plus furrentino:aufteritatis albanoiuehementis minus fa.
lemo.Ab iis ftatana non longo interuallo abfueruntAIuo dtae figmnuro maxime conducerem
dubitatum eft:Reliqua in comune dicentur. Vino aluntur uires:fanguis:colofcj hominu* Hoc
quoque diftat orbis medius:& mitior plaga a circuniedisrquantum illis feritas facit roboris:ta
tum nobis hic fuccus.Ladis potus ofla alir.Frugu neruosraquae carnes.ldeo rolus rubores eft i
corporibus illis & minus roboris xotraque labores patientiae. Vino modico nerui iuuanturco
piofiore laedunturrfic 8L oculi.Storoachus recreatur. Appetentia ciborum inuitatur.Triftinae cu
ra hebetatur: Vrina 81 algor expellitur.Somnus condliatur.Praeterea uomitione liflit.Colleflio
nes extra lanis huroidis impofitis mitigat. Afclepiades urilitatem uini aequari uix deorum pote,
tia pofle pronuntiauir. Vetus copiofiore aqua mifcetur.Magis nouum urinam expellit: minus fi
ti refiftit.Dulce minus inebriat:(ed ftomacho innatat. Aufterum facilius cocoquitur.Leuiflirou
eft:quod celetrime inueteratur. Minus infeftat neruos quod uetuftate dulcefcit.Storoachorai.
nus utile eft pingue nigrum: ied corpora magis alit: tenue 8i aufteru minus alitimagis ftomachu
nutrit.Celerius per urinam tranfit: tantoque magis capita tetat.Hoc 8i in omni alio fucco femel
didum fit. Vinum fi fit fumo inueteratum infaluberrimum eft.Mangones ifta in apothecis ex.
cogitauere.Iam & patreffamilias aetatem ademere iis:quae per le cariem traxere. Quo certe uo.
cabulo fatis confilii dedere pri(ci:quoniaro 8t in materiis cariem fumus erodit.Atnosediuetfo
fumi amaritudine uetuftatem indui perfuafuna habemus.Quae funt admodum exalbida haec
uetuftate infalubria fiunt.Quo generofius uinum eft:hoc magis uetuftate craflefcit:& in amari
tudinem corpori minime utilem coit,Condire eo aliud minus annofum infalubre eft.Sua cuiqj
uino faliua innocentiffima.Sua cuique aetas grarifliroathoc eft media. Corpus augere uolenti.
bus:aut mollire a lu uro: conducit inter cibos bibere.Contra minuentibus:aluumqae cohibenti
. bus fitire in edendo:poftea parum bibere. Vinum ieiunos bibere nouitio inuentoiinutiliffimu
eft.Curas uigoremqj animi impedit ad procintum tendentibus.Somno uero accommodatu ac
fecuritatibus.Iamque dudu hoc fuir.quod homerica illa Helena ante cibu miniftrauit.Sicquo
^ que in prouerbiu cefliufapfentiam uino obumbrarfiuitio damus homini quod foli animalium
non fitientes bibimus. Aquae potu interponere utiliffimu.Iteque iugi fuperbibere ebrietariiqoa

VlGESlM VSTER TI VS 176

quidem frigidae prinis extemplo difcutit. Meracis potioibus pef uiginti dies aure canis ortum
totidecg poftea liiadet Hefiodus uti. Merum quide remedio eft contra cicutas : coriandra raconi
ta:uifcu:tneconium:argenruuinum:apes:ueipas:crabrones:phalangia:forpentum (coipionumq;
iflus:contracg oia qa*r refrigerado nocet.Priuatim contra hemorrhoidas:prefteras: fungosure
contra inflationes rofionefq praecordio£j:& quoiy ftomachus in uomitiones effunditur. Et fi
uenter aut interanea rheumatifmu fontiant, Dyfontericis:fudatonbus:in longa tufii:in epipho
iis meracum. At uero cardiacis in mama ieua merum in fpongia imponi prodeft. Ad oxa aurem
maxime album inueterafcens. Vtiliter et fouerur uino calido uiriiiras iumentis-quo etiam infii
ib cornu laffitudine auferri aiunt.Simias quadrupede^ quibas digiti funtrnegat crefcere aflue
tasmeri potu. Nunc circa aegritudines formo de uinis erit.Saluberrimu liberalicer genitis cara,
paniae quodcuqj tenuiflimum.Vulgo uero quod quemcg maxime iuuerit ualidu. Vriliffimum
omnibus facco uiribus fradfis. Meminerimus fuccu efle:qui feruendo uires e muflo fibi fecerit.

Mifceri plura genera omnibus inutile.Saluberrimu cui nihil in muflo additum eft : meliuiq fi
nccualis pix affuit. Marmore enim & gypfbraut calce condita quis no etiam ualidus expauerit?

In primis igitur uinum marina aqua fadum inutile eft ftomacho:neruis:ueficse.Re fina condita

figidisftomachis utilia exiftimantur.Non expedire uomiriombusificut neqj muftum: neqjla.

paineqj paflum.Nouiriura refinatu nulli conducit.Capiris dolore 8i uerrigines facinab hoc di*

da crapula eft. T aflienribus:& in rheumati fmo nominata profunt.Ite coeliaris: & dyfentericis:

mulierum menftbus. In hoc genere rubrum nigruuc magis coftringitimagifq; cale facit. Innoce.

tius pice fola conditum. Sed 31 picem meminifle debemus non aliud efle qua combufts relinat

fluxum. Hoc genus uini excalfacit:cocoquit:purgat:pedtori:uentri utile. Irem uulua^e dolorifi

fine febre fim:ueteri rheumatifmo:exulcerationi:ruptis:conaulfis:uotnicis:neruo5i infirmitati:

infl3tionibtts:mflri:anhelationibus:lux3ris in fucrida lana impolitum. Ad omnia haec utilius id

quod Iponte naturae fuae pice relipit-.picaturrcjappellatur.Heluenaco quoq$ taroe nimio caput

lenrari conueniet.Quod ad febrium ualirudines attinet:certu eft non dandum in febre: nili ue

tetibus aegris uinurnec nili declinante morbo.In acutis uero periculis nullis nili qui mantfeftas

remifliones habeant: 8C has nodu potius.Dimidia enim pars periculi e noftuthoc eft fpe lomni

bibentibus:nec a partu abortuuetnec a libidine aegrotantibus:nec in capitis doloribusmec quo

jutn acceffiones cum frigore extremitatum faciant:necin febri tuflientibusrnec in tremore ner

ooruqg dolotibusruel fauciurmaut fi uis morbi circa illa intelligaturinec in duritia praecordio.

ium:uenarum uehementia:nequeinopifthotono:tetano: nec fingultiennbus:nec fi cum febre

difpnoea fit.Minime uero oculis rigennbus:& genis ftantibusiaut defedis:grauibufcj:nec quo.

tutn contuentium perlucebunt oculimeu palpebris non coeuntibus. Vel fi dormientibus hoc

idem eueniet. Aut fi cruore diffunduntur oculnuel fi lachrymae in oculis erunt.Minime lingua

fungo fa: nec graui:Si fubinde imperfeda loquentibusrnec fi urina difficile reddetur. Neque ex.

pauefcentibus repente. Nec fpafticis:aut rurlus torpentibustnec fi per (omnos genitura effunde

rar.Cardiacorum morbo unicam fpera hanc in uino efle cerrum eft. Sed id dandum quidam

non nifi in acceffione cenient:alii in remiflione.llliut fudorem coerceant. Hi quia tutius putat

minuente fo morboiquamplurium fententiam efle uideo.Dari utique no nifi in cibo debetmec .

a fomnornec praecedente alio potu:hoc eft utique fitientirnec nifi in delperatione fumma:& ui.

10 facilius q feminae: feni q iuueni:iuueni q puero: hy eme q seftate: afluetis potius q exptibus.

Medus dandi pro uehementia uini:item mixtura. Atque uulgo latis putant unum uini cyathu

duobus aquas mifceri.Si diflolutio fit ftomachi dandum:& fi cibus non defocd at.lnter uini ge.

cera quae fingi docuimusinec fieri iara arbitrorfEft & fuperuacaneus eorum ufusxum ipfis re.

bus ex quibus fingitur doceamus uti:& alias modum exceflerat medicorum in his oftentatio:

ueluti e napis uinum utile efle ab armorum equitatus ue laffitudine praecipientium : ateg ut re;

liqua omittamus: etiam in iunipero. Et fi quis facius cenfeat abfinthite uino utendum potius

qabfimhio ipfo. In reliquis omittatur. Et palmeum capiti noxium uentrique tantum mol.

liendo:& fanguinem excreantibus non inutile . Fidlitium non poteft uideri : quod biason ap.

pellauimus:cum fit in eo fbla pro arte feftinatio.Prodeft ftomacho difloluto:aut cibos non per

ficiente: praegnantibus:defedhs:paralyricis:tretnulis: uertigini: torminibus : ifchiadiris. In pe.

flilentia quoque : ac peregrinationibus uim magnam auxiliandi habere dicitur. Vini etiam

Ditium tranlit in remedia. Aceto fumma uis eft in refrigerando:non tamen minor in difeutien. .

iftlu fit ut infufum tetras (pumet.Didum eft fiepiusidfceturqj quoties cualiis^t.Per fe hau. <~/V x :

LIBER

ftum faftidia difeutit. Singultus cohibet. Sternutamenta blfadu. Vim in balneis seftusaictt:
fi contineatur ore.Quin 8i cum aqua bibitur.Multorum ftomacho utiliter gargariflatur.Cum
eadem conualefcentiu 8i a (olis ardoribus.OcuIis quocg illo m5 laluberrimu. Plurimufotume
detur poft uredines.Item lepris:furfunbus:ulceribus:manantibus:canis morfibus: fcorpiomim
idibus:fcolopendrarum muris araneiep. Contra omniu aculeato^e uenena:& pruritus.Itetncon
tra multipedum morfum.Calidu in fpongia appofitumraut adiedo fulphuris (extante fextariis
tribus acetiraut hyfopi faiciculo medetur (edis uitiis. In (anguinis fluxione poft excifos calca,
los 8L oes alias rofiones foris in fpongias impofitumiintus potum cyathis binis q acerrime.Co.
globatum utscg fanguinem difcutit.Cotra lichenas:& bibitur 8i imponitur.Siftit alnos:# rheu.
matifmos interraneoru infufum.ltem procidetia fedis:uuIu$cj:Tuffim ueterem inhibet:#gut
turis rheumatifmos.Orthopnoeam:dentiu labefadione.Veficae nocerneruo^e infirmitatibus,
Nefciere medici quantum contra afpidas polleret.Nuper ab afpide calcata percuffus utrem ace
ti ferens:quotiens depofuiflet fentiebat idumtalias illefo fimilis.Intelledum ibi remedium eft:
potuqj fuccurfum.Necg altero os colluunt uenena exugentes.In totum uomitrix uishaecnori.
borum modo eftzuerum 8i reru plurimarum.Saxa rumpit infufum:quae non roperit ignis ante
cedens.Cibos quidem 8C lapores non alius magis fuccus comendatiaut excitat.ln quo ufu miti,
gatur tofto pane aut uino. Vel acce nditur pipeie ac lalere uticj lale copefcitur . Non eft praeter,
eundum ineo exemplum ingens. Siquidem. M. Agrippa fupremis fuis annis cofli&atus graoi
mo rbo pedu cum dolorem eum perpeti nequirettunius medicose portentofa fcientia:ignoran»
te Diuo Augufto:tanti putauit ufu pedum lenfucg omni careretdumodo & dolore illo carerec
demerfis in acetu calido cruribusin acerrimo impetu morbi euafit.

De aceto fcylIino:& oxymelle;& fapa 8i fece uini:aceti:& fapae. CA. II

Cetum fcyllinum inueteratu magis probatur. Prodeftcg fupet ea quae diximus: ace.
fcentibus cibis.Guftatu enim difeutit poenam eam:& iis qui ieiuni uomuntCallum
enim faucium facit:ac ftomachiiodorero oris tollitrgingiuas adftrigittdetes firmat:
colorem meliore praeftat.Tarditatem quocp auriu gargarifiatione purgat:# ttanfitu
auditus aperit.Oculpifc aciem obiter exacuit: comitialibus: melancolicis:uertiginofis : uuluaru
ftranguhtionibus:percuffis:aut praecipitatis. Et ob id fanguine conglobato.Neruis infirmis:»
num uitiis perqua ucile.Cauendum exulceraris. Oxymel antiqui(ut Dieuces tradit)hocmodo
temperabat. Mellis minas.x.aceri ueteris heminas quinc^falis marini pondo: thymbrae quadra
tem:aquae marinae (extarios.y.pariter coquebant dedes deferuefeete cortinaiatcp diffundebat
inueterabantcgiSuftulit totum id AfcIepiadesrcoarguiccjj.Nam etiam in febribus dabant. Pro.
fuifie ramen fatentur con ra <erpenres:quos (epas uocat:& contra meconium:ac uifcum:#angi
nas calidum:gargariflatum:& auribus:& otis:gutturift$ defideriis:quae nunc omnia oxyhalma
contingunt:id fale & aceto recente efficacius e. Vino cognata res fapa efttmufto decoflo:donec
tertia pars (uperfit. Ex albo hoc melius. Vfus contra canthari das:bupreftin:pinoj: eruas: quas
pityocampas uocant:(alamandras:8i contra mordentia uenenata.Secundas:partufqj e mortuos
trahit cum bulbis potum.Fabianus audot eftruenenum ee fiquis ieiunus a balneis id bibat. G
oel i cubas feques horum e fex uini:fui cuiufque gnis.Ergo uini feci tanta uis eftrut defeendetes in cupas
enecet. Experimetum demifta praebet lucerna qu adiu extinguatur defcefionis periculu denun.
cians.lllota mifcetur medicametis.Cum iridis uero pari pondere eruptionibus pituitae illinif,
Et ficca uel madida contra p'nalangia:& teftiunrmamarumcj mflamatioes:uel in quacucj par/
te corporis.ltem cum ordeacea farina 8i thuris polline in uino decoda crematur:# ficcatur.In
deqj experimetum e legitimae codae:ut refrigerata linguam tadu uideaf urere. Celerrime exa.
nimatur non inclula codita.Creroatio ei multum uirium adiicir. Vtiliffima e ad copefcedas li/
chenas:furfurefque cum fico decoda.Sic Si lepris:& ulceribus manantibus imponitur. Fungo/
rum naturae contraria eft pota:fed magis cruda.Oculoru medicamentis coda di lota mifcetur.
Medetur illita 8i teftibus di genitalibus.ln uino autem aduerfus ftrangurias bibitur.Cum expi/
rauerit quoque lauandis corporibus 8£ ueftibus urilisttucque ufum acaciae habet. Faex aceti p
materia acrior fit necefle e:mukocj3 magis exulceret.Refiftit fuppurationum incremetisiUoma
chum:interanea:uetre illita adiuuat.Siftit earum partiu rheuma tifmos:5C muliepe mefes: panos
difeutit nondu exulceratos: & anginas.Sacros ignes cu caera.Mamas ladis fui impatientes eade
extinguit. Vngues fcabros aufert.E ferpetibus contra ceraftas ualidiffima cum polenta.Cume/
lanthio aute contra crocodili morfus:& canis.Et haec cremata ampliat uiies.Tunc addito leti/

VIGESIMVSTER TIVS f77

Crino oleo illita una no&e rnfFat capillum . Eadem ex aqua in linteolo appofita: uuluas purgar.
Sapx faece ambuila fanamur. Melius addita lanugine arundinis.Eadem quocg faece decodfe po
taque tufles aeteres. Decoquitur in patinis cum lale # adiperad tumorem quoque maxillarum
& ceruicum.

De oleiis # foliis oIeae:& flore:# cinere:& de oliua alba:# nigra:# de amurca. GA. III.
Learum proxima audtoritas intelligtur. Folia earum uehemenriflime aftringunt:
purgant:fittunt.I taque manducata impolita ulceribus medentur:# capitis dolonbuf
illita cum oleo. Decorum eorum curo meile iis quae medici uflerint.Gingiuanim in
flammationibus:paronychiis fordidifque ulceribus excre icentibus. Cum meile pro*
fluuium fanguinis e neruofis partibus cohibet. Succus eorum carbunculantibusiexcrefcentibus
circa oculos ulceribus:# puftulis:procidetique pupillae efficax:quapropter in collaria additur.
Naro # ueteres Iachrymationes fenat:# genarum erofiones. Exprimitur autem fuccus tufisraffb
fo uino ex aqua caelett i.Siccatufque in paftillos digeritur.Siftit roenles in lana admotus uuluae.
Vrilis # laniem emanantibus.Itena condylomatisiignibus facris:quaeque ferpunt ulceratepiny*
fiidi.Eofdem # flos earum habet effe&us. Vruntur & cauliculi florefcentes ut (podii uicemci
nis praeftet. Vinoque infufo iterum uritur.Suppurationes# panos illinunt cinere eo:uel foliis
tufis cum meile. Oculos uero cum poIenta.Succus fruticis recentis accenS diftillans fanat Iiche*
nastfurfuresrroanantia ulcera.Nam lachrymam:quae ex arbore ipfe diftillat aethiopicae maxime
o!eae:mirari latis non eft. Reperti funt qui dentium dolores illinendos cenferent: uenerium e fle
prsdicanresrarque etiam in oleaftro querendam. E radice oleae q tenerrimae cortex derafus:in
meile crebro guttam medetur fenguinem relidentibus:# fiippurata tuflietibus.Ipfius olea: cinis
cu axugia tuores fanat: extrahitque fiftulis uitia:# ipfes fenat.Oliuae albae ftomacho utiIiores:ue
tri minus.Praeclarum habent antequam condiantur ufumtrecentes per fe cibi modo deuoratae.
Medentur enim harenofeeurinae:iterodentibus:autattriris:aut conuulfis. Nigra oliua Roma*
cho inutiliortuentri facilior:capiti # oculis non conuenir. Vtraque ambuflis prodeft trira#
illita.Sed nigra commanducatur:# protinus ex ore impofita puftulas gigni prohibet. Cofymba
des fordida ulcera purgat.Inutiles difficultatibus uriae.De amurca poteramus uideti fetis dixit
fe Catonem lecuti: fed reddenda quoque medicinae ratio e. Gingiuis & oris ulceribus denrium
ftabilitati etficaciflime lubuenit.Iteignibus fecrisinfufa:# iis quae ferpunt. pernionibus:nigrae
oliuae amurca utilior:item infantibus fbuedis. Albae uero mulierum uuluae in lana admonetur.
Multo autem omnis amurca decotta efficarior.Coquimr in cupreo uafe ad craflitudinem mei
Iis. Vfus eius cum aceto:aut uino uetere:aut mul!o:ut quaeque caufe exigat in curatione oris de
tium:aurium:ulcerum:manantium: genitalium: rhagadum. Vulneribus in linteolis imponi*
tur.luxatis in Ian3.Ingens hic ufusiutique inueterato medicamento.Tale enim fiftulas fenat.In*
funditur fedis:genitalium:uuluae exulcerationi.lllinitur uero podagris incipientibus:iteni arti*
cularibus raorbis.Si aero cum omphacio recoquatur ad mellis craflitudinem : cafuros dentes
extrahit.Item iumentorum fcabiem cura decolo lupino:# chamsleote herba mire fenat.Cru
da amurca podagras foueri utiliflimum.

De foliis oleattri:# oenathino oleo:# cicino:# amygdalino:# laurio:# myrteo: charoaemyt*
fino:# cupreffino:# citreo:# caryno. CA. IUI.

Leaftri foliorum eadem natura.Spodiumcf e cauliculis uehemerius inhibet rheuma
tifmos.Sedat inflammationes oculorum.Purgat ulcera:alienata explet:excrefcetia le*
niter erodit.Siccat:# ad cicatricem perducit:caetera ut in oleis.In hoc autc peculiare:

* q> folia decoquuntur ex melle:dantur<$ coclearibus contra fenguinis excTeariones.
Oleu tn acrius:atcg efficacius:# os quocp colluif illo. Ad detiu infirmitate iponunf folia:# pa>
ronychiis:# carbuculis:# cotra oem colleftionem cu uino.Iis uero quae purgada fint:cu meile.
Milcentur oculo medicaroetis:& cottu folio^:# fuccus oleaflri.Vtiliter et auribus inftillaf
cum melle:uel fi pus efHuac.Flore oleaftri condylomata illinunf # epiny&ides.ite cu farina or
deacea uenter.in rheamatifmo cu oleo:capitis doloribus.Cute ! capite ab oflibus recedere cau
liculi deco&f :# cu meile fpofiti copritnut. Ex oleaftro maturi in cibo iumpti fiftunr alnum.To
fti aut # cu meile triti nomas repurgant.Carbunculo? rumpunt. Olei naturam caufafqj abunde
diximus. Ad medicina ex olei gnibus haec pertinenrVtiliflimu eft omphacinum: ptoximetui*
ride. Praeterea q maxime recens: nifi cum uetuflifTimum quaeritur:tcnue:odoratum :quodqs no
mordeat:e diuer fo q in cibos eligitur. Orophaciu prodeft gingiuis.Si contineatur in orexoloil

LIBER

dentiam cuftodit magis q aliud:fudores cohibet*; Oenanthino idem eft efferas: quirofaceo,
Omni autem oleo mollitur corpus:uigorem 8t robur accipit. Stomacho contrarium, Auget
ulcerum incrementa.Fauces exafperat.Et uenena oia cohibetrhebetatqj. Praecipue pfimypthii:
6i gypfi in aqua mulfa.Aut ficorum ficcarum decodum potum contra meconium.Exaqua co.
tra cantharidas:bopreftin faIamandras:pityocapas.Per fe potuireddituqj uomiticnibus. Cotra
omnia fapradida l3udati{Timum:& laffitudinu:perftidionuq$ refedio eft. Tormina calidu po
tum cyathis, vi.magifcj; ruta fimul decoda pellit.Ite uentris animalia.Soluit aluum heminae me
fura cum uino:& calida aqua potum:autptifanae fucco. Vulnenariis emplaftns utile.Facie par,
gat.Bubusinfufum per nares donec rudentiinflationem fedat. Vetus autem magis excalfacit
corporaimagifqj difcurit fudores.Dutirias magis diffundit.Lethargicis magis auxiliare & indi/
nato morbo.Oculotum claritati confert aliquid cum pari portione mellis acapni.Capitis dolo
nbus remedium eft.Itero ardoribus in febri cum aqua: & fi uetufti non fit occalio: decoquitun
ut uetuftatem reprefentetfokum cicinum bibitur ad purgationes uentris cum pari caldae men
iura.Priuatim dicitur purgare praecordia.Prodeft & articulorum morbis:duritiis omnibus uul
uis auribus:ambufl:is.Cum dnere uero muricum fedis inflammationibusrirem pforae.CoIotem
cutis comendat:capiliumqj fertili natura euocat.Seroen ex quo fittnulla animans atringit.Elk-
chnia ex uua fiunt claritatis praecipue.Ex oleo Iume obfcurum propter nimiam pinguitudine..
Folia igni iacro illinuntur ex acero.Per fe autem recentia mammis 8i epiphoris.Eadem decoda
in uino inflammationibus cum polenta & croco. Per fe aute triduo impolita facie purgan^Oie
om amygdalinum purgatimollit corpora:cutem-erugat:nitorem commendat:uaros cum meile
tollit in facie.Prodeft & auribus cum rofaceo:& melle:& mali puniri germine decodum. Ver/
tniculolqj in his necat: & gtauitatero auditus difcutit:fonos incertos: 51 tinnitus : obiter capitis
dolores:& oculorum. Medetur furunculis:^ a Iole offis cum caera.Vlcera manantia:&JforfoKs
cum uino expurgat:condylomata cum meliloto. Per fe uero capiti illitu fomnuallicidpeujaa
rinum utilius quo recentius:quocp uiridius colore. Vis eius excaIfedoria:& ideo parapfcisripa
ftiris:i(chiadiris:fuggillatis:capitis doloribus inueteratis diftillatioibusiauribus in calice puniri
calfedum illinitur.Similis 81 myrthei oleiratio:aftringir:indurat:medetur gingiuisidentiu do/
lorirdyfenteriaemuluse exulceratae:ueficis:ulceribus ueruftis uel manantibus cu fquaroma aeris
6i caera.ltem eruptio nibus:ambuftionibus. Attritas fanat & furfures rhagadas:condplcroata:ar
ticulosluxatos:odorera gtauem corporis. Aduerfatur canthalndi:buprefti:alrifqj malis medica-
mentfs:quae exulcerando nocendChamaemyrfinae fiue oxymyrfinae eadem narura^upreflina
oleum eofdem efiedas habet quos myrteum:item citreum, E nuce uero iuglandium:quod ca/
tinum appellauimus: alopeciis utile eft:& tarditati aurium infufum.lte capitis doloribus illitu.
Caeterura iners 8t graue fapore corpori. Enimuero fi quid iri nucleo putridi fuerirtotusmo/
dus deperit.Ex cnidio grano fadum eandem uim habet quam ricinum.Ex lentifco fadum uri
liffiraum acopo eft.Idecp proficeret aeque ut rofaceummi durms paulo iteliigeretur. V tutet co
8i contra nimio fudoresipapulafcg fudorum.Scabiem iumetorum efficacifiime fanai^Balanina
oleu repurgat uaros:furunculos:lentigines:gingiuas.Cypros qualis efiet:& quemadmoduexea
fieret oleu.docuimus.Natura eius excalfacit:emollitneruos:Folia ftomacho illinutun&uuluae
concitatae fuccus quocg eo$e apponitur.Folia recentia comm3nducara:uIceribus in capitema/
nantibus.ke oris medentur colledionibusrcondylomatis.Decodum foliola ambufc:# luxa/
tis prodefl.lpfa ruffant capillum tufe:adiedo flrutei mali fucco.Flos capitis dolores fedat cum
acero illitas.ldem combuftus in cruda olla nomas fanat : & putrefeentiaulcera per fe uel cum
melle.Odor floris olet:qui fomnum ferit. Aftringit gleurinum 8t refrigerat eadem ratione:qua
& oenanthinurr^Balfaroinum longe preciofiffimum omniummt in unguentis diximusxontra
orones ferpentes efificax.Oculorum claritati plurimum conferticaligine difcutit.lte dyfpcoeas:
collediones omnes duritiafqj lenit.Sanguinero denferi prohibet: Vlcera purga t:auribus:capitis
doloribus:tfemuhs:fpaftiris:ruptis perquam utile. Adueriatur aconito ex lade potum. Febres
cum horrore uenientes perundis leuiores ferit. Vtendum tamen modice: quoniam adutinau
getqj uitia non feruato temperamenrofMalobathri quo«$ naturam St genera expofaimus.Vri/
nam cit. Oculorum epiphoris uino expreflum utiliffime imponitur.ltem frotibus dotmireuo
Ienribus.Efficacius fi 8i nares illinanturraut fi ex aqua bibatur.Oris halitus:# fuauitatem co»/
mendat linguae fubd/tum folium:ficut & ueftium odorem interpofitumfHyofcyaminum emo!
liendo utilius efhneruis inutiie.Potum quidem cerebti motus facit. Therruinuelupinis emol

VIGESIMVSTER TI VS 1 7 8

tit proximam rofaceo effeSurt habens.Nardflinum duflum eft cum filo florei Rhaphaninum
pbthiriafts longa ualitudine contradas 'tolltt.Scabnuafque cutis in facie emenaat^Sefaminum
aurium dolores fanatiS^ ulcera quae lerpunt:84 quae cacoethe uocant ulcera. Lilinumequod 34
phyllinum Si fyrium uocauimns:renibus utiliffimum efbfudqnbufg} euocanSisiuuluae mollien
dae:coneoquendifcg intusiSeleucicu neruis utile efle diximus.Sicut herbaceum que^rquod eu
gobini circa flaminiam uiam uendunt.Eleornelirquod in iyna ex ipfis oleis manare diximus: la.
pore.meileo no fine naufea aluum emoHinbilem praecipue detrahittduobus cyathis in hemina
aquae datisrqui bibere torpe (eunt: excitanturqj crebro. Pugnatores certaturi pfumunt ex eo c ya
tbum unum.Piffino oleo ufus eft paflim ad quadrupedum fcabiem.Eft autem uitibus oleifque fad tufiim
proxima nobilitas palmistinebriant recentes:capitts dolorem afferunt:minus ficcx.Necquantu
uidetur utiles ftomachortufum exaiperanticorpus augent.Succum decoctarum antiqui pro hy
dromelite dabant aegris ad uires recreandasifitim ledandanwn quem ufum praeferebant thebai
cas.Sanguinem quoque excreantibus utilesrin cibo maxime.lllinuntur caryotae ftomachoruefi.
cae:aenm:inteftinis.Cum cotoneis 34 caera 54 croco fuggiliata emendant.Nuclei palmarum ere.
mari in fidtili nouo cinere loto fpodii uicem efficiuntimifcenturque coIlyriis:& calibiephara fa
ciunt addito nardo.

De mprobahno palma:S4 de palma elate. CA. V.

■ Alma quae fert myrofealanum probatillima in aegypto. Offa non habet reliquarum
modo in balanis. Aluum 84 roenfes fiftitin uino auftero:84 uulnera conglutinat. Pal>
raa elate fiue ipathe medicinae confert germina:folia:corticem.Folia ipenuntur prae

_ cordiis:Clomacho:iocineri:uIcenbuf(j:qu2 ferpunt cicatrici repugnantia, ploras cor..

tex eius tener cum refina 8i caera lanat diebus.xx.Decoquitur 64 ad tefhuro utria.Capiibm deni
grat fuffiru. Partus extrahit.Datur bibendas renum nitiis:84 ueficae:84 praecordiorum. Capiti 8i
neruis inimicus. Vuluae ac oentris fluxionem fiftit decodtum eius.ltem cinis ad tormina potus
inuinoalbo.lr» uuluaruro uiriis efficaciffimus.

Mediciae ex fingulo^e genere fiore:fo!iis:fructu:ramis:cortfce:!igno:fuccc:radice:dere.C.VI.

BRoximse uarietates generum medicinarumc^iquae mala h.bent.Exiis uerna acerba
(tomacho inutilia fiant. Aluum ueficam circuagunt.Neruos Eedut cocta mdioraiCo
tonea cocfta fuauiora.Cruda tamen duntaxat matura profunt fonguinem excreanti.
bus:ac d}'fenrericis:cholericis:cceliacis Noidem pofiunt decotfiaiquoniam amittor
conftringentem illam uim fucci .Imponuntur 84 pedtori in febris ardoribus:64 tum decoquunf
inaqua caeleftizad eadem quae fupraferipta funt.Ad ftomachi autem dolores cruda decodaue
caerati modo imponuntur.Lanugo eorum carbunculos fanatzco&a in uino & illita cum caera#

Alopeciis capillum reddant.Quae ex his cruda in mefle condiuntur:aIuum mouenr. Mellis a»
tem faauitati multum adiicmnrzftomachocj id utilius faciut. Quae uero in meile condiuntur
coSaiquidaro ad ftomachi uitia trita cum rolaceo foliis decodtis dant pro cibo.Succus crudo,
rum lienibusiorthopnoicisrhydropicisprodeft.lrera mammis condylomarismaricibus. rlos 84
uiridis 84 ficcus iflammacionibus oculqmm:exctearionibuslangumi$:menfibusmuJierum,Fit
Si /iiccus ex iis mitis cum uino dulci tufisrurilis & coeliacis 84 iocmeri.Deco<flo quocj eorum
uentunfi procidant uuluae 84 interanea/Fit 51 oleum ex iis: quod -melinum uocauigsus quo.
tiens non fuerint in humidis nata. ideo uriliflima quae ex ficilia ueniunt, Minus utilia ftrushia
qaamuis cognato. Radix eorum circunfcripta terra manu finiftra capituruta ut qui facit dicat
quae oapiat:64 cuius caufa.Sic adalligata ftrumis oaederur.MelimeIa& reliqua dulcia ftomachu
6i uentrem fbIuuntfiticuIola:aeftuofa:fedne£uosnonlaedunt.Orbiculata iiftunt aluum:&uo#
mitiones:34 urinas ciunr.Silueftria mala fi milia lunt uerms acerbistaluumqj fiftunt.Sane in huc
«fum immatura opus fonc.Citrea contra uenenum in uino bibunturiuel ipfa uel femen. Faciut
oris /uauitatem decodto eorum collutouut facco expreiTo.Horum femen edendum praecipiut
in malacia pregnantibus. Ipfa uero contra infirmiratem ftoraachi:84 non nifi ex aceto facillime
manduntur.Punici naali nouem genera nunc iterare fuperuacuum. Ex iis dulciarquae apyrina
alio nomine appellauimustftomacho inutilia habentur:inflarionespariunt:dentes:gingiuafque
laedunt. Qu^ uero iapore proxima uinofa diximusrparum nucleum habentia:unliora paulo in
telliguntur. Aluum fiftunt 34 ftonaacho duntaxat pauca citracp farietatem.Sed haec minime dan
da qq omnino nulla an febri nec carne acinorum uu!i nec facco.Cauetur aeque uo mirionibus:
ac bilcai reiicKnubus. V uam in iis ac ae multum quidem:fed protinus uinum aperuit natura

z ii

J LIBER

Vtruncg aeroafperiore cortice.Hic acerbus in magno ufu.Vulgus coria maxime perficere illb
r>omr:ob id malicorium appellar medici. Vrina cieri eode montnanr.mmacg galla in aceto de.
codto mobiles dentes ftabilire. Expetitur in grauida^ malacia:& quonia guftatu mouearinfan
te.Diuiditur malurcaeleftiq} aqua madefcit ternis fere diebus. Haec bibitur frigida coeliacis: 8i
fanguineexcreaubus.Ex acerbo fit medicametu:quod ftomatice uocamnutihffimuorisuinis:
narium:aurium:oculoru caligini:pterygiis:geitahbus:& iis quas nomas uocant:& qui in ulceri
bus excrefcunt.Contra lepore marinu.hoc modo acinis de trado cortice tufis fuccoqj decodo
ad tertias dein cum croci:& aluminis fciffi myrrhae mellis attid felibris. Alii hoc modo faciunt,
Punica acida multa tuduntur.Succus in cacabo nouo coquitur mellis craflitudine ad uirilita>
tis:& fedis uitia:& omnia quae lycio curanturiaures purulentas:epiphoras incipietes rubras rra,
culas. In manibus rami pumcorum ferpentes fugant.Cortice punici ex uino decodifii impoliti
perniones fanantur.Contufum malu ex tribus heminis uini decodu ad hemina:tornua& tine,
as pellit.Punicu in olla noua operculo inditorin furno toftum: 8i contritu potuqj in uino fidit
aluum:difcutit tormina. Primus pomi huius partus florere incipieris cytinus uocatur a graecis:
mirae obferuationis multorum experimento.Si quis unum ex iis folutus uinculo omni cindus
Si calciatus-.acqj etiam annuli decerpfent duobus digitis pollice:& quarto finiftrae manus:atque
ita lulTratis leui tadu oculistmox in os additu deuorauerit ne dente contingat: affirmatur nuL
lam oculorum imbecillitate paliurum eo anno.lidem cytini ficcati tritit^ carnes excrefceresco
hibent.Gingiuis Qi dentibus medentur. Vel fi mobiles linrdecodo fucco.lpfa corpufcula trita
ulceribus:quae fetpunt putrefcuntue: illinuntur. Ire oculorum inflammationi : intedinotumcj:
6i fere ad omnia quse cortices malorum. Aduerfarur fcorpionibus. Non eft fatis mirari curam
diligentiam^ pnfcorum:qui omnia fcrutati nihil intentatu reliquere.In hoc ipfo tytinofiofca
li funt:antequa fcilicet malu lpfum prodeat:erumpetes:quos balauftium uocari diximus. Hos
quoq; ergo experti inuenerunt fcorpionibus aduerfari.Siftunt potu menfes faeminaruim/anat
oris ulcera:tonfil!as:uuam:fanguinis excreationes:uentris:& ftomachi folutionesrgenitaliaulce-
uel at tufis ra:& quacunqj in parte manatia.Siccauere etiam ut fic quotj experirentur. Inueneruntqj tufog*
farina dyfentericos a morte reuocari.Aluum fifti.Quin di nucleos ipfos acinorum experiri non
piguit. Tofti tu!i9 ftomachu iuuant.Cibo aut potione infperfi bibuntur ex aqua carieftiad fifte
dam aluum.Radix decoda fuccum emittit:qui tineas necat u doriati podere. Eadem difcoda
in aqua:quas lycium-praeftat utilitates. Eft 81 lilueftre punicu a limilitudine appellatum.Eiusra
dices rubro cortice denarii pondere ex uino potae ibmnos faciunt, Semme poto aquaiquae iub*
ierit cute ficcat. Mali punici corticis fumo culices fugantur.

De pyris:& eorum obferuatiombus:& de ficorum obferuatione:& capri fico:& etineo:& alio/
tum generibus medicinae. CA. VII.

Yrope olum cibus etiam ualentibus onerolustaegris quoque uini modo negaf.Deco
da eade mire falubria 8i grata:praeripue cruflumina. Quacunque uero cu meile de>
coda ftomachu adiuuat. Fiunt cataplafmata e pyris ad diicutienda corpoje uiria:&
decodo eope ad duritias utunf.lpfa aduerfanf boletis atque fungis:pellutque pode
re di pugnante fucco. P y$t lilueftre tardiffime maturefcit.Cocidif :fufpenfuque ficcaf ad/iften»
da aluu:quod di decodu eius potu praedat. Decoquunf & folia cu pomo ad eofde ufus.Pyroig
ligni cinis contra fungos etiamnu efficacius proficit.Mala pyraque portatu iumentis miregra.
uia funt uel pauca.Remedio aiunt efie:fi prius edenda dentur aliqua:aut utique oftendan^fici
fuccus ladeus aceri naturam habet.Itaqj coaguli m5 lac contrahit.Excipif ante maturitate poi:
& in umbra ficcaf ad aperienda ulcera:cienda menftrua appofitus cu luteo oui:aut potus cana
amylo. Podagris illinit .Cum farina foenograeci & aceto.Pilos quoque detrahit: palpebraruque
fcabiem emedat.ltc lichenas di pforas:a!uu foluit.Ladis ficulni natura aduerfitur crabronum:
uefparumque 8i fimilium uenenisipriuatim fcorpionu.ldem cu axungia uerrucas tollit.Folia 81
quae no maturuere ftci:ftrumis illinuntur:oibufque:quae emollienda funt difcutiendaue. Prae-
liant haec di per fe folia.Et alii ufus eorum tanquam infricando lichenae di alopeciis: &quaecu»
que exulcerari opus fit:8£ aduerfus canis morfus. Ramorum teneri cauliculi curi imponuf.Ude
cu meile ulceri bus: quae caeria uocanfullinunf. Extrahunt infrada ofla cu papaueris foliis filue.
ftris.Canum rabiofot^ morfus folio trito ex aceto reftringunt.E nigra ficu candidi cauliculi illi
nuatur furuculis:muns aranei morfibus cum caera.Cinis earum e foliis gangrenis:confumedi£
que quae excrefcut.Fici maturae urinam ciunt;aluu fuluuntifudore mouent: papulafque. Ob td

VIGES1MVSTERTIVS t79

aufumno infalubrestqaonia /udantia huius cibi opera corpora refrigelcunt.Nec ftomacho inu
tiles.Sed ad breue tepus.Nec uoci cotrariae intelliguntur.Nouifilma: /alubriores q primae.Me>
dicarse uero nonnunqua iuuenu uires augent.Sembus meliorem ualitudine faciunt: minu/que
rugarum.Sirim /edant.Calore refrigerant.Ob id non negandae in febribus conftridis: quas fte
gnas uocat.Siccae fici ftomachum laedut.Gutturi & faacibus magnifice utiles.Natura iis excab
fariendi.Sitim afferunt. Aluum molliunt.Rheumati/mis eius Si ftomacho contrariae. Veficae fp
uriles:& anhelatoribusiac fu/piriofis.lteiocinerum:renu:!yenu uitiis.Corpus 6£ uires adiuuant:
ob id ante athletae hoc cibo pa/cebantur.Pythagoras exercitator primus ad carnes eos tranftu.

Iit, Recolligentibus fe a longa ualitudine utiliffimae.lte comitialibus 8i hydropicis.Omnibufqj
quae maturanda aut di/cutienda funt:imponutur.Efficacius calce aut nitro admixto. At codae
cu hyfopo pedtus purgant:pituitam:tufiim uetere.Cum uino aute ad fede:& tumorem maxilla
rum :8i furunculos:panos:parotidas decoctae illinuntur. Vrile 8i decorto eapz fouere foeminas.

Decortae quoqg eaedem cum fbenogrseco utiles funt pleureticis:& peripneumonicis. Cum ruta
codae torminibus profutttibiaruro ulceribus.Cum aeris flore:5i fpaftids 8i pterygiis.Cum puni
co malo atnbuftisJpexnionibus.Curtj caera hydropicis codae in uino 8i cum abfinthio 8i farina
hordeacea nitro addito. Aluum foluunt manducatae.Scorpionum idibus cum fale tritae illiniL
tor.CarbuncuIos extrahunt in uino codae Si impolitae.Carcinomatirfi fine ulcere eft:quaro pin>
gui/fima ficu fponirpene fingulare remediu efbite phagedene. Cinis non ex alia arbore ade pur
gat acrior: congiutin at: repletiaftringit.Bibif Si ad difcutiendu /anguine concretum.Ite pcu/fis:
pratdpitatis.ConuuIfis ruptis:cineris cyathis fingulis aquae 8i olei datur tetanicis:8i fpaftiris.Ite
potus uel in fufus ccEliacis dyfentericis. Et fi quis eo cu oleo petugaturrexcalfacit.lte cu caera:Si
rofaceo/ubadtus ambuftis cicatricem tenui/fimam obducit. Lu/cio (os ex oleo illitus emendat:
dentiumqs uitia crebro fricatu. Produnt etiam fiquis inclinata arbore /iipino ore alique nodum
eius roor/u abftuierit nullo uidenretatcj; in aluta illigatum lycio e collo fufpenderit: flrumas Si
parotidas di/cutit.Cortex tritus cu oleo uentris ulcera fanat.Crudae gto/fi uertucas:8i thymos
nitro farinaqj additis tollut.Spodiicg uice exhibet fruticu a radice exeunu cinis.Bis tortus adie..
flopfimroythio digeritur in paftillos ad ulcera oculo^:&: fcabritiamfCaprificus etiamnu mul
toefficarior fico.Ladtis minus habet.Surculo quotj eius lac coagulatur in ca/eurn. Exceptum
id coartumcg in duritiam:fuauitate carnibus affert. Fricatur diluto ex aceto.Mifcef exulcerato
riis medicamentis. Aluum foluinuulua cum amylo aperit.Pota menfes dt cum luteo oui. Poda
gris cum farina foenograe ci illinif . Lepras:pforas:lichenas:lentigines expurgat.lte uenenatorum
idus:Si canis mor fus. Dentiu qu ocg dolori hic luccus appofitus in lana prodeft:aut in cauis eo«
ra additas.Cauliculi Si folia admixto eruo cotra marino^ uenena pfunt.Adiidunt Si uinum.

Bubulas carnes additi caules magno lignoig copedio percoquut.Grofli illitae rtrumas:8i ofum
collectione emolliunt 8£ di/cutiunt:aliqtenus Si folia. Qu se molliffima /unt ex iis cu aceto ulce
ra manantia:8i epinydhdastSi furfures fanant.Cum meile ite 8i foliis cseria /anant:<3i canis mor .
fas .Recentes cu uino phagedenas.Cu papaueris foliis ofla extrahut.Grofii caprifici inflamario
nes di/curiunt faffitu. Refiftunt Si (anguini taurino poto:Si pfimmythio Si larti coagulato po«
tse.lre aqua decodtae atq? illitae parotidas fanat.Cauliculi aut groffi dus q minuti/limae ad (cor»
pionu irtus e uino bibunf.Lac auoqj inftillaf pIagse:Si folia Iponuntur.lteaduer/us muremara
neam.CaalscuIo^c cinis uuam faucium fedat. Arboris ipfius cinis ex mdleirhagadia.Radix de»
feruefarta in uino dentium dolores.Hyberna caprificus in aceto corta Si trita impetigines toL-
lit.Illinunf ramenta rami fine cortice q minutiffima ad fcobis modum.Caprifico quocg medici
nse unius miraculum additur.Corticem eius impubelcente puer impubis fi defrarto ramo de»
trahat dentibus medulla ipfam adalligatam ante /olis ortum prohibere ftrumas.Caprificas tau
ros qualibet feroces collo eoge circundata in tantum mirabili natura compefritrut immobiles . ,
prxrter.Herba quot^ quam graeci erineon uocant:reddenda in hoc loco propter gentilitatem. *rabI<«
Palmo alta eft cauliculis quinis fere ocimi fimilitudine:flos caodidustfemen nigrumiparuum: naturan>
tritum cum meile attico oculorum epiphoris medetur.Manat larte multo 8i duIci.Herba perq
utilisaurium dolori nitri exigao addito. Folia refiftunt uenenis.Pruni folia tonfillis:gingiuis:
uuae pro/ant in uino decodta:8i /ubinde ore colluto.lpfa pruna aluum molliunt: ftomacho ue»
ro utilifllma: fed breui momento. Vtilioraperficaifuccufcg eorum eriamnum in uino aut in ace
to expreflus.Nec eft alius eis pomis innocentior dbus.Nufquam minus odoris. Sucd plustqui
tamen fitim ftimuIet.Foliaeiastritaillitahemonhoiamfiftunt.Nudei petficorum cum aceto

2 iis

UBER

& oleotcapitis doloribus illinuntur.Siluedrium quidem prunorum baceaeiutl e radia cortex
in uino auftero fi decoquantur ita:ut triens ex hemina fuperfi t:aluum & tormina fiftut.Satise
lingulis cyathos decodi fumi:Et in iis di fatiui^piunis ed limus arborum: quem graeci lichen
appellanr.rhagadis di condylomatis mire utilisiMora in aegypto di cypro fui genens(ut dixius)
largo fucco abundant.Summo cortice defquammato altiore plaga ficca mirabili natura.Succus
aduerlatur ueneni lerpetium.Proded dyfentericis.Difcutit panos omnefqj collediones. Vnlne
ra conglutinattcapitis dolores fedatutem aurium.Splenicis bibitur.lllinitur 8i contra perfridho
nes.Celerrime teredine fentit.Nec apud nos fucco u(us minor. Aduerlatur aconito:# arandsin
uino potu. Aluum foluit.Pituitaiqj ac tineas 8i fimilia uentris animalia extrahit.Hoc idem prse.
flat 8i cortex tritus.Folia tingunt capillum cum fici nigrae. 8i uitiscortice firoul codis in aqua
caeledi.Pomi ipfius fuccus aluum foluit protinus.lpfa poma ad praeiens ftomncho utilia:refrige
rant:firim faciunr.Si non fuperueniat alius cibusiintumefcut. Et immaturis fuccus: fiftitaluu:
ueluti animalis alicuius in hac arbore obferuandis miraculisiquae in natura eius diximus.Fitex
pomo panchredos domatice :eadem arteriace appellata hoc modo.Sexrarii tres fucci e pomo le
Podus lex/ ui uapore ad craflitudinem mellis rediguntur. Pod additur omphacii aridi pondo duodeam:
rario^duo aut myrrhae undecimrcroci.xi.Sed haec fimul mixta uel trita milcenrur decodo.Neque eft ali/
ru aut myr ud oris:arteriae:uuac;domachi iucundius remedium.Fit 8i ex alio modo.Succi fextani duo mei
rhae fexta. lis attici decoquuntur ut fupra diximus.Mira funt praeterea:quae produnf.Mora germinatione
ni unius prius q in folia exeant-finidra decerpi iubentur futura poma:rhicinos graeci uocant. Hi terram

croci uniuf fi non attigere:fanguinc fifiunt adalligatufiue ex uulnere fiuatrfiue ore:fiue naribusifiue hemor/
thoidis. Ad het feruatur repofiti.Idem praedare 8i ramus dicitunluna plena defradusnndpies
frudum habere. Si terram no attigerit priuatim mulieribus alligatus lacerto contra abundaria
menfium.Hoc 8C quocutj repore ab ipfis decerptum ira: ut terram non attingatiadalligaturoq
exidimat praedare. Folia mori trita:aut arida decoda:lerpentium idus imponunf. Ad idemqj
potu proficit.Scorpionibus aduerlatur e radice corticis fuccus ex uino aut pofca potus.Redde.'
da ed antiquorum compofirio.Succum expreflum pomi maturi imaturiq; mixtum coquebant
i uale aereo ad mellis craffitudine. Aliqui roirrha adieda:& cupreflo praeduratum uas fole totre
bantrpermifcetes fpatha ter die.Haec erat domarice:quae 8i uulnera ad cicatricem perducebat,
alia ratio: fuccum ficcato exprimebant pomo multum fapori obfoniorum conferente.Inmedi/
cina uero contra nomas:# pedoris pituitas:# ubicuncg opus edet adringi uifcera.Dentesquo/
<5 colluebant eo.Tertiu genus fucci foliis di radice decodis ad ambuda ex oleo illinendaJropo
nuntur & per le folia.Radix per mefies incifa fuccum aptilfimum dentiu dolori colleflicmbaf
9 8i luppurarionibushaber.Aluumpurgat.Folia mori in. urina madefada pilum coriis detra/
hunt^jerafia aluum molliuntidomacho inutilia.Eadem ficcata aluum fidunt. Vrinamciunt.In
uenio apud audores fi quis matutino rofdda deuoret cum fuis nucleis : in tantum kuarialuu:
ut pedes morbo liberentur^efpila exceptis letaniisiquse malo propriorem uim habertrehqua
adringunt domachuraififtuntcg aluum. Itera forba ficca. Nam # recentia domacho #aluoci.
tx profunt.

De pineis # amygdalis:# nuce auellana: & de nuce iuglande:# de pittaciis:# cadaneis; fili
qs:& cornu:# unedone:# lauro. CA. VIII.

j Vces pineaeiquje refina habent contufae Ieuiter additis in fingulis fextariis aquae ad
I dimidium decodae fanguinis excreationi medenturhta ut cyathi bini bibantur ex
eo.Cortex e pino in uino decodus contra tormina datur. Nuclei nucis pineae fitim
i fedant:& achnmonia domachi: rofionefque:& contrarios humores confiftentesibi:
8i infirmitatem uitilium roborantireibus: 8i ueficae utiles.Fauces uiderur exafperare # tuffim.
Bilem pellunt poti ex aquaraut umoraut pafToiaut balanorum decodo.Mifcetur iis contra ue/
hementiores domachi roliones cucumeris femen 8i fuccus portulacx.item ad ueficae ulcera &

- : renu:quoniam 8C urinam cientflAmygdalae amarae radicum decodum cutem in facie corrigit;

-5» 138, - coloremque hylarioretn fadc.Nuces ipfae fomnum faciunt di auiditatem.Vrinam # menfes ci

unt.Capitis dolori lllinuntunmaximeque in febri:fi ab ebrietate in aceto 8i rofaceo ex aquae fex
tario:# fanguinem fidunt.Cu amylo di menta lethargicis comitialibufque profunt.Capitepet/
undo epinydidas fanant e uino uetere ulcera putrefcentiaiCanum morfus cum melle.Et furfo
res ex facie ante potu praepatata.ltem iocineris 8i renum dolores ex aqua potae, Et fepeexelig/
mate cu refina terebinthina.Calculolis # difficili urinae in pallo:# ad purgandam cute in aqua

VIGES1MV5TERTIVS fgo

mnlfa trits. {imt efficaces. Prefum eligmate:iocineri:tuffi:& coIo:oJm eMifphacc modice ad/ _ ^

dito.In meile iumitur nucis auelianae magnitudine. Aiunt quocg quinis fere pratfumptis ebrie-y^^*
tatem non fentire potores. Vulpefqj fi ederint eas nec contingat e uicino aquam lambere:mcri. uel ebriet»
Minus ualent in remediis dulces:& eae tn purgant:^ urinam ciunt.Recentes ftomachum fpler. tis no fen.
f Nucibus graecis curti abfinthii femie ex aceto fumptis morbus regius fanari dicitur. Item illitis tiri puto
per fe uitia fedis.Et priuatim condylomata.Item tuffi & fanguims reiedioni prodeft^Nuces iu res
glandes graeci a capi tis grauedme appellauere. Etenim arbo pz ipfarum foliorumqs uires in ce.
rebrum penetrant. H0C9 minore momento:fed in cibis nuclei faciunt.Sunr autem recentes iu.
cundiores.Siccae noxiores: 8i ftomacho inutilesrdifficiles concodu :doloremj:apitis in ferentes:
Tuffientibus inimicae:& uomituris ieiunis aptae:tenafmo folottrahut enim pi tuita. Eatdem prae
fumptae uenena hebetant.Item angina cum ruta & oleo. Item aduerfanrur cepis: leniunt^ eaje
faporem. Aurium inflmmationi imponuntur cum mellis exiguo.Ite ruta mamis Si luxaris. Cd
cepa autem & fale 8i meile canis hominilij morfui.Putamie nuris iughndis dens cauus inurif.

Putame combuftum tritumcg in oleo auc uino infantium capiti e perundo nutrit capillum:5£
ad alopecias eo fic utuntur.Quo plures quis nuces ederitihoc facilius tineas pellit. Et quae per
ueteres funt nuces gangrenis Si carbunculis medenf .Ite fuggillatis. Cortex juglandium Iicbenu
uirio:Si dyfentericis prodeft.Folia trita cum aceto auriu dolori.ln fanduariis Mithridatis ma.
simi regis deuidli.Cn. Pompeius inuenit in peculiari cometario ipfius manu compofitione anti
doti e duabus nucibus ficcis.ltem ficis totidero:& rutae foliis uigiti fimul triris:addito ialis gra
no:& qui hoc ieiunus fumat:nulium uenenum nociturum ilio die. Contra rabiofi quoc$ canis
morius nuclei a iexuno homine comanducati illiticp prae (enti remedio efie dicutur.Nuces aueb
lenae capitis dolorem faciunt:& inflationem ftamachi & pinguedini corporis conferunt plufq
fit ueriQmile.Tofhe Si diftil lationi medentur.Tuffi quocg ueteri tritae: 8i in aqua mulla potae.

Quidam adiiciunt grana piperis.AIii e paffo bibunnPiftaria eofdem ufus &effe<ftus hnt:quos
pinei nuclei:praeterque ad ferpentium idus:fiue edamur:fiue bibatur/Caftaneae uehemenrerjfi
fiunt ftomachi o£ uentris fludtiqnes.AIuuro ciunt.Sanguine excreantibus profunt: Carnes alur.

Siliquae recetes ftomacho inutiles. Aluum ibluunr.Eaedem ficcatae fiftut: ftomachoqp utiliores
fiunt. Vrinam ciunt. Syriacas in dqlore ftomachi ternas in aquae (extariis decoqunt. Quida ad
dimidiumteuracg fuccum bibunt,Sudor uirgae corni arboris lamina ferrea candente exceptus:
non contingente ligno iliitaque inde ferrugo inripietes lichenas ianariArbuftus fiue unedo fru
dum fert difficilem conco<ftioni:& ftomacho inutilem^Laurus excalfactoriam naturam habet:

8C fo!iis;3£ cortice: Si baccis.Itaqj decodam ex iis maxime e foliisprodeffe uuluis 8i ueficis con
uenit.IUita uero uefparum crabronum^ 8i apum.Item ferpentium uenenis re(iftunt:maxime fe
pis dypfedis 8i uiperae.Profunt 8i menfibus foeminarum cum oleo coda.Cum polenta autem:
qu2 tenera funt trita inflationes oculorum cum ruta:teftium cum roiaceorcapitis doIores:aut
cum itino.Quin manducata atqj deuorata per triduum terna;Iiberant a tuffi.Eadem a fufpiriis uel uino
trita cum melle.Cortex radicis cauendus grauidis.lpfa radix calculos rumpit: iocineri prodeft:
tribus obolis in uino odorato pota.Folia pota uomitiones mouent.Baccse menies trahut appo
lita: tritae uel potae. T uffim ueterem 8i ortopnoeam ianat binae detracto cortice in uino potae.

Si Si febris fit:ex aquataut eligmate ex aqua mulfa:aut ex paflfo decodae.Profunt 8i phthifitis eo
dem modo:& omnibus thoracis rheumatifmis.Nam Si excoquunt pituitam:# extrahunt. Ad.
nerfus fcorpiones quaternae ex uino bibuntur.Epinydidas ex oleo illitae 81 letigines. Et ulcera
rnanantia:3£ ulcera otis:8i furfures.Cutis pruriginem fuccus baccarum emendat Si phthiriafin*

Aurium dolor i:8i grauitati inftillatur cum uino uetere Si rofaceo.Perundos eo fugiunt uenena
ta omnia.ProdeflfST contra uenenatorum idus potus.Maxime autem eius laurus: quae tenuio.
ra habet folia.Baccae cum uino ferpentibus 8i fcorpiombus Si araneis reliftunt.Ex oleo 8i aceto
illinuntunSd lyeni Si iocineri.Gangrenis cum meile :& in fatigatione etiam aut perfridione fuc.
co eo perungi nitro adiecto prodeft.Sunt qui celeritati partus multum conferre putent radice
acetabuli menfura pota in aqua.Efficacius recentem q aridam.Quidam aduerfus fcorpionum
idus decem baccas dari iubent potui.Item 8i in remedio uuae iacentis quadrantem pondo bac
carum foliorumue decoqui in aquae fextariis tribus ad tertias:eamque calidam gargariflare: Si
in capitis dolore impari numero baccas cum oleo conterere: &: calfacere.Laurus delphicae folia
trita olfadaque fubinde geftiientiae contagia prohibent: tanto magis fi & urantur. Oleum ex
delphica ad caerata:acopumque:ad perfridiones;difcutiedos neruosilaxandos lateris dolores:

— - - s iiii

LIBER

febrefqj frigidas Utile eft.Ttem ad aurium dolorercnn mali ponid cortice tepefaClum. Folia de,
codta ad tertias partes aqua: uuam cohibent gargarifiationerpota alui dolores: ttefhnorutnque,
Tenerrima ex iis trita in uino papulas pruritufque illita no&ibus. Proxime ualent caetera lauri
genera. Laurus alexandrina fiue iax a partus celeres facit radice pota trium denariorum pondo
re in uini dulcis cyathis tribus.Secundas etiam pellit, -menidque eodem mo pora, Daphnoides
fiue iis nonainibustquae diximus liluefFris laurus pdeft:aluu foluit:recenti folio uel arido drach
mi s tribus cum lale 8i hydromefire manducata. Pituitas extrahit folium di uomitus: ftomacho
inutile.Sic 8C baccx quinae denaue purgationis caufa fummuntur.

De myrto fanuaiX myrtidano:& de myrto filueftri. CA. IX.

Yrtus iatiua candida minus utilis eft medicinae q nigra.Semen eius rredef fangume
mm excreantibus. Item contra fungos in uino potum.Odqrem oris commendat uelpri.
uel Menan BgVyl I die commanducatum.ltem apud Menandrum fynariftufin hcc edunt. Datur & dy
dri lg££gssl fenterids denarii pondere in uino. VIcera difficilia in extremitatibus corporis fanat

cum uino Fubferuefa&cm.imponitur lippitudini cum polenta:Er cardiacis in mamma finiSra.
Et contra fcorpionis i dius in mero;& ad ueficae uitia capitis dolores:& aegylopas: ante q fuppu
rent.item tumonbus.Exemptifcp nucleis in uino uetere tritum eruptionibus pituitae. Succus &
minis aluu fiftit.Vrinas cit. Ad eruptiones puftulage pituitae cg cd caerato illinitur:# contra pha
Iangia capillu denigrat. Lenius fucco ofeu eftex eade myrto & uinurquo nunq inebriatur.Inue.
teratuqjfiftitaluu:3: ftomachuitormma fanatifaftigium abigit. Folioli arentiu farin3 fudores
cohibet infperfamel in febri. Vtilis& coeliacis:# procidetiae uuluaru fedis uitiis: ulceribus m
natibusiigni facto fotu:capillis fiuenbusifutfuribus. ite aliis eruprionibus:ambufiis, Addit quo
uel alephaf cg in medicameto.-qd' liparas uocac:eade de ca:qua oleum ex iis efficaciffitrsu ad ea:quae in huo
re funtrtanq 1 ore di uulua.Folia ipfa fungis aduerfanf trita ex uinotcu caera uero articularibus
morbis di coi edf ionibus.Eade in uino decodta dyfentericis & hydropicis potui danfiSiccanfi
farina qua: inlpcrgitur ulceribusiaut hemdrrhoiae. Purgant Si Ierigines:pterygia Si paronychia:
6i epinydfidas:codyIomata:teftes:tetra ulcera.item ambufta cu caerato. Ad aures puruletas&fo
Iiis crematis utunf 8i fucco decodo.Coburunf 8i in antidota.Ite cauliculi flore decerpti in no
uo fi&ili operto cremati in furno:dein triti ex uino:# ambuftis folio^» cinis medef:inguennc
intumefcat ex ulcere: fatis eft furculu tm myrti habere fecuinec ferro nec terra cotadfum.Myni
danu diximus quo fieft.yuluse prodeft appofitu fotu:# illitu.Multo efficadus # cortice:® fo
lio:# femine.ExprimifsJfoliis fuccus moliiumis in pila tufis adfufo paulari uino 3uftero.AI;as
aqua caelefti:arcg et exprefTo utunf ad ofis fedifque ulcera uuluae:# uentris. Capillo^e nigritia:
malace perfufiones:purgationes Ietiginu:& ubi coftfingedu aligd efhMyrtus fiIueftris:fiueoxy
myrfine:fiue chamaemyrfinebaccis ruberibus:# breuitate a fatiua diuar.Radix eius in honore
eft:deco£la uino ad renu dolores pota.Et difficili urinar:pra:cipueque craflae 8i grauiter olenti.
Morbo regio:# uuluarum purgationi trita cd uitro. Cauliculi quoque incipietes afparago^ mo
incibofumpti:#! cinere codi.Seme cum uino potu aut oleo aut aceto calculos frangit, ite in
aceto di rolaceo tritum capitis dolores fedat:# potum morbum regium. Caftor oxymyrfinem
myrti foliis acutis:ex qua fiunt ruri fcopteirufcum uocauit:ad eofdem ufus. Et hadenus habet
fe medicinae uibanarum arborura.Tranfeamus ad filueftres.

i’ marcefce

re

I PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER, XXH1I.
PROOEMIVM.

1 Medicinaeexarboribus filueftribus. CA, ,b

E filuae quidem horridiorque naturae facies medicinis catent:!kra
illa parente re_pa oium nufq non remedia difponente hominiiot me
dicina fieret eria folitudo ipfaffed ad lingula illius difcordis atq;c5
cordiae miraculis occurfantibus. Quercus & olea ta perdnaciodio
dffiident:ut altera in alterius fcrobe depadse morianf.Quercusue.
ro 8i iuxta nuce iuglande. Pernicialia 8i braffica: cd uite odia, lpfuqj
olus quo uiris fugatur adueifum cyclamino Si origano arefcit, Qui
di annofas ia & quae fternanf arboresjdiffidlius caedi:ac cselexius ii/
refcere tradut:fi prius manu q ferro attfganf .Pomo^f onera a iume
tis ftatim fentiruac nifi prius ondantur iis:quis pauca portentrfpd*

VlGHSIM VSQ^V ART VS i g i

re ilfieo.FeruIae afinfs gratifiimae funt in pabulo:caeteris uero iumentfs ofentaneo ueneno.Qua
de caufa id animal Libero patri afiignaruncui & ferula.Surdis ena rerum fui cuiqj funt uen na:
ac minimis quoqj.Phylira coci:# poline nimium faiem cibis eximunt. Prazdulcium faftidiu ial
terrperat.Nirrofe:aur amaras aquas polenta addita mitiganruriut itra duas horas bibi pofiint.

Qua de caufa 6i in faccos uinanos additur polenta.Simfiis uis rhodiac cretae # argillae ncftra*
tis concordia ualemiu.Pix oleo extrahiturrquando utruqj pinguis naturae eft.Oieum folum cal
ci mifcetur quando utru<£ aquas odit.Gumi aceto facilius eluitur. Atramentum aqua, innume ucj Cu his
ra praeterea alia-quae ruis locis dicetur aflidue. Hinc nata medicina.Haec fola naturae placuerat aceto facili
efle remedia parata uulgounuentu facilia ac fine fptndio:ex quibus uiuimus.Poftea fraudes ho us eluitur
minum # ingenio^ capturae officinas inuenere iftasrin quibus /ua cuitj homini uenalis ,pm it- atrametu .
titur uira.Stanm copoiinones: # mixturae inexplicabiles decantantur. Arabia atqj india in me/
dio seftimantur. Vlcericg paruo medicina a rubro mari importatur : cum remedia uera quotti/
die pauperrimus quifcg coenet Nam fi ex horto aut petatur herba:uel frutex quaeratur: nulla ar ■
tiom uslior fiat.ira eft profedormagnitudo populi romani pdidit musmincedoq; uidh fumus.

Paremus externis:6c una artium imperatoribus qucq imperat. Verum de his alias plura .

Lotos. CA. II.

- Oton herbam : itemq tegyptiam eodem nemine : alias & fyrricam srfccrcm dixi.*

mus fu is locis: haec lotos quae fabagraeca appellatur a noftris aiuunvbaccis fiftit, Ra
menta ligni decodfa in uino profunt dyfencericis:rnenftruis:ueirigini: comitialibus.

_ J Cohibent # capillum. Mirum his ramentis nihil efle amarius: fructuque dulcius.

Fit# e icobe eius mediramentum:ex aqua mym decodfa fu badia # diuila in paftiilos:dyfente
ricis unlifTimuro pondere uidforiati cum aquae cyathis tribus*

Glans. CA. III.

Lans intrita duritiastquas cacoethe uocant cu falfa axungia lanatruehemeriorelrj li
chenas.In oibus cortex ipfexorticicg tunica fubieda . Haec decodfa rnuat coeliacos . uti iliacos
Dyfentericis et illiniturruel ipfa glans. Eademcg iefiftit lerpennum idibus: rheuma.
rifmisrfuppuratiombus.Folia & baccae uel conex uel fuccus decodh profunt contra
toxica.Cortex illinitur decodtus ladle uaccino ferpens plagae. Datur cx uino dyfentericis.

De cocco ilicis 8i galla:5«f uifco:pilulis:glande:# de cerri radice # fubere. CA. 1111.

■ - - Adem SC ilici uis: coccum uulneribus ex aceto recentibus imponitur. Epiphoris ex

aquarSC oculis fuffufis (anguine inftillatur.Eft autem genus ex eo in attica fere & afia
nafcens:celerrime in uermiculum fe mutans:quod ideo fcolecion uocant: improbat*
que.Pricipalia eius genera diximus.Nec pauciora genera gallae ferimusifolidam: per
foratam. Item albam :nigra:maiote:minore. Vis omnium fimilis. Optima comagena. Excrefcen
tia in corpore tollit. Profunt gingiuis:uu2e:oris exulcerationi. Cremarse & in uino extinda: coe*
liacis.Dyfenrericis illinuntur.Paronychiis ex melle:& unguibusTcabris:pterygiis:ulceribus ma*
nanttbus:condy»omat;s:uulneribus:quat phagedenica uacantur. In uino autem decodae auri*
bus inftillantnr:qcoIis i!Iinunrur.Aduerfus eruptiones:# panos cum aceto.Nudeus comman*
ducatus dentium dolorem fedat.ltem intertrigines:# ambuffa. immaturae ex iis ex aceto potae
Iyenem ccnfu rmxnr. Eaedem crematp& aceto falfoextinSse menfes fiftuntiuuluafq; prociden
tes fotu.Omnes capillos der.igrant|Vifcum e robore praecipuum diximus haberi:# quo confi
ceretur modo.Qti dam in aqua contufum decoquuntrdonec nihil innater. Quidam comman
ducantes acini expuunc cortices.Optimum effi:quod fine cortice elbquodqj leuiflimum : extra
foluum:intus porraceurorquo nihil eft g!atinofius:emollit:difcutit:humore ficcat. Strumas cu
refina # caera:panos_mitigat cmnisgeneris.Quidam & galbanum acUidant pari pondere fingu
lorumjeoq; modo Si ad uuUiera utuntur. Vnguiumfcabricias expolit:fi feptenis diebus foluan
tunnitroq; coliuantur.Quidam ad religionem effiicacius.fieri putat pruna luna collectum e ro
borefine ferro. Si terram nonacagerit comitialibus mederi. Conceptum foeminarum adtuua*
re:fi omnino fetura habeant. Vlcera comanducatu impofituqj efficaci fiime fanari ^Roboris pi*
lulae ex adipe urfino alopecias capillo replent {Cerri folia # cortex # glans ficcat collediones :
fuppu ratione fq^fiui tioneiUflit. T orpen tes membror u m partes corroborat decodtueius fotu .

Cui # infidere expedit ficcan iis aftringendifue partibus. Radix cerri aduerfatur (corpionibus .

C Suberis cortex tri tus ex aqua calida potus fanguinem fluetem ex utralibet patte fiffiit. Eiufdcm
cinis ex uino calido fanguinem excreantibus magnopere laudatur.

LIBER

De fago 81 cupreflbiK cedro magnat& de cedridergalbano. CA, V,

|j Agi folia manducantur in gingiuarum labiorum^ uitiis.CalcuIis glandis fagineae d.

illinitur.lte cum meile alopeciisjCupiefii folia trita ferpentiu i&ibas ipo
jj& capiti co polenta fi a fole doleat. Item ramici. Qua de caufa 8i bibuntur .

ferpentiu i&ibus iponumur:

Teftium

quoqj tumori cum caerato iilinuntur.Capillum denigrant ex aceto.Eadero tritacum'

duabus partibus panis mollis:& e uino amineo lubada:pedum ac neruo^dolores fedanr.PiIu
lae aduerfus ferpetium ictus bibantur. Aut fi eiidatar farguisxollgfiionibj^sjlliiiuntur.Ramici
quoq; tenerae tufae cum axungia & lomento profunt. Bibuntur ex eadem caufa.Parotidi & ftm
mae cum farina iponunf .Exprimitur fuccus tufis cu feminerqui mixto oleo caliginem oculojj
aufert.lte uidoriati pondere in uino potus illitufqj cu fico ficca pingui exemptis granis mna te
ftiu fanat.Tumores difcutit:& cu fermento ftrumas. Radix cu foliis trita potacg ueficae & ftran
gurise medetur:& contra phaIangia.Rameta pota menfes ciunt.Scorpionuidibus aduerfantur,
(Cedrus magna qua cedrelaten uocanttdat picenrquae cedria uocatur.-detiuro doloribus utfflC
fima.Frangit enim eos:& extrahit: dolores fedat.Succus ex ea quomodo fieret diximus. Magni
ad lumina ufus:ni capitis dolorem inferret. Defunifta corpora incorrupra conleruat . Viuentia
corrumpit mira difi n tia: cu iriram auferat fpiranribustdefundifqj pro uita fit. Veftesqooqi
corrupit:# animaliariecat.Ob hoc non cenfeam in anginis hoc remedio utendurneqjin crudi
taribustquocTfuafere aliqui.Guftu dentes quoq; colluere ex aceto in dolore tfmuerimiud grani
tari aut uermibus aurium inftillare. Portentum eft quod tradunt:abortiuu fieri iuenereante g
fufa uirilitate.Phthiriales perungere eo non dubitauerimritemq; prurigines.Suade nt & contra
uenenum leporis marini bibere in paffo. Facilius in elephantia:!! illinanf & ulcera fordida&er
crefcetia in iis. Audores quiSa & oculorum albuginesicaliginefqnpunxere eo.Etcotra pulmo,
nis ulcera cyathum eius forbere iuSeruntdte aduerfus tineas. Fit Si ex ea oleum:quod piffeleon
uocat:uehemetioris ad omnia eade ufus.Cedri fcobe ferpetes fugari certu eft.ltem baccis tritis
cum oleo fi qui perungantunCedndes hoc efi: fiudus cedri toflim fanant: urinam ciuntraluu
fi ftut: utiles ruprisrconuuIfis:fpaftiris:ftranguriaeiiuluis admoti.Contra lepores marinos eade:
quae colledionibus fupra infiammatiombufqueiDe galbano diximus neq; humidum neq; ari.
dum probatur:(ed quale docuimus.Perfe bibitar ad ruffim uererem:(ufpiria : rupta conuulfa.
Imponitur ifchiadicistlateris doIoribus:panis:furunculis:corpori ab offibus recedenti, Strumis:
articulorum nodis:dentium quocg doloribus.llfinitur 8? cum meile capitis uiceribus.Purulen
tis infunditur auribus cum rofaceo aut nardo.Odore comitialibus fubuenit:& uuluaein ftran
gulam:# ftomachi defedu. Aborrus non exeuntes trahit appofitu uel fuffitu.Item ramis helle.
bori circdlitum atque fubiedum.Serpentes nidore urentium fugari diximus.Fugiunt Si perun
dos galbano. Medetur:# a fcorpione percuflis.Bibitur & in difficili partu fabae magnitudine
in uinicyatho:uuluafque conuerfas corrigit.ln myrrha autem di in uino mortuos partus extra
hit. Aduerlatut & uenenis maxime toxicis cum royrrha Si uino.Serpentes oleo&lpondyliomi
xto tadu necat.nocere urinapexiftiroatur. ^

De aipmoniacoi# ftyrace$C Ipondylioi# fphagno& terebinthos# chamaepite:# pityofa { St
refinisi# piceas# lenti fco. ‘ CA. H

Imiiis amoniaci natura at<j Iachryroaepbandaemt diximus raollitrcalfaricdifcutit:
diffoluit. Claritati ufius in collyriis couenit.Pruntam:cicatrices:albugines oculoje
tollit.Dentiu dolores fedat:efficacius accenfurmProdefl: diipnoicis:pIeureticis:pul.
monibus:ueficis:urinz cruentae:lyeni:ifchiadicis potum.Sic 81 aluu foluit. Articulis

& podagrae cum pari podere picis: aut caerae Si rofaceo cocium. Maturat panos:extrahit clauos
cu melle.Sic 8i duritias emollit. Lyeni cu aceto 81 csra cypria uel rofaceo efficaciffimeiponitur;
Laffitudines perungi cum aceto 8i oleo exiguoqj nitro util4Et ftyraris naturam in peregrinis
arboribus diximus.Placet praeter illa quae diximus:maxime pinguis:purus:albicatibus fragme
tis.Medef tufli:facibus:pedoris uitiis:uuluae prsclufeiduricieue laboranti . Cit menfes potu :
appofituejta^uum mollit.lnuenio potu modico triftiriam animi refolur.largiore contrahi.Soni
tus aurium emedat ifufmftnimas illitu neruoruque nodos. Aduerfaf uenenisrquae frigore no*
cent:ideo# cicutaejbpondylion una demonftratu.Infunditur capitibus phrenetico^:& lethat
gicorum.Item capitis doloribus longis.Cu uetere oleo bibitur 8i in iocinerum uitiis:morbo te
gio:cotnitialibus:orthopnoiris:uuluarum ftrangu!atione:quibus & fufftu ^idefi.Aluu mollit,
Illinitur ulceribus lerpentibus cu ruta.Flos auribus purulentis efficaciter xfunditur. Sed fuccus

VIGESIMVSQ^VARTVS f § i

caffl exprimitur:integendus elbquoniam mire appetitura mu (cis 31 (insilibus. Radix de rafa 8C
In fiftulas coniedia callum earum derodit. Auribus quoc^inftiliatur cu fucco.Datur 8i ipfa con
rra morbum regium SC in iocineris uitio : & uuluarum.Capillos crilpos facit peruncto capite .

' Sphagnos fiue fphacos fiue bryorilK in gallia ut indicauimus nafcitur uuluis infidentium utilis,
icero genibus 8£ feminum tumoribus mixtos nafturtio & aqua falia tritus.Cum umo aut refina
fuccus potus urinam pellit celerrime, Hydropicos inanit cum uino Si iunipero tritus & potus .
f Terebinthi folia radix coledtionibus imponuntur.Decodum eorum ftomachum firmat. Se

1 roen in capitis dolore bibitur in uino:& contra difficultatem urina:. Ventre leniter emollir.Ve
nerem excirat. Piceae & laricis folia trita 8i decoda in aceto dentiumdolori profunt.Cinis cor^
ccum intertrigini 8<ambufl:is.Potas aluum fiftit.Vrinara mouet.Suffitu uuluas corrigit. Picete
folia priuatim 8C iocineri utilia funt drachma: podere in aqua mulfa potaTSiluas eas dunraxat:
qua: picis refinae quae gratia radunturiutiliffimas eflejphthificis : aut qui longa aegritudine non
recolligunt uir es: fatis conftat.Et illum caeliaera plus ita q nauigationem aegyptiam proficere:
plus q ladtis herbidos p motiu aeffiua potuaChamaepitis latine a iuga appellatur : diciturqj pg
abortus ab aliis thus terrae. Cubitalibus ranftsiflore pinus 8i odore. Altera leuior 8i icuruae fimi 1'breuior
lis.Tertia eodem odore:&f ideo nomine quoqyparuula coliculo craffitudine digitali: foliis fca.
bris:exilibus:albis:in petris nafcens.Omnes herbaeifed propter cognationem nominis no diffe.
ren dae, Proliant aduerfus jcorpionum idus.Item iocineri illita: cum palmisiaut coroneis.Reni^
bus 8C ueficae decodlum earum cum farina hordeacea. NTorboquocg regio:& urina: difficultati
bus ex aqua decodae bibunf.Noutffiroa conrra lerpentes ualet cu melle.Sic 8i appoHra uuluas _
purgat.Sanguine denfarum extrahit pota.Sudores facit perundis ea.Peculiariter renibus utilis
eft.Fiunt ex ea 8C hydropicis pilula: cum fico aluum trahentes. Lumborum quoqj dolorem uL
doriati pondere in uino £init:& tuiTim recenierodvlortuos partus ex aceto coda potaqj eiicere
protinus dicitueCum honore Si pityufa fimiii de caufa diceturiquam quidam in titymalli ge.
nere numerant.FFutex eft fimilis piceaeiflore paruo purpureo.Bilem 8L pituitam per aluu detra
hitiradix decodi hemina aut feminis ligula i balanis.Folia in aceto decodaifurfures cutis eme
dant.Mamas quoc£ mixto rutae decodo:& tormina:& farpenrium idus:& in totum cplledio-
nes incipientes. Refina m e fupradidis arboribus gigni docuimus:& genera eius : & nationes in
ratione uinitac poftea in arboribus.Cuius fuma: fpes duaeificca & liquida.Sicca:quae in pinu &
picea fit.Liquida e terebintho:larice:lentifco:cuprefTo.Nam Si ea: ferunt in afia 8i fyria.Falhan.
tur qui eandem putant efle e picea at<^ larice.Picea enim pinguem Si turis modo fuccofam fun
dit. Larix gracilem ac mellei liquoris uirus redolentem.Medid liquida raro utuntur 8i in ouo f coloris
fere: Larice propter tuffim ulceracg uifcerum.Nec pinea magnopere in ulu.Cacteris non nifi co.
dis.Et coquendi genera fatis demonftrauimus.ln arborum differeria placet terebinthina odo>
rattffima-.atqj leuiffiraa nationum cypria 8i (yriaca utraep mellis attici colore.Sed cypria carno- fcraffior
fior:ficrior<£.In ficco genere quaerut ut fit candida:pura:perlucida.ln omni autem ut montana
potiufq campeftris.ltem aquilonia potius q ab alio uento.Refoloitur refina ad uulnerum ufus:

Si malagmata oleo in potiones amygdalis amaris, Natura in medendo contrahere uulneraTput
gare:diEutere:coIIediones:icem pedoris uitia.Terebinthina illinitur:& eadem callida mebro.
rum doloribus fpaftictfqj illinitur in Ibleitotifqs corporibus.Magonum maxime cura adgracill
tatem emendandam: fpatiis itajaxantium cutem per lingula membraicapacioraqj ciborum faci
enda corporaflProximum locumoptinete Ientilco.Ineft ei uis aftringendi.Mouet 8 1 ante cacte
ras urinam.Refiquae uentrem emolliunt. Cruda concoquunt. Tuffim ueterem fedant. Vuluae
onera extrahut etiam (uffitae.Priuatim aduerfantur uifco.Panos & fituilia cum feuo taurino Si
meile fanat. Palpebras Ientifcina comodatiflime replicat.Fradis quoq? utiliffima:& auribus pu>
rulentis:item in pruritu genitalium.Pinea capitis uulneribus optime medetur.

De pice fpifla 8C IiqdaiS: palimpiffa:& piffa(phaTtos:& zopiffa:& rsda:& lentilco. CA, V1U
ni Ix quoc£ unde 8C qbus coficeretur modistindicauimus.Et eius duo genera. SpifTuro
ygj liqduc£.Spifla£s utiliffima medicinae e brutia:qiii pinguiffima & refinofiffiroaiutraf
^ que pbet utilitates.Ob id magis rutila q caeterae.ld enl quod in hoc adiiciut: ex ma
^ fcula arbore meliorem efferno arbitror pofle intelligi.Picis natura excalfacit:explet t
Aduerfaf priuatim ceraflrae morfibus cu polenta.lte anginae cum melle.DiftillatioiBus & fterHa
tamentis.Pituitis auribus infunditur cura rofaceo.illinitur cu caera.Sanat Iichenas. Aluu foluir.
Exaeatioes pedtoris adiuuat eligmate aut iiIita.TofilIis cu meIle,Sic Si ulcera purgat,Esplet ca

LIBER

fal-nrlwi

nua pafla & axangia.CarbnncuIos porga t:8c putrefeentia ulcera. Quae aero ferpaftt cc« {an»
corticeiaut luIphure.Pthilicis etiam cyathi menfura quida dederut:& cotra uetere tuffim.Rha
gadas fedis & pedutn:panofq3:& ungues fcabros emendat. Vuluae duritias & ccnuerfionesodo
re.item lethargicosffiomas.itero cu farina hordeacea 8i pueri impubis urina deco&a ad fuppa
rationem perducit.Et ad alopecias ficca pice utuntur. Ad mulierum mamas brutiaex uinofab
ferae fadta cum poline farraceo quam calidiffimis impofitis.Liquida pix oleumq; quod pifleleo
uocantrquemadmodum fieret diximus.Quidam iterum decoquut:& uocant palimpiflaro.Lt
quida anginae perunguntur intus 8i uua. Ad aurium doloresiclaritatem oculorum: oris circuli
tiones:fulpiriofos:uuluas:tuflim ueterem. Et crebras excreationes pedoris: (pafmos:tranoia:
opifthotonos:paralyfes:neruorum dolores prseftantifflmum ad canum & iumentorumfcabie,
Eft 8! piffafphaltos mixta bitumini pice:naturaliter ex apolloniatarum agro.Quidam autem ip
fi mifcentrpraecipuum ad fcabiem pecorum remedium. Aut fi foetus mammas laeferit:natuialt
optimu ex eoiquod cum feruet:innatat.Zopiflam eradi nauibus diximus caera marino laiema.
cerata.Optima haec a tyrocinio nauium^Addirur aute in malagmata ad difcuriendas colleflio,
nes.Taedae decodo in aceto dentium dolores efficaciter colluunt.Lentifci & arbores & lemen
8C cortex & lachryma urinam ciunnaluuro fiftunt.Decodum eorum ulceribus quae ferpuntfo.
tu.lllinitur in humidis 8i igni facrorgingiuas colluunt.Folia dentibus in dolore atteruntur.Mo
biles deco&o colluuntur.Capillum flngurit.Lachryma ledis uitiis prodefbcum quid ficcarier.
calfieriue opus fit.Decd&um & e lachryma ftomacho utile ru&um 81 urinam mouens:quod
81 capitis dolori cum polenta illinitur.Folia uero tenera oculis inflammatis illinuntur.ltemma
ffiche Ientifci replicandis palpebris:»: ad exterendam cutem in facie & fmegmata. Adhibetur &
fanguinem reiicienribusttufli ueterirSi ad omnia ammoniaci ui. Medetur & attritis partibus fi.
ne oleo e ferine eius fado caeraecg mixto:fiue foliis ex oleo decodh's:fiue cum aqua uirilia foud'
tur.Scio Democritum medicu in ualitudine Confidiae.M.Seruilii confularis filiae omnem cura
tione aufleram reculantis diu efficaciter ufum lade caprarum:quas lentilco pafcebat.

De platano:& fraxino:»: acere:»: alba populo:»: u!mo:&: tilia:# fambuco:# ianipero.CVl
Latani aduerlantur uefpertilionibus.Pilulae earum in uino potae.X.iiii.pondereom.
nibus ferpentium:& fcorpionum uenenis.ltem ambuftis tufaeraut cum aceto acri na
gilij feyllite fanguinem omnem fiftunt:»: lentiginem # carcinomata: meladriasqno
que ueteres addito meile emendant.Folia 8i cortex illinuntur colledhonibus&fup

cel pcipi

purationibus:# decodum eorum.Cortex autem in aceto dentium remedium eft, Folia eorum
tenerrima in uino albo decoda oculorum.Lanugo foliorum:»: auribus 8i oculis inutilis.Cinis
pilularum fanat ambufta igni uel frigore.Cortex e uio fcorpionu idus reftmguit,; Fraxinus qna
uim aduerfus ferpentes haberet indicauimus, Semen foliis eius inefbquae medentur iocinens 6i
lateris doloribus in uino.Aquam:quae fubit cutem extrahunt.Corpus obefumleuant onere fcn
fim ad madem reducentes lildem foliis cum uino tritis ad uirium portionem.ita ut pueroquin
que folia tribus cyathis dentur. Robuftioribus feptem folia quinque cyathis uini.Non omitten
dum ramenta eius # fcobem a quibufdam cauenda praedici Aceris raaix contufa iorinerisdo.
loribus utiliflime imponitur.Populi albae uuarum in unguentis ufum expofuimus. Cortex p o>
tus ifchiadicis # ftranguriae prodeft. Foliorum fuccus calidus aurium dolon. Virgam populiin
manu tenentibus intertrigo non metuatur. Populus nigra efficadfflma habetur:quaei creta na.
fdtur.Comitialibus femen ex aceto utile.Fundit illa # relinam exiguam:qua utuntur ad mala»
mata.Folia podagris in aceto decoda imponuntur.Humor e cauis populi nigrae effluens uerrn
cas papulafque 5: attrita corporis tollir.Populi ferunt in foliis guttam: ex qua apes propolin fa.
ciut. Gutta quoqp aquae propolis ex qua remedium q efficax efWlmi 8i folia & cortex 5! rami
uim habent fpiffandi:# uulnera contrahendiiCorticis uticp interior tilia lepras fedat:& folia ex
aceto illita.Corticis denarii pondus potu in fle mi na aquae frigidae:aluum purgat. Pituitafip 81
aquas priuatim trahit.lmponi£ 8i colledioibus lachryma.Et uulneribus ambuftifqs decodo fo
uere prodeft.Huor in folliculis arboris huius nafcens cuti nitore in ducit: fariecj gratiore pftat.
Cauliculi foliorum primi uino decodi tumores fanant:extrahutque per fiftulas.Idem praedant
e tilia cortices.Multi corticem commaducatum uulneribus utiliffimum putant. Folia trita aq
afperfa pedum tumori.Humor quoque e medulla uti diximus caftratae arboris effluens:capiL
lum reddit capiti illitus:defluentefque continet. Arbor tilia leniter tufe ad eadem fere atiliseffe
atque oleafter. Folia autem tm in ula:# ad infantium ulcera in ore:»: commanducata 81 deco*

Suurinarn uumimemcs unum njuawaoguincm puid uciidiiuLitgjauui-u:» jjuui.» aucium genus

magis filiieftre:quod graeci chameadenralii hdion uocant muitobreuius.V tnu% decoctum i
oinoueteri foliorum uel feminis uel radicis ad cyathos binos potum ftomacho inutile effcaluo
detrahens aquam. Refrigerat etiam inflammationemuraxime recentis ambufti. fct canis mor..
furo cura polenta molliflimis foliorum illitis.Succus cerebri colledtiones priuatimqj membra-
naetquae arca cerebrum eftdenit infufus. Acini eius infirmiores q reliqua tingunt capilium.Po-
ti acetabuli menfura urina mouent.Foliorum moliffima ex oleo di fale eduntur ad pituitam bi
leroq; detrahendam. Ad omnia efficacior quae minor. Radicis eius in uini decodtduo cyathi
poti hydropicos exinaniunt. Vuluas emolhunnhoc eft foliorum decocto lnfidetium. Caules te
neri minoris iambuci in patinis codi aluum loluunt.Refiftunt folia Si Serpentium ldibus in ui:
nopora.Podagris curo feuo hirdno uehementer profunt cauliculi lliiti.lideqj in aqua macerat»
tur:utea fparfa pulices necentur.Foliorum decodo fi locus fpargaturtmufcae necamur.Boa ap-
pellatur morbus papularum cum rpbent corporatfambuci ramo uerberatur.Cortex iterior tri¬
tas ex uino albo potus aluu foluit,Iuniperus:uel ante caetera omnia excalfadt : extenuaticedro
affimilis.Et eius duo genera. Alteramaioriakeraminor.V tra<$ accenfa fer pernes fugat . Semen
ftomachi:pedoris:lateris doloribus utile. Inflationes langorefqj difcutit.TuiTes cocoquit 8i du
ritias, Illitum tumores fiftit.item aluumrbaccis ex uino nigro potis.item uentris tumores illitis»
Mifcetur &: antidotis oxyporis. V t^as cit.illinitur Si oculis in epiphoris. Datur conuulfis : ru-
ptis:torminibus:uuIuis:ifchiadicis cum uino albo potum pilulis quatemisiaut decodisuiginti
inuino.Sunt qui & perungant corpus e femine eius inferpentium metu.

Defalicei&amerinar&uitilibusr&erice. CA. IX»

Alicis fructus ante maturitatem in araneam abir.Sed fi prius colligatur: iahguinem
ja reiirientibus prodeft.Gorticis e ramis primis cinis clauum:# callum aqua mixta fa-
« nat. Vitia cutis m facie emendat:magis admixto iucco fuo.Eft autem hic trium ge-
<|[j nerum.Vnum arbor ipfi exudat gummi modo. Alterum manat in plaga cum floret
exdfo cortice trium digitorum magnitudine.Hic ad purganda quae obftet oculis.Ium ad fpiC
fanda quae opus funtxicndaroqj urinam:# ad omnes colledtiones intus extrahendas . Tertius;
faccus eft detrunca tioe ramorum a falce diftillans.Ex iis ergo aliquis cum rc faceo in calice ptt
niricalfadus auribus infunditur. Vel folia coda:# curo caera trira imponunrur.ltero podagri-
ds.Cortice & foliis in uino decedis fbueri nenios utilifiimum.Flcs tritus cum foliis furfures
purgat in facfe.Folia contrita Si pota inteperantiam libidinis coercentiatque in totum auferat;
ufura fepius fumpta. Amerinae nigrae femen cum ipuma argenti pari pondere a balneo illitum
pfilothrum eft. Non multum a falice uitilium ulu diftat uitexffoliorom quee^ alpedu:nifi odo
re gratior effet. Sed graeci ligon uocantialii agnon : quoniam matronae in thefmophoriis athe-
nienfiutn caftitarem cuftodientes iis foliiscubitus fibi fterhunt. Duo genera eius. Maior in ar¬
borem falicis modo aflurgit.Minor ramofa foliis candidioribus lanuginofis . Prima arborum
album fioiem mittit cum purpureo: quae# candida uocatur.Nigra: quae tantum purpureum a
Nafcuntur in paluftrrbus campis.Semen potum uini quendaro fape rem habet:# icitur febres
foluere.Et cum ungatur oleo admixtum fudorem facere:fic 8i lamtudines difloluere. Vrinam_
ciunt#meflfes.Caput tentant uini modornam Bi odor fimilis eft.Inflationes pellunt in inferio
ra.Aluum fiftunt. Hydropicis Si lyenibus perquam utiles Ladis ubertatem faciunt. Aduerfan-
turuenenis ferpentiutnimaxime quae frigus inferunt. Minor efficacior ad ferpentes. Bibitur fe¬
minis drachma in uino uel pofcaiaut duabus foliorum tenerrimorum . Illinuntur Si utraeque
aduerfus araneorum morfus uel perundis tantum.Suffitu quoque aut fobftraru fugant uene-
nara.Atuenereae rei impetus inhibent. Eoqj maxime phalangiis aduerlantunquo^ morfus ge
ni tale exatat. Capitis dolorem ex ebrietate fedant cum rofaceo flos teneriq; cauliculi. Seminis
decodum uehementiorem capitis dolorem diflbluit fotu:# uulua etiam fuffiru uel sppefitu i
Purgat aluum cii pullegio 8i meile potum. Vomicas panofeg difficile concoquentes cum farina
hordeacea mollit. Lichenas Si letigines cu aphronitro 8i aceto femen fanat: Si oris ulcera 8i eru
ptiones cum melle.Teftium cum butyro 8i foliis uitiu.Rhagadas fedis cum aqua illitu. Luxatis
cu fele 3i nitro 3i caera:# femine 8i folio. Additur in malagmata nerooga # podagras. Semen
inftiliatur in oleo decodu capiti in lethargia 8i phrenefi. Virgam qm m3nu habeant aut ddu:
neganf itertriginem fentire.Fricen grseci uocant frutice no mulru a myrice differ e ce colore ro.
ris marini;# pene folio. Hoc aduerfari ferpetibg tradut.Genifta quocp uinculi ulu pftat, Flere j

r UBER: m ' SBWM**» %

apibus gratiflimi. Dubitoan haec (inquam graeci au&ores fparton appellanere:enmexealiha
pifcatotia apud eos faditari docuerim.Et nunquxd hanc delignauerit Homerus: cum dixit na»
uium fparta diflblutaiNondum enim fuifle africanum uel hifpanum fpanum in ufu certu e(b
Et cu futiles fierent nauestlino tamen non fparto unqua futas.Semcn e:us:qucd graeci eode no
mine appellantim foliculis paffioio^ modo nafcens:purgat hellcbori uice drachma Si dimidia
pota in aquae mulfae cyathis quattuor ieiunis.Ramis fimilirer fronde in acero maceratis pluri,
bus diebus & tufis fuccum dant ifchiadicis utile cyathi unius potu.Quida marina aqua macera
re ma!unt:& infundere clyftere. Perunguntur eode fucco ifchiadici addirc^oleo. Quidam ad
ftranguria utuntur ieroine.Genifla rufa curo axungia genua dolenria fanatMyrice qua 8i tama
rice uocat Leneus fimilem fcopis amermis.Sanari dicit ea carcinomata in limo decoda tritaque
meile illita. Arbitratur quida hanc efTe tamarice.Sed ad Iyene praecipua eft:fi fuccus eius expref,
fus in uino bibatur. A deoque miTabile eius antipathia contra ioluro hoc uifcerum faciuntutaf
firment: ii ex ea alueis fadis bibant fuesifine Iyene inueniri.Et ideo homini fplenetico ribupo,
tuque dant m uafis ex ea fadis.Grauis aute audor in medicina uirga ex eade fradam:ut neque
terram neque ferrum attingeret: (edare uentris dolores afleuerauit impofitamuta ut tunica rin.
duque corpori apprimeretur. Vulgus infaelice eam arbore appellatiut diximus: quoniam nihil
ferat: nec feratur unqua. Corinthus 8i quae circa eft regiorbrianeam uocat. Eiufque duo genera
facir.Silueftre plane fterile:alteram mitiorem.Haec fert in aegypto iyriaque etiam abundanterli
gnofum frudumtmaiore galla:afperum guftu:quo medici utuntur uice galls:& incompofitio
nibus:quas atheras uocant.Lignu aute & flos 8i folia 8i cortex in eofde ufus adhibetur quaqua'
remiffiofa.Datur (anguine jceiicientibus cortex tritus:SC contra profluuia fceminarumxoeliaris
quoque.ldem rufus irapofitufqj collediones omnes inhibet.Foliis exprimitur fuccus. Ad hac
eade di in uino decoquuntur. Ipfa uero adieda meile gagrcnis lilinuntur.Decodu eojj» in uino
potu uel ipofitu cu rofaceo & caera (edat.SicSl epinydidas fanant. Ad dentiu dolore auriumqj
decodu eoji falutare eft:radix ad eade.fimiliter folia.Hsec amplius ad ea quae lerpuntriponun»
tur cu polenta.Semen drachmae pondere aducrfus phalangia:& araneos bibirur.Cu altiliu uero
pingui furunculis iponitur.Efficax& contra (erpentiu idus:praeterqua afpidu.Necnon morbo
regio:phthiriafi:lendibufqj decodu inftifum prodeft. Abundantiae? mulie^ fiftit.Gnis arboris
ad omnia eade prodefhfi bouis ca (Irati urinae imifceaturuel in potu uel in cibo uenerem finiti.
Carbocg ex eo gne urina ea reftindus in umbra conditur.lde cu libeat accedere:refoluitur.Ma»
gi & id ex fpadonis fieri urina tradiderut.

De uirga fanguiea: 5! Glere:& liguftro:& a!no:& hedera:& cyfthotSC ciflb;8i erythrano: & cha
maedfTo:X fmilacet&i de clematide. CA, X,

Ec uirga fanguinea foelicior habef .Cortex eius iterior cicatrices:quse pfanauererape,

; i ri tollens folia illita fronti capitis dolores fedar.Eiufde femen tritu in oleo phthiria»
j| ^,s coercet.Serpetes & hunc frutice refugiuubaculuc? ruftici ob id ex eogerutLigu
ftru eade arbor eft:quae in oiiete cypros:fuos i europa ufus habet.Succus e:us neruis
articu!is;3rgonbus:fbIia ubiqjueteri ulceri cu (alis mica:& oris exulceranoi profunt, Acini con»
tra phithit alin:ite conra imertriginesifbKaue.Sanat di gallinaceo^ pituitas acini. Folia alni ex
ferueci aq cernffimo remedio lunt tuor|Hederae gna.xx.demoftrauimus.Natura omniu in me
didna anceps.Metem turbatiSi caput purgat largius pota.Neruis intus nocet.iifde neruis adhi»
bita foris prodrit .Eadem natura quae 3i aceto ei eft.Omma genera eius refrigerant. Vrinamci,
unt potu.Capitis dolorem fe dantipraedpue cerebroxontinentic? cerebrum membrans utiliter
mollibus impofitis foliis cum aceto & rofaceo tritis 8i decodis addito poftea rofaceo oleo.lllv
nuntur aute fronti 6 i decodo eorum foueturosicaputc? perungitur, Lyeni & pota 6 1 lllitapro
funt.Decoquuntur &L contra horrores febriurrreruptiondcg pituicaeiaut in uino teiuntur.Co,
ryrobi quoqj poti uel illiti Iyene fanant:iocinera aut illiti.T rahut 8i mefes appofiri.Succus hede
ts. tedia nanum graueofntiacp emendat:praecipue albae fatiuae.Ide infufus naribus caput pur,
gat. Efficacius addito nitro inf unditur etia purulentis auribus:aut doletibus cu oleo. Cicatrid,
bus quot? decore facit: ad lyenes efficacior albae eft ferro calfadus.Satifcp eft acinos fex in uini
cyathis duobus fumi. Arini quot? ex eade alba terni in aceto mulfb poti tineas pellunt.Inq' cu»
ratione ueptri quoc? Ipofuifie eos utile eft.Hederae:quam chrifocatpon appellauimusibaccisau
rei coloris uiginti in uini fextario tritis ita ut terni cyathi potentur:aquam:quae cutem fubieric
per minam educit. Erafiftratus eiufdem acinos.v.tntos in rofaceo oleo;calfadofq; in coiticepu

VIGESIMVSQ-VARTVS

«84

dico inflillauit detlu dolori a cotraria aure. Arini qui croci fuccu Hntipraefurapti potu a crapti*
laturos prueftant.Item fanguinem excreantes aut torminibus laborantes. Hederae nigrae candi¬
diores corymbi poti fteriles er uiros faciur.lllinif decocfta in uino oium ulcerum generi : enam
ficacoerae fint.Lacbryma hederae piilothru e phthirafincg tollir.Flos cuiufcuq? generis triu digf
torum carptu dy fentericos Si aluu citam emendat in uino auftero bis die potus. Et ambuftis ii
linitur utiliter cum caera. Denigrant capillu corymbi.Radicis fuccus in aceto potus cotra phala
gia prodefl.Huius quoqj ligni uale lpleneticos bibentes fanari inuenio.Et acinos terunt:moxqj
comburut:& ira illinunt ambufla prius perfufa aqua calida.Sunt q 8C incidant fucci gratia:eoq?
utantur ad dentes erofosifrangicg tradunt proximis caera munimine ledantur.Gummi etiam i
hedera quaeruntrquod ex aceto utiliffirau dentibus promittunt.Graeci uicino uocabulo ciftho fffo/

appellat fruticem maiore thymo foliis ocimi.Duo eius genera.Plos mafculo rofaceus.fceminae
albet. Ambo profunt dyfentericis:& folutionibusuentns in uino auftero trinis digitis flore ca*
pto:& fimiliter bis die poto. Vlceribus ueteiibus 8i ambuftis cu caera:& p fe oris ulceribus.Sub
his maxime na icitur hypocifthosiqua inter hederas diximu^Ciffos erythranos ab iifdem appel ^ >-

latur fimilis hederae: coxendicibus utilis e uino potus:item lumbis: tataq; uim acripiuntiut fan*
guinem urina derrahant.Item chamaeciilon appellant hedera no attolentefea terra.Et haec co*
tufa in uino acetabuli menfura lyeni medetur.Folia ambuflis cu axurgia&roilax quot^: quae ni
cophoros cognominatur:limilitudinem hederae habetrrenuioribos foliisXorona ex eo fedtam
impari folio^ numero aiunt capitis doloribus mederi. Quida duo genera Itr.ilacis dixere. Alte
rum imortalitati proximum couallibus opacis fcandentem ai borts ccmatibus acinc ^ ccry m*
bis contra uenenara ola efficaciffimisun tantum ut acincije (ucco infantibus fepe inftillato nui
lapofteauenena nocitura fint.AIteru genus culta a mare:&jniis gigni nullius dJcdus. Illa efle
failacem priorem:cuius lignum ad aures fonare diximus5imile huic aliqui demanda appella* CEe

ueront repentem per arbores geniculatam & ipfam. Folia eius lepram purgant. Semen aluu fol*
uitacetabuli menfura in aquae hemina ut aqua mul(a.Datur ex eadem ca& decodtum eius.

De harundine:»: papyro:& hebeno:& rhododedro:de rufe:& erythro:# cancbri:&’ fabina:&
fe!agine:& famulo:& gummi medicinis. CA. XI.

Arundinis genera. xxix.demonftrauimus:no aliter euidentiore illa natura qua comi
nuis iis uoluminibus tradamus.Si quidem harundinis radix contrita Si impolita fi*
licis ftirpem corpore extrahit.lte m harundine filicis radix.Ex quo plura genera Feci
mus.Illaqj in india fyriacj nafdtur odo^e unguentorum caufaiurinam mouetcu gra
mine:aut apii femine deccda.Qt & menflrua admotu Medetur ccuulfis duobus obolis pora:
iocineri:renibus:hydropi:tullietia fuffuuimagiTqj ru refina.Furfunbus ulcenbufqj mananbus
cuuino radix decocfla. Excipitur Si fuccus eius:fitqj elarerio fimilis. Efficaciflima autem in om>
ni harundine quae proxima radici.Efficacia 8i gemcula.Harundo cypria:quae donax uocaf cor
Uris cinere alopecias emendatltem putrefcentia ulcera Foliis eius ad extrahendos eius aculeos
atuntur, Efficacius Si cotra ignes factosicolledionefcj; oes. Vulgaris harundo extradoria uitn
habet: Si recens rufa:non in radice tantu.Multum.n.&: ipfam harundine ualere tradunt.Mede£

& luxatis:# Ipmae doionb^ radix in aceto illita. Eade recens trita & f uino pora uenere codtat.

Harundinurn lanugo illata auribus obtudit auditun^fognata res e in aegypto harudini Papy* • q . 4, y

rus praecipue ur ilitatis cum inaruerir:ad laxandas ficcandafq; fiftulas:# in rumelcedo ad introi

tum medicamentorum aperiendas.Charta quae fit ex ea cremaiyinter cauftica eft.Cinis eius ex

uino potus fomnum farit.lpfa ex aqua impolita callum fanat. Ne in argypto quide nalcitur he*

benusrut docuimus. Nec tradamus in medicina alienos orbes.Non omittef tamen propter mi

racuIunxScobem eius oculis unice mederi dicunt. Lignocj ad cote trito curo paffo caligine di*

fcurir.Exaqua uero & radice albugines oculorum.ltem tuflim pari modo dracuculi radias cu

adiecfo melle.Hebenum medici Si inter erodentia affatuum Rhododendros ne nomen qdem "y^

apud nos inuenit lannu:rhododaphnen uocant:aut neriu.Mi^» folia eius quadrupedia uenenu

efle. Homini uero cotra ferpentes pfidiu:ruta addita 8i e uino pota. Pecus etia 5 i caprae fi aqua

biberint: in qua folia ea maduerit: mori dicunturiNec rhus latinum nome habet:cum in ufura xC-

plunbus modis ueniat.Nam Si herba eft filueftrisrfoliis myrti:cauliculi% breuibus:quae uene*

na K tineas pellit:& frutex excoriarius appellatur:fubrutilus:cubitalis:aaffitudine digitali: hu*

ius aridis foliis ut malicorio coria perficiuntur.Medici at rhoicis utunf ad cotula. Item coelia*

cos:S£ ledis ulceraiaut q phagedenas uocat:trita cum meile Si illita cum aceto. Decoctam eofs

LIBER

inftillatur auribus puralentis.Fit 8i domachice decodis ramisrad eadetnjquse ex morfsrlcd cfl'
catior admixto alumine.IIliniturq; eade hydropico^: tumoribus.Rhus quae erythros appellaf;
frutex ed;# huius fruticis femen uim habet adringendi refrigerandiqj.Afpergif pro fale obfo.
niis.AIuos foluit:oefcjj carnes cu filphio fuauiores facit. Vlceribus medef manatibus cu meile.
Afperitati lingua percufiis:liuidis:defquamatis eodimodo. Capitis ulcera ad cicatricem celer,
rime perducit:# foemina^ abundantiam fidit cibo.Ery throdanus qua aliqui eruthodanu uo.
cantmos rubiamtqua tingutur lanae pellefqj perficiunt :in medicina urina ciet. Morbum regia
fanat ex aqua mulfa.Et lichenas ex aceto illira.Et ifchiadicos & paralyticosiita ut bibetes lauen
tur quottidie. Radix femencg trahat menfes.Aluu fidunt:# colediones difcutiunt.Contrafer.
pentes rami cu foliis imponunf .Folia & capillu tingunt.lnuenio apud quofda morbu regiu &
nari hoc frutice:etia fi adalligatus fpedetur tantu.Didat ab eo qui alyllon uocatur foliis tatura
# ramis minoribus.Quippe nomen accepit q» a cane emoribs rabiem fentire no patitur: potus
ex aceto adalligatufqj.Miruqj ed quod addiruninfania confpedo eo ofno frutice fanari, Tin.
gentibus # radicula ramos praeparatrquam druthion uocari diximus a graecis . medef morbo
regio ipfa decodta & ius potum:item pedoris uitiis.Vrina ciet:aluum foluit: 81 uuluas purgat.
Quamobrem aureu poculu medici uocant.Ea # ex meile proded magnifice ad tufiim. Ortho
pnoeae coclearis menfura.Curo polenta uero & aceto lepras tollir.Eade cum panace # capparis
radice calculos frangi t:pellitcp, Panos difeurit cu ferina hordeacea# uino decoda.Mifcetuifl
malagmatis 8i collyriis:clariratis ca. Ad demutamenta utilis inter pauca. Lieni quoqjaciocine,
ri.Eadem pota denarii unius pondere ex mulfa aqua:lufpiriofos fanat. Sic & pleureticos: &oes
lateris dolores. Apocyni femen exaquarfrutex ed:folio hedeiae:molliore tamen # minus logis
uiticulis:femie acuto:diuifo:lauginofo : graui odore.Canes & oes qdrupedes necat! cibo datu.
Ed 81 rofmarinu.Duo genera eius. Alteru derileralteru cui # caulis & femen refinaceum:quod
canchrys uocatur. Foliis odor thuris.Radix uulnera fanat uiridis impolita # fedis procidentia:
condylomata # haemorthoidas.Soccus & fruticis # radicis morbum regium:# ea quae tepui,
ganda funt.Oculorum acie exacuit.Seme ad uetera pedoris uitia datur potui. Et ad uuluascu
uel eruinea uino 8i pipere.Menfes adiuuat. Podagris illinitur cu cerinea ferina.Purgat & lentigines: &qti2
ex calfacienda funt:aut cum fodor quaeredus illitum.ltem conuulfis. Auget & lac in uinopotu,
item radix.lpfa herba ftrumis cum aceto illinitunad tufiim cum meile proded.Canchtysmul-
ta genera habet ut dixutms.5ed haecquae ex rore fupradido nafcitur:fi fricetur:refinofae(t.Ad
nerfatur uenetus & uenenatis:praerer anguibus:Sudorem mouetttormina difcutit. Laedis uber,
tatem facitlHerba fabina brathy appellata a graecis duoije genei^ ed. Altera tamaricae limilis 6
uf a multis lio ed:altera cupreflo.Qua ex re quida creticam cupreflum dixerunt : utilis in fuffitus p thure
afiumitur.In medicamecis uero duplicato podere eofde effedus habere quos cynnamu tradif.
Collediones minuit:# nomas copefcit.Illita ulcera purgat. Partus emortuos appofita extrahit
& fuffitu.lllinif igni fecro & carbuculis.Cu meile # uino pota regio morbo medef. Gallinacei
gnis pituitas fumo eius herbae fanari tradut.Sil’is herbae huic fabinae e felago appellata. Legiffi
ne fetro dextra manu g tunica: q finidra eruif uelut furarexadidauede ueftitopurecj lotis nu-
dis pedibus:lacro fado prius q legaf :pane uinoq? pferf in mappa noua.Hanc contra omne per
niciem habendam prodidere druidae gallorum: & contra omnia oculorum uitia fumum eius
prodefle.Iidem famoluro herbam nominauere nafcentem in humidis.Et hanc finidra manu k
gi a ieiunis contra morbos fuum boumque:nec refpicere legentemmec alibi q in canali depone
re tibicp conterere poturis.Gummi genera diximus. Ex iis maiores effedus melioris cuiufqj
K erunt.Dentibus inutiles funt.Sanguinem coagulanti ideo reficientibus fanguinem ptofunt:

item ambudis:arteriae uitiis.lnutilem urinam ciunt:amaritudines hebetant aftridis carterifq:
ex amygdala amara:ed fpiflandicg uiribus efficacior.Habet excalfadorias uires. Preponuntut
autem prunoru & ceraforum ac uitium.Siccant illitae 8L adringunt.Ex aceto uero infantium
lichenas fanant.Profunt # tufii ueteri:quattuor obolis in mixto potis. Creduntur & colorem
gratiore facere:ciborucp appetentiam:# calculofis prodefie cupaiflb potae. Oculorum 6L uuL>
nerum in utilitatibus maxime conueniunt ab fpina aegyptia.

De fpina arabica # fpina alba:# acantho:# acatia. CA. X1L

Pinae arabicae laudes in odorum loco diximus:# ipfa fpifiat: dringitque difiillaco.
nes omnes:# fanguinisexcreationes:menfiumque abundantiam :etiamnum radice
ualeuoi. Spinae albae femen contra fcorpiones auxilia tur. Corona ex ea inapofita ca.

VIGESIMVSQ_,VAR TVS

f8?

piris dolores rninaitfrlaic fimilis cft /pina iffarqnam graeci acanthion noeatr mfcoritosmefro
foliis aculeatis per extremitates:# araneola lanugine obdudhs.Qua colledla etiam ueftes qase.
dam bombicims ii miles fiunt in oriente.lpfa folia uel radices ad remedia opifthotom bibatur.
Eft#ac3cfefpma.Fitmaegyproalbamgra(j}arbore:itemuiridi:fedloge meliorefl prioribus.

Fit&ringailaria tenerrima 4>ino5ore arbore.Seme omnium lenricube fimilerminore ditanto
& grano QL fbliculo.Colligiturautumno ante colle&um nimio uafidm.Spiflarur fuccus es fbb-
culis aqua caeiefh perfufasrmox in pila tu(is:exprimitur organis:runc denfatur in /ole mortariis
in pafbllos. Fir 3C ex foliis minus efficax. Ad coria perficienda femine pro galla utuntur.Folio^t
foccus 8C gallatiacae a caris nigerrimus iraprobatunitem qui ualde ruffus. Purpurea aut leuco*
phea:5t quae facillime diluitur.Vis fumma ad fpiflanduro refrigerandumcg eft. Oculorum roe.
dicameritis ante alias uriles.Lauantur in eos ufus paftillirab aliis torrentur:ab aliis capilli tingu*
tur.Sanant ignem iacrum. VIcera quae lerpunt:# humida uitia corporis : colfe£bones:arriculos
contufbs:pemiones:prerygia. Abundantiam menfium feminis fiftuntiuuluamque & /edemjy*
cidentesritem oculosroris uitia & genitalium.

Deoulgari IpinarSi filneftris#de fyrifceptroii# de apendice fpina: 8i pyxachantho: Si paliuro:
aqutfolia:&r t3xo:&T rubis medicinae. CA. XIII.

V Igaris quoq? haec fpina:ex qua nens fullonis implentar:radicis ufus habetur. Per
hi fpanias quidem multi & inter odores:# ad unguenta utunturilla afpalatbum uo>

! cantes|E:fl fine dubio hoc nomine /pina filuritris in oriere(ut dtximusjcandida ma.
gnitudinearboris iufis.$ed & frutex humifionatqj fpinofus.1n mfyro & rhodioru
infulisrquana alii erififceptruro:a!ii adipfitheum fiue dipfacon fiue diaxylon uocant.Optimus q
minime ferulaceas:rubens:# in purpuram uergens detradfo corricemafritor pluribus loris:fed
non ubiqj odoratus. Quam uiro haberet cslefti arquu in eum innixoidiximus. Sanat tetra oris
ulcera:# ozenasrgenital ia exulcerataiautcarbunculanriaiitem rhagadiaiinflationes potu.Difcu
tit Si ftrangurias cortex.Sanguinem reddentibus medetur decorum eius. Aluum fiftir cortex.

Similia praeftare quocg filueftrem putant.Spina eft appendix appella tatquoniara baces puniceo - • %y, % .

colore in ea appendices uocantur. Hae cruds per /e & arids in uino decodbe altmmritannac

tormina compe fcuntSPyxatanthi baccs contra ferpentium i&us bibuntur :profunt purgationi

feminarum:coeIiacis:dy(entericis:acchokririsIn uino pots afuumjiftunt. Radix decoda SL

illita extrahit infixa corpori. V tihffima eff & luxar isriumoribufq;. Paliurus quoque fpinae genus

eft.Semen eius afri zuram uocant:contra fcorpiones efficarifiimum.ite calculofis <# tuffi.Folia F ferpentes

aftndoriam uim habent.Radix dilcuritpanos:colle<fh'ones: oomicastunnas trahit pota.Deco^

dum eius potu in uino aluum fiftir.Serpentibus aduerfirur: radix prsripue datur in uino. Alio

quin folia contufa addito file articulorum morbis iroponunr. Aquifolia arbor in domo:aot • f*

uilia fica ueneflcta arcet.FIore eius aquam glaciari pythagotas tradit. Itemc^ baculum ex ea fal - /

dum in quoduis animal emiflum etiam fi citra ceciderit defechi mittentisripfum per frierecu

bitu propius adlabi: tam prscipuam naturam ineffe arbori. Taxi arboris fumus mures necat. <*>»•,. .

Nec rubos ad maleficia tantum genuit natura:ideoque ex eis mora uel hominibus cibos dedit.

Vim habent ficcandi:afhringendi.Gmgiuis:tonfilIisgenitalibus accomodatiffimi. Aduerfintur

ferpentium lceSerati£Timis:hemorrbc«di # praefteri flos aut roora.Scorpionum uulnera fine coi

ledionum fericulo inungunt. Vrinam ciunt.Caules eorum tenduntur tenerbexprirnirurqj fac

cus:mox foie cogitur in craffitudinem mellis lingulari remedio contra mala oris oculoramqj:

fingumem excreantes:anginas:uuIaasrfedes:caeIiacos:potus aut illitus. Oris quidem uitiisetia

folia commanducata profant:# ulceribus manantibusraut auibulcunque in capite illinuntur:

cardiaris:uel (ic per fe imponantur a mamma finiftra.ltem flomachi doloribus: oculifque proci

denti bus.Inftil I a t u r fuccus eorum 3i aonbus.Sanat condylomata cum rofaceo eaerato. Calculo }

rumueex uino deco<3um uel praelentaneum remedium eft.ltem per fe in cibo fumpti cymae ^

modoraut decofti in uino auftero labantes dentes firmant. Aluum fidunt 8d profluuia fingui.

msrd^Ientericis profunt. Siccantur in umbra ut rinis crematorum uuam reprimat. Folia quo /

<5 arefada 3C contufa iumentotum ulceribus utilia traduntur.Mora quae in iis nafcuntur uel ef
ficaciorem ftomachicem praebuere q fatiua morus.Eademque compofitione uel cum hypori/
fthide tantum 3C mellebibuntur in cholera:^ a cardiacis:# contra araneos. Inter medicamen*
ta:quae flyprica uocantinihil efficariusrubi mora ferentis radice decodta in uino ad tertias par
tes:ut colluamur eo oils ulcera & fedis foueantur. Tanta® uis eft:ut fpongiae ipfa: lapidefcant V

8J ^

LIBER.

Alterumgenus rubi eft in quo rofa nafcitur.Gignit pilulam caftaneae fimilem: pradpuo ren»/
dio calculofis. Alia eft cynorhoda: quam proximo dicemus uolumine.

De cynofbato:# ideo rubo:# rhamno:& lycio:# farcocolla:# oporice medicina:. C. XIIII.

F Ynofbaton:quam alii cynofpafton:aIii neurolpafton uocat:folium habet ueftigioho

i/jKtfSij mjnls firmie.Fert # uuam nigram:in cuius acio neruum habet:unde neruufpafTusdi
citur. Alia eft cappari fimilis:quam medici cynof baton appellauerunt.Huius thyrfus
ad remedia /plenis# inflationes conditus ex aceto mandirur.Neruus eius cum ma.
ftice chia comanducatus os purgarfKuborum rofa alopecias curo axungia emendat.Mora capil
Ium tingunt cum orophacino oleo.Flos mori per mefles colligitur. Candidus pleureticis praeci
puus ex uino potus:item coeliacis.Radix ad tertias decoda-.aluum fiftit # fanguinem:itemden
tes collutos decodo. Eodem fucco fouentur ledis atqj genitaliu ulcera. Cinis e radice deprimit
uuam.ldaeus rubus appellatas eft:qm in ida non alias nafcitur.Eft autem tenerior ac minor ra/
rioribus calamis innocentioribufqj:fub arborum umbra nalcens.Huius flos cum meile epipho
ris illinitur & ignibus facris.Stomachicifq; ex aqua bibedus datur.Caetera eade prseftatqjfupra
dida.Inter genera ruborum rhanos appellatur a graecis candidior # fruticofior.Is floret ramos
fpargens redis aculeis non ut caeteri aduncis: foliis maioribus. Alteru genus eius filueftre nigri,
us # quadantenus rubens.Fert ueluti folliculos.Huius radice decoda in aquaffit medicamen,
ium:quod uocatur Iycium.5emen fecundas trahit.Alterq5 ille candidior aftringit magis:refrige
ratxolledionibus & uulneribus accomadatior.Folia uero utriufq; & cruda # decoda illinun,
tur cum oleo. Lycium praeftantius e ipina fieri tradunt:quam & pyxacantho chironiam uocat:
quales in indicis arboribus diximus: quoniam longe praeftatiffimum exiftimatur indicum.Co,
quuntur in aqua tuli rami:radicefq$ furama: amaritudinis aereo uafe fere per triduum. Iterucg
exempto ligno donec mellis craffitudo fiat, Adulteratur amaris fuccistetia amurca acfellebu.
bulo.Spuma eius ac flos quidem oculorum medicamentis additur.Reliquo fucco fadem pur,
gat:& pforas lanat:erofos angulos oculo^:uetere% fludiones:aures purulentas: ronfillas: gingi
uel uulneri uasrtullim: fanguinis excreationes:fabse roagnitudie deuoratum. Aut fi ex ulceribus fluatullitu
bus rhagadas:genitalium ulcera: Attritus:ulcera recentia:# ferpentia:ac putrefcentia.In naribus da-

uos:fuppurationes. Bibitur # a mulieribus in lade contra profluuia.indici differentiaglebisex
trinfecus nigris intus ruffisxum fregerisxito nigrefcentibus. Aftringit uehementer cum amari/
tudine. Ad eade omnia utilis e:fed praecipue ad genitaliajSut qui 8i farcocollam # fpinae lachiy
mam putent pollini turis fimilem cum quadam acrimonia dulcem.Cum uino rufa fiftit Audio
nes.lilinitur infantibus.Maxima uetuftare & hatcjnaxie nigrcelcit.Melior quo candidior. Vnu
etiamnum arborum medicinis debetur nobile medicamenrum:quod oporicem uocant.Fitad
dyfentericos ftomachicg uitia in congio mufti albi lento uapore decodis malis cotoneisquint^
cum fuis leminibus:punicis totidem:forborum fextario # pari menfura eius:quod rhos fyriaco
uocantxroci femuncia. Coquitur ufcj ad crafiitudinem mellis. His fubnedernus ea qua: gratci
comunicatione nominum in ambiguo fecere an ne arborum eflent.

De camaedrye:# caraaedaphne:# chamaelea:# chamaelyce;# chamaecifloi# chama:!euce:8!
chamaecyperifTo:# ampeloprafo:# ftachye:# clinopodigt# centunculo:# clematide aegypna
medianae. CA. XV.

Hamaedrys herba eft:quaelatinetrifago dicitur: Aliqui eam chamaedropeialiitheu.
Cria appellauer. Folia habet magnitudie metaexolor # diuifura quercus. Alii fenata:
# ab ea ferra inueta efle dixereiflore pene purpureo.Carpitur pgnans fucco in petro
fis.aduerfus ferpentium uenena potu illituq; efficaciflima.Item ftomacho:tufii uetu,
ftac:pituitae in gula cohaerefcenti:ruptis:conuulfis:lateris doloribus. Lyenem confumit.Vrinam
&menfesdt.Ob id incipientibus hydropicis efficax: manuali bus fcopiseius in tribus heminis
aquae decodis u% ad tertias. Faciunt & ex ea paftillos terentes eam ex aqua ad fupradida, Sa¬
nat # uomicas & uetera ulcera:uel iordida cum melle.Fit # uinum ex ea pedoris uitiis folioj:
fuccus cum oleo caliginem oculorum difcutit.Ad (plenem ex aceto fumitur. Excalfacit petum
dione.Chamae daphne unico ramulo eft cubitali fere:foh'o tenui lauri fimilirudine. Semen ru¬
bens admixtum foliis illinitur capitisdoloribus recens. Ardores refrigerat. Ad tormina cuui.
no bibitur.Menfes fuccus eius & urinam dt potu:partufcg difficiles in lana appofiruSiCharaat/
lea fimilitudinem foliorum olex habet.Sunt autem ei amara odorata:in petrofis nafcens palmi
altitudinem non excedens. Aluum purgat, Detrahit pituitam bilemgy foliis in duabus partibus

VIGESIMVSQ^VAR TVS » g 6

ablinthii deeo£tis:fuccocg eo cum meile poto.Foliis impofitis & ufeera purgantur. Aiunt fi quis
ante folis orrum eam capiat:dicatq$ ad albugines oculorum fe capere:adalligaia dricuti id uni-
umtQuoquo modo collectam iumentorum pecorumq? oculis falutarem effeXhamalyce len¬
tis fbha habet nihil fe attoIlemia:in aridis petrofi ftj na (cens. Claritati oculorum:# contra fuffu
fiones utiIifTima:S^ cicatrices:caligines:nubeculas in uino coda: inunda. Vuluae doloipfedat
appofita in linteolo.ToIlit 8i uerrucas omnium generum iiIita.Prodefl: # orrhopnoicisChamae Ig

ciffos ipicata eft tritici modo ramulis quinis fere foholarcum floret exiffimari poteft alta uiola
radice tenui, Cuius bibunt ifchiatici folia tribus obolistin uini cyathis duobus fepte diebus ad¬
modum amara potione. Chamseleucem apud nos farranum:fiue farfugium uccant.Naicitur fe
cusfluuios: folio populi :fed ampliore. Radix, eius imponirur carbonibus cuprefli: atqj is nidor
per infundibulum imbibitur in uetere tuffi.Chamaepeuce laricisfoliis firoilis:lumborum:& ipi , £
nae doloribus propi tia eftXZhamsecyparifTos Herba ex uino pota contra uenena ferpentium om
nium feorpionuniqt pollet.Aropeloprafon in uinetis nafcitur:fo!iis porrirrudu grauis. Contra
ferpentium ictus efficax. Vrinam & menfes citrerupriones fanguinisper genitale inhibet potum T7" -
impofitumqj. Datur a partu mulieribus:# contra canis morfumpa quoque quae ftachys uo- ,

catunporri firnilitudinem habet odoris iucundi:coIorifque in Juteum inclinati. Pellit meftrua. 1’marrbbii
■fclin opo dio n : quo d alii cleonicon:alii zopyron:alii ocimoides appellant:ferpiIlo fimilero:furcu
lofam palmi altitudine. Na icitur in petrofis:orbiculato foliorum ambitu: fpeciem ledipedum p u£] florum
bens.Bibitur ad conuulia rupta ftrangurias:ferpentium idasdtem decodae fuccus.Nunc fubte
xemus herbas mirabiles quidem:fed minus clarasinobilibus infequentia uolumina di!atis.ltali_
centunculum uocant roftratis foliis ad hmilitudinem capitis penularum lacenrem in aruis:grae ,
ci autem clematidem. Eft eius egregius effedus ad fiftendam aluum in uino auftero.ldem lan-
guinem itftit tritus cum oxynieilite:aut aquae calidae cyathis quinque denarii unius podere.Sic
#ad fecundas mulierum efficax.Sed graeci demandas # alias habent:unam quam aliqui echi-
ten uocant:alii laginem nonnulli tenuem feamoneam:# pedales foliofosmon difiimiles fcamo-
neae ramos habet:nifi g> nigriora roinoraque funt folia.lnuenif in uineis arui fque. E fl ur ut olus
cum oleo & fale. Aluum cit.Eadem a dyfenteriris cum lini femine in uino auftero forbetur.Fo-
lia epiphoris imponuntur cum polenta: fuppofito udo Iinteolo.Strumas impofitaad fuppuratio
nem perducunttdeinde axungia adieda percurant;item hemorrhoidis cum oleo uiridi.Pthifi-
cosiuuant cum meile. Ladtis quoque ubertatem faciunt in cibis fumpta.Et infantibus illita ca¬
pillum alunt.Ex aceto dentium dolores fedantiuenerem ftimulant.Eft & alia clematis aegyptia
cognomle:quae ab aliis daphnoides:ab aliis polygonoides uocatur folio lauri longa tenuifque:
aduerfus fer pentes ac priuatim afpides ex aceto pota efficax. Aegyptus hanc maxime gignit.

De aroiSd dracunculo:^ dracoticqgt eri;# millefolio:# herba eiufdem nominisjj# pfeudou-
nio:# rnyrrhi:# onobryce medicinae. CA. XVF.

St # aronide qua inter bulbos diximus magnae cum dracuntio liris. Quidam enim '2?'*- voi
P efle dixerunt eandem.GJaucias fatu difcreumdracuntium filueftrem arum pronun- -

p dando - A liqui radicem aron appellauerunt:caulem uero dracuntium:in totum aliu. > ■**r***r*f

Si modo hic effiqui uocaturapud nos dracunculus.Nanque aros radicem nigram i
latitudinem rotundam habet: multo quoque maiorem:# qua manus impleatur. Dracunculus
fubrunlam Sd draconis conuoluti modo:unde ei # nomen. Quin # ipfi graeci imrnenfam po-
fuere difierentiam.Semen dracunculi feruens mordaxque tradendo:tantumque inefle ei uirus
ot olfadum grauidis abortum inferat. Aron miris laudibus extulere:primumin cibis faemma-
tum praeferentesrquoniam mas dulcior eflet:# in coquendo lerionpedorique oitia purgaret.

Aridum iYnpoStione infperfum aut eligmatemrinajn # menfes cieret.Sic # in oxymelite potu
ftomacho interraneis exulceratis ex Iade ouillo bibendum. Ad tuflim in cinere codum ex oleo
dedere.AIiicoxerein la<de:ut decodum biberetur.Epiphoris elixum impofuereritem fuggilla-
tis:tonfillis.Ex oleo heroorrhoidu uitio infudere dentigines ex meile illinentes.Laudauit Cleo-
phantus 8d pro antidoto contra uenena:pleureticis:per:prrurnoniris quoque # tuflientibus.Se
men intritura cum oleo aut rofaceo infundens aurium dolori Dieucles.Cleophantus luffienti-
bus aut fufptriofis 5d orthopnoias & purulenta excreantibus farina permixtum inpanecodo
dedit. D odotus phthificis e meile eligmate & pulmonis uitiisrofTibus etia fradis impofuit.Par-
tus omnium animalium extrahit naturae rircumlitum.Succus radicis cum meJle attico:oculo
rum caligines:ac ftomachi uitia difcutit:tuffim decod i ius cum meile. Vicera omnium genere

# ii

LIBER.

Coe phagedenae fint: fide eareinomataifiue ferpant:fiue polypi in naribus: fuccus mire famt.Fo,
lia ambuftis profuntex uino 8i oleo coda.Aluum inaniunt exfale & aceto furapta. Etiam luxa,
tis coda cum meile profunt.Item articulis podagricis cum falerecenria uel ficca. Hippocrates
utraHibet ad collediones cum meile impofuit.ad menfes trahendos feminis uel radicis drach/
maeduae in uini cyathis duobus fufficiunt. .Eadem potio fi a partu non purgantur:& fecun-
das trahit.Hippocrates Eradicem ipfam appofuit.Dicunt Si inpeftilentia falutaremeiTeind,
bis. Ebrietatem difcutit.Serpentes nidore cum crematur priuatimqj afpides fugat:aut inebriat:
t ut laureo ita ut torpentes inueniantur. Perundtos quoq? aro laureo oleo fugiunt.Ideo Si contra iftus da¬
ri potu in uino nigro parant utile.ln foliis ari cafeus optime feruari traditur. Dracunculos que
dixi:hordeo maturefeente effoditur luna creicente.Omnino habentem ferpentes fugiunt, Ideo
percufiis prodeffe in potu aiunt maioremiut 8i menfes;.fi ferto non attingator:fiftat.Succus eius
Si aurium dolori prodeft.Id autem quod graeci dracontion uocant triplici effigie mihi demon
ftratum efbfbliis be.tae:non fine thyrfo: flore purpureo.Hoc eft fimile aro. Alii radice longa uelu
ti fignata articulofaq; monftrauere tribus omnino cauliculis.Foha eius ex aceto decoqui com-
tra ferpentium idus iubentes.Tertia demonftratio fui t folio maiore q cornustradice harundi-
neaitotidem ut affirmabant geniculata nodis:quot haberet annosrtotidemq; effe folia.Hieaex
uino uel aqua contra ferpentes dabant*. Eft 8i aris quae in eadem aegypto nafcitur fimilisaro:
uel grani minor tantunrminoribufqp fbliis:8i uticg radiceiqugc tamen oliuae grandis magnitudine ipler.

Alba geminum caulenraltera unum tantum emittens.Mederur utraq; ulceribus manatibus:ite
combuftis ac fiftulis.CoilyrioJm mixta :8i nomas fiftunt:decodarum i aqua 8t poftea tritarum
rofaceo addito.Sed unum miraculum igens:cotado genitali cuiufq? feminini fexusianimal sn
perniciem agiMyriophyllon:quod noftri millefolium uocant caulis eft tener.Simihs feniculo
plurimis foIiis:unde Si nomen accepit.Naicitur in paluftribus:roagnifici ufus ad uulnera. Cum
aceto bibitur ad difficultates urinae & ueficae;& fufpma:praccipitatifque exalto. Efficacifliroa
eadem ad detium dolores.Etbturia hoc nomine appellat herbam in pratis tenuemra lateribus

capillamenti modo foIiofam:eximii ufus ad uulneraiboum neruos abfciftbs uomere folidariea:
rurfufque iungi addita axungia affirmans. Pfeudobunion napi folia habet: fruticans palmialri-
tndine.Laudatiflima in creta.Contra tormina atque ftranguriam: laterum prascordiorumque
dolores bibutur rami eius quini feniue.Myrrhis quam alii fmyrrhisam alii myrrham uocantli
millima eft cicutae. Caule foliifque 8i flore minor tantum & exilior:cibo non mfuauis.Cit men,
ftrua 8i partus cum uino. Aiunt quoque eandem potam inpeftilentia falutaremeffe. Subue-
nit Si phthlicis in fotbitione. Auidit3tem cibi facit.PhaIagiorum morfus reftringu. VIcera quo¬
que in facie aut capite fuccus eius in aqua triduo macerata fanat.QnobrychisJoiia habet lentis
longiora paulo florem rubentero:radtcero exiguam 8i gracilem. Nafcitur drea fontes.Siccara in
farina: modum 5i infparfa uino albo ftrangunas finit. Aluujn fiftit. Succus eius perun&iscum
oleo fudores mouet.

De coriacefia:8i callicfa:8i menaide:8i aliis.xxiii.8i medicinis ea^:quas quida magicas effe di/
cunt:8i de confidia:Si de aproxi:Sirecidiuis morbose. CA, XVII.

i ■ N promitto herbaru mirabilium occurrit aliqua dicere 81 de magids.Quae enim mi

{Sj rabiliores funtfPrimi eas in noftro orbe celebrauere Pythagoras atque Democritus
»5i confedati magos. Cor iacefiam Si callidam Pythagoras qua aquam glaciari tradit.Si
quarum metione apud alios non reperio:nec apud eum alia de his.Ide tnenajde ap/
pellat 8i nomine alio corinthadercuius decodo in aqua fucco protinus fanari idus ferpentium
fi foueantur:d;cit.Eundemque efiufum in herba qui e ueftigio corigerint:aut forte refperfi fue.
rint infanabili laeto perireimonftrifica prorfus natura ueneni prmterqua contra uenena.Abeo/
de pythagora aproxis appellatur herba:cuius radix e longinquo concipiat ignes ut naphta:deq
in terrae miraculis diximus.Ide tradit: Si qui morbi humano corpori acciderint florete aproxi:
quamuis fanatos admonitione eorum fentir? quotiens florere eam contigerit Si frumetu:& ri/
cuta:& uiolam fimilem conditionem habere.Nec me fallit hoc uolume e iusa quibufdaGeem»
poro medico afcribi.Pythagorae uero effe pertinax fama antiquitafque uendicant. Etidipfum
audoritate uolurainibufaffernfi quis alius curae fua: opus illo uiro dignu miudicauerir.Quod
, fecifle fcimus Cleemporunaicum Si alia fuo ex nomine ederet:quis credetfDemocriti certe chi/
rocineta effe conftat. At in iis ille poft pythagoram magorum ftudiofiffimus quanto portento
fiora tiadttf Aglaophotin herbam: qua: adrairatioe hominum propter eximium colorem acct

pmvjfafc

VIGESIMV5QJVAR T VS i $ 7

perit nomen: fn marmoribus arabiae nafceteperfico Jatere:Qua de caafa # marmaritiden uoca
ri.Magos uriqj ea ut i: cum uelint deos euocare|Achememdon colore eftele&ri fine folio nafces
in taradafhlis Indiae: cuius radix in paftillos digefta in dieqj pota in uino noxii per cruciatus no
de confiteantur omnia per uarias numinum imaginationes. Eandem hippophoruadem appeL
lar: quoniam equae praecipue caueant eam.Theombrorion.xxx.fcoenis a Choafpe nafci pauonis
piduris fimiie odore eximio:Hanc aute aregibus perfaruna bibi contra omnia corporum ineo*
rnodarinilabilitatemq? mentis, tandem denique femniona potentiae maieftate appellari. Aliam
deinde Adamantidem armeniae cappadocixq; alunam.Hac admota leones refupinan cum hia¬
tu laxo.Nominis caufam effe cp conseri nequeat0riamdem in arianis gigni igneam colore. Coi
ligicum Ibi in leone fit.Huius tadiu peruncta oleo ligna accendi|therionarca in cappadocia S C
royfia nafcete:omnes feras torpefeerernec nifi hyenae urinae afperfu recreari|Ethiopida in meroe
nafci.Ob id # meroidem appellari: folio laducaihydropias utiliffimame raulfo potam, Ophiu
fara in elephantine eiufdem aethiopiae liuidamidifficilemcj afpedtuiqua pota:terrorem minafqj
ierpenrium obuerfaririta ut mortem fibieo metu confrifcant:ob id cogi facrilegos illam bibere.

Aduerfari autem ei palmeum uinutr^ThalafTeglen circa indum amnem inueniriiquae ob id no¬
mine alio potamautis appellatur. Had pota lymphari homines obuerfantibus miraculis^Thean-
gelida in libano iyriaeididtaeo cretae naontibus # babylone:# fufis perfidis nafd:qua pota magi
diuinent.Gelotophyllida in badtris # circa boryftenem. Haec fi bibatur cum myrrha # uino:
uarias obuerfari fpecies: ridendique finem non fierimi potis nucleis pineae nucis cum pipere Si
meile in uino palmeoiSyfutieterida a conuidu in perfide nominariiquoniam hilarentur illa:ea
dem protomedia:quaprimaturo apud reges optineant.Cafigneten : quoniam fecum ipfa nafca-
tur.neccum ullis aliis herbi%Eande Dionyfionymphademrquoniam uino mire conueniat^He
hathen uocant in themifcyra regione # dliciae montibus maritirnis:fblio myrti. Hac cum adi.
pe leonino deco«3:a addito croco # palmeo uino perungi magos:# perfarum reges:ut fiat cor¬
pus a fpedfu iucundum.Ideo eandem heliocallidem nominar^Hermefias ab eodem uocarurad
liberos generandos pulchros bonofqj.Non herba:fed compofitio e nucleis pineae nucis tritis cu
meile myrrha croco uino palmeorpoftea admixto theombrotio # lade bibere generaturos iu.
bet:& a conceptu puerperas partum nutrientes ita fieri excellentes animo 8i formaiatq; bonos.

Harumcg otnniummagica quoq; uocabula ponit,Adiecit his Apollodorus affe&ator eius her¬
bam e(cbynomenem:quoniam appropinquante manu folia cotraheret. Aliam crocidem:cuius
tactu phalangia morerentur. Crateias oenotheridem : cuius afperfu e uino feritas omnium ani¬
malium mitigaretur. Anacampferotem celeber arte grammatica paulo ante:cuius omnino radu
redirent amores uel cum odio depofiri.Et abude fit hadenus attigifle infigma magorum in iis
herbisialio de his aptiore didlurus loco.

De eriphia:# lanaria:# ffratiote medicinae. ^ CA. XV11I.

Riphiam multi prodidere.Scarabeum haec in habena habet furfumdeorfumqj decur uel in aue-
retem cum fono haedi:unde# nomen accepit.Hac ad uocem nihil praeftantius efle na
rradunt.Herba lanaria ouibus ieiunis datadadis abundantiam farit. Aeq? nota Iado

_ ris oulgo eft plena Iadhs:quod deguftaturo uomitiones conatae. Eandem hancaliq

efle dicunt:# alii fimilem illirquam militarem uocant:quoniam uulnus ferro fadum nullu no
intra dies quinqj fanat ex oleo impoti t^Celebratur aure & a graecis ftratiotes. Eft ea in segypto
tantum:# inundatioe nili riafcitur aizob fimilis:ni maiora haberet foIia.Refrigerat mire:# uub
nera fanat ex aceto illita: item ignes (aeros ac fuppurationes.Sanguinem quoqj qqi defluit a reni
buspora cuna thure mafculo mirificefiftic.

De herba quae nafcirur in capite ftatuae;# de herba de fluminibus: # herba lingua:# cribro:

81 fimetis:# rhodora:# impia:# ueneris pe<3:ine:&nodia;# philanthropo? # canaria lappa;.#
tordyle:# de gramine:# daedylo:# foenograeco medicinae. CA. XIX.

DErba in capite ftatuae nata colledacp alicuius in ueftis panno:# alligata in lino rufio ;
capitis dolorem confeftim fedare tradituaHerba quaecuque e riuis aut fluminibus
ante fblis ortum colle&arira ut nemo colligentem uideat:cotra tertianas adalligata
leuo brachiorita ut aeger quid fit illud ignoret:tertianas arcere traditur,; Lingua her-

ba nafeitur circa fontes.Radix eius combufta # trita cum adipe foisudiiqunt ut nigra fit # fle
rilis:aIopecias emendat unguentium ih fole. Cribro in limite abiedo:herbae intus extantes de-
cerptaeradalliga tae que grauidis.-partus acoelerant.Herba quae gignitur fupra fimeta ruris:cotra

# ili

■ CltwVpc*

LIBER.

anginas efficaciffime pollet ex aqua pota.Herba iuxta quam canes urina fundunt euulfa ne fer*
to attingatur: luxatis celerrime medetur. Rumbotinuro arborem demonftrauimus inter atbu.
fta. Iuxta hanc uiduam uite nafcitur herba: quam galli rhodoram uocant : caulem habet uirga
fi cui nes modo geniculatam folia urtice in medio exalbidareadetn procedente tempore tota ru
bentia: florem argenteum: praecipua contra tumores feruorefqj 81 collediones. Cum axungia
uero ueteri tufa:ita ut ferro non attingatur:qui perunSEus eft:fi defpuat ad fuam dexteram ter:
efficacius remedium efle aiunt: fi tres quoque trium nationum homines perungant dextrorfus.

£ Herba ipia uacacur icana: roris m3rini afpedtu thyrfi modo ueftita atcg capitata.Indealii ramu
Ii afiurgunt fua capitella gerentes:ob id impiam appellauere:quonia liberi fuper parentem excef
lant. Alii potius ita appellatam: nullum animal eam attingauexiftimauere.Hatc inter duos Ia*
pides trita feruet : prscipuo aduerfus anginas fucco ladfe 8C uino admixto : mirumqs traditur:
nuq ab eo mo rbo tentari qui guftauerint.Itaq; 8i fuibus dari: quaeqj medicametu id noluerint
haurire :eo morbo interire. Sunt qui 8C in auium nidis inferi aliquid ex ea putent : atqj ita non
ftrangulari pullos auidius deuorantes. Veneris pedfinem appellant a fimilitudine pedhnura.Ctj
ius radix cum malua tufa omnia corpori infixa extrahit. Verernofe curat : quae exedti uocatut.
Nodi a herba coriariorum officinis nora:ea mularis dicif aliiTq; nolbus.Bfficaciflimam aduer*
fus Icorpiones efle potam in uino aut pofca reperio^Philahthtopon herbam grsci appellant hir
futam:quonia m ueftibus adhaere Icar. Ex hac corona impolita capitis dolores fedantur.Naquac
canaria appellatur lappa cum platagirie 81 millefolio trita ex uino carcinomata fanat: ternis die
bus foluta. Medetur 8L fuibus haec effofTa fine ferro : 8i addita in colluuie poturis uel ex lacie 8
uino.Quidam adiiciunt & fodientem dicere oportereiharc eft herba argemomquam Minerua
oel leme fi* reppent fuibus iis remedium:qui de illa guftauerintfT ordylen alii femenifilis efle dixerunt. Alii
ps herbam per fe:quam 8i (yreon uocauerunt.Neque aliud de ea proditu inuenio q in montibus

nalci.Combuft a potu ciere men(es:& pedtoris excreationes.Efficatior etianu radice: fucco eius:
ternis obolis haufto renes fanari. Addi radicem eius & in melagmata.Grame ipfum eft inter her
bas uulgatiffimum:genicu!atis ferpit internodiis:crebroque ab iis 8t ex cacumine nouas radices
ipargit.Folia eius in reliquo orbe in exilitatem faftigantur.In parnafo tantum hederacea fpecie
denfius q ufq fruticante:flore odoraro candidoque.lumentis herba non alia gratior flue uiridis
fiue in faeno ficcata. Tunditur alperfa aqua.Succum quoque eius in parnafo excipi traduntpro
pter ubertatem. Dulcis enim hic eft .In uicem eius \ reliqua parte terraj* fuccedit deco&ura ad
uulnera conglutinanda: quod 8i ipfa herba tufa praeftat. Tuerurque& ab inflammationibus
placat.Decodlo adiicirur umum ac mel:ab aliquibus 81 thuris 8C piperis myrrhaeque tertiae por
tiones.Rurfulque coquitur in aereo uafe ad dentium dolores 8C epiphoras. Radix decofla in ui
no torminibus medetur & urinae difficultatibus. Vlceribus ueficae. Calculos fragit.Semenuehe
mentius urinam lpellit.Aluuuomitioneiquefiftit.Priuatim aut draconu morfi bus auxiliatur.
Sunt qui genicula.ix.uel unius uel e duabus tribufue herbis ad hunc articulorum numejduol*
ui lana fuccida nigra iubeant:ad remedia fttumae panorumue.Ieiunutn debere efle qui colligat.
Ita ire in domu abfentis cui medeatur:fuperuenientique ter dicere leiuno ieiunuro medicamen
tu dare.Atque itaad3lligare:triduoqueid face re. Quod e graminu genere fepte internodia ha
bet:efficaci flime capiti contra dolores adalligatur. Quidam propter ueficae cruciatus decodtu
ex uino grame ad dimidias e balneis bibi iubent.Sunt qui 81 aculeatum gramen uocant triti ge*
ne^»:cum in cacumine aculei funt plurimii quini: darfty lon uocant:hos conuolutos natibus in*

. _ ferunt:extrahuntque fanguinis ciendi gratiaftltero quod eft aizoo fimile ad paronychia & pte

rygta unguium:& cum caro unguibus excreuetit uruntur cum axungia, Ideo dadfylon appella*
tes quia digitis medeatur.Tertiu genus da&yli fed tenuis nalcitur in parietinisaut tegulis.Hu*
ic cauftica uis eft.Siftit ulcera quae ferpunt.Gramen capiti circundatum fanguinis e naribus flu*
Diones fiftit* Camelos aut necare traditur in babylonis regioe id quod iuxta uias nafcitur/Nec
foenograeco minor auftoritas:quod telm uocant:alii carpos: Aliqui buceras:alii aegoceras: quo*
iiiam corniculis femeeft fimilemos filicianrqd' quo fereref: fuo loco diximus. Vis eius ficcare:
mollire: diftoIuere.Succus decorfti foermarum pluribus malis fubuertiufiue duricia fiiieturaon
fiue contra&io fit uulux:fouetur:infidut:infufuro quoque prodeft.Furfures in facie extenuat.
Spleni addito nitro decodtum & impolitum medetur: item ex aceto.Sic iocieri deco&um.Dio*
cies difficile parientibus femen eius dedit acetabuli menfura tritum in noue cyathis faepead tet
ctas paites bibere; ut qui biberint in calida lauatentur. Et \ balneo fudantibus dimidium ex iu

VIGESIMVSQJVINTVS i88

li&oiferam dedit: imox a Balneo reliquam pro fummo auxilio. Farinam fcenograed cum hor*
deo aut lini femine decoram aqua mulfa contra uuluae cruciatus fubieritltecg impofuitimo
uentri. Lepras lenrigines:falphuris pari portione mixta farina curauit nitro ante praeparata cute
faepius die illinens:perungicg pfacdpiens.Theodorus foenogrseco mifcuit quartam parte purga
ti nafturtii acerrimo aceto ad lepras.Damion foenograeci femen acetabuli dimidia menfura cu
fepaeST aquae nouem cyathis ad menies ciendos dedit potu. Nec dubitatur quin deco&u eius
uriliffimum Fit uuluis:interanei%exulcetatis:ficuti iemen articulis atq? praecordiis. Siuerocu
roalua decoqcrpoftea addito mullo potus an extera uuluis iteraeifq} laudaf:Quippe cu uapor
quocpdecodli plurimum profit.Alarumq; etiam grauaeolentiam decodum foenograeci femen
emendat. Farina prurigines capitis furfurefqp cura uino & nitro celeriter tollit.In hydroroelite
autem decocta addita axugia:genitalibus naedetunitem pano parotidi:podagrae:chitagrae:arti
culistcarnibufcg quae recedant ab offibus. Aceto uero lubada luxaris. Illinitur & lyeni decoda i
aceto 8i meile tantum.Cardnomata fubada ex uino purgat.Mox addito meile perlanat.Sumif
& forbitio e farina ad pedtus exulceratum longamque tuflim.Diu decoquitur: donec amaritu¬
do definat.Poftea mei additur. Nunc ipla claritas herbarum dicetur.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER. XXV.

PROOEM1VM.

Natura herbarum iponte nalcentium. CA. I;

Pia q nuc dicetf herba^f claritasrmedicinae tm gra gignete eas tel*
lure:! admiratione curse prifco^ diligentiaeqjaium agit. Nihil er • - -

go Itetatu iexptuqj illis fuit.Nihil defde c ccultatu qdnpdefle po
fteris uellet.At nos eleborata iis ablcondere atque fupprimere cu
pimus:& fraudare uita etiam alienis bonis.lta certe recondunt:q
pauca aliqua noueretinuidentes aliis:& neminem docere in audo
ritatem Icientiae eft. Tatum ab excogitandis nouis:ac adiuuanda
uita mores ab(unt.Summumque opus ingeniorum diu in hoc fu
it:ut intra unumqueque rede fada ueterum perirent. At hercule
lingula quofdam inuera deorum numero addidere: omniumque
uitam clariore fecere cognominibus herbarum tam benigne gra*

_ tiam memoria referente.No seque haeic cura eorum mira efiet in

ii's:q fatu blandiunf :aut cibo inuirant:led calroina quoque montium inuia 81 fol-tudines abdi
tas omnifque terrae fibras ferutati iuenere:quid quxqae radjx polleret: ad quos ufus herbarum
folia pertinerentreriam quadrupedum pabulo intada ad falutis ufus uertentes.

Qui latine ufus herbarum fcrifperint;& quando ad romanos noticia earum peruenerit:& qui
primi grseco^» de his coropoluerint: 8C de herbarum inuentioner&f antiqua medicina: 8i quare
minus exerceantur earum remedia:& de cynorhodo:& de dracunculo medicinse. CA. n.

Inus hoc q par eratmoftri ceiebrauere omnium utilitatum 8i uirtutum rapariifimi;

PJjf Primufque & diu folus idem ille.M.Cato omnium bonarum artium magifter paucis * ^ l
f ^untaxat attigit.Boum etiam medicamina non omifla«Poft eum unus illuftrium te*

ssSSssJ tauit.C. Valgius eruditione fpedatus:imperfedo uoluminead Diuu.m Auguftum:
inchoata etiam prasfedoe religio !a:ut omnibus malis Humanis illius potifljmum principis femg
medicetur trsaieflas. Ante condiderat folus apud nos:quod equidem inueni: Pompeius Leneus .r CJ^u,

Magni Pompeii libertusfquo primu tepore hanc fcientiam ad noftros perucnifle animaduerto*

Naque Mithridates maximus fua setate regam :quem debellauit Pompeiusiomnium ante fe ge

nitorum diligentifllmus uitae faiffe argumetis prsetercf fama intelligif. Vni ei excogitatu quot* ,

ridie uenenum bibere:prsefumptis remediis:ut confuetudine ipla innoxium fieret. Primo inuen

ta genera antidotirex quibus unum etiam nomen eius retinet.lllius inuentum autumant langui

nem anatu ponticaije mifcereanridotisrquoniauenenoaiuerent. Ad illum Alclepiadismededi q. \

arte dari:uoIutmna compofita extantxum follicitatus ex urbe roma praecepta pro fe mitteret.

Illum folu mortalium MithridatLxxii. linguis locutu certum eft.Nec de fubiedis getibus ullu
hoiem per interpretem appellatum ab eo annis. Ivi. quibus regnauit.Is ergo in reliqua ingenii
magnitudine medicinae peculiariter curiofus ab holbus fubie&isiqui fuere pars magna terrape

8C iiii

LIBER.

Jingula exqnirens:lcriniu coroenta rienum haru & exemplaria effedfulq; in arcanis ibis reliquit
Pompeius autem omniregia prseaa potitus:tranlferre ea fermone noftro lihertu fuum Leneura
' gramaticae artis docfiffirrm mffir. Virartj ita profuit non minus qua rgipublics uidoria ilia.
Prxter hos graeci auderes medidnse,pdidere:quos fuis locis diximus.Ex iis Euax rex arabum
qui de firopliciu effedibus ad Nerone confcripfit.Crateias:Dionyfius:Metrodorus ratione bla
diffima:ied qua nihil pene aliud q rei difficultas in telligaf. Pinxere na cg effigies herbarufatque
fubfcripiere effe&us.Veiji 8i pidura fallax eft ex coloribus ta numerolis:prsefertim i aemulatio,
ne narurae:rau!tuqj degenerat trafcribetiu fors uariaJPraeterea paru eft lingulas ea^ States pin
gi:cu quadripartitis uarietatibus anni farie muter^Quare caeteri fermone eas tradidere. Aliqui
effigie qdem iaicata:&: nudis cjde plerucjnoibus defun&nqrh fatis uidebaf poteftates uimqj
demonftrare quaerere uolenbusjNec eft difficile cognitu. Nobis certe:exceptis admodum paa
cis:cotigit reliquas coteplari fcietia Antonii Caftoris:cui fuma audoritas erat in ea arte nofho
acuo. V ifendo hortulo eiustin quo plurfas alebatrcentelimu aetatis annu excedens nuilu coipo,
ris malli expertus:ac ne aetate quide memoria aut uigore ccncufT<s|Nec aliud mirara magis an.
tiquitas reperief .lnuenta iam pnde ratio eft pnundas horas non modo dies ac nedes Solis lu.
naecg defeduu.Durat tamen tradita perfuafio in magna parte uulgi ueneficiis & herbis id cogi.
In eo naqp fceminaru (cientia praeua!ere.Certe quid no repleuere fabulis colchis Medeasaliaqji
In primifqj italica circe diis etia ad fcripta?unde arbitror natu ut Aefchylus e uetuftifiimisi poe
tica re refertam italiam herbans potentia proderet. Multic$ circeios agros ubi habitauit illa : in
magno argumento etiaranu durante in marfis a filio eius orta gente:quos efte domitores ferpe
tium conftat.Homerus quidem primus dodrinaru & antiquitatis parenstmultus alias in admi
ratione Circes: gloria herbaru aegypto tribuit: tum et cu rigaretur aegyptus illa non auteeffen
poftea fluminis limo inueda.Herbas certe aegyptias a regis uxore traditas fuse Helena: plutlas
narratiac nobile illud Nepenthes obliuione triftitise ueniacgafferens:& ab Helena uticg cibus
mortalibus propinandum.Primus aute omniuiquos memoria nouit:Orpheus de iis herbis cu.
iiofius aliqua prodidir.Poft eum Mufeus 6 i Hefiodus polion herbam inquantu mirati funt:di.
ximus.Orpheus & Hefiodus (uffitiones comendauere.Homerus & alias nominatim herbas ce
Iebrat:quas fuis locis dicemus. Ab eo Pythagoras clarus fapientia primus uolumendeearueffe
du copofuit:Apollini:Aefculapiocj}:& in totum diis immortalibus inuentione : & origine aiS.
gnata.Compofuit & Democritus:anno peragratis perfidis arabiae sthiopiae aegyptique magis:
[Ade 09 ad haec attonita antiquitas fuit:ut affirmauerit etiam incredibilia diclu^Xanthus hifto
ria^c audor in prima earu tradidit occifum draconis catulum reuocatu ad uitam a parente hei
* ba:quam balin nominat. Eademqj tillone quem draco occiderat:reftitutum faluti. Et luba in

arabia herba reuocatu ad uita hofem tradi^Dixit Democritus:credidit Teophraftusee herba:
cuius cotadu illatae ab alitae: qua rettulimus:exiliret cuneus a paftoribus arbori ada<5us.Quac
etiam fi fide carent;admirarionem tamen implentrcogutcg confiteri multum efle:quod uero fu
perfit.Inde & plerofqj uideo exiftimare: nihil non herbarum ui effici pofle. Sed plurimum ui.
res efle incognitas.Quorum numero fuit Herophilus clarus in medirina:aquo ferunt diduna
quafdam etiam fortaffis calcatas prodefle. Obferuatura certe eft:inflamari uulnera : ac morbos
fuper uentu eorumrqui pedibus iter cofecerint.Haec erat antiqua medicinaiquae tota roigtabat
in graedae linguas^Sed quare nunc non plures nofcantur caufaefnifi eas agreftes litteraruroqj
ignari experiuntur:utpote:qui foliinter illas uiuant. Praeterea fecuritas quaeredi obuia medico,
rum turbajMultis etiam inuentis nota defunt:ficut illi quam rettulimus i frugu cuta: fcimulcg
defoftam in angulis (egetis praeftare ne qua uis intret. Turpiffima caula raritatis : quod etiam q
fdunt:deroonftrare nolunt:tanq ipfis parituri fit quod tradiderint aliis. Accedit ratio inuetio.
nis anceps.Quippe etiam in repertis:alias inuenit cafus:alias(ut uere dixerim) deus. Infanabilis
ad hofce annos fuit rabidi canis morfus:pauorem aquae:potufqj ois afferens odium. Nuper cu-
i ufdam militantis in praetorio mater uidit in quiete:ut radicem filueftris iofae:qua cynorhodo
uocant:ebIandit3m fibi afpedu pridie in fruteto mitteret folio bibendam in ladfe. Inlufitania
res gerebatur hifpaniae proxima parte.Cafucj acridit: ut milite a morfu canis incipiente aquas
expauefcere fuperueniret epiftola orantis:ur pareret religioni.Seruatu% eft ex infpirato.Et po.
ftea quilqs auxiliu fimile tetauit. Alias apud aucftores cynorhodi una medicina erat:lpogiok:q
in mediis fpinis eius nafdf dnere cu meile alopedas capitis expleri.In eadem prouincia cogno,
di in agto hofpitis nuper ibi repertu dracuculu appellatu caulem pollicali craffitudineuerfica

VIGESIMVSQ_VINTVS tg*

foribus ufperarum maculistquam ferebant contra omnium morius efle remediu. Alius eft que
nos in priori uolumine eiufdem nominis diximus:fed huic alia figura. Aliudcp miraculum exe¬
untis e terra ad primas ierpentium uernationes bipedali fere alutudine:rurfufcg cum iifdem in
terram fe condenris:nec omnino occultato eo apparet lerpens:uel hoc per fe fatis officiofo natu
tae munere-.fi tanrum prsemoneretxempulqj formidinis demonftraret.

De quoda peftifero fote germaiae:8d de britanica: 8i maximis morbose doloribus. CA. 111.

, Ec beftiarum folurn ad nocendum fcelera funt:fedinterim aqua^: quojae loco^».
i In germania tras rhenum caftris a Germanico Caefare pmotis maritimo tradu fons
erat aquae dulcis loIus:qua pota intra biennium dentes deriderent. Compagefcj i ge
! nibus ioluerentur.Stomacacen medici uocabant:& fceletirben.Ei malo reperta auxi
lio eft herbaiquae uocatur britannica non neruis modo & oris malis ialutaris:led cotra anginas
quocg & ferpentes. Folia habet oblonga nigra: radice nigram.Succus eius exprimitur 81 ex radi-
ce.Florero uiborses aocant:qui colledus prius q tonitrua audiantunfid deuoratus fecuros in to
tum redditrFrifi qua caftra erant noftris demonftrauere illam.Miror quide q nominis efiet ca:
nifi forte confini oceano britaniae ueluti propinquae dicauere. Non enim inde appellatam eam:
quoniam ibi plurima na Iceretur :certum eft.Etiam tum britannia libera fuit quidem:& hic quo
dam ambitus nominibus iuis eas adoptandum docebimus fecifTe reges: ut res tanta debeatur:
herbam inuenireruitam iuuare:non fortaffis credet aliquis:cum haec noftra friuola quotj exifti
mentur:adeo deliciis lbrdent:etiam qux ad falutem pertinent. A udores tame quarum inueniu
tur in primis celebrare par efbeffedu earum digefto in genera morfcorum.Qua quidem in repu
tatioe mifereri (bitis humanae fubit:& praeter fortuita cafufqj & nomina quae omnis hora exeo
gitat:ad millia morborum lingulis mortalibus timeda.Qui grauiflimi ex iis fint:difcernere ftul
titia prope uideri potefhcum fuus cuiq; ad praeiens quifej atrocilfimus uidearur. Et de hoc ta-
men iudicauere aui experimeto alperimos cruriatus efle calculorum 8C ftillicidium ueficae.Pro- .

ximum ftomachi. tertium eorum qui in capite doleant.Non ob aliud fere morte conlcita grae- ** ™
ris:& noxias herbas demonflratas.miror equidero.Nec oenenorum tantum:quoniam ea condi
tio uitae eftrut mori plerunqs etiam optimi portus fintradatque Varro Seruium Clodium equi
tem romanuro magnitudine doloris in podagra coactum ueneno crura perunxifle:& poltea ca
loifle (enfu omni seque q dolore in ea parte corporis.Sed quae fuit uenia monftrandi:qua merv-
tesfoluerenturf Partus eliderentur^multaque Gmilia^Ego nec abortiua dico. Acne amatoria q
dttn memoro.Lucullum imperatorem darifiimum amatorio periifle.Nec alia magica portem
t a: nifi ubi cauenda funt aut coarguenda in primis fide eorum damnata.Satis operae fuit abuxv
deque praedirum critae (alutares dixifiriac poftea inueta.

De mo1y:8J dodecatheo:8£ paeonia uel pentorobo:uel glycyfide:& panace uel afcIepio;&: hera
cieo P2nace:chironioiS£ panace centaureo:pel pharnaceo:& heradeo fiderio: & hyofcyamo:ueI
apoliinarifiue altercangeno- CA. 1111.

^ AudatifTima

ma herba^ eft Homero tefteiqua uoeari ab diis putat moly.,
afTignat.Cotracg fuma ueneficia demoftrat. Na fci ea hodie cii

Aflinuenone
circa pheneuSf

jtleiusMer. I _ I

in cyllene arcadiae tradut.Specie illa hoerica radice rotuda nigraqjimagnirudie cepae
±3? folio fcyliae:effodi at difficulter.Graeri audores flore eius luteu pxxerexu Homerus

cadidu fcripferirJnuem e peritis herbaj^ medicis:q 81 i italia nalci ea diceretiaiferruj capaia mi
hi aliquot diebo effbfla Iter difficultates faxeas radicis trigita pedes logae. Ac nefic qde Iblidse:^
abruptsMb ea mas ia audioritas herba: e:qua dodecatheo uocatioium deojj: maieftate comen
dates, in aqua pota oxbus morbis mederi tradut. Folia eius feptedaducis firailliroa exeutra lutea
radlceiVetufhfliraa inuetu paeonia eft:Nomecg audoris retinet.Qua quida petorobo appellat:
alii gfycyfide.Kaec quoque difficultas elhcj eade aliter alibi nucupaf.Nafcif opacis moriba caa
le inter folia digito^ qttuor ferete in cacumine ueluti graecas nuces qttuor aut qnque.ln eft iis
feme copiofum:rubru:r3igruquei-laec medef 81 fauno^ in aete ludibriis. Precipiunt eruere no
du:qrh fi picus martius uideat:tuedo in oculos fpetu faciat. Panaces ipfo noie olum morbose
remedia protnittitrnuerofum & diis inuetoribusadfcriptu.Vnu quippe afclepion cognomina-
curquoniam is filiam panacium appellauit.Succus eius efl: coadus: ferulee qualem diximus.Ra
dix eft multi corticis &: la lfi. Hac euulla ferobem repleri uario genere fiugu religio eft:ac terrae
piametu. Vbi:8i quona fieret mo:&: quale maxime ,pbaretur:iter peregrina docuirous.ld quod
emacedoma aflerf;bucolicon uocat:armetariis ipote erupete fuceu exripietibusihoc eelerrimc

LIBER

itf floribus
ut' eryfimi
uel lini

euanelcit.Et in aliis autem generibus improbatur maxime nigrum ac molle.Id enim argutten»
tum eft caera adulterati .Alterum genus heracleo uocanr& ab Hercule inuentu tradutAIii ori.
ganum heracleoticuro filueftre:qm eft origano fimile:radice inutili.De origano dixirous.Terti,
ura panaces chironeon cognominatur ab muentore.Folium eius lappato firoile: maius tame&
hirfutius.FJos aureus:radix paru3.Na(citur piguibus lods.Huius flos efficaciffimus eocg ampli,
us q fupradi<fta prodeft.Quartu genus panaces ab eode Chirone repertu centaurion cognomi»
narur.Sed & pharnaceon in cotrouerfia inuentionis a Pharnace rege dedusflu.Seritur hoc logio
ribus q caetera foliis:8£ lerratis.Radix odorata in umbra ficcatunuinoqj gratiam adiicit:Huias
genera duo fecere : altep» leuioris foliital tege tenuioris.Heracleon fiderion & ipfu ab Hercule l
uentu eft:caule tenui digito^j quattuor altirudine.Flore puniceorfoliis coriandri.Iuxta lacus Si
amnes iuenif.Ofaqj uulnera ferro illata effteariffime ianat.Eft Chironis inuentu ampelostquo
caf chiroiatde q diximus iter uites.Sicuti de herba cuius iuetio affignaf Mineruae, Herculi quo
q$ ea adfcributrq apollinarisrapud arabas altercu flue altercagenu:apd graecos uero hyofcyamos
appellaf .Plura eius gna. Vnu nigro feroie foliis pene purpureis fpinofu. Talis nafcif ingallacia,
Vulgare at candidius e 81 fruticofiusraltius papauere.Tertii ferae iriois feroi fimile:& oia lfania
gignetia:capitiscg uertigines.Quartu genus molledanudinofum pinguius caeteris.Candidifemi
nis:in maritimis nafces:hoc recepere tnedici.Irem ruffi feminis nonuq ante candidu rufefrit:fi
non e maturuituprobaturqj.Et alioquin nullurnifi cu inaruerit legif natura uini.Idecq; tuente
caputqj infeflans.Vfus feminis & per fe&fucco exprefTo.Exprimitur fepatim:8i caulibus foliif
9 utuntur & radice: temeraria in totufut arbitror)medicin3. Quippe et foliis coftat mete corni
pi:G plura q quattuor bibanf .Etia antiqui in uino febre depelli arbitrabanf.Et cleu fit ex feroi
netut diximus:quod ipfum auribus infufum tenrat mentem:mireque contra uenenutn remedia
prodidere iis:qui id bibiflent:& ipfum pro remednsiadeo nullo omnia experiendi fine:ut coge,
rentur etiam uenena prodefie.

De lino2ofte:parthenio:hermupoa:fiue potius mercuriali:& achillea:& panace:her3clea;lide«
riti:millefolio:& de fcopa regia: & hermineo:teucrio:fplemo:de melapodio:fiuehe!Icboro:quot
ue eopi gna:& de nigro helleboro:& albo medicinae:& qn detur;&' quo fumendu:# quibus no
dandum:&<£ mures necet. CA. V.

Ino2oftis flue parthenion a Marcurio inuetus eftrideo apud graecos hermupoarouL
N ifai! ti uocant.Eam apud nos omnes me curialem. Duo eius genera:mafculus& fcemina
I <3uae ffficarioncaule cubitali interdum ramofo in cacumiretocimo snguflionbosfo

liis:geniculis denfis:alarum cauis multis: femine i geniculis depedete:foeminaecopio
foimari iuxta genicula flanti rariore ac breuucontorrocg.Faeminae foluto 8i candido.Foliama-
iibus nigriora: foeminis cadidiora:radix fuperuacua:praetenuis.Nafcuntur in campeftribuscul
tis.Miram eft quod de utroqj eorum genere proditur. Vt mares gignantur hunc facere:ut fo.
minaeiillam.Hoc cotingere fi a conceptu iuccus protinus bibatur in pafToredanturue folia dteo
(fla ex oleo di fale:uel cruda exaceto.Quidam decoqaunt eam in nouo fnflili cum heliotropio:

& duabus aut tribus fpicis donec decoquatur.Decodum dari iubent:& herbam ipfam in cibo
altero die puigationi:tnulieribu3 per triduumiquarto die a balneo coire eas. Hippocrates mi»
ris laudibus in mulierum ufu praedicauit lllas.Eafque ad hunc modum adhuc medicorum ne»
roo nouit.IIle eas uuluae cum meile uel tofaceo uel lilino:ueI irino admouit:item ad aedos me
fes fecundalque.Hoc idem praeftare potu fotuqj dixit.lnflillauit auribus furdis fuccum inunxit
q} cum uino uetere. Aluo folia impofuit:epiphoris: ftranguriacidi ueficae. Decodum eius dedit
cum myrrha 5C thure. Aluo quidem foluencfemel in febri decoquatur quantum manus capiat
in duobus fextariis aquae ad dimidias bibitur fale 8i meile admixto : necnon cum ungula fuis:
aut gallinaceo deco&um falubrius. Purgationis caufa putauere aliqui utranque dandam:fiuecu
malua decodum.Thoracem purgat.Bilem detrahunt.Sed ftoroachuro laedunt. Reliquosufus
dicemus fuis locisf nuente &i achilleo Achilles difcipulus Chironis:qua uulneribus mederetun
qus ob id achilieos uocatur.Hac fanafle Thelephum dicitur. Alii primum eruginem inuenifle
utilifTtmam eraplaftrisudeoqj depingitur ex cufpide decutiens eam gladio in uulnus Thelephi.
Alii utroque ufum medicamento uolut.Aliq 5£ hanc panace heradeomalii fidente. Hanc apud
nos millefolia uocat cubitali fcapq raoram:minutforibus qfbeniculi foliis ueftira ab imo:AIii
fatef qde illa uulneribus unlerfed uera achilleon ee fcapo csruleo pedah:fine ramis ex of gtefin
gulis foliis rotundis ekganter ueftitam.Alii quadrato caule:capitibus aanubii felio quercus,

V1GESIMVSQ_VINTVS t * o

Hanc etiam prseeifos neruos glutinare faciunt. Alii fideriten in maceriis nafcentem cum teritor
foedi odoris.Etiamnum aliam fimilem huierfed candidioribus foliis 8i pinguioribus tenuiori/
bus cauliculis i uineis nafcentem. Aliam uero binum cubitorum ramulis exilibus triangulis: fo uel quinu
lio filicisrpediculo Iongo:betae femine:omnes uulneribus praecipuas. Noftri eam quae eft latiifi/
do folio: icopam regiam uocant:Medetur anginis fuumjpnuenit & teucer eadem state teucrio: ueI hermi.
quam quidam Henaionion uocanr.fpargentem iuncos tenuesifolia curua alperis locis nafcere: neum
auftero fapore :nunqua florentem.Neque iemen gignit.Medetur lyenibus. Conftarq? fic inuen- Uel parua
ta:cum exta fuper eam proie&a eflent:fertur adbaelifle lyemieunxj exinanifle. Ob id a quibuf
dam lplenion uocatur. Narrant lues qui radicem eius edunt:fine Iplene inueniri . Quida ramis
hpfopi furculolam: folio fabse.Eodem nomine appellat:& colligi florentem adhuc iubet adeo
florere no dubitant: maxime^ ex ciliciis 8i py fidis montibus laud’ant,4delampodis fama dfui
nationis actibus nota eft.Ab hoc appellatur unum hellebori genus meiampodion. Aliqui paftd
rem eodem noie inuenifle traduntxapras purgari paftore illo animaduertere:datocp hde ea$i:
fanafle proeridas furentes.Quamobrem de omnibus eius generibus dici fimul conuenit.Prima
duo iunt candidum ac nigrum.Hoc radicibus tantum intelligi tradant plericp. Alii folia nigri
platani fimilia: (ed minora nigriorac^rSC pluribus diuifuris fcriTa. Albi betae incipietis. Haec quo/
que nigriora 81 canaliu m dorfo rubefcentia. V tracj caule palmi ferulaceo bulborum tunicis co uel calami
uoluto radice fibrata ceparum modo.Nigrq:equi:boues:fues necantur.lracg cauent id cum ca-
dido uefcantur.Tempeftiuum efle tradunt membus.Plurimum aurem nafeitur in oeta monte;

Et optimo uno eius loco circa pyram.Nigrum ubiqj prouenit:(ed melius in helkoe: qui mons
6 1 aliis laudatur herbis. Candidum probatur oeteu. Secundum poticum.Tertio loco heleaticu:
quod in uitibus nafei ferut.Quarro parnafium quod adulterator etolico ex uicino. Nigrum ex
iis meiampodion uocant:quo 8i domos faffiunt purgantqj afpergentes fe & pecora. Cum preca
tione folenni hoc 8i religiofius colligitur.Primum.n.gladio circunfcribitur.Deindequi fuccilu
tus eft ortum fpedtat.Et precaturrut id liceat fibi concedentibus diis facere. Obferuarcg aquilae
uolatus.-fere enim fecantibus in ter eft. Et fi prope aduolaueritimoriturum illo ano qui fuccidit:
augurium eft.Nec album facile collig tur:caput aggrauans maxiroemffi praelumaf aliu:& iubin
de uinum forbeaturiceletiterqj fodiatu^i Nigrum alii entomon uocat.alii polyrrhyzon: purgat
per inferna.Candidum aurem uomitione.Caufafqs morborum extrahit.Quonda terribile.Po/ . -

ftea tam promifcuum:ut plericg ftudio^ gratia ad prouidenda acrius quae comentabantunfae/ ** -

pius lumpritauerint.Carneadem refponfurum Zenonis libris. Drufum quocg apud nos tnbu/
noram popularium claciffimutcui ante omnes plebs adftans plaufit:optimates uero bellu marfi
cum imputauererconftat hoc medicamento liberatum comitiali morbo in antycira infula . fbi
enim tutiffime fummi£:quoniam(urdiximus)fefamoidesadniiicent.ltalia ueratrum uocat.Fari
na eorum per le 8£. mixta radicula:qua lanas diximus lau3ri:fternutamentu facit. Amboqj fom*
num.Leguntur aut tenuiflime radices breuefq; ac uelut decurtatae et hae.Na fumma q eft craf
fiflima cepis fimilis canibus tantum datur purgatiSis caufe. Antiqui radicem corticeq; carnofiH
fimum eIigebant:quo tenuior eximeref medulIa.Hanc humidis Ipongiis opertam turge fceteqj
in longitudinem findebant.Deinde fila in umbra ficcabantiis utentes.Nunc ramulos iplos ab
tadice iua grauiftlmi cortiris:ira dantes.Optimum quod acre guftu:feruenfcg in frangendo pul
uetem emittit.Durare uim eius.xxx.annis ferunt.Nigrum medetur paralyticis: infanietibus:hy
dropicis dumodo citra febrim:podagris ueteribus:articulariis moxbis.Trahit alou 8i bilemrpt-
tuitalqj.Ex aqua datur ad leniter moliendam aluum plurimu drachma:modice quattuor obo
lis.Miicnere aliqui 8i fcamoneanr.fed tutius lalem. In dulcibus datu copiofius periculu infert;

Oculorum caligine fotu difcutir.Ob id quidam & inunxere.Tritura ftrumas:fuppurata: duria
as concoquit:5f purgat.Item fiftulas tertio die exemptu.Verracas tollit cu fquamis aeris :8i (an*
daraca.Hydropico^i uentri imponif cum farina hordeacea 8C uino. Pecore 8i iumentoru pitui
tas ianat furculo per aurem traiedfo:& poftero die eadem hora exempto.Scabiero quadrupedo
cum ture 31 caera ac pice uel cum pifleleolAIbum optimum:quod celerrime mouet fternutame
ta:ied multum terribilius nigro:prsecipue fi quis apparatu poturo^ apud antiquos legat: cotra
horrores: flrangulatus:intempeftiuas fomni uires:fingultus infinitos:aut fternutamenta:ftoma
chi difTolunonesjtardiores uomitus aut longinqores:exiguos aut nimios.Quippe alia dare ibi*
d:q cocitarent uomitionesapfum^ helleborum extraherent medicametis:autclpfteribus:laepe
ft ianguine uenis emiflo. Iam uero QL cum profpere cedat terribilius uifu x uariis coloribus uo*

LIBER

raitionnm:& poti uomitiones obferuatione alaitbalnearum difpenfatfenKtetios corporis cura
antecedenteiomma haec magno tetrore 8i tama.Nacp tradunt abfumi carne fi coquaf una.Sed
antiquorum uitium erat;q? propter bos metus pardus dabatxum celerius erutnpat:quo largi*
us iumitur.Themifon binas no amplius drachmas donauirfequentes 8i quaternas dedere.Cla/
ro Herophili preconio:qui helleborum fqrtiiiimi ducis fimilttudini sequabat. Concitatis enim
intus oibusMpiurn in primis exire. Praeterea mirum inuentu eft:q, icifum forficulis ut dixim^:
cribra exortex remact, Hoc inanito medala cadit.Haec in nimia purgatione dat3:uomitiones Ii
. ftic.Cauendu eft faehei quoc^ curarne nubilo detur die:quippe ipatibiles cruciatus exiftut. Nf

ae Clare potius q hyeme dandu no eft in dubio.Corpus fepte diebus praeparandu cibis acribus;
abftinentia uini;quarto 3i tertio die uommonibus:pridie ccenae abftinentia. Album e dulci da
turiaptiffime uero in la&e aut pulte.Nuper inuenere difledis rhaphanis infirere helleborum;
rurfufqj coprimere rhaphanos:ut tranfeat uisiatqj eo lenimeto dare. Reddi poli quattuor fere
horas mcipit.Totura opus feptenis peragit horis.Medef ita morbis comitialibus: ut diximus;
uertigini:meIancholicis:infanienribus:Iymphaticis:elephantise albae:lepris:tetano:tremulis:p6.
d3gricis:hydropicis:incipientibu%tympanicis:{lomachicis.dpafticis:clinicis:ifchiadicis:quarta
ms quae aliter non definatttuifi ueteri:infiamationibus:torminibu s redeutibus. Vetant dari fc
mbus 6i pueris.Ite mollibus ac fceminei corporisianimsue exilibus:aut teneris: & foeminis mi.
nus q uiris.Item timidis;aut fi exulcerata fint praecordia:uel tumeanuminirceue faegumtm ex
creantibus:caufariis;uel latere:uel fauabus.Medetut extra corporis eruptionibus pituitae cum
axungia falfailliturobtem fuppurationi uetetc.Mures poleta admixtum necat. Galli fagittasin
uenatu h elleboro tinguntxircucifocg uulnere teneriore lentin carnem affirmat. Mufcae quoqj
necantur albo trito & cum la&e fparfo.Eodem & phthiriafis emendatur.

De mithridana:& fcordoti fiue fcordio:&polemonia:uei philaeteriaiuel chiliodynama:8feu.
patoria:& centaureaifiue chironia:& de ledo centaureo:libadio : felle terrae : & triorche medi/
cinae. CA. VI.

|,r . ■-■■■r .Pfi Mithridati Crateias adfcripfit unam mithridatiam uocata.Hoic folia duo a radi
jlffl gMjce achanto fimilia.Caulis inter urracg fudi nens rofeum florem.Alteram lenem fcoi/
i|^ »5|Jdotin fiue fcordionripfius manu ad (criptarmagnitudine cubiralirquadrangulocau.
H^S,^flle:ramoiam quernae fimilitudine foliis lanuginotis.Reperif in ponto capis pinguib^
humidiicgiguftus amariJSft: &alterius generis: latioribus foliisimentaftro fimilis; plurimofqoe
utraqj ad ufas:p fe 8i inter alia inantidotis.Poixmomam alii philaeteriam a certamine regu uv
uentionis appeliant.Capadoces autemchiliodynama radice craffa:exilibus tarnisiqbus in fum»
mis corymbi depedemmigro fcminexaetero rutae fimilis.Nafcif in montofis.Eupatorio quoqj
regiam audoritate habet.Caulis lignoii nigricatis hirfuthcubitalis aliqn:& amplioris:foliisp:n
terualla.v.ut canabis per ambitum incilis quinquepartitoinigris 8L ipfis plumofifque radice fup
uacua.Semen dyfentericis in uino potu auxiliat uniceiCentauria curatus dicif Chiron cu Her«
culis exceptus hoipitio pertradanri arma:fagitta excidiflet in pedem:quare aliqui chironiu uo.
cant.Folia funt lata 8L oblonga: ferrata ambitu denia ab radieexaules ternum cubito^» genicu*
lati.In iis capita ceu papaue^. Radix uafta:rubefcens:tenera fragilifquead bina cubita madida.
Succo amara cu quada dulcedine. Nafdt in collibus pingui {olo.Laudatiffima in arcadia:elide:
meflenia:pholoe:6C lycaeoiatque in alpibus:pluribufqj locis i lycia.Quida 8i ex ea lyciu faciut .
Vis in uulneribus tata:ut cohaerefcere etia carnes tradat:fi coquanf fimul. In ufu radix tantum
uel obuius duabus drachmis bibenda qbus dicef :fi febris fit:in aqua trita:caeteris in uino.Medef & oium
morbis decodge fuccus.Eft aiteiji centaurion cognomine ledon:minutis foliis:qd aliqui liba-
dion uocant:qm fecundu fontes nafcif:origani fimile:anguftioribus dc longioribus foliis angu
loio cauleipalmu alto fruticanti:fiore lychnidis:radice tenui :& fupuacua fuccoefficax.lpfaher
ba autuno Iegi6fuccus e fronde .Quida caules cocifos madefaciut diebus.xviii.atque ita expri
munr.Hoc centaurion noftri fel terrae uocant^pter amaritudine fumam.Gajli exacu : quonia
oia mala medicameta potu e corpore exigat per aluu-Tertia eft cetauris cognomine triorchis .
Qui eam fecat ratu eft ut no uulneret fefe.Haec fuccu fanguineu mittit. Theophtaftus defendi
eamupugnarique colligentes tradit a triorche accipitrum genere:a quo 8i nomen accepitJmpe
riti cofundunt haec omnia:6C uni generi afiignant.

De climeno:& gentiana:& Iyfimachia:& panhenide:& attemifia:& ambrofia;^ nymphea:he.
fadeo:^ euphorbia medidnx. CA. VU.'

i.

VIGESIMVSCLVINTVS »<?i

{> Lfmenos a rege herba appellata eft hederse foliis ramofe caule inani articulis praecin

dia: odore graui & femine hederae: filueftribus 8i montofis nafcens. Quibus morbis
JSgpB Pota medeacur:dicemus.Sed hic indicandu eft dum medeaturfterilitatem pota etia
in uiris fieri.Graeci plantagini fimilem efie dixerunt:caule quadratojfolliculis cu fex
tnine inter {e iropiexis:uelut in polyporum drris.Eft foccus autem in ufu.Vis eius fumma in re
frigerando. Gentianam inuenit Gentius rex illyrio^c ubicg nafcenteninn lllyrico rame praeftan
tiflimam folio fraxini :fed magnitudine ladlucaexaule tenero pollicis craflitudxexauo & inani :
ex interuallis foliato.triualiquando cubitorum:radice lenta :fubnigra fine odore aquofeimonti
bus fubalpinis plurima. Vfus in radice & fucco.Radicis natura eft excalfadoriaifed praegnantix
bus no bibendaflrmenit 8i Lyfiroachus herbam lyfiraachiam:quae ab eo nomen retinet:celebra
ta Erafiftrato. Folia habet felicis uirid;'a:florem purpureum:fruticofe:ramulis erectis odore gra
ui:gignitur in aquofis.Vis eius tanta eft:ut iomentis difcordannbus iugo impofita afperitatem
cohibeat.Mulieres quocg hac gloria affedauere.ln quib^artemifia uxor Maufoli adoptata her
baiquae antea parthenis uocabatur.Sunt qui ab artemide artemifiam cognominata puret:quox
ciam priuatim medicatur feroinaru malisiabfinrhii aure modo fiuticofa maioribus foliis pin .
guibuiqj.Ipfius duo genera. Altera latioribus foliis:altera tenera tenuioribus:& no nifi in mariti
icis nafcens. Sunr qui in mediterraneis eode noie appellant fimplici caule:minimis foliis: flores
copiofi erumpentesrcum uua maturefeit odore non in iucundorqua quidam botrinrahi arr.bro
fiam uocant.Tafs in Cappadocia nafcitudNympheajvata rradif a nympha zelotypia erga Her
colem mortua. Quare heracleon uocant aliqunalii rhopalon a radice clauae iimili.ldeccp eos q
bibant eam.xii.diebus coitu genituracg priuari.Laudatiflima in orchomenc & marathone Box
coti Madon uocant:qui& femen edunt.Nafeitur in aquofis:fol»s magnis in fuma aqua & aliis
exradice prodeutibus flore lilio fimili:& cu deflotuerit capiti papaueris.ln caule fecaf autdno.

Radix nigra in iole ficcaf. Aduerfaturq 61 aluinis.Eft & alia nytr.phea in theffaiia amne peneor
radice alba:capite luteorrofae magnitudine.Inuenit 8i patrum noftro^ aetate rex iuba : qua apx
pellauit euphorbiam medici fui nomine &' fratris mufae:a quo Diuum Auguftum coferuatum
indicauimus.Iide fratres inftituere a balneis frigida multa corpora aftringi. Antea no erat mos
nifi calida tantu lauari ficut apud Homeru etia inaeniraus. Sed Iubse uolumen quocj extat de
ea herba: SC clarum praeconium.lnuenit eam in monte atlante: fpedlatur foliis acanthinis.Visra
ta efttut uel e longinquo fuccus exdpiatur incifee conto.Sulapitur excipulis utriculo haedino.

Humor Iadfrs uidetur effluere.Siccatur conto.Sic thuris effigiem habet. Qui colligunt clarius
uident.Contta ferpentes medetur. Quacucj parte percuffa uertice incifo & medicamenro addi
to.Ibi getuli qui Iegunt:haedino lade adulterantifed difeernitur igni. Id enim quod fincerum uel tepido
non eft faftidiendu odorem habet.multu infra hunc fuccum eft qui in gallia fit ex herba cha.
roaelea granum occiferente.Fraclus ammoniaco fimilis effcetia leui guftu os accenium diu deti
nen$:8c magis ex interuallo donec fauces quoqj ficcet.

De plantagine 8C buglofTo:&: cynogloffo:# buphthalmo:&: fcythica:& de fpartania : & hippf
cet&i/chaemone: 6L betonica:& cantabrica:& cofiligine:& hiberida:& chdidcma:& canaria: &
daphobofcotSi didtano:^ ariftolochia:& qd eius deledatioe iuoluant pifces:& ftati capianf :8i
medicinae cotra ferpetiu idus ex herbis quas fupius noiauit: 8i de argemonia. C A. VIII.

■ Elebrauir 8i themiibn medicus uulgare herbam p’antagine tanqnam inuentor uox
lumine de eaedito.Duoeius genera.Minoranguftioribus foliis 6c nigrioribus : lim
guae pecorum fimillimisxaule anguloio in terram inclinato in pratis nafcens. Altera
maior foliis laterum modo indufa:quae quia feprena fur quidam eam beptapleuron
uccauere.Huius & caulis cubitalis eft:8i napi fimilis.Nafcitur in humidis multo efficacior. Vis
mira in ficcando denfendcxj corpore cauterii uicem oprinens.NuIh res aeque fiftit fluftiones:
quas graeci rheumatifroos uocant.Iungif huic Bogloflbs boum linguae fimilis: cui praecipuum
$ in uinuna deiedba animi uoluptates auget:& uocafeuphrafinum.lungitur 81 cynogloffos cax
ninas imitans linguas topiariis operibus gratiffima^Amnrqj quae tres thyrfos feminis emittat:
cius radice potam ex aqua ad tertianas prodefle:quae quar/cuor ad quartanas.Eft alia fimilis ei:

& quae ferat lappas minutas.Eius radix pota ex aqua ranis 8C ferpentibus aduerfetur.Eft & bux
phthalmos fimilis boum oculisffolio feniculi : circa oppida nafcens fruticofa caulibus: qui 8i
manduntur decotfti. Quidam cochlaro uocant. Haec cum esera feiromata difcurit. lnuenere uelcachla
herbas & uniuerfae gentes. Scythia eam primum:quae fcythice uocatuixirca bocetiam nafcens

LIBER

prsdulcfs. Aliam quo<$ utiliffirmm quam fpartaniam uocant.Magna # ea commendatior^ in
ore eam habentes farnem fiumqj non lentiunttldem praeftat apud tos hippice dida:q> in equis
quoque eundem effedum habeat. Tradunt^ nis duabus herbis lcythas etiam in duodenos di»
es durare in fame fitiqjdfchemonem thracia inuenit:qua ferunt fanguinem fiftnnon aperta mo
do uena:fed etiam praecifa;Serpit e terra milio fimilisrfoliis aiperis 6i lanuginofis farcitur in na»
res. Quae in Italia nafcitur:# fanguinem eodem adalligata fiftit.V etones in hifpania ea quae be»
tonica dicitur in gailia.ln italia autem ferratula a graeas ceftron aut plychotrophon ante cun»
dtas laudatiflima.Exit angulofo caule cubitorum duum a radice fpergens folia fere Iappathi fet
rara femine purpureo.Folia liceantur in farinam plurimos ad ufus.Fit uinum ex ea # acetu fto»
macho # claritati pculorutn.Tantumque gloriae habetait domus in qua fata fit tuta etiftime»
tura piaculis omnibus.In eadem hifpania inuenta eft cantabrica per Diui Augufti tempora a ca
tabris reperta.Nafcif ubiqj caule iunceo pedali in quo funt flolculi oblogi uelut calathi.In iis fe
men perquam minutum.Nec alias defuere hilpaniae herbis exquirendisrut in quibus etiamnu
hodie in uirorum laetiore conui&u potionem e cetum herbis mulfo additis credidere faluber»
rimam fuauilfimamque.Necquifquam genera earum iam nouitaut mulntudiRem. Numerus
tantum condat in nomine. Noftra aetas meminit herbam in marfis repertam. Nafcitur & aqui»
culis circumuicum neruefiae:uocatur cofiligo.Prodeft ut demonftrabimus fuo loco deploratis
in pthifi^lnuenit nuper 8i Seruilius Democrates primus medenrium quam appellauic hibenda
qq ficto nomine inuentioni eius affignato carmine.Nafcitut maxie circa uetera monumera pa
rietinafque # inculta irinerum.Floret femper folio nafturtiiicaule cubitali.-femine tam paruo:
ut uix alpiri polfit. Radici odor nafturtii. Vius aeftate efficacior:# recenti tatum.Tunditur dif»
ficulter. Coxendicibus & articulis omnibus cum axungia modica utilifiima:uiris plurimu qua»
ternis horis: feminis minus dimidio adalligatarut dein in balneum defeendatur in calidam 81
poftea oleo # uino corpus perungatur:diebufque uicenis interpofitis idem fiat fi qua admoni.
tio doloris fuperfit.Hoc mo^o rheumatifmos omnes fanat ocultos. Imponitur non inipfain»
flammationeifed imrninuta.Animalia quoque inuenere herbastin primi (que chelidoniam.Hac
enim hirundines oculis pullorum ip nido xedituunt uifumiut quidam uolunt etiam erutis ocu
lis.Genera eius duo. Maior fruticofo caule: folio padinacae erraticae ampliore : ip& altitudine
duum cubitorum.Colos albicans:flos luteus.Minori folia hederae rotundiora minus candida.
Succus croci mordax, Semen papaueris. Florent aduentu hirundinum.Difcefiu marcefcunt.Flo
rentibus fuccus exprimitur:# in aereo uale cum meile attico lenirer rinere feruenti decoquitur:
Angulari remedio contra caligines oculorum. V tuntur & per le fucco in collyriisiquae chelido.
nia appellantur ab ea$lnuenerunt # canes canariam:qua fadidium deducunt:eamque in nodro
confpe&u maduntiled ita ut nunquam intelligatur quae fit etenim depada cernitur. Notata ed
autem animalis huius malignitas in alia herba maior.Percuffus enim a ferpente: mederi quada
libi dicitunled illam homine infpe&ante non decerpitpmplicius ceruse monftrauere elapho»
bofcon:de qua diximus^rem fefeli enixae a partu didamum odenderefut indicauimus)uulne»
ratae eo padae datim decidentibus telis. Non ed alibi q in creta:ramis praetenueipulegio fimile:
feruens 8C acre guftu:foliis tantum utuntur.Flos nullus ei ed:aut iemen aut caulis. Radix renu»
is # fuperuacua.Et in creta aure non (paciofe nafdrurmireqj a capris expetit. Pro eo eft# pleu
do dictamu multis in terris nalcensdolio fimili:ramulis minoribus a quibufda condris uocatu.
Minoris effedus datim intelligitur.Didamu enim minima portione accedit os. Qui legere ea:
in ferula uel arundine coduntipraeligantcgmepotentia euanefcat.Sunt qui dicant unancj nafri
multifariaro:fed deteriorem in agris pinguibus:uerara quida didamum non nifi inafperis.Ed
8i tertium genus didanu uocatu: led necg facie neq$ effedu fimile folio fifymbrii:ramis maiori
bus procedere perfuafione illa:qcquid increta nafcituninfinito praeftare cae teris eiufdem gene»
ris alibi genitis.Proxime quod in perna fo:a!ioquin herbiferum effe & peliu monte in theualia.
Et telethrium in euboea.Et totam arcadiam ac laconicam/Tradunt arcades quidem non me»
dicaminibus utiifed Iade circa uerqm tunc maxime fuccis nerbae turgeanr.-medicenturcgube»
uel ubera res palcuae.Bibunt autem lac uacciny: qm boues omnino uorifera: funt in herbis. Potetia ea jc
palcuis per quadrupedes etiamnum duobus daris exemplis maifefta fit.Circa abdera:# limiterq Dio»
medis uocatur equi pafti inflammanf rabie:circa pothniam uero & afini.lnter nobiliflimasari»
ftolochiae nome dedifle grauide uidenfquonia eet arifte lechufes.Noftri malum terra: uocat:
&. quattuor gna eius feruant.Vnu tuberibus radicu rotundis foliis inter naaluam & hedera ni»

VIGESIMVSQJVINTVS

P10?® xertS Iongiffimae tenuitatis uitis nouellae cui fit praecipua uis: quae clematitis uocaf:
fltudm ^reticatOes colore buxeo:caulibus paruisiflore purpureo. Ferunt bacculas paruas uelut
ab a ll!S yajet radice tantu.Eft & quae piftolochia uocatur quarti generisttenuior a ^pxime di
caP?r gj radicis capillamentis iunci plenioris craflitudine.Hanc quida polyrrhizon cognomi
Odor oium medicatus.Sed oblonga radice tenuiori^ gratior.Carnofi em eft corticis:un *
05111 tis quoq; nardinis coueniens.Nafcunf pinguibus locis 8C campeftribus. Effodere eas meffi
?a.!°^nf>ftiu^ita defquamato terreno leruanf .Maxie tn lauda? pontica. Et in quocucg genere

adicem ea:quae rotunda eft:uenenu terrae uocaticoram^ nobis cotufam imixta calce in mari

.. _ mTrfc riinirlirar** mira •(!•:* fi n-irt» #»Yanimafi fluifar Diit nnlirrri-U»*'.'.»"

uta genese oium radix e uino.Chironiae & flos 8C (eme potu illituqj ex uino 8i oleo.Priuatimqj
mix cunila bubula appella?. Polemonia uel phileteris radicis drachmis quattuor ex mero. Teu
criaifideritis fcordotis:ex uino priuatim ad angues potae 8i illitaeifiue fucco fiue folio fiue deco
fto.Centaurise maioris radice drachma in uini albi cyathis tribus. Getiana pcipue aduerfus an
gues duabus drachmis cu pipere & ruta uini cyathis. vi. fiue uiridis fiue ficca.Et lyfimachiae odo
re fugiuc ferpetes.Da? ex uinopcuffis chelidonia.Morfibus iponif betonica pcipueicui uis tan
ta phibetur.ut iclufae circulo eius ferpetes ipfe lefe iterimat flagellado.Da? & ad idus feme eius
denarii podere cu tribus cyathis uini:uel farina drachmis tribus fextario aquae iponif. Catabri
cxididamiiariftolochiae radicis drachma in uini hemina fsepius bibendaipdeft 81 illita ex ace*
to^imiliter piftoIochiae.Quin & oinq fufpeia fupra focd fugat e domibus ferpetes. Argemonia
quocg radice eius denarii podere in uini cyathis tribus pota? .Plura de ea couenit dici caeterilqj
qua: primu noiabun? .In eo aute genere medendi primu conuenit:quaqua nominari in quo ma
xime ualebit.Folia habet anemonae aequalia diuifa apii modoicaput i cauliculo papaueris filue*
ftris:item radicem.Succum croci colore acrem acutum-Nafcitur & in aruis apud nos.Noftri
tria geneta eius faciunt*.# id demum probant cuius radix thus redoleat,

De agarico:# echyo:# hyofcyamo:# hierabotane;# blattaria:# lemonia:# quinqj fofio : Si
fparganio:# dauco:# perfolata:# ardio:# cyclamino:# peucedano. CA, IX,

■-“Sta Garicon ut fungus nafci? in arboribus circa bofporu:coIore candido. Datur obolis
km quattuor cotritum cu binis cyathis aceti mulfi.ld quod in gallia nafci? infirmius ha
betur.Praeterea mas fpiffior amarior^.Hic # capitis dolores facir.Fcemina folutior
in initio guftus dulcisimox in amaritudine trafi^Echyos utriufqp generis pulegio fi *
toilis.Foliis coronata:drachmis duabus ex uini cyathis quattuor da?. Item altera quae lanugine
diftinguif fpinofa:cui 8L capitula uiperae fimilia funt haec ex uino # aceto.Quidam echyon per
fonatam uocanr.cuius folio nullum eft lariusigrades lappas ferente.Huius radice decodam ex
aceto dant potui.Hyofcyamum contufum cum foliis ex uino datur peculiariter cotra afpidas .
Nulla tamen roraanse nobilitatis plus habet q hieraborane. Aliqui periftereonmoftri uerbena*
cam uocant.Haec eft qua legatos ferre ad hoftes indicauimus.Hac louis menfa uertimr.Domc»
Purgantur:Iuftrantur^.Genera eius duo funt.Foliofa qua foeminam putant.Mas rarioribus fo

liis.Ramuli utriuf9 plures:tenaes:cubitales:anguIofi,FoIia minora q quercus:anguftioraqp di*

Siluris maioribus:tios glaucus:radix longartenuis.Nafcitur ubicj in planis aquofis. Quida non
diftinguuntifed unum omnino genus faciuntiquoniam otra<£ eofdem effe<ftus habeat. Vtracp
iortiuntur gallis praecinunt refponfa.Sed magi utique circa hanc infaniut.Hac perundos im
Petrare quae uelinttftebres abigere:amicitias conciliare nullique no morbo mederi.Colligi cir^
<a canis ortum debererita ut ne luna aut fol con(piciatur:fauis ante &. meile terrae ad piamenta
Jktis.Circufcripta ferro effodi finiftra roanu:& in fublime tolli.Siccari in umbra feparatim: ftv
■^^ulemiradicem. Aiutque fi aqua fpargatur trichnium:qua madueritdaetiores couidus fleri.'
pduerfus ferpetes conteri? ex uino.Eft fimilis Verbafco haerbarquae fsepe fallit pro ea capta: fo
llls minus candidisrcauliculis pluribus:flore luteo.Haec abieda blattas i fe cotrahitudeoque ro
^Uttariam uocant.Lemonium fuccu ladeu mittit.cocrefcente gumi modo humidis locis.

uel adiedbi
fuerit

• UBER

Dator denarii pondus in uino, Quinquefolium nulli ignotam eflbcum etiam fraga gignendo
oel penta comendetur.Grsed uocant pentapentes fiue chamezeleon fiue pentaphyllon. Cu effoditur ru.
peralon bram habet radice.Haec inarefcens nigrefdt & angulofa.Fit nomen a numero foliorum habet.

Et ipla herba incipit & definit cum uite. Adhibetur 8i purgandis domibus.Aduerfus ferpentes
bibitur 8i eius radix quae fparganion uocatur ex uino a! bo. Dauci genera' quattuor fecit Petro¬
nius Diodotus quae perfequi nihil attinetxum fint differentia duae.Probatiffimarin creta mox
in achaia 8i in ficcis ubicunqj natufceniculi fimilitudinexandidioribus foliis 8i minoribus hir-
fucifqj.Caule pedali recto:radice fuauiffimi guttus 8i odoris.Hoc genus in faxofis nafcitor meri
dianis. Reliqua gna ubicg nafcuntur terrenis collibus limitibufqs nec nifi pigui foloifbliis coria,
dnxaule cubitaliicapinbus rotundis: faepe pluribus q ternis:radice lignofaifed cu inaruerit fup
uacua.Semeti eius cymino fimileiprioris milio albu acre odoratu oibus 8i feruens:Secudu prio
re uehemenrius eftiideotj parce furomi debet.Si iam maxime rertiu genus facere libeat ett fim
le ftaphylinotquod pattinaca erratica appellantrfemie oblongoiradice dulci. Omnia haec & hyt
me 8i aeftate funt mta&a qdrupedi nifi poft abortus.Ex aliis ufus foeminis.Ex creta radicis dul-
cis:& magis ad ferpentes eft.Bibitur e uino drachma una.Datur 8i quadrupedibus jxuffis. The
rionarca alia q ndagica di in noftro orbe nafciturifruticola foliis fubuiridibusifiore rofeo. Serpe
tes necat cuicucg admota fuerit.Et haec torporem affertCPerfolata qua nemo ignoratigraeci ue.
oel attion ro ardion uocant folia habet maiora et cucurbitis 8i hirfuriora nigrioracj 8i craffiorairadicem
alba 8i grande.Haec ex uino bibitur denariojc duu pondere.Item cyclamini radix contra ierpe.
tes omnes.Folia habet minora q hedera nigriora di tenuiora fine angulis in quibus albicant ma
culae.Caule exiguo:inani:floribus purpureisiradice lata: ut rapu uideri poflitxortice nigro. Na-
Icitur jn umbrofis. A noftris tuber terrae uocatur.In oibus ferenda domibus.Si utrum eftubi fa
ta fir nihil nocere mala medicamenta Amuletu uocant.narratcg ea ebrietatem repraefentari. Ad
dita in uinu radice:& ficcata fcyllae modo confciffa repomtundecoqurturcg eade ad craffitudi,
nem mellis. Suum tn uenenu ineft er.tradutqj fi praegnas radice tranigrediatunabortu fieri.Eft
8i altera cyclaminos cognomine cyflanthemos geniculatis caulibus fuperaacuis a priore difiacs
circa arbores fe uoluens acinis hederae: fed mollibus. Flore candido:fpeciofo:radice fuperaacua.
Acini tantu in ufu:guttu acri: fed lenti.Siccantur in umbra: tuficj diuiduntur in pattillos.Mihi
di tertia cyclaminos demonftrata ettxognomine chamaeciffos uno omnino folio:radice ramo-
laiqaapifces necabantur. Sed inter primas celebratur peucedanu: lauda tifiimu in arcadiatmox
famothrace.Caulis eft ei renuis:longus:fceniculo fimilis:iuxta terra foliofus:tadice nigra craffa:
graui odore:fuccofa.Gignitur in montibus opacis.Foditur exim aututi. Placent tenerrimae &
altifiimx radices.Hae conciduntur in quaternos digitos offeis cultellis: funduntcg fuccu in um
bra capite prius 8i naribus rofaceo perundh's:ne uertigo fentiatur.Et alius fuccus muenitur cau
bbus adhxres incififque manat.Probatur craffitudie melleaxolore ruffo odore fuauirer graui
feraens guttu.Et hic in ufu 8i radix:& deco&u eius pluribus medicametis. Succo tn efficacifil
mo:q refoluif amaris amygdalis:aur ruta.Bibiturcg cotra ferpentes 8i ex oleo perunctos tuetur,
Ds ebulo:& uerbafco:& rhelegono:&: de phrynro:& de alifma: 8i de periftereo: Si de moly: &
anrirrhino:& contra mala medicamenta:& de pericarpo. CA. X.

r— y:-' Buli quocj; que nemo ignorar:fumo fuganf ferpentes.Priuatim aduerfaf fcorpioni.

hus polemonia: radix uel alligata tm.Ite phalangio ac caeteris minoribus utnenatis:
iS | Scorpionibus arittolochia: Agaricu obolis qttuor in uini mixti cyathis totide.Verbe

IjLzZsisSf naca 6: phalangio cu uino aut pofca.Item qnquefoliu daucu. Verbafcu graeci plorco
uocant.Gna het prima duo. Albu in quo mas inrelhgif, Alte^e nigrurin quo foemina. Tertiuge
nus no nifi in filuis inuenitur.Sunt folia brafttcae latiora:pilofa:cauIis ere&usxubitali amplior,
Semen mgru inutile.Radix una craffitudine digiti.Nafcunf 8i in capeftribus. Silueftri folia ele-
lifphad:alra:ramis Ifgnofis.Sunt 8i plomides duae hir futae: rotundis fo!iis:humiles. Tertia lych/
nitis uocaf.Ab aliisaut thryalis foliis ternis aut cu plurimu quaternis craffis pinguibuf<j:adlu
cernant lumina aptis. Aiunt in foliis eius qua foemina diximus:ficus oino non putrefcere.DifU-
gui gna haec pene fuperuacuu ett:cd fint oia eiufde effedus.Contra fcorpiones bibitor radix cu
oel thely ruta ex aqua:magna amaritudineffed effetttu pari. Thelegonon herba ab aliis feorpion uocatui

phonoa propter fimilitudinem radirisxuius tattu moriuntur feorpiones.Iraq; contra eorum i&us bibi
tur.Scorpionem mortuum fi quis helleboro candido linatrreuiuifeere aiunt. Thelegonon om-
nem quadrupedem necat impofita uerendis radice.Folio quidem intra eundem diem quod eft

VIGESIMVSQ^VINTVS i 9 j

limite cyclaminoilpfa geniculata nafdrur in oparis.Scorpioibus aduer fatur 8i betonicae fuccus
acplataginis.Sunt 8i ranis uenena rubens maximis. Vidimufcg plyllos in certamine patinis ca,
defacias admittentes ociore etiam § afpidum pernirie. Auxiliatur eis phrynio in uino pota. Ali»
quineurada appellannalii poterion floribus paruis:radidbus multis neruolis bene olentibus, uelpolyr»
Item alifma quam alii damafoniontalii Iyron appellant.Folia ei plantaginis nili anguftiora eent: rhison
K magis laciniolaxonuexaq; in terram. Alias etiam uenofa fimiliter.Caule (impliciter tenui:cu»
bitalricapite thyrfitradicibus denfis:tenuibus:ut ueratri nigri:acribus:odoraris:pinguibus. Na»
fritorin aqao(is.Alte^ genus eiufdem in filuis nigrius maioribus foliis. Vfusin radice utriulqj
aduerfus ranas & lepores marinos drachmae pondere in uino potum. Lepori marino aduerfa»
tur:& cydaminos. Veneni uim canis quocg rabidi morfus habentxontra quos erit cynorhodu:
de quo diximas.Piantago ad omnes beftiarum morfus pota atqj illita prodeft.Betonica ex me»
toueteri.Perifl:ereos uocatur caule alto foliato cacumine in alios caules Ce fpargesrcolumbis ad»
modum familiaris.Vnde &C nomen.Hanc habentes negant latrari a canibus.Proxima ab his ma
Iis uenena (antiquae fibimetipfi homines excogitant.Contra haec omnia magieaicp artes erit pri
mum illud Homericum moly.Dein mithridatia 8i lcordotis 8i centauriu.Pota omnia mala me
dicamenta exigit per aluum.Betonicae femen in mulfo aut paflo uel farina drachma in uini ue»
teris cyathis .iiii.uomere cogendi atqj iterum bibere:iis qui quotridieguftent eam nulla noci.
tura mala medicamenta tradunt. Poto oeneno ariftolochia fubuenit eadem menfura qua cotra
ferpentes. Q uinquefolii fuccus.Agaricu poftq uomuerint denarii pondere ex aquae mulfiecya
this tribus. Antirrhinon uocaf fiue Anarrhinomfiue lychnis agriaifiue fimilis linoiradice nullas
flore hyacinthi: femine uitulinarium.Ex hoc perundos uenuftiores fierimec ullo malo medica
mento laedi pofle:aut ueneno:fi quis in brachiali habeat rarbitrantur magi,Simili ter eam quam
eupleam uocant:traduntq$ ea perundos commendatioris efle famae, Artemifiam quoq$ fecum
habentibus negant nocere mala medicamenta beftiamue allamrne (olem quide.Bibitur & hxc
ex uino aduerfus opium. Alligata priuatim potens traditur potaue aduerfus ranas. Pericarpum
bulbi genus eft.Duae eius fpeciesxortice rubro alterumtaltcru nigro papaueri fimile.Sed uis ma
iorqprioriiutri^ autem excalfaciendo, Ideo contra acutam danturxontra quam & thus Si pa
naces & chironiu praecipue.Hoc uero & contra fungos.

De remediisrquae generarim membratimcg lingulis corpori morbis eueniut. CA. XI.

HErum & generarim mebratimq? fingulis corpoi^ morbis remedia fubtexemus. Orfi
a capite. Alopecias emendat nympheae 8i cicutae radix: fi una tritae illinantur. Polytrt
cha diflat a callitricha cp iurcos albos habet 8i folia plura maiora cg. Frutice quoque
maior eft:& defluente capillum confirmati denfet.Itero lingulaca circa fontes na»
feens:cuius radix admixta combufta teritur cu adipe luis nigraeiid quocg exdpimr ut eius fit itl
is:quae nunqua pepererit.Sol fubinde plurimum cofert illitae.Similis ufus eft cyclamini radicis.

Prurigine uerarri radix tollit in oleo decoda uel in aqua. Capitis dolori medetur panacis oium
generum radix in oleo contrita. Ariftolochia 8i hiberis adalligata hora:ueI diutius fi pati poflit
comitate balnei ufu. Medetur 81 daucum. Purgat aure cyclaminos cum meile in nares addita:

Si ulcera capitis fanat iIltta.Medetur Si periftereos.Cacalia fiue leorice uocatur feme margaritis
minuris fimile dependens inter folia grandia in montibus fere.Huius grana. xv.in oleo macera
tur.at<j ita aduerfo capillo caput ungitur.Fit Si ex callitriche fternutamentu.Folia funt Ienticu»

Ix fimilia.Caules iuncis tenuiffimis:radice minima.Nafcitur in opads Si huidis:guftatu ferues.

Hyfopum in oleo contritum phthiriafi refiftit 8( prurigini in capite.Eft autem optimu dlidum
etaaromonte.Dein pamphylium:& (myrnaeum.Storoacho contrarium.Purgat cum fico fum»
ptum pet infermxum meile uomirionibus.Putant 8i ferpentium idus aduerlari trimm cu mei
k Si (ale Si cumino. Lochitis non(ut pleriq; exiftiauerunt)eade eft quae xyphion:aut phafganion
qf cufpidi fimilis femine. Habet enim folia porri rubetia ad radicem 8i plura quam in caule ca»
pitula perionis comids fimilia paruam exerentibus linguam radiribus praelongis. Nafdtur in
fitientibus.E diuerfo xyphion:3C phafganion in humidisxum primum exit:gladii praebet (pede
caule duum cubirorumiradice ad nuas auel lanae figuram fimbriatarquam effodi ante mefles
oportet:ficcari in umbra.Superior pars eius cum thure trita aequo pondere admixto uinosoffa
fiada e capite extrahitiaut fi quid in corpore fupp urat: uel fi calcata funt offa. Serpentis eadem
contra uenena efficax. Caput in dolore uerarro in oleo uel rofaceo decodo triroq? ungi conue
nit.Peucedano ex oleo ud rofeceo 81 aceto.Tepidum hoc prodeft Si doloribus g pleruq? ex di*1

UBER

midia parte capitis fentiuntar:& aertigini.Perungunt & radice eias fudoris caufa elicfendirqm
caudica uis ei eft.Plyllion alii cynoidesralii cryftalion:alii ficelion:alii cynomyam appellant:radi
uel floriba ce tenui: fuperuacua:farmentofum: fabae granis in cacumimbus:foliis canino capiti non diffimi.

hbas:iemine autem pullici:unde Si nome hoc in bacds.lp(a herba in uincis inuenitur.Visei ad
refrigerandum 8i difcutiendum ingens.Seroen in ufu. Fronti imponitur in dolore 81 teporibus:
ex aceto & rofaceo:aut polea. Ad caetera illinitur acetabuli menfura lextario aquae denlat ac co>
trahit.Tunc terere oportet: & craffitudinem illinere cuicuncg dolori 8i coiledioni inflammatio
niqyEt uulneribus capitis medetur arifto!ochia:frada extrahens ofla & in alia quide parte cor.
poris:fed maxime e capite.Similiter Plyftolochia.

De thyflelio:& cenraurea:& chelidonia:^ panace:& hyofcyamo:& euphorbio. CA, XH,
rjivrr — i- HyiTelium eft non diflimile apio.Huius radix commaducata purgat capitis pituitas,
M pa Oculorum aciem centaurio maiore putant adiuuaritfi addita aqua foueantur.Succo
I; « uero minor,s cuna meile oculorum nubeculas: obfcuriratena difcuti:cicatricesexte/
si nuari. Albugines quidem etiam iuraetorum fiderite.lara chelidonia fupradi&is ora,

uel acharo

uel apta

nibus mire medetur.Panaris radix cum polenta epiphoris imponitur.Hyofcyami lemen bibut
obolo tantundem meconii adridentes.uinumq} ad epiphoras inhibendas. Adiangunt 8f genria
nae fuccumrque colyriis acrioribus pro meconio mifcent.Facit claritatem & euphorbium inu,
dis.lnftillatur plantaginis fuccus lippitudini, Caligines ariftolochia difcutit.Hiberis adalligata
capiti cum quincgfolio epiphoras:# fi qua in oculis uitia funriemendar. Verbafcura epiphoris
imponitur. Periftereos ex rofaceo uel aceto: Ad hypochyfis & caliginem cyclaminon in paftillos
diluunr.Peucedani fuccum ut diximus ad claritatem 8C caligines cum meconio & rofaceo, Pfyl.
lion illitum fronti epiphoras fufpendit.

De anagallide fiue acoro:S£ mandragoraifine rircelo:# cicuta:# cremno agrio:# molibdena:
81 capno:# alia:# acorio:& iride:# cotiledo:# aizoo:# andrachne:& erigero:& de ephemero:
# delabro Veneris: # de ra mdculo medicina::# de oris uitiis. CA. XIII.

Nagallida aliqui corchoron uocant.Duo genera eius.Mas flore phoeniceoifoetnina

j caeruleo:no altiores palmo: frurice teneroifoliis pufillis:rotundis:in terra iacentibusr
I nafcuntur in hortis 81 aquofis. Prior flore caerulea. Vtriufque fuccus oculorum caiigi
nem difeutit cum melle:& ex idu cruorem # argema rubens:magis cum attico mei

le inundis. Pupillas dilatat:& ideo hoc inunguntur anteiquibus paracetefis fit. Iurnento|e quo
que oculis medentur.Succus caput purgat per nares infufus:ira ut deinde uino colluatur. Bibif
# contra angues fucri drachma in uino.Mirum q> foeminam pecora uitant. At fi decepta fimili
tudine(flore enim tantum diftant)deguftauere:ftatim eam quae alyla uocatur in remedio quae.
runt.Ea a noftris ferus oculus nuncupatur. Praecipiunt aliqui efFofluris ante folero ortum priuf
quam quicquam aliud loquantur ter falutare eam:tunc fublatam exprimere.Ita praecipuas efie
uires.De euphorbio latis didum eftxuius fuccus lippitudini fi tumor erit.Iretn abfinthiu cum
meile tritum.Itemcj betonicae farina conueniet.Et aegylopas fanat herba eodem nomine: quae
te hordeo nafeitur tritici folio femine contrito cum farina permixta impofitaq; uel fucco. Ex.
primitur hic e caulibus foliilij praegnantibus dempta fpica:# in trimeftri farina digeritur inpa
ftillos. Aliqui & mandragorae utebantur. Poftea abdicatus in hac curatione eft.Sed epiphoris qd
certum eft: medetur:# oculorum dolori.Radix tufa cum rofaceo & uino.Na fuccusmultis ocu
lorum medicamentis mifcetur.Mandragoram alii circeium uocat.Duo eius genera, Gndidus
qui 81 mas:niger qua: fbemina exiftimatur. Anguftioribus foliis quam laducae.Hir futis 8d cauli.
bus:radiabus binis ternifue nigris foris.Intus albis:carnofis :reneri% pene cubiralibus.Ferunt
mala aaellana^ nucu magnirudie.Et iis ferae ceu pyro^.Albu hoc alii arfen:alit morio:alii hip
poplomon uocant.Huius folia alba q alterius latiora:ut lappati (atiuae.Cauent effolTuri contra
rium uentum.Et ter circulis ante gladio circunfcribunt.Poftea fodiunt ad occafum fpedante.
Succus fit & e malis & e caule decifo cacumine & radice: pundis aperta:aut decoda utilis haec
uel furculo.Conrila quoqj in orbiculos feruatur in uino.Succus non ubique inuenitur : fed ubi
poteft:circa uindemias quaeritur.Odor grauisei fed radicis # mali grauior.Mala matura in um
bra ficcantur.Succus ex iis fole denlatur.Item radicis tufe:uel in uino nigro ad tertias decodae.
Folia feruantur in muriis efficatiui. Albus rore tatum:fuccuspeftiseft.Sic quoque noxiatuires.
Grauedinem afferunt etiam olfadu:qq mala in aliis terris mandantur .Nimio tamen odore ob
isuidcuat ignari. Potu quidem largiore etiam moriuntur. Vis fommfica pro turibus bibentia.

VIGESIMVSCLVrNrVS f?4

Media potio cyathi anius.Bibitur & contra lerpentes:& ante iedrofiespnfidionelcgnelenrian-
tur.Ob haec fatis eft aliquibus fomnuro odore quaefifle.Bibitur Si pro helleboro duobus obo¬
lis in mulib.Efficacius helleborura ad uomitiones Si ad bilem nigram extrahenda.Cicuta quo
cguenenum eft:pubhca atheniefium poena inuifa.Ad multa tamen ufus non omittendi.Semen
babet noxium.Caulis autem eius Si uindisifed eftur plerunc# Si in pa tinis. Leuis hic & genicula
tus:ut calami nigricans.A!tior Cepe binis cubitisrin cacuinibus ramofus.Folia coriandri tenuio
ra:graui odoratu. Semen anifo craifius:radice concaua nullius ufus, Semini Si foliis refrigerato^
ria uis:quae fi enecatnncxpiunt algere ab extremitatibus corporis.Remedio eft: priufquaro per-
ueniatad uitaliaiuini natura excaifa&oria.Sed in uinopota irremediabilis exiftimatur. Succus
exprimitur foliis floribufqj-.tunc enim maxime rempeftiuus eft 8i melior.Semie rri to expreflus
6i iole denfatus in paftillos necat: (anguinem expifTando.Haec altera uis.Et ideo fic necatorum
maculae in corporibus apparent. Ad diffoluenda medicamenta utuntur illo pro aqua.Fitexeo
ad refrigerandum ftomachum malagma. Prxcipuus tamen eft- ad cohibedas epiphoras xftioas
ooilorumcg dolores fedandos rircunlirus.Mifcetur collyriis. Et alios omnes rheumatifmos co
bibet.Folia quocg tumorem omnem doToremqj 8i epiphoras fedant.Anaxilaus audor eft mam
mas a airginitate illitas femper efte ftaturas.Quod certu e: lac puerperarum mammis impolita
extinguic. Veneremque teftibus circa pubertatem illita. Remedia liberationi quibus bibenda
cenfetur:non equidem praecepi mus. Maxima uis terra parthorum: mox lacomcse:cretic3e:afia
ticae.In graecia aero megaricae:deinde atricae.Crethmos agrios greroias tollit oculorum impofi-
tus:tumorem quoque poleta addita. Nafcitur uulgo mohbdena:ideft plumbago etiam inaruo:
folio Iappatftcraffa radice hifpida.Haec comanducata:fi oculis fubinde religaturplurobum qcf
eft genus uitii: ex oculis tollit.Capnos prima quam pedes gallinaceos uocantmafces in parieti-
nis:S£ fepibus ramis renuiflimis fparfifqjiflore purpureo uiridisifucco caliginem difcurit. Itaque
in medicamenta oculorum additur . Similis & nomine Si effectu alia eft capnos fruticofatpra te
nera foliis coriandri: cineracei coloris:flore purpureo.Nafcuur in hortis 8i fegeribus hordeace¬
is. Claritatem facit inundtis oculis delachrymationemcg ceu fumus:unde nomen accepit. Eade
euullas palpebras renafci prohibet. Acor on iridis folia nabetanguftiora tantum 8i longiore pe-
diculo:radices mgrasrminufqj uenofas.Caetero 8C has fimiles iridis:gufi:u acres:odore non ingra
tas:rudu faciles. Optimae ponrics:dein galaticae:mox creticae. Sed prima: in colchide iuxta pha
fin amnem:S£ ubicunqp in aquofis.Recentibus uirus maius q ueruftis.Creticse candidiores pon
ticis.Siccanrur utribus in umbra digitalibus fruftis.Necnon imieniantur qui oxyroyrfinae radi¬
cem acoron uocanc.ldeoqj quidam hanc acronagrionuocaremalunt.Vis ei ad calfaciendum
extenuandumq; efficax contra fuffufiones & caligines oculorum fucco eiufdem potoxontraqj
ferpentes.Cotyledon paruula herb3 cauliculo tenerorpuiillo p:ngui folio concauo ut coxen-
dices. Nafcitur in maritimis petrofiiqj uiridis.radice oliux modo rotunda. Oculis medetur fiic
co.Eft aliud genus eiufdem fordidis foliisilatioribusideniioribuiq; circa radicem uelut oculu
dngentibus:afperrimi gufftus longiore caukrfed pergracili. Vfus eius ad eade qute iridis.Aizoi
duo generaxmaius infidtilibus uafculis ferirur:quod aliqui buphthalmon uocat:aIii zoophthal-
mon alii ftergetomquod amatoriis conueniat. Alii bypogeflomquoniam in fuggrundis fere na-
fdtur.Sunt qui ambrofiam potius uocant:& qui amerimnon.ltali fedum magnum:aut oculum
aut digitellum. Alterum minufculum:quoderitheles uocant:a!ii tritheles: quia ter floreat:alii
chryfotheIes:aliqui ifoetes:fed alii itali ieduro:alu aizoum. Vtrunq; quoniam uireat femper. Ali
qui femperuiuum. Maius cubiti altitudinem excedit craffitudine plufquam pollicari. Aliud in
cacumine linguae fimile carnolum:pingue:largo fucco latitudine pollicari. Alia in terram conue
xa:alia ftantiarita ur ambitu effigie imittetur oculi.Quod minus eft:i muris parietinifgj nafcif:
Si tegulis.Fruticofum a radice:5f furfum uiq; ad cacume.Foliis aguftis mucronatis. fuccofisrpal-
mo alto cauleiradix inutilis.Huic fimiliseft:quam grxciandrachnen agriam uocanr. Itali illece
bra pufillis latioribus foliis Si breuiori cacumine.Nafcitur in petris:& colligitur cibi caufa.Om-
nium harum uis eade.-perfrigerare&aftringere.Medentur epiphoris folia iropofita:ue! fuccus
inundtus. Purgant enim ulcera oculo^ explentcg:& ad cicatrice pducuntipalpebras deglutinat.'
Eaedem capitis doloribus roedentur:fucco uel folio temporibus illitis. Aduerfantu? phalagioje
idibus. Aconito uero maius aisoum praeripue. A fcorpionibus quo.cj feriri id hnte negant.Me
dentur 8i auriu dolori. Ite fuccus inuneftus hyofcyami modice. Ite achilex 8i minoris Centaureae
Si plantagio .s peucedani cum tofaceo Si meconio. Acori fuccus cum roia.Omnis autem ftrigili

A ii

LIBER

ealefaflus infunditur. Cotyledon etia infunditur purufenris eu medulla ceruina caTefadla.Efea
Ii radices tritas 8i fuccus linteo colatus: mox in fole denfatus 8£ cum opus eft rofaceo dilutus &
calefadtus parotidas: Verbenaca quoqyitem plantago fanat:item fideritis cum axungia ueteri,
Narium osenas emendat ariftolochia cum cypero.Dentibus remedio funt panacis radix coma
ducata:prascipue chironiae:item collutis fucco.Radix hyofcyami ex aceto maducata. Item pole
moniac comanducantur:3C plantaginis radices:aut colluntur in aceto decodae fucco. Et folia
funt utilia. Vel (i fanguine gingmae putrefcantruel femen eiufdem apoftemata ; & collediones
gingiuarum fanat.Et ariftolochia gingiuas dentefue confirmat. Verbenaca cum radice mandu/
cata di decodae ex uino aut aceto fuccus collutusJte quincgfolii radices decodse ad tertias ui-
no aut aceto.Prius uero q decoquatur aqua marina aut falfa lauantur.Decodum diu tenenda
in ore.Quida cinere quinqjfolii fricare malunt.Et uerbafci radix decoquit in uino ad colluen/
dos dences.Et hyfopo co!!uuntur:6i peucedani fucco cu meconio uel radicum anagallidis ma/
gis fbeminae fucco:ab altera nare qua doleat infufo.Erigeron a grsctsiqutr a noftris uocatur fe.
necio.Hanc fi ferro circuicripra effodiat aliquisitangatcj ea dente 8i alternis ter defpuat ac repo
nat in eunde Iocu:ita ut uiuat herbaraiunt dentem eum poftea non doliturum.Herba eft trixa
gini fpecie di molliciaicauliculis fubrubicundis.Nafcif 8i in tegulis 8i in muris. Nome hoc grao
ci dederunt:quia uere canefcit.Caput eius numeroia diuiditur lanugine:qualis eft fpinae iter di/
uifuras exeunte. Quare eam Callimachus achantida appe!lat:alii pappum.Nec deide graecis de
ea conftat.Alii erucae foliis efte dixerunt:alii roboris: fed minoribus multo.Radice alii fuperua/
cua:alii neruis utili:alii poru ftrangulanti.E diuerfo quidam regio morbo cum uino dederunt
Et cotra omnia ueficae uitia.Item cordis 8i iocineris.Renibus extrahere harenam dixere.Ifchia-.
diri drachmam cum oxymellite ab ambulatione propinauere. Torminibus quoq? in pafTouti-
liffimam:pr*cordiis etiamxibo ex aceto eam praedicantes ierentefeg in horris.Nec defuere qui
Si alterum genus facerent. Nec quale effet demonftrarentxontra ferpentes in aqua bibendam
edendamcg comitialibus dantes. eam romanis experimentis perufus digeremus. Lanugo
eius cum croco 8i exiguo aquae frigidae trita illinif epiphoris, Tofta cu mica falis ftrumis. Ephe
meron folia habet liliirfed minoraxaulem pareemflorem catruleum: femen fuperuacuum:radice
unam digitali craflitudine-.dentibas praecipuam concifam in aceto:deco£feraqjut tepido collu
antur. Et ipfa etiam radix mobiles fiftit.Cauis 81 exefis imprimitur.Chelidoniae radix ex aceto
trita continetur ore.Erofis ueratrum nigru imponitur.Mobiles dentes utralibet decoda :n ace
to firmantur. Labrum uenereum uocant in flumine nafcente.Eft ei uerroiculus qui circa detes
]igarur:aut cauis dentium exra incIuditur.Cauendum ne euulfa herba terram tangat, ftanun/
culum uocamus quam grseci batrachion.Genera eius quattuor. Vnum pinguioribus qcoiian.
dri foliis:& ad latitudinem rnaluse accedecibusxolore liuidoxaule albo:gracili:& radice alba.
Nafcirur in limitibus humidis 8i oparis.Alteruro foliofius pluribus foliorum inrifuri saltis cau
Iibus.Tertium minimum eft:graui odore:flore aureo.Quartum fimiie huic flore lateo. Omni,
bus ais cauftica fi cruda folia imponanf :puftulafqj ut ignis fariuntJdeo ad lepras 8i ploras utu
tur 8i ad tollenda ftigmata.Caufticifqj omnibus mifcent. Alopeciis imponuntxeleriter remoue
tes . Radix in dolore commanducata diutius rumpit dtntes.Eadem ficca concifa fternuramen/
tum fatit.Noftri herbarii ftrumeam uocantiquoniam mederur ftrumis 8t panis parte in fumo
{ufpenia.Credunrqj ea rurfus fata rebellare quse curauerint uitia.Quo fcelere & plantagine utu
tur.Oris ulcera intus fuccus plantaginis emendat 8i folia radicefqj comanducata:uei fi rheuma/
tifmo laboret os. Vlcera fetoremqj qnquefolium. Vlcera piyllium. Copofita quoq ad fetorem
uel maxime pudendum uitiu trademus . Ergo folia myrti 81 lentifci pari pondere gailse fyriaca:
dimidiu pondus fimul terere i uino uetuftofparfa madere matutino optimum eft. Vel hedera:
baccas cum cafia di myrrha pari pondere ex uino, Naribus utiliflimum eft dracotii femen corti
■- u ex melletetia fi carcinomata in iis funt.Suggillata hyfopo emedatur, Stigmata in facie madra
oia illita delet.

VIGESIMVSSEXTVS 195

CAfl PUNI! SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE UBER .XXVI,
PROOEMIVM.

Reliquae per morborum genera naedirinae:# de nouis morbis:# quid Iichena fit: & guando
primum in i talia coeperint:# de carbunculo:# de elephantiafi:# colo. CA. I.

Enfit # facies hominum nouos omnicg aeuo priore icogniros no
italiae mo:ueru etia uniuerlae prope europae morbos. Tuc quoqj
nec tota italia nec per illyricum gallialue:aut hifpaias magnopere
uagatos:aut alibi q romaexircaqj fine dolore quide uIIo:aut fine
pernicie uitae:led tanta fcedirate:ut quaecuncj mors praeferenda
effetjGrauifiimu ex iis 1/chenas appellauere grsco nomine:!atine
quoniam a mento fere oriebatur ioculari pnmu lafciuia:ut eft p.
crax natura multorum in alienis miferiis:Mox # uiurpato uoca-
balo mentagratmoccupante multisitotcs uti<$ uu!tus:oculis tm
immunibus:defcendentemuero&in colla pedtulque ac manus

— - - - , foedo cutis furfure.Non fuerat h^c lues apud maiores parrefque

noftros.Et primum Tiberii Claudii Caelaris principatu medio irrepfit in italia quoda Perufino
equite romano quaeflorio fcriba cum in A&a apparuiffetrinde contagione eius imporrante.Nec
leniere id malu fbemfnseraut feruitiaiplebefcg humilis aut media ied proceres ueloci trafitu ofcu
lirmaxime foediore mul torqui perpeti medicina tollerauerat cicatrice q morbo-Caufticis nacj
curabaturtnec nifi ufqj in offa corpus exuftum efiet non rebellante tedio. Aduenerutq; ex acg y*
pto genitrice talium uitio^ medici hanc iblam opera afferentes magna fua praeda.Siquidem cer
tum eft Maniliam Cornutu ex praetoriis legatu aquitanicae prouiciae lefterria.cc.elocaffe ineo
morbo ad curandu iefe.Acciditcg fepius:ut noua contra genera morbo^ gregarim fentirentur.
Quo mirabilius quid poteft reperirtfaliqua gigni repente uitia terraj^ in parte cerrarcertifq; me
bnshoiumiuel arraribus-.aut et fortunis tanq malo eligente:haec in pueris graffari.-illa in aduf-
tis:hsec proceres ientire:illa pauperes4L.Paulo.Q_.Martio cenforibus prima in italia carbunco
lum uenifle:analibus coufcriptu eft peculiare narbonenfis preuincia: malu:quo duo conlulares
obiere:codentibus haec nobis^feodem anno lulius RuHus:#.Q .Lecanius Baflusrilfe medico^:
infeitia fe<ffus:htc uerc- polliceleuae manus euulfo acu ab lemetiplb ta paruo uulnere ut uix cer¬
ni poffet.Nafcitur in occultiffimis corporum parribus:& pleruncg lub lingua duricia rubes na¬
nis modis: fed nigricans capite alias liuida corpus incendens neq; inrumelcens:fine doIore:fine
pruritu:fine alio q fomn i indicio:quo grauaros in triduo aufert:aliquando & horrore afferens:
circacg puftulas paruas:rarius feriens ftomachu.Faucelq} cum inuaferit orifiimeexanimans.Di-
ximus elephantiaffn ante Pompeii magni aetatem non accidi fle in italia:# ipfam a faae fepius
inripiente.In nare prima ueluti lenticula mox inualefeente per totum corpus maculofa uariis co
loribns # inaequali cutae alibi craffa : alibi tenui dura ceu icabie alpera ad pofteru uero nigrefee
te:# ad ofla carnes apprimente intumeicentibus digitis in pedibus mambn%. Aegypti peculia¬
re hoc malum:# cum in reges inridiffet:populis funebre. Quippe in balneis folia temperabanf
hatnano fanguine ad medicinam eam.Et hic quidem morbus in italia celeriter reftin&us eft: fi¬
ent & ille quem gemur fom appellauere prilci inter digitos pedum nalcente etiam nomine obli-
terato.ldipfum mira bile rallos definere in nobis morbos:alios durare:ficuti coIum.Tiberii Caela
iis principatu irrepfitiid malu.Nec quifquam prior imperatore iplo lenfinmagna ciuitatis amba
ge cum editfto eius excu fontis ualitudinem legeret nome incognitum. Quid hoc efle dicemus:
aut quas deopiiras^Param enim erant hoiesetera morborum genera: cum fupra.ccc.eflent:ni
fi etia noua timerentur. Necg ipfi holes pauciora fibi opere fuo negotia iportant. Haec apud pri-
fcos erant q memoramus temedia:medidnaiplaquoda modo re^ natura faciete:# diu fuere.

Laus Hippocratis. CA. II.

Ippocratis certe qui primus mededi praecepta clarifli me codiditrreferta herbare me
tione inuenimus uoluminaJMec minus dioclis Cariftii qui fecundus aetate famaqj ex
titit.Item Praxagorae # Cryfippirac deinde Erafiftrati.1ErophiIo quidem qq fubtilio
ris fedhe coditori ante omnes celebratam rationem eam paufatim ufu efficaciffimo
rerum onanium_magiftro peculiariter uticg medicinae ad uerba garrulitatemque defeendeme.

A iii

LIBER.

uel correti

Sedere nanque injris Icholfs auditioni occupatum gratius erat:q ire per folitudines: & quasert
herbas alias aliis diebus anni.

De noua medicina:# Afclepiade medico:# qua rone uetere medicinam mutauerit; CA. III<

- Vrabat tamen antiquitas firma:magna% confefiserei uindicabat reliquiasidonec

Afclepiades aetate magni Pompeii rhetoricae magiftennec fatis i ea arte quxftuofus:
ut ad alia fagacis ingenii huc fe repete conuertit:atqj ut necefle erat homini qui nec
id egifler:nec remedia nodet oculis ufuqj percipienda torreri ac meditata quottidie

oratione blandiesromnia abdicauit:totamqj medicinam ad cafum reuocando coniectura fedt.
Qumcg res maxime comunium auxiliorum profeflus. Abftinentiam cibi:alias uini: fricationem
corporis:ambaIationem:geftationefc£:cum unufquifcp lemetipfum libi praedare pollet intellige
re.Fauentibus eundis ni eflent uera:quae facillima erant:uniuerfum prope humanum genus tir
cuegit in fe:non alio modo q fi caelo emiffus adueniflec.Trahebat praeterea mentes artificio mi
rabili:uinu promittendo aegrisidandoa? teropeftiuetum frigidam aquam. Et quoniam caufas
morborum prior ferutari Herophilus inlHtuefatiuini rationem ilIuftrauerat*Ckopbatus apud
prifcos:iple cognominari.-fe frigidam dando praeferens:# ut audor eft.M.Varro:alia quo^ bla
dimenta excogitabat iam fuipendendo ledulos:quojy iadatu aut morbos extenuaretiaut fom
nos alliceretnam balneas auidiflima hominu cupidine inftituendo:# alia multa didu grata at
q? iucunda magna audoritatemec minore fama: cum occurrifiet ignoto funeri: relato homine
ab rogo ateg feruato: nequis Ieuibus momentis tantam conueriione fadam cxiftimet.fld foium
pofTumus indignari unum hominem e leuiffima gente fine opibus ullis orfum uedigalis fui cau
ia repente leges falutis humano generi dedifie:quas tamen poftea abxogauere multi* Afclepiade
uero adiuuere multiiquorum cura nimis anxia # ruditaut obruendi aegros uefte fuctarefep om,
ni mddo ciendi.Nunc corpora ad ignes torrendo:folefue aflldue quaerendo in utbe umbroS:
immo uero tota italia imperatrice tum primum penfih balnearum ulu ad infinitum blaodiete.
Praeterea in quibufda morbis medendi cruciatus detraxu:ut i anginis quas curabat in fauces or
gano demiilo. Damnauit merito & uomiriones tunc iupra tnodura frequentes. Arguit# medi
camentorum potus ftomacho inimicos:quod e It magna ex parte uetitum.ltaqs nos in primis q
funt ftomacho utilia fignemus.

Irrifio magicae artis:# de lichene. CA. 1111.

a Vpcr oia adiuuere eu magicae uanitares:in tm eueda: ut abrogare herbis fide cudis
poflentiAethiopide herba amnes ac ftagna ficcari coniedu.Tadu claufa oia aperiri.

| L Achemenide coieda in acie hoftiu rrepidare agmina:ac terga uerterqlatacen dari io
qj fita a pfaru rege Iegatis:ut quocuq; ueniflent oium repe copia abundaret:ac multa fi,
i na ifte flierfrn rimhri rpnrnmr» rprrThili Marrp nTnTarpnt^aut rn Luculli»

milia. Vbi na ifte fuere:cu dmbri teutom'9 terribili Marte ulularentiaut cu Lucullus totreges
magorum paucis legionibus fterneretfCur ue romani duces prima femper in bellis ratione co,
mertiorum habuere^Cur Caelaris miles i pharfalia fame lenfit:fi abundantia ois contingere uni
us herbae felicitate poterat?Non fatius fuit Aemilianum Scipione Carthaginis portas herba pa.
tefacererg machinis clauftra p tot annos quarere^Siccentur aethiopide pontinae paludes:taracg
agri fuburbanf reddatur irali^Jancg apud eunde Democritum inuenif copofino medicamen
thquo pulchri bonicg & fortunati gignantur liberi.Cur nunq piarum regi talis eft deditaMi^
efletprofedo huc ulcg prouedam credulitate antiquorum faluberrimis ortam initiis:!! in ulia
te modum humana ingenia nouiflenqAtqui nos hanc ipfam medicinam ab Afclepiade reperra
fuo loco probaturi efTemus:euedam ultra magos etiam.Sed haec eft omni in re animorum con
ditio:ut a neceffariis oria primum eunda uenerint ad nimiunn.Igitur demonftratarum priore li
bro herbarum reliquos effedus dicemustadiiciemulqj quas ratio didauenqSed 1 lichenisieme
diis arq? taro foedo etiam malo:plura undiq; aceruabimus:quamquam non pau cis iam demon
ftratis.Mederur ergo plantago trita. Quinquefolium.Radix albuci ex aceto. Ficulni caules ace,
to decodi Hibifci radix cum glutino # aceto acri decoda ad quartas. Defricatur et pumice.#
rumicis radix rrira ex aceto iflinitur.Et flos uilci cum calce fobadus.Laudatur & tithymallum
cum refina decodum. Lichen uero herba his cibus praefeninde nomine inuento.Nafcitur in Ia
uel longo: xofis folio uno ad radice lato: caule uno:patuo:!ongis foliis dependetibus.Hsec delet & ftigma
par ais ta.Teritur cum mel!e.Eft aliud genus lichenis petris tantum adhaerenstut mufcus.-qui:# ipfeil

Iinitur.Hic # languinero fiftit ualneribus inftillatus:# collediones tllitus.Morbum qucqregi
um cum melie fanat ore illito # lingua. Quiitacurantunaqua faifalauari iubentunungioko

VIGESIMVSSEXTV5 t?6

aniygdalinothortenfibus abftinere.Ad Iichenas & tapfia: radice utantur trita eam meile. Angi;
n£ qc argemania medetur fumpta ex uino.Et hyfopum cum uino decoram & gargari flatum,
peucedanum cum coagulo uituli marini aequis partibus. Proferpinaca cu muria 8i ex oleo trita
uel fub lingua habita. Item fuccus de quinquefolio potus cyathis tribus.Hic 6i omnibus faucid
uitlis medetur gargarifTarus.Verbafcum prioatim toniillis in aqua potum.

Ad ftrumas:6£ ad digirosiSi ad pedtus: & ad tuflim medianae, CA. V.

BsiTrumis plantago.Chelidonia cum mefle & axungia. QuinquefoIium.Er radix perfo
||Iatae.Icem cum axungia operitur folio iuo impofita.Item artemifla.Radix mandrago
| rae ex aqua.Sideritis lata folia dauo fmiflra manu circu fo fla adalligantur cuftodien*

Sjda fanatisrne rurliis fata diro herbariorum (celere ur i quibufdam rebellet. Quod 8i
in iis:quos artemifia ianauerit.-praedici reperio.ltem i iis quos plantago Damafion quae 8i cauca uel alifma
iis uocarur fub fblfhtio colkdta iponifex aqua caelefli folium tritum uel radix cum axungia tu
foita ut impolita folio fuo operiatur.Sic 8i ad omnes ceruicis dolores tumorefig quacunq; in p
te.Bellis in pratis naicitunflore albo aliquatenus rubente.Hanccum artemifia illatam efficario
rem produnt.Condurdon herba folftitialis flore rubro fufpenla in collo comprimere dicif flru
mas.ltem uerbenaca cam plantagine digitorum uitiis omnibas:& priuatiro pterygiisQuinque
folium medetur pedtoris uitiis. Vel quod grauiflimutn eit tuflis:huic medetur panacis radix in
uino duIci.Succus hyofcyami etiam (anguinem excreantibus.Nidor quocg accenfi tuffientibus.
item fcordotis mixto nafturtio:& refina cum meile tufa arida. Facit & per fe faciles excreatioes.

Item centaurium maius:8£ fanguinem reficientibus. Cui uitio 8C plantaginis fuccus medetur.Et
betonica oboiis tribus in aqua contra purulentastconrracp cruentas exaeationes. Perfolatae r&>
dix drachmae ponderis cum pineis nucleis. xi.Peucedam fuccus. pedoris doloribus & acorum
fabuenit.Et ideo antidotis mifcef.Tufli daucum.ltem fcyticha herba.Ea demum omnibus pe-
doris uitiis rufii Si purulenta excreantibus obolis tribus in paflo.

De uerbafcorS: chamaeleuce:& bechio:& faluia. CA; VI»

n Otidem obolis bibitur uerbafcumxuius flos aureus. Tanta huic tus eft : ut iumentis
etiam non tuffientibus modo:fed ilia quocg trahentibus auxilietur potus. Quod &
de gentiana reperio.Radix chamaeleuce quae tufliiago dirifrcomaducata: & in uino
madefodfca non tufis ranrum:fed Si faucibus prodefi.hyfopi quocg qtnncp rami cum
duobus rutae 5«!! ficis tribus decofiis thoracem purgant.Tufiim fedat bechion:quae 8i tuffilago
didtur.Duo eius gna.Silueftris ubi nafdrurfubefie aquas credunt:& hoc habent fignu aquile*
ges.Folia futmaiufcula cj hederae.v.ant.vii.fubalbida a terra fuperne palidaifine caulerfine flore:
fine (emine radice tenui. Quidam eande e fle bechion:& alio nomine chamseleucen putant.Hu
ius aridae cum ra dice fumus per arundinem hauftus aut deuoratus ueterem fanare didrur tuC
fim.Sed in fingalos hauftus paffiiro guftandum eft. Altera a quibufdam (aluia appellatur fimilis
uerbafco: conteritur ea 8c colata cal efinatq? ita ad tufiim lateti% dolores bibitur. Contra fcor*
piones eadem 8i dracones marinos efficax. Contra ferpenres queqj ex oleo perungi ea prodeft;

Hyfopi fafdculus cum quadrante mellis decoquitur ad tufiim.

Ad fateris dolores 8i pe<ftoris:ad orthopnoeas ad iocforis dolore: & cordis pulmoni :uriae:tuf
fi:pedforiulceribus:renibus:ep3ticis:ad uominones:ad fingultus:& pleurericos. CA. Vlh

nAteris 6i pedfcoris dolores uerbafcum cum ruta ex aqua. Betonicae farina bibitur ex
aqua calida.Stomachum corroborat fcordoris fuccustcentaurium gentiana ex aqua
potae. Plantago autem per fe fumpta m dbo cum lente alicarue forbirione. Betonica
alias grauis ftomacho uiria tamen fanat pota uel foliis commancfucata.ltem ariftolo*
chia pota. Agaricum manducatum ficcum ut ex interuallo merum iorbeatur. Nymphea hera*
dea illira.Peucedani fuccus. Pfylfion ardoribus imponitur uel cotelydon trita cum polenta-.uel
aizoum.MoIo icapo eft ftriato foliis mollibus paruis radice quattuor digitorumtin qua extre>
maallii caput eft.Vocatur a quibufdam fyron:ex uino ftomacho 8C difpnoes; medetur.Centau
riatn maius eligmate.Plantago fucco uel cibo.Be^onicse tufe podo 1 bra mellis attid femuncia
ex aqua calida quottidie bibentibus. Ariftolochia uel agaricon obolis ternis ex aqua calida aut
ladte afini pota.Ciftanthemos ad orthopnoeas bibitur.lre hyfopum.Et aflhmaticis. Peucedani
faccus in iocinoris doloribus 8i pe&oris faterifquetfi febres no funt.Sanguire quoque expuenri
bus fubuenit agaricu uidtoriati pondere tritu 8i in mulfi quinque cyathis datu, Idem & amomS
facit .Iodneri prioatim teucria bibitur reces drachmis qttoor i pofese hemina betonicae dradv

A iiii

LIBER.

ma una in aq calida cyathis tribus ad cordis uicia:in frigida cyathis duobus.Quinqffolii fuccus
iocineris # pulmonis uitiisifanguinemcg reficientibus:# cuicunque fanguinis aitio intus occut
rit-locieti anagallides mire profunt.Capnion herbam qui edere:bilem per urinam trahut.Aco
ron iocineri medetur thoraci quoq?:# pracordiis.Caucumiqua & ephedra:ab aliis anabafis uo
caiamafcitur uentofo fere tradmfcandes arborem:# ex ramis propendens folio nulloxirtis nu
merofa qui funt iunci geniculati:radice paiida.Datur ex uino nigro auftero trita ad tuffimtfufpi
ria tormina & iorbitione fada in quam uinum addi conuemt.ltem gentiana madefa&a pridie
contrita denarii pondere in uini cyathis tribus.Geum radiculas tenues habet nigras bene oleti/
tes. Medetur non modo pedoris doloribus aut larem: fed Si cruditates difeutit iucundofapo/
re. Verbenaca uero oibus uifceribus medetur:lateribus:pulmoibus:iociReribus:thoraci.Pecu!ia
riter autem pulmonibus:# quos ab iis phchifis tentat.Radix uero herbae confiiiginisrquam nu,
per inuentam dixirous:fuum quidem 81 pecorum omnium remedium praefens eft. Pulmonum
uitio uel traieda tantum in auricula.Bibi debet ex aquafnaberique in ore afudue fub lingua.Su
perficies huius herbae an fit in aliquo ufu adhuc incertum eft.Renibus prodeft plataginis cibus.
Betonicae potus. Agaricum potum ut in tuiTi.Tripolium in maritimis nafeitur faxisrubi allidit
uel folo undatneqj in mari neq; in ficco folio liatis crafTiore:pa!meo caule in mucroe diuiforradice alba
odorata crafla calidi guftus. Datur epaticis in farte coda.Haec herba eadem uidetur quibufda
quae poliumrde qua fuo loco diximus.Syomphona uel cromphena alternis uiridibus rofeifqjg
caulem foliis in pofca fanguinem reiicientibus medetur.locineri autem herba melandryum na/
fcens in legete ac pratis flore albo odorata. Eius cauliculus conteritur ex uino uetere. item hei/
ba chalcetum e uineis contrita imponitur.Faciles praeftat uomitiones radix betonicae heliebori
modo quattuor drachmis in paffo aut mulfo.Hyiopum tritum cum meile utilius prafumpto
nafturtio aut irione. Molemonium denarii pondere. £ft # piylhbus lacteus fuccus qui defatus
in gummi fumitur cum meile fupradido pondereipraecipueq? btlem trahit.Rurfus iiftut uorni/
tionecyminu filueftre-betonicae farina: fumuntur exaquatabfterguntcg faftidiatcruditattfigdi
gerunt daucum betonicae farina ex aqua mulfa:plantago decodia caulium modo.Singultus ne.
mionium fedat.Item anCtolochia.Sufpina clymenos.Pleureticis:# paripneumonicis centauriii
maius.Item hyiopum bibitur.PIeuretids peucedani fuccus. Alus auteroiquam galli ficuocann
ueneti cotoneam:medetur lateri :ite renibus conuulfiiqj Si rupris.Similis eft cunilae bubute-ci
ttd calx cuminibus thymo dulcis:# fitim fedat; rarae radicis alibi albsetalibi nigrae. Eofdecn effectus ia.

teris doloribus habet charnaerops:myrteis circa caulem geminis foliis capitibus grsecukrofe
ex uino pota:ifchiadicos dolores Si ipinae leuat agaricu potu ut i tufti.Irem Si fthoecadis:autbe
conicae farina ex aqua mulfa.

De omnibus uiciis uentris # remediis:# eorum quae circa uel intra funt:# de aloo fiftenda
uelfoluenda; CA. VIII.

Lurimum tamen negocii humano generi aluus exhibetteuius caufa maior pars raor
taliu uiuit. Alias enim cibos non tranfmittic:alias non continet:a!ias n5 capit:alias it
conficit. Eocg mores uenere:ut ho maxime cibo pereat. Peffimum corporum uas, In.
ftat ut creditor:# fkpius die appellat. Huius gratia praecipue auariria expetitunhoic
uel hinc luxuria conditurhuic nauigatur ad phafimhuic profunda uada exquiruntur. Et nemo uiiitate
eius aeftimat confumationis foeditate.Ergo numerofiffima eft circa hanc medicina opera.Siftit
eam fcordotis recentis drachma cum uino trita uel decocta potu.Polemonia quoqp # dyfente
ricis ex uino datur. Verbafci radix pota ex aqua duorum digitorum magnitudie.Nymphts he
radiat femen cum uino potum. Radix fuperior ex xiphio drachma pondere ex aceto. Semepla
taginis i uino trituttr.uel ipfa ex aceto codaraut alica ex fucco eius fumpta.Ite cu leticula coda:
uel arida farina infpetfa potioni cum papauere tofto # trito. Vel fuccus infufus:aut potus beto
nica in uino ferro calefaclo.Eadem coeliacis in uino auftero darur.Is # iberis imponitur ut di/
dum eft.Tenafmo radix nympbea heraclia e uino bibitur.Pfyllium in aqua cum radicibus de
codum. Aizoi fuccus aluum fiftit:# dyfenterias # tineas rotundas pellit.Symphy tis radix pota
in uino aluu # dyfenteria fiftit. Ite dauci. Aizou foliis cotriris ex uio tormibus refiftit. Alcmeae
Bel oblias ficca farina tormibus pota cu uino^Aftragalus folia het I5ga icifuris multis:obliq circa radice:

caules. iii.aut.iiii.folio^ pIenos:flore hiacynrhfiradices uiIofasaplicatas:rubras;pduras.Nafaf i
petrofis apricis:# iifde niualibus:ficut pheneo archadfa. Vis ei ad fpiftanda corpora. Aluu fiftit
xadix in uino pota.quo fit ut moueat urina repercuffo liquoreificut plera^qua aluu fiftut.Sa/

VIGESIMVSSEXTVS f97

liat 81 dyfenteticos in uino rubro tufa.Difficile autem tunditur. Eadem gfngiuarum fuppura>
tioni utiliflima eft fotu. Colligitur exitu autumni cum folia anu ferit. Siccarur »n umbra.fet lada
no fiftitur aiuus utrocp.Quodin fegetibus nafeitur contufo 8C cribrato: bibitur ex aqua mulfa.
ite nobili e uino, Led on appellatur herba ex qua Iadanii fit in cypro barbis caprarum adhaere,
fcens.Nobilius in arabia.Fit iam et in fyria atep africaiquod taxicon uocant.Neruos enim i arcu
circundatos lanis trahunt adhxrefcente rofeida lanugme.Plura de eo diximus inter unguenta.
Hoc grauiffimu odore efhduriffimu tactu. Plurimum enim terrae coliigitxu probetur maxmie
pu^i.odoracu:molle:uiride:refinofum.Naturae ei molliendi:ficcadi:coquendi;{omnu aiJiciedi.
Capillum fluente cohibet nigriciamqs cuftodit. Auribus cum hydromelltte aut rofaceo infun,
ditur. Furfures cutis 8i manantia ulcera fale addito fanat.Tuffim ueterem cum fiorace fumptu.
Effxacifiimu ad rudius, Aluu fiftit 8i chodris:fiue pfeudodi&amurhypocifthis: orobathion uel
orobache a quibufeiam didtum malogranato immaturo fimilis.Nafcitur ut diximus fub ciftho:
unde nomen hoc. Arefacta in umbra fiftit aluuro ex uino auftero nigroque utraque.Duo enim
genera eius candida 8i ruffa. Vfus in fucco fpiflattficcat.Et ruffa magis ftomachi rheumatifroos
emendat. Pota tribus obolis fanguinis excreationes.Cum amylo dyfenterias pota 8i infufa.ltem
uerbenaca ex aqua dataraut caretibus febre ex uino amineo coclearibus. v.addms in cyathis tri
bus uini.Lauer quoqj nafcens in riuis codita S i coda tormibus medetur. Potamogeton uero ex
uino dyfentericis etiam & cceliacisifimilis betaeifoliis minoribus tantum hirfuticribufqj paulu,
Ium fopereminens extra aquam:peculiariterrefrigerant:fpiflant:ufus in foliisxrunbus uitiofis
utilia: S! contra ulce^ nomas cum meile uel aceto.Caftor hanc aliter nouerat tenui folio uelut
equinis fetistthyrfo longo:& leui in aquofis nafcente.Radice fanabat {tramas & duritias. Pota,
mogeton aduerfatur 8i crocodilisdtaq; fecum habent eam qui uenarur illos. Aluu fiftit & achil,
lea.Eofdem effectus praeftat& ftarice.vh. caulibus ueluti rofe capita iuftines.Ceratia uno folio:
tadice nodofa 8C magna in cibo coeliacis 8i dyfenterids medetur. Leontopodion zhi lice oron:
alii doripetron: alii toriuentoron uocant: cuius radix aluuro fiftit : purgatque bilem inaqua
mulla addito pondere denariorum duum.Nafcitur in caropeftri & gracili folo.Semen eius potu
lymphatica {omnia facere didtur.Lagopus fiftit aluu e uino pota aut in febri ex aqua.Eadem in
guim' adalligatur in tumore.Nafcitur in fegetibus.Multi fup omnia laudat ad deploratos dyfen
tericos quinquefolium decodis in lade radiabus 8i porisic^ ariftolochiam mdonati podere i
cyathis uini rribus.Quae ex fupradidis calida fumencunhatc candete ferto teperan aptius erit;
E diuerio purgat aluum fuccus centaurii minoris drachma in hemina aquae cum exiguo falis 8t
aceti.bilemque detrahi t.Maiore tormina difcutiuntur.Beronica aluuro foluit drachmis quartu
orin hydromelitls cyathis nouem.ltem euphorbium uel agaricum drachmis duabus cum Cale
modico potum ex a qua:aut in mulfb obolis tribus.Soluit 6 i cyclaminos ex aqua potataut bala,
nis fubditis.item chamsecifli balanus. Hyfopi manipulus decodus ad tertias curo fale pituitas
trahit: uel contritus cum oxymellite 6i fale. Pellitqj uentris animalia.Pituitam & bilem detrahit
peucedani radix. Aluu tn purgat anagallides ex aqua mulla.ltero epithyreo;qui eft flos e thymo
iatureiae fimiiis.Dififerentia q> hic herbaceus eft:alcerius thymi albus. Quidam bypopheon uo,
cant:acftomacho rr.inus utilis. Vomitiones mouet.Sedat tormina:& inflammationes difeutit.
Sumitur & ex ea digmate ad pedoris uitalia cum meile 81 aliquado iride. Aluum foluit a quat,
tuot drachmis ad fex cum mellis exiguo:falifqj & aceti. Quidam aliter epithymum trahunt fine
radicenafci tenuis ftmilitudine pallioli rubens:ficcari in urobra:Bibi ex aqua acetabuli mefura:
Dimidia detrahere pituitam bileqj. Aluum leniter foluit 8i nymphea in uino auftero. Soluit 81
pygroocomon erucae foliis craffioribus 8i acrioribusrradice rotundadutei coloris:terram olete
caule quadrangulo modico tenui flore oeitri Inuenitur in iaxofis locis.Radix eius in aqua mul
fa.xii.pondere denariorum Si aluum & bile 8t pituitam exinanit.Semen fomnia turoultuola fa,
dt una drachma in uino potum.Et capnos ftruma difcutitrdetrahit bile polypodio: qua noftri
filiculam uocantrfimiiis enim eft filici.Radix in ufu pilofaxoloris intus herbaceixraffitudire di
gici minimi:acetabulis cauernola ceu polypo^ cirri fubdulcis:in petris nafcens : aut fub aibo,
nbusuetuftis. Exprimicurfuccus aqua madefada : & ipfa minutim conrifa infpergitur cleri
& betae uel maluaetuel falfamenro:uel cu pulticula coquitur ad aluu leuiter fbluendaro:uel in Ce
bri.Decrahic bile 8i pituita.Storoachum offendit. Aridae farina indita naribus polypu cofumit.
Flore r:5£ femen no fert.Scamomu quoq ftomachi diftolutione faritrbile detrahit:s!uu foluit:
praeterq ii adiidatur aloes drachmae duae obolis eius duobus.Eft autem fuccus heibae ab radi*

uel tenui

LIBER

ce ramofa: pinguibus foliis triangulis albis radice crafla madida naufeoIa.Nafdttir pingui Sfal*
bo folo.Radix circa canis ortum excauaturrut in ipia cSfluat fuccusiqui fore ficcatus digeritur
in paftillos.Siccatur & ipia uel cortex. Laudatur natione colophonium:myfium priennefe.Spe-
de autem nitidum:# q firoillimu tau rino glutiniifungofom tenuiflimis fiftalis: dto liquefces:
uirus redolens:furainofum:linguae tadu Iadlefcens:q leuiflimuro:cam diluitur albefcens. Hoc
euenit & aduIterino:quod fit erui farina:# tithymalli marini fucco in iudsea fere: quod etiam
ftragulat fumptum.Deprehenditur guftu.Tithymallus enim lingua excalfacit 'bulbi more: nec
ante nec poftea utile.Dedere # p fe ex aqua uel mulfa # lale quaternis obolis. Sed utilifumecu
aloerita ut incipiente purgatione mulfum bibatur.Fit # decodlum radicis in aceto ad craffitu
dinem meIlis:quo leprae illinuntur.Et caput ungitur in dolore cum oleo. Tithymallum nofhi
herbam ladana m uocanttalii la&ucam caprinam. Narrantque lade eius infcripro corpore cum
inaruerit fi anis inlpergamr apparere litteras # ira quidam adolteras alloqui malluere: gcodi-
dllis.Genera eius multa.Primus cognominatur carachias:qui # mafculus exiflimatunramis di
Del fuccofif gitali craffitudine rubris rugofis:quinque aut lex cubitali longitudine a radice foliis pendet: in
uel pene cacuminibus coma iunci.Nafdtur in afperis maritimis.Legirur femen autumno cum comaific-

oleae catum fole tunditur:# reponitur.Succus uero incipiente pomorum lanugine defra&is ramulis
exdpitur farina erui:aut ficis:ut cum iis arefcat. Quinas autem guttas lingulis excipi faris e.Tra
duntqj etiam totiens purgari hydropicos fico fumpta:quot guttas laciis exceperit. Succus cum
colligiturne attingat oculos cauedum eft.Fit # foliis tufis priore minus efficax. Fit # deco&d
e ramis.Eft # femen in ufu cum meile decodtum ad catapotia foluendae alui gTatia, Semen %
dentium cauis caera Includitur. Colluuntur # radicis deco&ae uino aut oleo.Hlinut # Iichenas
fucco. Bibuntcg eum ut purgent uomitiones:# aluo fo!uta:alias flomacho inutilem. Trahit pi¬
tuita lale adiedlo in potu:bile aphronitro.Si p aluu purgari libeat in pofca.Si uomirioneiin paf-
Ib aut aqua mulla. Media potio tribus obolis conftar.Ficos a cibo fumpfifTe melius eff. Fauces
urit leniter.Eft enim tam feruetis naturaemt per fe extra corpori impolitam puftulas ignium
modo faciat:# pro caaflico i ufu fit.Alterum genus tithymalli myrfiniten uocaualii caryten fo
liis myrti acutis # pungentibus: fed mollioribus:# ipfura etiam in aiperis nafcens.Colliguntut
comae eius hordeo tu rgefcente: ficca taetj in umbra diebus.ix.in fole inarefcunt. Fru£lusnopa-
rlter maturefrit:fed pars anno fequente:# nux uocatur.Inde cognomen graeci dedere. Demeti
tur curo meflium raaturitate.Lauatum defde ficcatur:# datur cu papaueris nigri duabus parti
bus:ita ut fit totum acetabuli modo:minus hic uomitionibus q fuperior:caeteri iidem. Aliqui
fic # folium das dedere:nacem uero ipikm in malfo aut pafToiuel curo fefama.Trahitbilem Si
pituitam per aluum.Oris ulcera fanat. Ad nomas oris foliam cum meile eflur.Tertium genus e
tithymalli:paralius uocatur fiue tithymallis folio rotundo: caule palmum alto: ramis rubenti*
bus femine albo:quod colligitur indpiente uua:& ficcatum teritur: fumiturque acetabuli men*
fora ad purgariones.Quartum genus heliofcopion appellantdoliis portulacae: ramulis flatibus
a radice quattuor aat quinque rubentibus femipedali altitudine fucci plenis. Hoc circa oppida
nafcitunlemine a!bo:coIumbis gratiffimo: quod colligitur incipiente uua.Nomen accepinquo
niam capita cum fole circuagit.Trahit bilem per inferna in oxymellite dimidio acetabukcm *
teri ufus qui charariae.Quintuna cypariffian uocant propter foliorum fimilitudinem:caule ge¬
mino aut triplici nafoentem in caropeflribus : cui eadem uis quae heliofcopio aut charadae.
Sextu platyphyllon uocantialii corymbiten:alii amygdaliten a fimilitudine. Mec ullius latiora
font folia.Pifces necat:alaam foluit:radice:uel fbliis:uel fucco in mulfo aut aqua mulfa drach¬
mis quattuor. Detrahit priuatim aquas.Septimum dendroides cognominantialii cobion:alti le
ptophyllon in petris nafoens: comofiffimuro ex omnibus maxime cauliculis rubentibus: & fe¬
mine copiofiflimum : eiuldero efredlus: cuius characias. Apiofcylla fiue rhaphanofagria iuncos
duos fiue tres fpargit in terra rubentes: foliis rutae: radice cepe;fed amplior:quare quidam rha*
phanumfilueflrem uocant. Intus habet mammam candidam extra cortices nigros. Nafritur
in roontuofis & afperis : aliquando # herbofis. Effoditur uere: tuiaque in fidlili mergttur.De*
iecloque quod fupernatat : reliquus fuccds purgat utraque parte feiqaiobolo in aquajsuifa.
Sic# hydropiris datur acetabuli menfura. Infpergitur # arids radicis ferina potioni raiuntqs
fuperiorem partem eius aomitione biles extrahere; inferiorem per aluum. Tormina difcutit:
quodcuncg betonica # panaces praeterquam a cruditate. Peucedani fuccus: inflatioes # rudus
gignit. Acori radix daucumue fi ladlucae modo fumatux.Ladanum cyprium potum interaneo*

VIGE5IMVS5EXTVS i9S

ta aitiis occutrft.Ite getianae farina ex aqua tepida fabae magnitudine.PIatago mane fupta dua
bus linguis 8i tertia papaueris in uini non ueteris cyathis. na, datur in fomnum euntibus addi/
to nitro leu polenta.Siraul li poit cibum detur.Colo infunditur hemina !ucci:uel in febri. Aga/
ricum potum obolis rribus in uini ueteris cyatho uno lyeni roedetur.h panace omnium gene/
rum radix in mulio: fed teuctia pcipue pota arida # decocta quarum manus capiat in aceti he/
minis tribus. Ad uuinus illinitur eadem cu aceto:aut fi tolerati non pofiit ex fico uei aqua.Pole
moma bibif ex uino. Betonicae drachma in oxymelitis cyathis tribus. Anftolochia corra ierpe/
tes.Argenaonia. vii.diebus i cibo fumpta lyenem cofumere dicitur. Agaricu in aceto muJfo obo
lis duo bus. Nymphes heracliae radix in umo pota # ipfacoiumit. Culanthemus drachma bis
die fumpta in uini albi cyathis duobus per dies.xUyenem dicitur paulatim emittere per urina.

Prode ft 8i hyibpum cum fico decodum.Lonchi eidis radix decocta prius q ierne emittat. Peu.
cedani quoque radix decocta # Jyeni # rembus.Lyen acoro poto coiumitur.Praecor das di ili/
bus uuhflimse radiees.Climeni /emeri potum diebus.xxx. podere denarii in uino albo, iietoni ueJ pericli/
cz farina ex meile Qi aceto fcyliite pota.Radix lonchitidis in aqua di teucnum lllinitur.lte Icor m£ni
dium cum caera-agaricum cum farina foenograeci ueficae malis:contraque calculos grauiflimis
crucianbus:ut diximustauxilio eft. Polemoma ex uino potantem agancum. Plantago radice uel
foliis potis ex paflfo.Et betonica ut in iocinere diximus.ltem ramici pota atqj illita. Eadem ad
ftrangurias efficaciflima: ad calculos quidam betonicam 8i uetbenacam di millefolium aequis
portionibus ex aqua pro lingulari remedio bibere fuadent. Strangurias diicutere di didamum
certum eft.lterri quinquefolium decodumad tertias in uino uftencis dari atq; illini utiliffiiuu ue! entero
elt.Xiphii quoqj radtx luperior urinam ciet ifantibus.Entexocoelicis datur ex aqua: 8i illinitur ecdicis
ueficae uitiis. Peucedani fuccus infantium ramici:# umbilicis eminentibus piyilio iliinitur. Vri ul lymphy/
nam cient anagalides: achorique radicis decocturo: uel lpfa trita potaque: di omnia ueficae ui- q
riaianat:# calculos herba & radix cotiledonis.kemqj genitalium lnflamationera pari podere:
di caulis di feminis Qi myrrhae.Ebulu tenerum curo loliis tritum ex uino potu calculos pellit.

Impolitum tefles fanat.Engeron quoqj cum farina thuris Qi uino dulcmeitium mttammatioes
fanat.Syrrsphyti radix illita enterocceias cohibet:aufert # genitalium nomas hypocifthis alba.

Artemilia quoque datur contra calculos ex uino dulci:# ad ftranguriam.Dolorcs ueficae fedat

ex uino nyropheae heracliaeradix.Eademuis crethmo abHippocrate admodum laudata. Eft

autem mter eas quae eduntur filueftrium herbaruro.Hancc^ certe apud Callimachum apponit'

ruftica ilia hecaie.Speciefq elata: hortenfis:Caulis palmum unum altus. Semen feruens: odora. ueI fpecfe/

tum ceu kbanotidis:rotundum.Siccaiuro rumpiiur.Habet intus nucleum candidum:quem ali qj baris

qui cachryn uocacfblio pmgui:aibicate:ueiuu oliuae:crafiiore:# filio guftu:radices digm craC

fitudme tres aut quattuor.Nafcitur in maritimis petrofis.Eftur crudum codumuecum olere

odorati (aporis Qi xucundi.Seruatar etiam in muriarpraecipueque eius uiiis ad ltranguriam fa>

lio uel caule aut radice ex uino.Colorem quoque corporis gratiorem facit. Veru largior queeg

mfiaciones.Aiuuro foiuit decodo.Vrinamque:# a renibus dolorem trahit. Sic di alcmere fiec«e '

farina in uino pota flrangunam tollit : efficacius addito dauco. Lytm quoque utilis. Aduer/

fus ierpsntes bibirur.Iurnentis quoque in pituita aut ftranguria hordeo imperia fuccurrit. An/

thyi iieh eft lenu fimiilimarquat in uino pota ueficas uitiisiiberar.Sanguinem fiftit. Altera eft an

thyiis chamsepityos fimilisiflore purpureo:odoris grauis:radice intubuuel magis cepea : fimilis

porrulacsmigriore radicened inutili: nafcens in littoribus harenofis:guftu amara. Jn uino cum

afparagi radice ueficae plurimum prodeft.Eadem praeftat hypericon:qua alii chamarpnyn: alii

corion appdlant:oleraceo frutice: renui cubitali rubente:folio rutce:odore acri; femine filiquae: uel in fijiq

nigro.maturefcente cum hordeo.Natura femini Ipiflandi.Aluum fiftit. Vrina cit. Ad calculos

ueficae cum uino bibi tur.Eft aliud hypericon: quod alii corin appellant: folio tamarice: & fub

ea naicif : fed pinguioribus foliis:# minus rubeubus:odcratum:palmo alrius:fuaue:leniter: acu uel minori

leatum.y is femini excalfadoria:# ideo inflationem facit enteroccelicis: fed ftomacho no inu- bus

lile:pcipuu ad ftraguria fi exulcetata no fit uefica.Medetur &pkureticisex uino potu. Veiicae .

autem callitrichon trita fimilis cuttuno medef:# data ex uino albo. Verbenaca quoqj foliis de

coda ad terrtasruel radix eius e mulfo calido calculos eiicit.Jtenique perprefla:qus airetii # in

illyrico nafdtur in aqua decada e tribus heminis ad unu # pota. Trifolium ex uino fumptu 6t

chryianthemu prirau, Anthemu quoqj calculos eiicitrparuis e radice foliis quinisxaulibus lon/

gis duobus:flore rofeoiradices tritae p ie;ceu lauer crudu.Silaus nalcif glareofis # perenibusrri

nel coyza

oel danor
uel fdgofo
ueliaraofo

nel Ia&e
ouilo

LIBER

uis:cabitaI/s:apiifimiIitudinc.Coquftur ut olusatramrmagna utilitate oefieae. Quae fi fcabfem
fentiatipanacis radice fanatur. Aliter inutili uefids.Calculos pellit malum erraticam raditis li,
bra in uini congio decodla ad dimidias.Inde heminae lumuntur per triduum. Reliquum ex ui.
no cum zio:8C urtica marina:& daucum :& plantaginis femen ex uino.Et herba fuluiana trita ex
uinoiquae 8i nomen fnuentoris habet nota t radiantibus urinas rit.Scordion teflium tumores fe
dat.Hyofcyamum genitalibus medetur.Peucedani fuccus ex meile 8i femen ftranguriae. Agari.
cu obolis tribus in uini ueteris cuatho uno, Trifolii radix drachmis duabus in uino:dauti una
drachma uel feminis.lfchiadici 8i fenile S! foliis erythrodani tritis fanatur panace pota. Et infri
cata polemonia ariflolochiae decodlse foliis. Aganco quidem 8i neruus qui platys appellafatq;
hamerorum dolor fanatur obolis tribus in uini ueteris cyatho uno poto.Qxtinquefolra ifchia.
dicis:& bibitur 8i imponitur .Item fcamonia decodla cum hordei farina.Semen hyperici utriuf,
qj bibitur ex uino.Sedis uitia 8i attritus celerrime fanat plantago.Condylomata uero quinque,
folium.Sedem conaerlam cyclamini radix ex aceto. Anagallides caerulea proridetia ledis retro
agit.E diuerfo rubens proritat. Cotelydon condylomata Si hemorrhoidas mire curat. Teftium
tumores acori radix decodla in uino tritaqj Si illita. Intertrigines negat fieri Cato abfinthiu po,
ticum fecum habentibus.

De pulegio 8i argemone* CA, IX.

Lii adiiciunt:& polegium-quod ieiunus quis legerit:(i poft fe alliget.lngtiinis dolores
prohibettaut fedat coeptos.Inguinariarquam quidam argerconem cocant-palfim in
uepribus nafcens. Vt profit inguinibus in manu tantum habenda efl.Panos fenatpa
naces cum melle.PIantago cum fale.Quinquefolium.Perfolarae radix ut in ftrumis,
Item damaibnium.Verbafcum cum fua radice tufum uino afperfutmfolioque inuolutumi&ita
in rinere calfadtum:ut imponatur calidum.Experrfque affirmauere plurimum remedium efTe:
fi uirgo imponat nuda ieiuna ieiuno:& manu fupina tangens dicat: Negat Apollo peftem pofte
ctefcererquam nuda uirgo re(hnguat:atque ira retrorfa manu ter dicat;totien% difpuat ambo.
Medetur 8i radix mandragorae ex aqua:radicis fcamoniae decodtura cum melie. Sideritis cum
adipe ueteri:conrafa:marubium cum axungia ueteretuel chryfippea cum firis pinguibusiqhoc
ab inuentore habet nomen.

De nymphea:& abflinentia:& appetentia ueneris:& de fatyrio: erythrococco:5£ crategi:8!
fideriti. CA. X.

Enerem 1 totum adimitfut diximus)nymphea heraclia:eadem femel pota in.xl.dies.
infomnia quoq$ uenens a ieiuno pota 8i in cibo fumpta.Illita quoque radix genitali/
bus inhibet non folum uenerem:fed affluetiam geniruraeiob id corpus alere uocem
q$ diritur. Appetentiam ueneris facit radix e xiphio fuperior data potu in uino.ltem
quam crethmos agrios appellant.Et orminos agrios cum polenta conrritus.Sed inter pauca mi
rabilis efl orchis herba:fiue (arapias: foliis porrixaule palmeo:flore purpureo:gemina radice:».
fliculis fitnilirita ut maior:fiue(ut aliqui dicunt)tenuior:ex aqua pota excitet libidinemiminorfi
ue mollior e lacie caprino inhibeat.Quidam folio fcyllae effe dicunt leuiori ac minorixaule fpi
nofo.Eiufcp radices fanant oris ulcera-.thoracis pituitas:aluum fiflunt e uino potae. Contitatri/
cem uim habet fatyrion.Duo eius geueratuna longioribus foliis q oleaetcaule quattuor digito,
ru flore purpureo:radice gemina ad forma hofs tefliu alternis annis intumefeete ac refidete.AI
tera fatyrio orchis cognominaf:& foemina ee credif .Diftinguifitemodiis:&: ramofiote frutice:
radice fafeinis utili.Nafcif fere iuxta mare.Haec tuores & uitia ptiu erupentia cu poleta illita fe
dat:ufp fe trita.Supioris radix i lade ouis coloicae datarneruos freditiEade ex aq remirtit.Grae
ci fatyriafoliis lilii rubri mioribus Si tribus no aplius e terra exeunbus tradutxaule leui cubita
li nudo:radice geinaxuius iferior ps 8i maior mares gignit:fupior ac mfor faemfas. Eft & aliud
genus fatyrio erythrococco appe!lat:ferme uincis:maiore:leui:durae radicisxortice rubro:intus
albu includif:fapore fubdulci.Ferf in morofis fueniri. Venere et Ii orno manu teneaf radix ftio
lat. Magis adeo fi bibaf in uino auftero. Arietibus quoqj Si hircis fegnioribus in potu dari. Et a
larmatis eqs ob affiduu labore pigrioribus in coitu:quod uitiu pr ofedamu uorant. Vim eius re
flinguit aq mulla aut ladluca fumpta.ln totu quide grseci cu cocitatione hac uolut fignificareda
tyrio appellat.Sic Si crategin cognominates Si thelygonc:quaje femen tefliu fimile e.Tithymal,
Ii quocg ramo^j medulla habetes:ad uenere proniores fieri dicunf .Prodigiofa funt q tirca hoc
tradit Theophraflus audior alioquin grauisifeptuageno coitu durare libidinem contadluhei/

ael.xyii.

V1GESIMVSSEXTVS

b*eaiaf3a:cuius nomen fpeciemqj non pofuit. Sideritis adalligata uarfees minuit:# fine dolo-*
repraeftat.Podagrae morbus rarior iolebat eflenon modo patrum auoruqj memoria:oeram et
noftra Peregrinus 8t ipie.Nam fi italiz fuiffet antiquitusrlatinum nomen inuenifletlnlanabilis
rfbn eftcredendus.Quippe quoniam in multis 8t (ponte definit:& in pluribus curatur, Meden
tat panaas radices cum uua paflaifuccus hyofcyami cum farina: uel femen fcordion ex aceto:
Iberis uti didlurn eft. Verbenaca cu axungia trita cyclamini radix: cuius decodtum fit pernioni
bus prodeft.Podagras refrigerat radix e xiphio.Semen e pfyllio.Cicuta cu lythargyrio aut axun
gia.Aizoura in primo impetu podagra: rubentis:hoc eft calide. Vtrilibet uero conuenit erige,
roa cura axungia. Plantaginis folia trita addito falemodico.Argemoniamfaexmelle, Medef
& uerbenaca iliita.-aut fi pedes macerenf i eius decoflo.Eft & lappago fimilis anagallidi; mfi ef-
ietraraofior ac pluribus foliis:afpera:rugofa:afperioris fucci:grauis odorisiquae talis eft mollu-
gouocatur.Similis 8t aiperioribus foliis aiparago. Superioris fuccus expreflus pondere.xi. de¬
nariorum in uini cyathis duobus quottidie fumitur . Praecipue uero liberat eo malo phycofc
thalaffion:ideft fucus marinus la&ucae fimilis:qui conchyliis fubftemitur: no podagrae modo:
fed omnibus articulorum morbis impolitus priulq exarefiat. Tria aute genera eius. Larum. Et
alteram longfus:quadantenus rubens.Tertiuro crilpis foliis:quo in creta ueftes tinguntur : ola
eiufdem ufus, Nicander eam 3t aduerfus ferpentes in uino dedit.Salurare eft 8t femen eius her¬
bat: quam pfyllion appeHauimusimadefadum aqua admixtis in heminam (eminis refinae Colo¬
phonis coclearibus duobus:thuris uno.Laudanf fit mandragorae folia cum poleta tufa.

Medianae generales de pedibus: ralis:articulis:nerui3:St remedia contra morbos : qui totum
corpus occupat:# de myrtido:# uigiliis:8t paralyfi:& de febribus frigidis:# febre iumentoru:
& phreneticis:# chamaeatfta:# aizoo:# igne (aero. CA. Xk

(fassa Alis uero tumentibus Iimus aquaticus cum oleo fubadtus mite ,pdeft. Articulis fuc-
Mcose centaurio minore.Idem neruis utiliftmus.Item cetaurium. Betonica nerufs dif
currentibus per fcapulas humeris: ipinae:lumbis:pota ut in iocinere. Articulis quin»*
quefoliam impofitum.Mandragorae folia cum polenta:ue! radix reces tu (a cum eu.
cotnere filueftri:uel decodfa in aqua.Cubitorum ac pedum rimis polypodii radix. Articulis fuc
cus hyofcyami cuna axungia. Amomi fuccus cum deco&o.Item cetuculus deco«fta:ue! mufeus
recens ex aqua obligatus donec inarelcat. Itero lappae boariae radix e uino pota. Cyclaminos de
coda in aqua perniuculos curatiomniacg alia frigoris uitia. Perniuculos curat St cotelydon cu
axungia.Folia ex batrachio.Epi&ymi fuccus. Clauos pedum extrahit ladanum curo caftoreoi
Verbenaca ex uinq^sTunc pera ditis malis quae membratim lentiuntundicemus de iis quae toris
corporibus grafTanfur.Remedia autem haec comunia fuenio. Ante omnes pota dodecatheum
dequadiximus.Deinde panacis omnium generum radicesjjeculiariter longinquis morbis. Et
femen interaneorum uitiis. Ad omnes uero corporis dolores fuccum e fcordio.ltem betonicae:
quae pota colorem plumbeum corporis priuarim emendat:gratioremq$ redurir. Geranion aliq
tnyrrhin:alii myrthida appellant-Similis eft ricutae foliis minutioribus:8t caule breuiori rotun-
do:faporis& odoris iucundi.Noftri fic eam ttadunt.Graeci foliis cadidioribus pauloq maluae
caulibus tenuioribus St pilofis:ramo(am ex iteruallis binum palmorum 8t in iis foliis: iter quae
in cacuminibus capitula funt gruu.Alte^ genus foliis anemoesidiuifuris logioribus:radice ma¬
li mo rotuda:du!a:reficienribus fe abimbecilitate utiliffima :8t fere talis uera eft.Bibif contra
phthifin drachma i uini cyathis tribus bis die.lre cotra inflationes: q 8t cruda ide pftat. Succus
radidsauribus medef lOpifthotoicis feme drachmis qtruor cu pipere St myrrhapotum phthi-
lin fanat: & plaraginis fuccus:fi bibaf .Et i pia deco&a in uino cu (ale fit oleo a lono matutino re
frigerat.Eadem datur iisrquos atrophos uocaf.interpofitis diebus. Beroica phthificis eligmate
cu meile fabae magnitudie. Agaricum potum duobus obolis in pafTo: uel daucu cum centaurio
maiore in aino.Phagedenis: quod nomen fine modo efurientium eft:8t aliis ulcerum: tithyroal
E medemur cum leiamis fumpti.lnter mala uniuerfi corporis uigilia: funt pTerifque. Harum re¬
medio monftratuf panaces: dymenos ariftolochia: ot odore: 8t perundfo capite. Aizoum fiue
fedum Ii inuolutum panno nigro ignorantis puluino fubiiriarur: onothera fiue onuris hylarita
tem afferunt in uino. Amygdalino eft folio: flore rofaceo: fhiricola:ionga radice: fit cum fieca
taeft uinum olente. Haec in potu data feras quoque mitigat.Crudifafes: quae nauleam faciunt
digerit betonica.Eadem pota a coena concotionem facit in oxymelitis cyathis tribus drachmae
pondere;# crapulam difcutiUtem agaricum poft cibos in aqua calida potum. Patalyfin beto-

uel annao

uel ana

LIBER

nica fanare dr.Ite ibetis at di&um eft. Eadem 8i torpetibus membris prodeft. Item argemenia
omniaqj qua; periclitentur fecari difcutiedo.Comitiales fanantur panacis: quam heracleara d u
ximus:radice pota cum coagulo uituli mariniata ut fint panacis tres partes.Plantago pota.Beto
nica in oxymelitis drachma:uel agarici obolis tribus.Folia quinquefolii ex aqua.Sanat& arche
zoftis:fed cum amineo pota.Sanat 6i baccharis radix arida in puluerem cotrita cyathis tribus
cum coriandro in aqua calida.Et centuculus trita in aceto aut melleiaut in aqua calida, Verbe,
naca ex uino pota.Hyfopi baccse ternae contritae & in aqua potae diebus fexdecim. Peucedana
cum coagulo uituli marini aequis portionibus potum.Quinquefolii cotrita folia ex uino fuim
pta diebus.xxx.in betonicae farinae pondo denario^:. xiii.cum aceti fcyJlitici cyatho mellis atti
ci unria.Scamonium obolis duobus cum caftorei drachmis quattuor.Febres frigidas leuiorcs
facit agaricum potu in calida aqua.Tertianas fideritis cum oleo.ltem ladanum: quod in fegetf»
bus nafcitur contufum.PIantago ex aqua mulfa duabus horis ante acceffionem pota binis dra
chmis. Vel fuccus radicis madefadfae uel tufae.Vel ipfa radix trita in aq ferro calfadta. Quidacg
ternas radices in tribas cyathis aquae dedere.lidem in quartanis quaternas fecerunt. Bugloffo
inarefcente fi quis medullam e caule eximat.-dicatq: ad quem liberandum febre id faciat: &aj[i
get ei feptem folia ante acceffionem:aiunt a febre liberari.Itemcg betonicae drachmam in aqua
mulfae cyathis tribus uel agaricam:maxime in iis febribus qua: cum horrore ueniut.Quinque
folii folia quidam terna tertianis dedere:quaterna quartanis:plur3_rateris:aliis omnibus obo/
Iis tribus cum pipere ex aqua mulfa. Verbenaca quidem 8t iumetorum febribus in uino mede/
tur.Sed in tertianis a tertio geniculo incifa:quartanis a quarto. Bibif Si femen hvperici utriufqj
in quartanis: & horroribus betonicae farinarqira omnes horrores coerceUtera panaces adeo ex
calfa&oria naturaut per niuem ituris bibereud ac perungi eo praeripiant. Et ariftoiochia per/
fridiombus refiftit.Phreneticos fomnus fanat:q coringit peucedano ex aceto capiti infafo ana/
gallidum fucco.E diuerfo lethargicos excitari labor eft.Hoc praftat euphorbium(ut peribent)
ex aceto naribus radis peucedani fucco.Contra infanias betonica bibitur. Carbuculos rumpit
panaces.Sanat betonicae farina ex aqua aut braflica cum thure frequenti pofitu calidaetuel e cai
bone in confpedu extindo fauilla digito fublata 6i illita:uel plantago tufa.Tithymallus chara/
cites hydropicos fanat.Panaces:plantago in cibo:curn prius panem ficcum comederint finepp
tu.Betonica drachmis duabus in duobus cyathis uini aut mulfi. Vel agaticunr.uel femen locbi
tidis duabus linguis ex aqua potum.PiylIium ex uino. Anagallidum fuccus. Cotefydonis radix
ex mulfo.EbuIi recentis radix excufia tantum nec colluta quantum dao digiti coprehedantiex
uini oeteris calidi hemina.Trifoliiradix drachmis duabus in uino.Tithymallum:platyphy!Ion
cognomine.Semen hyperiri:quod coris appellaf. Adae quam quidam efle ebulum putant radi
ce contrita in uini cyathis tribus fi febris abfit:uel femine ex uino nigro.Item uerbenaca fafrica
lo manus plenae decoda ! aqua ad dimidias.Praeripue tamen chamaeadfee fuccus aptulimus cre
ditur.Eruptiones pi tuita fqj emendat plantago.Cyclamini radix cum melle.Ebuli folia contri/
ta & e uetere uino impofita etiam boam fanant:ideft rubentes papulas. Pruriginem fuccus fhy/
chni illitus.Igni facro medetur aisoum. Folia trita cicutas. Mandragora radix. Siccatur in afies
nt cucumis:primoque fuper muftum fufpenditunmox in fumo:dein tunditur in uinorautace.
to.Prodeft & uino myrteo fouere: mentae fextans:uiui fulphuris uncia ex aceto fimul rrita: fuli
go ex aceto.lgnis facri plura funt genera.Inter quae mediu hoiem ambiens:q zofter appellatur:
& enecat:fi cinxerit.Medemr plantago cu creta cymolia:& periftereos g fe. Radix gfolatar. Aliis
quae ferput cotelydonis radix cu mulfo. Aizoum.Succus linozoftis ex acero.

Ad eluxata membra:& cotra moibu regiurS: cotra furunculos:# fiftulas:# inflationes:&am
buftione:# cotra alios morbosiad neruos:# fanguinera. CA. XII;

1' Adix gqlypodii illita luxatis medetur. Doloremque & tumores tollunt femen pfyL
lii.Folia plantaginis tufa:faie modico addito. Verbafci femen ex uino decoctum &
eontritum.Cicuta cum axungia. Folia ephemeris tuberibus atq; tumoribus, lliinu/
turque etiam dum difcuti poffunt. Morbum regium in oculis praecipue mirari eft
tenuitatem illam denfitatemque tunicularum felle fubeunte . Hippocrates a feptimo die

in febre mortiferum fignum effe docuit. Nos frimus uixiffe aliquos etiam ab hac defpe.
ratione. Fit ueto &i citra febres : impugnaturque centaurio maiore (ut diximus) poto.
iBetonica agarici obolis tribus er uini ueteris cyatho. Item uerbenacae folic obolis tribus ex
uini calidi hemina quatriduo.Sed celerrime quinquefolii fuccus medetur tribus cyathispotus

VIGESIMVSSEXTVS 2oo

cam 6!e8£rtielle. Cyclamini radix drachmis tribus bibitur in loco calido : & pcrfrl&iombus
tuto:fudores enim felleos mouet.Folia tuflilaginis ex aqua.Seme Jinozoftis utriufcp infperlum
porioniiuel cum abfinthio aut dccre deco&um.Hyfopi baccae cum aqua pot se. Lichen herba fi
cumfumiturxaetero olere abftineatur.Polytrix in uino data.Struthion in muIfo.Paflim 8i in q
cunqi parte ac maximo incommodo nafcuntur:qui furunculi uocanturmortiferum aliquado
malum confe&is corporibus.Remedio funtpignocomi folia trita cum polentarii nondum ca.
put fircennt.Oifcu tiunt & folia ephedri illirae.FiftuIae quocg in omni parte ferpunt: medicoru
uitiomalefedKs corporibus. Auxilio eft cetaurium minusxollyriiscum meile decodo additis.

Plantaginis iuccus infufus.Quinquefblium cum fele & melle.Ladanum cum caftoreo. Coryle,
don cum medulla ceruina calefeda impolita. Verbafci radicis medulla collyrii tenuitate i fiftu.
lam additor. Vel ariftolochiae radix. Vel iuccus tithymalli.Collediones ifiammatione% fanat
aigemoniae folia iIlita.Duritias 8i collediones omnes uerbenaca uel quinquefoliurardecodum
9 in aceto uerbafci folia uel radix.Hyfopum e uino ipofitum. Acori radix decodo eius herbae
fouentibas.Ai20uro.Item quae contufa fintrduritiafcj Si finus corporis Si tela omnia infixa cor
poiiertrahunttfolia tuflilaginis.Daucum.Semen leontopodi tritum in aqua cum pokma.Sup.
parationibus imponuntur pignocomi folia trita cum- polentaiucl (e men.Item orchis. Vitia
qua funt in offibus fetyrii radice impolita efficaci (fime fanari dicuf.Nomse Si ccllediones oro
nes fuco maris priufquam inarefcat.Et alcmeae radix collediones difcutit. A mbufta fananf pia.
tagineardiorita ut cicatrix fallat.Folia eius in aqua decoda 8i contrita illmutur.Radices cycla.
noni cum aizoo. Herba ipia hypericiiquod corion appellauimus.Neruis & articulis couenit pia
tago trita cum fele.Argeraoniatufeex meile. Peucedani fucco perungutur fpafticiiretanici.Ner.

Dorum duririae xgylopis fiicco.Doloribus erigeron ex aceto ilIinitur.Epithymo fpafticis & opi
flhotonicis perungnfemine hypericiiquod coris uocatur.Idemqj bibere prodeft.Phrynion dici
tui etiam ablciflbs fanare neruos fi confeftim imponatur trita uel manfe.Spafticis:tremulis:opi.
ffiiotoicis alcmeae radix bibitur ex aqua mulfa.Sic Si rigores excalfarit.Sanguinis profluuiuro fi
ftit herbae peoniae femen rubrum. Eadem 8i in radice uis.CycIaminos uero fi ore fanguis reiicia
turtfiue e naribus: fiue aluo fluatifiue foeminara utero.Ire lyfimachia pota uel llliraiuei naribus
indita. Irem plantaginis femen.Quinquefolium potum Si illitum. Cicuta: femen in nares fi inde
fluat tritum ex aqua Si inditum. Aizoum. Aftragali radix fifht.Et ifchemon. Et achiJlea.

De herba equi feto:&ftephanomeIi:&erilitale:Sd contra uermes. CA. XIII.

KT=a Quifetum hippuris a graecis dida & in pratis nafcensmituperata a nobis. Eft autem
pilus terrae equinaefetae fimilisdiene curforum extinguit decoda fidili nouoadter

I nas quantum uas capiat:& per triduum heminis pota: undis efculentis ante die unu oelieiunis

interdidtur.Graecorum uana circa hanc opinio. Alii pini foliis fimilero nigricantem uel fextate
eodem nomine appel!ant:uim eius ammirabilem ttadentes:q> etiam ianguinis profluuia uel ta.
fio eo tantum homine fiftat:alii hippurin:alii ephedron:alii anabafin uocant. Traduntcg iuxta
atboKsnafci&icandentem eas dependere comis iunceisimultis nigris:ut ex equorum cauda
geniculatis ramisifolia habere pauca:renuia:txigua:femen rotundum fimile coriandro:radice Ii
gnofa:nafri in ambulbs maxime. Vis eius fpiflare corpora. Succus fanguinem e naribus fluen.
temidufus fiftit.Ite aluum.Medetur dyfentericis in uino dulci potus cyathis tribus. Vrina cit.

Tuffim orthopnoeam fenat.ltero rupta q ferpant.lnteftinis 8i ueficae folia bibuntur.Entero.
coelen cohibet. Faciunt & aliam hippurin breuioribus & mollioribus comis candidioribuiqj
per q utilem ilchiadicis:& uulneribus ex aceto impolitam : propter fanguinem fiftendumiEt
nymphea trita plagis imponitur.Peucedanum cum femine cuprefli bibitunfi fenguis per os red
ditusefeffuitque ab infernis.Sideritis tanram uim habet : ut quamuis recenti gladiatoris uul.
neri illigata : fanguinem claudat. Quod facit & ferulae rinis uel carbo. Fungus uero etiam
t£ficatius:qui fecundum radicem eius nafcitur. Per nares autem fluenti Si cicutae femen tritum
a aqua inditumque efficax habetur.Item ftephanomelis ex aqua. Betonicae farina e lade capri,
nopotaliftit ex ubere fluente. Planragoqj contula:Eiufdem Iuccus aomeribos fenguine datur.

Ad erraticum aute radix perfolatae cum axungia uetere iIIita.Poratur a ruptis conuu!li%:& ex
aho deiedis cetaurium maius.Getianae radix trita uel decoda uel iuccus beronicae.Et hoc am
piius addoiiocineris aut lateris cotottionibus:panaces fcordion ariftolcehia pota cu agarico.Ite
copiis & euerfis potu duobus obolis in mulli cyathis tribus. Aut li febris fit:in aq mulla uetba.
fiaicuius flos fiftsautoeft. Acori radix, Aizou omne^ed e maiori iuccus efficaci iTime.1 te iyn*

LIBER

&T. ~i-

phyti radiccsruel decodu.Dancu cradu. Eryfithale efl: flore luteo foliis achanti. Bibit enino,
Item chamaerops:& in forbiriones irio uel plantago oibus modis.Item phthiriali; quo Sylla di.
dator cofumptus eft.Nafcuntur quocg in fanguine ipib hominis animalia exefura corpus. Re6
ftitur uaae taminiae fucco aut ueratri cu oleo perundis corporibus.Taminia quide in aceto de
coda etiaueftes eo tedio liberat.

De ulcenbus-.a; ad plagas:8d de polycnemo. CAi Xlflli

Lcera mu^t0?4 ^unt generum:ac multis modis curantur. Panacis oium generi radix
ex uino calido illinitur manatibus.Siccat priuatim qua chironiam dixirous.Cu mei
le trita tubera aperit:ulceribu% quae ferpunt. Deploratis auxilio eft cu aeris flore ui
jkigygjjij no temperata omnibus modis uel flore uel femine uel radice.Eadem cu polenta ae/
tuflis uulneribus prodeft.HeracIeon quoqj fidereon. Apollinaris.Pfylliu. Tragacatha. Scordo/
tis cu meile purgat.Farina eius carnes excrefcentes per fe infparfa confumit. Polemonia ulcerat
quae cacoethe uocantifanat.Centauriu maius infparfum uel illitu. Item minoris coma decoda
uel trita:uetera quocp ulcera purgat & perfanat.Foliculi climeni recentibus plagis imponutur,
Illinitur autem gentiana ulceribus quae ferpunt radice tufa uel decoda in aqua ad mellis craffi
tudinemtuel fucco uulneribus.Ex ea fadum lichiu.Lyfimachia recetibus plagis medetur.PIan
tago omnium genere ulceribus:peculiariter faeminai^ fenum 81 lfantiunr.Igne mollita melior:
8£ cum caeroto craflfa ulceru labra purgat.Nomas fiftit.Et trita fuis foliis integere oportet.Sup
purationestcolledionestfinus ulcerum.Chelidonia quoqj ficcanf ulcera adeo:ut etiam pro fpo
dio utantur eadem iam defperatis cu axungia imponif .Didamu pota fagittas pellit:8£ alia taela
extrahit illita.Bibitur ex aquae cyatho folio# obolo. Proxime pfeudodidamu. Vtraqj ctfufv
purationes difcutit. Ariftolochia quoque putrida ulcera exeft.Sordida expurgat cu meile, uer/
tnefqj extrahit.Iteq; clauos in ulceribus natos.Et infixa corpori ofaiprecipue fagittas & offa fra
da cum refina.Caua uero ulcera explet per fe.Et cum iride recetia uulnera ex aceto; Vetera ul
cera uerbenaca:quinquefoliu.cu fale & melle.Radices perfolarse uulneribus ferro illatis recen/
tibus imponunf : folia ueteribus.Cu axungia utraqjid fuo folio operitur. Damafoniuaute &in
ftruroa.Folia uerbafci ex aceto aut uino.Periftereos ad o!a genera uel callofb# purtefentiumq;
ulcerum facit. Manatia nympheae heracliae radix fanat.lte cyclamini radix ue! g fe:uel ex aceto:
& cum melle.Eadero 8£ contra fteatomata efficax:ficut ad ulcera manatia hyfopum; Ite peuce,
danunr.cui ad recetia uulnera tanta uis eft:ut fanie offibus extrahat.Praeftat hoc & anagalidesr
cohibetqj quas uocant nomas:& rheumatifmos.Vtiles & recentibus plagis : fed pcipue fenum
corpori.Cum caeroto apoflemata:& ulcera tetra folia mandragorae recentia. Radix uulnera cu
meile aut oleo. Cicuta cofiligini mixta mero . Aisoum herpetasquoqs & nomas ac putrefcetia:
ficut erigeto uermiofa.Recetia aut uulnera aftragali radix:& uetera quocg ulcera purgat hypo/
ciftis utracj.Leontopodii femen trira in aqua & cu poleta illitum fpicula fagittario^ extrahit.
Item pycnocomi femen:tithyroalIus.Characites fucco gangrenas phagedenas putria : uei deco.
do ramosi cum poleta 8i oleo.Oichis radiceSjHoc amplius & cacoethe ex aceto cu meile fic.
cae 8C recetes.Per fe uulnera onothera efferetia fefe ulcera fanat. Scythae uulnera fcythice carat.
Ad carcinomata argemoia ex meile efficaciffima e.V ulneribo pfanatis afphodeli radix decoda
ut diximus:trita curo poleta 8i illita.Quibufcucg uero apollinaris. Aftragali radix in puluerem
trita humidis ulceribus prodeft.ltem callitrrx decoda in aqua.Priuatim uero iis quae calciame
to fada linttuerbenaca.Necnon 8i lyfimachia contrita. Ac nymphea arida ifricata. Polytrixin-
ueteratis iifdem utilioiyPoIicnetnon cunilae bubulae fimilis eft femine pulegii furculolas multis
geniculis corymbo odorata acri 8i dulci odore:quae ferro fadis uulneribus comanducata im/
•poniturtquinto die fbluitur.Symphyton ad cicatrice celerrime perduritJte fyderitis.Haecim«
ponitur ex meile. Vsrbafci femine ac foliis ex uino decodis ac tritis oia corpori infixa extrahd
tur.ite mandragorae foliis cum polenta.Cyclamini radicibus cu meile. Trixaginis folia in oleo
contrita iis maxime adhibenf ulceribusiquae ferpunt.Et alga in meile trita. Betonica ad card
nomata.Et melandriatac ueteres addito fale. Verrucas tollit argemonia ex aceto uel batrachii
radixtq 6 i ungues fcabros aufert Linozoftidis utriufque folia uel fueras i!litus.T ithymalli oes
genera uerrucarum omnium.ltem omnia pterygiaiuarofcg tollunt.Cicatrices cum elegantia ad
colotem reducit ladanum.

De plurimis experimentis ad inficiendos capillos: Kpaitos eiiciendos: & cotinendos: 81 ali»
, mm remedia; CA. XV.

V1GESIMVSSEXTVS 2o*

■ Rtemifia Si elelilphacum alligatas qui habet uiatornegatur faflitudine feritire.Ma-
liebribus morbis medetur maxie in uniaerfum peonix herba: femen nigruexaqua
mullh.Eade 8i in radice uis:menfes cit.Panacis femen cu abfinthio mefes 8i fudores,
Scordotis potu & ilIitu:Betonica drachma in uini cyathis tribus bibitur contra qm-
nia uulua^a uitia.Aut quae a partu fiunt. Mefes nimiosfiftir achillea impofita:& decodum eius
infidentibus.Mamis fponif hyofcyami feme ex uino.Loti radix ex cataplafmate.Et mimis etia
chelidonia.Secudas morantes uel partus emortuos radices panacis appo litae extrahunt. Ipfum
panacis femen e uino potu uuluas purgat.-appofituqj cum meile. Polemoma pota ex uino fecun¬
das pellit.Nidore purgat uuluas cetaurii minoris fuccus potus: fotucg menfes cit.Ite maioris ra¬
dix in uuluae doloribus iifde modis prodeft.Derafe uero 8C appofita extrahit partus emortuos.

Plantago imponit in lana in dolore uuluae.In ftrangulatu bibif.Sed praecipua didamno uis eft.

Menfes cit.Partus emortuos uel trafuerfos eiidt.Bibitur ex aqua folio^ obolo: adeo ad haec ef
ficax:ut ne in cabiculu quide praegnatiu inferaf.Nec pom tm:fed 8i illitu 8i fuffitu ualet. Pro¬
xime pfeudodicftamu.Sed menfes cit cu mero decodu podere denarii.Pluribus tn molochis &
ariftolochia prodefbna 8i menfes Si fecudas dt.Et emortuos ptus extrahit:myrrha & pipere ad
ditis pota uel lubdita. Vuluas quo<£ procideres inhibet potu uel fuffitu uel fubiedu maxime te
nuis.Strangu!atu ab iis mefiuqj difficultate agaricu tribus obolis trira in uini ueteris cyatho po
tu emendat. Perifteros appofita in adipe fuillo recenti. Antyrrhinon cum rofaceo 8i melle.Iteap
pofita nymphese theflalae radix pota dolori medetur.In uino pota nigro pfluuia inhibet. E di-
uerfo det cyclamini radix pota & appofita. Et ueficae infidennu decodo medef. Secundas pota
ciflanthemos pellit. Vulua lanat.Et xiphii radix lupior mefes cit drachma ex aceto pota.Peuce-
danu ftrangalatus uuluae nidore uftu recreat.Menfes aluofqj pcipue plylliu drachma in cyathis
tribas aquae mullae.Seme quocg madragorse potu uulua purgatMenfes cit fuccus appofitus:&
emortuos g tus. Nimia rurfus pfluuia fiftic femen cu uino & fulphure. Alui pfluuia fiftit & con¬
trahit batrachion poturuel cibo ardensialias ut diximus cruda.Sed coda comendaf fale 8i oleo
cymino. Daucu 5i menfes & fecudas potu fadllime peliit.Ladanu fuffitu corrigit uuluasrdo
lori eai$i exulcerati fcg fponif. Emortua fcamoniu pellit potu uel appofitu.Menfes ciet hypericu:
utrunq; appofitu. Arrte alia uero ut Hippocrati uidef eryfiraon e uino femine uel radice.Corti
ce trahit Si fecudfs fiiccurrit & ftragulationibus ex aq pota.Ite radix e geranio peculiariter fecu-
dis inflamationi bufcg uulua^a conueniens.Purgat hippuris pota Si appofita uuluas. Polygonus
pota menfes dt.Et alcmeae radix, Folia plataginis pellur.Ite agaricu ex aq mulla. Artemifia uul¬
ua: medef trita ex oleo irino aut fico:aut cu niyrrha appofita. Eiufde radix pota in tm purgat:
nt ptus enedos extra hat.Menfes 81 fecudas cit ramosa decodu infidetibus:ite folia pota drach
ma. Ad eade ofa profurit uel ipofita uentri imo cu farina hordeacea. Achoron quoqi utile eft in
serioribus f oemina^e morbis.Et coniza utraqj.Et crethmos.Et anthyllides duae uuluis utihffi-
mae.Tormlbus 8i iecuda^e morae in uino potx.Callitrix fotu locis medef. Albugines in capite
tollit.Capillos inficit oleo trita.Geramon in uino albo potu:& hypocifthis in rubro pfluuiu fi-
ftdc.Hyfopu luffbcationes laxat.Radix uerbenaese pota ex aq ad ofa in ptuiaut ex partu mala p
ftantiffima eft. Peucedano qda mifcent in uino nigro femen cuprefTi cotritu.Na feme plyllii de-
feruefadu in aq cu intepuerit:epiphoras oes uteri Ienit.Symphyton tritu in uino nigro euocat
mefes.Partus accelerat ftordotis pota drachma fucci f‘aq mulfa cyathis qttuor. Didami folia p
clare danf ex aq.Coftat unius oboli podere:uel fi mortui fint in utero infantes:ptinus reddi fi¬
ne uexatiSe puer per ae . Similiter pdeft pfeudodidamuifed tardius. Cyclaminos adalligata.Cifia
themos pota.Ite betonicae farina ex aq mulla. Arfenogono 8C thelygono herba: funt hntes uuas
floribus oleae fimiles:palIidiores tn.Semen albu:papaueris mo.Theligoni potu foemina coapi
narrat. Arfenogonon ab ea femie olesinec alio diftat.Huius potu mares gnari ghibenfifi credi-
mus:alii utraqj ocimo fimile tradut* Arfenogoni aut feme geminu efle teftibus fimile. Mama^
nitiis aizoumtqd' digitellu appellauimus unice medef. Erigero ex paffo mamas uberiores fadt.

Sonchu in farre codtu.Quae uero maftos uocatur indita pilos mama^> e partu nafcentiu:& tine
as au fert in facie:aliaque cutis uitia emendat.Gentiana nymphea heraclia illita cyclamini radix
maculas oes.Cacalise grana mixta caerse liquidae extendut cute in faciererugatcg. Vitia oia acori
tadix emendat.Capillu Iifimachia flauu facit.Denigrat hyperico:qd' 8i corion uocaf.Ite ophrys ufophryS
herba denticulato oleri fimilisifoliis duobus. Nigritiam dat 8i polemonia in oleo decoda.Pfilo r

thiom nos qoidena in moliebribus medicamentis tradamus:uerum etiam uiris in ufu eft.Efii-

c

LIBER

caciflimum satem habetor archejroflis.Ttem tithymalli foeco uel in fole cum oleo illito crebro?
uel eaulfis pilis.Quadrupedum icabiem fanat hyfopum ex oleo fotum. Anginas peculiaiitetfi
d eritis. Verum & reliqua genera herbarum reddamus.

CAII PLINII SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE LIBER. XXVII.
PROOEM1VM.

Reliqua herbarum genera. CA l

Refdt apud me certe tradatu ipfo admiratio antiquitatis. Quantoq;
maior copia herba^ dicenda reffat:tanto magis adorare prifcciaiiv
ueniendo curam:in tradendo benignitatem fubit.Nec dubie fuperata
hoc modo poflet uideri etia re^r naturae ipfius munificetia: fi humani
operis effiet inuentio.Nunc uero deoije fuiffie ea apparetiaut certe diui
na:etia cum ho inuenent.Eandeqj oium parente genuiile haec: & on.
diffeinullo uitae miraculo maiore:fi ueje fateri uolumus. Scythica her
bam a maeotidis paludibus # euphorbiam e mote atlanteiultragHer
culis coIunas:& ipfo regi naturae defedu. Parte alia britannica ex oces
ni lfulis extra terras potitisatemcj aethiopide ab exufto lyderibus axe.
Alias praeterea aliunde:ultro citroq; humanae ialuti in toto orbe terra
rum portare immefa romanae pacis rnaieflateino hoies modiuerfisin
ter fe terris gentibufi$:ue$f et montes: & excedentia in nubibus iuga:paftu% peco^: & herbas
quocj inuice oftentant. Aeternu quaefo deogi fit monus iftud.Adeo roroaos uelut alteram luce
dediffe rebus humanis uidentur.

De aconito:# panthera:# quae extinguitur aconito. CAi II.

SEd antiquogi curam diligentia^ quis poffit fatis uenerarifcu conflet omnium uene
nogi ociffimu efTe aconitu:# tadis quoqj genitalibus feminini fexus afaliu eodem
die inferre morte.Hcc fuit uenenu quo itereptas dormietes a Calfurnio Beftiauxo

_ res.M.Cecilius accufator obiecit.Hic illa atrox poratio eius i digito eas mortuas.Fa

bulae natraueree (puis Cerberi canis extrahente ab inferis Hercule.Ideocg apud eracleampon*
ricam ubi monflratur eius ad inferos aditus gigni.Hoc quocg tn in ufus humanae faiutis uerte.
re. Scorpionu idibus aduerfari experiedo:aconitu datu in uino calido.Ea efl natura ut hoiem
occidat:nifi inuenerit quod in hole perimat.Cum eo folo colluchtunuelut pari intus inuento.
nd repferit Sola haec pugna eft:cum uenenum in uifceribus repererit.Mirucg exitialia per fe ambo cu fuerit
duo uenena in homine comoriuntur:ut ho fuperfit.lmrao uero et feragi remedia antiqui prodi
offanaref derunt:demonflrando quo uenenata quocg ipfo fananf.Torpefcut fcorpiones aconiti tafiu:ftu
pentcg pallentes:# uinri fe cofiretur. Auxiliatur eis helleboge albu tadu refoluente.Ceditqjaco
nitu duobus malis fuo & oium.Quod fi quis illa forte ab hole excogitari potuiffecreditimgra
«e deogi intelligit munera.Tangunr carnes aconito:necantqj guflatu eag» pantherasmifi hocfie
tet repleturas illos fitus.Ob id quidam pardalianches appeliauere. At illas flarim liberari morte
excremento^ hois guflu demonflraru.Quod certe cafu repertu quis dubitetf# quotiens fiat
etianu:ut nouu nafctiqm feris ro # ufus inter fe tradi non poffit.

Quod oium creaturag» conditor fit deus. CA. 111.

f , |5rrr^~7t Ic ergo cafus hic eft illerqui plurima inuenit in uita deus.Hic her nome:per que itel.

3 I l/gitur eade & parens rerum omniu # magiflra natura:utracg coiedura pari:fiue ifta
| fi quottidie feras inuenirerfiue femper fcire ludicemus.Pudenducg rurfus omnia aialia
quae fint falutaria ipfis:noffe ipfa:praeter hofem.Sed & maiores oculorum quoq; me.
^0 dicamentisaconitummifcerifaluberrimepromulgauere:apertaprofeffione:malumquidenul.
Ium fine aliquo bono dicere.Fas ergo nobis erit:qui nulla diximus uenenata-.nuncdemonfirare
quale fit aconitu uel deprehendedi gratia.Folia habet cyclaminitaut cucumeris non plura quat
tuor ab radice leniter hirfuta.Radice modicam carnato fimile tnanno.Quare quidam camaro
uel thely. appeliauere. Alii Jycocthonon ex qua diximus caufa. Arida radix incuruatur paulum fcorpionu
phonon modotquare # fcorpion aliqui appeliauere, Nec defuere qui myo&onon appellare mallencqfh

procul # e longinquo odore mures necat.Nafcitur in nudis cautibus:quas aconas uocat.Etio
aconitum aliqui dixere nullo iuxta ne puluerem quidem nutriente. Hac aliqui rationem nona.

VIGESIMVSSEPTIMVS 202

nis attulere. Alii quoniam ais eadem in morte efletiquae cotibus ad ferri aciem deterendam fta
tifflqi admota uelocitas fentiretur.

.Deaethiopide:& amaranto:& aloe:« alcea:8f a!ipho:& alfina:& androface:& adrofemo:& am
biofiaiK ancpni:&: anagyro:8C anonymo. CA. 1111.

. Ethiopis folia habet phlomo fimiliatmagna 8i multa:& hirfuta ab radice.Caulem q-
drangulum fcabrum:fimilem ardlio: multis cocauum. In alis femen eruo limile cadi/ uel i undis
! dum geminumiradices nuroeroias 15gas.PIenas:mol!es: glutinofesiguftu ficcae nigre uel gaftu

_ _ icut duranturc^ ut cornua poflint uideri.Praeterea in aethiopia nafcunf :2£ in ida mo ficcanti

te troadis:K in me(Tenia.Colligutur autumno:ficcantur in fole aliquot diebustne litum ientiat;

Medentur uuluis potae in uino albo:i(chiadicis:pIeureticis:faudbus fcabris:deco<fta potu danf.

Sed q ex aethiopia uenit:eximia eftiatqj illico prodeft Aieraton ferulacea eft duo^e palmorum uel iliaco
altitudineiorigano fimilis:flore bullis aureis.Huius uftae nidor urina cit.uuluacg purgatitato ma
gisinfidenribus.Caufa Nominis no haec:fed qm diutiffime non roarcefcit. Aloe Scyllae fimilitu/
dinem het maior & pinguioribus foliis ex obliquo (friata. Caulis eius tener eft: rubens medius:
n diffimilis antherico.Radice una ceu palo in terra dimifla.graui odore:guftu amara. LaudatiC
fima ex india affertur: fed nafcitur & in afiatnon tn ea utuntur:nifi ad uulnera recentibus foliis:
mirifice enim coglutinat :uel fucco:ob id inturbinibus cadorum eam (erunt ut aizoum roaiusi
Quidam & caulem ante maturitatem (eminis icidunt fucci gratia;aliqui 8C folia. Inuenitur 8i p
felachrpma adhaerens.Ergo pauimentandum ubi lata fit cen(ent:ut lachryma no abforbearur.

Fuere qai traderent in iudaea fuper hierolblymara metallicam eius naturam:led nulla magis im
proba eftmecg alia nigrior effcaut humidior.Erit ergo optima pfguis:ac nirida:ruffi coloris:fria
bilistac iocineris modo coada: facile liqudcens.Improbanda nigra 81 dura : harenofa quoque:
quae 5i guftu intelligitur.Gummi adulreratur & acacia.Natura eius (pi(Tare:delare:& leuiter cal
facere.Vfus in multis 8t principalis aluuro foluereicum pene fit (bla medicamentorumiquae per
fe idpraeftant.Confirmat etiam ftomachumiadeo ut non infeftet ulla uis contraria:bibifdrach
ma.Adftomachi uerodi(ToIutioemin duobus cyathis aquae tepidae uel frigidae:cocIearis men
fura bis terue in die ex interuallis ut res exigit.Purgationis etiam caufa plurimum tribus drach.
mis.Efficacior fi pota ea fumatur cibus.Capillum fluente continet cum uino auftero capite ! (o
le contra capillum perundto.DoIorem capitis fedat temporibus 81 froti impolita ex aceto & ro/
laceo.Dilutiorcj infufa:ocu!orum uitia omnia lanari ea conuenit.Priuariro prurigines & fcabie
genarum.Item infignata ac liuida illita cum melle:maxime pontico. TonfiIlas:g(giuas:& omnia
orisulcera-Sanguinis excreationes fi modicae fint:drachmae pondere ex aquaifi minus ex aceto
pota.Vulnetum quocg (anguinem & undecuncg fluentem fiftit per fe uel ex aceto. Alias etiam e
ucrineribusutiliffima ad cicatricem perducens.Eadem infpergitur exulceratis genitalibus uiro/
ram:condylomatis:ritni fedis:alias ex uinoialias ex paffoialias ficca per (e:ut exigit mitiganda
cutatioiaut coercenda, Heroorrhoidum quocg abundantiam leniter fidit. Dyfentenae infundi/
tur.Et fi difficilius concoquantur cibiibibitur a ccena modico interuallo.Et in regio morbo tri
bus obolis ex aqua . Deuorantur pilulae cum mellis deco<fto:aut refina terebinthina ad purgam
dainteriora.Digitorum pterygia tollit.OcuIorum medicamentis lauatur:ut quod fit arenofif.
fimom fubfidat. Aut torretur in teftaipennacg fubinde uerfatur:ut poflit aequaliter torreri. AL.
cea folia habet fimilia uerbenacae:quae & periftereo cognominatur. Caules tres aut quattuor fo
lioj: plenos: florem rofae:radices albas cum plurimu fex cubitaIes:obliquas.Nalcirur in pigui fo
So:nedicco.Vfus radicis ex uino uel ex aqua dyfentericisraluo dtae:& ruptis.. conuulfis. Alypon uel alypho
cauliculus eft molli capite non dilBmilis beraeiacre gudaturac Ientumimordenfq; uehemeter 81
accendens.Ajaum foluit in aqua mulla addito (ale modico.Minima porio duarum drachmaru;
media qnattuorimaxiroa fex:ea purgatione quibus dature gallinaceo iure^Alfineiquam qui., uel fere
dam myofoto appellant: nafcitur in lucis:unde & alfine ditfta ed.Incipit a media hyemeTArefdt uel offerre
zftate media cum prorepinmufculorum aures imitatur fbliis.Sed alia docebimus efle quae iudi
usmyolbtis uocetur.Haec eadem erat quae.Helfinemifi minor minufqj hirfuta effer. Nafdf in uel alfine
hortis 8t maxime in parietibus.Cum teriturtodorem cucumis reddit. Vfus eius ad collefliones
inflationefque.Quin emendat omnia quae Helxine (ed infirmius.Epiphoris peculiariter impo.
ritur.Item ueredis:ulceribufcg cum farina hordeacea.Succus eius auribus infunditur. A ndrola uel narib9
cesherba eft alba amara fine foliistfolliculos in drris habens:& in iis femen.Nafcifin maritimis
Hiftruc maxime, Datur hydropicis drachmis duabus tula aut decodta in aqua uel aceto uel ui.

B ii

uber.

fid.Vehemetiter enim urinas dt.Oatur & podagris: illinitur^, Idem effedus eft & femini. Ait.
drofemon: fiue(uc aiii appdlauere) afcyron: non ablimile eft hyperico: de qua diximus-caolicu/
Iis maioribus denfioribufcp 8i magis rubentibus.Folia alba rura: figura.Semen papaueris nigri,
Comae tritae fanguineo fucco manant.Odor ei refinofus.Gignitur in uineis.Fere medio aurunc
effodi cur: fufpenditurque.Vfus ad purgandam aluum tufae cum femine potarque matutinoiuel
a cccna duabus drachmis in aqua mulfa:uel uino uel aqua pura:totius potionis fextario. Trahit
bile.prodeft ifchiadicis maxime.Sed poftera die capparis radice refinse permixta deuorare opoi
tet drachmae pondere. Iteruqj quatridui interuallo eadem facere. A purgatione autem ipfaro,
buftiores uinum bibereafirmiores aquara.lmponitur Si podagris & ambuftis Si uulneribusco,
hibes fanguinem. Ambrofia uagi nominis eft:& circa alias herbas fluduans:ftutice unum habes
denfurn iamorum:tenuem:trium fere palmoruro.Tertia parte radice breuiorerfoliis ruraeidrca
imum caule in ramulis ieraen eft uuis dependentibus: odore umofo:qua de cauia botrys a qbuf
dam uocatur:ab aliis artemifia.Coronatur illa cappadoces. V fus eius ad ea qua: diicuti opus fiti
Anonin quidam ononida malut uocare ramofam:fimile foenogrsecomifi ftuticolior hirfutior/
cg effer: odore iucundo.Poft uer fpinofa.Eftur etiam muria condira.Recens uero margines ulce
rum erodit. Radix decoquitur in pofca dolori detium.Eade cum meile pota calculos pe!lit.Co
mitialibus datur in oxymdite decoda ad dimidias. Anagyros:qua aliqui acopon uocant:fmti/
Dio. brafli cola eftjgrauis odoreirioie olerisifemen in corniculis non breuibus gignit:(Imile rembusiquod
cae durefcit per tneffes.Folia colledionibus lmponutundifficultereg parietibus adalliganturata ut

a pattuftatim auferantur. Quod fi emortuus haereat:S£ fecunda: meniefque morenrundradv
tnae pondere bibunf in paffo folia.Sic 5i fufpiriofis dantur:& in uino uetere ad phalangiorum
morfus. Radix diicutiendis concoquendifqj adhibetur.Semen comanducatu uomitiones fici,
Anonymos a non inueniedo nofe nome muemt. Affer £e fcythia celebrata ab Hicefio no puse au
dontatis medico.Ite ariftogeto in uulnenbus pclara ex aq cula & ipofita.Pota uero mamis prae
cordiiiqs pcuffis.lte fanguinem excreantibus.Putauerunt di bibendam uulneratis. Fabolcfaai/
bitror:quse adiiciuntur:recente ea fi uraturfferrum aut ses ferruminari.

De aparine:& ardio:& afpleno:& afclepiade:& aftere:uel bubonio;& afcyro: uel a!cyroide:K
aphace.S: de alcibio:& aledorolopho. CA. V.

Parine aliqui omphacocarpomalii philanthropon uocant: ramofam:hirfutam:quinis
iuflaJvJl f"em^'ue In orbem circa ramos foliis per interualla: femen rotundu: durum: concauu:

fubdulce.Nafdtur in frumetarioagro:aut hortis:pratifue:afpentareetuefhutenad.
Lr Efficax contra lerpentes femine poro ex uino drachma:&: contra phalagia.Sanguinis

abundantia ex uulneribus reprimut folia fpofita.fuccus auribus infundif. Ardion aliqui potius
arduae uocat:fimilis eft uerbafco foliis: mfi $ hirfutiora funt:caule longo mollhfemine cymini.
Nafcicur inpetrofis:radice teneraiaJbaidulaqj. Decoquitur in uino ad dentiu doloreata ut con
tineatur ore decodiiBibifppter ifchiada:& ftranguna e uino:arobuftis imponif Si pniombus.
Fouenf eade cu radice femine trito in uino.Afplenu funt qui hemionion uocat: foliis trientali/
bus multis:radice limoia:cauernoia:ficut filicis candida:hirfuta:nec caule nec flore necfemeha
bec.Nafcif in petns:parietibufcg opacis: huidisdaudatiflima in creta.Huius foliojiiure maceto
decodo p dies.xl.po to lyene abfumi aiut.Et illinunf.Eade aut iedat fingultustno danda fcerui
nis:qrh fteriiitare facit. Afclepias folia hederae het:ramos 16gos:radices numero{as:tenues:odo/
iatas:floris uitus graue:feme iecuridace.Nafcif in montibus.Radices tormibus medenf:8£ coa
tra ferpentium idus non foluro potum fed et illitu. After ab aliquibus bubonio appellaturam
inguinum prselentaneum remedium eft.Cauliculus foliis oblongis duobus aut tribus i cacumi
ne capitula ftellse modo radiata.Bibitur aduerfus ferpentes.Sed Si ad inguinum raedicinaraifi
mftra manu decerpi iubent:& iuxta eidus alligari.Prodeft 8i coxendicis dolori adalligata. Afcy
ron & afcyroides fimilia funt inter fe 8i Hy per ico: fed a fcyron maiores habet ramos:qai afcyroi
des uocanrur ferulaceos omnino rubetes:capitulis paruis luteis.Semen in caliculis putillumni
grumrrefinofum.Comse tritse uelut cruentatae.Qua de cauia quidam hac androfemon uocaue/
re.Vfus feminis ad ifchiadicos potus duabus drachmis in hydromeiitis fextario.Aluu foluitjBi
lem derrahic.lllinitur di ambuftis. Aphace tenuia admodum folia habenpufillo altior lenticula
eft.Siliqs maiores fert:in qbus terna aut qterna femina funt nigriora 8i madidiora 8i mforaleti
cula.Nafcitur in aruis.Natura ei ad fpiffandu efficador q lenu.Reliquo ufu eofdem effedus ha
benStomachi alui$ fludiones fiftit femen decodum. Aldbion qualis eflet herba apud audos

VIGESJMVSSEPT1MVS

203

resuo repperi.Sed radicem eius& folia trita ad ferperis mbrfus imponi 81 Bibi iubet.Folia qua-
tum manas capiat trita cum uini meri cyathis tribustaut radicem drachmarum trium pondere
eum uini eadem menfura. Aledorolophos qua: apud nos cnfta diriturifolia habet fimilia gallis
naceae criftae plura: caulem tenuem:& femen nigrum in filiquis.Vtilis tuffienttbus coda cum fa
ba freita meile addico:& caligini ocuIoiji.SoIidum femen coniidtur in oculuminec turbat: fed
in fe caliginem conrrahit.Mutat colorem: fed ex nigra albicare icipit:& intumefeinae per fe exit.

De Alo. CA. VI.

Lum nos uocamus:grxci lymphyton petreumifimile cunila: bubulae: foliis paruis:ra
mis tribus aut quattuor a radicexacuminibus thynu: fur culofum odcratu:gu(hi dul
ce:(aliuam cies:longa radice:rutiIa.Nafdtur in petrisiideoqj petreum cognominatu.

_ Vtihfiimum lateribus:lyenibus:renibus:torminibus;pedoribus:pu!monibus:fangai

cem relidentibus: faucibus afperis-Bibitur radix trita 8i is uino decoda:& aliquando fuperlini
tur.Quin 3£ coroaducata firim fedac:praecipueq$ pulmone refrigerat. Luxatis quo<$ imponitur
6£conuu!fis:lyeni:interaneis.Aluum fiftitcoada in cineres.Detradis quo<j folliculis trita cum
piperis noucm granis & ex aqua pota. Vulneribus fanandis tanta praeftanna eft:ut carnes qaotj
cu coquuntur conglutinet addita. Vnde & graxi aome ipofuere.Offibus quoqj fradis medef.

De alga & adfcea:& de ampelofagria:& abfinthi*. CA. Vil.

Lga ruffa fcorpionum ldibus.Adea graui foliose odorc:cauIibus anili geniculans:fe uel afperis
mine nigro ut hederx: baccis mollibus.Nafcirur in opacis 8i afperis 8i aquofis.Datur
(£|| acetabulo pleno interioribus foeminarum morbis. Ampelos agria uocatur herba fo^
fiis duris cineracei coloris:qualero fupra (aris diximus :uiticulis longis eallofis rubem
ribus:qualiter dos quem louis dama appellauimus in uiolisifert femen pania mali (imile rii aci.
nis.Radix eius deccwffca in aquae cyathis ternis additis uini coi cyathis duobus aluu (oluit lenu
ter.Ideo hydropicis datur. Vuluae uiria di cutis in facie mulierum emendat.lfchiadicos quoque
uti hac herba prodeft tufa cum foliis 8i illita cum (ucco fuo. Abflnthii genera funt plura.Santo.
nicum appellatur a galliae duitate. Ponticu a ponto:ubi pecora pinguefcont ilIo:& ob id line fe!
k reperiuntur.Necjj aliquod prxftanrius.Multoqj italico amarius:fed medulla potiri dalcis.De
afu eius couenit dicere herbae facllimae atqj inter paucas utiliffimae. Praeterea (acris Populi Ro,'
celebratae peculiariter.Siquidem latinarum feriis quadrigae certant in capitoliotuidortj abfin-
thium bibit.Credo fanitatem praemio dari hononfice arbitratis maioribus.Stomachum corro
borat.& ob hoc fapor eius in uina tranffettur ut diximus: Bibitur 8i decodu aqua ac poftea no
de & die refrigeratum fub diuo decodis fex drachmis foliose cum ramis fuis in caeleftis aquae
fettariisttibas.Oporret8f falemaddi.Vetuftiffime in u fu eft. Bibitur & madefadi dilutum. Ita
enim appellatur hoc genus.Diluti ratio ut quifquis fuerit modus aquae:tegatur per tridud.Tri
tum raro in ufu efhficut & fuccus exprefli. Exprimitur autem cum primum femen turgefeit ma
defadum aqua triduo recens aut ficcum feptem diebus. Deinde codum in aeneo uafe ad tertias
«.heminis in aquae lextarus.xlv.lteramq; perco!atum.Herba eieda lenta coquitur ad craffitudi
nem mellis qualiter ex minote cetaureo quaeritur fuccus.Sed hic abflnthii inutilis ftomacho ca -
pirique eftxum fit ille decodus (alaberrimus. Naque aftrmgit ftomachurmbilemque detrahit.

Vrinam dt.Aluuna enaollit:& m dolore fanat.Ventris animalia pellit.Maladam ftoroachi & iri
fiammationes difeutit cum file 8i nardo gallico:aceto exiguo addito. Faftidia abftergit. Conco oel fele
diones adiuuat.Cruditates detrahit cum ruta 8i pipere 8i fale. Antiqui purgationis caufe dabat:
cu marlae aquae ueteris fextariofemis fexdrachmisxu triba felis 8i mellis cyatho, Efficadus pur
gat duplicato (ale. Diligenter autem teri debet propter difficultatem. Quidam 8i in polenta de
derr (upradidu pondus:addito pulegio.alii contra paralyfim.alii pueris folia in fico:fic txt ama
ritudinem fallerent. Facile thoracem purgaccum iride (umptum.ln regio morbo crudum bibi
tureum appio aut adianto. Aduerlus inflationes calidum paulatim (orbetur ex aqua. Iodneris
caufa cum gallico nardo.Lyenis cum aceto aut pulte aut fico (umitur.Aduerfatur fungis ex ace
taltem uifco. Cicutae ex uino:& maris arand roorfibus.Dracom marino. Scorpionibus. Oculo
rnm claritati multum confert.Epiphoris cum pafio imponitur. Suggillatis cu meile. Aures eius
decodu uaporis fuffitu fanat.Aut fi manat lanies cd meile tritam. Yrinam ac menfes ciunt trei
qaattuorae ramuli cu gallid nardi radice una cyathis aquse.vi.Menfes priuarim cum meile (bm
Ptum:8i in ueilere appofitum Anginis (iibuenit cum meile 8i nitro. Epinydidas ex aqua fanat.

Valnera recentia prius q aqua tangantur fpofitura.Pr:rterea<j capitis ulcera. Peculiariter ihbfts

B t ii

LIBER

Imponitur cu cypria cafraiaut cuna fico.Sanat 6f pruritus.Non eft dandam in febri.Naufeas m*
ris arcet in n3uigationibus potum.Inguinum tumorem i uetraii habitiiSomnos allicit olfadu;

/) Uel aceto aut initio fub capite politum. Veftibus infertum tineas arcet. Culices ex oleo perundis abigit:#

fumo li uratur. Atramentum librarium ex diluto eius temperatum litteras a mufcis ruetur. Ca.
pilium denigrat ablinthii cinis unguento rolaceocj i permixtus.Eft & abfinthium marinuraiqd'
oel miliaci quidam feriphium uocantiprobatiffimum in tapoliri egypri.Huius ramu iliaci praeferre folenc
habent. Anguibus priorerminufcp amarumftoraacho inimica. Aluum mollit. Peliitqj animalia
interaneorum.Bibitur cum oleo & fale:aut i farinae trimeftris forbitioe dilutum. Coquitur qua
tum manus capiatiin aqua (extario ad dimidias.

De ba!Iote:& botrye fruticofa:& brauyllat& brio:& bupleuri:& caranace:# calla:# circaa:#
circefio:# crategono:# theligo:# crocodilo:# cynoforchi:# chryfollachano:& cuculo;# com
ferua. , . CA. Villi

riulprafion ■=•... Alloten alio nomine melamprafion graeri uocant:herbam fruricolam angulolis can.

Dio. N iibus:nigris; hirfutis:foliis:ueftientibus:maioribus q marrubii; # nigrioribus: graue

w olentibus* Vis eius efficax aduerfus canis morfus: ex (ale foliis tritis impolita. Item

ad condylomata coctis cinere in folio oleris. Purgat & lordida ulcera cum meile,
Botrys frudicofa herba eft luteis raroulis.Semen circa totam na fcitur: folia cicorio fimilia.lnue
nitur in torrentium ripis. Medetur orthopnoias. Hoc cappadoces ambroliam uocantialiiar
temifiam. Brabylla Ipillandi uim habet cotonei mali modornec amplius de ea tradunt aude.
res.Brion manna herba fine dubitatione laducae foliis fimi!is:rugofa ueluti contradaifinecau,
le ab ima radice exeuntibus foliis. Nafcirur in fcopulis maximeiteftifij terra corr.prehenfis.Prse.
apua ficcandi ei fpiflandigs uis # collediones omnes inflamationefqj cohibedrpraecipue poda
gra e:# quicquid refrigerare opus fit.Bupleuri femen ad idus ferpetium dari reperio: fouerique
plagas decoda ea herbatadiedis foliis mori aut origani.Catanacen theflfalam herbam qualis fit;
a nobis defcribi fuperuacuu eft:cu fit ufus eius ad amatoria tantum.lllud no ab re eft dixiffe ad
detegedas magicas uanirates eledaad huc ufu coniedura:quoniam arefcens contraherer fead
ipecie unguium milui exanima ti.Eade ex caufa & cemos filebitur a nobis. Calla duorum genejj
eft.Vna fimilis aro.Nafcitur in arationibus. Colligitur anteq inarefcat.VfuSj eofde habetquos
arum.Bibitur quoqj radix huius ad exinaniendas aluossmenlelcg mulieruro.ltem caules cum fo
!iis in leguminibus decocti fanant tenafmum, Altega genus eius quidam anchufam uocsnt.alii
rinodifiam. Folia lactucae Iongiora:plumofa;radice rubratquae ignes (aeros cu folio polenta: fi.
ud chica nat impolita. locineris autem uitia in uino albo pota.Circaea ftrychno (atiuo fimilis sefhftore ni.

gro pufillo.Paruo feminerut milii nafcente in quibufdam corniculis: radice femipedalctnplici
ferrae aut quadruplici:alba:odorara;guftus cahdi.Nafcitur in apriris iaxis. Diluitur in uino.Bi.
biturcg ad dolorem uuluae # uitia. Macerari oportet in fextariis tribus quadrantem radicis tu,
fac per nodem & diem.Trahit eadem potio fecundas femine.Lac minuit l uino aut mulfaaqua
oel circefio pota.Citfion cauliculus e tener duum cubitojcrtriangulo fimikstfoliis fpfofis circudatusipina:
uelcirceo molles funt. Folia bouis linguae fimiIia:minora:fubcandida;& in cacumine capitala:purpureas
quae foluuntur in lanugines. Hanc herbam radicemue eius adalligatam dolores uaricu fanare
tradunt.Crategonon fpice tritici fimile eft:multis calamis ex una radice emicantibus «ultorii.
9 geniculorum.Nafcitur in opacis:femine milii: uehemen ter aipero guftu.Quod fi bibant ex ui
no ante coenam tribus obolis in cyathis aqua: rotidem mulier ac uir ante coceptum diebus.xL
oirilis fexus partum futurum aiunt.Eft # alia craregonos;qaae theligonos uocatur. Differentia
intelligitur lenitate guftus.Sunt qui florem crategoni bibentes mulieres imra.xl.dKm concipe,
xc tradant. Eadem fanant ulcera uetera nigra cum melleiexplent finus ulcerum.Et atropha car,
nofiora faciunr.Puruleta expurgat.Panos difeutiunt Podagras: colledionefqaeomneskniunr.
peculiariter mammarum. Theophraftus arboris genus intelligi uoluit crategonon fiue cratego
naiquam italia aquifolium uocar.Crocodilon chamaeleontis hetbae nigrae figuram habetiradi,
ce longaiaequaliter craflaiodoris afperirNafcitur in fabuleris.Pota fanguinem per naris pellit ca
piofum craflumque. Atque ira lyenem confumere dititut.Cynoforchinaliqui orchin uocantifo
liisoleae:roollibus:ternts:(epipedis longitudinis i terra ffratis:radice bulbofa:ob!onga:daplia
ordineifuperiore quae durior eft :# inferiore quae mollior.Eduntur ut bulbi codi in utneisfe,
re inuenti.Ex iis radicibus fi maiorem edat uni mares generari dicuntur. Si minorem feminae
«Iterum fexum.ln chefTalia molliorem in lade caprino uiri bibunt ad famulandos coitucdurio

ViGESIMVSSEPTIMVS 204

rem uero ad inhibendos- Aduerfatur alter alteri. Chryfolachanum in pineto Iaducae fimile na-
fdmr.Sanat neraos incilbs:fi confefhm imponatur.Et alibi genus chryfolachani traditunflore
aareo:foliis oleris.Codtum eftunut olus molle.Herba haec alligata morbum regium habenti,-
busiita ut fpedtari ab iis po£fit:fanare id malu traditur.De chryfolachano nec latis dici feio:nec
plura repena.Naqj 8C hoc uitio laborauere proximi uticg herbarii noftriiquod ipfis notas ueluti
uulgares ftridtim 8C nomibus tantum indicauere.Tanq coagulo terrae aluum fi(ti:ftranguria dii
foluiifi bibatur ex uino aut aqua.Cacubali folia trita cu aceto ferpentiu idibus:8£ fcorpionu me uel cuculi
deri.Quidam alio hanc nomine ftrumum appellantialii graece ftrichnon: acinos habet nigros.

Exiist cyanus faeci cum multi duobus medetur Iumbis.ltem capitis doloribus cum rolaceo in
fufus.lpfa ftrumis illita lanandis peculiaris eftialpinis maxime fluminibus.Confetua appellata a
conferruminando:ipongia aquarum dulcium uerius q mufeus aut herba uillofae denfitatis:atq$
fiftuIofae.Curatum ea fcio omnibus fere oflibus cofra&is prolapfum ex arbore alta putatorem:
circundata uniuer fo corpori:aquam fuam infpergentibus quotiens inarefceret:raroque:nec nifi
deficiente herba mutationis caufa refoluentibus conualuiffe uix credibili celeritate.

De cocco gnidio:& dryopteri:# dryphono:& elatine:& empetro fiue calcifraga:&: epicadi:
uel helleborinetSi epimedio:& enneaphyl!o:& filice:& de femore bubulo. CA. IX.

- Occo gnidio color cocciimagnitudo grano piperis maiorruis ardens.Itaq; in pane de

uoratur:ne adurat cum gula tranfit.Huic uis praelentanea contra cicuta. Siftit aluu,-
Dipfacos folia habet Iaducae:bulla% ipinofas in dorfi medio:caulem duorum cubi
torum:iilciem fplnis horridumigenicula eius binis foliis ampledletibusrconcauo ala¬
rum finu:in quo fobfiftit ros lallus.In cacumie capitula funt echinata Ipinis. Nafdtur in aquofis.

Sanat rimas fedis.Item fiftulas decoda in uino radice ufqjdumfit craffitado caerae:ut poflit in
fiftulam collyrium mitti-lrem uerrucas omnium generum.Quidam & alarum quas fupra dixi¬
mus fuccum illinunt fis.Diyopteris filici limilis in arboribus nafcitur:tenui foliorum lubduld
um incifura:radice hiriuta. Vis ei caudica eft.Ideo & piylothrum eft radix tufa.lllinitur enim uf
que dum fudores euocet.lterumque & tertiouta ne fudor abluatur. Dryphono limilis herbae:
cauliculis tenuibus:cubitalibus:circundatis utrinque foliis : pollicari amplitudine : qualibus 8C
oxymyrfine.Sed candidioribus mollioribufque:flore candido lambuci.Edunt cauliculos deco
dos-Semine uero eius pro pipere utuntur. Elatine folia habet belxinae: pulilia:pilofa:rotuda:fe-
mipedalibus ramulis quinis £enifue:a radice ftatim foliolis. Nafcitur in fegetibus. Acerba guftu:

& ideo oculorum fludtionibus efficax: foliis cum polenta tritis 8i impofitis:fubdito lintheolo.

Eadem cum lini femine codta forbitionis u(ii a dyfenteria liberat.Empetron quam noftri calci¬
fragam uocant:nafcirur in montibus maritimis fere in laxo:quo propius mari fuerit minus falia
sfopotaque bilem trahit ac pituitas:quo longius magifi^ terrena:amarior fentitur.Trahit aqua.

Sumitur autem in iure aliquo aut in hydromelite. Vetuftate uires perdit. Recens urinas cit de-
eo&um in aqua uel tritum calculos frangit.Qui fidem promiffo huic quaeruntiaffirmant lapil-
los:qui fufferuefiant una rumpi. Epipadis ab aliis helleborine uocatur:parua herba:exiguis fo¬
liis iocineris uitiis utiliflima: & contra uenena pota. Epimedion caulis non eft magnus hedera:
foliis denisiatque duodenis :nunq florensrradice tenui nigra graui odore. Na fcitur in huraidis:

& huic ipiffandi refrigerandique natura.Faeminis cauenda. Folia in uino trita uirginum mam¬
mas cohibent. Enneaphyllon longa folia nona habetjcaufticae naturs. Imponitur lana circunda
ta:neuratIatus:conrinuo enim puftulas excitat ilumborum doloribus & coxendicum utilifli-
mutn.Filids duo genera nec florem habent:nec femen, Pcerin grsci uocannalii blachnonrca-
ius ex una radice q plures exeunt filices:bina etiam cubita excedentes longitudine : non graues
odore.Hanc mare exiftiraant. Alterum genus thelipterin graeci uocant:alii nympheopterin.Eft
autem Angularis atque non fruticofa breuior raolliorque di denfior foliis ad radicem canalicu
Iara. Vtriulque radice faes pinguefcunt.Folia utriufque lateribus pinnata:unde nomen graeci 1-
pofuere, Radices utxique longae in obliqaum:nigrae:praecipue cum inaruere; Siccari autem eas
Iole oportet. Nafeuntur ubique :led maxime frigido folo.Effodi debent uergiliis oedderibus.

Vfus radicis in trimatu tantummeque ante neque poftea. Pellunt interaneorum anima!ia.Ex iis
tineas cum melle.Caetera ex uino duld triduo potae. Vtraque ftomacho inutilifiima. Aluum fol
uit primo bilem trahens:mox aquam.Melius tineas cum fcamonii pari pondere.Radix eius da
um obolorum pondere ex aqua poft unius diei abftinentiam bibitut:melle praegufiato contra
iheumaufnaos.Neutra danda foeminis: quonia grauidis abortum;caeteris ftenlitate fadt.Fari»

B iiii

UBgfc

ria eam ulceribus tetris irifpergifur.iumentoru quoq? ceruicibus.Folia rithice necant. Serpente
non recipiunt. Ideo fubfterni unie eft in locis fufpedhs. Vftae etia fugant nidore. Fecere medici
huius quoq$ herbse difcnmen.Oprima macedonica eft.Secunda cafliopica. Femur bubulum ap
peilatu r herba neruis & ipfa utilis:reeens in aceto ac (ale trira.Galeopfis:aut ut alii Galeobdolo
uel galion.Caulem 5C folia habet urticaeileuiora:& qua: grauem odorem trita reddat.Florepur
pureo.Nafcitur circa fepes ac femitas ubicg. Folia caulciqj duritias:& carcinomata fanannexace
to trita & impolita, Item 1'trumas.Panos & parotidas difcutiunt.Ex ufu eft & decodto fuccofo*
Here.Putrefci nria quoqg & grangrenas fanat cum fale.Glaux anriquitus eugalaclon iiocabaf qr
thifo 8d lenticulae foliis limilis auerfa candidiora.Raroi in terram ferpunt quini feniue admo-
dum tenues ab radice.FlofcuIi purpurei exuunt.Inuenitur iuxra mare. Coquitur in forbitione
fimilaginis ad excitandam ubertatem ladfeeamqs qui hauierint balneis uri conuenit.

De g!aucio:& glycyfide:& glaphaliojfiue chamaezeio:& galedrago:& hoIco;& hyofiri:& hob
fteo:& hypopello. CA. X.

Laucion in fyria parthia nafeitur humilis herba denfis foliis fere papauerisimioribus
tamen.Tordidionbufque:odoris tetri:guftus amari cum aftndhone. Granum habet
crocei coloris. Hoc m olla fidili luro circulitum in clibanis calefaciunt:deindeexo
pto fuccum exprimut eiufdem nominis. V fus eft & fucci & folioru fi terantur aduer
fus epiphorasrquae unmerfae uno impetu cadunt.Hinc temperatur collynumrquod medici dia
glaucion uocant.Lachs quoqj ubertas mterrnifla reftituitur. Sumitur eius rei caufaexaqua.Giy
cyfiderquam aliqui peoniam:aut penrorobon uocanricaulem habet duum palmorum:comitan
uel nucis tibus duobus aut tribus fubrutilum cute lauri folia: qualia ifatis pinguiora rotundioraque &

minora.Semen in filiquis aliud grano rubente:aliud nigro.Duo autem genera funt.Foemina eii
ftimaruncuius radicibus ceu balani longiores circiter odo aut fex inhaerent. Mas plures habet:
quoniam non una radice nixus eft:palmi altitudine:candidaque.Eaguftuaftnngit.Foemina:fo
lia myrrham redolenti denfiora funt.Nalcuntur in liluis.Tradunt nodu effodiendas: quoni,
am pico martio impetum in oculos faciente interdiu periculofum fit.Radix uero curneffodia.
tunpericuluefle ne (edes proddat.Magna id uanirate ad oftetatioem rei fidum arbitror, Vfus
in iis diuerfus. Rubra eni grana rubentis menfes fiftunt.xv.fere pota in uino nigro.Nigra grana
uuluis medentur ex paffo.aut uino totidem pota.Radix omnes uentris dolores fedat in uino;
aluumque purgat.Sanat opifthotonum:murbum regium:renes:ueficam.Matricero aute & ftcw
machum decoda in uino. Aluumque fiftit.Eftur etiam contra malum metis:led i mededoiiiii.
drachmae latis (unt. Grana nigra auxiliantur & fuppreflionibus nodurnis in uino pota quodi-
dum eft numero.Stomacho uero & rofionibus 8i effe ea & illinire prodeft, Suppurationes quo.
que difeutiuntur. Recentes nigro femine:ueteres rubro. Vtrunque auxiliatur a ferpentepercuf
fis.Et pueris contra calculos incipiente ftranguria. Gnaphalion alii chamaczelon uocanticuius
foliis albis mollibufque pro Tomento utuntur.Sane & fimilia funt.Datur in uino aufteroad dy
fenteriaro:uentris folutiones.menfefque mulierum fiftit.infunditur autem tenafmo. Illinitur 61
putrefeentibus ulcerum.Galedragon uocat Xenocrates leucacantho fimilero paluftrem &ffi'
tiel aeftate nolam : caule ferulaceo alto: cui fummo in capite inhaereat fimile ouo.ln hoc excrefcente state
uermiculos nafd tradunt:pyxide conditos adalligari cum pane brachio ad eam parte qua dens
doleat:mireque illico dolorem tolli. Valere non diutius anno 81 ira fi terram non attigerit.Hol
cus in (axis nafeitur ficcis. Ariftas habet in cacumie tenues culmo: quale ordeum reftibile.Ree
circa caput adalligata :uel circa lacertum educit e corpore ariftas. Hanc quidam obidariftida
uocant.Hyofiris in tumofimilis:led minor:& tadu afperior. Vulneribus contufa praeclare me.
uel mei detur. Holofteon fine duricia herba ex aduerfo appellata a graecis: ficut fel dulce-.tenuis ufque in

capilamenti Ipeciemdongitudine quattuor digitorum ceu gramen foliis anguftis aftringensgu
ftu.Nafcitur in collibus terrenis. Vfus eius ad conuulfa rupra in uino pota. Vulnera quoque co.
glutinar.Nam & carnes concoquuntur addita.Hypophaefton nafeitur in fpinisiex quibus fiunt
uel uenae aeneae fulloniae:fine cauliculo:fme flore:capitulis tantum inanibus:& foliis paruis:multis:herba,
cei coloris: radiculas habens albas:molles.Succus earum exprimitur aeftate ad foluedamaluum
tribus oboIis:maxime in comitialibus morbis:& tremulis:hydropias.Cotra uertiginesiorthop#
noeas:paralyfes incipientes.

De hypogloffa:& hypecoo:idaea:ifopyro:latyri:Ieontopetalo: litapfo: litofpermo: fapideuul
gari:de limeo Ieuco» CA. XI.

VlGESIMVSSEPTiMVS 205

H YpoglofTa folia habet figura filueftris myrti concaua fpinofa: 61 in iis ceu linguas fo
j lio par uo exeunte de foliis. Capitis dolorem corona ex iis impofira minuit. bfypeco-
| on in fegetibus nafciturifoliis rura. Natura eius eadem q papaueris fucco. Idaae her-
U bae folia fant q oxymyrfinae adhaeret his uelut papini i quibus flos. Aluum menfe/qj
& omnem abundantiam fangumisilftit.Spiffandi coibendicg naturam habet, Ifopyron uocant
aliqui phafiolion.-quoniana folium quod eft anifo fimile in pampinos torquetur. Capitula funt
iftfummo caule tenuia: plena feminis melanthu.Contra tuflim & extera pedoris uiuaexmelie
Kaqua roulfa.item iocineri utiliifima. Lathyris folia habet multa laclucxfimiJia rernuiora: ger
irina multa:in quibus femen tuniculis continetur ut capparisiquae cum inaruere: exirounf gra
naipiperis magni tudme:candida:dukia:faalia purgatu. Haec uicenain aqua pura aut mulla po
ia hydropicos fanant. Trahunt & bile. Qui uehementius purgari uolunt: cum folliculis ipiis -
fumunt eam: ftomachum laedunt. Itaq; inuentum eft ut cum pifce aut iure gallinacei fumer em r"aP°'

tur.Leontopetalon alii rhapeion uocantifolio brafficae: caule femipedaluala mulra: ieme in ca c*10n
cumine in filiquis ciceris modo.Radix rapa: firailis:grandis: nigra. N alcitur in aruis. Radix ad-
uerfatur omnium ferpentiuro generibus ex uino porainec alia res celerius pficit.Datur 8i ifehia
dids.Lycoplis longioribus q laduca eft foliis crailioribufque.Caule longo h.irfutis:adnatis mul
tisicubitalibusrflore par uo:pur pureo.Nafcitur in campeftnbus.lllinitur cum farina hordeacea
igni facro.Sudorem in febribus mouet fucco aqua: calidae admixto. Inter omnes herbas litho-
jpermo nihil eft mirabilius. Aliqui hsgonycon uocant:alii diolpyroralii heraclion. Herba quin
cuncialis fere foliis duplo maioribus q rurarramulis furcufofis craffitudine luci. Gerit luxea fo
lia lingulas ueluti barbulas:8£ in earum cacuminibus lapillos candore:# rotunditate margarita
rum magnitudine ciceris. Duritia uero lapidea.Ipfi qua pediculis adhereant cauernulas habent
Si intus femen. Nafcitur Si. in italia:led Iaudatiffima in crata. Nec quicqua inter herbas maiore
quide miraculo afpexi.Tantus eft decor uelut aurificum arte alternis inter folia candicantibus
margaritis tam exquilita difficultas lapidis ex herba nalcentis.lacere ateg humi ferpere audores
tradunt.Ego uulfam non hjerentem uidi.Iis lapillis drachmae podere potis uino albo calculos
frangiipellique conftat:&: ftrar.guriam difeuti. Neque in alia herbarum fides e. Vifus flarim ad
qoacuncg medicinam nata fit:eft autem eius fpecies ut etiam fine audore ufus ftatim nofei poC-
fit,Lapis uulgaris iuxta flumina fert mufeum ficcum canu. Hic fricatur altero lapide addita ho
minis faliua.illo lapide tangitur impetigo.Qui tangit dicit. Pheugetecatharides lychos agrios
hymas dioci. Limeum herba -appellatur a gallis: qua fagirtas in uenatu ungunt medicamento:
quod uenenum ceruarium uocant. Ex hac in tres modios ialiuatiadditur quatti in una fagitta
addi folet:ita offa dimittitur in boum faucibus in morbis. Alligari poftea ad prafepia oportet
donec purgef.Infanire. n.fblet.Si fudor infeqf aqua frigida pfundi.Leuce mercuriali fimilis no 1
men ex caufa accepit per medinm folintn candida linea tranfcurrente.Quare mefoleuco quida
uocant .Succus eius fiftulas fanat.Ipfa cotrita carcinomata. Fortafiis eadem fit qux leucas appel
Iatur.Contra omnia marina uenena efficax.Speciem eius audores non tradunt nec aliud q fiL
ueftrem latioribus foliis efIe:efticaciorern hac femine acriore. Leucographis qualisefTet feriptu
non repperi.Quod Si magis miroriquoniam utilis proditur fanguinem excrea tibus tribus obo
lis cum croco.Item coeliacis trira ex aqua Si appofita.Profiuuio faeminarum. Oculorum quocp
medicamentis.Etexplendis ulcetibusiquae fiunt in teneris partibus corporis.

De medio:# myofota:& myagro: Si natrice:# othoe:& onolma:# onopordo:# oxyri:# oxye:

# batrachio:# polygono ieucanthemo:# ply thema:# phyllo: # phellandrio: 6i phuleri:#
polyrrhizo: Si prcferpinaca: Si de rhecoma:de refeda Si ftoechade. CA. Xil;

Edion folia habet iridis fatiux:cau!em tripedalem:# in eo florem grandem purpu- uel fetidis
reum rotundum femine minutoiradicem femipedalem.In iaxis opacis nafdtur. Ra¬
dix drachmis. ii. cum meile menfes foeminarum fiftit eligmate per aliquot dies fum-
pto. Semen quoque in uino tritum contra abundantiam faeminarum datur. Myo-
fota flue myofbtis laeuis herba: caulibus pluribus ab una radice aliquatenus rubentibus conca»
uis ab imo : foliis anguftis oblongis : dorfo acuto nigris per interualla affidue geminatis Si te¬
nuibus cauliculis ex alis prodeuntibus : flore caeruleo. Radix digitali craffitudine multis capi!
lamentis fibrata. Vis ei feptica #exulceratrix:ideoc$ argylopas ianat. Tradunt aegyptii menfis
quem thiatin uocat:die.xx vrii.fere in augufto menfe incurrcte:fiqs huius herbae fucco inungaf
mane priufq loquaf no lippitura eo anno.Myagros herba ferulacea eft foliis fimilis rubiae «u

LIBER

pedanea.Semen oleofumtqilad 81 fit ex eo. Medetur oris ulceribus perungis hoc fucco.Herba
quas uocatur nigtna tribus foliis longis intubaceis iliita;cicatrices ad colorem reducit. Natrix
uocatur herba cuius radix euulfa uirtus hirci redolet.Hac in piceno a foeminis abigunt : quos
mira perfuafione fatuos uocant.Ergo fpecies lymphantium hoc modo animoru effe credimus:
qui tali medicamento iunentur.Odontites inter fbeni genera efticauliculis denfis ab eadem ra.
dice geniculatis triagulis nigris genicuIis:folia parua habet longiora tamen q polygonon.Seme
iri alis hordeo fimile. florem purpureum:pufiIlu.Nafcitur in pratis.Decodum cauiiculoru eius
in uino auftero quantum manus capiat.dentium dolori medetunita ut contineatur oie:Othoe
in fyria nalciturifimilis erucae perforatis crebra foliis flore croci:quare quidam anemones uoca
uerunt.Succus eius oculorum medicamentis conuenit.Morder enim leuiter 8i excalfacit aftrin
gitcg'ficcando.Purgat cicatrices & nubeculas: 8i quicquid obdat. Quidam tradant lauari: atqj
ita ficcata digeri in paftiilos.Onofma longa folia habet fere ad tres digitos in terra iacentia tria
ad fimilitudinem anchufae incifa fine caule fine flore fine femine.Praegnas fi edat eam aut fuper,
gradiatur: abortum facere dicitur.Onopordon fi comederint afinucrepitus reddere dicuntur,
Trahit urinas Si menfes. Aluum fiftit fuppurationes 81 coliedfiones difcutit. Ofiris ramulos fert
nigros tenues letos:& i iis folia nigra ceu lim.Semeqj i ramulis nigru imtio:dein colore mutato
rubefcens.Smegmata muleribus faciunt ex iis: radicum deco&um potu fanat arquatos.Eatde;
priufqua maturefcat femexoncifae 81 fole ficcatae aluum fiftunt. Poft maturitate uero colleds
& in forbitione decodtae rheumatifmis uentris medentur: 8i per fe tritae ex aqua cselefti bibun
tur.Oxis folia terna habet. Datur ad ftomachum diffolutu. Edunt 8i qui enterocoelon habet,
i PoIyanthemum:quam quidam batrachion appellant:cauftica ut exulcerat cicatrices: & ad colo

uel femiale rem reducit.Eadernqj uitiligines concorporat.Polygonon graeci uocat qua nos fanguinariaino
attollitur a terra foliis rutae fimilis gramini. Succus eius infufus naribus fupprimit ianguinem:
8C potus cd uinoicuiuflibet partis profluuiti excreationefij cruentas inhibet. Qui plura genera
polygoni faciunt:hanc mare intelligi uoluntiappellaricg a multitudine feminis;aut delirate fru
ricis calligonon. Alii polygonaton a frequentia geniculorum.alii athalida:alii caranothromalii
dema:multi myrtopetalon.Nec non inueniunf qui hanc foemina effe dicat.Mare aute maiore
minufcj nigram 8i geniculis denfiorem: femine fub oibus folus turgefcete. Quociiq; hzc mo-
do fe habeant:uis earum eft fpiflare ac refrigerare.Semine aluum foluunt largius fumpto. Vri.
na ciet.Rheumatifmos cohibent.Qui fi no fueretno ,pfunt.Stomachi fetuon folia iroponunf.
Veficce dolori illinuf 8i ignib^ facns. Succus 8i aurito puruletis iftillaf :8i oculoru dolori pfe.
Dabatur 8C in febribus ante acceffiones duobus cyathis in tertianis quaternilue praecipue.ltem
cholericis dyfenteriris:& in fblutione flomachi. Tertium genus oreon uocatur in montibusna
dei fer&is fcens:arundini tenerae fimile:uno caule:denfis geniculis:& in fe fradis, Foliis aut piceae: radicis
fuperuacuae:inefficacius q iuperiorarpeculiare ifchiadicis.Quartu genus filueftre appellaf pene
arboris frutice radice lignofa flirpe cedri rubicundo.Ramis lparti binu palmose nigris genscu.
Iorum ternis quaternifcg articuIis.Huic quoqj fpiflandi natura.Sapor mali cotonei.Decequitur
in aqua ad tertias:aut aridi farina lfpergif: & oris ulceribus:& attritis partibus.Proptergingiua
ru uero uitia ipfa comanducaf. Nomas fiftinoiacg quae ferpunt aut difficilem cieatricehabent.
Priuatim uero fanat:a niue fadta ulcera.Herbarii 8i adanginas utuntur llla.Et in capitis dolo,
re coronam ex ea imponunt.Et contra epiphoras collo arcundant.In tertianis quidem iimftra
manu euulfam adalligant:adeo contra profluuia fanguinis.Nec ullam magis aridam q polygo¬
num feruant . Pancration aliqui fcyllam pufillam appellare malunt :foIiis albi lilii longioribus
crafTioribufqs.Radice bulbi magni colore ruffo. Aluum foluit fucco cum farina erui fumpto,
Vlcera purgat.Hydropicis fplenici fcg cum meile datur. Alii decoquunt eam donec aqua dal-
cis fiat.Eacg effufa radicem terentes digerunt in paftillos fole ficcatos: & poftea utuntur ad ca.
pitis ulcera:& caetera quae repurganda funti Item ad tuffira quantum tribus digitis apprehen.
derint:inuino dantes.Et ad lateris dolores aut peripneumonicis digma dantes. Propter ifchia
da in uino bibendurotEt propter tormina menfeiqj ciendos. Peplos: quam aliqui fychemialit
meconion aphrodes uocant ex una radice tenui fruticat: foliis rutae paulo latioribus femine
fub foliis rotundo:minore candido q papaueris.lnter uites fere colligitur raeffibus.Siccaturq;
cum.frudu fuo fubiedhs aquis:in quas excidat.Hoc poto aluusfoluitur.Bilisac pituita detta
hif. Media potio eft acetabuli:mefura \ aquae mulfae heminis trib^ & cibis infpergif obfoniifqj
ad molicda aluu.Peridymenos fruticat 8i ipfa ex interuallo duo folia habes fubcadida mollia.

VlGESIM VSSEPTiM VS 2 o 6

In cacumine aute femen inter folia durum:3c quod difficile euellatur, Nafcitar in artiis ac fepr»
busconuoluens ic adminiculis quibufcuni^.Semen eius in umbra liccatu tun&cort&ih pafnl»
los digeritur. Ii refoluu dantur in uini albi cyathis tribus tricenis diebus ad Jyenem: eumqj uri»
nacrueta aut per aiuum abfumitiquod intelligitur a decimo ftanm die. Vnnam cient & folia
decoda:qux di orthopnoicis prolunt.Paitum quocj adiuuant:iecundauj pellunt pota fimili
modo.Pelecinum in leget* bus diximus nafci fruticoiam:cauliculis:foliis ciceris.Seme in fiiiquis
fert corniculorum modo aduncis ternis quaternifue : quale git nouimus amaru:ftomacho uti»
lem, Additur in antidotis.Polygala palmi altitudinem petitun caule furnmo foliis lenticuiasga
ftuaftrido:quat pota lactis abundantiam fadt.Poterionaut ut alii uocant phrynion uel ncruas
large fruticat: ipinis retorrida: lanugine fpifia.-foliis paruis:rotundis:ramuhs longis:mollibus: Jc
os;teftuibus:flore longo: herbacei coloris: feminis nulli ulus:led guftu acuto & odorato.lnueni
tat in aquolis collibus. Radices habet duas aut tres binum cubitorum m alutudme neruolas ca
didas:firmas.Circunfbdi£ autumno & prarcifo frutice:Dat fuccugumi fimiie. Radix mira uul»
nenbus ianandis traditur rpraecipuerj neruis uel precifis lllita.Decodu quoqs eius cum mtlle
potum diflolutiones nemorum Si firmitates 6i incifuras iuuat.Phalagites a quibufdam phaEn»
gion uocatut:ab aliis leucanthemomuel ut in quibufdam exemplaribus muenio leucacatha.Ra
muli funt ei nunquam pauciores duobus in diuerfa tendentes.Flos cadidus lilio rubro fimiiis;
icrnine nigro:lato:ad lenticulae dimidiae figuram multo tenuiore:radice herbacei coloris. Hu,
ius folio uel flore uel femine auxiliantur contra fcorpionum phalagioruqj 8i firpentium idtus.

Item contra tormina. Phyteurna qualis fit defcribere fuptruacuum habeoxum ht uius eius ran
tu ad amatoria. Phyllon a graecis uocatur herba iniaxofis montibus foemina magis herbacei
coloris:caule tenui: radice paruaiferome rotudo:papauen iimli.Hxcfui fexus facit partus. Ma
tesaut femine rantu differunt:quod eft incipiente oliua. V trutic# bibit in uino. Phellandnon uel quod e
cafatut in paluflribus: folio apii.Bibitur femen eius ,ppter calculos 6i uelicx incomoda. Phala» fimile incfJ
nsthyrfum habet longu tenuem ceucalamu in luromo flore inciinatu.Seme fimiie feiaraae.Et piea ofius
hoc calculos frangit potu ex uino uel aceto uel cu meile Si ladfe.ltem etia uiua ueficae fanat.Po
lynhison folia habet myrti:radices multas.Ha: tulae dantur i uino contra ferpentes. Profunt 8i
tjuadrupedibus.Proferpmaca herba Oulgans eft eximi aduerfus fcorpiones remedii. Eadem co
tiitaaddita muria SC oleoangina eximie cura» tradunt. Praeterea in quantalibetiaffitudine re»
creari defeiTosreciam cu obmutuerint: irfubiicipaturIinguae.Si deuoreiuroomitione fequifaiu
tate. Rhecotna affertur ex iis quae fupra potum fune regionibus.Radix cofto nigro fimilis mi»
nor Si ruffior paulo: fine odoie.oalfacies guftu Si aftrmgens.Badem trita uini colorem reddit
ad crocum indinatem.lUita collectiones infiamationeiqj fedai.y ulnera fanat.Epiphoras oculo
tutnfedat ex paflo illita.Infignitacum meile.Etalia liuentiaexacetoJanna eius lniperg tur co
tn cacoethe Si fanguinem reiicientes drachma pondere in aqua. Dyfentericis etiam Si coeliacis
fi febri cateant in uino. Sin aliter ex aqua.Facihus teritur nocte antecedente madefacta. Datur
& decadum eius bibendum duplici mentura ad rupta conuuifa cotulis ex fubfimi deuolutis.

Si pedoris fint dolores addi£ piperis aliquid Si royrrhce.Si dnToiuno ftomachi ex frigida aqua
fumitunfiue intus flue extra purulentis excreationibus.Jte epaticis:lpleneticis:ilchiaaiasaa te»
nuiti uitiatfufpiria ortnopneas. Arteriae fcabricias fanat ex pallo tribej obolis potius trita:aut de
coctum eius.Lichenas quoqj ex aceto impolita purgat. bibitur contra mfianones:& perfncario
nes: febres frigidastfingultus tormina:afperitates:capius grauifates:melachoiicasueitigines:lafll
tudineidolores:# conuuliiones.Qrca ariminum nota eft hetba:qua refeda uocar.Difcutit coi
ledhoestirlamationefcg oes.Qui curat. ea:addut haec uerba.Refeda morbos refeda:fcilhe fciihe
gs hic pullos egeritdradices nec caput nec pedes habeat.Haec ter dicut:totie%.defpuut.Stoecas
ia ffulis tantu eiufdem nominis gignitur:odorata herbajeoma hyfopiiamara guftu.Meies cic po
tuipedons dolores leuac. Antidotis quocj mifcetur.

Defolano:# fmyrnio:# thelephio:& tricnomana: 8i thalietro:& thlafpe:# tragonia: & trago'
nuSt trago:# tragopogo:# fpodile. Et q> qda morbi in quibufda no funr gentibus. GA. XIII.

- Olanum graeci itrychnon uocam:ut tradit Cornelius Celfus.Huic uis reprimendi

iefrigerandicp. Smyrmon caulem habet apii: folia latiora:# maxime circa ftolones
multos:quorum a finu exihunt pinguia ad terram infrada:odoie medicato cum

_ qda acnmoia i ucu da colore:! luteu laguefcete:a capitib^ cauliu orbiculatis: ut apii Uel ancti

feffline rotundo nigro: qui arefclt incipiete atftate.Radix quoqp odorata:guftu acti mordeciuc

do LIBER

eofa:mollis.Cortex eius foris nfger.intus pallidus Odor myri hae habet qualitatemumde# no
men.Nafcitur # in faxofis collibus 81 terrenis. Vius eius excalfacere:extenuare.Vrinam & men-
fes ciunt folia # radix. Aluum femen iiflit. Radix colle&iones & fuppurationes non ueteres.ltc
daricias difcutit illita.Prodeft # contra phalagia: ac ferpetes admixto chachryraur pollineiaut
meHyfTophyllo i uino potarfed particulatimcquoniam uniuerfa uomitione mouet.Quadecao
fa aliquando cum ruta datur. Medetur tufTi # orthopnoeae femen uel radix.ltem thoracisraut
lyenis:# renum:# ueficae uitiis.Radix aurem ruptis conuul fis. Partus quoq? adiuuat:& fecudas
peHit.Datur ifchiadicis cum crethmo in uino Sudores ciet 8i rucfus.Ideo inflarionemftomachi
difcutit. Vulnera ad cicatrice pducit.Exprimif fuccus radicis utilis # feminis:# thoraas:ptat
cordiorum defideriis.Calfacit eni # cocoquit:# purgat.Seme peculiariter hydropicis datur po
tutqbus 81 fuccus illinitur 8C malagmate cotticearido.Et ad obfonia utunf cu mulfo# oleo#
garo maxime in elixis carnibus fimul.Concodbones facit.Sapore fimillima piperi.Eaderomdo
lore ttomacho eflficax.Telephion portulacae fimilis 81 caule & foliis. Rami a radice fepteni odo
niq? fruticantrfoliis craflisicarnofis.Nafritur in cultis 8i maxime iter uites.lllinitur lentigini: SI
cu maruit:tetitur.lllinirur # uitiligini:rernis fere menfibus fenis horis nodis aut diei:poftea 6,
ritra hordeacea illinitur.Medetur # uulneribus:# fittulis.Thricomanes adiantho fimilis etl:
exilius modornigriuf^: foliis lenticulae denfisramarisi adueriis inter fe. Decodu eius ttragurias
fanat in uino albo potu:addito cymino ruttico.Succus cohibet capillos defiuentes:aut Ii efflu.
xerint reparat. Aloperiafqj denfat tritu # in oleo illitum.Sternutamenta quo<j guttato mouet,
Thalietru folia coriandri haber-pinguiora paulotcaulem papaueris.Nafciturubicpipmripuein
capeftribus.Medetur ulceribus folia cu meile. Thlafpeduugenerueft anguftis foliis digitali
longitudine 81 latitudine in terram uerfis:in cacumine diuifis-cauliculo femipedali:non finera
mis peltarum fpecie:femine inclufo lenticulae effigiernifi <j infringituriunde nomen. Flosalbi.
uelutranqj car.Nafcirurin feroitis #fepibus. Semen afperi guttus.Bilem & pituita utrincg extrahit.Modt»
fumendi acetabuli raefura. Prodeft # ifchiadicis infufum:donec fanguine extrahat.Mefesquo
que cifcfed partus necat. Alterum thlafpen aliqui perficonaps uccant laris foliis : radicibus ma>
gnis.Et iplum utile rfchiadicorum infufioni.Prodeft & iguinibus utruncj.Precipitur ut qui coi
Ugittdicat fumeTe (e cotr3 inguina:# contra omnes coJlediones:# contra uulnera:unacp manu
tollat.Tragonia herba qualis fit:non traditar.Gredo # falfaro efle promifliim Democriti, Por
cenrofum eni eft:adal!igatam triduo abfumere Iyenes.Tragonis:fiue tragion naldtor in creta ta
tum ifula in maririmisuunipero fimilis:# femine & folio et ramis.Succus eius ladeus i gummi
fpiffarusiuel (eme impolltione fpicula e corpore eiicit.Tunditur tecens:# cu uino illinitur:aut
ficcae farina cum melle.Eadem lacttis abundantiam facit: mamrmfqj unice mederur. Eft& alia
herba tragosrqua aliqui lcorpionubcant:lemipedealta frutico(a:fine foliis: pufilisraccnKsru-
bentibus gtano tritici acuto cacumine:# ipfa in maritimis nafcens.Huius ramoru.x.aut.xii.ca/
cumina trita ex uino pota coeliacis dyfentericis:fanguinem excreanribus:menfiuroq! abundam
tiae auxiliantur.Eft & rragopogomquc alii comen uocant.Caulem habet paruumifoliis ciori:
radice longa:dulci:fuper caulem calice lato: nigro. Nafcitur in afperis fine ufu.Et de herbis qui
dem memoria digna ha&enus aut accepimusraut comperimus.ln fine earum admonere no ab
re iudicamus^liis alias uitium aetates efTe.Longiffimo tempore durat elateriuiut diximus.Cha
maeleon niger.xI.annis.Cenrauriu.n6 ultra duodeci .Peucedanu # arittolochia qmjaut fex.ui
tis filuettris anno.ln umbra feruantur.Et animaliu quide cacteroru nulld aliud radicesa nobii
ditttas atringitiexcr pta fpondiletquae omnes per fequitur.Genus id ferpentiseft. Ne illud quide
dubitatunomnium radicum uim effeftuf<B minui:fi frudfus prius maturefcant.ltem feminum
ante radice propter fuccum inrifa. Refoluitur autem omnium uisconfuetudine.Etdelinunt
prodeffe cum opus ett:quae quottidie in ufu fuere: aeque q nocere. Omnes uero herbae uehe.
mentiores effectu uiribufque funt in frigidis Ioris:& in aquilonis. Item ficris.Sunt # gentium
differentiae non mediocres.Sicut accepimus de tineis:lumbricif($ in efle aegypri: Arabiae: fyria:
Ciliciae populis. E diuerlo graeriae phrygise omnino non nafa.Minus id mirum g g> in confi,
nio anicae boeotiaeq; thebanis innafcunf :cu abfint atheniefibus.Quae cotcplario aufert nos ad
ipforu animaliu naturas:igenita%iis uel certiores morboru omniu medicinas. Rurfusenimue
ro rerum omnium parens nullum animal ad hoc tarum ut pafcereturaut alia fariaret:nafduo>
luit.Quin artes falutares i (eruit & uifceribus.Quippe cu fordis etiam rebus inferuerit.Tum ue
f o illa animae auxilia praettanriffima ex anima:alia efle uoloit c6teplati6e ante cundla mirabili.

VlGESIMVSOCf AVVS 207

TAII PLINII 5ECVND1 NATVRALIS HISTORIAE LIBER .XXVlfo
PROOEMIVM ;

De Medicinis ex animalibus. CA. h

|I<5 fcae erant omnium rerum naturae inter caelum ac terram nafcentiu:
reftabantcj quae exipfa tellure fodiuncurifi non herbarum:ac fruri.
cum t radiata remedia auferrent tranfuerfosiex ipfis aialibus:quae (a*
nantur reperta maiore medicina. Qui ergo diximus herbas #
imaginesiac pieraq; inuentu raraiac difficiliamdero tacebimus:quid
in ipio homine profit homintfcaereraqj genera remedioru inter nos
uiuentiafcu praeferam nifi carenti doloribus morbifqj:uita ipfa pce
na fiac.Minime uero.Quin omnem infumemus operam: licet fafti.
d ii periculum urgeat:quando ita decretum efl minoie gratia: q uti
litatum uitae refpedium habere.Quinimmo externa quoqj # barba

_ _ Jros etiam ritus indagabimus.Fides tantum auctores appellet. Qua.

quam # ipfi confenfu proprii iudicii ita eligere laborauimus:potiufqj curse rerum:quam copiae
inftiti mus. Illud admonuifle per q neceiTanum e:didas iam a nobis naturas animalium:# quae
cuiuf$ edent inuenta.Necp enim minus profuere medicinas reperiendo:quam profunt praebe
do. Nunc quae in ipfis auxilientur indicari: neq$ illic in totum omifia. Iraqj haec ede quaedam
alia: illis tamen connexa. Incipiemus autem ab homine:ipfum libi exquirentes: immenia llatim
difficultate obuia.Sanguinem nancg gladiatorum bibunt:ut bibentibus populis procul lint co.
mitiales morbi. Quod fpediare facietes eadem harena feras quoqj horror eft. At hercule illi ex
homine ipfo forberi efFicaciffimum putant calidum: fpiranteqj:# unaipfaro animam ex oiculo
uuJnerura.Cum e plagis hunc ne ferarum quidem admouen ori fas iit humano. Alii medullas
cruje quscrut:& cerebrum infantiu.Nec pauci apud graecos fingulo^: uifce^c membroruqj eria
fapores dixere.OIa perfecuti ufeg ad refegmina unguium. Quafi uero fanitas uideri pofijc fera
ex hoie fien.Quin morbo dignum non lpla medicinae grana.Egregia hercule fruftratioe <1 no
proBt.Afpici humana exta nefas habetunquatomagis mandi? Quis lfta inuenit oftenta? Tecu
enim res erit euerfot iuris bumanirmoftrorucg artifex:qui primus ea codidifli. Fedfti credo ne
oitatui obliuifceietur.Quis inuenit fingula membra humana maderet Qua comedura indu.
ftus?Quam poteft medicina ifta origine habuiflKQuis ueneficia innocenciora effecit q reme.
dia?Efto barbari externfcp ritus inuenerint?Etiam ne grseci fuas fecere has artes? Democriti ex.
tant comentationes ad alia noxii hominis # ex capite ofla plus pdeflerad alia amici & hofpitis.
Iam uero ui interempti dente gingiuas in dolore fcarificari Apollonius efficaciflimum fcripfit.
Miletus oculorum fuffufiones felle hois lanari. Artemon caluaria interfedi: igneq; cremati ppi
nauit aquam e fonte noctu comitialibus morbis. Ex eadem lulpendio interempti catapotia fe.
cit cotra canis rabidi morius Antheus. Atej et quadrupedes homines fenauere: cStra inflatioes
boum perforatis cornibus inferentes ofla humana. Vbi ho occifus eflet aut crematus filiginem:
qpemo<£hfTet:fuu morbis dado. Procul a nobis noftrifij litteris abfint lfta.Nos auxilia dicem 9
no piacula.Sieubi ladtis puerperale ufus mederi poterit:ficubi ialiua tadufue corpis exteraej fi
milia.Vitaqdera no adeo excendedam cenfemusiut quoquomo pertrahed a fit. Quilquis es ta
Iis aeque moriere et cu obfcenus uixeris:aut nefandus. Quapropter hoc prirou qfcgin remediis
animi fui habeat:ex olbus bonis quae homini tribuit natura.-nullura melius efie tepeftiua mor.
te.Jn eaqjid optimu:qd' illam fibi quifque ptaeftare poterit.

An fit m medendo aliqua uisuerbo^e:# fanari# depelli. CA. II.

X hoie remediorjd primu maxime qonis & iemp incerta: efl: ualeat ne aliquid uerba
1 6 £ incatamen ta carminu.Quod fi ueifc efl hoi acceptum fieri oportere coueniet.Sed
I uiritim iapietifiimi cuiufij refpuit fides.In uniuerlum uero oibus horis hois credit

_ uitarnec fentit. (Quippe uidtimas caedi fine pcatioe no ur referre nec deos rite c5fuli.

Praeterea alia funt uerba ipetratisraha depulforis:alia cometatiois. Vidirnufq? certis pcatioibus
oblecrafle fumos magfatus.Et ne qd uerbo^j ptereatur autppofle^: dicatur: de fcnpto praeire
alique.Riarfufqj aliu cuftode dari q attendat.aliu uero pponi:q faueri linguis iubeat. T ibicine
canere:ne quid aliud exaudiatur. V traq memoria infigm: quotiens ipfae dirae obftrepentes no.
eueiutquotienfue prae catio errauerit. Sic repente extis adimi capita uel corda: aut geminari ni»

ut’ Cu qde
admoueri
ora mos fit
humanus
uel hoc
more fera,
rum qdem
admoueri
ori fas fit.
Humanas
alii medul.
las

LIBER

&iraa flante acdderit.Duratqs immenfo exemplo Deriormn patris filiiy qao fe deuouerecat,
men.Extat Tuciae ueflalis inceftae precatiorqua ufa aquam tulit in cribrotanno urbis romm.dc.
nono.Boario uero in foro graecum grxcamtj defoflos:aut aliarum gemiumrcum quibus tu res
fffet:etiam noflra aetas uidit.Cuius (acri precationem qua folet praeire quindeceuirum collegit
magifterifiquis legatiprofedlo uim carminum fateatur.Ea oia 3pprobannbus o<9ingeto$WH»
annorum euentibus. Veflales noflras hodie credimus nondum egreffa urbe macipia fugitiuare
tinere in loco precationis. Quod fi femel recipiatur ea ratio: & deos preces aliquas exaudireiant
ullis moueri uerbis:confirendum fit de tota coniedatioe.Pnfci quidem nofiri perpetuo talia p
didere.Difificillimumqs ex iis etiam fulmina elici:ut fuo loco e docuimus.L.Pifo primo annalia
audior efl Tullum Hoftilium regem ex Numae libris eode quo illum facrificio louem cado de
uocare conatumiquoniaro parum rirae quaedam fecifiet fulmine idlura. Multi uero magnarum
rerum fata 8i oftenta uerbis permurari.Cum enim in tarpeio fodientes delubro fundametaca.
put humanum inuenifient:mifTis ob id a fenatu legatis ethruriae celeberrimus uates Olenus Ca
lenus praeclarum id fortunatum^ cernens:interrogatione in fuam genrem tranlferre tentauit:
fcipione prius determinata templi imagine in (olo ante fe.Hoc ergo dicitis romani hic templu
lotiis optimi maximi futurum eftfHic caput inuenimus.Conftantifiima annalium affirmatione
tranfimrum fuiile fatum in ethruriam:ni praemoniti a filio uatis legati romani refpondiflent;n
plane hic fed romae inuentum caput dicimus.lrerum id accidifie tradunt cum in faftigiutneiuf
dem delubri praeparatae quadrigae fidtiles in fornace creuifient.Et iterum fimili modo retentu
augurium.Haec latis fint exemplis:ut appareat oftentoru uires Si in noflra poteflate effe:ac put
quaeque accepta funttira ualere.In augururo cerre difciplina conflanneqj diras aues : neque ulla
aufpicia pettlere ad eos: qui quaque rem ingredientes obferuare le ea nauigauerint.Quo mune
re diuinae indulgentiae maius nullum efl.Quinetiam 81 legum ipfaije in .xii.tabulis uerba fune
qui fruges excantaflet.Et alibi.Qui malu carmen incantafTet. Verrius Flaccus audores ponit: g
bus credat:in oppugnationibus ante omnia lolitum a romanis iacerdotibus euocari deutmai/
jus in tutela id oppidum efiet.-promittique illi eundem aut ampliorem locum apudromanos
cultuue.Durat in potificum difciplina id (aerum. Conflarcp ideo occultatum:in cuius dei tute
Ia romaefferine qui hoftiutn fimili modo agerent.Defigi quidem diris deprecationibus nemo
non meruit.Huc pertinet ut ouorum exorbuerit quilqj calices : cochlearumqj protinus frangi:
auc eofdem cochlearibus perforariHinc Theocriti apud graecos: Catulli apud nos : proximeq;
Vitgilii incantamctorum amatoria imiratio.Figlinarum opera multi rumpi credut tali modo.
Non pauci etiam ferpentes iplos recantari.Et hunc unu efle ipfis intelle&urotcontrahiquemar,
forum cantu etiam in nodlurna quiete.Etiam parietes incendiorum deprecationibus confcnbu
uV abroget tur.Nequeefl facile di<9:u:exterm uerba atque ineffabilia derogent fide. Validius an latinaino
pinataiS' quae ridicula uideri cogit animus femper aliquid immefaro expedans:ac dignum deo
mouedojimo uero quod namini imperet.DixitHomerus profluuiu fanguinis uulnerato femi/
ne Vlyxe infiibuifle carmine.Theophraflus ifchiadicos lanari.Cato prodidit luxatis mebrisat
me auxiliari.M. Varro podagris. Caefare diffatore pofl unu anripite uehiculicafuro ferunt fem
per ut primu eonfedifIet(id quod plerofque nuc facere frimus)carmie ter repetito fecuritateiti
neru aucupari folitu, Licet hanc in parte fingulo^t quoque confcietia coarguere.Cur.n.primum
anni incipieris die laetis precationibus inuice fauflu ominamurf Cur publicis Iuflrisit nomina
uel .pfpera ui&imas ducenum profpere legimusfCur 8i fafrinarionibus adoratione peculiari occurrimus?
eligimus Alii graecam Nemefim inuocantes:cuius ob id romae fimulacrum in capitolio effiquamuis lari-
num nomen non fit. Cur ad mentiouem defundtorum teflamur memoriam eorum a nobis no
follicitarifCur impares numeros ad omnia uehementiores credimusfldquein febribus dierum
obleruatioe intelligiturfCur ad primitias pomose haec uetera ee dicius:alia noua optamusfCur
uel flernu. flernuramentis lalutaur? Quod etiam Tyberium Caelarem trifliffimumfut conflat)hominum
tantes falu in uehiculo exegifle tradunt.Et aliqui nomine quoque confalutare religiofius putant. QuiD&
tamus ablentes tinnitu aurium praelentire fermones de ie receptum efl. Attalus affirmat fcorpioneuL
fo fi quis dicat d uo:cohiberi nec uibrare i£tus.8£ quoniam fcorpio admonuit:! africa nemo de.
{linat aliquid: nifi praefatus africam. In caeteris uero gentibus deos ante obteflatur: utuelint.
Nam fi mens afiit:nullum ponere tranfiaticium uidebimur: quoniam multas etiam pollere te.
lig ones manifeflu efl. Alius faliua pofl aure digito relataifollicitudine animi propiciat.Pollices
cu tueamus: premere et prouerbio iabemur.In adorando dexteram ad ofculum referimus:^

VIGESIMVSOCTA V VS 2 o S

tu$ corpus circuagimus.Quod in Ieuum ferifie galliae religiofius credant. Fulgetras poppyfi*
jT3is adorare conlenfus genuu eft. Incendio inter epulas nominato aquam fub menla profundi uel incedia
abominamur.recedente aliquo ab epuiistfimul uerri folum. Aut bibente conuiua mefam uel re iter epulas
potorium tolli fnaufpicatiifimum iudicatur.Seruii Sulpim principis comenratio eft: quaobre noiata aqs
tnenfa linqueda non fit.Nondum enim plures q quincp conuiuae numerabantur. Nam fternu* lub mefam
tanto reuocari fercuiu melamue:poftea fi no guftef aliqd: inteidira habetur. Aut oino inane .pfufis abo
efiehaec inftituete illi:qui oibus negociis horifcp interefie credebant deos. Et ideo placatos et minamur
uitiis noftris reliquerunt.Quin & repente conticefcere couiuium adnotatu eft:ncn nifi in pari
prtotium numero:qua in re fame labor eft :ad quecuncg eo^j pertinens. Cibus et e manu pro uel q fame
lapfas reddebatur. Atqj per menfas uetabant mundiciarum caufa deflare. Et funt codita sugu. uel farne is
riaquidloquenti cogitantiue id acdderitiinter execratiflima.Si potifid accidat dit:s caufa epu labor eft
lantinn tnenfa uticg id reponi adolericj ad larem piatio eft.Medicamenta prius q adhibeantur
inmenia forte depolita negantur prodefle.Vnguts refecari nundinis romanis tacenti atq$ a di
gitoindice:mul torum pecunise religiofum eft.Capillum uero contradar! cotra defluam ac do
laies capitis. xdi. luna att^.xxix.Pagana lege in pleri fq; i talia: praediis cauetur:ne mulieres g itu
nera ambulantes torqueat fufos:aut oio detedos ferantiquoniam aduerfetut id omnium fpei:
praedpue frugum.M.Seruilius Nouianus princeps duitatis non pridein metu lippitudinis pr u
csqeaipfam nominaretraliufue ei praediceret:duabus litteris graecis. p & a charta infcnV
ptamcirculigatam lino lubne&abat collo.Mutianus ter conful eadem obleruatione uiuentem
nsufcam in linteolo albothis remediis carere iplos lippitudine pdicates. Carmina quaeda extat
comta gtandines.Contracg morborum genera.Contra ambufta. Quaedam etiam i partus. Sed
in prodendo obftat ingens uerecundia in tanta animorum uar ie ta te. Quapropter de his ut li¬
bitum cuicg fuerit: opinetur.

Remedia ex homine contra magos. CA. III.

HOminum monftrificas naturas & ueneficos alpedus plenius diximus in portetis gc
tium :& multas animalium proprietatesrquae repeti fuperuacuu eft. Quorunda ho-
minu tota corpora profunt;ut ex iis familiisrquae funr terrori ferpentibusitadu ipfo

. llleuant percuflbs:fuduue modico.Quorum e genere funt plyllii naarfiq;: & qui oblo uel opfcio/

gcnesuocatur in infula cypro.Ex qua familia legatus Hexagon nomine aconfulibus romaein genes
dolium (erpenrium coniedus experimeti caufa circumulcentibus linguis miraculum prsebuit.

Signum eius familia: eft fi modo adhuc durat uernis teporibus odoris uirus.Atcj? eorum fudor
quo$medebatur:non modo faliua.Nam in infula nili tentyri nafcentes tanto funt crocodilis
tertoriiut uocem quocg eorum fugiant.Horum oium generum in fua repugnantia interuentu
quoqj mederi conftat. Sicuti aggrauari uulnera introitu eorumrqui unquam fuerint (erpetium
canifue dente laefi.lidem gallinarum incubitus:pecorum foetus abortu uitiant.Tatum remanet
uiras excepto femelmaloiut uenefici fiant uenena pafinremedio eft ablui prius manus eorum: uf accepto
aquacg illa eos quibus medearis inljpergi.Rurfus a fcorpicne aliquando percufli nunq poftea a
crabronibus:uefpis:apibufue: feriuntur. Minus miretur hocqui ftiarueftem a tineis non attiiv
gtquar fuerit in funere.Serpentes aegre pratterq leua manu extrahi.

VDequibufJara fortilegiis & faliua hominis. CA. IUI,-

Ythagorac muentis non te mere fallere :iropofitiuorum nominum imparem uocaliu
numerum cbuditatesioCuloruue orbitarem:ac fimiles calus: dextris aflignare partii
bus:parem leuis.Ferunt difficiles partus ftatim folui:cum quis tedum in quo fit gra
uida:tranfmiierit lapideiuel miffilirex iis quae tria aialia lingulis idib^ interfecerint;
holon:aprum;urfam.Probabilius id facit hafta uelitariseuulla a corpore hominis:fi terra non
attigerit. Eofdem enim illata effedus habet.Sic & lagittas corpore edudas : fi terram non atri*
gerintifubiedas cubantibus amatorium efle Orpheus & archelaus fcribunt.Quin & comitiale
morbum lanari cibo e carne ferae occife eodem ferro quo homo interfedus fit. Quorund3tn
partes medicae funt ficuti diximus de Pyrrhi regis police.Et elide lolebat oftedi Pelopis hafta:
quam eburneam affirmabant. Neuos in facie tondere religiofum habent et nunc multi. Oxum
aero in primis ieiunamfaliuam contra ferpenres praefidio efle docuimus. Sed & alios efficaces uelnewos
eiusufus recognofcat uita.Ita defpuimus comitiales morbos:hoc e cotagia regerim^.Simili mo in fadem
&fafcinationes repercutimus finiftra: dextraecg clauditatis occurfu. Venia quocj a deis Ipei ali* tendere
casa audacioxis petimus in finu lpuendo.Eria eade rone terna delpuere deprecatione in omni uel in terra

UBER.

medicina mosefcatque effedus adiuuare.Incipientes furunculos ferpraefignsreieitina ialioaj
Nunc mirum dicemusrfed experimeto facile.Si quem poenitear idus eminus cominufue iliari:
uel in pcuf & ftatim expuat mediam in manumrqua pcuffifleuatur illico percuffus a poena. Hoc fepede,
ib poena lumbata quadrupede approbatur:ftatim a tali remedio corredo animalis ingrefTu. Quida ue/

uel percul/ ro aggrauat idus ante conatum fimili modo faliua in manu ingefta. Credamus ergo Si licheras
ia culpa lepra fcg ieiuno illitu affiduo arceriltem lippitudines matutina quottidie uelut inunctione.Car

cinemata malo terrae fubado.Ceruicis dolorem faliua ieiuni dextra manu ad dextrum poplite
relata: leua ad finiftrum.Si quod animal aurem intrauerit:5i inipuatur exire. Inter amuleta eft
editae quec$ urinae expuere.Similiter in calciametum dextri pedis anteq induatur.ltem cumqs
tranfeat locu in quo aliquod periculum adierit.Martion Smyrneus qui de fimpJicibus efiedi»
bus fcripfic rumpi fcolopendras marinas fputo tradit.Item rubetas aliafcg ranas.Ophiliusferpe
tes fiquis in hiatum earum expuat.Salpa torporem fedari quocucg membro inftupete fiquis in
finum expuat. Aut fi fuperior palpebra faliua tangatur.Nos fi haec & illa credamus rite fieri.Ex.
tranei interuentu:aut fi dormiens expedetur infans a nutrice terna expui quaq religione^mcta
uel mutat tur 8i fafcinus.lmperato^ quocg non folum infantium cuftos:qui deus inter iacra romanaane
& falcias ftalibus colIitur:& currus triumphantiu.Sub his pendes defendit medicus inuidiae: iuberqpeof
dem recipere.Similis medicina linguae ut fit exorata a tergo fbrtua gloriae carnifex. Morfusfao
minis inter afperrimos quoqj numeratur, Medetur fordes ex auribus. Ac nequis miretui etiam
fcorpionum idibus ferpentiuq? ftatim impofitae.Melius e percudi auribus profuntJta & redi,
rediuias uiua fanari ferpentium uero idum contufi dentis humani farina. Capillus puero qui primu de
cifus eft podagrae impetus dicitur leuare circuligatus.Et in totum impubium impofitus.Viro.
rum quoqj capillus canis morfibus medetur ex aceto.Et capitum uulneribus ex oleo aut uino.
Si credimus a reuulfo cruci quartanis.Combuftus aeque capillus carcinoroati.Pueriquiprm^
ceciderit dens:ut terram non attingat inclufus in armillam Si affidue in brachio habitus mute
brium Ioco^e dolores prohibet. Pollex in pede praeligatus proximo digito tumores unguinum
fedatJn manu dextra duo medii lino Ieuiter colligati diftillatioes atcg lipitudines arcet. Quin
6i eiedus capillus calcalolb alligatus fupra pubem leuare caeceros dicitur:ac iocineris etiam do
lores. Ac celeritatem partus facere, Addidit Granius efficatiorem ad hoc effe ferro exemptum.
Partus accelerat uidnos ex quo quaeqj concepetif.fi cindu fuo foluto focmina cinxeritidein fol
uerit:adieda precatione ie uinxiffe eandem Si foluturu:atqj abierit.Sanguine ipfius hominis ex
quacuncg parte emiffo efficacifiime anginam illini tradunt Orpheus Si archelaus. Item oraco/
mitiali morbo laplorum.exurgere enim protinus.Quidam fi pollices pedu pungantur. Exque
iis guttae referantur in faciem. Aut fi uirgo dextro pollice artingat.Hac coniedura cefentesuir
gines carnes edendas.Efchines athenienfis excrementorum cinere anginis medebatur di tonfil
lis:uuilcjj:& carcinomatis.Hoc medicamentum uocabat botryon. Multa genera morboru prf
mo coitu Ibluuntunprimoqj foeroin3rum menfe. Aut fi non id contingatilonginqua fiuntim*
ximecg comitiales.Quin 8C a ferpente ac fcorpione percufios coitu Ieuari produnt.Verum fe.
minas uenere ea laedi.Oculo^: uitia fieri neganfnec lippire eos qui cum pedes lauant aqua Ide
ter oculos tangant. Immatura morte raptorum manu (frumas parotidas guttura tadu fanari af
firmant. Quidam uero cuiu% defundi dutaxat fui fexus leua manu aueria. Et e ligno fulgure
ido reiedis poft terga manibus demorderi aliquid ad dentemiqui doleat admoneri: remedio
effe produnt.Sunt qui praeripiant dentem fuffiri dente hominis fui fexus. Et eum qui caninus
uocetur in fepulto exemptum adalligari.Terram ex caloaria pfilothrum effe palpebrarum tra.
dunt.Herba uero liqua ibi genita fit comanducata dentes cadere. Vlcera no lerpere ex offe ho
minis rircufcriptai Alii e tribus puteis pari menfura aquas mifcent:& prolibant nouo fidili.Re
liquum dant in tertianis acceflu febrium bibendum.Item in quartanis fragmetum dauiactu/
ce inuolatum lana collo fubnedunt.Aut fpartum e crucediberatoque condunt cauernaquam
fol non attingat. Magorum haec commenta funt. Vt cotem qua ferramenta farpe exacuta fint:
fubiedam ignari ceruicalibus de uenefirio deficientes euocare.Indirium ut ipfe dicatiquid fibi
datum fit:& ubi:& quo tempore:audorem tamen non nominare.Fulmine utique percudo cit
cuadum in uulnus hominem loqui protinus condat. Inguinibus medentur aliqui licium telae
detradum alligantes nouenis feptenifue nodis ad fingulos nominantes uiduam aliquam :atqj
ita inguina adalligantes licio.Et clauum:aliudue quod quis cakauerifalligarum ipfos iubet ge
tereme fit dolori uulnus. Veriucas audiunt a uicefima luna in limitibus fupini ipfam intuentes

V1GES1MVS0CTAVVS

2fo

altra caput manibus porre&is: 8t quicquid comprehendere eo fricantes. Clauuni corporis cum
c3dat ftei Ia fi quis diftringaruel cito fanari aiunc.Cardimbus hoftioru aceto affufis lutum fron#
ti illitum capitis dolorem fedare.Item laqueum fuipendiofi circun datum temporibus.Si quid e
pilee haelerit faucibusun aquam demiflis frigidam pedibus cadere.Si uero ex aliis oifibusampo
litis capiti ex eodem uafe ofiicuiis.Si panis haereat:ex eodem in utranqj aure addito pane.Quin
K fordes hominis I magnis fecere remediis quaeftuoforum gymnafia graecorumrquippe ea ftrig
menta molfiant:calfaciunt:dilcutiunt:complent fudore & oleo medicinam facientibus. Vuluis
inflammatis contradlifque admouentur. Sic & menles cient.Sedis inflammationes 3i condylo#
mata leniut.Icem neruorum doIores:luxata:articuIoruro nodos. Efficaciora ad eadem ftrigmen
taa balneis:3d ideo mi icentur fuppuratoriis raedicamentis.Nam illa quae funt e caeromate per.#
mixto coenozarticulos tantu moiliunt:caIefaciunt:difcutiunt eflicaciuszled ad caetera minus ua#
lent.Excedit fidem impudens curarqua fordes uinlitatis contra fcorpionum idtus Angularibus
remediis celeberrimi auctores clamanr.Rurfus in foeminisquas infantium aluo editas in utero
ipfocotrafterilicate fub Ji cefennmecomu uocat.lmrno et ipfos gymnafio^ rafere parietes. Et
jilequoqj fordes excal fadtona uirn habere dicutur. Panos difcutiunt. VIceribus fenum puero#
rumc^Sidelquammarisambulhfueiilinuntur. Eo minus omitti conuenit ab animo hominis
pedentes medicinas. Abftiere a cibo nimiozaut potu.alias uino tantuzaut carneialias balneis: cui
qd eoru poftulet ualirudou pnitilfimis remediis hnt . His remediis adnueraf exercitato:interio
uoris: ungue fricari cu ratoe:ueheroes.n.fricatio fpiffat: lenis molir.MuIta adimit corpus. Auget
modica.In primis uero prodeft ambulatio: geflatio: 3i ea pluribus modis. Equitatio ftomacho
& coxis utihffima.Phthifi nauigatio.Longis morbislocorum mutatio. Item fomno mederi fi#
bi:aut lectulo auc rara uomitione.Supini cubitus oculis conducunt:at proni tufiibus. In latera
aduerfu difliiiationes. Ariftoteles 8i Fabiaus plurimu foniari circa ueinu Si autunu tradat: roa#
gilqj fupino cubitu: ac ^no nihil. Theophraltus celerius cocoqdextri lateris i cubitu difficilius
in fupinis.Solu quocjj remediorum maximum ab ipfo fibi praeltari potelfcficuti linteorum ftrigi
liurrscg uehementia. Perfudere caput aqua calida ante balnearum uaporarione:6' poftea frigida:
Jaiaberrimuaa inteJligicurdtem praefumere cibos: Si interponere frigidam eiufdemqj potufbm#
nos antecedere :3l fi libeat interrumpere.Notandumnullu aliud animal praeter hoiem calidos
porus leq:ideoqj no efle naturales. Mero ante fomnos colluere ora:pg alitus.Frigida aq maturi
nis impari numero ad cauendum dentium dolores.Irem polea oculos contra lippitudines.

De obleruatione in ni<3u. CA. V.

} Erra funt experimenta torius corporis ualirudinis uarietate ui&us inobferuata.Hip#

! pocrates tradit no pradentiu exta celerius fenefeere. Vep: id remediis cecinitmo epu#
j lis.Ouippe multo utiliflima eft teperantia in cibis.L.L ucullus hanc de le praefedura
J feruo dederat. Vltimocg probro maius in cibis triuphalibus fedenti dicebatur:ue! in

capitolio epulanti pudenda te:Seruo luo facilius parere q fibi.

De fternut3mento:& uenere:& eseteris remediis. CA. VI.

. Ternutamenta pinna grauedine emendant.Et fi quis muris nares(ut tradunt)ofculo uel Sifiqs
'attingat. Sternutamenta 8i lingultum.Ob hoc Varro fuadet palma altera manu fcaL muco na
ipere.pleiicg annuluraefimfttainlongiflimu dextrae digitu tranlferre.Aut in aquam res(at rra#

_ jferuenre manus immergereJjTheophraftus lenes laboriofiusfternuere dicit. Venere dunt)aut

damnauit Democritus: ut in qua ho alius exiliret ex hoie.Eft hercule raritas eius utilior. Athie. oculos attl
tae tn torperes reftituuntur. Venere uox reuocatuncu ea candida declinat in fufeam. Medetur gat:
Klumborum dolorirOcuIop^ hebetationi.Mentecaptisacmelacholids. Adfidere grauidisuel
cd remediu alicui adhibeatur digitis pectinarim inter fefe amplexis ueneficiu eft.Idcp compertu
tradunt Alcmena Hercule pariente.Peius fi circa unumambouegenua.lte poplites alternis ge#
nibus imponi.Ideo haec in cofiliis ducu poteflatuue fieri uetuere maiores uelut omnem adum
impedieria. Vetuere uero SC facris uotifue fimili mo interefle.capita aut aperiri afpedu magiftra
tuum nouenerationis caufa iuflere:fedut Varro audorefl: ualitudinis:quo firmiora confuetu#
dine ea fierent.Cu quid oculo inciderinaltep^ comprimi prodeft.Cum aqua dextrae auriculae fi
niflro pede exultare capite in dextrum humerumdeuexo:inuice e diuerfa aure.Si tuffis cocitet:
faliuam in fronte ab alio afflari. Si iaceat uua:a uertice morlu alterius fulpendi.In ceruicis dolo#
re poplites fricare. Aut ceruicem in poplitum. Pedes in humo deponi fi nerui in his cruribus uel in hu#
oe tendantur in le&ulo. At fi in leua parce id accidatifiniftrae plantae pollicemdextra manu ap. tnido

' S UBER

ptehendi.ltem e diuerfo.Ettremitates corporisiuel aurium iielitaribusiperftrihgi contra horro
res corporis fanguinetnue narium imodicu.Lino uel papyro principia genitaliunxfemur medi*
um:ad cohibenda urinae profluuiaJn ftomachi folutione pedes preflare:aur manus in ferucnte
aquadimittere.lam & Termoni parci multis de caulis falutareeft.TriennioMoecenate Mehffiu
accepimus filentiuro fibi imparauifle a conuulfione reddito fanguine.Narn e diuerfo fcadetefcp
ue! iacietes ac iacenres:fi quid ingruar cotracg l&us fpiritum cohibere fingularis prxfidii eft. Quod inuetu
eflfe animalis docuimus.Clauum ferreum defigere in quo loco primum caput defixerit corrues
morbo comitiali abfolutorium eius mali dicitur.Contra renum ac lumborum ueficaeij crucia,
tus in balnearum foliis pronos urinam reddere mitigatorium habetur. Ac uulnera nodo Hercu
Iis prxligare:mi£e quantum ocior medicina eft. Atqj et quottidiani cin&us tali modo uira qui
dam habere utilem dicitur.Quippe cum Hercules eum prodiderit.Numerum qao<$ quaterna
rium Demetrius condito uolumine Si quare quaterni cyathi fextariiue noeent potandi, Contra
lippitudines retro aures fricare prodeft:& lachrymolis oculis frontem. Augurium exhoieipfo
non eft rimedi morte in xgritudmejquadiu oculo^ pupillae imagine reddantJVlagoa & urinz
non ratio folum:(ed etiam religio apud autftores inuenitur digefta in genera. Spadonum quo<$
ad fecunditatis beneficia. Vepe ex iis quae referre fas fitumpubiu puerope cotra falmasafpidii:
quas ptyadas uocantiqm uenena in oculos hominu expuant. Contra oculo^a albuginestcbfcun
tates;cicatrice:argeroa;palpebras:& cum erui farina cotra aduftiones.Contra auriu pituitasiuer
miculoltj fi decoqaaf ad dimidias ptescu porro capitato nouo fidili. Vaporatio quo^eame-
fes femina^» cit.Salpa fouet illa cum oculos infirmitatis caufa illinit fole ufta cum oui albugi
ne efficacius ftruthiocameli binis horis.Hac 8i atramenti liturae abluuntur. Virilis podagris tu:
detur argumento fullonumiquos ideo tenrari eo morbo negant. Veteri mifcetur cinis oftreoy:
aduerfus eruptiones in corpore infantium & oia ulcera manatia.Ea exefis ambuftisifedis uitast
rhagadiisiSi fcorpionu idibus illinitur. Obftetricu nobilitas non alio fucco efficacius curati pro
nunciauit corpore pruritus nitro addito ulcera capitum:prurigines:nomas:prxcipoe genitalia.
Sua cuique autem(quod fas fit dixifle)maxime prodeft.Confettim perfufo canis raorfu echino*
rumqj fpinis inhaerentibus 8i in fpongia lanifue impofita:aut aduerfus canis rabidi morfuscine*
te ex ea fubado.Cotraqj ferpetiuro idus.Nam contra icokjpendras mirum proditur uerrice ta,
do urinae fax gutta liberari protinus lxfos,Auguria uahtudinis ex ea traduntur.Si mane candr
da dein rufFa fit. Illo mo cocoquerethoc cocoxiffe ligmficatur.Mala figna rubrae. Peffimanigts:
Mala bullantis Si craflx.In q quod fubfidit fi albu eftifignificat circa articulos:aut uilcera dolo
tem iminere.Eade uiridis morbu uifcerura:pallida bilis: rubens fanguinis.Maia&m qua uela.
ti furfures atc$ nubeculae apparet. Diluta quoqj alba uitiofa e. Morti fera uero crafTa grauiodo.
te. Et in pueris tenuis ac diluta.Magi aetant eius caufa contra fole lunamqj nudari: aut umbra
cuiufij ab ipfa refpergi.Hefiodus iuxta obftantia reddi fuadetrne deu alique nudario offendat.
Oftanes cotra mala medicameta oia^mifit auxiliari matutinis horis fua cuiqj inftillarampede.

De remediis mulebribus. CA. VIL

■ Vae ex mulierum corporibus tradunturrad porteto^ miracula accedur.ut lileanaus
diuila membratim in fcelera.Abortus:menfium piacularquaeque alia non obftetrTces
modo:ueiji etiam iplx meretrices prodidere.Capiili mulieris fi crementunodote fer
pentes fugari.Eodem odore uuluae morbo ftrangulatus refpirare.Cinereeo quidem
fi intefta funt crematiruel cu fpuma argenti fcabricias oculo^e ac prurigines emendati. Irem uer
rucas Si infantiu ulcera cum meile. Capitis quocg uulnera Si omnium ulcerum linus fimuladdi
to meile 8t thure.Panos podagras cum adipe fuillo.Sacru igne fanguine fifti ilKco:& informica,
tiones corpo^.De ladis ufaconuenit effe dulciflimum moliflimumc^.Quare & in longa febre
coeliacis utiliflimu: maxime eius quae iam infante remouerit.Et in malacia ftcmachiu febribus:
rofiombusefficaciflirnuexperiuntur.Itero mamarum colledionibus cum thure oculo ab idu
cruore faffufo 8i i dolore aut epiphoris fi imulgeatut:plurimum prodeft.Magifqj cum meile Si
rarriffi facco:aut thuris polIine.Semperq; in omni ufu efficacius effe eius qus marem enixa fit:
tnultoqj efficaciffimu eius qux gemios peperit mares. Et fi uina ipfa cibifep acrioribus abftfeac.
Mixto praeterea ouorum candido liquore-.madidaqj lana frontibus impolitum fiudhonesocu.
Iorum fafpendit.Na fi rana faliua fua oculum afperferit praecipuu eft remedium. Et cotra mor,
fum eiufdem bibitur ftillaturcj.Qui fimul matris filixeg lade mundius fitdiberari oculotu me
tu tfi totam uitam affirmac. Auiiuro quocj uitiis medetur modice admixto oleo.Aut fiabifia

VIGESIM VSOCT A V VS 21»

dolent. Anferino adipe tepefadum.Si odor grauior fit(ut plerun<$ fit)longis uitiis diluto meile
lana incIuditar.Et contra morbum regium in oculis relidum inftillatur cumelaterio.Peculiari
ter ualet potum contra uenena quae dat3 funt cum marino lepore bupreftiqj ut Ariftoteles tra¬
dit dorycnidion.Et contra infamam quae fa&a fit hyofcyatni potu.Podagris quocpiubet illini
cum dcuta. Alii cum byfopo & adipe anferinorqualiter etiam uuluarum doloribus imponitur.
Aluum etiam fiftit potum ut Rabirius fcribit. Et mefes ciet.Eius uero quae foemina enixa fit ad
uitia tantum in facie fananda praeualet. Pulmonum quocp incommoda la&e mulieris fanantur:
cui admifceatar impubis pueri urina & mei atticum.Omnia fingulorum coclearium menfura.
Marmoraquoque aurium eiid inuenio.Eius quae mare peperit iadle guftato canes rabiofos fie-
ri negant.Mulieris quoque ialiuam ieiunae unam potentem diiudicant oculis cruetatis.Et fi co-
rra epiphoras fer uentes anguli oculorum fubinde madeficentur. Efficacius fi cibo uinoque fe
pridie ea abflinuerir.Inuemo 8i fafda mulieris alligato capite dolores nrinui.Poft h xc nullus eft
modus.Iam primum abigi grandines turbinefq} contra fulgura ipfa in mefe conudataific auerti
uiolentiam caeli. In nauigando quidem tepeftates etia fine menftruis.Ex ipfis uero menfibus mo
ftrificis aliafuti fuo loco indicauimus)dira & infanda uatirinantur.E quibus dixiffe no pudeat:
fi in defedtu lunae folifiie congruat uis illa: irremediabile fieri. Non fegnius 8i in filente luna coi¬
tus fuos maribus exitiales efie atque peftiferos.Purpuram quoq$ ab iis eo tempore pollui. Tan¬
to uira efie maiorem. Q uocuncp at alio meftruo:fi nudata: fegete ambiant: erucas ac uermicu-
losfcarabeoique ac noxia alia decidere. Metrodorus Scepfius in cappadocia inuentum prodit
ob multitudine cantharidum illas ire per media aruaretedis fuper clunes ueftibus. Alibi ferua-
tur ut nudis pedibus eant capillo cinduque diflbluto.Cauendum uero ne id oriete fole faciat:
fementem enim arefcere.Nouella uitis eius tadu in perpetua lseditur.Vt ad noxiam res medi-
catifllma tranfferatar rutam 8i hederas illico mori.Multa diximus de hac uioIenria.Sed praeter
haec certum eft tacfis alueariis apes fugere.Linaque cutn coquantur nigrefcere. Aciem in cultris
tonforum hebetari. Aes conta&um graue uirus odoris accipere S£ eruginem.Magis fi decrefcen
te luna id accidat.Equas fi fint grauidae tadas abortum pati. Quin afpedu omnino quamuis
procul uifas:fi purgatio illa poftuirginitatem prima fit:aut in uirginea aerate fpontanea.Nam bi
tumen in iudaea nafcens fola hac ui fponte fuperati.Et fila ueftis contadae ut docuimusme igne
quidem uincutur quo eunda. Cinifque etiam ille fi quis afpergat eum lauandis ueftibus purpu¬
ras mutat.FIoribus colorem adimit.Ne ipfis quidem foeminis malo fuo immunibus. Abortum
facit illitu s:aut fi omnino praegnans fupergrediatur.Quae Lais 8i Cleophantus inter fe contra¬
ria prodidere de abor tiuis carbone e radice brafficae uel myricae uel tamarids in eo languine ex
tindo.ltem afinas non concipere tot annisrquot grana hordei contada ederint. Quaeque alia
nuncupauere monft rifica aut inter fe pugnantia:cum hic foecunditatem fieri iifclem modis qui
busiUafterilitatem pronundaret:melius eft non credere, Bythus dyrrhachinus hebetari afpe-
du fpecularem nitorem tradit.Iifdem aduerfa rurfus contuentibus omnemque talem uim refol
ui:fi mulum pifcem habeant fecum.MuIti uero ineffe etiam remedia tanro malo aiunt. Poda. '
gras illini:ftrumas:& parotidas:panos:facrosignes:furunculos:epiphoras tradata earum roulie
rum liniri.Lais 5£ Salpa canum rabio forum morfiis & tertianas qoartanaique febres menftruo
in lana anetis nigri argento brachiali indufb. Diothymus thebanus ueftis omnino ita infedae
portiuncula acu: uel pellicio brachiali inferta.Sotira obftetrix tertianis quartanifep efficaciflimd
dixir.PIantas aegri fubterlini.MuItoqj efficacius ab ipfa muliere etiam ignoranti.Sic & comitia.
Ies excitari tnorbofque fanati.Icethidas medicus quartanas coitu finiri incipientibus duntaxat
menftruis fpopondit. Inter omnes uero conuenit:fi aqua potufqj formidetur a motlu canis fop
pofita tantum calici lacinia menftruo tinda tali:ftatim metum eum difeuti uidelicet praeualen
te fympathia illa graecorumrcu rabiem canu eius fanguinisguftatu ldpere dixerimus. Cinere eo
iumentorum omnium ulcera fanari certum eft. Addita caminorum farina & caera. Maculas au¬
tem e uefte eas non mfi eiufdem farina ablui.Cinerem per fe rofaceo mixtum faeminarum prae¬
cipue capitis fedare dolores illitu fronti. Afperimamque uim profiuuii eius efie primis annis ait
ginitate refoluta.ld quoque conuenit:quo nihil equidem libentius crediderim : tadis omnino
menftruo poftibusarritas fieri magorum artes:generis uaniflimi ut arfhmare licet. Ponam enim
uel modeftiflitnum ex promiffis eorum.Ex homine liquide refegmina unguium e pedibus ma
nibufque caera petmixtarita ut dicatur tertianae uel quottidianae uel quartanae febri remedium
qusri:ante folis ortum alienx ianuae affigi iubent ad remedia in iis morbis:quanta uanitate fi

C ii

•LiBEfc

falfutri efbquantdue noxa fi tranfrerunt morbos ad inriocenfiores.Ex iis omnium digitorum re
fegmina unguium ad cauernas formicarum abiicl iubent:eamque quae prima coeperit trahere
correptam fubnedi collo:# ita difcuri morbum.

Medicinae ex aialibus peregtinisrde elephato # leone:# camelo:# hy ena:& crocodil!o:& cbj
dMeIeonte:#{hnco:&hippoporamo:& lyncibus. CA. VIII.

Aec funt quae retrulifle fas fitrac pleracg ex iis non fine honore dido, Reliqua intefia
bilia 8i infandarut feftinet oratio ab homfe fugere.In caeteris claritates arimaliuiaut
operu iequemur.Elephanti fanguis praecipue maris fludiones omnes : quas rheuma,
tifmos uocantifidit.Ramentis eboriscum meile attico(ut aiunt) nubeculae in facie,
Scobe paronychia to!Juntur:efficacius fi extenuata.Probofcidis tadu capitis dolor leuatuneffi,
cacius fi 8i fternutet.Dextra pats probofcidis cu Ieronia rubrica adalligata impetus libidinu fh.
mnlar.Sanguis Sl ifchiadicis prodeft:iccurque comitialibus morbis.Leonis adeps cu rofaceo cu
tem in facie cuftodit a uitiis-.candoreque (eruat:# fanat adufta niuibus 3tticuloruque tumores.
Magoru uanitates pemndis eo adipe faciliore gratiam apud reges populofue promittunt.Pne,
cipue tamen eo pingui quod fit intet fuperdlia:ubi efle nullu poteft. Similiter detis maxime ad
dextera parte:uillique e roftro inferiori promifla funt.Fe! aqua addita claritate oculis inundis
facit.Et cam adipe eiufdem comitiales morbos difcurit leui guftu:# ut protinus qui fumpfere
curfu id digerant. Cor in dbo fumptu quartanis medetur, Adeft cu rofaceo quottidianis febri,
bus.Perundos eo beftiae fugiunt. Refiftere etia infidiis uidetur. Cameli cerebru arefadu potutj
ex aceto comitialibus morbis aiunt mederi.lte fel cum meile potumihoc 8i anginae.Caudaate,
fada folui aluum.Fimi dnere crifpari capillum cum oleo. Et dyfentericis prodeft illitos cinis po
tufque quantu trinis digitis capitunetia comitialibus mobis.Vrina fullonibus utiliffimameffe
tradunt.ltecg ulceribus manantibus.Barbaros eam feruare quinquennio: & heminis potadere
aluum.Setas e cauda contortas:# finiftro brachio illigatas quartanis medeti.Hyena magi ex ol,
bus animalibus in maxima admirarione pofuerunt:ut pote cui # ipfi magicas artes dederunt:
uimquequaalliciatad (e homines mente alienatos.Permutanones fexus ex iis annua uice dixi'
mus:caeteraque monftrifica natutae eius.Nunc periequamur quaecunque medianis produntur.
Praecipue pantheris efTe in metu hyenae dicuntur:ut ne conentur quide refiftere. Et aliquid de
corio earum habente non appeti. Miruque dicftu fi pelles utriufque contrariae fufpendantur de,
cidere pilos pantherae.Cum fugiunt uenantem declinant ad dextram:ut praegreffi hominis ue,
ftigia occupent.Quod fi fucceflerit:alienari mente uel ex equo hominem decidere. At fi inleua
detorferit:deficientis argumentum effe:celeremque capturam.Fadlius aute capi fi cindus fuos
uenator flagellumque # ipfos equos ieptenis alligauerit nodis. Mox aute ut eft follers ambagi,
bus uanitas magorum capi iubet geminorum fignum tranfeunte luna fingulofque prope pilos
feruari.Capiris dolori alligatam cutem prodefTe quae fuerit in capite eius. Lippitudini fel illitu
frontibus. Aut ne omnino Iippiatur:deco<ftu cu mellis attici cyathis tribas & croci uncia illitu
Sic Si caligines difcuri:# fuffufiones.Claritatem excitariimelius inueterato medicameto. Affer,
uari autem in cypria pyxide.Eodem fanari argema:fcabririas:excrelcenria in oculisritem cicatii,
ces.Glaucomata uero iocineris recentis inaflati fanie cu defpumato meile inundis, Dentes eius
dentium doloribus tadu prodefTe uel alligatos ordine.Humeros humerorum # bcertoru do,
loribus.Eiufde dentes fi de finiftra parte roftri eruti fint illigatos pecoris aut capri pelle:ftoma<
chi cruciaribus.Pulmones in cibo fumptos illiacis uentriculis cinere cum oleo illitu. Neruis me
dulas e dorfo curo oleo uetere ac felle.Febribus quartanis iecur deguftara ante acceffiones.Po,
dagris fpinae cinerem cum lingua # dextro pede uitali marini addito felle taurino omnia pari,
ter coda atque illita hyenae pelle.In eodem morbo prodefle:# fel cuna lapide afio. Tremulisrif,
chiadiris exilientibus:# quibus cor palpitet aliquid ex corde mandendunmita ut reliquae partis
cinis cum cerebro hyenae lllinatur.Pilos etiam auferri hac copofitione illita:aut per fe felle euul
fis:prius quos renafci non libear.Sic # palpebris inutiles tolli. Lumborum doloribus carnes e
lumbis edendasiillinendafque cum oleo.Sterilitatera mulierum emendari oculo cum glycyr,
ihiza # aneto fumpto in cibotpromiffb in triduu conceptu, contra nodurnos pauores umbra,
rumque terrorem unus e magnis dentibus lino alligatus prodeft.Suffiri furenres eodem &cir,
caligari ante pedus fuum cum adipe renu aut iocinere aut pelle praeripiunt.MuIieri prsgnan,
ti a pedore hyenae caro:# pili feptem # genitale a ceruice fi affigentur dorcadis pelle collo. fu,
fpenfaxontineri partus promittuntur. Venere ftimulari genitali ad fexus fuos in meile fumpto.

V1GESIMVS0CTA VVS 1 1 2

edam fi uiri mulierum coitus oderint.Quinimrao totius domas concordiam eodem genitali
81 articulo fpinac cum adhaerente corio conferuatis conftare:quem fpinae articulum fiuenodu
atlantion uocant.Efl autc pritnus.ln comitialium quoque remediis habent eum. Adipe accenfo
fetperes fugari dicunt.Maxillae parte cominuta in anifo di i cibo fumpta horrores iedari.Eode
fuffitu mulieribus roenftrua euocari.Tantumque eft uanitatis:ut fi ad brachium aligetur fupe.
rioris roftri dextrae partis densiiaculantium idus deerraturos negent. Palato eiufdem arefado:

8i cum alumine segyptio caletado ac ter in ore permutato: fetores 8L ulcera oris emendari:Eos
uero qai linguam in calciamento fub pede habeantmon latrari a canibus.Simftra parte cerebri
naribus illicaimorbos pemitiofos mirigari;fiue hominu:fiue quadrupedum.Frontis corium fa*
frinaeionihus refiftere.Ceruiris carnes fiue mandantur fiue bibantur arefadaedumborum mede
tur doloribus J^eruis a dorfo armifqj fuffiedos neruorum dolores.Pilos roftri admotos mulie
runa labrisvamatorium efTe.Iecur porum torminibus 8i calculis mederi.lam cor in cibo potuue
fiimptum:otimibus doloribus corporum auxiliari.Lyenem Iyenibus.Omentum ulcerum infla
mationibus cum oleo.Medullas doloribus {pinae & neruorumrlaftitudini renu. Neruos potos
in uino cu thure faecuditate reftituere ademptam ueneficio. Vuluamcu mali puniri dulcis cor
tice in potu datam prodefie mulierum uuluaeiAdipe e lumbis fuffiti difficulter parientes:& fta
tim parere. E dorib medullam adalligatam cotra uanas fpecies opitulari. Spafticis genitale e ma
ribus luffitu.Item lippientibus:ruptis:& contra inflationes ieruatos pedes tada leuos dextris p
tibus:dexteros leuis.Siniftrum pedem fuperlatum parturienti laetalem efle. Dextro illato facile
eniti.Mebrana quae f ei continuerat a cardiacis potam i uino uel in cibos funaptam fuccurrere.

Yeficam in uino potam contra urinae inconrinentia.Qua: autem in uefica inuenta fit urina ad/
dius oleo ex fefamo 8C meile afiano hauftam prodefie agrimoniae ueteri.Coftaru prima 8i oda ufargeraoi
eam fuffitu ruptis falutarem effe.Ex fpina uero parturientibus ofla.Sanguioe cu polenta fupra
torminibus.Eodem tactis poftibus ubicunq; magoji infeftari artes.Non elici deos:nec colloq:
fiuelucemisifiue ui fu: fiue pluuiis:fiue aqua: fiue pila:fiue quo alio genere tentetur.Carnes fi eda-
tur:cotra canis rabidi morius efficaces efle.Etiamnu iecur efficacius.Carnes uel ofla hofs fiquae
in uentriculo ocdfx inuenianf fuffitu podagricis auxiliari.Si ungues inuenianf in iis:morre ali*
cuius capientium fignificari.Excrementa fiue ofla reddita cum interimiturcontra tnagicas infi
dias pollere.Fimum qui ininteftinis inuetus fitiarefadum ad dyfentericos ualere potum.Ulitu
9cum adipe anferino opitulari toto corpore laefis malo medicamento. A cane uero morfis adi
pemilIitura.Et corium fi fit fubftradu.Rurfus tali finiftri cinere decodo cum fanguinemuftel
lac perundis omnibus odio euenire.ldem fieri oculo decoflo.Super oia eft:cj extremam fiftula
inteftini contra ducum acpoteftatum iniquitates c5miniftrat:& ad fucceflus petitionu:iudicio
rumqj ac litium euentus: fi omnino aliquantulum quis lecu habeat. At eiufdem cauerna finiftro
lacerto religata fiquis mulierem refpiciar:amatoriura eflc:taro praeiens ut ilico fequaf.eiufde lo
ci pilo^d cinere ex oleo illitum uiris qui fint ^brofse molicieinon modo pudicos:fed & feue ros
mores induere.Proxime fabuloliis eft crocodilus ingenio quoq$ illo:cui uita in aqua terracp co/
munis.Duo enim genera eorum illius e dextra maxilla dentes adalligati dextro lacerto coitusffi
credimus)ftimulant. Canini eius dentes febres ftatas arcent repleti.Sunt enim caui:ita ne diebus
quintj ab aegro cernantur qui adalligauere.ldem pollere 8i uentre exeptos lapillos: aduerfus fe
briuna horrores uenientes tradunt.Hac etia de caufa atgyptii perungut adipe aegros iuos. Alter
illis fimilis multum infra magnitudine in terra tantu:odoratiflimi% floribus uiuit.Ob id icefti
na eius diligenter exquiruntur iucundo nidore refarda crocodilea uocant oculorum uiriis uti/
liflimam cum porri lucco inunda 81 cotra fuffufiones uel caligines.lllita quocp ex oleo cyprino:
moleftias in facie enafeetes tolIit.Exaqua uero morbos oesrquo^» natura ferpit in fatiemitotC/

9 reddit.Lentigines tollit ac uarosiomnefqj maculas.Et cotra comitiales mofbos bibif ex ace/
to mulfo binis obolis. Appofita menfes ciet.Optiroaq? eft quae candidiflima 8i friabilis:minime
9 ponderofaxum ceratur inter digitos fermerefcens.Lauatur ut caeruia. Adulterant amylo aut
cymoIia:fed maxime fui captos oryza tantum pafcunt.Felle inundis oculis ex meile contra fuf ulq Capros
fofiones nihil utilius praedicanc.Inteftinis 8i reliquo corpe eius fuffiri uulua laboranteis faJuta*
re cradunt.Item uelleribus circundari uapore eius infedis.Corii utriuiqs rinis ex aceto illitus iis
partibus quas fecari opus fit;aut nidor cremati fenfum omnem fcalpelli aufett.Sanguis utriulqj
claritatem uifus inulis donat:5£ cicatrices oculorum emendat.Corpus ipfum excepto capite pe
dibuf<j elixum manditur ifchiadicis.Tuffim ueterem emendat:praeripue in pueris. Ite lumbo/

C iii

LIBER.

tam dolores. Et adipem habenf.quo tatftus pilus defluit. Hic perun&os a crocodilis tueturdn
ftillaturq; morfibus.Cor annexum in lana ouis nigraetcui nullus alius coler incurfauerit:# pri,
mo partu genita fit quartanas abigere dicitur.lungemus illis fimillima & peregrina aeque anima
lia.Priufqj chamaeleontem peculiari uolumine dignum exiftimatum Democriro.Erper lingula
membra defecratum non fine magna uoluptate noftra cognitis proditii^ mendaciis graecse ua,
nitatis.Similis eft magnitudine fupradi&o crocodiloifpinae tantum acutiore curuatura:&caa<
de amplitudine diftans.Nullum animal pauidius efle exiftimatai:& ideo uerlicoloris efle demu
tationis. Vis eius maxima contra accipitrum genus.Detrabere enim fupra uolantem ad fe tradi
tur:SC uoluntarium praebere lacerandum caereris animahbus.Capur eius Si guttur fi roboreis li«
gnis accendantur imbrium 8i tonitruum concurfus facere Democritus narrat.Item iecur in te.
gulis uftu. Reliqua ad ueneficia pertinentia quae dicit:qq falla exiftiraates omittemus-praetera
in rifu coarguenriu.Dextro oculorfi uiuenri eroatunalbugines oculoru cu lade caprino tolli. Li
gua adalligataipericula puerperii.Eundem falutarem efle parturientibus circa domu. Sinuero
domibus mferatunpemiciofiflimu.Linguam fi uiuenti exempta fitrad iudiriorum euentus pol,
lere.Cor aduerfus quartanas illigatum nigra lana primae tofurae.Pede e prioribus dextrum hye,
nae pelle illigatum finiftro brachioicontra latrocia terrorefcg nodurnos pollere. Item dextram
mamillam contra formidines pauorefqj.Siniftrum uero pede torreri in furno cum herba:qua
etiam chamaeleon uocatur. Additocg unguento in paftillosdigeri.Eosin ligno uafe conditos:
praeftare(fi credimus)ne cernatur ab aliis qui habeat. Armu dextrum ad uincendos aduerfarios
uel hoftes ualere uticg fi abiedos eiufdem neruos calcauerint. Siniftru mirum quibus monitos
conferet qualiter fomnia quae uelis:SC quibus uelis mittantur:putet referre. Omnia ea dextro
pede refoluiificut finiftro latere lethargos:quos fecerit dextru.Capitis dolores infperfo uino in
quo latus alterutru maceratum fit: fanari foeminis.Si finiftri pedis cineri mifceatur lac fuillupo,
dagricos fieri illitis pedibus.Felle glaucomata 8i fuffufiones corrigi prope credif tridui inudio
ne.Scrpentes fugati lyene inftillato.Moftellas contrahi in aqua coniedo.Corpore uero illito de
trahi pilos.Ide praeftare narrant iecur tu rana: rupetae pulmone illitura.Praeterea iocinereama,
toria diffolui.Melancholicos autem fanari fi ex corio chamaeleontis herbae fuccus habete biba,
tur.Inteftfa&fimum eojt cum id animal nullo cibo uiuat cu fimiajji urina illita inimico^ ima
ne odium 8i oium hoium iis concialiare.Cauda flumina 8i aquarum impetus fifti.Serpentes fo
porari.Eade medicata cedro 8i myrrha llligataqj gemino ramo palmae percultam aqua dilcuti:
ut quae intus finrtoia appareant. Atqj urina eo ramo cotadus eflet Democritusrqm ita loquaci,
tates immodicas promifit inhiberi.Palacp eftiuirura alias fagacem 8i uitae otiliflimum nimioia
uandi mortales ftudio prolapfuro.Ex eadem fimilitudine eft fcincusiquem quidam terreftrem
crocodilum efle dixerut.Cadidiore aut 81 tenuiore cute.Praeripua tn differetia dinofrituracro
codilo aqrico fquama^ feta a cauda ad caput uerfa.Maximus indicus.Deide arabicus. Afferunf
falfi.Roftrum eius 8C pedes in uino albo poti cupiditates uenetis accendunt. Vticg cum latyrio
8i erucae lemine lingulis drachmis oraniuttfac piperis duabus admixtisuta ut paftilli fingulard
drachmarum bibantur. Per fe laterum carnes obolis binis cum myrrha 8i pipere pari modo po.
taeefficatiores ad idem creduntur.Prodeft eontra fagirtas uenenatasiut Apelles tradit poftea fu
ptus.ln antidota quotj nobilia addirur.Seftms plufquam drachmae pondere in aini hemina po
tum perniciem afferre tradit.Praeterea eiufdem deco&um cum meile fumptum uenerem inhi,
bere.Eft crocodilo cognatio quaedam affinitafcg amnis eiufdem geminicg uidus cum hippopo
tamo repertore trahendi (anguinis ut dixiraus.Plurimt autem fuper faiticam inter aegypti prae,
faduras.Huius corii anis cam aqua illitus panos fanat. Adeps frigidas febres. Ite fimus fuffitu.
Dentes e parte leua dolores denti um fcarificaris gingiuis. Pellis eius e finiftra parte frontis in in,
gaina adalligata:uenerem inhibet. Eiufdem cinis alopecias explet.Tefticuli drachma ex aqua co
tra ferpentes bibitur .Sanguine pidores utuntur. Pereginae funt Si lynces:quae dariffime omniu
quadrupedum cernunt. Vngues earum omnes cum corio exuri efficadffime in carpato infula
uel poni p> tradunt.Hoc cinere poto propudia uirorumteiufdem afperfu feminarum libidines ihiberi.lte
putia uiro/ pruritus corporum. Vrina ftillicidia ueficae.Itaqj eam protius terra pedibus aggefta •bruere tra
tum ditur.Eade autem 31 ungularum dolori monftratur in remedio hadenus de externis. Nunc re
uertemut ad noftrum orbem.

Medicinae communes ex feris animaiibus:aut eiufdem generibus placidis. Ladis ufus 8i ob,
feruationes:&cafeis;butyro:&: adipe. CA. IX

V1GESIMVS0CT A V VS 2tj

- Rimuqj comunia alaliu remedia atep eximia dicemus:Sicnti e iaflis ufuratiliffimum

cuiqj matetnu: nutriris exiriofum eft.Hi funt enim infantes qui coloftrati appellanf:
derifato ta£te in cafei ipecie. Eft aut coloftra ptima a parta fpongiofa denfitas Iaflis.

_ _ Maxime aut alit quodeunq; humanu:mox caprinum. Vnde fbrtaflis fabulae Ioue ita

nutritu dixefe.Dulcififitnu ab hois camelinu.Efficaciffimu ex afinis.Magnox*: aialim & corpo.
mm facilius reddif. Stomacho accomodatiffimu caprinu:qtn fronde magis § herba uefeutur.
Bubulum medicacius.Ouillu dulrius:& magis alit.Storaacho minus unlerqrfi eft pinguius Oe
autuernu aquatius aeftiuo.Et de nouellis.Probatiflimu aero quod in ungue haeretrnec defluit.
Innocentius deco<ftum:praecipue cura calculis marinis.Aluus maxime foluitur bubuIo.Minus
inflat quodeunqj decodtu.Sanat uuas lichenas.Ad omnia utile contuiaiaut luxata. Maxime re>
nes:uefica:interanea: faucestpuImones.Foris pruritu cutis erupriSes pituitaerribi aut potus abfti
netia Na ut i achaia bubulu biberet phrhifici iynt efliriqj & cachefls dixfus x rone herba^.Sut
inter exempla qui afininu bibendo liberati funt podagra chiragraue.Medici fpeciero unam ad*
didere Iaflis generibus:qnod ichidon appellauere.Id fit hoc mo.Fiflili nouo feruet maxime ca
prinutramifij ficulneis recentibus mifcetur:additis totide cyathis mulli quot fint heinae Iaflis.
Cu feruet ne circu fundat rpraedat cyathus argenteus cum frigida aqua demiffixs ira ne quid in*
fundatur. Deinde igni demptu refigeratioe diuiditur 8i difcedit ferum a lafle. Quida & ipfutn
feram iam multo potentlffirou decoquunt ad tertias partes:& fub diuo refrigerant.Bibirur aut
efficaciffiroe heminis per interualla diebus. v.a potu illius folitis gefiari.Datur comitialibusime
Jancholicis:paraIiticis:fn Iepris:elephantiis:articularibus morbis.lnfundif queq lac contra ro*
fiones a medi cameris faflas.Et fi urat dyfenteria decoflu cum marinis lapillisraut cum ptilana
hoideacea.ltem contra rofiones intefi inorum bubulum aut ouillum utilius. Recens quocp dy*
(entericis infunditur. Ad colum autem crudum.ltem uu!uae:& contra ferpentium i flos phthili
cis:cantharidd:aut £alamandrse:aut bupreftisiaut pityocampes uenenis. Priuatim bubulum iis
qui colchicon biberint aut cicutam aut dorychniumraut leporem marinumificut afinum con*
tra gyplum SC caeru(aro:& furphur: 8i argentum uiuum.ltem durae aluo in febri. GargarifTatur
quo$ faucibus exulceratis utiliffime.Et bibitur ab imberillitate uires recolligetibusiquos atro
phos uocant.ln febri etiam quae careat dolore capitis.Pueris an cibum laflis afinini hemina da*
ri conuenit. Aut fi iri exitu abi rofiones ientiant. Antiqui in arcanis habuerunt,Sed hoc fi no ef¬
fer: habuerunt e caprio.;Bubuli (eru ortopnoicis prodeft ante caetera addito nadurtio.lnunguf
etiam oculi in Iaflis heminis fefami additis drachmis quattuor tritis i lippitudie.Caprio lyenes
fanantur poft bidui inediam tertia die hedera paftis capris per triduum poto fine alio cibo.La*
flis ufus alias cotranus capitis doIoribus.Epatids:fplenicis:neruorum uitio: febres habentibus:
uertiginupraeterq purgationis gratia:grauedini: tuffientibus lippis.Suillum utiliflimum tenafi
motdyfenteriaerneenon phthifids.Hoc etiam muliebribus qui dicerent faluberrimumtfuerunti
De generibus cafeorum dixirousicura de uberibus fingulifqj animalium membris doceremus:
Sextius eofdem effeflus equino quos bubulo tradit.Hoc uocat hippacem.Storoacho utiles:qui
non funt falfi:ideft recentes, Veteres aluum fidunt:corpuf<$ minuunndomacho utiliores.ln to
mm falfa minuunt corpusralunt mollia. 'Cafeus recens cum meile fuggillata emendat. Mollis
aluu fidit. Sedat tormina paftillis i uino audero decoflistrarfufqjin patina todiscum meile: Sa
pru uocant:cum iale S£ forbis ficciseuinotritus potufque medetur coeliacis. Genitalium car¬
bunculus caprinus tritus & impofitus.item accidus cum oxymelle. Maculis in balneo illitus
oleo interlimf.E lafle fit 8i butyrum barbararum gentium Iaudatiffimus cibus:& qui diuites a
plebe diicernat.Piarimum e bubulo:& ide nomen. Pinguiflimum ex ouibus. rit & ex caprino:
fed byeme calefacio iafle aedate exprefio tantumicrebro iaflatu in longis uafis angufto forarai
ne;fpiritu accipientibus fub ipfo ore alias praeligato. Additur paulum aquae ut acefcar. Quod e
maxime coaflum in fummo fluitiat id exemptum addito fale oxygala appellant.Reliqua deco
quuntin ollis. Ibi quod iupernatat : butyrum ed oleofum natura. Quod magis uirus refpuit:
hoc praedatius iudicatur. Pluribus compofitionibus raifcetur inueteratum. Natura eius adrin*
gere:moliire:repIere:p.urgare.Oxygala fit 8i alio modo accido lafle addito in reces:quod dum
acefdt utilifiimum eft ftomachb.Effeflus dicemus fuis loris.Proxima in communibus laus eft
adipi:led maxime fuillo. Apud antiquos etiam religiofus erat. Cerre nouae nuptae intrantes etia*
num iblemne habent poftes eo attingere. Inueteratur duobus modisraut cum faleraut fincaerus;
tato utilior :quanto fit uetuftior. Axungiam etiam grsd appellauere in uoluminibus fuis. Ne<j

C ilii

LIBER

eft occulta ufrium cauia:quoniam id animal herbarum radicibus uefcitur.ltacg etiam fimo in.
numeri ufus.Quamobrem non de alia Ioquemur fue multo efficaciore foemina:8f qua: non pe
perir.MuIto uero prae (tantior in apris eft.Vfus igitur axungia: eft ad mollienda:excalfarienda:
difcutiendaipurgandacg.Medicorum aliqui admixto anferis adipe taurorumtj feuoS hyfopo
ad podagras uti iubent.Si uero permanet dolor cum caera:myrto:refina: pice. Sincaera axungia
medetur ambuftis uel niue.Pernionibus autem cu hordei cinere Si galla pari modo. Prodeft 5£
confricatis membris.Itinerumq} laflitudines 8i fatigationes leuat. Ad toflim ueterem recens de
coquitur quadrantis pondere in uini cyathis tribus addito meile. Vetus etiam phthifin in pilu/
Iis fumpta fanatrquae fine fale iueterata eft.Oio .n.no nili ad ea q purganda fint:aut q no fint er-
ulcerata:& calida recipitur.Quidam quadrantes axungia: & mulli in uini cyathis tribus deca.
uf phthifin quunt contra tuflirtrqntocg die picem liquidam in ouo fumi iubent circaligatis lateribus K'pe
<ftoribus:& fcapulis eorum qui phthifin fentiunt.Tantacg eft uis ut genibus etiam adalligata re¬
deat in os (aponeamqg expuere uideantur.E fue quae no peperit aptiflime ututur ad cutem ma
uel uix lieres.Contra fcabiem uero quouis admixto iumentorum feuo pro parte tertia Si pice paritercj
uel in ute- fubferuefadhs.Sincaera partus in abortum uergentes nutrit collyrii modo fubdita. Cicatrice: co
tu collyrii colores facit c^erufa admixta uel argenti fpuma. At cum fulphure unguium fcabritiasemendat.

Medetur 8i capillo fluenti. Et ulceribus in capite mulierum cum gallae parte quarta.Et infuma
ta pilis oculorum. Datur 8i phthificis undarim cum uini ueteris hemina decodardonectresun
cix e toto refidant. Alii 8i mellis exiguum adiicium.Panos (anat illita cum calce.Item furuncu.
los:duritiemqj mammarum.Rupta 8i conuulfa& fpafmata & luxata fanat.CIauos Si rimas coi
fiqj uitia cum heileboro albo.Parotidas ammixta farina e fil famentaria tefta.Quo genere profi
citad ftrUmasrpruritus 8i papulas in balneo perurwftis tollit. Alioqjetiamnum modo. Podagri-
cis prodeft mixro oleo uetere:contrito una farcophago lapide Si quicgfolio rula in uino:uel cal
ce:uel cum cinere.Facit & peculiare emplaftrum.lxxxv.pondere.C.fpumce argentea: mixtis: uri
liffimum contra inflammationes ulcerum adipe uerrino confici. Et inungi putant utile.Iifqae
quae ferpant illinire cum refina. Antiqui maxime axibus uehiculorum perungendis ad faciliore
circuacftum rotarum urebanturunde nomen.Sic quocj utili medicina cum illa ferrugine rota-
rum:ad (edis uraa:uiriIiratilcg.Et per fe axungiam medici antiqui maxime probabant renibus
detra<ftam:& exemptis uenis aqua caelefti fricabant crebro:decoquebanrq? fidhli nouo fepius:
tum demum afleruantes.Conuenitq} fallam magis rnollire:excalfacere:difcutere:utilioremq;ee
nino Iotaro.Mafurius palmam lupino adipi dedifle antiquos rradit.ldeo nouas nuptas illo per¬
ungere poftes (blitas:ne quid mali medicamenti inferretur.Quae ratio adipis eadem in fis quse
ruminant: feui eft:aliis modis non minoris potentiae. Perficitur omne exemptis uenis aqua mari
na uel falfa lorum:mox x pila tufum:afperfum maria.Crebro poftea coquitur:donec omnis abo
leatur odor.Mox affiduo fole ad candorem reducitur. A renibus aute omne laudatiflimum e,
Si uero uetus reuocetur ad curamdiquefieri prius iuber.Mox frigida aqua lauari fepius:dein!i
quefacere affufo uino q odoratifTimo.Eodeqj modo ireji ac fxpius cogunt:donec uiruseuane
icat. M alti priuatimfic taurorum:leonu:pantherarum:ac camelo^: pinguia curari iubent. Vfus
dicef fuis locis;Comunis Si ratio medulla^ eft.Oes molIiunt:explent:ficcant:excalfariunt.Lau
datiflima cetuinarmox uitulina:dein hircina Si caprina.Curantur ante autunu recentes lotae:(ic
cataecj in umbra per cribrum.Dein liquate per linthea exprimunfrac reponuntur in fi&K loris
frigidis.lnter ola aut coia aialium fel praeftantius in effedJu.Eft eni uis eius excalfacereimorde-
re:(cindere:exrrahere:di(cutere.Mino|e aialium fabrilius intelligitur.Et ideo ad oculorum me
dicamenra utilius exiftimatur.Tauri non praecipu i porenria etia in aere pellibufqj colore aureo
ducendis.Oe aut curatur reces praeligato ore lino craflo demifium in feruente aqua femibora:
naox ficcatu fine foleiatcj in meile coditu.Danatur equinu tm inter uenena. ideo flamini fano
equum tangere no licet cu romae publicis facris equus et imolef.Quin 8i ianguis eo^: (epricam
uim habet.lte equa^s praeterq uirginu erodit:eraarginat:ulcerar.Taurinus quide reces inter ue
nena eft excepta egyra.Ibi enim facerdos terrae uaticinarura tauri ianguinem bibic:priufq defce
dat in (pecus. Tantu pot (ympathia illa de qua loquuntunut aliquando religione uel loco fiat:
Drufus tribunus plebis tradifcaprinu bibifle cu pallore Si iuidia ueneni fibi dati tfimulari.Qu;
Cepione inimicum uellet.Hirco^: (anguini tanta uis eft: ut ferramentorum fubtilitas no aliter
acuatur:aut induretunaut fcabricia poIiatur:uehementiufque q lima.Non igitur Si /anguis an!
mallum inter communia dici poteft:& ideo fuis quaeque dicentur eflfedibus. Digeremus enim

VIGESIMVSOCTA VVS 2 1 4

tn animalia finguTa ufusiplurirouq; catta ferpentes. Exitionis ee ceraos nemo ignoratiutfi quae

funt extractas cauernis madat.Nec uero ipfis fpirates tiia aduerfan£:fed mebrarim quoq; fugari

eos nidore cornus eoije fi ura£ didu eft. At e fumo gutture uftis ofiibus ccgregari dicunf.Pelles

eiufde alalis fubftradtae fecuros pftat ab eo metu fonos.CoaguIu quoqj ex aceto potu ab idu:&:

fi ofnotradatu fitreo die no ferit ferpes.Teftes quocp eius inueteratiiuel genitale maris: falutari-

ter danf in uino.Ite uentres q cetipeliones uocanf fugiut.Et oino aliqd cerui hnresiaut medul

la perundtos (euoue cerui aut uituli.Sumis aut remediis praeferf hmuli coagula in marris utero uel hinnii

exedi ut indicauimus.Sagainequocg ceruino fi una uranf dracotion & cunilago 8C anchula leti

fcf ligno cotrani ferpetes dicut.Difiipari deide fi fanguie detrado adiiciaf pyretru.Inueioapud

audores graecos aial ceruo minus:& pilo demu ac denre fimili quod ophion uocaf. Sardiniam

euro tantu ferre fblita.Hoc intereffe arbitror.Et ideo medicinas ex ea omitto.

Medicinae de apro:6f capris:& equis feris:& remedia de beftiis cotra oes morbos. CA. X.

‘3uoc? cerebrum contra eos laudatur curo fanguine.Iecur etiam mueteratum po- .i.ierpentef
tum cum ruta 8C uino.ltem adeps cum meile refinaque.Simili modo uerrinum iecur
exemPtIS duntaxat fibris quattuor obolo^e pondere: uel cerebrum in uino potum.

Caprarum cornu uel pilis accenfis fugari ierpentes dicunt. Cineremcg eo$e potu uel
illitu contra i dius ualere.Ite ladis hauftus cum uua aminea. Vel urinae cu aceto fcyllitico.Cafeu
caprinu cu origano impofitu uel feuu cu caera. Milia praeterea remedio^» ex eo afali demonftraj
tur:ficut apparebit. Quod equidem mirorrcu febri negetur carere. Amplior poteria feris eiulcie
generis:quod namerofiflimu ee diximus.Alia uero ex hircis.Democritus etianu effedus auget
eius qui lingularis natus fit.Fimus quoq? caprarum in aceto decodus 8i illitus in idus ferperio
placet;& recentis cinis in uino. Atqj in toto difficilius fe recoligetes a ferpetiu iduiin caprilibus
optime coualefcut.Qui medicari efficacius uolutroccifas caprse aluu difleda cu fimo intus rep¬
to ftatim illigant. Alii carne recenrehsedo^j pilo fuffiuntreodecg nidore fugant ferpentes. Vtun
tur 8 ( pelle eo^e recenre ad plagas: carne & fimo equi in agropafti.CoaguIo leporis ex aceto con¬
tra icorpione:3i mure araneu. Aiut aut rio feriri leporis coagulo pundos. Percuffis a fcorpioe fi
rou caprae efficacius cu aceto decodu auxiliatur.Lardu iufqj decodi potu iis g bupreftim hau-
ferinr.Quinecia fiquis afino in aure dixerit per cu (Tum fe a (corpione tranfire malu protinus rra-
dut.Venenatacg oia accefo eius pulmoe fugere.Et fimo uituli fuffiri pcuilis a fcorpione pdeft;

Canis rabidi morfu fadla uulnera circuridut ad uiuas ufcp carnesqda carneqj uituli admouet:

& ius ex eode carnis decodtae dant potui:aut axungia cu calce tufam. Laudant hi rei iecur:quo f
pofito ne tentari qui de aquae metu affirmant. Laudant &’ caprse firnu ex uino illitu aut meile.

Mellis & cuculi & hirundinis decodu 8i potum. Ad reliquos belliaruro morfus caprinum cale
uro ficcura cum origano fmponunt:& bibi iubent. Ad hominis morfus carnem bubulam deco
dam.Efficacius uituli fi non ante quintum diem foluat. Veneficiis roftrum lapirefiflere inae-
teratum aiunt.Ob idq; uilaru portis prsefigut.Hoc idem pftare 6i pellis e ceruice folida manica alibi mani
exiftimaturiquippe tatas uis eft animalis.Praeter ea qu<£ rettulimus 8i ueftigia eius calcata equis ca no Iegi£
afferunt rorporem.lis, qui argentum uiuum biberint lardu remedio eft. Afinino Iade potoiue-
nena reftringuntur. Peculiariter fi hyofcyamum potum fit:aut uilcum;aut cicuta:aut lepus mari
nus aut opocarpathu:aut pharico:aut dorycnidium.Et fi coagulum alicui nocueritroam id quo uel caricu
tg uenenum eft in prima ladis coagulatione. Multos eius 8C alios ufus dicemus. Sed meminifle alibi fine 1«
oportebit recenti utenduiaut no multo poflea tepefado.Nullum enim celerius euanelcit. Offa ds legit*
quo^ afini confradla 8C decoda cotra leporis marini uenenum dantur. Omnia eadem onagris
efficaciora.Deequiferis non fcripferunr grseerquoniam terrae illae non gignebant, Verutamen
fortiora eade q in equis intelligi debent.Lade equino aenena leporis marini 8£ toxica expugna
tur.Nec uros aut bi fontes gratei in experimentis habent quamquam boue fero refertis indiae fi!
uis portione tamen eadem efficaciora omnia ex iis credi pat eft.Sic quocg Iade bubulo eunda
uenena expugnari rradunt: maxime fupradida:& fi ephemerum impadum fittaut fi canthari¬
des data: uomitione oia egeri.Sic & caprino iure cantharides. Contra ea uero quae exulceratio
neenecant:ieuuro oitulinu feu bubulum auxiliatur. Nam contra fanguifugas potas butyrum
remedio eft cu aceto ferro calefado.Quod &! per fe prodeft contra uenena.Nam fioleunofit:
uicem eius reprefentat. Multipedu morius cum meile fanat. Omnia felami quoq? iure poto ue¬
nena fupradidta expurgari putat.Priuatl uero aconita & cicutas.lreque uitulino feuo. Caprinus
cafeus recens iis qui uifcum biberint.Lac ueio contra cantharidas remedio eft:& contra ephe-

LIBER

merum potum cuni taminia uua.Sanguis caprinus decodus cu medulla; contra toxica ueriena
fumitur. Haedinus contra reliqua.Coagulu haedi contra uifcum:# chamaleomem album. fan»
guinemcg taurmum:contra que # leporis coagulu eft ex aceto, Cotra paftmacain uero # omni»
um marinorum idus uel morius coagulu leporisiuel Hsedhuel agni drachmae pondere ex uino.
Leporis coagulu # contra uenena addif antidotis.Papiiio quocp lucernarum luminibus aduo»
lans inter mala medicamenta numeratur.HUic contrarium eft iecur caprinumificut fel uenefi»
dis ex muftella ruftica fadis.

De remediis ad morbose multa genera ex alalibus. CA. XI.

H inc deinde reuertemur ad genera morborum. Capilli defiuuia urfinus adeps mixto
ladano Si adiantho conrinet, Alopeciafque emendat Si raritatem foperdliorum cum
fungis lucernarum ac fuligine quae eft in roftris earum.Porrigini cum uino prodeft,
Ad hanc & cornus ceruini cinis e uino: utque non tedia animalium capillis incre»
Icant. Item fel caprinum curo creta cymolia 8i aceto: fic ut paululum capilli inarefcanr.Item fel
hirdnum cum urina rauri. Si uero uetus fic: etiam furfures adtecdo fulphure emendat. Cine»
re genitalis afini fpifiari capillum putant Si e canitie uindicari fi rafis illinatur. Plumboque tritis
cum oleo denlari: 8i afinini pulli cum urina: admifcentque nardum: faftidii gratia. Alopecias
felle taurino cum aegyptio alumine tepefacias illinunt. Capitis ulcera manantia urina tauri effi
cacirer (anat.ltem hominis uetus:fi cyclaminum adiiciaf # fulphur.Efficadus tamen uitulinu
fel.Quo cum aceto calefado tolluntur & ledes.Seuum uitulinu cum fale tritum capitis ulceri»
bus utiliftimu.Laudatur Si uulpium adeps: fed praecipue fel Si fimum cu finapi pari modo illi.
tum.Caprini cornus farina uel cinis magilqj hircini addito nitro Si tamarici iemine: Si butyro:
oleocp prius capite rafo mire continent ita fluentem capiJlum.Sicut 8i canis dnere ex oleo illito
fupercilia nigrefcut. Lade caprino lendes tolli tradunt.Fimo cum meile alopecias expleri.lfem
ungularum dnere cum pice fluentem capillum contineri. Leporinus cinis cum oleo myrtheo
capitis dolores ledatdtc aq pota q de bouis aut afim potu relicta e.Et fi credimus uulpis mafoi
Ix genitali circuligato.Cornus ceruini cinis illitus ex aceto aut ro!aceo:aut ex irino: oculo^rpi
phoras.Eafcg bubulo leuo cu oleo codo illinut.Ceruini com9 cinis fcabricias eode unguine fa
nat.Mucroes at ipfos efficaciores purac.Lupi excremetis circulini fufFufioes .pdeft. Cinere eoru
cu atico meile inungi obfcuritates.lte felle urfino.Epinydidas adipe aprino cu rofaceo.Vngu»
Ix afimnae anis inudus e luo Iade cicatrices oculo^ fanat Si albugines toliit.MeduIla bubula
ex dextro crure priore trita cu fuligie pilis Si palpebra^ uitiis angui oru^ occurrit.Calliblepha
ricg mo fuligo i hoc ufu tepaf .Optie elychnio papyraceo: Oleocg fefamino.Fuligie i nouo uafe
penis deteifa.Efficaciflime tn euulfos ibi piles coercet.Felle tauri cu out albumfe collyria fiat:
aquacg diffoluta inungunf p quatriduu.Seuu uituli cum anferis adipe Si ocimi fucco gena^ ui
«iis aptifGmu eft.Eiufde medulla cu pari podere cxrx 8i olei uel rofacei addito ouo duritiae ge
naijt illinunf. Caleo molli caprino ipofito ex aqua calida epiphorae fedaf.Si tumor fit ex meile*
Vtruqj uero fero calido fouedu.Sicca lippitudo lubulis fuu toftis arqj cotritis & fpofiristollif,
Capras negat Iippirerqm eae quafda herbas edatrlte dorchades.Et ob id firau ea^ caera circu»
datu noua lua daorari iubet:qm nodu eq quorj cernat.Saguie hircfo fanari lufciofos putat ny
dalopas appellat graed.Capra: uero iocinere i uino auftero decodo.Quida inafiati iocineris fa
oie inungur. Aut felle caprce:carne% eas uefci:# da m coquatur:oculos uaporari pratcipiut. Id
quoq$ referre arbitranf :fi rutili coloris fuerint. Volut Si oculos fuffiri iocinere i ollis decofio.
Quida inafiato.Fel qde caprinu pluribus modis affumut cu meile cotra caligines. Cu ueratri
ca didi tertia pte cotra glaucomata.Cum uino cotra cicatrices:# albugines:# caligines: di pter y
gia:# argemara. Ad palpebras uero euulfo prius pilo cu fucco olerisiita ut undo itiarefcat.Con»
cra ruptas Tuniculas cum Iade mulieris.Ad oia aut iueterata fel efficacius purant.Nec abdicat
fimu ex meile illitu epiphoris.Cotraqj dolores medulla.lte pulmone leporis. Sedat caligine fel
cum paflo aut meile. Lupino quot$ adipe uel medulla fuu fricati oculos cotra lippitudines prae
cipiut.Na uulpinam lingua habentes in armilla lippituros negant. Auriu dolori #uitiis medef
urina apri in uitro feruata.FeI apri uel fuis:uel bubulu cum oleo citreo # rofaceo aequis potioi»
bas.Praedpue uero taurinu cu porri fucco tepidu:uel cu meile fi fuppurent. Cotracj odore gra»
uem p fe tepefadum in malicorioJn ea parte rupta cum lade mulie^: efficadter lanat. quidam
etia in grauitate aures ficperluendas putant. Alii cum feneda ferpentium & aceto includunt la»
nas ante aqua calida coUutas.Et fi maior fi grauitas aurium fel cum myrrha # ruta in malico»

VIGESIMVSOCTAVVS 2 1 $

rioexcalfadtu fnfundunt.Lardu quoqj pingue.Itcm fimum afini reccsxai rofaceum inftillarur.
Oiaqs ea tepefadta. Vtiliorequi fpuma:uel equini fimi recentis cinis cura rofaceo. Seuum bubu
Ium cum adipe anferino.Butyrum reces: Vrina capri:uel tauriraut fullonia uetus calfada uapo*
ie per lagenae collum fubeunte. AdmifcentS: aceti tertiam partem .Et aliquid urinae uituli qui
nondum herbam guftauenr.Fimum etiam mixto felle eiufdero.Et cutem quam relinquunt am
gues:excal factis prius auribus.Lana autem medicamina ea includuntur.Prodeft Si feuum uita
li cum anferis adipe:6i ocimi fucco:cum eiufdem medulla admixto cumino trito infula. Virus
uerrinum e fcropha ex coitu exceptu priufq terram attingat contra dolores. Auribus frachs glu
tinum e naturis uituloru fadu & i aqua liquatum. Aliis uitiis adeps uulpiu.lte fel caprinum cu
rofaceo tepido aut porri fucco:aut fi fint rupta ibi aliqua e Iadte mulieris.Si grauiras fit audien*
di: fel bubulu cum urina capraeiuel hirci uel fi pus fit.ln quocucp autem ufu putant haec effica.
dora in cornu caprino per.xx.dies infumata.Laudant Si coagulu leporis tertia denarii parte di
raidia quocj fagapeni in amineo uino.Parotidasurfinusadepscompriraitpari pondere cxrae
£ taurini feui. Addunt quidam hippocyfthidem:# per fe butyrum il!itum:fi prius fbueatur fce
noerae ci decodli fucco. Efficacius cum ftrychno.Profunt & uulpiu teftes:& taurinus fanguis ari
das tritas.Vrina caprae calefada inftillata auribus.Finauracg eiufdem cum axugia illitum. Den
tes mobiles confirmat ceruini cornus cinisidolorefqj eorum mitigatifiue infricenturifiue collu
antur. Quidam efficaciorem ad oes eofdem ufus crudi cornus farinam arbitrantur.Dentifricia
utroij modo fiunt.Magnum rernediu eft& in luporu capitis cinere.Certucj eft in excrementis
eorum pleriicg inueniti offa.Hacc adalligata eunde effe&um habenr.lrem leporina coagula per
aurem infufatcotra dolores.Et capiris eoru cinisdentifriciu eft. Adiedfocp nardo mulcet graui
olentiam oris. Aliqui muiinoje capitu cinerem mifcuiflemalunt.Reperitur Matere leporis acui
osfimile-.hoc fcarificari dentes in dolore luadent.Talus bubulus accenfus eos qui labant cu do
lore admotus confirnaat.Eiufdem rinis cum myrrha dentifririu eftOfia quoqj ex ungulis fou
combufta eunde ufum praebent.Item ofla ex acetabulis pernai^ circa qui coxendices uertun
turJifdem fanari dimiffisin fauces iumentorum uerminationes notu eft. Sed 8i corruptos den
«es confirmari. Afini quoqj ladfe percuffu uexatos:aut dentia eiufde anere. Lychense item eq
cum oleo infufo per a urem.Eft autem hoc non hippomanesiquod alioquin noxiu omitto. Sed
inequogi genibus ac fuper ungulas:prseterea in corde equofi inuenitur osdetibus caninis ma
xime fimile.Hoc fcarificari dolorem. Aut exempto dete e mortui equi maxillis ad numera eius
quidoleat demonftranr. Equarum uirus a coitu in lychnis accenfuro: Anaxilaus prodidit eqno
rum capitum uifas repraefentare monftrifice.Similirer exafinis.Nam hippomanes tantas in ue*
neficio uires habet:ut affufum aeris mixturae in effigiem equae olympiae admotos mares equos
adrabiem coitus aga t. Medetur dentibus & fabrile glutinum in aqua decodu illituqj Si mox
paulo detradtum:ica ut confeftim colluatur uinoiin quo decodfi lunt cortices mali pumci duL-
Cis.Efficax habetur 3i caprino la&e collui dentes uel felle taurino. Talo^r caprae recentium c U
n:s dentifricio placet.Et ofum tere uillaricoiji quadrupedurarne faepius eadem dicantur.

Ad faciei uitiarceruids Si pedoris morbos. CA. XII;

Vte in facie erugari Si renerefcere:& cadore cuftodiri la&e afinino putat.Notuqj eft:
qfda quottidie.d.cuftodito nuero fouere.Poppeaq hoc uxor Neronis prindpis lftiV
■ tuit.Balnea^ quoqj fic folio temperatorafinc^ gTegibus ob hoc eam comitantibus,
impc-i us pituitae in facie butyro illito tolluntur. Efficacius cu cerufa.Sincero uero ea
citia:quae ferpunt.iriffiper impolita farina hordeacea. Vlcera in facie mebrana e partu bouis ma
dida.Friuold licet ui deaf no tamen omittenda propter ddideria mulieje. Talu candidi iuuen
cui.diebus nodhfou’% donec refoluaf in liquore decodu 8i illitu linteolo cadore cutiiijj eni/
garsone praeftare. Fimo taurino malas rubcfcere aiunt.no ut crocodilea illini melius: fed foueri
frigida 81 ante &i poflea iubent. Aeftates 8i q difcolorem faciur cutem fimu uituli cum oleo Si
gumi manu fubadlu enoedat. Vlcera oris Si rimas leuu uituli uel bouis cu adipe aferis Si ocimi
fucco. Eft di alia mixtura feuo uituli cu medulla cerui:& albae fpinae foliis una tritis.lde pftat 8i
medulla cu refinaiuel fi uaccina fitiiufqs e carne uacda, Licheas otis pftanftime ufcit gluttnu fa
duegenitalibus uirulope liquatu aceto cu fulphure uiuo ramo ficulneo pmixtu: ita ut bis die
reces illinaf .Ite lepras ex meile di aceto decodcuiquas 8i iecur hird calidu illitu tollitificut ele^
phantiafin fel caprinu.Etianu lepras ac forfores tauri fel addito nitro. Vrina afini circa canis o£
ta maculas in facie.Fel utriu% per fefe aqua infra(ftu:cuitati% folib^ ac ueris poft detrada cu>

LIBER

fem.Similis effedus 8drt taurino ieuo uirulinoue felle cum femine conii* ac cinere e corna cer
uino:fi canicula exoriente comburatur. Afinino leuo cicatricibo ac Iychenis Iepri% maxime co
lor reddi?. Hirci fel lentigines tollit:admixto cafeo Bi uiuo fulphure Ipongiaeg cinere:ut mellii
fit cralfitudo. Aliqui inueterato felle uti maluere:mixtis calidis furfuribus pondere oboli ani.
us: quattuorque mellis prius defricatis maculis. Efficax eiufdero Si feuu cum melanthio 8i fui.
phure Si iride. Labroru Icifluris cu adipe anferino ac medulla ceruina refinaq$& calce . Inuenio
apud audores iis qui lentiginem habeant negari magicae facrificiorum ufum.Lade bubulo aut
caprino tofillae 8i alteriae exulcerat* leuantur.Gargariflatur tepidum ut eft expreflum aut cale
fadu. Caprinum utilius cum malua decodu 8i iale exiguo . Linguae exulcerationi 81 arteria^
,pdeft:ius omafi fi gargariiTatur.Tonfillis aute priuanro renes uulpiu aridi cu meile triti illiti^.
Anginae fel taurinum uel caprinu cu melle.Iecur mellis ex aqua oris grauitate. Vlceraq? butyjt
dtiifime fanat.Spina aliudue quid faucibus adhaeres fellis fextrinfecus fimo perfricatis autred.
di aut delabi tradunt.Strumas difcutit fel aprinum uel bubulum tepidum illitum. Na coagula
leporis e uino ilinteolo exulceratis diitaxat imponitur. Difcutit & ungulae afini uel equi cinis
ex oleo aqua illito & urina calefada.Et bouis ungulae dnis ex aqua.Firou quoqj ferues ex aceto
decodum tefte% uuIpini.Prodeft Si fapo: gallorum hoc inuentum: rutilandis capillis exfeuo
Bi cinere.Optimus fagino 8£ carpino duobus modis Ipiflus ac liquidus. Vtercg apud germanos
maiore in ufu uiris cf faeminis.Ceruicu dolores butyro aut adipe urfino per fricanf. Rigores bu
bulo leuo:quod 8C ftr urnis prodeft cu oleo.DoIore inflexibile opifthotono uocant: leuat urina
caprae auribus infulaiaut fimu cu bulbis illitom. Vngues contufos fel uniufcuiufcj animalis rir
cumligatum. Pterygia digitorum fel taurinum aridum aqua calida difiolutu.Quida adiidunt
fulphur Si alume:pari podere omniu.Tufiim iecur lupi ex uino tepido fanat. Vrfinucj fel admi
xto meile. Aut ex cornu bubuli fumis partibo dnis. Vel faliua equi:triduo potu ea mori tradut,
Pulmo ceruinus cu gula fua arefadus in fumoidein tufustex meile quottidiano eligmate-EflBca
cior eft ad id fubulo ceruoije generis.Sanguinem expuentes ceruini cornus cinis. Coagululepo.
ris tertia parte denarii cu terra lamia Si uino myrteo potu fanar.Eiufde fimi dnis in nino uefpe.
ri potus:nodurnas tuflis.Piliquoqj leporis luffiti extrahunt pulmonibus difficiles excreatioes.
Puruletas aut exulcerationes pedoris pulmonifqj 8i a pulmoe graueoletia halitus butyn effica.
ciffime iuuat cu pari mo mellis attici decodu donec ruffefcat:& matutinis fumpru ad roenfura
linguae. Qyida p meile larids refina addere maluerunt.Si languis rdiciaf tefficace tradut bubu
Iu Unguine modice Si cu aceto fumptu.Na de taurino credere temerariu eft.Sed glutinu tauri
num tribus obolis cum calida aqua bibitur in uetere fanguinis excreatione.

Ad ftomachi maladuborum dolores:# renu uiria. CA, XIII.

Tomachu exulceratu Iadis afinini potus reficit, Ite bubuli.Rofioes eius caro bubula
admixto aceto Si uino coda.Rheumatifmos cornus ceruini cinis. Sagais excreatoes
haedius fanguis reces ad cyathos ternostcu aceto acri pari mo ferues potus. Coagulu
tertia pte ex aceto potu.lodneris dolores lupi iecur aridu ex uuIlo.Afininu iecur ari.
du cu petrofelini ptibus duabus ac nudbus tribus ac meile tritu & in cibo fupru. Saguis hircius
dbo aptatus.Sulpiriofis an ola efficax eft potus eqfero^ laguis.Proxie Iadis afini tepidi cu bul.
bis decodi:ita ut le^tex eo bibaf taddito in tres heminas cyatho nafturtii albi petfufi aqtdexde
melle diluti.Iecur quoqj uulpinu aut pulmo in uino nigro:aut fel urfinu in aq laxat meatus fpi.

aprini aut ludii fimi inueterati afpergi potione uini.Afferut 8i magi fua cometa.Primu cium ta
biem hitco^rfi mulceatur barba mitigari.eadem pr*cifa non abire eos in alienum gregem.Hu
ic admilcent fimu caprinum: X fubdito linteolo undo caua manu quatu pati polfit ferueasifu.
ftineri iubent:ita ut fi Ieua pars doIeat:haec medicina in dextra manu fiatiaut econtrario. Fimu
quoqj ad eum ufum acus aereae pundis tolli iubent.Modus curationis eftrdonec uapot ad Ium
bos fentiatur peruenire.Poftea uero manum porro tufo illinuntjtem lumbos ipfo fimo cu mei
Ie.Suadentcj in eode dolore & teftes leporis deuorare.llchiadicfs fimum bubulum imponunt
calfadu 1 foliis cinere feruenti.In renu dolore leporis renes crudos deuorari iubetraut certe co.

Del calum dios ita ne dete continganf. Ventris quide dolore tentari negant talu leporis haberes.Lyene fe>
dat fel apri uel fuis potu: uel ceruini cornus cinis in aceto.efficaciffime tame lueteratus lyen ali.
niiita ut i triduo fentiaf utilitas. Afinini pulb' fimu qd primu edidit:poleam uocat:fytii dant in
aceto raulfo.Oatur Bi equi lingua inueterata ex uino pfentaneo medicameto:ut didiciffe fe »

VlGESIM VSOCTAV VS 1 i 6

barbaris Cecilfus 8i Bion tradidit & lyen bubulus fimili modo.Reces autem aflus uel elixus" in
eibo.In uefica quocp bouis allii capita. xx. tufa curo aceti fextario imponunt ad lyenis dolorem,
eadem ex caufa emi lyenem uituli quati indicatus ficiubenr magi nulla precii contationerquo
niam hoc quocg religiofe pertineat.Diuifumqj per logitudmem anncdi tunice urrinq5& indue
rem pan decidere ad pedes.Dein collecdum in umbra arefacere. Cu hoc fiat fimul relidere lye#
nem aegri uitiatum:liberarique eum morbo didtur.Prodeft Si pulmo uulpium cinere liccarus
atqs in aqua potus.Item haedoge lyen impolitus.

Ad aluum ii flendam foluenda colicos dyfentericositenas nuq 8i tineas. CA. Xiilf.

Luu fifht ceruinus (anguis.ltem cornus cinis, lecur aprinu ex umo potu citra ialem:

!» recenfcg.lcem afiumiuel fuillu uel hircinum decodum in uini hemina.Coaguluro Ie
■ poris in uino ciceris magnitudine. Aut li febris fit ex aqua. Aliqui 8i gallam adiiriur.

Alii per fe leporis fanguine contenti funt lade codo. equini fimi cinis i aqua potus.
Taurini cornus ueteris ex parte ima cinis infperfus potioni aquae.Sanguis hirdnus i carboe de#
codus.Corium caprinum cu fuo pilo decocturo fucco epoto.Coagulum equi Si Anguis capri#
nus uel medulla uel iecur aluum foluir.Fel lupi cum elaterio umbilico illigarumtuel Jadis equi
ni potus.lcero caprini cum lale & melle.Caprae fel cum cyclamini fucco Si aluminis modico.AU
qui Sc nitrum 8C a quam adieciflfe malunt. Fel tauri cum abfinchio tritum ac (ubditum pafhllo.
Butyrum largius fumptuicoeliacis & dyfTentericis medetur:iecur uacdnum.Cornus ceruini ci#
nis tribus digitis captus in potione aquae. Coagulum leporis fubadum in pane. Si uero iangui#
nem detrahunt in polenta. Aprini uel luilli uel leporini fimi dnis infperfus potioni tepidi uini.
Vituli quocg ius uulgariter datum inter auxilia coeliacorum & dyientericotum tradut. Ladis
afini potus utilior addito melle.Nec minus efficax fimi cinis ex umo utricp uitio.Irem polea fu#
pradida.Equi coagulum:quod aliqui hippacen uocanuetiam fi fanguinem detrahant: uel fimi
cinisrdetiumqj eiufdem tuforum farina falutaris dicitur: Si bubuli ladis decodi potus. Dyfen
terids addi mellis exiguum praecipiunt.8i fi tormina fintxornus ceruini dnerem:aut fel tauri#
num cymino mixtum:& cucurbitae carnes umbilico imponere. Caieus recens uaccinus immitti
tur ad utrunqj uitiuro.ltero butyrum heminis quattuor curo refinae therebinthinae fextatefaus
cum malua decodfa:aut rofaceo.Datur 81 feuum uitulinum aut bubulum.Item medullae exeo#
quuntar cum ferina 8i caera exiguoqj oleo:ut iorberi poffint.Medulla 8t in pane fubigitur.Lac
caprinum ad dimidias partes decodum,Si fint 8i torminaiadditur protropu. Torminibus fatis
effe remedii in leporis coagulo poto e uino tepido uel lemel arbitrantur aliqui.Cautiores e lan#
guine caprino cura farina hordeacea 8i retina uentrero illinunt. Ad omnes epiphoras uentris il#
lini cafeum mollera iuadent. Veterem autem in farina tritum coeliaris 8i dyfentericis dari cya#
tho cafei in uini cyathis tribus.Sanguis caprinus decodus cu medulla dyfentericis. lecur aflura
caprae coeliads fubuenit:magifque eriam hirci cum uino hauftero decoduro:potumque:uel ex
oleo myrteo umbilico impofitum.Quidam uero decoquunt a tribus fextariis aquae ad hemina
addita ruta. Vtuntur 8i lyene affo caprae hirciue Si feuo hirci i pane qui anere codas fit: capra
a reibus maxime ut per fe hauriatur:protinu% modice frigidam Iorberi iubet. Aliqui & i aqua
decodum feuum admixta polenta 8i cymino Si aneto acetocp. Illinunt 8c uentrem coeliacis fi#
irto cum meile decodo. Vtuntur ad utrunqj uitiuro 8i coagulo haedi in uino myrteo msgnita
dine fabae poto:8£ fanguine eiufdem in abum formato:qucm fangaiculum uocant. Infundunt
dyfentericis Si glutinum taurinum aqua calida refolurum. Inflationes autem diicutic uitulind
firaum in uino decoduro.inteftinorum uitiis magnopere prodeft coagulum ceruorum deco .
dum cura lente betaque:atqj ita in cibo luroptum.Leporis pilorum cinis curo meile decodus;
Ladis caprini potus decodus cum malua exiguo iale addito. Et fi coagulu addatur maioribus
emolumentis fier.Eademqj uis eft 8i in feuo caprino 8i in forbitione aliqua uri protinus hauria
tur frigida aqua.item feminum haedi dnis rupta inteflina farcire mire traditur.Firourn leporis
cum meile decodum Si quotridie faba: magnitudine fumptu ita ut deploratos fanauerinr. Lau
dant 8i caprini capitis cum fiu* pilis decodi fuccu.Tenafmos ideft crebra 8i inanis uolutas ege#
tendi tollitur poto lade afinino.Item bubulo Tenearum genera pellitceruini cornus cinis po#
tus.Quse in excreraentis lupi diximus inueniri offa fi terram non atringerint : colo medectut
adalligata brachio. Polea quocj fupradida magnopere pdeft in fapa decoda. Item luilli fimi
farina addito cymino in aqua rutae decodae. Cornus ceruini teneri cinis cochleis africanis cuna
tefbs fuis tufis mixtus in uini potione.

LIBER

Ad ueficae crudarus& calculostde genitalium & (edis uitiis:& inguinumremediis. CA.XT,

■ Eficae calculoruq; cruciatibus auxiliatur urina apri:& ipia ueficap cibo fumpta.Effi/
cacius fi prius fumo maceraf utrunqj. Vexica elixam mandi oportet & a muliere foe
mina: fuis. lnueniutur 81 in iocineribus eo^d lapilli aut duricie lapillis fimiles cadidi
ficuti in uulgari fue:quibus contritis atqj potis in uino:peIIi calculos aiunt. Ipfi apro
tam grauis fua urina eftsut nili egefta fugae no fufficiat:ac uelut deuindtus opprimaf. Exuri illa
tradunt eos.Leporis renes inueterati in uino poti calculos pellunt. In perna fuum articulos efle
diximusiquo^d deco&um ius facit urinae utilius. Afinini renes inueterati triti<£ & i uino meto
dati ueficae medetur.Calculos expellut lienes equini ex uino aut mullo poti diebus, xl. Prodeft
8i ungulae equae cinis in uino aut aqua. Itero fimum capra^ i mulfo: efficacius filueftrium.Pili
quocg caprini dnis. Verendogs carbunculis cerebrum apri uel fuis fanguilqj. Vitia uerorquae in
ael cu char eadem parte lerpunt: iecur eo^e combuftu maxime iuniperi ligno cum charta armeniaca fanat,
tae cinere Fimi cinis uel bubulum cum alumine aegyptio ac muria ad craflitudinem mellis fubaftu.infup
beta ex uino codta impofitarcaro quoeg. Manantia uero ulcera feuu cum medulla uituli in uino
decodtu:uel caprinu cu meile rubiqj fucco. Vel fi lerpantifimu et pdeffe cu meile dicat : aut cu
aceto:& p fe butyi^.Teftiu tumor cu feuo uituli addito nitro cohibef. Vel fimo eiufdem ex ace
to deodto.Viinae incoti»etia cohibet uefica aprina fi afla mandaf. Vngula|i apri uel fuis anis
potioni infperfus. Vefica feminae fuis cobufta ac pota.Ite haedi. Vel pulmo. Cerebra leporis in
uino.Eiufde tefticuli tofli uel coagulu cu anferino adipe in poleta.Renes afinini i mero trinpo
ticg.Magi uerrini genitalis cinere poto ex uino dulci demoftrat urina facere f canis cubicuIo:ac
uerba adiicere:ne ipfe urina faciarut canis in fuo cubiculo.Rurfus ciet urina uefica fuis: fi terra
no attigeritupofita pubi.Sedis uitiis praeclare pdeft fel urfinu cu adipe. Quida adiiaiit Ipuma
argeti ac thus.Prodeft 8i but y$i cu adipe anferio ac rofaceo. Modu ipik res ftatuut: ut fintilli,
tu faciles. Praeclare medef 8i taurinu fel in linteolis cocerptis. Rimafq; pduritad cicatrice.ifia
rioiba in ea pte feuu uituli roaxie ab inguiniba cu ruta.Caeteris uitiis medef fanguis caprin^cu
poleta.ite fel caprinu codylomatis p fe.Ite fel lupinu ex uino.Panos & apoftemata in quacung
pte fanguis urfinus difeutit.Ite taurin^ aridus tritus.Praedpuu tn reroediu tradif i calculo ona
gti:que dicut cu interfidaf reddere urina Iiqdiore in initio:fed in terra fpifiante fe.Hic adalliga
tus femini oes lpetus difeurit: oieg fuppuratioe Iiberat.Eft at rarus inuetu:nec ex oi onagroifed
celebri remedio.Prodeft 8i urina afini cu melathio.Et ungulae equae dnis cu oleo & aquae illi,
tus.Sanguis equi prseripue admiflarii. Et fanguis bubulus. Item fel. Caro quoque eofdemeffe/
dtus habet calida iropofita. Et ungulae cinis ex aqua aut meile. Vrina caprarum. Hircorucg eat
nes in aqua decodtae. Aut fimu ex iis cum meile decodtura.Fel urfinum fiue uerrinu. Vrina fuu
in lana iropofita.Femina atteri aduriqj equitatu notu eft* Vtiliffimu eft ad oes inde caulas fpu,
mam equi ex ore inguinibufqj lllinire.Inguinaex ulceru ca intumefeut. Remedio funt equi fc>
tae tres totide nodis & ceftros herba adalligatae intra ulcus*

De podagris:ad roorbu comiriale:ad fideratos:morbueg regiuroflaqj fra&a remedia. CA.XV1(

nOdagris medef urfinus adeps: taurinu^ feuu pari podere 6L caerae. Addutqda hip.

pocyfthida 8C galla. Alii hircinu pferut feuu cu fimo caprae & croco & finapi cu cauli
bus ederae tritis ac perdido:uel flore cucumeris filueftris.Ite bouis fimu cu aceti fac*
ce.Magnificat & uituli qui nodum herba guftauerit fimu. Aut p fe ianguinem tauri*
Vulpem decofla uiua donec offa tantu reftent.Lupuue uiuu oleo caerati modo inco&u. Seuu
hircinu cu helxines parte aequa finapis tertia.Fimi caprini anere cum axungia.Qgin & ifchiadi
cos uri fub pollicibus pedum eo fimo ferueee utiliffime tradut. Arriculorucg uitiis fel utfinam
utiliffimum efle 8i leporis pedes adalligatos. Podagras quidam mitigari pede leporis uiuentis
abfeifo fiquis fecum aflidue habeat.Pernior.es urfinus adeps:rimafq$ pedum omnes lardt.EfE*
cacius alumine addito.Seuum caprinum. Detium equi farina. Aprinu uel fuillu fel. Cum adipe
pulmo impolitus. Et fi fubtriti fint contufiueroffenfioe.Si uero adufti frigoredeporini pili cinis:
Eiufdem pulmo contufis dilTedtustaut pulmonis cinis.Sole adulta feuo afinino aptilfiffiecura/
tur.Item bubulo cum rolaceo.CIauos 8L rimas callique uitia fimum apri uel luis recens illitum
ac tertio die Iblutum fanat.Talorum cinis pulmo aprinus:aut fuillus:aut ceruinus. Attritus cal
ciamentorum urina afini cum luto fuo illita. Clauos feuum bubulum cuna thuris polline. Per
niones uero corium combuftum.Melius fi ex uetere calciamento.iniurias a calceatu ex oleo co
xii caprini dnis. Varicum dolores fedat fimi uitulini dnis cum lilii bulbis decodtis addito mei

VIGESIMVSOCTA V VS 2 * 7

fe modico. itemcp omnia infiamata.-ac fuppurationes minaria.Eadem res 8i podagricis prodeft
fii articulariis morbis e maribus praecipue uitulis. Articulorum attritis fel aprorum uel fuu lin-
teo calefacio impolitum. Vituliqj qui nondum herbam guftauerit fimum.item caprinum curo
meile & aceto decocturo. Vngues fcabros feuu uituli emendat.item caprinum admixta fanda/
raca. Verrucas uero aufert uitulini fimi cinis ex aceto .Afini urina lutum.Comitiali morbo te -
ftes urfinos edifle prodefhuel aprinos bibifle ex lade equino aut ex aqua.Item aprinam urinam
ex aceto mulfo.tfficacius quae inaruerit in uefica fua.Dantur 8i fuu tefticuli inueterati rririque
in fuis lacte praecedente uini abftinentia di fequenre continuis diebus. Dantur & leporis /ale cu
Koditi pulmones cum thuris tertia parte in uino albo per dies.xxx.hero coagula. Eiufdem afi/
ni cerebrum ex aqua mulfa infumatum prius in foliis femuncia per dies. Vel ungularum eius ci
nis cochlearibus binis toto roenfe potus.ltem teftes fale afleruati 8C afperfi potioni in afinarum
maxime ladte uel ex aqua, Membrana partus earum praecipue fi marem pepererint: olfacta acce
dente morbo comitialium iefiftit.Sunt qui e mare nigrocj cor ededum cum pane fub diuo pri
ma aut fecunda luna praecipiant. Ahi carne:aliqui fanguinem aceto dilutu per dies.xl.bibendu.
Quidam urinam equi aquae ferrariae ex officinis mifcent.Eadem potione & lymphaticis mede
tur.Comitialibus datur 6i ladis equini potus lichencg in aceto roulfo bibendum.Datur 8i car¬
nes caprinae in rogo hominis toftae ut uolunt magi.Seuuro earum cu felle taurino pari ponde¬
re decoctum:&: in folliculo fellis recoditumnta ne terram attingat.Potu uero fublime ex aqua.
Morbum ipfum deprehendit caprini cornus uel ceruim ufti nidor.Sideiatis urina pulli afinini
nardo admixto perunctione prodefle dicitur.Regio morbo cornus ceruini cims.Sanguis afini
ri pulli ex uino.ltem fimum afinini pulli: quod primum edidit a partu:da:um fabae magnim-
dinee uino medetur intra diem tertium.Eadem & ex equino pullo fimiliterque uiseft. Fractis
offibus prsefentaneus maxillarum apri cinis uel fuis.Item lardum elixum arq; circuligatum mi
ra celeritate folid at.Coftis quidem fractis laudatur unice caprinum fimum ex uino uetere: ape
rinexirahitiper fanat.

Ad febtes:ad melancholicos: lethargicos: idropicos: ad ignem lactum: & ad dolores neruo-
tum remedia. CA. XVU.

E bres arcet ceruorum caro:ut diximus.Eas quidem quae certo dierum numero rede
untroculus lupi dexter lalfus adalligatulqj:fi credimus magis. E ff genus febnumiqd'
amphimermum uocant.Hoc liberari tradunnfi quis e uena auris afini tres guttas fan
guinis in duabus heminis aquae hauferit.Quartams magi excrementa. fellis cum digi
to bubonis adalligari iubent:& ne recidantmo remoueri fepteno circuitu. Quis hoc quzefb in-
uenire poiuitfQuac efl lfta mixrura/Cur digitus bubonis potiflimura electus eftfModefhores
iecur fellis decrelcente luna occife mueteratum fale ex uino bibenduro:ante acceffiones quarta
nae dixere.idem magi fimi bubuli cinere confperfo puerorum urina illinut digiros pedum ma-
nibufqj leporis cor adalligant.Coagulum ante acceflionem propinant.Datur di cafeus caprinus
recens cum meile diligenter fero expffa.Melancholicis firou uituli in uino decoctu remedio e.
Lethargicos excitat afini lichen naribus illitus ex aceto. Caprini cornus nidor: aut pilojfc»: iecur
aprinum.ftaqs 61 ueternofis datur. Pthificis medef iecur lupi ex uino.Macrac fuis fcrminae her¬
bis pafbe /ardum. Carnes afironae ex iute fumptse.Hoc genere maxime i achaia curant id mafu.
Fimi queqs aridirled pabulo uiridi paflo boue fumum harudine hauftum prodefle tradut.Bo-
buli quo q> cornus mucrone exuftum dooijc cochlearia mefura addito meile pijlulis decorans.
Capra: feuo in pulte alicacia Bi phthifin:8c tuflim fanari. Vel recenti cu mulfo liqfa&orita ut un
cia m cyathum addafirutatcg ramo permifceaf:non pauci tradut.L upi Bi caprae feui cyatho uel
lactis pari mefura deploratu phthificu conualuifle; certus auctor affirmati Sunt & qui fuum fi¬
mi anerem profuifie fcripfennt in paflqjEt cerui pulmonem maxime fubulonis ficcatu i fumo:
tritumq; in uino. Hydropicis auxiliatur urina ueficae apri paulatim data in potus. Efficacius q
inaruerit cu uefica fua.Fimi taurini maxime fubulonisifed Si bubu!i:de armetinis loquor Qui¬
dam bolbiton uocar. Cinis cochleario^ triu in mulli hemina bouis fceminae in mulieribus: Si
tx altero fexu in uiristqd' ueluti myftenum : occultar u t roagi.Fimu uiruli mafeuli illitu. Fimi ui
tuli cinis cum femine ftaphylim aequa portione ex uino.Sanguis caprinus cum medulla. Effica-
riorero putant hircorum uticg fi lentifco pafcantur Jgm facro urfinus adeps illinif: maxime q e
ad renes .Vitulinum fimum recens uel bubuIum.Cafeus caprinus ficcus cum porro. Ramenra
pellis ceruinae defecta punice ex aceto trita. Ruborem cu prurigine equi Ipuma aut ungula: d-

uelinfulfi

uel Iyet*

uelexalica

uel liquor

LIBER

nis.Eruptionibus pituitae afinini fimi cinis cum butyro. Papulis nigris cafeus caprihtis licens ex
meile di aceto in balneis oleo remoto.Puftulis luilli fimi dnis aqua iilitus.uel cornus ceruinici
nis.Luxatis recens fimum aprinum uel fuillum.ltem uitulinum. Verris fpuma recens cum ace,
to: fimum caprinum cum melle.Bubula caro impofita tumorem fanat fimum fuillumi teftaca»
lefadum tritumq? cum oleo:duricias corpoje omnes tollit optime.adeps e lupis illitus i iis qua:
rumpere opus eft:plurimum proficit. Fimum bubulum in cinere calefadum:aut caprinum i ui
no uel aceto decoctum. In furunculis feuu bubulum cum fale. Aut fi dolor eft intindum oleo
liquefadum fine fale.Simihcg modo caprinum in ambuftis.Proded urfinus adeps cum lilii ra,
didbus. Aprinum aut fuillum fimum inueteratum.Setarum ex iis e penicillis tedoriis cinis cu
adipe tritus.Tali bubuli cinis cum caera di medulla ceruina.Fel tauri.Fimu leporis. Sed capra^
fimum fine cicatrice fanare dicitur.Glutinum praedantiflimum fit ex auribus taurorum &ge,
nitalibus.Nec quicquam efficacius prodeft ambudis.Sed adulteratur nihil aeque quibufuispel
libus inueteratis calciametilcj etiam decodis.Rhodiacum uero fiddiffimum. Eocj pidores&
medici utuntur.ld quoqj quo candidiusieo probarius.Nigrum 8i lignofum danatur. Neruoru
doloribus fimum caprinum decodum in aceto cum meile utiliffimum putant:uel putrefeente
neruo.Spafmata 8C percufiu uiefata fimo aprino curant uere colledo di arefado. Sic & quadri,
gis agendis tradosirotaue uuIneratos.Bt quoquo modo languine contulb: uel fi recens iliina,
tur.Sunt qui id coxi (Te aceto utilius putent. Qiltn di in potu farinam ea ruptis conuulneranfqj
& euerfis ex aceto falutarem promittunr.Reuerentiores cinerem eius ex aqua bibunr.Ferum^
& Neronem prindpem hac potioe recreari folitumicum fic quocg fe trigario approbare uellet.
Proximam fuillo fimo uim putant.

Ad fanguinem fidendum:contra ulcera 8C cardnomata ad fcabiem remediat q infixa corpo
ri extrahunt:& quae cicatricibus profunt. CA. XVIII.

HAnguinem fidit coagulum ceruinum ex aceto.Item leporis.Huius quidem 8i pilora
cinisiitem ex fimo afinino cinis.Et pillorum quidem cinis illitus.efficacior uis ema
ribus acero admixto.Et in lana ad omne profiuuium impolito. Similiter ex equino
capite:SC foeminae. Aut fimi uitulorum cinis illitus ex aceto.item caprini cornus uel
fimi ex aceto.Hirdni uero iocineris diffedi lanies efficacior.Et dnis utriufqj ex uino potus:ue!
naribus ex aceto illitus.Hircini quocjj utris uinarii dutaxat cinis cum pari podere refina:. Quo
genere fiflitur (anguis: & uulnus glutinatur. Haedinum quoqj coagulu ex aceto: di feminueius
combudorum cinis fimiliter pollere traduntur. Vlcera lanat in tibiis cruribufq? adeps urfinus
admixta iubrica:Quae uero ferput fel aprinum cum refina & caerula. Maxillarum apri uel fuum
cinis.Fimum fuum illitum ficcum.item caprinum ex aceto fubferuefadum. Caetera purgantor
& explentur butyro.Cornus ceruini dnere.Vel medulla cerui.Felle taurino cum cyprinooleo;
Aut fimo aprino. Aut hirdno. Fimum recens fuum.Vel inueterati farina illinitur uulneribus
ferro fadis.Phagedenis 8i fidulis immittitur fel tauri cum fucco porri aut Iade mulierum. Vel
(anguis aridus cum cotyledone herba;Cardnomata curat coagulum leporis cum pari pondere
capparis alperfum uino.Gangrenas urfinum fel penna illitum. Afini ungularu dnis ea qua: fer»
punt ulcera inlperlus*Sanguis equi adrodit carnes feptica ui.ltem fimi equini inueterati fauilta.
Ea uero quae phagedenas uocant in ulcerum genere corii bubuli cinis cum meile. Gro uituli
recenria uulnera non patitur itumefcere.Fimum bubulum cuna meile. Feminu uituli cinis for,
dida ulcera:& quae cacoethe uocant e Iade mulieris fanat, Recetes uero plagas ferro illatas glu/
tinum taurinum liquefadum tertio die folutu.Cafeus caprinus ficcus ex aceto ac meile purgat
nlcera.Quae uero ferput cohibet feuum cum caera.Item addita pice ac fulphure percurat. Simi
lita proficit ad cacoethe haedi feminum cinis e Iade mulieris. Et aduerfus carbuculos Ibis foe>
minse cerebmm todum illitum cpScabiem hominis afininae medullae maxime abolent. Vrins
eiulHem cum fuo luto illitae.Butyrum etiam quod in iumentis pro fiat cum refina calida. Glu,
tinum taurinnm in aceto liquefaduro addita calce.Fel caprinum cum aluminis rinere.Boasfi,
mum bubulum:unde 81 nomen traxere.Canum fcabies fanantur bubulo fanguinerecenn: Ite»
rumqj cum inarefeat illito: & podero die abluto dnere lixiuio.sSpinae ac fimilia corpori extra¬
huntur fellis excrementis.Item caprae ex uino.Coagulo quocuqyled maxime leporis cumthu,
xis polline & oleoraut cum mufei pari pondere:aut cum propoli.Cicatrices nigras feuum afini,
nura reducit ad coIorem.Fel uituli extenuat calefadum. Medici adiiciunt myrrham & mei Si
crocum:aereaq$ pyxide condunt. Aliqui 8i florem seris mifcent.

VIGESIMVSTERTIVS 2tS

Ad rrraliebriVmala medicinae 8f ad infantiam morbos:& ueneris remedia. CA. XiX.
■j£S| Vlierum purgationes adiuuant fel taurinum lana fuccida appofitu.OIyrnpias rheba
® na addidit hyfopu nitrum. Cornus ceruini cinis potus.Item uuluae laborati. Ijliru
quocg 8i fel taurinu cum opio appofitu obolis binis. Vuluas 8i pilo ceruino fuffiri p
' deft. Tradunt ceruas: cum fenferint fe grauidasilapillum deuorarerquem in excreme
ris repertum aur in uulua ( naro & ibi inuemf ) cuftodire parrus adalligatum. Inueniunf 8i offi
cula in corde 8i uulua per quam utilia grauidis parturiemibufqj.Nam de pumice qui in uacca*
tum utero fimili modo repentur ut diximus in natura boum.Lupi adeps illitus uuluas mollit.
Dolores earum iecur.Carnefq; lupi edifie pariruris prodeft.Aut fi indpientibus parturire fit iu
fta qui ederit . Adeo ut etiam contra illitas noxias ualear.Eundg uero luperuenire pernitiofum
eft.Magnus 8C leporis ufus mulieribus. Vuluas adiuuat pulmo aridas potus. Profluuia iecur cu
famia terra ex aqua potum.Secudas coagulum. cauerur pridiana balnea.llliru quocg cu croco 8i
porri fuccoruellere appofitu abortus mortuos expellir. Si uuluac lepo^s in cibis fumatur: mares
cocipf putant.Hoc tefticulis eo^j 5C coagulo pfin.Conceptu leporis utero exemptu iis q pa*

tere defierintrreflibilem fbecuditatem afferre.Sed & p conceptu leporis faniem ex uiro magi p
pinant.ltem uirgini nomen grana fimi ut fient perpetuo mammae. Coagulo quocj.Ob id cum
meile linunt fangainem ubi euulfos pilos renafei nolunt.lnflarioni uuluae fimum aprinum fuil*
lumue cum oleo illini prodefi.Efficatius fifiit farina aridi ut afpergatur potioniiuel fi grauidae
ait puerperae torqueantur. Ladte luis poto cum mullo adiuuantur partus mulierum. Per fe ue*
ro potum deficientia ubera puerperarum replet. Eadem circunlita languine feminat fuis mi*
nuscrefcant.Si dolent Iadtis alinini potu mulcentur.Quod addito meile furoptu 8C purgatioes
earum adiuuat.Sanat 8i uuluat^ exulcerationes eiufdem animalis feuu inueteratu:& in uellere
appoSra duritiam uulua^ emollit. Per fe uero recens uel inuereratu ex aqua illitu pfifothri uim
optinet.Eiofdem animalis lien inueteratus ex aqua illitus mamis abundantia facit. Vuluas fuffi
tu corrigit. Vngulae afininae fuffiwe partu maturannut uel abortus euocef : nec aliter adhibenf:
qtti uiuenre partu necar.Eiufdem afalis fimum fi reces imponatur: .pfluuia fanguinis mirefeda
ie dicitor.Nec n5 3i cinis ciude fimi:q 8i uuluac prodeft fpofitus. Equi fpuma illita per dies.xl.
prius q nafeanf primu pili reftringunf .item cornus ceruini decodlo.Melius fi recentia fint cor*
imLadbe equino iuuantur uuluae collutae. Quod fi mortuus partus fentiaf lien ex aqua dulci
potus eiicit. Ire ungulae fuffitu aut fimu aridu. Vuluas procidentes butyru infufum fifiit. Indu*
tatam uulua aperit fel bubalum rolaceo admixtotforis uellere cu refina terebinthina: impofitoc
Aiunt & fuffitu fimi e mare boae pridentes uuluas reprimitpartus adiuuari.Coceptus uero oac
ani laciis potu.Sterihrate ob parrus uexationem fieri certum eft.Hanc emedari Olympias the
bana affirmat felle taurino & adipe ferpetiu 8C erugine addito meile medicaris locis are coitus.;
Vitulinum quocp fel fi in purgationibus fuerit lub coitu alperfum uuluae etiam duritia uentris
emollit:5i profluuiam minuit umbilico perundo adep in totum uuluae prodefi.Modu ftatudt
fellis pondere denari ad apii tertiam ammixto amygdalino oleotquantu efle faris appareat hoc
inuelere imponunt. Mafculi fel uituii cum mellis dimidio tritum (eruatur ad uuluas. Carnem
uituli fi cu ariftolochia inaflatam edant circa conceptumtmares parituras promittunt:MeduIIa
uituii in uino 8i ex aqua deco&a (euo exulcerarioibus uuluajse fpofita prodeft.Ite adeps uulpiu:
cxcremetuc^ felium cum refina & rolaceo impoficum.Caprino cornu fuffiri uuluam utiliffimu
putant.SiI ueftriu m caprarum fanguis cum palma marina pilos derrahit.Geteraru uero fel cal*
Ium auluarum emollit infperlum &l a purgatione conceptus facit.Sic quoq? pfilothri uis efficif
mullis pilis triduo feruatut illitum.Profluuium quauis imefum urina caprae pota fifii obftetri*
ces promittunt:S£ fi fimum illinatur.Membrana capraru in aqua partu edito inueterata potuqj
fumpta in uino: fecundas pellit.Haedo# pilis fuffiri uuluas utile purant.Et in profluuia fengui*
uis coagulum bibi aut hyofcyami femine iroponi.E boue filuefiri nigro fi fanguine rhicini Ium*
bi perungatur mulieri tedium ueneris fieri dicit Efehines.Idern amoris pota hirci urina ammi*
xto propter faftigium nardo.lnfantibus nihil butyro utilius peT fe&cura meile: priuatim SC in
dentitione:^ ad gingiuas:&ad oris ulcera. Dens lupi adalligatus infantium pauores prohibet:
dentienti cg morbos. Q uod 8C pellis lupina praefiat. Detes quidem eorum maximi equis quocp
adalligati infatigabile cur fum praeftare dicunf. Lepore coagulo illito ubere fiftif ifantiu alous.
Iecur afini ammixta modice panace infiillatum in os a comitialibus morbis & aliis infantes tue
tur.Hoc.xl.diebus fieri praecipiunt.Ec pellis afinina iniedta impaoidos infantes facit. Dentes q

D

LIBER

equis primu cadunt: facilem dentitionem praeftant infantibus adalligati.Efficatias fi terra nor,
attigere. Lyenem bubalus i meile editur. Et illinitur ad lyenis dolores. Ad ulcera manantia cu
melle.Lyen uituli in uino decorus tritu % 81 illitus ulcufcula oris. Cerebrum caprae magi p an
nulum aureu traiectum prius quam lac detur infantibusrinChllaf cotra‘comitiales:cseterof(|jn
fantiam morbos.Caprinumfimu inquietos infantes adalligatum pano cohibet: maxime puel/
las.Lade caprino uel cerebro lepore perundtae gingiuae faciles dentitiones faciunr.Somnos fi t»
ri lepore fumpto in cibis Cato arbitratur. Vulgus 8i gratia corpori in nouem dies friuofo gdem
ori loco iocoicui tamen aliqua debeat fub efle caufa in tanta per fuafione.Magi felle caprae facriftcate dii

taxat illito oculis uel fub puluino potito fomnu allici dicunriSudores inhibet cornus caprini d
nis e myrteo oleo perun&is.Coitus aut ftimulat fel aprinu lllitum.ltem medullae faum baufe.
Seuum aitninu anieris tnalcuh adipe permixto illitum.Item a coitu equi Virgilio quoqj deferi.
ptum uirus 81 tefticuli equini aridi ut potioni interferi poffint: dexterue afini teffis in uino po.
tus pro portio?: uel adalligatus brachiali.Eiufdem a coitu fpuma colledfa rofeo pano & inclufa
argento ut Efchines tradit.Salpa genitale in oleum feruens mergi iubet fepties;eoc$ perungi pti
nentes partes.Bialcon cinerem ex eode bibi uel tauri a coitu urinam, lutocg ipfo illini pube. At
e diuerfo muris fimo illito cohibef uiro^ uenus.Ebrietate arcet pulmo apri aut fuis affus 3 it/
iuno cibo pfumptus eo die.Ite haedinus.

Mira de animalibus. CA. XX,

i Ira praeterea rradunf in eifdem anifnalibus.Veftigiu equi excufliim ungula ( ot folet
S plerucg) fiquis colledurn reponat fingultus remedium efle recordatibus quonatnlo
i co id repofuerint.fecur luporum equinae ungulae fimile efle.Et rupi equos quiuefti/

! gia lupo^i fub equite feqaamr.Tallifcj fuum difeordiae ui quadam inefle. In incediis
fi fimi aliquid egeratur e ftabulis facilius extrahi:nec recurrere oues bouefqj. Hircose camesui
rus no recipereifi panem hordeaceum eo die quo interficiant ederintdaferue dilutam biberint.
Nullas nero teredinem fentire luna decrefcece induratas fale.Adeoqj nihil omiflum efl:ut !epo
rem fardu celerius pinguefeere reper 13 rr us , Animaliu uero medicina.Si languis profluat iumen
tisifuillum fimum ex aino infundendu.Boum aut morbis feuum fulphur uiuum allium litue/
ftre ouu codum.Omnia haec trita in uino dada:aut uulpis adipem . Carnem caballina difeocta
potu fuu morbis mederi.Omniu uero quadrupeda morbis capra folidam cu corio & ranam m
betam difeoctas. Gallinaceos no attingi a uulpibus qui iecur animalis eius aridam ederint. Vel
fi pellicula ex eo collo induta galli intererint. Similia in felle muftrilae.Boues in cypro eotra tot
mina hominum excremetis fibi mederi, Infuper pedes boum fi prius cornua pice liquida perun
gancur.Lupos in agru non accedere: fi eapti unius pedibus infradhs cultrocg ada&o paulati fan
gois circa fines agri fpargaf :at$ ipfe defodiaf in eo loco ex qao coeperit trahi. Aut fi uomerem
quo primus fulcus eo anno in agro dudus fi excuflum aratro focus larid quo familia conuenit:
abfumat.Ac lupum nulli alalium nocitupe in eo agro qdiu id fiat.Hinc deinde reuertemurad
animalia fui generis:quae aut placita non fursttaut fera.

CA1I PLINII SECVND1 NATVRAL1S HISTORIAE LIBER. XXIX.
PROOEM1VM.

De medicina & inuentoribus eius: de origine medirinae:& qn primu clinice:& qn primum ia
traleptice:& 3 Chryfippo:& Erafiftrato:& Empirice:# Erophilo:# reliqs liluftribus medicis:#
quoties ratio medicinae mutata fit:# qui primus romae medicus:# quado:& qd de medicis an
tiq romani iudicauerint:& ditia medicinae. CA. L

Atura remedio^: ateg multirudo inftantiu: ac praeteritote : plura de ipfa
mededi arte cogut dicere. qq non ignarus fi in nullis ante haec latino fer.
mone coditaiancepfq; ac lubricum efle rerum omnium nouarom princi
piumtnec aliud uticg gratiae q fterilis difficultatis in.pmendo.Sed qoonia
occurrere uerifimile eft omniu q haec nofcat cogitationirquo na mo exol
uerint in medicinae ufiuquae ta parata ateg ptinentia erat Miruqj Sindi/
gnum protinus fubitrnulla artiu incSftantiorem fuifle. Etetiamnum fx,
pius imutari contigerit cum fit fruduofior nulla.Diis primum inuetores
fuos afTignauit:8£ caelo dicauir. Necnon # hodie multifatiam ab oraculis

VIGESIMVSNONVS u9

msdiaha peritur. Auxit deinde fama etia critnineri&um fulmfne Aesculapium fabulatarquonia

Tyndarida m reuocaaiflec ad uiram.Nec came ceflauit narrare alios reuixifle opera fua clara tro

ianis temporibus a quibus fama certior uulnerum dutaxac remediis.Sequetia eius mi^ diclui

node denfiffima facuererufque ad pefoponefiacd bellum.Et tuc eam reuocauit i lucem Hippo.

crates genitas in infula co:fn ptimis clara 8i ualida ac Ae/cu lapio d/cara.Isrcu fuiflet mos libera; .

tos morbis fcribere in templo eius deilqui auxiliatus efferior poftea fimilitudo proficeretrexfcri

pSifle ea traditur. Atqj ut Varro apud nos credit iam templo cremato is inftiruiffe medicinam

bacquae clinice uocaf.Nec fuit poftea quaeftusmodusrqm Prodicus Selymbrise natus difcipu. ^ ]

Ius eius inftituiftetiquam uocat iatralepticen. Reundoribus quocp medicoru ac medicis in eis

uidigal inuenit.Ho^c placita Chryfippus ingeri garrulitate mutauit.PIurimucj etiam ex Chry.

fippo dilcipulus eius Erafiftratus Ariftotelis filia genitus. Hic Antiocho rege fanato centu tale.

tis donatus eft a rege Ptolemaeo filio eiusiut icipiamus & praemia artis oiftlHere. Alia fadio ab

experimetis fe cognominans Empiricen coepit m ficilia a Creonte agrigetino Empedoclis phy

fid audoritatecomendato.Difliderutque ese fcholae:& oes eas danauiqHeropbilus in muficos

pedes uenape pulfu difcreto p aetatu gradus, Deferta deinde & hsec feda efttqm necefle erat in

ealrasfeire.Murata & qua poftea A fclepiadesf ut rettu!imus)inuenerat. Auditor eius Themifon

fuiuqui inter initia icripfit.lllo mox recedere a uita ad fua placita mutauit. Sed & illa Antonius

arafa eiufdem audforitate diui Auguftilque contraria medicina graui periculo exemerat. Mul.

tos prsetereo medicos celeberrimof^ ex iis cafnos:carpitanos:aruncios:albucios:rubnos.cc.l. fe

rtertia annua mercede iis fuere apud principes.Qu.uero Stertinius imputauir principibus-^ fe.

rtertiis quingenis annuis cotentus efTer.Sexcena.n.fibi qrtu urbis fuifle numeratis dominus orte uel domi«

debat.Par Si fratri eius merces a Claudio Caelare infula efhcenfus qqexhaurtis opibus neapoli bus

exornata ut haeredi. HS.ccc.relinqueretrquantu quadragena idem Arucius folus. Exortus dein

de ert Vediius ualens adulterio Meflalina: Claudii Caefaris nobilitatusipariterij eloquentiae af

fecla tor. Is eam potentiam nadus noua inftiruit fedlatEadem aetas Neronis principatu ad Thef.

filum tranrtliuit delente cundla maioru placita 8i rabie quada in oes aeui medicos perorantem;

Quali prudentia ingeniocf aertimari uel uno argutnero abunde poteft cu monumento fuo: qd*
ert appia uiariatronicen fe infcripferit.NulfiOshiftrioftu panex quo trigario comitatu regreffus
in publico eratlf um Crinas raaffilielifis aite geminata:ut cautior religiofiorcj ad fyHerum mo.
tusexephemende mathematica cibdsdandoiorafqj obferuando audlorirate eu pceflir. Nuptj.

HS.c.reliquit muris patriae mcenibusquo9 aliis pene non minori fumma extrudi s.Hi regebat
fataicu repente ciuitate Carmis ex eadem maflilia fuafit:damnaris no folum prioribus medicis:
uerum 3i balneis. Frigidacj eriam hybernis algoribus lauari pefuafit.Merfit aegros in lacus. Vi.
debamus fenes cofulares u% in oftentatione rigentes.Qua de re extat etiam Annei Senecae afti
pulatio. Nec dubiu eft: oes irtos famam nouitate aliqua aucupares animas ftatim nortras nego.
ciari.Hinc illae circa aegros miferae lententia^ concertationes.-nullo idem cenfente ne uideatur
affertatio alterius. Hinc illa infoelicis monumenti infcripriorrurba fe medicojy perifle.Muratur
ars quoridie toties interpolfis.Et ingenio^ gtaeriae flatu impellimur.Palacj ert: ut quifquis iter
iflos loquendo polleat: imperatorem illico uirse noftrae nerifcg fieri.ceu uer? non millia gentiu
fine medias degant: nec tamen fine medidna.Sicur populus Roraaus ultra fexcentefimu annui
neqjipfe in accipiendis artibus lentustmedirina: uero etiam auidus donec expertam darrnaujt.

Etenim percenfere infignia prifcopt in his moribus conuenit.Cafllus Hemina ex ariquis autrtor uel Igenia
ert primum e medicis uenifle roma peloponenfem Archagathu Lyfaniae filium.L. Aemylio.M.

Liuio confTanno urB6.dxxxv.Ei9 ius quiritium datu & tabernam 1 copitoacilio emptam. Ob
id publice uulnerarium fuifle eum tradunt uocatum.Mireq; gratum aduenru eius initio. Mox
a faeuiria fecandi urendique tranfifle nomen in carnifice 8i i tedium artis.Omnefque medicos:
qaod dariffime in telligi poteft ex.M.Catoneicuius audloritasrtriumphusratq; cenfura:& quato
in unam conferunt:tanto plus in ipfo eft.Quamobrero uerba ipfa ponerous.Dicam de iftis gra:
cis fuo loco Marce fili quid athenis exquifitum habeam:& quod bonum fit eorum litreras ifpi.
cere no perdifcere. Vincam nequiflimum & indocile genus illoruro:& hoc puta uatem dixifie.

Quandocunque iffa gens fuas litteras dabitromma corrumpet. Tunc etia magis:fi medicos fu.
os huc mittet. lurarunt inter fe barbaros necare oes medicina.Sed hoc ipfum mercede faciunt:
ot fides iisfit:5f facile difperdant.Nos quoque di&itant barbaros:& fpurcius nofque magis q
aiios opicos appellatione faedanUnterdicit ibi de medicis. Atque hic Cato.dc.v.ano urbis nrje

D ii

• •; LIBER

obiiriodiogefimoquinro fuo:ne quis illi dcfuifle publice tepora:aut priaatim uits fpatia ad ex.
pediendurn arbitretur.Quid ereo^damnatam ab eo. rem utiliffimam credimusfMinime hercu
le.Subiicit enim qua medicina ufus & fe SL coiugem ufej ad Iogam iene&am perduxerim ipis
fcilicct quae nane nos trademus. Profiteturcp effe etiam coroentarium fibi quo medeatur filio:
feruis:familianbus: quae nos per genera ufus fui differimus.Non rem antiqui da nabant: fedan
tem. Maxime ueroquaeftu effe imani precio uitae recufabat. Ideo templum Aeiculapii etiam cu
reciperetur is deus:extra urbem feciffeuterumcg in infula tradutur.Et cu graecos italia pelleret:
diu etiam poft Catone excepifle medicos. Augebo prouidentiam illorum. Solam hanc artium
graecatura nondum exercuerat romana gtauitasJn cato frudhi pauciflimi quiritium attigere:#
ipfi ftatim ad grxeos tranlFugae.lmmo uero audoritas aliter q graece eam tradantibus et apud
imperitos experteiqt linguae non eft. Ac minus credunt:quae ad falutem luam pertinent: fi intel
ligunt.Itacg hercule in hac artium fola euenir.ut cuicuq medicu fe profiteri ftatim credatuncti
fit periculu in nullo mendacio maius.Non tamen illud intuemur:adeo blanda eft fpirandf per
fe cuiqj dulcedo.NulJa praeterea lex quae puniat infeitiam capitalera.Nullu exeroplu uind:&,
Difcunt periculis nqftrisJat per experimenta mortes agunt. Medicocg tantum hominem oca,
diffe fumma impunitas eft.Quinimo tranfit inconuirium.Et intemperantia culpatur. Vltrccj
qui periere arguuntur. Sed & decuriae pro more cenfuris principum examinatur. Inquifitioper
parietes agitur.Et qui de nummo iudicet a gadibus columnifqj Herculis accerfitur. De exilio
uero non nifi die.xlv.Quin<$ dedis uiris datur tabella. At de iudice ipfo quales in cofilio em:
ftatim cccafurifMerito dum memini noftrum libet fcire:quod faluti fuae opus fit. Alienis pedi,
bus ambulamus. Alienis oculis agnofeimus. Aliena memoria lalutamus. Aliena uiuimusopa.
Perieruntcg rerum naturae precia:# uitae argumenta. Nihil aliud pro noftro habemus quam de
Iicias.Non deferam Catonem tam ambinofae artis inuidia a me obieduro:& a fenatu illum qui
ita ceniebat.Itacg non criminibus artis arreptis ut aliquis expedauerit.Quid .n.uenenorum fer
tilius:aut unde teftamentorum plures infidiac.Iam uero 6.' adulteria et in principum domibus:
sel euides ut Eudemi in Liuia Drufi Caefaris.ltem Valentis in qua didum eft regina. Non funt artis ifta:

fed hominu.Non magis haec urbi timUftCato ut equidem credo qua reginas. Ne auaritia qde
arguam rapa ceftj nundinas pendentibus fatis & dolorum indicaturam:ac mortis arram aut at
cana pTaecepta.Squamam in oculis ernouenda potius quana extrahenda.Per quae effeftumeut
nihil magis prodeile uideretur quam multitudo graflantiu. Neq.n.pudoris aemuli precia fum-
mittunt.Notum eft ab eodem charmide unum aegrum ex prou!ncia!ibus.HS,ducentis condu.
dum Archontio uulneru roedico.HS.C.condenatoademiffe Claudiu principem. Eideqjfga!
lia exulanti Si deinde refticuto acquifitu non minus intra paucos annos. Et haec perfonis lmpo-
tentur.Ne faecem quidem aut infidam eius turbae arguamus:ipforuq intemperantiam in mor.
bis aquarum calidarum diuerticulis:imperiofam inediam.Et ab ii idem deficientibuscibo fe.
pius die ingefto. Mille praeterea penitetia: raodis:culinaium etiam praeceptis: 8i unguentorum
mixturis:quando nullas oraiiere uitae illecebras.Inuehi peregrinas merces: conciliari^ externa
precia difplicuifle roaioribusxrediderim quideminon tamen hoc Catonem prouidifle:cudam
naret artem.Theriace uocatur excogitata compofi tio Iuxurix.Fit ex rebus externis: cum tot re
media dederit naturatquae fingula fofficerenf.Mithridaticu antidotum ex rebus . liiit. componi
tur.lnterim nullo pondere aequali: 8i quarudam r e$i fexagefima denarii unius imperata. Quo
deorum perfidiam iftarn monftranteCHominum enim fubtditas tanta efle non potuit. Often.
oel uendi/ tatio arris & portentofa fcientiae uenditatio manifefta eft. Ac ne ipfi quidem illam nouere.Cora
catio periqj uulgo ptodnabari indica in medicamenta minium addi inlcitia nois: quod effe uenenu
docebimus inter pigmenta. Verum & haec ad Angulorum falutem pertinent.llla autem qoseti/
muit Catoratq; prouidit:innoeenripra multo Si parua opinatu:quae proceres artis eiufdem i fe.
mctipfis fatef.lllapdsdere jperii moresdlla qlam patimur luftat^ caeromata ceu ualitudinis ca
inftituta.Balneae ardentes quibus perfuafere in corporibus cibos coquiiut nemo no minus ua.
lidus exiret.Obedientinimi uero efferrentur. Potus deinde ieiunorum ac uo miriones:# rurfus
perpotationestac pilorum euitario inftiruta refinis eo^.Itemcg pedtmes in foeminis quidem pu
blicati.Ita eoprofed:o:lues morum: nec aliunde maior quam e medicina. Vatem prorfusquot
tidie facit Catone eius oraculu.Satis effe ingenia graecope infpicere nc perdifeere. Hatc fuerint
dicenda pro (enatu illo fexcentiique populi romani annis aduerfus artemu qua coditioe ifidio
fiffima audoritate peflimis boni faciunt. Simul contra attonitas quorundam perfuafiones qui

VIGES1M VSNON V S 2 2 o

prodelTe:nifI preciofa non putantrNecg enim dubitaaerim aliquibus faflidio futura:quar dicen
rar animalia. At non Vtrgiiio nefas fuit nominare formicas nulla neceflitate: 3C gurguliones ac
lucifugis congefta cubilia blartis.No Homero inter praelia deoiy improbirarem mufcae deleri.
tere.No natura: gignere iflarcu gignat hofem.Proinde caulas quilq? 8C effedus no res aeftimec.

Ordiemur aurem a confeflkhoc eff lanis ouibulcg: Vt obiter rebus praecipuis honos in primis
perhibeatur. Quaedam etia fi alienis locisxn obiter dici necefle erit.NIec deefTet materiae pom .
pa:fic quicquam aliud intueri libere t:qua fidem operis.Quippe inter prima proditis etiam ex ci
nere phoenicis mdocg medicinis-Ceu uero id certum eflet: atqj non fabuiofum. Irridere e uitae
remedia poli milefirnum annum reditura monftrare.

De medicina lanarum. CA. II.

Anis audoritatem ueteris romani et religiolam habuere pofles a nubentibus attingi
niveri ,ut*ntrs*Pr^rerq} cultum & tutelam contra frigora.Succidae plurima praeftat reme
I Mi\ ^’a tx °k° ulnoc^:aut acetoiprout quaeq? trulceri mordericp opus fit:& a (frigi laxa.

riucJuxatis membris dolennbufq? neruis iropofitse:& crebro fufEufe. Quida etia fa.
lemadmifcentluxatis.Alii cum lana rutam trita adipeqs imponunt.lrem conruiis rumenbufcj.

Halitus quocj oris gratiores facere tradkur confricatis dentibus atep gtngims admixto meile.

Prodeft& phreniticis fuffitu.Sanguinem in naribus fi (fit cum oleo rofaceo:8d allio idita modi,
co auribus obturatis Ipifiius.Qum 3L ulceribus uetuftis imponitur cum meile. Vulnera ex uino
ael aceto uel aqua frigida 5i oleo alpeifa fanat. Arietis uellera lora frsgidaqj ex oleo madefacta i
muliebribus malis inflamatioes uuluae frdant.Et fi procidanttfuffiru reprimur.Succida lana im
polita fubditacg mortuos partus euocat.Siftit etiam pfluuia earu. At canis rabiofi morfibus in.
culcata poft diem feptimu foluitur.Reduuias lanat ex aqua frigida. Eadem nitro fulphure oleo
aceto :pice liquida feruentibus tinda q calidiffima impolita bis die lumborum dolores fedar.

Sanguineqj fiftic ex ariete fuccida:articulos extremitatum praeligans.Laudariffima omnis e coi.
lo.Nanone uero gaI!atica:rarentina^ttica:millefia.Succida imponunt 8i deiquamatisipercuffis:
liuidis: contufisxcllifis: cotritis: deiedis.Capiris 8i aliis doloribus ftomachi inflammationi ex
aceto 81 rofaceo.Cinis eius illinitur attritis:oufneratis:ambuflis.Bt in oculorum medicamenta
addif. item in fiftulas:aurefq; luppuratas. Ad haec detonfam eam alii uero euullam dedfis fum
mis partibus ficcant.Carpuntqj:& in fidili crudo coponutrac meile gfondut urruq;. Airi haftu.
listtdae fubiedtis:5C fubinde irerflratis:o!eo alglam accedut.Cinerecj in labellis aqua addita co
fricat manu:3i cofidere patiunfridqj fepius murantes aqua donec linguam aftringat lenitermec
morde3t.Tuc cinere reponut. Vis eius ftyptica etefficaciflimecp genas purgat.Quin ipfae lordes
pecudu fudorqj feminu SC ala^j adhaereres Ianistoelypu uocat.lnnumeros prope ufus habet. In
atrids ouibus genito palma fit pluribus modis.Sed .pbatiflimu lana ab iis partibus receti cocer
ptatautqbafcucg fordibus fuccidis primu colledis:ac lento igni i aeneo uafe fufferuefadis & re
frigeratisipinguiq? q<f fopernatat: colledo in fidili ualeiiteruq; decoda priore materia:q pigui
todo utraqj frigida aqua Iauatur 8i in linteo liccaftac fole torref:donec candida fiat ac tranflu.
cida.Td in ftagnia pyxide conditur. Probatio aut ut fordiuuirus oleat:& manu fricate ex aqua
nonfiquetunfed albefcat ut caerufa.OcuIis utiliftimu cotra inflamationes genaruq? callu.Qui.
dara in tefla torrenttdonec pinguedine amittattutilem tale exiftimates erofis & duris genistan.
gulis (cabiofis 8i lachrymantibus. Vlcera non oculoiji modo lanat: fed oriseriam 8C genitalium
cumanferino adipe.Medetur 8i uuluae inflaraationibus:& ledis rhagadis:^ codylomatis cum
meliloto ac butyro.Reliquos ufus eius fuo loco digeremus. Sordes quoqj caudarum concretae
in pilulas ac ficcatae per fe tufaecg in farinam 8£ illirae dentibus mire profunr etia labentibus:gin
giui% fi carcinoma lerpat.lam uero pura uellera aut per fe impolita caecis doloribus: aut acce. uel fedis
pto fulphure Si cinis eorum genitalium Qinis.Tanrumq? pollent:ur medicamentis quoc^ fuper
ponant. Medenf ante omnia 8i pecori ipfufi faflidio non pafcaf.Cauda.n.q ardiflime praeliga,
taeuulla inde lana flarim uefcunt. Tradutcj qd' extra nodum fit e cauda praemori.

De ouorum natura. CA. III.

Ana: habent 8i cum ouis Ibcietatem fimul fronti impolitae cotra epiphoras.No opus
efi: eas in hoc ufu radicula effe curara.Necp aliud q candidu ex ouo infundi ac polii,
nero tharis.Oua per fe infufo candido oculis epiphoras cohibenruretefq; refrigerat.

Quida cu croco praeferunt:&! pro aqua mifeent collyriis.lnfantibus uero contra lip.
pitudines uix aliud remediu eft; butyro ammixto recenti. Eadem cum oleo trita ignes laetos le.

D i ii

LIBER

nlanttbetac foliis fuper illtgatis/Candido ouorum in oculis & pili reclinatur ammoniaeo trito:
a<nmixtoq;.Et Vari in facie cu pineis nucleis ac meile modico.Ipfa facies illita fole non adurif,
Ambufta aquis fi fhrira ouo occupentur: puftulas non fentiunr. Quidam amroifcent farinam
hordeacea: Sd falis parum. Vlceribus uero ex ambufto cu candido ouoru toftu hordeu: di fuillo
adipe mire prodeft. Eade curatione ad fedis uitia uruntur. Infantibus quidem etiam fi quid ibi
procidat. Ad pedum rimas ouoru candido decodo cu caerufae denario^ duorum podere pari
fpumae argenti myrrhae exiguo deinde uino. Ad ignem facru candido ouorum trito cu amylo.
Aiunt Si uulnera candido glutinari.Calculofqj pelli.Lutea ouoru coda ut indurefeat: admixto
croco modice:icem meile Si lade mulieris illita dolores oculo**» mitiganr. Vel cum rofaceo &
mulfo lana oculis impofita:uel cu trito apii femine ac polenta in mulfo illita. Prodeft Si tuffieti
bus per fe luteu deuoratu liquidurita ut detibus no attingatur. Thoracis diftilatioibus. Faucid
fcabriciac.Priuatim cocra hemorrhoidutn morfum illinif:forbeturqj crudu.Prodeft & renibus:
ueficanrofionibus: exulcerationibul^:& cruenta excreantibus. Quinqp ouoru lutea in uini ne,
mina cruda lorbentur dyfenterici$:cum iure putaminis fui & papaueris fucco:aut uino. Dantur
coeliacis cum uuae pallae pinguis pari pondere:& malicorio per triduum aequis portionibus. Et
alio modo lutea ouorum rrium lardi ueteris & mellis quadrantibus. Viniueteris cyathis tri,
bus trita ad craffitudinem mellis : Si cum opus fit auellana: nucis magnitudine ex aqua pota;
Item ex oleo fri&a terna totis ouis pridie maceratis in aceto.Sic 8i illita lyenicis.Sanguinem au,
temreiicientibuscumtnbus cyathis mulli. Vtuntur iiiciem ad liuentia fi uetuftiora fim: cum
bulbis ac melle.Siftunt Si menies mulie^ coda 8i ex uino pota.Inflationes quocj uuiuae cruda
cum oleo ac uino illita. Vtiliora funr 81 ceruicis doloribus cum anferino adipe Si roiaceo. Sedis
etiam uitiis durata igni:ut calore quoque profinr.Et condilomatis cum rofaceo: Item ambufhs
durata in aqua mox in pruna putaminibus exuftis tum lutea ex rofaceo illinuntur.Fiunr & tota
Iutea:quaeuocatSitifta: cum triduo incubata tollunf. Stomachum diflolutum cofirtnat pulli
ouopi cum gallae dimidio:ita ut ne ante duas horas alius cibus fumaf.Dant Si dyfentericis pul,
los in ipfo ouo decodos ammixta uini auften hemina:& pari modo olei polentaecy, Membrana
putaminis derrada fiue crudo fiue decodo: labiorum fiflfuris medetur.Putaminis cinis in uino
potus fanguinis eruptionibus.Comburi fine mebrana oportet.Sic fit Si detifricium. Idem cinis
& mulierum mefes cu myrrha illitus fiftir.Firmitas putaminu tanta eft: ut reda nec ui nec pon,
dere ullo frangantonnec nifi paululum inflexa rorunditate.Tota oua adiuuant partum curuta
6i anetho & cymino pota ex uino.Scabiem corporu ac pruritu oleo Si cedria mixtis toliunt.VI
cera quocp humida in capite cyclamino ammixta. Ad puris 8i fanguinis excrearicnes ouura cru
duro cum porri fediui fucco:paricg menfura mellis graeci calefadum hauritur.Dantur & tuffie
tibus coda 8i trita cum melle:& cruda cum paffo oleicg pari modo.Infundutur 8i uirilitatis ui,
tiis lingula curo ternis pafli amylicg femuncia a balneis. Aduerfus idus ferpenrium cofia tritaij
adiedo nafturrio illinuntur.Cibos quot modis iuuent:notum eft:cum tranfroittat faucium tu
more calfaducg obiter foueant.Nuilus eft alius cibus q in aegritudie alat:neq$ oneret. Simulcj
uini ufum 8i abi habeat.Maceratoruro in aceto molliri diximus putamen.Tahbuscu farina in
pane fubadis:caeliari recreatur.Quidam ita refoluta i patinis torreri putar. Quo gnenoaluos
tantum fed S i menfes faeroinarum fiftuntiaut fi maior fit impetus cruda cu farina exaqua hau,
tiuntur. Et per fe lutea ex iis decoda rurfum in aceto donec mdurefcant. Iterumcg cum trito pi
pere torrentur ad coibendas aluos.Fit 8i dy fentericis remediu fingolare ouo effufo in fidili no
uo eiufdemque oui menfura ut paria fint omnia meile mixto mox aceto.item oleo confufis cre
broque permixtis.Quo fuerint ea excel!entiora:hoc prsfentaneum remedium erit. Alii eadem
menfura pro oleo 8i aceto refinam adiidunt rubentem uinumque:& alio modo temperant olei
tantum menfura pari pineique corticis duabus fexagefimis denariorum. Vua eius quod rhusdi
ximus mellis obolis quinque fimul decodis ira ut cib9 alius poft quattuor horas fumatur.Tor
roinibus quoque multi medentur oua bina cum alis pifeis quattuor una atterendo uinique he,
mina calfadendo atque ita potui dando.Et ne quid defit ouorum gratis: candidum exits ad,
roixrum calci uiuae glutinat uitri fragmenta. Vis uero tanta eft ut lignum perfufum ouo coar,
deat. Ac ne ueftis quidem contada aduratur. De gallinarum autem ouis tantum locuri fumus:
cum Si reliquarum alitum reftanr magnae utilitates ficut fuis dicemus locis. Praeterea eft ouoru
genus in magna galliarum fama omiflum a gracis. Angues ea( numerus eft ouorum) conuolu,
ii faiiuis faudum corporumque fpumisiartifid complexu glomerantur: angainum appellatur.

VIGESIMVSNONV5

221

Druidae fibilis id dicunt in fublimeia&ariifagoque oportere interciphnetellurem attingar.Pro
fugere raptorem equo:Serpentes enim infequridonec arceanturamnis alicuius inreruetu.Expe
rimentii eius efie fi contra aquas fluitet:uel auro cindlu. Arq(ut eft magoru folertia occultadis
fraudibus firgax )cer(a luna capiendam cenfent tanqua conftruere operatione eam ferpentium uel cogrue
humani fit arbitrii. Vidi equidem id ouum mali orbiculatim modici magnitudine. Cruda car- re ouatio-
thilaginis uelut aceta bulis bracbioru polypi crebrisrinfigne druidis. At uidtorias Iiridrac regum nem ea
aditus maxime laudatur. Tantae uanitatis ut habente id in lite in finu equitem romanum euo-
catum a Dxuo Claudio principe interemptum non obaliud fciam.Hic tamen complexus angui
una 8i cfFeratoru concordia caufa uidetur efferquare exterse gentes caduceu in pacis argumen.
tis circundata effigie anguiu fecerint. Neque enim cridatos ede in caduceo mos ed. De anferu
oais magnae utilitaris.ipfique anferi didluri hoc uolumine debemus honorem:&T comagenoru
dariflfimae rei. Fit ex adipe anferum.AIioquin celeberrimi ufused. At hoc in comagene fyriae cu
cynnamo cafiar pipere albo:berba:quae comagene uocatur: obrutis niue uafis: odore iucundo:
unliffimu ad perfridtiones: comiuliiones: caecos ac (iibditos doIores:omniaque quae acopis cu
ramur.Vnguentuque pariter Si medicamentum ed.Fit & in fyria alio modo. Adipe auium cu-
rato ( ut diximus > additis etyfifceptro xylobalfamo phoenice elatae: ite calamo finguloru pon¬
dere qui fit adipis cu uino bis aut ter fubferuefa&is.Fit aute hyeme:qm a date non glaciat nili
accepta csera. Multa praeterea remedia funt ex anfere:qd miror aeque q in coruis.Naqs anfer cor
uufcg ab sedate in atunu morbo coflidari dicutur.De anfe^ honore que meruere gallo^i in ca
piroliu afcenfu deprehenlo: diximus.

Remedia de canerSi ex animalibus quae placita non funt:fed fera: Si exuolucribus: Si contra
morius phal a ngio££. CA. 1111.

Adem de caufa fupplicia annua canes pendunt inter aedem luuentutis Si fummanii
f^^iuiui in furcas fambucea arbore fixi.Sed plura de hoc animali dici cogunt prilcorum
|i mores. Carulos laflentes adeo puros exiftimabant ad ribumrut etiam placandis nu

mimbus hoftiarum uice urerentur iis.Geniro mane catulo res drnina fit: 8i in coenis
deorum etiamnum ponitur.Catulina adiicialibns quidem epulis celebrem fuiffe:PIauti fabulae
funtindicio.Sanguine canino contra toxica nihil prseftantius putatur. Vomitiones qucqt hoc
animal monftrafle uidetur. Et alios ufus ex eo mire laudatos referemus fuis locis. Nunc ad da-
tutam ordinem pergemus, aduerfus ferpentium idus efficacia habentur fimum pecudis reces
in uino decadum illitumq?. Mures difeeti 8i impofiti quorum natura non ed fper nenda praeci
pue in afcenfa fyderum ut diximus:cum lumine lunae fibrarum numero crefcenteatq; decrelce
te. Tradunt magi iocinere muris dato porris in fico feqai dantem id animal. In homine quoqj
fimtliter ualeretfed refolui cyatho olei poto.Muftellarum duo genera. Alterum filueftre. Didat
magnitudine.Graeci uocant idides.Harum fel contra afpides dicitur efficax: caetero uenenum.

Haec autem quae in domibus noftris oberrat:&T catulos fuosfut audior e Cicero)quottidie trafc
fert:mutatque fedem: ferpentes profequitur. Ex ea inueterata fale denarii pondus in cyathis tri
bus datur percuffis aut uentriculus coriandro fardlus inueteratufcg Si in uino potus.Er catulus
muftellae eriam efficacius.Quaedam pudendadidlu tanta audlorum afTeueratione comendan-
tur ut praeterite fas non fit.Siquidem illa concordia rerum: aut repugnantia medicinae gignun¬
tur. Veluri citnicu animalis faetidiffimi: 8i didluquoque faflidiendi natura contra ferpentium
moifos & i praecipue afpidum U3lere dicitur. Item contra uenena omnia. Argumento q> dicunt
gallinas quo die id ederint non'interfici ab afpide. Carnes quoque earum percuffis plurimum
prodefie.Ex iis quae tradunt humaniffimum illinire morfibus cum fanguine tefludinis. Ire fuf>
fitu eorum abigere fanguifugasadhsrentesrhauftafque ab animalibus reflinguere in potu da¬
tos. Quaq 8i oculos quidam iis inungant tritis cum fale & ladte mulierum. Aurefque cu meile
8i rofaceo ammixtis.Eos qui agrefles fint:& in malua nafcanrur crematos cinere permixto rofa
ceo infundunt auribus. Caetera quae de iis tradunt:uomicae 8i quartanarum remedia: aliorucg
morboru qq ouo aut caera aut faba inclufos cenfeant deuorandos falfa nec referenda arbitror.

Lethargi tame medicina cum argumento adhibentrquoniam uincatur afpidum lomnifica uis
feprenos in cyatho aquae dantesrpuerilibus annis quaternos. Et ftraguriae fiflulaeqj impofuere:
adeo nihil illa re^e ofum pares fine ingentibus cautis genuit. Quin 8i adalligatos leuo brachio
binos lana fubrepta palloribus refiilere nocturnis febribus prodiderundiurnis in rofaceo pan-
oo.R.urfus iis aduerfatur fcolopedra fuffnucj necat. Afpides percuffos torpere Si fomno necat:

D ii ii

LIBER

olam ferpentiu minime finabites.Sed & uenenu eaije fi (anguis attingitiaur reces uulntfs fiatftn
iterimit.lnueteratu ulcus tardius.De caerero potu qtalibet copi3:no nocet.No.n.e tabifica uis:
itaqj occifa morfu eapc aialia cibis inoxia funt.Cotarer f^feredo ex iis remedia:ni(i. M. Vanore
frire.lxxxiii.uitae ano^didiffe afpidu i dius efficaciffime curari haufta a pcufiisipfo^ urina, Bafi
Iifcnque et ferpetes ipii fugiut alios olfadtu necante:q hoiem ue! fi alpiciat tm:dr iterimererfan/
guine magi miris laudibus celebrat coeunte picis rao Si colore dilutu cnnabari clariore fieri.
Tribuut ei Si faccefius petitionu a prati bus:&: a diis et pcum:morbo^r remedia beneficiopr mu
nere.Quidam id faturni fanguinem appeilant.Draco no habet uenena. Caput eius limini ianua
rum fubditum propitiaris oratione diis fortunatam domu facere pmittut. Oculis eius inuete.
raris Si cum meile tritis inundios non pauelcere ad nodturnas imagines etiam pauidos cordis.
Pingue in meile dorcadu neruis ceruinis adalligatu in lacerto coferre iudiciose uidtoria. Primu
fpddilu aditus ptatu mulcere.Detes eius illigatos pellibus caprea^ ceruinis neruistmites pftare
dominos:poteftatefq? exorabiles.Sed fuper omnia eft coropofitio:qua inuidlos faciunt magojr
tnendacia.Cauda draconis 81 capite uillis leonis e fronte 8i medulla eiufdem equi ui&oris (po,
ma canis unguibus adalligatis ceruino corio:neruilcp cerui alternatis Si dorcadis.Quae arguite
non minus re fert: q contra ferpentes remedia demonftrafTe:qaoniam haec morborum benefi¬
cia funt. Draconum adipem uenenata fugiunt.Item uirus ichneumonum. Et curis cineteinace
to perun&os. Viperae caput impolitum uel alterius q quae percufterit: fine fine prodeft. Itera Ii
quis eam ipfam in uapore bacolo fubftineanaiut eum futura praecinere.ltem fi quis exufiae eius
cinerem illinat.Reuerti autem ad percuflum (erpetem neceffitate naturae Nigidius audior eft,
Caput quidem diflecant fcythaerinterque aures eximunt lapillum quem aiui ab ea deuorari ter
rita. Alii ipfo toto capite utuntur.Fiunt Si ex uipera paftilli qui theriaci uocantur a graecis: ter.
nis digitisutrinqj amputatisiexemptifque interaneis 8i liuore fpinae adhaerente: reliquo corpo,
re in patina ex aqua 8i anetho difcodo:fpinifque exemptis 8i addita fimilaginerarque ita in um.
bra licearis pafhllis:quibus ad multas medicamenta utuntur.S’gnificandu uidetur e uipera tan
tum hoc fieri.Quidam purgatae ut fupradicftum eft adipem cum olei fextario decoquutad di.
midias.Ex eo cum opus fit ternis ftillis additis in oleum perunguntur: ut omnes beftiae fugiat
eos.Praeterea conftar contra omnium (erpentium idtus quauis infanabiles ipfarum ferpenriura
exta impolita auxiliari. Eofqj qui aliquando uipera: iecur codtum auferint: nunq poftea feriria
ferpente. Neque anguis uenenatus eft nifi per menlem luna inftigarus.Sed prodeftuiuus copre,
henfus:& in aqua contufus:fi foueatur ita morfus.Quin Si inefieei remedia multa creduntur:
ut dicemus.Et ideo Aefculapio dicatur.Democritus quidem monftrat quaedam ex iis confici:
ut poffint auium fermones intelligt. Atqui anguis aefcuhpius epidauro roroam aduedlus eft:
uulgoque pafcitur:& in domibus. Ac nili incendiis femina exurerenf non efTet fcecudirati ec^
refiftere.ln orbe terrarum pulcherrimum anguium genus eft:quod in aqua uiuifehydri uocsn.
tur: nulli>ferpentium inferiores *ueneno.Horum iecur feruatum aduerfus percufTosabiisauxi
lium eftfEt fcorpio tritus ftellionum ueneno aduerfatur.Fit enim 8i e ftellionibus malurr, me.
dicamentum.Nam cum immortuus eft in uino faciem eorum qui biberint lentigine obducit.
Ob hoc in unguento necant eum iniidianres pellicum formac.Remediuroque eft oui luteum &
mei ac nitrum.Fel ftelfionu tritum in aqua: muftellas congregare dicitur. Inter omnia uenena.
ta falamandrae fcelus maximum eft.Caetera enim fingulos feriuntmec plores pariter interimut:
ut omittam:q> perire confcientia d icuntur homine percufloinecg amplius admitti ad terras. Sa.
mandra populos pariter necare improuidos poteft.Nam (i arbori irrepferinomnia poma inficit
ueneno:& eos qui ederintmecat frigida ui nihil aconito diftans. Quini mo fi contado abeali.
gnouel pede:quo crufta panis incoquatur :idem ueneficium eft: uel fi in puteu cadat. Quippe
cum laliua eius quacuncj parte corporis:uel i pede imo refperfa omnis \ toto corpore defluat pi
Jus.Tamen talis 8i tanta uis ueneni a quibufdam animalium ut luibus manditur: dominate ea.
dem illa rerum diflidentia. Venenum eius extingui primum omnium ab iis quae uefcanturilla:
uerifimile eft.His uero fimilia fantiquae produntur catharidu potu:aut laceTta incibo fumpta,
Caetera aduerfantia diximus:dicemufc£ fuis lods.Ex ipfis quae magi tradut cotra incendia:am
ignes fola animalium exringuat: fi foret uera iam efTet experta torna. Seftius uenere accedi cibo
earum fi detradhs interaneis 8i pedibus 8i capite in meile feruenf tradit: negat<$ reftingui igne
ab iis.Ex uolucribus in auxilio contra ferpentes primum uultur eft. Annotadu quoq? minus ui
cium efle nigris penna^.Ex iis.n.fi utantunnidore fugati eas dicut.Ite coi eius alitis hntes tu.

VIGESIMVSNONVS 22 2

toseffe ab impeto no (olam ferpentiurfed etia ferarum:& latronum ac regum ira. Carnibus gal
linaceofji ita ut tepebut auulfae appofitis:uenena (erpentiu domanf.lrera cerebro in uinopoto.
Parthi gallinae malut cereb^ plagis imponere, lus quocg ex iis potum praeclare medef : 8i miul
tis aliis alibus mirabile. Panther* leonefq? no attingunt peru&os co:pr*cipue fi 8i allium fue¬
rit incod u m. A I uum foluir. Validius e uetere gallinaceo.Prodeft 81 contra longinquas febres:
8 torpetibus mebris tremuli!<$:& articulariis morbis:& capitis doloribus. Epiphoris : inflatior
bus:fafhdus incipieti tenafmo:ioaneri:renibus:uefic*.C6tra cruditates:fufpina.ltacp etia facie
di eius extat pcepta.Efficacius enim codi cum olere marinoraut cibiotaut capparraut apioraut
herba mercurialiiaut polypodiotaut anetho. Vtiliflima aut i cogiis tribus aquae ad tres hernias
cum lupradidis herb s:& refrigeratu fub diuo dari tempeftiuis antecedente uomitione . Non
praeteribo miraculum quaquam ad medicina no pertinens.Si auro liquefcenti gallinarum me
bra mifceanturrcofurout ilici' in fe.Ira hoc uenenu auri eft. At gallinaceis ipfis circulo e farmetis
addito collo no canunt.Auxiliatur contra (erpentes 8i columbarum caro recens confcerpta 8t
hirundinum, Bubonis pedes ufti cu plumbagine herba. Nec omittam in hac alite quoque exe-
plura magica: uanitatis: Quippe prseterreliqua portentofa mendaci3.Cor bubonis impolitum
marase mulieris dormientis finiftr*:tradunt efficereiut omnia fecreta pronunder.Pr*terea in
pugna ferentes idem fortiores fierr.Eiufdem ouoad capillos remedia demonftrant, Quis au¬
tem quae io ouum bubonis uidere potuittcum taipfam autem uidifle prodigiu fitf quis utique
experiri Si praecipue in capillof Sanguine quide pulli bubonis etia crifpari promittunt capillu.
Huius generis prope uideri poflunt quae tradunt Si e uelpertilione: fi fit drcunlatus domui
uiuusdf per le feneftram inuerlo capite infigatur amuletueffe. Priuatitncj ou hbus circularo
toties 8i pedibus fufpefu furfum irfupliminare.Sanguine quoqt eius cu carduo cotra ferpentitr
iflus inter praecipua laudant. Phalangiu eft italiae ignotu Si plurium generum. Vnum fimile
formicaeifed multo maiusiruffo capueireliqua parte corporis nigraialbis itercurfantibus relper
fus guttis. Acerbior huius qua uefpae idfus, Viuit maxime circa furnos 8i molas. In remedio eft
fiquiseiuide generis altejc perculto offendat Et ad hoc feruanf cu mortui inueniunf.Et corti
ceseo^j contriti Si poti medetur. Er muftellae catuli ut diximus fupra. Aeque phalagion graeci
uocant inter genera araneoije:fcd diftingut lupi noie. Tertium genus eft eode phalagii nomine
ataneustlanuginofusigrandiflimo capite.Quo diffe&o inueniri dicuntur intus uermiculi duo:
adalligati qj mulieribus ceruina pelle ante folis ortum prsftant ne concipianttut Cecilius in co
mentariis reliquit. Vis ea annua eft:quam fola ex oi atodo dixifie fas fit:quonia aliqua^c foecd
ditas plena liberis tali uenia indiget. V ocaf 8i thagio adno nigto fimilis ore minimo fub aluo
pedibus breurflimisitaq impfecbs. Dolor a morfu eius qualis a fcorpione. Vrina filis araneis te
xtis.ldem erat afiortionmifi diftingueref uirgulis albis.Huius morfu genua labe fa&atur. Peior
utroqjeftcaeruleusdanuginenigrarcaligine concitansA' uomitus araneo fostetianu deteriora
crabrone pena tm differes.Hic Si ad macie pdacit.Myrmecio formicat filis capitetaluo nigra:
gattis albis diftinguecibus. Vefpa^c dolore rorquet.Tetragnathii duo genera hnt: peior raediu
caput diflinguente linea alba 8i rranfuerfum aitera.Hic oris tumorem facir. At cinereus pofte-
riori parte candicans lentior. Minime aut noxius eodem colore qui telas mufcis in parietibus Ia
tifliiWipandir. Contra omniu morfus remedium eft galinaceum cereb^ curo piperis exigue po
tum in pofca.ltem formicae quincg potat. Pecudu fimi anis illitus ex aceto.Et ipfi aranei quicu
<$ in oleo putre fa&i . Murifarand morfus fanatur coagulo agnino in uino poto. Vngulae arieti
na: cinere cuna melle:Muffe!l* catulo ut in ferpetibus ditftum eft.Si iumeta momorderit: mus
reces cu file imponifiaut fel uefpertilionis ex aceto. Et ipfe mularaneus cotra le remedio eft di
nullus 8t impolitus. Nam fi praegnans momorderitrprotinus dilfilit. Optimurfi is imponatur cj
momorderit. Sed Si alios ad huc ufum feruant i oleo aut luto rircuIitos.Eft 8i cotra morfu eius
remedio terra ex orbita.Ferunt.n.notranfiri ab eo orbita torpore quoda natur*. Scorpioibuf
contrarius maxime iuice ftellio tradituriut uifu quocg pauorem iis afferar: 8i rorpore frigidi fu
doris, Itaqj in oleo putrefadunt eum:& ita eo uulnera perungunt. Quidam oleo illo fpnma ar¬
gentea decoquunt ad emplaftri genus ar<$ ita illinunt.Hunc graed colorem uocanr & afcalabo
tera & galeotem ln italia non nafeitur, Eft enim hic plenus lentigine:ftridoris acerbi.Et uefdf
qua: omnia a noftris ftellionibus aliena funt. Prodeft & gallinaria fimi cinis illitus. Draconis ie-
cur.Lacerta diuulla.Mus diuuIfus.Scorpio 8i ipfe fu* plagae ipofirus:aut alfus in cibo fumptus
»ut potus i meri cyathis duobus.Propriu e Icorpionu q> manus palma no feridtmec nifi pilos ai

ufaftertio.

. , ; LIBER

figere. Lapillus qualifcucp ab ea parte qua in terra erat appoti tus' plagae lenit dolorem . Item te
fla ficut erat terra operta ex qua parte ficuterat impolita liberaredicitur. Non debent refpice.
fe qui imponut.Et cauere ne fol a fpiciat: Vermes terreni triti impoliti profunt.MuIta & aha ex
his remedia fant:proptec quae in meile feruatur.Ncdua apibus contraria # acfpis crabronibur
& fanguifugis.pici quocg martii roftru fecum habetes: no feriuntur ab iis .Aduerfantur 8c b
cuftarum minimae finepenis:quas atelabosuocant.Eft & formicarum genus uenenatu.No eas
nouerein italia.Solifugas Cicero appellat. Sal fligas betica.lis cor uelperti!io:s cotrarium omni
bu% formicis 8£ falamadris refiftit.Cantharidas diximus. Sed # in iis magna quaeftio : quonia
ipfae uenena funt potae uelicae cum cruciatu praedpuo.CofTinum equite romanu amicida Ne.
ronis prindpis notu:cum is lichene correptus eflet:uocatus ex aegypto medicus ad hanc ualitu
dine eius a Caefareicu cantharidu potum praeparare uoluifiet:interemit. Verum illitas prodef
fe non dubium eft cu fucco raminiae uuse:# feuo ouis uel caprae. Ipla^e cantharidum uenenui
qua parte ficrnon coflat inter aucftores. Alii in pedibus 8i capite exiflimant e fle. Alii negat.Con
uenit tantu pennas ea^ auxiliari in quacucg parte fit uenenu. Ipfae nafcunf ex uetmiculo in fpo
gia maxime cynhorodi:quae fit in caule.Sed foecudifllme in fraxino. Caeterarqs in alba rofamj
nus efficaces.Potentiflimae inter oes uariae luteis lineisfquas in pennis rranfuerfas habent . Mol
tum p ngues inertiores minutae latae pilofae.Inutiliffimae uero unius coloris machrarq;.Condu
tur in calice fidi ili no picato 8i linrheo colligata cogeflae rofa matura: 8i fufpendunf fup aceri
cum lale feruensrdonec per linteolum uaporenturipoftea reponunf . Vis ea^e adurere corpus:
chruftas obducere. Eadem pityocapis in picea nafcentibus.Eadem bupreftiifimilitercj praepara
tur.Efficariflime omnes ad lepras lichena fc$ dicunf .Menfes ciere:# urinam. Ideo & Hippocra
tes hydropicis dabat.Cantharides obiedlae funt Catoni uticenfi:ceu uenenuro uendidifTet i au
dione regiarqm eas leftertiis. Ix.addixerat.

De leuo camelino : # cane rabido : # lacerta: # anferibus: & columbis:# muftelis reme.
dia. _ , _ CA. V*

I» leuum aut ftruthio camelinu tuc uenifle feflertiis.Ixxx.obiter dem fit: efficacioris

fe }^^{ad oia ufus q eft adeps anferinus.Diximus & mellis uenenati genera. Contra qdutu
| ^Pjltur roelle:in quo apes fint mortuae.Idem potum in uino remedium efi uitioifc: qux
’?-”““§5Jcibo pilciumgignutur.in canis rabidi morlu tuetur a pauore aquae capitis canini ci
nis illitus unlneti.Oportet igne comburi omnia eode modo:ut femel diximus: i uafe fidtili no
uo argillaxirculitoiarqj ita in furnu indito.idem in potione proficit.Quidam ob id edendum
dederunt. Aliqui & uermem e cadauere canino adalligauere.Menftruaue canis in panno fubdi
dete calici aut intus.ipfius caudae pilos combuftos infuere uulneri.Cor caninum habentem fa
giunt canes.Non latrant uero lingua canina in calciameto fubdita pollici. Aut caudam mullei
lae quae abfeifa dimifla fit habentes. Eft limus faliuae fub lingua rabiofi canis qui datus in potu
fieri hydrophouos non patitur.Multo tamen utiliflime iecur eius qui in rabie momorderit da
tur.Si poflit fieri crudum mandendum.Si minus quoquomodo codum aut ius incedis carni
bus.Eft uermiculus in lingua canum qui uocatur a graeris lytra:quo exempto infantibus caru.
lis nec rabidi fiunt:nec faftidium fentiunt.idem ter igni circunlatus datur morfis a rabiofo:ne
rabidi fiant.Et cerebello gallinaceo occurritur.Sed id deuoraturo anno tantu eo prodefl.Aiut
& cnftam galli contritam efficaciter imponi.Et anferis adipem com meile. Saliuntur # carnes
eorum:qui rabidi fuerunt ad eadem remedia in cibo dandae. Quin # necantur catuli ftatim in
aqua ad fexum eius qui momorderic:ut iecur crudum deuoretur ex iis.Prodeft & fimum galli
naceum dumtaxat ruffuro:ex aceto impofitum.Et murifaranei caudae cinis itautipfe cui ab
fciflfa fit:uiuus dimittarur.GlebuIa ex hirudinum nido illita ex aceto:uel pulli hirudinis cobu
fti. Membrana fiue fenedus anguium uernatione exuta cum cancro mafculo trita . Nam etiam
per fe repofita in arcis amaariifcg tineas necat. Tanta ois mali eft urina queqj calcata rabiofi ca
nis nocear maxime ulcus habetibus.Remediu eft fimu caballinu afperfum aceto & calfadu in
fico lpofitu.Minus hoc miretur q cogitet Iapide a cane morfum:u% i puerbium difcordiacue
nifTe.Qui in urinam canis fua egeflerit: torporem lumborum dicitur fenrire. Lacerta qua hyfc
pa alii chalcidem uocat in uino pora:morfus fuos fanat. Veneficiis ex muftella fiiueftri fa<3is co
trariu eft ius gallinacei uereris large hauftu:peculiariter cotra aconitu addi pa^r falis oportet.
Gallina^ fimum dumtaxat candidu in hyfopo decodum aut muIfo:uenena fungo^ buletoru
afltingiUtetn in flamationes ac ftragulationes:quod mitemur:cu fi aliud animal guftaueiit

VIGESIMVSNONVS 225

id fimum torminibus Si inflationes afficiatur. Sanguis anierinus contra leporis marinos 'ualet:
cum olei aequa portione.ltem cotra medicamenta mala omnia:aiTeruatur cum lemnia rubrica
& fpinae albae fucco partiliorum drachmis quincg qui in cyathis ternis aquae bibatur. Item mu
rtelae catulus ut Cupra diximus prsepar-.tus. Coagulum quotj agninu aduerfus omnia mala me
oicamenta pollet.ltem (anguis anatu poricaruro.ltacp 8i (piflatus feruatunuinocp diluitur.Qui
eam foeminae anatis efficanorem putant. Simili modo contra uenena omnia ciconiarum uen-
triculus ualet.Coagulum pecoris. Caulis ius ex carne arietum priuatim aduerfus cantharidas.
Item lac ouium cahdumipraeter quam iis qui bupreftin aut aconitu biberint. Columbaije filue
ftnum fimum priuatim contra argenti uiui potum . Contra toxica muftela uulgaris in ue ter a*
a binis drachmis pota.

Ad alopecias rollendas:& ad pilos reddedos:# ad lendes tolIedas:& ad palpebras: & ad glau
cotnata:S£ ad oculos:& ad parotidas remedia. C A. Vf.

Lopecias replet fimi pecudum cinis cu oleo cyprino 8i meile. Ite ungula^ muli uel
BSgJeH mulae ex oleo myrtheo.Praeterea(ut Varro nofter rradir)murinu fimu qd ire mulcer
iffevvj <*as aPP?flat. Et mufearum capita recentia prius folio ficulneo alperatas. Alii (angui.
i£SSa2?, ne mulcatum ututur.Alii decem diebus cinere eajd illinut cu cinere chartae uel nu»
cum: ita ut fit tertia pars e mufeis. Alii lade mulierum cum brafica anerem mufearum fubiici*
unt:quidamel tantu.Nullu animal minus doaleexiftimatur minoris ue intelledus. Quo mi
labilius eft olympiae facro certamine nubes ea^> fmolato tauro deo que Myoden uocant extra
territorium id abire. Alopecias cinis emuriu capitibus caudifcp 61 totius muris emendat: prseci
pueli uenefido acciderit harc iniuria.ltero herinacei cinis cu melle:aut coriu combuftu cu pice
liquida.Capur quide eius urtum per fe etiam cicatricibus pilos reddit. Aloperias aute in ea cu
ratione praeparari oporter nouacula 8i finapi.Quidam ex aceto uti maluerunt. Quae de herina
ceis dicutur omnia tanto magis ualebut in hyftrice. Lacertae quoqj ut diximus conbuftx cum
radice recetis harudinis : quae ut una cremari portit minuratim findeda eft.ltecg myrteo oleo p
mixto cineres capillo^: deriuuia continent. Efficacius uirides lacertae oia eadem ptaeftant.Etia
num utilius admixto fale 8i adipe urfino 8i cepa rufi. Quidam denas uirides in.x. fextariis olei
ueteris difcoquut contenti lemel in mefe ungere. Pelliu uiperinaru cinis alopecias celerrime ex
plet.Ite gallinarii fimu recens illitu. Coryti ouu in aereo uale permixtu illitusj deralo capite ni
gricia capillis affert.Sed donec inarefcat:oleu in ore habendu eft:ne 61 dentes fimul nigrefeant;
ldcg in umbra faciendu eft:ne<$ ante triduu abluendu. Alii fanguine 8i cerebro eius ututur cu
umo nigto.Alii excoquat ipfum:& node concubia in piubeum uas condut. Aliqui alopecias
cantharide trita illinunt cu pice liquida: nitro praeparata cute. Cauftica uis earu:cauendu($ ne
exulcerent alce.Poftea ad ulcera ita fada capita muriu 8i fel muriu 8i fimu cu helleboro 8i pi.
pere illini iubenr. Lendes tollutut adipe caninomel anguibus in cibo fumpris anguillarum mo
do:aut uernatione earu qua exuut pota. Porrigines felle ouillo cu creta cimolia illita capiti do
nec inarelcat. Capitis doloribus remedio liint cochlea?:eae quae nudae inuemutur nondum per
ade ablato capite:& iis lapidea duritia exempta. Ert aut ea calculi latitudine: quae alligatur : &
minutae fronti illinutur tritae.ltem oelypu olla e capite uulturis adalligata: aut cerebrum cum
oleo cedrino pe rudo capite 8i intus naribus iIlitis.Cornicis cerebrum codum in obo lumptu
uel noduae idem praertat.Gallinaceufcj fi inclufus abfti neatur die ac node pari inedia eius qui
doleat euulfis collo plumis circuligatifig uel crirtis, Muftelae cinis illitus Surculus ex nido mil
ui puluino lubiedus.Murina pellis cremata ex aceto illito rinere. Limacis inter duas orbitas
luentae olficulu per aurem cum ebore traiedutuel in pellicula canina adalligatu qd remedium
pluribus fernpcp prodeft. Frado capiti aranei tela ex oleo & aceto impolita no nili uulnere fa-
naro ablcedit.Haec 8i uulneribus toftrinarum fanguinera fiftit. A cerebro uero pfluentem an
fetis fanguis:aut anatis infufus adeps (iftit.Adepfqj earudem alitu cu rofaceo codus.Matutino
palcetis harudine caput peifum maxle luna plena lineo pano adalligat capitis doloribus licio.
Aut caera alba froti illinut: & pilos caninos pano adalligat.Cerebru cornicis i cibo fuptu pal¬
pebras gignere dicif.Oelypu cu myrrha calidu penicillo illitiildem pftare mufca^-fimi quoqp
murini cinere acqs portioib^tut efficiaf dimidia podus denarii,prritti£addiris duab9 fexris de
nari i iextiui ut oia oelypo lllinaf.Ite murini catuli triti i uio ueter ad cralfitudine acopi.Pilos 1
iislcomodos euulfos renafei no patif fel herlacei.Ouo^» ftelliois liquor.Salamadrae cinis.Cinis
lacertae uiridis:uf i uio albo fole eoad.? ad cralfitudine mell i aereo uale.Hirudls pulloj* an»

LIBER.

Cam Iidte titymalli fpumaqj corhlea^.GIaucomara dicut magi cerebro catuli fepte die# emu
dari rpecillo dimiffo in dextram parte fi dexter oculus cureturun fimftra fi fimfter.Aut felle re.
centi afionis.Noduarum eft id genus maximurquibus plutrsa aurium modo eminet. SuffuGo.
nem oculoije canino felle malebat q hyenae curari Apollonius pitaneus cum meile. Item alba,
gfnes oculo^i. Murium capitum caudaruqp cinere ex meile inudis claritate uifus reftitui dicut.
Mulrocg magis gliris aut muris filueftris cinereraut aquilce cerebro uel felle. Cum attico meile
cinis 8i adeps foricis combufti tritus.Lachrymofis oculis plurimum confert ftibi.Quod quid
fit dicemus in metallis. Muftelle cinis (uffufionibus.Irem lacertae hirundinis ue cerebra . Qua
etiam tritae codaeue fronti illitae epiphoras fedantifiue per fe fiue cum polline fiue cu thure.Sic
& folatis profunr. Viuas quocjj crernare:& cinerem ea^: cum meile cretico inungi caligines uti.
liflimum eft.Iumentoi^ oculis mebrana afpidis quam exuerit cum adipe eiufdem claritate inu
dis facit.Viperamuiuamin fidili nouo comburere adito fceniculi fucco ad cyathum unura
Si thuris mana: accp ita fuffufiones oculorum Si caligines inungere utiliflimum eft.Medicame
tum id echion uocarur.Fit 8fcolIyriu e uipera in olla putrefada uermiculifqj enatis cum croco
tritis.Exurirur in olla cu fale que lingendo claritatem oculorum confequutur;& ftotnachi to.
tiufqj corporis tempeftiuitates.Hinc eriam fal pecori datur falubritatis caufa:& in antidotisco
rra ferpentes additur.Et attollitur.Quidam Si uiperis uruntur in cibis.Primum omnium occi
fae (fatim falero in os addi iubent:donec liquelcat humor quartuor digitorum menfura utrin
<5 prseci(a:exemprifcj inreraneis difcoquunt in aqua aut oleo fale anetho:& omnibus aut ftati
uefcuntunaut a pane colligunt ut faepius urantur.lus praeter fupradida pediculos e toto corpo
re expel!it:pruritufcg etiam fumtnae cutis.Effedum oftendit 8i per fe capitis uiperini cinis.Vti.
lifiiroe oculos inungunt. Itemcp adeps uiperinus.De felle non audader fuaferf.quae ptxcipiut:
quoniam ut fuo loco docuimustnon aliud eft ferpentium uenenum. Anguiu adeps erugini mi
xtus ruptas oculorum parres fanat:S£ membrana fiue earum fenedus uernatione exuta fi adfri.
cetur claritatem oculorum facit. Vlulae quocg fel praedicatur ad albugines:fuffufiones:caligies.
Adeps fimiliter ad claritatem: Aquilae:quam diximus pullos ad contuendu folem expeririimix.
to felle cum meile atrico inunguntur nubeculae: Si Caligationes: fuffufione% oculorum. Eade
uis 8i in uulturino felle eft:cum porri fucco 8i meile exiguo. Ite in gallinacei relle alligato ad at.
gema:8f ad albugines ex aqua diluto.ltem ad fuffufiones oculorum maxime candidi gallinacei.
Fimum quoq; gallinaceorum dutaxat rubrum lufciofis illinendum monftrat. Laudant &gal.
linae fehfed praecipue adipem contra puftulas in pupillis. Hoc fcilicet eius rei gratia faginat.Ad
iuuat mirifice eruptas oculorum tuniculas ammixtis fchifto 8i hematite lapidibus.Fimu quo¬
que earum dutaxat candidum oleo in uetere corneilq; pyxidibus adferuant ad pupillarum al
bugines.Qua in mentione fignificandum eft pauones fimu fuu reforbere tradi inuidentes ho
minum utilitatibus. Accipiter decodus in rofaceo efftcacifTimus adinundiones omnium ui-
tiorum putatur.ftem fimi eius cinis cum attico melle.Laudatur 8i milui iecur. Fimum coluba
rum ex aceto ad aegylopas. Similiter 8i ad albugines 8i cicatrices : Fel anferinum fanguisana.
tum contufis oculis ira ut poftea hyfopo 8i meile inungantur. Fel perdicum cum mellis arquo
podere:per fe uero ad claritatem Dorcadis Hippocratis ut putant audoritate adiiritur: quod
in argentea pyxide adferaari iubent.Oua perdicum in uafe aereo decoda cum melleiulceribus
oculoije Si glaucomatis medentur columbaru:turruije: palubiu: perdicii (anguis oculis cruore
fuffufis eximie prodeft. In columbis rnafeulae efficaciore purant. VVna autem fub ala ad hunc
ufum inciditunqm fuo calore utilior eft.Supcr imponi oporret (pleniu e meile decodumdana
que (ucridam ex oleo 8i uino.Earudem auiu fanguis nydalopar fanat. Et iecur ouiu . Atqjut
in capris diximus efficacius fuluae.Decotfto quoque eius oculos abluere fuaden & medulla do
lores humorefeg illinunr.Bubonis oculorum cinis collyrio mixrus claritatem oculis facere p
mittitur. Torturis fimu albugines extenuat.Item cochlearum cinis. Fimum cenchtidis arripi
trum generis hanc graeci faciunt. Argema ex meile oibufcj quae fupra feripta fune fananf .Mei
utiliflimum oculis in quo funt apes immortuae.Ciconiae pullu qui ederit: negatur annis conti
nuis lippirurus.Ire qui draconis caput habeat.Huiufig adipe 8i meile cu oleo ueter icipietesca
ligines difeuti tradunt.Hirundinu pullos plena luna excaecanr.reftirutaqj ea^; acie capita cobu
runf .Hoc cinere cu meile utunf ad clamare 8i dolores ac lippitudines Si idus. Lacertas quoqj
pluribus modis ad oculo^ remedia aflumut. Alii.n.uiridem includut nouo fidili ac lapillos q
uocantur cenidia:quae Si inguinu tumoribus adalligari folenr.nouem fingulos fignisfignantes:

VIGESIMVSNONVS 224

6! Gngalos detrahunt per dies Nono emittunt lacertam. Lapillos (eruant ad oculorum dolo*
res. Alii terram fabfternut lacertae uiridi excecarae: Si una in uitreo uaie annulos includut e fer*
10 folido uel aurorcum recepi (Te uifum lacertam apparuerit per uitrum emifla ea annulis cotra
lippitudinem utunf. Alii capitis cinere pro ftibio ad fcabriti2s.Quidam uiride longo collo ! fa*
buiofis nafcerem comburant: Si incipientem epiphoram inungur.Et item glaucomata. Mufte*
te etiam oculis piiftu erutis aiunt uiium reuerti:eademcg quae in lacertis & annulis fariut. Ser*
petis oculum dextra adalligatu contra epiphoras prodefle ii ferpes uiua dimittatur. Lachryma
tibus fine fine oculis cinis ftellionis capitis cum ftibio eximie medetur. Aranei mufcarii tela: 8i
praedpue ipeluca ipia impolita frori ad duo tempora:ita ut a puero impube Si capiaf 8i impona
tut.Nec is triduo fe oftendat ei cui medeaf neue alteruter nudis pedibus terram attigat his die
busimirabiliter epiphoras mederi dicurur .Albugines quocg didrur tollere inudione araneus
cadiduslongiffimis ac tenuiifimis pedibus cotntus in oleo uetere.Sed is etiam cufas craftiifi/
mu textam eft in corignationibus fere adalligatus pano epiphoras fanare tradif. Scarabei airi*
dis natura cotuentiu uifum exacuit. Icacg gemaruro fculprores contuiru eo$c acquieicut . Aures
purgat fel pecudis cu meile. Caninicj ladis inftillatio iedat dolorem.Grauitate adeps cum ab*
finthio $i oleo uetere.ltem adeps anferinus.Quida adiiciut fuccu cepae 8i alii pari modo. Vtun
tur 81 per fe ouis formica^:. Nancg 6i huic animali eft medicinatconftatcg urfos aegros hoc ci
ba finari.Anierum quogj Si oium auium adeps praeparatur: exeptiiqj uenis oibus patina noua
fidili operta in Cole: (abdita aqua ferueti liquatur. Siccaturq; lineis (accis in fidili nouo repofi*
tus loco frigido minus putrefcit:addito melle.Murium cinis cum meile inftillatusrautcum ro
fireeodecodus aurium dolores fedat.Si aliquod animal in aurem intrauerit: praecipuum reme*
dium eft murium fel aceto dilutum.Si aqua intrauerit : adeps anferinus cum cepae fucco , Gli*
ris decrada pelle:inteftinifcji exeptis decoquif meile m uaie nouo.Sed medici malut nardo de co
quiofqj ad tertias:atq$ ita afteruarirdeinde cum opus fit ftrigili tepefada infundere. Conftat de
plorata aurium uitia eo remedio fanari. Aut fi terreni uermes adipe anferfs decodh infundanfi
Item ex arboribus rubri cu oleo triti exulceratis &: ruptis auribus praeclare medetur. Lacerti in
ueteratiin os pendetis addito fal? contufi & ab idu laefas aures fanant.Efficatiilime aut ferra*
gineas imculashabetes.Lineis etiam per caudam diftinde,MiIlepeda:ab aliis cetipeda aut mul
tfpeda dida:animal eft e uermibus terrae pilofum multis pedibus arcuatim tepens taducj con*
trahes fe:onifcon graeci uocant:a!ii tilon, Efficaciter ia nat aurium dolores in cortice punici ma.
lidecoftuna cum porri fucco.Addunt Si roiaceu Si in alteram aurem infundut illam aute quae
non arcuatur iepa graeci uocant:alii fcolopendram minorem pernitiofamque . Cochlea quae
funt in ufu cibi cum mirrha aut thuris polline appofite.Item minutae Si latae fraduris aurium i!
linutur cu melle.Senedus ferpentium fetuente tefta ufta inftillatur rofaceo aromixto cotra om
nia quidem uitia efficax:fed contra gtauiolentiam praecipue. Aut fi puruletae funt ex aceto. Me
lius cum felle caprino ue! bubub:aut teltudinis marinae. Vetuftior anno eadem membrana no
prodeftinec imbre perfufa : ut aliqui putant. Item aranei ianies cum rofaceo : aut per (e in lana
uel cuna croco. Auribus prodeft grillus cum fua terra efFofius Si illitus. Magnam audoritatem
huic anima!: perhibet.Nigidiusimaiorem magi: quoniam retro ambulet : rerramque terebret:
findat nodibus. Venantur eum formica circunlfgatae capillo in cauernam eius coniedse efi
flato prius puluere ne fefe condat: St ita formicae complexu extrahitur. Ventris gallinaceorum
membrana quae abiici (olet inueterata Si in uino trita auribus purulentis calida infunditur.
Gallinarum quocg adeps.Eft 3i quaedam pinguitudo blattae fi caput auellatur. Hanc trita una
cum rofaceo auribus mire prodefle dicunt. Sed lanam qua incluierint poft paulum extrahen*
dam.Celerrime enim id pingue tranfire in anima!:f:eriue uermiculum. Aliibinas ternafuef oleo
decodhs efficaciffime auribus mederi icribut:& tritas i liteolo imponi cotufis.Hoc quoqj aial
inter pudeda eft.Sed pp aramiratione naturae prifcoruque cura totum in hoc loco explicandu.
Plura earam genera fecerunt. Molles quas in oleo decodas uerrucis efficaciter illini expri funt.
Alte^ genus Myloecon appellauere circa molas fere nafces.Has capite detrado attritas lepras
fanaife Mufa Si pido in exeplis reliquerut.Tertiu genus Si odoris tedio inuiium exacuta clune
cupifleleo fanare ulcera traduc alias ifanabilia.Strumas panos diebus.xxi. ipofitasipcaffa : cora
fa:cacoethe:fcabie:furucuIofcg detradis pedibus Si penis.Nos haec et auditu faftidimus. At her
cule Diodorus 8i morbo regio Si orthopnoicis reftitifle tradit cu refina Si melle.Tm ptatis het
ars ea pro medicameto dandi quicquid ueIit.Hum3niffimi eo£« cinerem crematorum referua*

LIBER.

dum ad hos ufus in cornea pyridecefuere. Aut tritas cfyfteribus infundedas orthopnoicis: aut
rheumatiris.Infixa ancj corpori illiras extrahere coftar. Mei unli^mu auribus quoqj:e(Hquo
apes emortuae iunt.Parotidas coprimi columbinu ftercus uel p fejuel cu farina hordeacea aut
auenacea.Nocluscp cerebru uel iecur cu oleo infufum auriculae aut parotids.MoItfpedacum
reiinae tertia illita.Grilli fiue illiti liue adalligati. At reliqua morbose genera medidafqj exiifde
animalibus aut eiufde generis iequeti dicemus uolumine.

CA1I PLINII SECVNDI NAT VR ALIS HISTORIAE LIBER. XXX.
PRAEFATIO.

De origine magicae artis:quando 5i a quibus coeperit: Ql a quibas celebrata fuerit: & reliquae
ex animalibus medicinae. CA. I,

H^gicas uanitates fkpiusqde ancederis opis parte ubicug caufe lo
:ufqg pofcebantrcoarguimus. Detegemus et nunc in paucis. Tame
ligna res eft de qua plura dicatur:uel eo ipfo quo frauduletiffiraa
artium plurimum in toto terrarum orbe plurimifque faeculis ua.
luit. Au&oritate ei maxima fuiffe nemo njireLquandoquide fola
artium tres alias imperiofifTimas humans metis complexa in una
fe redegit. Nata primu eft medicina nemo dubitatae fpe falutari
irrepti fle uelut alriore fandhoreq q medicina ita bladiflirois defi.
deratifTimifque pmiflis addidifle uires religionis : ad quas maxie
etianum caligat humanu genus. Atque ut hoc quoque fuggefferit
mifcaifiearres marhematicas nullo noauido futura de fefefeiedi:

. .. . atque ea e caelo ueriffime peti credete.lta pofTeffts hominum fenfi

bus triplici uinculo in tarum faftigii adoleuinut hodieque er in magna pte getium pualeac& i
oriete regum legibus imperet.Sine dubio illic orta in pfide a Zoroaftre ut iter au&ores conue.
nit.Sed utru unus hic ratum fueritran poftea 6i alius no fatis coftat. Eudoxus qui inter fapieris
fedlas dariftima uttlifiimac^ ea intelligi uoluir. zoroaftre hunc fex roill bus annose an Platonis
morte fuifle prodidit.Sic& Ariftoteles.Hermippus qui d tota ea arte diligetiflime fcribit:&ut
cies cetum millia uerfuu a Zoroaftre codita indicibus quocg uoluminu eius politis explanauir.
Etia praeceptore a quo inftitatu diceret tradidit Agonace.lpfum uero quincg millibus annord
an troianu bellu fuifTe.Mi^i hoc in primis idurafle memoria artecg tam longo suo comentariis
n5 mtercidetibus.prsterea nec claris nec corinuis fucceflionibus cuftodita. lftcs.n.qfcg coi au¬
ditu falre cognitos habetqui foli cognominatur. Apufoje 8i zaratu medos: babyloniuqj Mar>
tnaridiu:& arabe Hippocu:affiriu uero zarmocenidalquo^ nulla exeat monumeta.Maxime tn
mirum eft in bello troiano tantu de ea arte tileriuro fuiflfe Homero:tatuque opis ex eade i Vly
xis erroribus:adeo ut totu opus no aliude coftet.Siquide prothea & firenu cantus apud eu non
aliter intelligi uoIunt.Circe uticp & infero^i euocarione folum hac agi.Nec poftea quifqua di.
Xitquona modo uenifler telmeflum religiofiflima urbe:quado trafiffet ad thefTalas urbes: qua.
ru cognome diu optinuit io noftro orbe alienae geris.Troianis itac$ tpibus quom Chironis me
dicims conteta effer: folo Marte fulminate.Miror equide illis populis fama eius in tantum ad<
hsiifle ut Menader quocj Iratum fubtilitatibus pitus in eade telmeflo genitus theffala cogno-
minarit fabulam complexam ambages faemina^ detrahetium luna.Orphea putate e ppinquo
primu lntuliffe ad uicinas ufeg fupftitionesrac medicins profedhim:fi no ex pertis efler uis rota:
in thraciaque magice delata fuifTet. Primas q. extet:ut cquidc inuenio cometatus de ea erat Ho
fthanes.Xerfem rege pfarum bello:quod is gratis intulit comitatus:ac uelut femina artis porte
tofs afpfifle obiter interfe&o quacuque comeauerat rnudo. Diligetiores pauloante nue ponut
zoroaftrem alid proconefium.Quod certum eft:hic maxime Hofthanes ad rabie non auidita.
te modo (cientis eius grscoiji populos egit. Quaquam aiaduertam fumma Irarum claritatem
gloriaque ex ea fcieria antiquitus 8i pene femp petitam.Certe pythagoras. Empedocles: Demo
crirus Plato:ad hac difcedam nauigauere:exiliis uerius q peregrinationibus fufceptis.Hacreuer
fi prsdicauere:hanc in archanis hsbuere.Democritus Apollonicen Captidenero & Dardanii e
phoenice illuftrauit uoiuminibus Dardani e fepulchro eius petitis:fuis uero ex difciplfa eo p edi

TR1GESIMVS

225

ris,Qu3c recepta ab aliis holum a tq? tranfifle per memoriam aeque ac nihil 1 oita miradu eft.In
tm fides ifhs fafcp omne deeftradeo ut ii qui caetera de uiro illo probant haec eius opera efTe Ifi,
cientur.Sed fraflra. Hunc.n, maxime affixifle animis ea dulcedinem coftat. Plenucj miraculf 8i
hoc pariter utrafcj artes efdoruifle, medicina dico:magicenc$:eade xtate illam Hippocrateihac
Democrito illuftrantibus circa peloponefiacum grxcix bellumrquod geflum efl a trecetefimo
urbis noftrse anno.Eft & alia magices fa&io a Mofe erianu:& Lotopea iudaeis pendens: fed mul
tis milibus anno^ poft zorcaftrem. Tanto recentior eft cypria.Non Ieuem & Alexandri magni
temporibus au<3:oritate addidit profeffione fecundus Hoflhanes comitatu eius exornatas. Pia»
necjquod nemo dubitet orbem terrarum peragrauit. Extant itacg 81 apud italasgetes ueftigta
eius m.xii. rabulis noftrisaliifcgargutnentisiqux priori uolumineexpofui.Dc.lyiidemum ano
urbis Gn.Cornelio LentuIo.P. Licinio Craffo cofT. fenatufeonfultu fadu eft:ne homo Imolare
raripalacg in tepus filuit facri ,pdigiofi celebratio.Gallias uriqj pofledit 8i quide ad noflram me
moria.Nacg Tiberii Cxfaris principatus fuftulir druidas eoye: 8i hoc genus uatu medicoruqjj
Quid ipfee ego hanc memore artem oceanum quocg tranlgreflam:& ad naturx inane perue&a
in briraniam.-quae hodie eam attonite celebrat tantss cerimoniisrut dediffe perfis uideri pofiit.

Adeo ifta toto mundo confenfere cjq drfcordi & fibi ignoto. Non latis extimari poteft: quantu
romanis debeatur: qui iuftulere monftrarin quibus homine occidere religiofiffimurn erat:raan
di aero etiam laluberrimum. Vt narrauit Hoflhanes.

De Ipebas magica: artis;& Neronis:& magoje deteflatio. CA. II.

■ Peties eius plures luntinanqg & ex aqua:& a Iphxris:# exaere:& HellisiST lucernis ac

pe3uibus:fecuribufqy& muitis aliis modis diuina promittitiprxterea umbraje: infe- uel HSinia
rorumcj colloquia. Qux ola aetate noftra princeps Nero uana falfaq^ coperit.Quip.
pe non citharae tragiciqg catus libido illi maior fuit, Fortunare^ humana^» fumtna
geftieme in profundis animi uitiisiprimucg imperare diis concupiuitmec quicq generofius uo-
luit, Nemo unq ulli artiu ualidius fauit, Ad haec non opss illi defuereino uiresmon difeedi inge
nium a!iacg non patiente mudo.Immenfum Si indubiratu exemplum eft fallx arrisrquam dere
liquit Nero. Vtinamqt inferos potius 8i quofcdq? de lufpitionibus fuis deos conluluiffet q lupa
turibus arque proflituris naandaffet inquifitiones eas.Nulia profedo Iaera barbari licet ferique
ricusmon mitiora q cogitationes eius fuiHent.Saeuius fic nos repleuit umbris. Sut quaedam ma
gis perfugia ueluti lentiginem haberibus non obfequi numina ut cerni non poffint. Forte hoc
inillofrlihil membris defait, Nam dies eligere certos liberi erat.Pecudes uero quibus non nifi
ater colos efletrfacile.Nam hoiem immolare et gratiflimu. Magus ad eu Tiridates uenerat:ar.
menaeum de fe rriumphuro afferens:^: ideoprouinciisgrauis.Nauigarenoluerar:qm expuere
in mariataliifque mortalium neceffitatibus uiolare naturam ea fas non putant.Magos fecu ad/
daxerat.Magicis et coenis eum initiauerat.Non tamen cum regnum ei daret hanc ab eo accipe
re artem ualuic. Proinde autem ira per fuafum fit inteflabilem: irritam:inane effe habentem tn
quafdam ueritatis umbrastfed in iis ueneficas artes polleremon magicas. Quxrat aliquis q fint
mentiti ueteres magi cu adolefeentibus nobis uifus Appion gramaticae artis prodiderit cynoce
pbalia herbam quae in aegypto uocaretur ofirites diuina 8i cotra ola uenefiria.Sed fi ea erueref: Iofephos
ftatim eum qui eruifiet:mori.Seque euocafle umbras ad percorandu Homeru: qua in patria g» uel 1 iudata
bufque parentibus genitus eflet.Non tamen aufus profiteri qd fibi refpondifle diceret.

Detalpis:S£ reliqua: medicinx g morbos digeftae in animalibus: quorum genera placida funt
aut fera: CA. III,

HEcuIfare uanitatis fit argumentu;q> afalium cuntlo^ talpas maxime miranf: tot mo
dis a re^i natura danatas excitatis ppetux tenebris etianu altis defoffas: fepulti% fi/
miles.Nullis xque credat extis.NuIlu religiois capacius iudicatalal.Vt fi qs cor eius
reces palpitafqj deuorarit:diuinatiois 8i regi efficienda^» euetus pmittat.Dete talpx
oiuxexepto lanari deuu dolores adalligato affirmat.Cxtera ex eo alali placita eop: fuis redde/
mus Iods.Nec qcq pbabilius lueniref q muris aranei morfibus aduerfari eas:qm 8i terrafut di
ximus)orbitis depfTam auerlanf.Cxte^ dentiu doloribus(ut iidem narrat) medetur canum q
rabie gferunttcapitu cremato^ cinis fine carnibus inflillatus ex oleo cyprio g aure cuius e par¬
te doleat. Caninus dens finifter maximus circufcarificato eo q doleat:aut dracois os e lpina.Ire
enydridis.Eft aut ferpes mafculus 8i albus.Huius maximo dente circufearificat. At 1 fuperiore
dolore duas iuperiores adalligatie diuerfo inferiores.Huius adipe gunguf :q crocodillu captat

LIBHPL

Offttes fcatifbint 81 offibus lacertae e fronte luna plena ex emptisrita ne terram attingant. Coi
luunt caninis dentibus decodis in uino ad dimidias partes.Cinis eorum pueros tarde dentien
tes adiuoat cum melle.Fit eodem modo 8C dentifriciu e caninis detibus. Cinis e murino fimo
inditusiuel iecur licertaru aridum. Anguinum cot fi mordeatur aut alligetur efficax habetur.
Suntqj inter eos qui murem bis in menle lubeant mandiidolorefque ita caueri. Vermes rerreni
decod: in oleo infufiqj auriculaeicuius e parte doleant praefbnt leuamenrum.Eorundero cinis
exelis detibus coiedus ex facili cadere eos cogit.ltitegfos dolentes illitus iuuat.Comburiautfm
oportet in tefta.Profunt 8t cum mori radice in aceto fcylllte decodibra ut colluantur dentes.is
quocp uermiculus qui in herba quae Veneris labrum appellatur: inuenitur canis dentium indi,
tus mire prodeft. Nam erucae braflicae eius contadu Cadunt. Et e malua cimices infunduntur
auribus cum rofaceo. Arenulae qnae inueniuntur in cornibus cochlearum cauis dentium indi.
tx ftatim liberant dolore. Cochlearum inanium cinis cum myrrha a gingiuis prodeft. Serpen.
tis cu fale in olla exuftae cinis cum roiaceo m contrariam aurem infofus. Anguina nemarionis
membrana cum oleo taedaeque refina calefada 8i auri alterutri infufa, Adiiciunt aliqui thus &
tofaceum. Eademque cauis indita:ut fine moietha cadat:praeftat. Vanum ede arbitror canis or.
tu angues cauda mebranam exueeeiquoniam neutru iri italia uifum eft. Multoque minus credi,
bile ! tepidis regionibus tam fero exui.Hanc autem uel inueteratam cum caera celerrime dentes
euellefe tradunt.Et dens anguium alligatus dolores minuit. Sunt qui 8C araneu animal ipfum
finiftra manu capturo tritum^ in rofaceo:& in aurem infufumicuius a parte doleat prodeffear
bitref.Ofii culis gallina^ in pariete (eruatis fiftula falua adado dete uelgingiua (catificata: pro-
iedoque ofliculo ftatim dolorem abire tradunt. Item fimo corui lana adalligato: uel pafftrum
cum oleo calfado 81 proximae auriculae iufufo pruritum quidem intolerabilem facit. Ec ideo
utilius eft pafieris pullorum farmentis cremato^ cinerem ex aceto infricare.

Quomo comedetur osxontra maculas faciei di ad faucium uitia. CA. I!!L

Ris faporem mendari affirmant murino cinere cum meile: fi Tricentur dentes, Admi
|f fcent quidam matathr i radices. Penna uulturis. fi (caipantur dentes aridum haiitu

jLV^v/vij faciut.Hoc idem hiftriris pinna fecifie:ad firmrtate pertinet. Linguae ulcera & labro
ru hirudines in mulfo decodae fanat. Adeps anferis aut galjinae rimas. Oefypu cum
galla araneo^: telae cadidaeifii q itra bulbos paruae texunf.Si feruetia os intus exufieritilacfeca
nino ftatim fanabuntur. Maculas in facie oefypu cum meile corfico:quodafperriroom habetur
extenuat.ltem fcobem cutis in facie cum rofaceo impolitum ueilere:Quidam 8i buty^ addut.
Si uero uitiligines fint:fel caninu prius acu copundas. Liuentia 8i fuggilJata pulmones arietu:
pecuduque in tenues confedi membranas calidi impofitiiuel colubmum fitrsu.Cutem in facie
adeps anferis uel gallinae cuftodit.Lichenas 8i murino fimo ex aceto illinut:& cinere herinacei
ex oleo.ln hac curatione prius nitro ex aceto facie foueri praecipiunt.Tollit ex facie uitia & co.
chlearum:quae latae & minutse pafiim inueniuntur cu meile cinis.Omnium quidem cochlea^
anis fpiflancalfacit.fmedica ui.Et ideo caufticis coromifcetur pforifque:&: lepris: & lentigini il
linitur.Inuenio & formicas herculaneas appellatas quibus tritis adiedo fale exiguo talia uitia &
nentur.Bupreftis animal eft rarum in italia:fimilimum fcarabeo longipedi. Fallit Iter herbas bo
uem maxime:unde 8i nomen inuenit deuoratuque tado felle:ita i nfldmatiut rumpat. Haec cu
hircino feuo hchenas illita ex farie tollit fmedica ui:ut fupra didum eft. Vulturinus (anguis cu
chamaeleonis albae:quam herbam efie diximus:radice 5 1 cedria tritus contentufque brafiicale.
pras fanat.ite pedes locuftarum cu feuo hircino triti. Varos adeps gallinaceus cu cepa tritus &
fubadus utihfiimu 8i in farie faepe roel in quo apes fint emortuae. Praecipue rame facie purgat:
atque erugat cygni adeps.Stigmata delentur columbino fimo ex aceto.Grauedinem inuenio fi
niri: fi quis nares murinas ofculetur. Vua 8i fauriu dolor mitigatur fimo agnoje priufcj herba
guftauerint in umbra arefado. Vua fucco cochleae acu tranfFofiae illitarut cochlea ipfa in fomo
fufpe ndatut.Hirundinum cinere cum melle.Sic 8i tonfillis fuccurritur. Tofi lias 8C fauces ladfr
ouilli gargariflatio adiuuat.Multipeda trita.Fimum columbinum cum pafio gargatifiatum et
cum fico andarac nitro impofitum:extra afperitatern faucium:& diftillationes leniur. Cochlex
coqui debent in lade.demptoqj tantum terreno coteri 8i in pafio dari potui.Sut g aftypakicas
efficaci fiimas putent:8C in iis fmegraa earu. Lenit & gryllus infricatus. Aut fi quis manibus qai.
bus eum contriuerit:tonfillas attingat. Anginis felle anferino cum elaterio & meile cmffime fuc
curritur.Cerebro noduae cinere hirudinis ex aqua calida poto. Huius medicinae audor eOui.

TRIGESIMVS

dius poeta.Sed efficatiores ad ofa quae ex hirundinibus monftrantunpulli filueftrium.Figura
nidorum eos deprehendit.Multo tamen efticaciffime ripariaru pulli.Ita uocat in riparum ca-
uis nidificantes.Sunt multi qui cuiufcuncp hirundinis pullum edendum cenfenune toto ano
metuatur id mal u .Strangu latos cum fanguine comburant in uafe:3£ cinerem cu pane aut po
tu dant.Quidam SC muftellae cineres pari modo amifeent. Sic & ad ftrumr remedia. Dant 8L
comitialibus quottidie potuJn fale quoqj feruatae hirundines ad angina una drachma bibun
tur.Cui malo 8C nidus earum mederi dicitur potus.Millepedam illini anginis erticaciifimu pu
tant.Ahi.xxi.tritas in aquae mulfae hemina dari p harundine:quonia dentibus tactis nihil pro
funt.Tradunt 3i murem cum uerbenaca excodhkfi bibatur is loquonremedio efte. Et corri.
giam canina ter collo circudata.Fimu columbinu uino 8C oleo permixtum. Ceruicis neruis 8C
opyfthotono ex milui nido furculus uitis adalligatus auxiliari icitur.

Ad ftrumas exulceratastad humero^d 3£ praecordio^; dolores. CA. V.

HiTrumis exulceratis muftelae fanguis.Ipfa decodta in uino; non time fedfrs admo-
juetur. Aiunt & in dbo fumpta idem efficere. Vel cineri eius farmentis cobufte mi-
jfcetur axungia.Laccrtus uiridis adalligatur. Poft dies.xxx. oportet alium adalliga-
) ri.Qaida cor eius in argento uafculo feruant. Ad fceminarum ftrum as ueteres co¬
chleae cum tefta fua tufae illinunfmaxime quae frutetis adhaerenr. Ite cinis afpidu cum feuo
taurino imponitur. Anguinus adeps mixtus oleo.Ite anguium cinis ex oleo illitus; uel cu cae-
ra.Edi3e quoqj eos medios abfeifis utrincp extremis artubus aduerfus ftrumas pdeft. Vel cu
nerem bibifte in nouo fidtili ita crematorum.Efticacius multo inter duas orbitas occifoije.Ec
giylluillinirecu fua terra defbfTum fuadet.Item fimum columbade per fele cum farina hor-
deacea;uel auenacea ex aceto.T alpae cinere ex meile illinire. Alii iecur eiufde contritum inter
manus illinunt:<3£ triduo non abluunt.Dexterum quoq; pedem eius remedioefle ftrumis arfir
mant.Alii praecidunt caput:& cu terra a talpis excitata tufum digerunt in paftillos puxide fta
gnea:& utunt ad ola quae intumefcunt:3£ quae apoftemata uocant:quaeqj in ceruice funt. Ve
fdcp fuilla tunc uetant.Tauri uocanf fcarabei terreftres Rhicino fimilesrnomen cornicula de
dere. Alii pediculos terrae uocant. Ab iis quoqj terram egeftam illinunt ftrumis 8i fimi -ibus ui
tiis:& podagris. Triduo non abluunttprodcftcg haec medicina in annu. Omniaq; his afcribut;
quae nos in gryllis rettulimus. Quidam 3C a formicis terra egefta fic utuntur. Alii uermes ter-
renos totiderquot funt ftrumaeradalliganripariterq; cum iis arefcunt.Alii uiperam circa canis
ortum circunciduntiut diximus.Dein mediam comburut:Dein cinerem eu dant bibendu ter
fcptems diebus quantum praehenditur ternis digitis.Sicftrumis medent. Aliqui uero circunli
gant eas Iino:qao praeligata infra caput uipera pepederat; donec exanimaretur. Et millepedis
urant addita retinae terebinthinae parte quarta. Quo medicamento ola apoftemata curariiu-
benr.Humeri- dol oribus muftelae cinis cum caera medetur.Ne fint malae hirfutae formicarum
oua pueris infricata praeftant.Item mangonibus: ut lanugo tardior fit pubefcentiu fanguine e
teiticuiis agnorum qui caftrantur.Qui euulfis pilis illitus & contra uirus proficit. Praecordia
uocamus uno nomine exta in homine:quo^ 3t dolore cuiufcuntg partis fi catulus lafrens ad
rnoueatunapprimacurq; iis partibus: tranfire in eum morbus dici tur.ldq; exenterato pfufoqj
uino dephendi uitiato uifcere ilio qcf doluerit hois 6i obrui aliis religio eft li quoq; quos me-
liteos uocam us : ftomachi dolorem fedant applicati faepius.Tranlirecjj morbos aegritudine eo-
xum mreihgitur:pierunq?& morte.

De pulmonu uitiisiecoris 8i fanguinis reiedfronibus. CA. VI.

«ii Vlmonum uitiis medent & mures:maxime africani detrafra cute in oleo 8C fale de
H..ee<5ii: atqj in cibo fumpti.E ade res & puruletis uel cruentis excreationibus medef.
i| Praecipue uero cochlearum cibus ftomacho.In aqua eas fubferueficri intacfto cor-
=* pore ea^d oportet:mox in pruna torreri nihil addito:atqj ita e uino garoqj fumi: 6-
cipue africanas. Nuper hoc copertu plurimis pdefte.Id quocp obferuatrat numero impari fu¬
mant. Virus tri ea^d grauitate halitus facit.Profunt & fanguine excreatibus depta tefta trita:
in aqus potu.Laudatifllmae aut funt afri canae ex iis fblitanae.Ex iis olitanae:aftppaleicae.Sicu
Iae modicae: qrh magnitudo duras facit:& fine fucco.Baiearicae:quas cauaticas uocant:qth in
fpeluds nafcu n€ .Laudatae ex infulis caprea^Nullae ca^d aut cibis gratae:neq; ueteres:necp
recentes.Fluuiales 8t al bae uirus habet: nec n5 filueftres:ftomacho inutiles:aluu foluutJte oes
nunutra.Contra marinae ftomacho utiliores. Effkaciflima: tn in dolore ftomachi,La.udatio->

LIBER

res tradunf -quaecucp uiuse eu aceto deuoratae. Praeterea funt quae aceratae uocanf late multi
fariar^ nafectes: de quasi uiu fuis dicemus locis.Gallinaceoiy: uentris mebrana inueterata .&
infpfi porioi diftillationes pedoris •&' humida tuffimiuel reces tofta lenit.Cochleae cruda: tri¬
tas cum aquae tepidae cyathis tribus: fi forbeanf :tuffira fedat. Diftillatio nes fedat Si canina cu
tis cuilibet digito circudataJure pecudu ftomachus recreaf.Iocine^ doloribus medef mufte-
Ia filueftris { cibo fumptamel iocinera eius .Ite uipa porcelli mo inafTata.Sufpiriofis multipeda:
ita ut rer feptenae f attico meile diluant :8C p harudine bibant. Omne.n.uas ea^e nigrefeiteota
du.Quida torret ex iis fextariu in patina donec cadidae fiat.T uc mei Imifcet. Alii centipedam
necat:# ex aqua calida dari iuber.Cochleae in cibos:iis quos linqt alus:aut quo^i alienaf mes:
aut gbus uertigines fiut:ex paffi cyathis tribus lingulae cotritae cu fua tefta 8i calefacta in po
tu datae diebus plurimu noue. Aliqui fingulas prio die dedere: fequeti binasrtertio ternas: qr,
to duasrquinto unam.Sic 8i fufpiria emenda t:& uomicas.Efle afal locuflae fimile fine pennis:
qcf tryxalis graece uocafdatinu nome no het. Aliqui arbitranf audores nec pauciores hocee
qd* gryllus uocef.Ex iis uiginti torreri iubettac bibi emulfa cotra orthopnoeneas:fanguineqj
expuetibus.Eft q cochleis illotis qbufda ptropu infundat:uel marina aqua: ita decoquat: & i
cibo fumat: aut fi tritae cu teftis fuis fumaf cu protropo.Sic 8i tuffi medenf :ac uomicaspriua
tim fanat meile in quo apes fint emortuae.Sanguine reficientibus pulmo uulturinus uitigineis
lignis cobuftus:adiedo flore mali punici ex parre dimidiaJte cotoneo^ lilioruq; iifde portio
nibus potus mane atq? uefperi in uino fi febris abfit.Si minusiex aqua in qua cotonea decoda
funr. Pecudis lyen recens magicis pcepris fuper dolente lyenem extendif : dicete eo a medeaf
lyeni fe remediu facere.Poft haec iubet eu in pariete dormitorii eius tedoue icludi:& obfigna
ri annulo termouieftp carme diri. Caninus fi uiueti eximaf :8i in cibo fumaf : liberat eo uitio,
Quida recente fuperilligat. Alii duo^t die$> catuli ex aceto fcyllirico dant ignorati fel:uel he¬
rinacei lyenem:Itc cochlea^ cinerem cu femine lini & urticae addito melie:donec pfanet.Eli-
berat 8i lacerta uiridis eo dolore uiua in olla ante cubiculu dormitorii eius:cui medef fufpen
fa:ut egrediens reuertenlqs attingat manu. Cinis e capite bubonis cu unguento. Mei in quo
apes funt emortuae. Araneus Si maxime qui lycos uocaf . Vpupae cor .in lateris doloribus lau¬
datur.# cochleare cinis in ptifana decoda^rquae 8C per fe filinunf. Canis rabiofi caluarise ci¬
nis potioni infpergif .Lumbope dolori ftellio trafmarinus capite ablato Si inteftinus decochis
in uino cu papauens nigri denarii podere dimidio eo fucco bibirur. Lacerta ufiides decifis pe
dibo & capite i cibo fumunf.Cochleae tres cotritx cu teftis fuis atey i uino decodaecu piperis
granis.xy. Aqla: pedes euellut i aduerfum a fuffraginerita ut dexter dexterae ptis dolorita adal
ligef :iinifter leuae.Multipeda quoc^ et qua onifeo appellauimo medef denarii podere ex uino
uel ferreo cyathis duobus pota.Vermen terrenu catillo ligneo ante fiflb Si ferro uido impolitum aqua
iunco excepta perfundere 8i defodere:unde effoderis magi iubentrmox aquam bibere catillo: mire
id pdefleifchiadicisiafTirmantes.

Ad dyfentericos Si uentris mala remedia. CA, VII,

: Y (entericos recreant femina pecudu decoda cu lini femine aqua pota.Cafeus ouil
lus uetus.Seuu ouium decodu i uino auftero.Hoc oi ileo medef.Et tuffi ueten.Dv
fenteriris ftellio trafmarinus ablatis iteftinis 8i capite pedibufep ac cute decodufqj
Si in cibo fumptus Cochleae duae cu ouo utracp cu putamine contrita:: ateg in uafe
nouo addito fale 8i paffi cyathis duobus:aut palmare fucco 8i aquae cyathis tribus fubferue-
fadis 8i in potu datis.Profunt & cobuftae ut anis ea^e bibatur in uino addito refinae momen
to.Cochleae nuda: de qbus diximus in africa maxime inueniunt :utiliffimae dyfentericis.Qi!i<
nae combuftae cum denarii pondere dimidii acaciae. Exq; eo cinere dantur cochlearia bina in
uino myrti te: aut quolibet auftero cu pari mo calidae. Quidam oibus africanis ita utunf. Alii
t otide africa nas: uel latas infundunt potius.Et fi maior Audio fit:addunt acacia faba: magni-
tudine.Senedus anguiu dyfenreriris:# tanafmis in ftagneo uafe dequoquif cu rofaceo: Vel
fi in alio cu ftagno illinif .Ius e gallinaceo fifde medef :fed ueteris gallinacei uehementiusial
fum iu s aluum cir.Membrana gallinajd tofta & data in oleo ac fale caeliacorum dolores mul
cet. Abftinere autem frugibus ante 8i gallinam Si hominem oportet.Fimum columbinum to
ftum potumque. Caro palumbi x aceto decoda dylentericis 8i caeliaris medef .Turdus inaua-
tus cum myrti baeds dyfentericis.Item merulae.Irem medetur mei in quo fint Imortua: apes
uel Ileos decodum,Grauilfimum uitium Apuleios appellatur.Huic refifti aiut difeerpti uefpertilionis

TRIGESIMVS

fanguine.Etia illito uetre fubuenire.Siftit aluu 8t cochlea ficut diximus I fufpiriofis tepata.Ite
cinis ea^i q uiuae crematae fint potus ex uino auftero. Gallinaceo^: iecur a Itum cu uentriculi
membra na: quae abiici folet inueterata:amixto papaueris fucco.Alii recente torret ex uino bi
bcdamJus pdicu 8C p fe uetriculus cotritus ex uino nigro .Item palubus ferus 8t e pofca deco
dus.Lyen pecudis t ollus 8t in uino tritus.Fimu colubinu cu meile illitu.Offifrag^ueter arefa
dus 8t potus iis qui cibos no conficiunt:utiliirimus : uel fi manu tm teneant capietes cibum.
Quidaq; adalligant ex hac ca:fed cotinuare no debet.Maciem enim facit.Siftit St anatu ma.
fcula^e fanguis .Inflationem difcutit cochleare cibus.Tormina fanat lycri ouiu to(lus:atcp e
uino potus.Palumbus ferus ex pofca decodus. Apodes ex uino.Cinis ibidis fine penis crema
tae potus.Quod pterea traditur in torminibus. Mirum eft anate appofita uetri rranfire mori
bumranateque emori.T ormina 8t meile curatur in quo funt apes 1 mortua: decocto. Coli ui*
tium efFicaciiTime fanatur ab aue galerita afla in cibo fumpta. Quidam in uafe nouo cu plu
mis exuri mbct: conterique in cmerem:bibicp ex aqua codum cochlearibus ternis per quaeris
duum.Quidam cor eius adalligari femini. Alii recens repenfqs adhuc deuorari.Cofularis afp*
natum domus eft: in qua alter e fratribus colo hberatus eft aue hac in cibo fumpta: St corde
eius in ermilla aurea Iclufo:alter lacrificio quoda fado crudis laterculis ad forma caminirari
9 ut fac^i peradtum erat obftrudo facello. Vnum eft ollifrago inteftinu mirabili natura ola
deuorara coficienti. Huius partem extrema adalligata prodefie cotra colu coftat. Sunt occulti
interaneo^: morbi: de quibus mijc pdif. Si catuli priufq uideant applicent triduo ftomacho
maxime ac pecto ri:8£ ex ore aegri fuctu ladis accipiar tranfire uim morbi:poftremo exanima
ri:diflecdifq? palam fieri a;gri caufas.Mori 8t humari debere eos obrutos terra. Magi quidem
uefpertilionis fanguine contado uentre in totu annu caueri dolore tradunr.Aut in dolore fi*
quis aquam per pedes fluentem haurire fuftineat.

Ad calculos:S£ ueficae dolores teftiucg:& unguinum tumores;& ad panos. CA. VIII.
j=Srj«\ Vrino fimo cotra calculos illinire uentrem prodeft.Herinacei carnem iucunda efle
B I aiunr:fi capite percullo uno idu interficiat priufq in fe urina reddat. Eos qui cari
§e£$| e nem ederit ftraguriae morbu cotrahere minime pofte.Hsec caro ad huc modu occi
fa ftillicidia ueficae emedat.Ite fuifitus ex eode. Quod fi urina 1 fe reddiderit: eos q
carne ederlttftraguriae morbu o trahere tradit. Iubet &uermes terrenos bibi ex uino aut pallo
ad cominuedos calculos:uel cochleas decodas uti fulpiriofis.EafHe exeptis teftis tritifqj tres
i uini cyathis bibitfequeti die duas:tertia die una: ut ftillicidia urinae emedcr.Tefta^i uero ina
niucinere ad calculos peI13dos.Ite hydri iecur bibi. Vel cinere fcorpionu in pane fumi. Vel fi
quis cu locufta edit.Lapillos q in gallfaceo^e uefica:aut in palubiu uentriculo inueniatur con
teri:8£ potioni infpergi.Item membranam e uentriculo gallinacei arida:uel fi reces fit toftam.
Fimum quoq; palumbium in faba fumi contra calculos 8t alias difficultates ueficat. Siir pio.
marum cinerem palumbinum ferorum cx aceto mulfo.Et inteftino^i ex iis cinerem cochlea*
ribus tribus e nido hirundinum.Gryllum dilutum aqua calida. Oflifragi uetrem arefadum.
Turturis fimum in mullo decodum: uel ipfius decodte ius.Turdos quocp edifle cum baccis
myrti prodeft urinae.Cicadas toftas in patellis.Millepedam onifeon bibifle.Et in ueficae dolo
ribus deco edum agnino^e pedum. Aluum cit 8t gallinaceorum decodum ius:& acria mollit.
Cit 8C hirundinu fimu adiedo meile fubditum.Sedis uitiis efficacilTima funt oelypum. Qui*
dam adiiciunt pompholigen:& rofaceum.Canini capitis cinis leneda lerpetis ex aceto fi rha
gades fint.Cinis fimi canini candidi cum rofaceo. Aiunrq; inuentum Aefculapii efie. Et eode
uerrucas efficaciflime tolli.Murim fimi cinis.Adeps cygni. Adeps bouis. Protidentia alui fuc*
cus cochlea^i puedis euocatus irrita depellit. Attritis medef cinis muris filuatiri cum meile iiT
herinacei:uel uefpertilionis.Et anferinus cum cerebro St alumine St oefypo. Fimu colubinu
cu melle.Condylomatis priuatl araneus depto capite pedibufq; infricatus . Ne acria perurat:
adeps anferinus cu caera punica caerula rofaceo. Adeps cygni.Haec3£ hemorr-hoidas fanare di
eunt Ilchiadicis cochleas crudas tritas cu uino amineo 8 1 pipere potu pdefle dicunt. Lacerta
uiride in cibo ablatis pedibus interaneis capite.Sic 8t ftellionem adiedishuic papaueris nigri
obolis tribus.Ruptis couulfis fel ouium cu lade mulierum. Veredo^ formicationibus uerni
cifq; medef arietini pulmonis inaffati fanies.Caeteris uitiis uellejg eius uel Cordidopc cinis ex
aqua.Seuu ex ometo pecudis St peipue a renibus amixto cinere pumicis ex lale.Lana fuccida
ex aq frigida.Carnes pecudis cobufta: ex aqua.Mube ungulap: cinis»Detis caballini cotufi fa*-

UBER

rina infperfa. Teftibus ucro farina ex oflibus canini capitis fine came tufis. Si decidat teftium
alter: fpuma cochlea^ illita remedio efle tradut. Tetris ibi ulceribus Si manantibus auxilianf
canini capitis recentis dncres.Cochleae latae paruae cotritae ex aceto uel cinis cius. Mei in quo
apes funt emortuae cu refina.Cochleae nudae quas in africa gigni diximus tritae cu thuris pol
line Si ouoiji albo.xxxcp.die refoluuntAliqui p thure bulbu amifcet.Hydrocoelicis ftelliones
mire prodefle tradunf capite pedibus iteraneiTcp dcptis: reliquu corpus iaflatuJn cibo id fat-
pius daf.Sicut ad urinae icontmctia.Caninu adipem cu alumine fciflo fabae magnitudine.Co/
chleas africanas cu fua carne Si tefta crematas poto dnere.Anferu trium linguas iaflatas i ci.
bo huius rei auctor eft Anaxilaus. Panos aperit feuu pecudu cu fale tofto. Murinu fimu am,
mixto thuris polline: Si fadaraca ipofita difcutit.Lacertae cmis:& ipfa diuifa ipofitajte multi
peda cotritatamixta refina terebxthina ex parte tertia.Quida Si finopidc amifcentcochlea: co
tufae Si per Ce cinis inaniu cochleam caerae mixtus difcufloria uim het. Fimu colubaru p fefe:
uel cu farina hordeacea:aut auenacea illitu.Cantharides mixta calce panos fcalpelli uice aufe
runt.lnguinu tumore cochleae minutae cu meile illitae leniut. Varices ne nafcanflacertae fam
guine pueris crura ieiunis .a ieiuno illimatur.

Ad podagras: et articulose dolores. CA. IX,

- - Odagras lenit oefypu cu latfte mulieris Si caerufla.Fimu pecudu qftliquidu reddut,

I Pulmones pecudu.Fel arietis cu feuo muris difledti impofiti.Sanguis muftelae cum
| platagie illitus & uiuae cobuftaexinis ex aceto & rofaceo fi pena lllinaf.Vel fi caera

_ Si rofaceu amifceaf fel caninu ita ne manu atigatur:fed pena illinaf.Fimu gallina/

ruiuermiu terreopa. cinis cu mellerita ut tertio die foluaf. Alii ex aqua illinire malutAliiipfo
aceto mefura cu mellis cyathis tnbusrpedibus ante rofaceo perundtis.Cochleae lata: pota: tol
Iere dicunmr pedum 8i articulose dolores., Bibuntur aut binae in uino tritae.Eaedem illinutur
cu helxines herbae fucco.Quida ex aceto intriuifle cotenti funt fale.Quida fale cu uipera cre
matis in olla noua 8i faepius fumptis aiut podagra liberari. Vtile efle Si adipe uiperino pedes
perungi.Et de miluo affirmant: fi inueterato tritoqj quantu tres digiti capiant bibat ex aqua.
Aut fi pedes fanguine cum urtica uel penis eo^e cum primu nafcent mitis cu urtica. Qum&
fimus eos-e articularibus doloribus illinitur.Ttem dnis muftelae aut cochlea^ 8i cu amylo uel
tragacantho.Incuflos arriculos aranei telae comodiflime curant.Sunt q cinere ea & uti malint .
ficut fimi colubini cinere:cu polenta 8i uino albo.Articulis luxatis pfentaneu eft & feuu pecu
dis cu dnere 8i capillo mulie^.Perniombus quoq? imponit feuu pecudu cu alumine. Canini
capitis dnis aut fimu muriu.Quod fi putrida fint ulcera caera ad cicatrice perducuntuel gryl
loru cremato^ fauilla ex oleo.Item muris filuatici cu melle.Vermiu quocg terrenoje cu oleo
juetere.Et cochleae quae nudae iueniunf. VIcera oia pedum fanat cinis eatje qua: uiuae combu/
ftae fint.Fimicp gallinacei dnis exulcerationes colubini fimi dnis ex oleo.Attritus et calciame
to^a ueteris fdeae cremat ae cinis.Agninus pulmo Si arietis fanant.Dcntis caballini contufi fa
rina priuatim fubieuar. Lacertae uiridis fanguis fubtritus & hominu Si iumentoje pedes fub/
litus fanat.Qauos pedu urina muli mulaeue cu luto fuo i!lita.Fimu ouiu.Iecur lacertae uiridis
uel fanguis: flocco impolitus. Vermes terreni ex oleo.Stelliois caput cu uitids pari modo tri¬
tum ex oleo.Fimu colubinu decoclu ex aceto. Verrucas uero oium gene^, urina canis recens
cum fuo luto i!lita.Fimi canini cinis cum caera.Fimu ouiu.Sanguis recens murinus iilitus:uel
ipfe mus diuulfus.Herinacei fel. Caput lacertae uel fanguis uel dnis totius. Mebrana fenedu-
ris anguiu.Fimu gallinaceu cu oleo Si nitro. Cantharides uua taminia intritae exedut,Sed ita
erofas aliis quae ad perfananda ulcera monftrauimus curari oportet
Remedia aduerfus morbos toti corpori. CA. X.

Vnc aute reuertemur ad ea q totis corporibus mededa funt Fel canis nigri mafcu
li amuletu ee magi dicut domus totius.Suffitac eo purificataeue cotra oia mala me
dicamenta.lte fanguine canis refperfis parietibusegenitaliqj eius fub limine ianuae
defoflo.Minus mirenf haec qui fdut foediflimu aialium quantu magnificent rhl
dnu:qm uni nullus fit exitus faginae nec finis alia qua morte:diuitus in fame uiucti. Septenis
ita diebus durafle tradunt. At in facietate paudoribus dehiicere. Sunt qui hunc ex aure fini
ftra canis oes dolores fedare adalligatu. Funditii in augurio uitalium habent. Na fi aeger ei re
uel cx aure fpondeat qui intulerit a pedibus ftantv.mrerrogantiqj de morbo fpem uitae certa efle.Moritu
damulae rum nihil refpondere. Adiiciunt ut euellatur ex aure leua canis:cui non fit alius qua niger co-

trigesimvs

22$

lor.Nigidus fugere tota die canes cofpecclu eius qui e fue id animal euellerit fcriptu reliquit-.
Rurfus magi tradunt lymphatos {anguinis talpo afperfu refipifcere.Eos uero q a nodurnis
diis faunifcg agitenf rdraconis lingua & oculis & fellerinteftinifcp in uino & oleo dccodisrac
fub diuo noctu refrigeratis perundos matutinis uefpertinifqj liberari perfridionibus.Reme
dio efle tradit Nicander amphyf benam mortua adalligatam uel pellem tanru eius.Quinimo
arbori qua: caedatur adalligata n5 algere codentestfaciliufq; fuccidereJtaqt fola ferpentium
frigori fe comittit prima oium procedes 8C ante cuculi cantu. Aliud eft cuculo miraculurquo
quis loco primu audiat alite illanrfi dexter pes circufcribatur: ac ueftigiu id defodiatur: non
gigni pulices ubicuq; fpargaf . Paralyfis cauentibus pinguia gliriu decocto & foricu utiliffi
ma traduut efle. Millepedas aut in anginis diximus potas.phthifin fentientibus lacerta uiridc
deccxda in uini fextariis tribus ad cyathu unu fingulis cochlearibus fumptis p diesrdoncc co,
ualefcanr. Cochleare cinerem potum in uino.Comitialibus morbis oefppu cum myrrho rao
mento & uini cyathis duobus dilutum magnitudine nucis auellano a balneo potum.Tefticu
los arietinos inueteratos tritofq; dimidio denarii pondere in aqua uel ladtis afini hemina. Im
terdicitur uini potus quinis diebus ante 8t poftea. Magnifice laudat 8i fanguis pecudum po,-
tus.kc rei cum meile pcipue agninu.Catulus ladtens fumptus abfcifo capite pedibufqj ex ui-
no & myrrha.Lyen mulae potus in oxymelite cyathis tribus. Stellionis trafmarini cinis potus
ih aceto. Tunicula ftellionis qua eodem mo ut anguis exuit pota.Quidam & ipfum harudine
exente ratum inuereratuq; bibedu dedere. Alii in cibo in ligneis uerubus in affatu .Opero ptiu
quomo pcipiatur fcire cu exuitur membrana hyberna alias deuorati ea:qm nullu aial fraudu
lentius inuidere homini tradunt.Inde ftellionu nome aiunt in maledidu tranflatu.Obferuat
cubile eius seidatibus.Efl aut in locis hoftioiy feneftrarucpraut cameris fepulchrifue. Ibi uere
incipiente filiis harundinibus textas opponunt cafas quape anguftis etiam gaudetreo facilius
exuens circudatum torpore.Sed eo derelido non pot remeare.Nihil ei remedio in comitiali¬
bus morbis pfert.Prodeft 8L cerebri muflelo inueteratu potuq?:& iecur eius.Tefticuliruuluo
que aut ueritriculus inucteratus cum coriandro:utdiximus:item cinis. Silueftris uero tota in
cibo fumpta.E ade omnia prodicantur ex uipera. Lacerta uiridis cumcodimentis quo fathi
diu ahftergat: ablatis pedibus & capite.Cochlearu cinis addito femine lini & urtico cu meL
le inundos fanat. Magis placet draconis cauda in pelle dorcadis alligata ceruinis neruis.Vel
lapilli e uentre pulloiy hirundinu finiftro lacerto annexi. Dicunf enim exclufo pullo lapillu
dare.Quod fi pullus is detur incipienti in ciborquem primum peperit: cum quis primu tenta
tus fitiliberatur co malo. Poftea medef hirundinu fanguis cu thure:uel cor recens deuoratu.
Quin & e nido earum lapillus fpofitus recreare dicif cofeftim:& adalligatus perpetuo tueri.
Prodicatur 8Z iecur milui deuoratum:& fenedus ferpctiujecur uulmris tritu cu fuo fanguie
ter ieptenis diebus potu. Cor pulli uulmrini adalligatu.Sed & ipfum uulturem in cibo dari iu
bent:3£ quide fatiatum humano cadauere.Quida pedtus ei bibendu cenfent:&: in cerrino cali
ce.Aut teftes gallinacei ex aqua & lade antecedente quinq; dieiy abfti nentia uini ob id inuete
ratos. Fuere 8C qui.xx.unam mufcas ruffas: 8i quidem emortuas in potu daret: infirmioribus
pauciores.

Contra morbu regiurd freneticos:& cotra febres:& hydropicos. CA. XI.

' Orbo refiftunt regio fordes auriuraut mama^ pecudis denarii pondere cu myrrho
momento 8C uini cyathis duobus.Canini capitis cinis in mullo. Multipeda in uini
hemina. V ermes terreni in aceto mulfo cu myrrha-.Gallina fi fit luteis pedibus pri¬
us aqua purificatisrdein collutis uino qd1 bibatur.Cerebru perdicis:aut aquilo i ui
ni cyathis tribus.Cinis plumali aut interaneo^: palubiifed in mulfo ad cochlearia tria. Paflb
tum cinis farmentis cremato^ cochlearibus duobus in aqua mulfa.Auisiderus uocaf a colo
rerquo fi fpede£:fanari id malu tradunt:& auem mori.Hanc puto larine uocari galguliLPhre
neticis prodelle uidetur pulmo pecudum calidus circa caput aIligatus.Nam no rao muris ce¬
rebrum dari potui ex aqua: aut cinere muftelo.ueiy etiam inueteratas herinacei carnes qs pof
fit furenti et fi certa fit medicinaiBubonis quide oculogi cinerem interea quibus prodTgiofe
uita ludifican£:acceperim.Procipuecp febriu medicina placitis eoiy renunciat.Nacp 6£ in.xii.fi
gna digeflere ea fole tranfmeanteriteruq; luna:qd? totu abdicandupaucis exemplaribus doce
bo.Siquide crematis tritifq; cu oleo pungi iubent ogros:cu geminos tranfit fohcriftis:^ aur i-
feus:& unguibus gallinaceogi.Si luna rafis barbis eo^.Si uirgine alteruter hordei granis.Si fa^

E iii

LIBER

gittarium uefpcrtilionis aIis.Si leone luna tamaricis fronde: Si adiidunt fatiuae. Si aquarium
e buxi carb5ibustritis.Ex iftis cofeflfa aut certe uerifimiliaponemus:ficut 8i lethargu olfado
riis excit arUnter ea fortaflis muftelae tefticulis inueteratistaut iocinere ufto.lis quocp pulmo¬
nem pecudis calidum circa caput adalligari putant utile.In quartanis mediana cliniceprope
modu nihil pollet.Quamobrem plura eo^c remedia ponemus.Primucp eum quem adalligari
iubent puluererin quo fe accipiter uolutauerit lino rutilo in linteolo.Cams nigri dentem lo>
gifllmum, Pfeudofphecen uocat uefpamrquae fingularis uolitat.Hanc finiftra manu apphen-
fam fubne&unt.Alii uero qua quis eo ano uiderit prima.Viperae caput abfcifum in linteolo:
uel cor uiuentis exemptum. Muris roftrellu auriculafq; fummas rofeo pannoripfumq; dimit-
tut. Lacertae uiridis uiuae dextru oculu effoffiim mox cu capite fuo decifo x pellicula caprina.
Scarabeus qui pilulas uoluit.Propter hunc aegvpti magna pars fcarabeos inter numina colit
curiofa. Appionis interpretatione qua colligit folis operu fimilitudine huic animali efle ad ex
cufandos gentis fuse ritus.Sed Si alium adalligant magi cui funt cornicula reflexa finiftrama
nu colledu. Tertium q uocaf fullo albis guttis difledu utricg lacerto adalligant.Cmtera fini-
ftrorcor anguinu finiftra manu exemptu uiuentibus.Scorpionis caudm quattuor articulos cu
aculeo panno nigrorita ut nec fcorpione dimiiTumrnec eum q alligauerit:uideat aeger triduo:
Poft tertiu circuitum id codat.Eruca in linteolo ter lino rircudant totide modis ad fingulos
dicentes:quare faciant:qui medebunt .Limacem in pellicula uel quattuor limacu capita peifa
harudine.Multipedam lana inuoluta. Vermiculos ex qbus tabani fiunt:ante q pennas germi¬
nent. Alios e fpinofis frutetis lanuginofos. Quida ex illis quaternos incluios iuglandis nucis
putamine adalligant.Cochleafcg quae nudae inueniunt .Stellione inclufum capfulis fubiiriut
capiti:& fub deceflu febris emittunt.Deuorari aute iubent cor mergi marini fine ferro exem¬
ptum: meteratucg conteri:& in calida aqua bibi.Corda hirudinu cu meile. Alii fimu drachma
una in ladis caprini:uel ouil!i:ueI paflo cyathis tribus ante acceffiones.Sunt qui totas cenfeat
deuorandas. Afpidis cutem p ondere fexta parte denarii cu piperis pari modo parthope gentes
in remediu quartanae bibunt.Chryfippus philofophus tradidit phryganion adalligatu reme¬
dio efle quartanis.Quod eflet aialmec ille defcripfit:nec nos inuenimus q nouifiet.DemSUra-
dum tame fuit a tam graui audfore dichLfi cuiufq curaefficacior efifet ad inquirendilCorni-
cis carnes efle:& nidum illinire in longitfimis morbis utiliflimum putant. Et in tertianis fiat
poteftas experiendi:qm miferia copia fpei deteclo:an ne aranei que lycum uocat tela: cu ipfo
fpecu toto refina caeraq; impolita utrifep temporibus Si fronti profit. Aut ipfe calamo adalli-
gatus:qualiter 8C aliis febribus pdefle tradif ite lacerta uiridis adalligata uiua in eo uafequo
cibu capiat. Quo genere 8C reddiuas frequeter abigi aifirmanpHydropicis oefypum ex uino
addita myrrha modice potui datur nucis auellanae magnitudine. Aliqui addut 8i anferinum
adipem 8i oleum myrreum.Sordes ab uberibus ouium eunde effedum habet. Item carnes in-
ueteratae herinacei fumptae. Vomitus quocp canum illitus uenrri:aqua trahere promittitur.

Ad igne facru:ad carbuculos funiculos ambufta neruorueg cStraciiones. CA, XII.
*==— -iGm facro medet oefypum cum popholyge 8i rofaceo.Rhirini fanguis. Vermes ter
I te) 2«(rcnl cx aceto ilIiti.Gryllus contritus in manibus. Quo genere pftat:ut qui id fecerit
1|£* Rjjjanteq indpiat uitiu: toto eo ano careat. Oportet aut eu foro cu terra cauernaefua:
lESL^gltolli.Adeps anferis. Viperee caput aridu afleruatu Si c5buftum:dein ex aceto impofi
tum.Senccius ferperiu cx aqua illita a balneo cu bitumine Si feuo agnino.Carbunculusfimo
colubino delef p fe illito:uel cu-lini femie ex aceto mulfo.Ite apibus q in meile funt irnortuae
ipofiris.Poletaq; ipofitaaTperfa fi i ueredis fit:ceeterifcp ibi ulceriba occurrit e meile oefypu cu
plubi fquamis. Ite fimu pecudu lripietibus carbuculis.Tubera Si quaecucg moliri opusfiueffi
cadffime anferino adipe curanf .Ide praeftat 8i gruu adepsjFurunculis mederi dicit araneus fi
priufq noiet fit impofitus:& tertia die folutus.Mufaraneus pedens enecatus:fic ut terram nec
poftea attingat:ter dreudatus furuculo toties expuetibus medete 8i cui medebif. Ex gallina¬
ceo fimo qd' eft rulfum maxime reces illitu ex aceto.VetricuIus deonise i aqua decodusJdu
fcae impari numero infricatae digito medico. Sordes ex pecudu auriculis. Seuu ouium uetus
uel pumi- cum dnere e capillis mulie^.Seuum arietis cum dnere punia 8i falis pari pondere. Ambuftis
cis capitum canis cinis medef .Item glirium cum oleo.Fimu ouium cu caera comixtum.Muriu d

nis 8i cochlea^. Eoqj fic ut ne deatrix quide appareat.Item adeps uiperinus.Fimi colubini ci¬
nis ex oleo illitus cyprino.Neruoru nodis medetur capitis uipim cinis ex oleo cyprino illitus.

TRIGES1MVS • 229

Terreriiuermis cinis cu meile iHitus:et dolores tollit.Ire amphifbea mortua adalligata! Adeps '
uulturinus cumuentre arefadusxotritufcj; cu adipe fuillo inueterato. Cinis e capite bubonis
in mulio potus cum lilii radicerfi magis credimusjn cotrachone neruo^i caro palumbina i ci
bis prcdeft & inueterata.Herinacei fpafticis. ite muftelae cinis.Serpentiu Tenedius in pelle tau
rina adalligata fpafmos fieri phibet.Opifthotonicis milui iecur aridu tribus obolis in aquae
inulfae cyathis tribus potu.Reduuias & quae in digitis nafcuntur pterygia tollunt canini capi
tis cinis aut uulua deco&a in oleo fuper illito butyro ouillo cum meile, ite folliculus cuiulK-
bet aialis follis. Vnguium fcabricia catharides cu pice tertio die folutaeraut locuftae frictae cu
feuo hircino.Pecudu fouilAliq mifcet uifcu 8i portulaca:uTaeris flore.ita ut tertio die foluar.

Ad fanguinem fiftendum: 81 tumores uulnerum:ulcera: uulnera:& alia mala ex animalibus
remedia. CA. XltL

Anguine fiftit e naribus feuu ex omento pecudu illitum.item coagulu ex aqua ma
xime agninum lubditu uel infuTum et fi alia no profint. Adeps anferinus cum buty
§j2*y|| ro pari pondere paftillis ingeftus.Cinis cochleare terrena^.Sed & lpfae extradtae te>
ft^^l ftis. E naribus fluete fanguine fiftunt cochlea cotntae froti illitae. Aranei telae fup-
pofitae.Gallinacei cerebellu:uel fangumis profluuia a cerebro.item columbinus Tanguis ob id
feruatus cocretufcg.Si uero ex uulnere imodice fluat fimi caballini cum putaminibus ouoije
cremati cinis impofitus mire fiftit,Et uulneribus medet oefypum cum hordei cinere &. aeru--
gine aequis partibus. Ad cardnomata ac forpentia quoq; ualet;Erodit & ulcere margines.Car
nefq; quae excrefcuntrad aequalitate redigit.Explet quoq?:& ad cicatrice perdudr. Magna uis
& in cinere pecudu fimi ad carcinomata addito nitro:aut cinere ex oTibus feminum agnino/
iumrmaxime in iis ulceribus quae cicatrice non trahunt.Magna & pulmonibus praecipuearie
tum.Excrefcentes carnes in ulceribus ad aequalitatem eflficaciflime reducunt.Ftmo quoq; ipo
ouium Tub tefta calefacto 8i fubacto tumor uulne^ fodatur. Filtulae purgantur lananturq?.
item epinydtides.Summa uero uis in canini capitis cinere. Excrefcentia ola {podii uice erodit
ac perfanat.item murino fimo eroduntur .itemq; muftelaefimi cinere.Duricias et in alto uice
xum & cardnomata perfequitur multipeda tritaradmixta refina terebinthina & finopide. £a^

- demcp utflillima funt in iis ulceribus quae uermibus periclitantur. Quin & uermiu ipoiji gna
mrrados ufus habent.Cofles q in ligno nafcunt fanant ulcera oia.Nomas uero cobufti cu pa¬
ri pondere anili 8C ex oleo iIIiti.VuInera recentia conglutinat terreniradeo ut neruos quoque
abfciilbs illitis folidari infra feptimu die Democritus perfuaferir.Itaq? in meile feruandos ce
fer.Cinis eoye margines ulcere duriores abfumit cum pice liquida uel fimblio melle.Quidam
arefactis in fole ad uulnera ex aceto utunfrnec foluunt nifi biduo intermiHo. Eadem ratio &
terrenape cochlea^ efbquae exemptae tufaecg & impofitaerrecentia uulnera c5glutinant:& nor¬
mas fiftunt: q no adhaerer. Herpes quoq; aial a geaecis uocaf :quo peipuefanantur qtiaeCunq;
ferpunt.CochIeae quocp profunt cum teftis fuis tufae cum myrrha quidem & thurae-et peifos
neruos fanare dicunf.Draconum quocp adeps ficcams in fole magnopere pdeft. Item gallina
cei cerebrum recentibus plagis fale uiperino in cibo lumpto. Tradunt & ulcera tradfabiliora
Eeri:& fanari celerius. Antonius mula medicus cum incididet Infanabilia ukeraiuiperas eden
das dabatrmiracp celeritate perlanabat. Tryxallidum dnis margines ulcere duros aiifert cum
nielleJtem fimus columbinus cum arfenico & meile ea quae erodenda funt.Buborris cerebro
cum adipe anferino mire uulnera dicuntur glutinari:quae uocanf cacoethe.Cinis etiam femi¬
num arietis cum Iabte muliebri diligenter prius elutus linteolis fanat. Vlula quoq; auis codta
in oleo cui liquato mifcetur butyrum ouillum 8C melrad ulcera fananda ualet. VI cepi labra
duriora apes in meile emortuae emoliunt.Et elephantiofin fanguis 8C cinis muftelae.Verberu
uulnera atep uibices pellibus ouium recentibus impolitis obliterantur. Articulo^ fradturis ci
nis feminu pecudis peculiariter medef .Efficacius cu caerajde medicamenti! fit ex maxillis fu
mul uftis:cornucg ceruino:& caera mollita rofaceo.Ofiibus fradtis caninu cerebru linteolo illi
to fuperpofitis lanisrquae fubide fubfondant fere quattuordecim diebus folidat. Nec tardius
cinis filueftris muris cum melleraut cum uermiu terreno^ cinere. Qui etiam olla extrahit. Ci
catrices ad colorem reducit pecudum pulmo praecipue ex ariete feuum ex nitro. Lacertae uiri-
dis cinis. Vernatio anguium ex uino decoda. Fimum columbinum ex meile. Item uitiligr-
nes albas ex uino.Et cantharides ad uitiliginem cum rutae foliorum duabus partibus in fole:
donec formicet cutisitolerandae funt.Poftea fouere:oleocj perungere necefiariura: iterucg iL

E iiii

uel redi-
uiua

uel fimbo^
lo & meile

uel ulcera

LIBER

linireridcg diebus pluribus facere cauentes exulceratione altam. Ad eafdem uitiligines: & mtu
fcas illini iubent cum radice lapathoya.Gallinarum fimum candidum feruatum in oleo uete*
re cornea pyxide.Vefpertilionum fanguinem.Fel herinacei ex aqua. Ad fcabiem uero bubois
cerebru cu aphronitro.Sed ante omnia fanguis caninus. Sedant pruritu cochlea minutae latae
contritae iilitae.Harundines & tela quaeqj alia extrahenda funt corpori: euocat mus difiechis
impofitus.Prmcipue uero lacerta difledta:uel caput eius tatum cotufum cum lale impolitum.
Cochleae ex iis quae gregatim folia fedfantur contufae impolitaeq: teftis:& eae q madunturexe
ptae teftis.Sed cum leporis coagulo efficaciffimae.OfTa anguium eundem cum coagulo cuiuD
cuncp quadrupedis intra tertium diem approbant effedhim.

Ad muliebria mala medenda:& conceptus maturandos. CA. Xllll,

■l Audantur & cantharides tritae cum farina hordeacea.Muliebribus malis membra/
f nae a partu ouium proficiutrficut in capris rettulimus. Fimu quoqp pecudum eofde
l ufus habet.Looiftaija fuffitu ftranguriae maxime mulierum iuuantur. Gallinaceo/
' rum teftes fubinde fi a conceptu edat mulier:mares in utero fieri dicuntur. Partus
conceptos hiftricum cinis potus continet.Maturat caninum lac epotum. Euocat membrana
e canum fecundis:fi terra non attigerit. Lubos parturientium potus ladis. Fimum murinum
aqua pluma dilutum mamas mulierum a partu tumefcentes reficitCinis herinaceorum cum
oleo perun&aru cuftodit partus cotra abortus. Facilius enitutur q fimu anferinum cu aquae
cyathis duobus forbuere. Aut ex utriculo muftelino per genitale efduentes aquas. Vermes ter
reni illiti in ceruices & fcapulasme nemi doleantrpraeftant.Grauidis fecundas pellunt in paiTo
poti.ldem per fe impoliti: mamarum fuppurationes concoquut & aperiunt:extrahuntq$ :& ad
cicatrice perducuntXac deuocant poti cum mulfo.Inueniunmr & in gramine uermiculi qui
adalligati collo continent partu.Detrahuntur autem fub partu:alias eniti non patiuntur.Ca/
uendum etiam ne in terram ponantur.Conceptus quoque caufa dantur in potu quini autfe»
pteni.Cochleae in cibo fumptae accelerant ptu.Ite coceptu impolitae cu croco.Eaedem ex amr
Io & tragacantho illitae profluuia fiftunt.Profunt & purgationibus fumptae in cibo: & uulua
auerfam corrigunt cum medulla ceruina:ita ut uini cochleae denarii pondus addatur & cype
ri.Inflationes quoque uuluarum difcutiunt exemptae teftisitritaecp cum rofaceo. Ad hoc aftyv
paleicae maxime eligutur.Alio modo africanae binae cum foenograeco quod tribus digitis ca/
piatur additis mellis cochleanbus qttuor.lllinunf aluo prius irino fucco peru&aeSunt&mi/
nutae longaeque candidae cochleae paffim oberrantes. Eae arefa&ae fole in tcguHs:tu£aet^ in fa
rinam mifcentur lomento aequis portionibus.Candoremqj & leuorem corpori afferunt. Sca/
bendi defideria tollunt minutae & latae cum polenta. Viperam mulier praegnans fi tranfcen/
derit: abortum faciet. Item amphifbenam mortuam dutaxat.Nam uiuam habetes in pyxide
impune tranfeunt:etiam fi mortua fit. Atque adferuata partus faciles praeftat uel mortua.Mi/
uel ino xiu rum fi non ad feruatam tranfcenderit grauida: innoxiam fieri:fi protinus trafcedat adferuata.

Anguis inueterati fulFitus menftrua adiuuant.Anguiu fenecftus adalligata Iubis faciliorespar
tus faat protinus a puerperio remouenda.Dant 6i in uino bibenda cum thure. Aliter fumpta
abortu facit.Baculus quo angui rana excuffa fit:parturietes adiuuat.Tryxalidu dnis illitus cu
meile purgationes.ltem araneus q filu deducit ex alto:capi debet manu caua tritufcjadmoue
ri.Quod fi redeunte phendericinibebit ide purgationes.Lapis aetites in aqlae reptus nidocu-
ftodit ptus cotra oes abortuu infidias.Pena uulturia fubieda pedibus adiuuatpturietes.!Ouu
corni grauidis cauendu conftat:qrh tranfgreflus abortus afperos facit.Fimu accipitris mffiui
fo potu uidef foecundas facere. Vuluarum duricias & collediones adeps anferinus: aut cygra
emollit.Mamas a partu cuftodit adeps anferis cu rofaceo 8i araneo.Phryges & lycaones mam
mis puerperio uexatis inuenere otidum adipem utile efle:& iis q uulua ftranguknf: & blattas
illinunt.Ouomm perdicis putaminum cinis cadmiae mixtus 8C caerae ftantes mamas feruatPu
tant & ter circundatas ouo perdicis non inclinari. Et fi forbeanf eadem: fbecuditatem facere:
Iaftis quocj copia.Cum anferino adipe peruntftis mamisrdolores minuere.Molas uteri rumpe
re.Scabie uuluaya fedare fi cu cimice trito illinaf . Vefpertilionu fanguis pfilothri uim habet:
fed malis puerorum illitus: non fatis proficit nifi erucae uel dcutae femen poftea inducatur.
Sic enim aut in totum tolluntur pili: aut non excedunt lanuginem. Idem & cerebro eorum
profici putant.Eft autem duplex:rubens utiqj 8i candidu. Aliqui fanguine 8i iecur eius manis
iceriQuida in tribus heminis olei difcoquunt uipera exemptis offibus & pfilothri uice utunt:

TRIGESIMVS 230

cuulfis prius pilistquos renafci noluntiFel herinacei pfilothrum efl utiqj mixto cerebro ueftx.
tilionis & lacte caprino.Item per fe cinis cu lade canis primi partus euulfis pilis quos renafci
no!unt:uel nodum natis perudis partibus:alii no furgunt.Idem euenire tradit fanguine rhici
ni euulfi canulte hirudinino fanguine uel felle.

Promifcuae medicinae. CA. XV,

69^«^ Vis formicarum fupcilia denigrari cum mufcis tritis tradut.Si uero oculi nigri na
fcentiu placeantrfbrice praegnanti edendu.CapilIi ne canefcant:uermiu terrenoru
cinere praeflari admixto oleo.Infantibus q lade cocreto uexandplidiu eft anguina
coagulu ex aqua potum. Aut fi uitium coagulato lade accideritrdifcutitur coagu-
!o ex aceto dato. Ad dentitionecerebrupecoris utiliffimueft.Offibus in canino fimo inuetis
aduftio infantiurquae uocaf firiafis adalligatis emedatur. Ramices ifanriii lacertae uirides ad^
motae dormietibus morfu emedantur.Poftea harudini adalligata fuipendunf' in fumo. Tra*
dutcp pariter cu ea expirate fanari lfante. Cochlea^ faliua illita ifantiu ocultstpalpebras cor
rigit:gignitq;.R aicofis cochlea cinis cu thure ex oui albi fucco illitus g dies.xxx.medef .in,
ueniunf in corniculis cochleare harenaceae duritiae.Eae detitionem facilem pftat adalligatae.
Cochlearum inaniu cinis admixtus caetae pcidentium interaneorum partes extremasphibet.

Oportet aut cineri mifceri fanie pundis emilTam e cerebro uiperae.Cerebru uiperae illigatum

pelliculae dentitiones adiuuat. Ad idem ualent & grandi ffimi dentes ferpentium. Fimu corni

lana adalligatu infantiu tufG medef.V ix eft ferio compledi quaedam no omitteda rame: qa

funtprodita.R amici infantium lacerta mederi iubent.Marem hac praehedi.Id intelligi 8t q<f

fub cauda unam cauernam habeat.Id agendu ut per aurum aut argentu aut oftrum mordeat

wtium.Tum in calice nouo illagatur:& in fimo ponitur. Vrina infantiu cohibef muribus eli

xis in cibo datis.Scarabeorum cornua grandia denticulata adalligata in iis amuleti naturam

obtinent.Bouis capiti lapillum tradut ineffe:que ab eo expui fi nece timeat:inopinatis praecri

fb capite exemptum adalligaruq; mire prodefle dentitioni.Item cerebru eiufdem ad eundem

ufum adalligari iubent.Et limacis lapillum fiue officulum quod inuenit in dorfo.Magnifice

iuuat 8C ouis cerebrum gingiuis illitum.Sicut aures adeps an ferinus cum ocimi fucco impofi

tus.Sut uermiculi in fpinofis herbis afperi:lanuginofi.Hos adalligatos prinus mederi tradut

infantibus:!! quid ex cibo haereat.Somnos allicit oefypum cum myrrhae mometo in uini c ya

this duobus dilutu: uel cu adipe anfarino 8C uino myrtite.Auis cuculus leporina pelle adalliga

tus. Ardeolae roftrum in pelle afinina froti adalligatu.Putant 8£ per fe roftru eiufde effectus ee

uino collutum. E diuerfo fomnu arcet uefptilionis caput aridu adalligatum.In urina uirili la

certa necata uenerem eius qui fecerit cohibetNam inter amatoria efle magi dicutjnhibet S£

fimu cochleae 8£ columbinu cum oleo & uino potu.Pulmonis uulturini dextrae partes: uene>

rem cocitant uiris adalligatae gruis pelle. Item fi lutea ex ouis quine# columbarum admixta

adipis fuilli denarii pSdere ex meile forbeanf.Pafleres in cibo uel oua eo^e.Gallinacei dexter

teftis arietina pelle adalligatus.lbicu cineres cu adipe anferis & irino pundis fi conceptus fit: ud lbium

partus cotinere.Contra inhibere uenere pugnatoris galli tefticulis anferino adipe illitis adaL

ligatifc# pelle arietina tradut.ite cuiufcuqj galli gallinacei fi cu fanguine gallinacei ledo fub

iidatur.Cogut cocipere inuitas fetae:ex cauda mula: fi inudis inter fe colligenf in coitu. Qui

in urina canis fuam ingefleritrdicif ad uenerem pigrior fieri.Mirum 81 de ftellionis cinere ( fi

ue^eft) in linameto inuolutu in finiftra manu uenerem ftimuIare.Si trafferaf in dextra inhiV

bere.lte uefpertilionis fanguinem colledum flocco fuppofitucg capiti muliere libidinem mo/

uere:aut anferis lingua in cibo uel potione fumpta.Phthiriafin a toto corpore pota mebrana

fenedutis anguium triduo necat. Ac ferum exepto cafeo potu cum exiguo fale.Cafeos fi cere

brum muftelse coagulo addaf:negat corrupi uetuftate:aut a muribus arcingi.Eiufde<# mufte

lae cinis fi def in offa gallinaceis pullis 8i colubinis tutos ee a muftelisJumeto^ urinse tormf

na uefptilione adalligato frniuf. Vermicatio ter circulato ueredis palubo mi^i didu palubis

emiftus morif’: iumentumq? liberaf cofeftim. Ebriofis oua noduae per triduum data in uino:

tediumeius adducut. Ebrietatem arcet pecudum affus pulmo praefumptus.Hirddinis roftri

cinis cum myrrha tritus 8i in uino quod bibatur infperfus:fecuros pftabit a temulentia.lnue.,

nit hoc Horus aflynrio^e Rex. Procter haec funt notabilia animalium ad hoc uolumen perti^

nentium. Gromphenam auem in fardinia narrant grui fimilem ignotam iam etiam fardis:

ut exiftimo.ln eadem prouincia eft ophion ceruis tantum pilo fimilis:nec alibi nafcens.lidem

LIBER

audores nominauere firulugum.Quod nec quale eflet animalinec ubi nafceref tradiderunt,
Fuifle quide non dubitoxum & medicinae ex eo fint dem5ftratae.M« Cicero tradit aialia bitu
ros uocari: qui uites in Campania rodant.

De miraculis quarudam beftiarum. CA, XVI.

Eliqua mirabilia ex iis quoqj dicemus.Non latrari a cane membranam ex fecudis
caras habente:aut leporis fimum uel pilos tenentem.In culicu genere muliones no
amplius q uno die uiuere.Eofq? qui arborarii pici roftru habeat: & mella eximant;
ab apibus no attingi.Porcos fequi eos a qbus cerebr u corui acceperint in offa. Pul
uerem in quo fe mula uolutauerit corpori ifperfum mitigare ardores amoris:Sorices fugari:
fi unus caftratus cmittaf. Anguina pelle & fale & farre cum ferpillo cotritis uno die:deiedifcp
cum uino in fauces boum uua maturefcente:toto ano eos ualere.Vel fi hirudinum pulli tres
tribus offis dentur.Puluere e ueftigio anguiu colledorfparfas apes in aluearia reuerti . Arietis
dextro tefte praeligato oues tm gigni.Non laflefcere in ullo labore qui neruos ex alis & cru,
ribus gruis habeant.Multas non calcitrare cum uinu biberint. Vngulas tm mularum reper,
tasmeqj aliam ullam materiam quae no perroderef a ueneno ftfgis aquaexum id dadum Ale¬
xandro magno Antipater mitteret memoria dignu efhmagna Anftotelis infamia excogitatu.
Nunc ad aquatilia reuertemur.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE
PROOEMIVM

Medicinae ex aquatilibus. Aquamm mirabilia.

LJBER, XXXI,

CA. I.

Q^VATILIVM SEQ__VVNTVR IN MEDICINA BENEFL
da:opifice natura ne in diis quide ceflfante:& p undas flucMq! ac
reciprocos aedus amniuqj rapidos curfus improbas exerete uires.
Nufq poteria maiorerfi ue^e fateri uolumus.Quippe hocelemetu
caeteris oibus iperat.Terras deuorat aquae.Fiamas necant. Scadut
in fublime:5<: caelu quocg fibi uendicant. Ac nubiu obtetu uitalc
fpiritu ftragulat.Quae ca fulmina eliditripfo fecu difeordate mu,
do. Quid efie mirabilius poteft aquis in caelo flantibus f Atillae
ceu paja fit in tantam peruenire altimdinem rapiunt eo fecum pi,
fcium examitia.Saepe etia lapides fubeut portantes aliena podera.
[Eaedem cadentes oium terra nafcentiu ca fiuntrprfus mirabili na

_ tura.Si qs uelit reputare ut fruges gignat arbores fr utice% uiuat

in caelu migrare aquas animacg et herbis uitale inde deferre uida cSfeffione. Ols quot^ terrae
uires aquale ede bnficii.Quapp an oia ipfa^a potetis exepla ponemus.Cudas.n.qs mortaliu
enumerare queat' De dria aquale medidnis:& obferuationibus.cc.lxvi. CA. IL

■Micat benigne paflimcp in plurimis terris alibi frigidae:alibi calidae: alibi inun&e:
ficut in tarbellis aqtanica gcte.Exin in pyreneis motibus tenui interuallo difeeme
te. Alibi tepidae gelidaecg auxilia morbose coferentes. Et e cudis alaliu hoium tm
ca erupentes. Auget numere deoi& noibus uariis urbefq? codunt: ficut puteolos in
campania:Statielas in liguria:Sedias in narbonefi ^uincia. Nufq tn largius q in baiano finu:
nec pluribus auxiliadi generibus: aliae fulphuris:aliae aluminis:aliae falis:aliae nitri: alis bitu,
minis:nonulla etia adda falfaue mixtura. Vapore quocg ipfo aliquae ,pfunt.Tantaq; eft uis ut
balneas calefaciat: ac frigida etia in folis feruere cogat:quae in baiano poffideanae uocant no,
mine accepto a Claudii Caedaris liberto:Obfonia quoq; pcoquunt. Vaporat & in mari ipfo q
Licinii Crafli fuere.Mediofcg inter fludus exiftit aliqd ualirudini falutare.lam generatimner
uispfunt pedibufue:aut coxendicibus: aliae luxatis fradifue.lnanitit aluos.Sanat ulcera. Capi
ti auribufeg priuatim medenf.Oculis uero ciceronianae.Digna memoratu uilla eft ab auemo
lacu puteolos tendetibus lpofita littori:celebrata porticu ac nemore.Qua 8i uocabat.M.Cice
ro academia ab exeplo athenaijdribi copofitis uoluminibus eifde noibus.ln qua & monumetu
fibi iftaurauerat.Ceu uero no & in toto terra^e orbe feciflet,Huius i pte pria exiguo poft obi,
tu iplius.Antiftio uetere poffidete eruperat fotes calidi p qua falubres oculis celebrati canine

TRIGESIMVSPRIMVS 23»

Laureas Tulli qui fuit e liberis eius. Vt protinus nofcatur etiam minifteriutn eius hauftus ex
illa maieflate.

Ponam enim ipfum carmen dignum ubiqj 8i non ibi tantum legi.

Quod tua romanae uindex dariflime linguae
Silua loco melius furgereiufla uiret.

Atcp academiae celebratam nomine uillam
Nunc reparat cultu fub potiore uetus.

Hic etiam apparent lymphas non ante repertae.

Languida quae infufo lumina rore leuant.

Nimirum locus ipfe fui Ciceronis honori
Hoc dedit: hac fontes cum patefecit ope.

Vt quoniam totum legitur fine fine per orbem:

Sintplures oculis quae medeantur aquae.

In eadem campaniae regione finueffanae aquae fterilitatem foeminarum Si uirorum infaniam

abolere produnt Jn senaria infula calculofis mederi,Et quae uocatur acidula ab teano fidici-

no quattuor milibus pafTuum frigida.ftem in ftabiano quae dimidia uocatur:& in uenafrano

ex fonte acidulo.ldem contingit in uelino lacu potantibus.ltem in fyrise fonte iuxta taurum

montem. Auctor eft.M.V arro.Et in phrygiae gallo flumine Callimachus. Sed ibi in potando

neceflarius modusine lymphatos agat.Quod in aethiopia accidere iis qui e fonte rubro bibe^

rint Ctefias fcribit. iuxta roma albulae aquae uulneribus medent. Praegelidae eae. Sed fubcutiP

lae in fabinis gelidiffimae fudtu quodam corpora inuadunt:ut prope morfus uideri poiTicAp^

tiffimae ftomacho:neruis:uniuerfo corpori. Thefpieorum fons coceptus mulieribus repntat. ufthefpia-

Ite in arcadia flumen elatu.Cuftodit aut partum linus fons in eade arcadia abortus fieri non rum

patif.E diuerfb in pyrrha flume quod aphrodifiu uocatunfteriles facit.Lacus Amphion uitili

gines tollit. V arro auctor eft Titium quedam ptura fundum marmorei figni faciem habuiile

pp id uitium. Cidnus ciliciae amnis podagricis medef :ficut apparet in epiftola Caffii Parmefis

ad.M. Antonium. Contra aquarum culpa in troezene: oium pedes uitia fentmt.Tungri ciui-

tas galliae fonte habet infignem plurimis bullis ftillatenxferruginei faporis quod ipfum non

nifi in fine potus in telligitur. Purgat hic corpora.Tertianas febres difeutit: calculorum uitia.

Eade aqua igne admoto turbida fit. Ad pofterum rubefcit.Leucogei fontes inter puteolos 8i
neapolim oculis 8i uulneribus medenf.Cicero in admiradis pofuit reatinis tm paludibus un¬
gulas iumentope indurari.Eudicus in heftiaea euthice fontes duos tradit efIe:ceronem:ex quo
bibentes oues nigras fieri: mellem ex quo albas:ex utrocp aut uarias. Theophraftus in thuriis
crathin candore facere:fybari nigricia bobus ac pecoribus.Quin 8i holes fentire dfiam ea.Na
q fabyrim bibant: nigriores ee:duriorefm & crifpo capillo:Qui excratide candidos: mollioref
ac porrecfla comajtem in macedonia q uelint fibi candida nafei ad haliacmo ducere.Qua:
nigra aut fofca ad axium.Ide omnia fufea quibufda in locis tradit nafci:& fruges quoqj: ticut
in mefTapiis.At in lufis archadiae quodam fonte mures terreftres bibere Si couerfari. Erythris
aleos amnis pilos gignit in corporibus.In boeotia ad trophonium deu iuxta flume orchoms*
non duo funt fontes:quorum alter memoriam:alter obliuionem afterf.inde numinibus inue>
tis.In cilicia apud oppidum iufgum riuus fluit unus: ex quo bibentiu fubtiliores fenfus fieri
Varro tradir.In cea infula fontem efle qui hebetes facit. Zame in afiica ex quo canoras uo^
ces. Vinu tedio uenire iis qui ex clitorio lacu biberint. At Eudoxus 8i Theopompus inebriari
fontibus iis quos diximus af!erunr.Mutianus andrie fonte Liberipatris flatis diebus feptenis
eiufde diei uinum fluere.Si auferaf e cSfpedu templi fapore in aquam tranfeunte.Polyclytus
explere olei uicem iuxta fblos ciliciae fontemiTheophraftus hoc idem fieri in aethiopia eiufde
uirtutis fonte Iycos in indiae terris fontem efle cuius aqua lucernae ardeant.Idem ecbathanis
traditur.Theopompus in fcotuffis lacum efle dicitrqui uulneribus medet.Iuba in troglodytis
lacum infanum malefica ui appellaturter die fieri amape falfumcg ac deinde dulcem: tonefqj
etiam noctu fcatentemalbiS ferpenribus uicenucubitopeddeinarabia quoq; fonte exiliere
tanta ui ut null u no pondus impactu refpuat.Theophraftus marfyae fontem in phrygia ad ce
lenarum oppidum faxa egerere. Non pcul ab eo duo funt fontes elaeon 8i gelon : ab effectu
graecop; nominu didli.Cyzice fons Cupidinis uocaf : ex quo potantes amore deponere Mu'

Cianus credi t.Cranone eft fons calidus citra fummum feruorem qui in uinum additus triduo

LIBER

uel magiL calorem potionis eu (Iodi t in uafis. Sunt & mattiaci in germania fontes calidi trans rhenum:
eae i quo^e hauftus triduo feruet. Circa margines uero pumicem faciunt aquar. Quod fi quis fide

carere ex iis aliqua arbitratundifcat in nulla parte naturae maiora efle miracula: qcj inter ini/
tia operis abude multa rettuIimusiCtcfias tradit fiderim uocari ftagnu in indis in quo nihil t
natet: fed omnia merganf .Celius apud nos in auerno ait etiam folia fubfidere. Varro aues q
euolauerint emori.Contra in africx lacu apufeidamo oia fluitant:nihil imergitur.Itemin (l
cilix fonte pintia:ut Appion tradit.Et m medo^lacu putecxn Saturni. Neptuni fons limire
trafire folet in loca uicina portendens aiiquid.Mirum quoqj eft q> cu pifeibus tranfit.Refpofa
ab iis petunt incolae cibo:qucm rapiunt annuetes. Si uero euentu negetxaudis abigut, Amnis
olachas in bithinia Brietu alluif.hoc eft’ 8i templo & deo nomen:cuius gurgite penuri notam
tur pati uclut flamam urentem.In cantabria fontes tamarici in augurio habenf. Tresfuntoc
tonis pedibus diftantes.In unum alueu coeunt uafto amne. Singulis ficcantur duodecies dio
bus:aliquando uicies citra fufpitionem ullam aquar.cum fit illis uicinus fons fine itermiffioe
largusiDiruq; eft no profluere eos aipicere uolentibusilicut pxime Lartio Licinio legato poft
ptura: poft fepte dies acciditjn iudxa riuus fabbatis oibus ficca^E diuerfo miracula alia di/
ra Ctefias in armenia feribit ee fonte:ex quo nigros pnees illico morte afferre in cibis.Quod
ex citra danubii exortu audiuudonec ueniatur ad fontem alueo appofitum:ubi finit id genus
pifcium.ldeoq; ibi caput eius amnis lntclligif famafHoc idem & in lydia in ftagnonymphaji
traduriln arcadia ad pheneum aqua pfluite faxis uyx appellata:qux illico necat:ut diximus.
Sed efle pifces paruos in ea tradit Theophraftus lxtales 6i ipfos:quod no in alio genere morti
ferorum fontiu raNecare aquas Theopopus & in trechea apud cychros dicit,Lycus in leotinis
. tertio die fi quifq biberit. Varro ad foracle fcripfit efle fontercuius fit latitudo quattuor pe/
dumifole oriente eum exundare feruenti fimilem:auefque qux guftauerint:iuxtamortuasia/
cere.Naque & haec infidiofa conditio q> quxdam etiam blandiuntur afpectu : ut ad nonacrin
arcadiae.Omnino enim nulla deterrent qualicate:fed hanc putant nimio frigore ee noxia': ut/
pote cum pfluens ipfa lapidefcariAliter drea theflalica tempe qrri uifus oibus terrori eft.Tra
duntcp etiam aes ac ferru erodi illa aqua. Profluit ut indicauimus breui fpatio.Miruq; filiqua
filucftris ampledi radicibus fonte eu didtur:femp florens purpura.Et quxda fui generis her/
ba i labris fontis uiretjn macedonia no jpcul ab Euripidis poeta: fepulchro duo riui cofluut:
alter faluberrimi potus: alter mortifenjn perperenis fons eft : qui quacunqj rigat lapidea facit
terram. Item calidae aquae in euboea, Lebedon nanq; alluit riuus; in quo faxa in altitudinem
erefcunu eurymenis deiedx coronx i fontem lapides fiunt^In collofis flume eft: in quo late/
res coniecfti lapides extrahuntur.ln fcyretico metallo arbores quxcunq; flumine alluuntur fa
xa fiunt cum ramis.Diftillantes quocp guttx in lapides durefcutjn antris coryciis. nam miae/
zc in macedonia etiam pendentes in ipfis cameris. At in corintho cum deddere in quibufdam
fpeluncis utroc» modo columnas fadunt:ut in phaufia cherfonnefi rhodoin atro magno eti/
am difcolori af])C(3:u.Et hadenus contenti fimus exemplis.

De qualitate aquarum:in falubritate uel comoditate earum. CA. IU»
»..i Vaeritur inter medicos cuius generis aquae fint utiliflimae.Stagnantes: pigrafcpme
uel pcuflu rito damnant: utiliores qux profluunt exiftimantes.Curfu enim percurfuque ipfo

extenuari atque proficere. Eoque miror cifternarum ab aliquibus maxime ^bari.
Sed ii rationem afteruntrquoniam leuiflima fit imbrium aquatut quae fubir potae
rit ac pendere in aere.ideoque & niues prxferunf imbribus : niuibufque etia glades uelutad
infmitu coacta fubtilitate.Leuiora enim haec efle & glarie multo Ieuiorem aqua. Ho^ fentd
tia refellere ftereft uitx.In primis eni leuitas illa deprxhedi alr quam fefu uix poteftmullope
ne mometo ponderis aquis inter fe diftatibus. Nec leuitaris i pluuia aqua argumetum eftfub
ifle ea in cxlum:cu etia lapides fubire appareat:cadenfque ificiaf halitu terrae. Quo fit utplu
uix aq' fordiu iefle plurimu fentia£:dtiflimeq; ideo calefiat aq pluuia. Niue qde glacieq; fub/
tiliflimu elemeti eius uideri miror:appofito grandinu argumeto e quibus peftiletiffimupotu
efle conuenit.Nec uero paud inter ipfos e contrario:ex gelu ac rriuibus infaluberrimos potus
prxdicant:quoniam exadtum fit inderquod tenuiflimum fuerit,Minui certe liquorem omne
congelatione deprehenditur.# rore nimio fcabiem fieri»Pruina uredine cognatis # niuis cau
fis.PIuuias quidem aquas celerrime putrefeere conuenicmimmecp durare in nauigatioeiEpi/
genes aut aqua q fepties putrefada purgata fic:perhibet amplius non putrefeere. Na dtemas

TRIGES1M VSPRIM VS 2}i

etiam medio' confitentur inutiles aluo duritias facientes faucibu fqj etiam limi non aliis' inef

fe plus:aut animalium quae faciunt tedium confitendum habentNec ftarim amnium utililfi.

mas eflerficuti nec torrentium ullius:lacufcg plurimos falubres maxime. Quaedam igif & hu.

ius generis aptiflimae alia: alibi.Partho^e reges ex coafpe &C euleo tantum bibunt. Eae quauis

in longinqua comitantur illos. Et hojje placere potum no quia fint amnes apparet: quoniam

nec e tigri nec euphrate:nec e multis aliis bibunt.Limus aquali uitiueft:fi tn idem amnis an.

guillis fcateat:falubritatis indicium habetur.Sicuti frigoris tineas i fonte gigni. Ante omnia

damnant amarae:S£ quae fcobem ftatim implent:qd’ euenit troezene. Na nitrofas atq; falma.

eidas 8£ faeculentas in defertis rubrum mare petentes addita poleca utiles intra duas horas fa.

ciunnipfacp uefcuntur poIenta.Damnantur in primis fontes qui caenum faciut:qui<# malum

colorem bibetibus referunt:& fi uafa atre inficiunc.aur fi legumina tarde percoquut.Si liqua.

tse leniter terram reIinquunt:decodtaeqj craffis obducutuafa cruftis. Eft etianum uitium no

foetida: modo uerum omnino quicquam recipientis iucundum fit illud licet gracucg: & ut fae

pe. ad uicina iadtis accedens. Aquam falubrem aeri quam fimillimam efie oporret. Vnus in to

to orbe traditur fons aqua: iucunde olentis in mefapotamia cabure.Fabulse ratione afferunt: uei cabile

quonia eo iuno pfufa fit.De caetero aquarum falubrium fapor odorue nullus ee debet. Qui.

dam ftatera iudicant de falubritate: fruftrante diligentia:quando per rarum eft ut Ieuior fit

aliqua.Certiar fubtilitas inter pares meliorem elTe quae calefiat:refrigeretur<# celerius. Quin

exhauftam uafis ne manus pendeat depofitifqj in humum tepefoere affirmant.Ex quonam er

go genere maxime probabilis contingit? Puteis nimirum ut in oppidis conflare uideo.Sed iis

quibus exercitationis ro crebro hauftu cotingit:8£ illa tenuitas colante terra. Salubritati haec

fatis funt.Frigori 8C opacitas necefiaria. V t qua: caelum uideant fuper oia obleruatio una.Ea.

dem 8i ad perenitatem pertinet: ut illa uado exiliat uena no e lateribus. Nam ut taftu gelida

fitretia arte cotingit.Si etiam expreflfa in altu:aut e fublimi deiedta uerberatu corripiat aerajn

natando qdem fpiritu cotinentibus frigidior fentitur eade. Neronis pricipis inuentu eft deco

quere aquamruitroq; demiflam i niues refrigerare.lta uoluptas frigoris cotingit fine uitiis ni

uis.Omnem utic# decodlam utiliorem efie couenit.ltem calefaciam magis refrigerari fubtilif

fimo inueto. V itiofae aqua: remediu eft fi decoquatur ad dimidias parces. Aqua frigida infecta

fiftitur fanguis. Aeftus in balneis arcef fi quis ore teneat: Que funt hauftu rrigidimina::no p.

inde & tactu efie alternante hoc bono multi familiari exeplo colligunt.Clarifl!ma aquarum

oium in toto orbe frigoris falubritatifcp palma pconio urbis martia eft: iter reliqua deu mu.

nera urbi tributa. Vocabaf hxc quodam aufeia.Fons autipfe piconia.Orif in ultimis monti

bus pelign05e.Tr anfit marfos 8C furinu lacu roma no dubie petes.Mox fpecu metfa in tybur

tina fe aperit noue milibus paflfuu fornicibus ft rudis pduct a. Primus eam in urbe ducere au.

fpicatus eft Ancus Martius unus e regibus.Poftea.Q__.Martius rex in prattura.Rurfufc^ refti

tuit.M.Agrippa.Idem & uirgine adduxit ab odtaui lapidis diuerticulo: duo millia paffiiu pre

neftina uia. luxta eft herculaneus riuus:quem refugiens uirginis nome obtinuit.Horu amniu

comparatione differentia fupradida depreheditur cum quatum uirgo tactu tm prseftet mar.

tia hauftu.Quaquam utriufqj iampridem urbi periit uoluptas ambitione auaritiacg in uillas

ac fuburbana detorquentibus publica falutem.Non abre fit querendi aquas iunxi fife ratione.

Reperfuntur in conuallibus maxime:& quodam couexitatis cardine aut montium radicibus.

Multi feptetrionales ubiqj partes aquofas exiftimauere.Qua i re uarietatem naturae aperuiC
fe coueniet .In hyrcanis motibus a meridiano latere no pluit.Ideo filuigeri ab aquilonis tantu
parte funt. At olympus:ofta:parnafus:appeninus:alpes:undiq; ueftiuntunamnibufcp perfun.
duntur. Aliqui ab auftro ficut in creta albi montes.Nihil ergo in iis perpetuae obferuationis
indicabitur. Aquarum funt notae iuncus aut harundo:aut herba de qua dictum eft. Multum,
que alicui loco pedtore incubans rana. Salix enim erratica 81 alnus aut uitex aut hedera fpote
proueniunt 8Z corriuatione aquae pluuiae in locum humiliorem e fuperioribus defluencis au.
gurio fallaci.Certior multo nebulofa exhalatio eft ante ortu folis longius intuentibus.Qttod
ex edito quidam fpeculantur proni terram mento attingente. Eft 8C peculiaris aeftimatio pe.
ritis tantum nota:quam feruentiflimo aeftu fequuntur dieicp horis ardetiffimis-qualis ex quo
«5 loco repercuffus fplendeat.Nam fi terra fitiente humidior eft ille:indubitata {pes promitti.
turiSed tanta intetione oculorum opus eft ut indolefcat.Quod fugientes ad alia experimeta
decurrunt loco in altitudinem pedum quine# defoffo.Qliifi# e figulino ope crudis : aut pero.

LIBER

<fta pelui aerea cooperto Iucernacg ardente cocamerata frondi&ustdein terra.Si figulum hami
du ruptuue:aut in aere fudor uel lucerna fine defedtu olei reftindta:aut et uellus lana madidu
uel exeo- reperiafrnon dubie promittunt aquas.Quida 8t igneprius excolunt locum:tato efficatiore ua
quunt fora argumento.Terra uero ipfa promittit candicatibus macubsraut tota glauci colorisJnni

gra eni icaturigies n5 fere funt perenes.Figulari creta femp adimif fpes>Nec amplius puteunj
fodiunt coria terrae obferuates: ut a nigra defcedat ordo fupradiftus.Aqua femper dulcis i at
gilofa terra frigidior in tofo.Naqj 8i hic (pbatur.DuIces.n.leuefq5 facit:# colandocotinetfor
des.Sabulu exiles limofafqj .pmittit.GIarea icertasjuenas: fed boni faporis.Sabulu mafculu St
arena carbuculofa certas ftabilefcp &L falubres.Rubrafaxa optias fpeicp certiffimae. Radices
motiu faxofae: & illex:hoc amplius rigetes.Oportet aut fodientibus humidiores affidue refpa-
dere glebas-.faciliufcp ferrameta defcedere. Depreffis puteis fulphurata uel aluminofa occur/
rentia putearios necant.Experimcfu huius periculi eft demifia ardens lucerna fi extinguatur.
Tunc ieeundu puteum dextra ac finiftra fodiunf aeftuariarquae grauiore illu halitu recipiant.
Fit & fine his uitns altitudine ipfa grauior aerrqua emedant aifiduo linteo^ iadatu euetilan-
uel tofus do cu ad aqua euentum eft fine arena opus furgit ne uenae obftruanf.Quaedam aquae uere fta

tim incipiente frigidiores funt:quaru non in altum origo eft:hybernis eni confiant imbribus.
Quaedam canis ortu ficut in macedonia apparet. Vtruncp ante oppidu pellam Jncipiete enim
aeftate frigida eft paluftris:dein maximo aeftu i excelfionbus oppidi riget. Hoc & in chioeue/
nit.Simili ratione portus 8i oppidi Athenis enneacrunos nymbofa aeftate frigidior eft:quapu
teus in Iouis horto. At ille ficcitatibus riget.

Aquarum fubito nafcentiumraut definentium. CA. Illi,

i. pmj] Axime aut puteicirca arcfu^.Nam ipfa aeftate defiriutomnefqs quatriduo eo fub
9 fidunt.lam uero multi hieme tota ut circa olympu uere primu aquis redeuntibus.
In fidlia quidem circa meifana & mylas hyeme i totum iarefeut fontes. Aeftareexu
liiTrArfJJ dantramnemqj faciunt. Apolloniae in ponto fons iuxta mare aeftate tatu fuperfluit:
& ma xime canis ortu:parcius fi frigidior fit aeftas.Quaeda terrae imbribus fictiores fiunt:ue>
lut in namienfi agroiquod admirandis fuis inieruir.M.Ciceroificcitate lutum fleri prodens:
imbre aurem puluerc.Omnis aqua hyeme dulcior eft. Aeftate autc minus. Autumno minime,
Minufq? p ficcitates.Neque aequalis amniupleruq; guftus eft. Magna aluei differentia.Qpip/
pe tales funt aquae qualis terra p qua fluunt/Qualelque herbaru quas lauat fuca. Ergo iide
amnes parte aliqua reperiuntur ifalubres.Mutant faporem 8C influentes riui utboryfthenem:
uichque diluuntur. Aliqui uero & imbre murantur.Ter accidit i bofphoro:ut falfi decideret:
necarentque frumenta. Totiens & nili rigua pluuiae amara fecere: magna peftilentia aegypti.
Nafcunf fontes decifis plcrunque filuistquos arbore alimenta cofumebat.Sicut in hemo ob/
fidente gallos Caflandrorcu ualli gratia filuas cediflent.Plerucg uero danofi torrentes corriua
tur detra&a collibus filua continere nymbostac digerere cofueta. Et coli moueriq; terra cal
lumc£ fummae cutis folui aquarum intereft. Proditur certe in creta expugnato oppido:quod
uocabatur arcadiaxeflafle fontes: amnefq? q I eo fitu multi erat.Rurfus codito poft fex anos
emcrfiiTeruti quaeque coepiflent partes coli.

Obferuatiohiftorica. CA. V.

®i Errae quoq; motus profundunt forbetqj aquas:ficut circa pheneum arcadiae quin-
I quies acridifle conftat.Sicut 8C in corico monte amnis erupit: poftea quam coeptus
j eft coli.llla mutatio mirabilistnulla euidete caufa apparet:ficut in magnefia calidas
fa&as frigidas alias non mutato fapore.Et in caria ubi Neptunni templum eft ani
nis qui fuerat ante dulcis mutatus in falem.Eft & illa miraculi plena aretbufam fyracufis fi/
mum redolere per olympia: uerique fimile: quoniam alpheus in ea infula fub ima maria per¬
meet. Rhodiorum fons in cherronnefo nono anno purgamenta egerit.Mutantur # colores
aqua^uficut babyloniae lacus aeftate rubras habet diebus undecim.Et boryfthenes aeftatis te>
paribus caeruleus ferturquaquam oium aquali tenuiffimus.Ideoque inatans hypani. In quo
# illud mirabile. Auftris flantibus fuperiorem hypani fieruSed tenuitatis argumetunr.&alid'
■eft:qd' nullum halitum non modo nebulam emitttit.Qui uolunt diligentes circa hoc uideri:
dicunt aquas grauiores poft brumam fieri.

Ratio aquae ducendae:# quomodo medicatis utendu:# quid profit nauigatio:# medicinae
-aqua: marinae, CA, VL

TRIGESIMVSPRIMVS

233

1 Aeterum a fonte duci fidtilibus tubis:utiliflimu efticraffitudine binum digitorum
I comifiuris pyxidatis ita ut fupcrior intret calce uiua ex oleo leuigatis.Libramentii

H{ aquae in centenos pedes furfum elicirminimu erit 11 uno cuniculo ueniet 1 binos ac
} tus : laminae efie debebunt p quas Turgere in fublime opus fuerit:e plumborfubit ai
titudinem exortus fui: ut 11 longiore tradu ueniar.fubeat crebra:de£cendatq;:librameta ne p,-
eant.Fiftul as denum pedu longitudinis eerlegmmu eft.Et fi quinariae erunt: fexagena pondo
pendere.Si odonaria; cenrena.Si denariae centena uicena. Ac deinde ad has portiones . Dena-
ria appellat rcuius laminae latitudo anteq curuetur digitojje decem efbdimidioq; eius qnaria.

In omni anfractu enim collis quinariam fieri: ubi dometur impetus:neceflfariu eft. Ite caftella
_put res exiget» Homere calidorum fontium mentionem no fedfie demirorxum alioquin Ia-
uari calida frequeter indiceret:uidelicet quia medicina tunc n5 erat haecquae nuc aquali per
fugio utif.Eft aut utilis fulphurata neruis. Aluminata paralyticis:aut fimili morbo folutis.Bi
tuminata aut nitrofa qualis cutilia utilis eft bibendotatqj purgatiombus.Plerique in gfia du- uel aquae
cunt:p!urimis horis ppeti calorem earu : quod eft inimiciffimu. Naq; paulo diutius q balneis
uti oportet. A cpofrea frigida dulci fine^>leodifcedentibus:quoduulgus alienum arbitratur. u'.’nec fine
Iccirco no alibi corporibus magis obnoxiis. Quippe 8i uaftitate odoris capita repletur:3i fri¬
gore inferatur fudaria: reliqua corporum parte merTa.Similis error quo quida plurimo potu
gloriatur. Vidiq? iam turgidos bibedo:in tarum ut annuli integeretur cute:cu reddi no pollet
haufta multitudo aquae.Nec hoc ergo fieri couenit fine crebro Talis guftu. Vtunf Si coeno fd-
tium ipfo^e utili ter: fed ita fi illitum To!e inarefcat.Nec uero omnes quae fint calidae: medica¬
tas ee credendumrflcut in egefta ficiliaedarifTa troadae magnefia:melo:Iipara.Nec decolor Tpe^
cies aeris argentiue (ut multi exiftimauere) medicaminu argumentu eft.Quando nihil eorum
in patauinis fontibus ne odoris quidem differentia aliqua deprehenditur.Mededi modus ide
& in marinis eritrquae calefiunt ad nemorum dolores: ferruminat Si fracturas ofTacg contuTa,

Item ad corpora liccanda.Qua de cauTa Si frigido mari urunT. Praeterea eft alius ufus multis
plex.Principalis uero nauigandi phthifi adedis ut diximus:aut fanguinem egerentibusrficuti
proxime Anneu Gallionem feciffe poft cofulatum meminimus. Neq; enim aegyptus propter
fe petitur: fed propter longinquitatem nauigadi.Quin 8i uomitiones ipTae inftabili uolutatio
ne comotae pluribus morbis capitis oculoiji:pedons medentur.Omnibufq; propter quae hcL
leboje bibit ur. Aqua uero maris per fele efficatiorc difcutiendis mmoribus putat medici : fi ii
la decoquatur hordeacea farina ad parotidas.Emplaftris etia maxime albis Si malagmatis mi uel ab his
fcent.Prodeft 8C infufa cerebro idu.Bibitur quoq? quauis no tine iniuria ftomachi ad purgan uel crebro
da corpora bilccg atra: aut Tanguine concretu reddendu alterutra parte.Quidam Si in qrtanis
dedere eam bibedam. Et in tenafmis:articularibufcp morbis:afleruata:& in hoc uetuftate ui-
rus deponetem.Aliqui decoda:oesex alto hauftamullaqj dulcium mixtura corruptam.In quo
ufu praecedere uomitu uoIunt.Tunc quoque acetum aut uinum aqua mifcent.Quipura de.-
dere rhaphanos fup mandi ex mulfo aceto iubent:ut ad uomitiones reuocet.Clyfteribus quo
marina infundunt tepefadam.Teftium quidc tumori fouendomon aliud praeferunt . Item
pemionu uitio ante ulcera-Simili mo pruritibus: pforis: 8i iichenu curationi.Lendes quoq; &
tetra capitis animalia hac curantur.Et liuentia reducit eadem ad coloremdn quibus curatio^
nibus pofr marinam aceto calido fouere:plurimum prodeft.Quin Si ad idus uenenatos falu
taris iiitelligitur:ut phalangiorum & lcorpionu:& ptyadae aTpide refperfis. Calida aute in iis
affumitur.Suffrtur cade cum aceto capitis doloribus.Tormina quoqj 3C choleram calida infu
Ta clyfteribus fedant.Difficilius perfrigeTcunt marina caIefada.Mammas rigetes: praecordia:
raaciemque corporis pi Tcina: maris corrigunt. Aurium dolores:capitis grauitates:cum aceto
feruentium uapor. Rubiginem ferro marinae celerrime exterunt. Pecorum quoque Tcabiem
fanant: lanafque emolliunt. Nec ignoro haec mediterraneis fuperuacanea uideri pofle. Veru
& haec cura praeuidit inuenta ratione qua libi quiTque aqua maris faceret. Illud in ea ratione
mirum fi plus quam fextarius Talis cum quattuor aquae Textariis mergatur: uinci aquam:fale--
que n5 Iiquari.Caetero fextarius Talis cu quattuor aquae Textariis falfiffimi maris uim Si natu
ram implet.ModeratifCmum autem putat fupradtdam aquae mefuram odonis cyathis Talis
temperari: quoniam ita & neruos calefaciat: & corpus non exafperct.Inueteratur quod uoca
tur thalaffomeli aequis portionibus maris: mellis imbris ex alto: 8i ad hunc ufum aduehunt:
fidilicp uafe 3C picato conciunt . Prodeft ad purgationes maxime fine ftomachi uexatione SC

LIBER.

fapore grato & odore.Hydromeli quoqj ex ibre puro cu meile temperabatur quodam quod
daretur appetentibus uinum aegris:ueluti inocentiore potu.Damnatum iam multis annis iiL.
dem uitiis quibus uinum:ncc iifdem utilitatibus.Quia faepe nauigantes defedlu aquae dulcis
laborant.Haec quoq? fubiidia demonftrabimus.Expanfa cifca nauim ueilera madefcut acce.
pto halitu maris quibus humor dulcis exptimitur.Item demiflk reticulis in mari concauae e
caera pilae: uei uafa inania obturata dulcem intra fe colligunt humorem. Nam in terra mari/
na aqua argilla percolata dulcefdt. Luxata hominum corpora 6C quadrupedum natando in
cuiufiibet generis aquam facillime in artus redeut.Eft 8C in metu peregrinantium:ut tentent
ualitudinem aquae ignotce.Hoc cauent a balneis egrefli ftatim frigidam fufpedam haurien.
do.Mufcus qui in aqua fuerit podagris illitus prodeft.Item oleo admixto talorum dolori: tu
moriqi.Spumaq; aquae affrictu uerrucas tollit.Nec non arena littorum maris:praeripue temi/
is & folibus candens in medicina eft ficcandis corporibus coopertis hydropico£t:aut rheuma
tifmos fentientiu.Et hadenus de aquis.Nuc 8i de aquatilibus.Ordiemur aut ut in reliquis a
principalibus eo^equae funt fal 6C fpongia.

De generibus falis:& confeduris:& medicinis:& ob/eruationibus. CA. VE

BA1 omnis aut fit:aut gignit.Vtruq; pluribus modis: fed ca geminaxoado humo/
re uel ficcato. Siccatur in lacu tarentino aeftiuis folibus:totucp ftagnum in falem
abiit modicum alioquin altitudine genua no excedens.Item in fidUa in lacu qco
canicus uocatur:6i alio iuxta gelam. Hoija extremitates tantum inarefcunt:ficut i
phrygia cappadocia. A (pendi ubi largius coquit Si ufqj ad medium lacum. Aliud etiam in eo
mirabilerquod tantudem nodu fubuenit:quatum die auferas.Omnis eft alius fal minutus:at
cp no gleba eft. Aliud genus ex aquis maris fpote gignif fpuma in extremis littoribus ac (co¬
pulis relicta.Hsec enim ois rore denfatur.Et eft acrior q in fcopulis menitur.Sunt etianu na
turales differetiae tres.Naq; i badris duo lacus uaftualter ad fcythas uerfus:alter ad arios fa/
le aeft uant. Sicut ad cittiu in cypro 8i circa mephin extrahut lacu: dein fole ficcantSed & fi
ma fiuminu denfantur in faleiamne reliquo ueluti fub gelu fluente:ut apud calpias portas:q
falis flumina appellatur .Item circa mardos 8i armenios.Praeterea apud badros amnis ochus
uf 8i iaxar & oxus ex appolitis montibus deferunt falis rameta.Sut & in afiica lacus 61 quidem turbidi
tes. falem ferentes.Ferunt quidem 8C calidi fontes ficut pegafei.Et hadenus habent fe genera ex

' aquis fponte prouenientia.Sunt 8C montes natiui falis: ut in ind is oromenus:in quo lapidict*

narum modo caeditur renafcens:maiufq5 regum uedigal ex eo eft: q ex auro atq? margaritis.
Effoditur 8i e terra:ut palam eft humore denfato in cappadocia.Ibi quidem caeditur fpecub
rium lapidum modo.Pondus magnum glebis:quas micas uulgus appellat.Carrhis arabis op
pido muros domofcp maffis falis faciunt:aqua ferruminantcs.Inuenit Si iuxta pelufium Pto
iemaeus rex cum caftra faceret: Quo exemplo poftea inter aegyptum 8C arabiam etia fqualen
tibus locis coeptus eft inueniri detradis arenis.Qualiter di per africae fitienria ufcp ad Ham/
monis oraculu.Is qdem crefcens cum lunanodibus.Nam cyrcnaid tradus nobilitant hamo
niaco & ipfo quia fub arenis his inueniaf : appellato.Similis eft colore alumini : qd1 fchifton
uocatdogis glebis:necp plucidis: ingratus fapore:fed medicinae utilis.Probat quamaxiepfpi
cuus redis fcifluris infignc.De quo,pditur:quod lcuiftimus intra fpecus fuos in lucem uniuer
fam,platus:uix credibili pondere ingrauefcat.Sed ca euidens cuniculo^ fpiritu madido fic ad
iuuante molientes ut adiuuat aquae. Adulteratur ficulo:quem cocanicu appellauimus : necno
61 cyprio mire fifi.In hifpania quocp citeriore egelafte caedif glebis pene traflucetibus. Cuiia-
pridem palma a plerifq; medicis inter oia falis genera perhibef. Omnis locus in quo reperit
fabfterilis cfhnihilcg gignit:& in totu fpete nafces.lntcr haec funt faditiiuariagenera.Vulga
ris plurime r : :n falmis mari adfofb:n5 fine aquae dulcis riguis: fed imbre maxime iuuante:
ac fup oia fole multorno aliter inarcfcens.Africa circa utican>conftruit aceruos falisadcol
lium fpeciem.Qiii uero fole lunacp induruere.nullo humore liquefcut:uixcp etiam ferro eae-
dunf.Fit tn 8i in crera fine riguis in falinas mare infundentibus.Et circa aegyptu ipfo mari in
fluere i folii ut credo nilo fuccofu.Fit 6i e puteis in falinas ingeftis. Prima defatio babylonjae
in bitume liquida cogifioleo fimile :quo Si i lucernis utuf.hoc detrado fubeft fal.&icappa/
dodae puteis ac fonte que in falinas ingerunt.ln chaonia excoquut aqua ex fonte:refiigerado
que falc faciunt ferte nec cadidum .Galliae germaniaeqs ardetibus lignis aqua falfam Ifundut.
Hifpaniae quada fui pte e puteis hauriunt muria appellates. Et illi quide etia lignu referre ai/

TRIGESIMVSPRIMVS

234

bitran tur . Quercus optima ut qua? per fe dnere fincero uim falis reddat.AIibi corylus laudat".

Ita infufo liquore falfo. Carbo etia in falem uertif.Quicucj ligno conficif fal niger eft. Apud

Theophraftum inuenio imbrios harundinis 8C iunci cinere decoquere aqua folitos: donec exE

guu fupereflet humoris.Quin & e muria falfamento^: recoquif: iteruqj confumpto liquore

ad naturam fuam redit uulgo e menis iucundiftimus.Marinoiji maxime laudatur cyprius a fa uel hemls

lamine. At e ftagnis taretinus;Ac eriguis phrygius q tattxus uocaf.Hi duo oculis utiles, A cap

padoda uero qui x laterculis afferturxutis nitore dicitur facere. Magis tamen extendit is que

citticum appellauimusitaque a partu uentrem eo cum melanthio illinunt. Salfilfimus fal qui

ficciflimus fuauifiimus oxum tarctinus atq; cadidiffimus.Et de extero fragilis qui maxime ca

didus.Pluuia dulcefcit ois.Suauiorem tamen rores faciunt.Sed copiofum aquilonis flatus. Au ^ *

ftro non nafcitur.Flos uero falis non fit:nifi aquilonibus.In igni nec crepitatinec exilit traga- p u > ""

feusmeq? acanthius ab oppido appellatus.Nec ullius fpumataut ramentum aut tenuis. Agrige 1" ^ A '

tinus igniam patiens:ex aqua exi!it.Sunt 8i coloiji diiferentix.Rubet memphi. Ruifiis eft cir-

ca oxum.Centuripis purpureus.Circa gelam in eadem ficilia tati fp!endoris:uti imaginem re-

dpiat.In Cappadocia croceus effoditor tranflucidus 8i odoratiffimus. Ad medidnx ufus anri-

qui tarentinu maxime laudabant. Ab hoc uero quxcucg e marinis ex genere eo:prxcipue fpu-

meum .Iumentoru uero 8i boum oculis tragefeum 8i beticu. Ad obfoniu &Z cibu utilior qfqs

facile liquefcitjte humidior: minorem eni amaritudine habent:ut atticus 8i euboicus.Seruan

dis carnibus aptior acer 8C ficcusrut megaricus.Conditur et odoribus additis: 8i pulmentarii

uice implet excitas auiditate:inuitafcp in oibus abisiita ut fit peculiaris ex eo intellectus inter

innumera codimenta.Ita eft in mandendo qxixfitus garo.Quin 8i pecudes armentaq; 8C iume

ta fale maxime folicitanf ad paftum-.multo largiores Ia<fte:muItoqj gratiore er in cafeo dote.

Ergo Hercule uita humanior fine fale nequit degere:adeoque neceflarium elemetu eft:ut tran
fierit intellectus ad uoluptates animi quoq$.Nam itafales appellantunoifq; uitx lepos & fum
ma hylaritas laboruq? requies non alio magis uocabulo conftar. Honoribus etiam militixqj
interponitur falariis inde dicftis:magna apud antiquos au<ftoritate:ficut apparet ex nomine fa
larixuixiqm illa fal in fabinos portari confuerat.Ancus Martius rex falis modia fex millia
in congiario dedit popuIis:& faluxas primus inftituit.Varro etiam pulmentarii uice ufos uete
res auctor efft.Elitafte enim falem exim pane 8i cafeo:ut prouerbio apparet. Maxime tamen in
facris intelligitur audtoritas quando nulla conficiuntur fine mola falfa.Salinarum fyncerita s
fummam fecit fuam differentiam.Quxda.n.fauilla falis:qux leuillima ex eo eft Si candidiffi-
ma flos falis appellatur.Et flos quidem falis in totum diuerfa res humidiorifeg naturx 8C cro
cei coloris aut ruffi ueluti rubigo falis.Odore quo® ingrato ceu gari diffentiens a fole no mo
do a fpuma .In xgypto inuenitur uideturq? nilo dererri.Et fontibus tamen quibufdam inna-
tat.Optimum ex eo quod olei quandam pinguitudinem reddit. Eft enim in fale pinguitudo:
quod miremur.Adul teratur autem tingiturcg rubrica:aut pleruqj tefta trita.Qui fucus aqua
deprehenditur diluente fadtitium coloremxum uerus ille non nifi oleo refoluatur.& unguo
tarii propter colorem eo maxime utatur.Canicia in uafis fumma eft.Media uero pars humidi
or ut diximus. Floris natura afpera excalfadtoria ftomacho inutilis. Sudorem cit. AIuu foluit
! xxino 8C aq acopis 81 Cnegmatis utilis.Detrahit 8i ex palpebris pilos efficaciffime . Fxces imx
cocutiuntur ut color croci redeariPrxter hxc etiamnum appellatur in falinis falfugo:ab aliis
falfilago tota liquida marina aqua falfior ui diftans. Aliud etiamnu liquoris exquifiti genus
quod garon uocauere fteftinis pifeium cxterifque qux abiidenda eflent:fale maceratis: ut fit
dia putrefeentium fanies.Hoc olim conficiebatur ex pifce: quem grxei garo uocabat. Capite
eius ufto fuffitu extrahi fecundas morantes.

De fcombro pifce 8i muria:& alece. CA. VIII.

IVnc e fcombro pifce laudatiffimum i finibus Carthaginis fpartarie 81 cetariis:foci-
orum appellatur fingulis milibus nummu permutatibus congios pene binos. Nec
liquor ullus pene pter ungnenta maiore in precio efle coepit: nobilitatis etiam ge-
:ibus.Scombros quidc 8i mauritania beticaque 8i carteia ex oceano intrantes capi
unt: ad nihil aliud utiles. Laudat 8i clazomene garo. Popeicp & lepris. Sicut muria antipolis
ac thuria.Iam uero & dalmacia.Vitium huius eft alex iraperfedta nec colata fxx.Coepit tame
& priuatim ex inutili pifciculo minimoque cofid. Apuam noftri aphyen gred uocanequoni
an is pifciculus e pluuia nafcitur.Foroiulienfes pifcern ex quo fadunt lupum appellant. Tri'

LIBER

uel no care
tibus

uftattseus

uel fordiu

fit deinde in luxuriam creueruntque genera ad infinitum:ficuti garum ad colorem mulli uete
ris:adeocp dilutam fuauitatem ut bibi poflit. Aliud uero ad caftimoniajc fuperftitionc: etiam
facris iudaris dicatu:quod fit e pifcibus fquama carentibus.Sic alex peruenit ad oftreas: echi/
nos:urticas:camaros:muilo^i iocinera.Innumerifq? generibus ad fapore gulae coepit fal tabe/
fcere.Haec obiter idicata fint defideriis uitae:& ipfa tame nonulli ufus in medendo. Nanq; Si
alece fcabies pedoris fanat infufa p cutem incifam.Et cotra canis morfus draconifq; marini
,pdeft.In linteolis aut concerptis imponif.Et garo ambufta recentia fananf: fi qs infundat ac
non nominet ga^.Contra canu quocg morfus prodefhmaximecg crocodili:& ulceribus quz
ferpuntraut fordidis.Oris quoqt 8i aurium ulceribus aut doloribus mirifice prodeft . Muria
quoqrfiue illa falfugo:fpifiat: mordet:extenuat:ficcat. Dyfentericis utilis eft etiam fi nome in
teflina corripit.Ifchiadicis coeliacis ueteribus ifundif : fotu quocp: apud mediterraneos aqua:
marinae uicempenfat. De natura falis & eius medicinis. CA, IX,

BAlis natura eft per fe ignea 8C inimica ignibus fugiens eostoia erodes. Corpora ue/
ro aflringensrficcas: alligans.Defunda aut ac putrefcetia ita uendicas ut durent ea
per faeculaJn mededo uero mordcnsiaduren^repugnasrextenuansrdiiToIuens.StO/
macho tantum inutilis praetere} ad excitanda auiditatem , Aduer fus ferpentiu mor
fus cu origano:melle:hyfopo.Contra ceraftem cu origano: aut caedria:aut pice:aut meile. Au
xiliatur cotra fcolopendras ex aceto potus. Aduerfus fcorpionu idus cu quarta parte lini fe/
minis:ex oleo ut’ aceto illitus. Aduerfus crabrones uero uf uefpas fimiliacp ex aceto. Ad hethe
rocraneas capitifqj ulcera: 8i puftulas:papulafue:& incipietes uerrucasxufeuo uitulinoJtem
oculorum remediis:& ad excrefcentes ibi carnes totiufc^ corporis pterygia . Sed in oculis pe/
culiariter.Ob id collyriis emplaftrifq; addif. Ad hoc maxime,pbatur tragafaeus aut caunites.
Ex idu uero fufiiifis eruor oculis fuggillatifcp cu myrrhae pari poder ac melle:aut cu hyfopo
ex aqua calidaru tep foueatur falfugine.Ad h xc bifpaniefis eligif: contracg fuffuiiones oculo/
rum cu lade in coticulis terif .Priuatim fuggillationibus in jlinteolo iuolutus crebroqj ex aq
feruenti impolitus. Vlceribus oris manatibus in linteolo concerpto.Gingiuarum tumori in/
fricatus.Et contra fcabritiem linguae fridus cominutufcp.Aiunt dentes no erodi ne$ putre/
fcere fi quis quotidie mane ieiunus falem cotineat fub lingua:donec liquefeat. Lepras ide: Si
furuculos:& Iichenas:& pforas emedat cu pafla uua exempto eius ligno: 81 feuo bubulo atqs
origano:ac fermeto:uel pane:maxime thebaicus.Hic & ad pruritus eligif.T onfillis & uuis cu
meile prodeft.Quicucp ad anginas.Hic amplius cu oleo & aceto.Eodcm tpe extra fauces illi/
tus cu pice liquida.Emollit & aluum in uino mixtus.ldem noxia:& tineare genera pellit in ui
no potus. Aeftus balneare coualefcetes: ut tolerari poftintlinguae fubditus praeftat.Neruo$i
dolore maxime ufurpada obferuatione circa humeros & renes in faecis aqua feruenti crebro
madefadus leuariColu torminaq? & coxale dolores potus & in iifdc faecis Ipofitus candens.
Podagras cu farina ex meile & oleo tritus.Ibi maxime obferuanda ufurpatione qua qdem to
tis corporibus nihil efie utilius fale & fole dicut.Itacp cornea uidemus corpora pifcato^. Sed
hoc praecipuum dicatur in podagris.Tollit & clauos pedu.Item pmones.Ambuftis ex oleo im
ponitur:aut comanducatus:puftulafcp reprimit. Ignibus uero facris ulceribufqr.qua: ferpunt:
ex aceto aut hyfopo.Carcinomatis cu uua taminia.Phagedenis ulcerum tritus cu farina hor/
dei fuper impolito linteolo madente uino.Morbo regio laborantes donec fudet ad ignem co
tra pruritus quos ientiut:ex oleo & aceto ifricatus luuat: 8i fatigatos ex oleo. Multi & hydro
picos fale curauere:feruore£cp febriu cum oleo peruxere:8i tuffim uetere lindueius difcufle/
re.Clyfteribus ifudere ifchiadicis.Vlceribus excrefcctibus uel putrefeetibus impofuere.Cro/
codiloi*’ morfibus ex aceto in linteo lisrita ut battueretur ante idum ulcera.Bibitur & contra
opium ex aceto mulfo.Luxatis imponitur cum farina 8L meile. Item extuberationibus. Dem

tium dolori cu aceto fotus & illitus cu refinapdeft. Ad 01'a aute fpuma falis iucudior utilior
qj.Sed quicucp fal acopis addif ad excalfadiones.ite fmegmaticis ad extedenda cute leuanda
cg.Peco£: quocp fcabie & bou illitus tollit.Datufq? lingedus:& oculis iumeto^: lfpuif.Haec <3d
de fale dida fint. De nitri generibus:& cofeduris:& medicinis:& obferuatioibus. CA. X.

S- - * — On eft differeda & nitri natura n5 multu a fale diftas: & eo diligetius diceda: quia

pala eft 8i medicos q de eo fcripfererignorafle naturiNec quequa Theophraftodi
ligetius tradiffe.Exiguu fit apud medos canefcetibus ficcitate couallibusiqduocat
halmiraga.Minus ct in thracia iuxta phiiippos fordidu terra:qcF appellat agrium.

TRIGESIMVSPRIMVS 2 3 5

Nam quercu cremata nunq multfi facftitatum eft:& iampridem fn totum omiiTurn. Aquae ue
ro nitrofie pluribus locis reperiunfifed fine uiribus denfandi.Optimum copiofumcp in clitis
macedoniae:quod uocant calaftricum:candidfi:puruqpprimuni fali.Lacus eft nitrofus exilie
te e medio dulci fcnticulo.lbi ut nitpe circa canis ortum nouenis diebus: totidcq; ce!Tat:ac rur
fus inatat:5£ deinde ceffatiQuo apparet foli natura eftequae gignat: qm compertum eft nec
foles proficere quicq:cfi cefidmec imbres.Mirum eft Si illud fcatebra fonticuli femper emi/
cantetlacum nec augeri nec effluere.Iis aut diebus quibus gignit fi fuere imbres: falfius nitru
fadut: aquilones deterius: quia ualidius comouent limum. Et hic qdem nalcit.In aegypto aut
conficif multo abundantius:fed deterius. Nam fufcum lapidofumq; eft. Fit pene eodem mo
do quo fal: nili q> falinis mare infundunt.Nilum autem nitrariis.Excedente nilo ficcant: dece
dente madet fucco nitri. xl,diebus cotinuis:no ut in macedonia ftatis.Si aut imbres affuerit:
minus de flumine addut: ftatimcg ut denfari eft coeptum: rapif ne refoluatur in nitrariis.Sic
quoqj olei natura interu?mt.Ad fcabiem animaliu urilis.lpfum aut conditu in acetuis durat.
Misji in lacu afcanio 8i qbufdam circa chalcida fontibus fiimmas aquas dulces effe: potariq;:
inferiores nitrofas.In nitro optimfi quod tenuiftimfi:3i ideo fpuma melior. Ad aliqua tm for
didfi tanq ad inficiendas purpurasitin&urafqj oes.Magnus Si nitro ufus qui dicet fdo loco.
Nitraria egregiae aegj/ptiis.Nam drca naucratin 8i memphi tantfi folebanc ee. Circa mephin
deteriores.Nam 3i lapidefcitibi in aceruis:multiq; fune tumuli ea de ca faxei. Faciut ex iis ua
fa.Nec no frequeter liquatu cu fulphure coquetes in carbonibus. Ad ea quoqj quae inuerera
ii nolunt illo nitro utuiit .Suntibi nitrariaeun qbusSi ruffum exit a colore terrae.Spuma nitri
quae maxime laudaf: antiqui negibat fieti:nifi cu ros cecidnTet:praegnatibus nitrariis : fed non¬
dum parictibus.Itaq; no fieri incitaris etiam fi caderet. Alii operimento^ fermeto gigni exifti
mauere.Proxima aetas medicose aphronitrum tradidit in afia colligi infpelucis mollibus di/
ftilIans.Specus eos colligas uocant.Dein ficcat fole.Optimum putatur lydium.Probario ut fit
minime poderofum:8i maximefriabile.CoIorepene purpureo.Hoc i paftiliis affert. Aegyptifi
in uafis picatisme liquefcat.Vafa quoq; ea foleinarefeetia pficiunf.Nitri pbatioiut fir tenuif
fimum 8i qua maxime fpongiofum fiftuloffiqr adulteratur in asgypto calce.Dephedit guftu.
Sincerum.n; facile refoluit . Adulteratu pungit. Calce afperfum reddit odorem uehemeriter.
Vrit in tefta opertu ne exiliat: alias igni non exilit nitrummihilq; gignit aut alit. Cu in felinis
herbae gignantur: Si in mari tot aialia: tantum algse.Sed maiorem effe -acrimoniam' nitro’ ap/
paref.no hoc tm argumetoffed Si illo q> nitratis calciameta prinus cofumfit. Alias fahibres;
oculoruqt} claritati utiles Jn nitrariis no lippiitt. Vlcera allata eo celerrime fanantur. Ibi facta
tarde.Cit Si fudorem cu oleo perucrisicorpufq; emollit.ln pane falis uice utunf calaftrico. Ad
xhaphanos aegvptio : teneriores eos facit.Sed obfonia alba Si deteriora: olera uiridiora.ln medi
cina aut calfacit:extenuet:mordetffpiflatdkcat: exulcerat. Vtile iis quae euocanda fint aut di>
fcutieda: Si lenius mordenda atqp extenuanda:ficut in papulis puftulifcp.Quida in hoc ufu ae
cefum uino auflero reftringfifatqj ita trito t balneis utunf fine oleo. Sudores nimios inhibet
cu arida iride adiedfo oleo uiridi.Extenuat Si cicatrices oculofje 8i feabritias gena^i cum fico
illitu aut decoctum in pafto ad dimidias partes. Item cotra argemas oculojc.Vngues decoctu
cum pafto in mali punici calice adiuuat nitrfi.Qaricateq; uifus cu meile infidum. Prodeft de
tium dolori ex uino fi cum pipere colluanf.ltem cfi porro deco&fi.N igrefcetes deces crema/
tu detifiicio ad colore redudt.Capitis aialia:Si lendes necat cum famia terra illitum ex oleo.
Auribus puruletis uino liquatu infondif .Sordes eiufdem partis erodit ex aceto.Sonitus Si tin
nitus difeutit ficcum additfi. Vitiligines albas cum cymolia creta aequo pSdere ex aceto in fo
le illitum emendar.Furficulos admixtum refinae extrahit aut cum uua alba palla: nucleis eius
fimul tritis.Teftium inflamatioi occurrit, item eruptionibus pituitae in toto corpore cfi axun
gia.Contraq; canis morfus addita refina initiis cfi aceto illinif.Sic 8i ferpetium morfibus:pha
gedenis:3i ulceribus quae ferpfir.aut putrefefit cfi calce ex aceto.Hydropicis cfi fico tufum da
tur:ilIiniturqj.Difcutit Si tormina fi decoctfi bibaf pondere drachmae cfi ruta uel anetho uel
cymino.Refi cit laflxtudines cu oleo ex aceto perficto^r.Si cotra algores horrorefq? pdeft:ma^
tubus pedibufeg cofricatis cum oleo. Coprimit 5 i pruritus fuffufo^i felle:maxime cum aceto
datum.Succurrit di uenenis fungosi ex pofca potum. Aut fi bupreftis pafta fit ex aqua:uomb
tionefc^ euocar.iis qui fanguinem tauri biberint cum lafere datur.In facie quo^ exulceratio/
nes fanat cum meile 3C la&e bubulo. Ambuftis toftum donec nigrefeat tritfic^ illinit, lnfun/

F ii

uffubditu

LIBER

ditur urceis & renum doloribus: aut rigori corpo^t: neruorucjj doloribus, Paralyfi lingua cu
pane imponitunSufpirioGs in ptifana fumitur.Tuffim ueterem fanat flore mixto galbani: re/
finae terebinthinae pari podere omniu:ita ut fabae magnitudo deuoret.Coquif dilutumqjpo/
ftea cum pice liquida forbendu in angina daf.Flos eius cu oleo cyprio:articulo££ doloribus!
fole iucundus eft.Regium quoq; morbu in uino exterminat potu. Et inflationes difcutitSan
guinispfluuium fiftit e naribus ex ferueti aqua uapore naribus rapto, Pruriginem alumine p/
mixto' tollit. Alarum uirus ex aqua quotidiano fotu. Vlcera ex pituita nata caera permixtum.
Quo genere neruis quoque prodeft. Coeliacis infunditur.Perungi ante accefliones frigidas
nitro 8C oleo multi praecepere. Sic & aduerfus leprasdentigines.podagricis in balneis uti fo/
uf ungi fo lia nitri prodeft : atrophis: opifthotonis: tetanis. Sal 8i nitrum fulphuri concodum lnlapi,
lio dem uertitur.

De fpongiarum natura. CA. XL

- Pongia^e genera diximus in naturis aquatilium marino^.Quidam eas ita diftim

guunt. Alias ex iis mares exiftimauere tenui fiftula fpiffiorefq; pcrforbetes: & qua:
tingunf in deliciis aliquado 8i purpura.Alias faeminas maioribus fiftulis ac ppetu

_ is.E maribus duriores aliasrquas appellant «Tragos tenuiifimis fiftulis seque deniif,

fimis.Candidae cura fiunt:e molliffimis recentes per aeftatem tin&ae falis fpumatad lunam 8:
pruinas fternuntur inuerfae: hoc eft qua parte adhsefererut candorem bibant.Animaleffedo/
cuimus etiam cruore inhaerente. Aliqui narrant:# auditu regi easxotrahiq} ad fonum: expri.
mentes abundantiam humoris:nec auelli petris poffehdeo abfeindi &.faniem emittere.Quin
# eas quae ab aquilone fint genitae praeferunt caeteris.Nec ufq diutius durare fpiritum medi/
ci affirmant.Sic # pdefle corporibus:quia noftro fuu mifceant:# ideo magis recentes: magif
humidas.Sed minus in calida aqua minufque. unctas: aut unciis corporibus impoStas . Et
fpiftas minus adhaerefoere.MollifTimum genus cape penicelli oculoje tumores leuant ex mul
fo impoGti.Item abftergendae lippitudini utdiffimi.Eam quae tenuiffima eft moiliiTimaquo/
cp ee oporteUmponunt fpogiae ipfae epiphoris ex pofca:# ex aceto calido ad capitis dolores.
De esetero recentes difcuriut:molliut:mitigant.yeteres coglutinant uulnera.Vfus earum ad
abftergenda:fouenda:operieda a fotu du aliud imponaf.Vlceraquoq? humida # fenilia im>
politae ficcat.Fradlurae # uulnera fpongiis utiliflime fouentur. Sanguis rapitur inlecando ut
curatio pfpici poflit.Et ipfae uulne^e inflamationibus imponuntmuc Occae: nunc ex aceto iru
fperfae:nuc e uino:nuc ex aqua frigida.Ex aqua uero caelefti impofltae fedta recctia no patiun
tur itumefcere.lmponunf & integris partibus # fludione occulta laborantibus quae difeutie
da funt: # iis quae apoftemata uocant meile decodto per udis. Item articulariis alias aceto fal
Io madidae:alias e pofca.Si ferueat impetus ex aqua eaede 8i callo falfa madidae. At cotra fcot
pionu idus ex aceto.In uulne^e curatione 8i fuccidae lanae ukem implet.Nucex uino 8i oleo;
nuc ex eadem.Diftercnria haec q> lanae emolliunt:fpongiae coercet rapiuntcp uitia ulce^. Gt-
culigantur & hydropicis ficcae:uel ex aqua tepida pofcaue utcuq; bladioribus opus eft operi/
riue:aut Occare cutc.Imponunf 8i iis morbis:quos uaporari oporteat: ferueti ex aqua pftfe
expreftaecp inter duas tabulas.Sic & ipoOtae ftomacho pfunt:& in febri cotra nimios ardores,
Sed fpleneticis e pofca.ignibus facris ex aceto. ElFicaciores quando aliud imponi oportet : fic
ut fanas quoqj partes fpatiofe operiant.Sanguinis ,pfluuium flftunt ex aceto:aut frigida, fl¬
uorem ab idu recentem ex aqua falfa calida faepius mutata,Tollutqp teftium tumorem dolo
remq; ex pofca. Ad canu morfus utiliter cocifae imponunt :ex aceto:aut frigidamur meile abd
de fubinde humedadae. Africanae cinis cu porri fediui fucco fanguine reiidenbus hauftufr/
lis ex frigida pdeft.Idem cinis cu oleo uel aceto fronti illirus tertianas tollit. Priuatim africa/
nae ex pofca tumore difeutiut.Omnium aut cinis cu pice cremata^: fanguinem Gftituulne^
Aliq raras tm ad hoc cu pice urunt.Et oculo^a ca comburunt’ in cruda olla figulini opisiplu/
rimum pfidente eo dnere cotra fcabridas gena^excrefcentefcp carnes: # qcqd opus fitibi
deftringere:fpiftare:explere.Vtilius in eo ufu lauare cinerem. Praeftant & ftrigilum uicemlin/
theoruq; affedis corporibus:Et contra folem apte protegunt capita. Medid infeitia ad duo
noia eas redegere: A fricanastquapc firmius flt robur. Rhodiacafq; ad fouendu molliores,Nuc
aut molliflfimae circa muros antiphelli urbis reperiuf .Trogus auctor eftxirca lycia penidllos
molliflimos nafei in alto unde ablata: fmt fpongiae.Polybius fup aegrum fufpenfas: quietio/
res facere noctes. Nunc praeuertemur ad marina animalia:# aquatilia.

TRIG ESIM VSSECVNDVS

CAJI PLINII SHCVNDI NATVRALIS HISTORIAE
PROOEMIVM

Medicinae ex aquatilibus.

2^6

LIBER. XXXII.

ENTVM EST AD SVMMA NATVRAE EXEMPLOR VM
cg per rerum ordinem:# ipfum fua fponte occurrit Imenfum po
tentis occultae documentum : ut prorfus nec aliud ultra quaeri
,debeat:nec par auflfimile poffit inueniri: ipfa fe uincentenaturaT
8C quidem numerofis modis declarante . Quid enim uiolentius
mari uetifue:# turbinibus_acprocellis: quo maiore ingemo \ nui
la fui parte adiuta eft: quam uelis remifque? Addatur his # recf
proci seftus inenarrabilis uisruerfumq? totum mare in flumen.

De echeneide pifce:& mirabili eius pprietate:& torpe
die:# marino lepore:#'mirabilia rubri maris. CA. I,
Arnen ola haec paritercg eodem impelletiarunus ac par

. _ _ _ Sil uus admodu pifciculus echeneis appellatus in fe tenet.

Ruant uenti licet: 8C faeuiant procellae amperat furori; uirefqj tantas compefcit; # cogit flare
nauigiarqd' non uincula ullarno anchorae pondere irreuocabili fadae.Infrenat impetus:# do.-
mat mundi rabiem; nullo fuo labore:no retinedo:aut alio modo quam adhaeredo.Haec tatiL
Ia eft fatis cotra tot impetus; ut uetet ire nuuigia. Sed armatae clafles imponut fibi turriu prq
pugnacula:ut in mari quocg pugnet;uelut e muris. Heu uanitas humana cu roftra illa aere fer
rocg ad icftus armata femipedalis ihiberepoffit;ac tenere deuidta pifciculusjFert acciaco mar
te tenuiffe praetoriam nauim Antonii properantis circuire 8i exhortari fuos:donec trafiret in
aliam. ldeocg caefariana claflis lpetu maioreptinus uenit.Tenuit # noftra memoria. Caii prin
ripis ab aflura antiu remigantis ut res eftietia aufpicalis pifciculus.Siqde nouiflime tum in ur
bem reuerfus ille imperator: fuis telis confbflus eft.Nec longa fuit illius mors admiratio fla
tim ca intellecfarcum e tota clafie quinqueremis fola no pficeret:# exilientibus protinus qui
id quaererent circa nauim inuenere adhaerentem gubernaculo: oftenderuntqj Caio indignati
hoc fuifle gct fe reuocaret: quad ringentor ucg remigum obfequio contra fe intercederet.Con
flabat peculiariter miratu quomodo adhaerens tenuiflet: nec idem polleret in nauigium rece^
ptus.Qui tuc poftea quam uidere:eum limaci magnae fimile efle dicunt. Nos plurimoru opft
niones pofuimus in natura aquatilium:cum de eo diceremus.Nec dubitamus idem ualere ad
oia genera cu celebri 8C cofecrato etia exemplo apud gnidia Venerem conchas quocg eiufde
potetis credi necefle fit.E noftris quida latinis remora appellauere eu.Mirucg e graecisialii lu
bricos partus atcg procidentes cotineri ad maturitate alligato eo ( ut diximus) pdiderut.Alii
fale adferuatu adal ligat ucg grauidis partus foluere:ob id alio nole odinolyonte appellauere.
Quocuncg modo iffa fe habeant:quis ab hoc tenedi nauigia exemplo de ulla potentia natm
rae atcg effectu in remediis fpSte nafcetium regi dubitare debeantf Quin # fine hoc exemplo
per fe fatis el!et.Ex eode mari torpedo etiam procul SC e longinquo:uel fi hafta uirga ue attin
gatur quis praeualidos lacertos torpefcere:qualibetcg ad curium ueloces alligari pedes prodi
tur.Quod fi necefle habemus fateri hoc exeplo efle uim aliqua quae odore tantu # quada au^
ra fui corporis afficiat mebra: quid no de remediogi omniu mometis fperadum evNon funt
minus mira quae e lepore marino tradunf. Venenum eft aliis in potu:aut in cibo datus : aliis
etia uifus.Siquidem grauids fi oino afpexerit foemina ex eo genere dutaxat flarim naufea 6i
redundatione ftomachi uitiu fatenf :ac deinde abortum faciunt.Remedio eft mas ob id idura
tus fale ut in brachialibus habeat.Eade res in mari # tadfu qdem nocet. Vefcif eo unum tan
tum animaliu:ut no intereat Mullus plicis:# tenerefcittatum: & ingratior uiliorcg fit,Holes
qbus in paftu eftrpifce olent: hoc primo argumeto ueneficiu id deprehenditur.Caetero moriu
tur tot ide diebus quot uixerit lepusjncertiq? temporis ueneficiu id ee audior eft Licinius mi/
cer .In india affirmat no capi uiuete.Inuicecg ibi holem lllip ueneno efle:ac uel digito orno in
mari taclu mori.Efle aut ampliore multo ficut reliqua aialia.Iuba in iis uoluminibus q ferft
pfit ad Caium Caefarem Augufti filid de arabia: tradit uitulos marinos ternas heminas cape.
Cetos fexcentope pedum longitudinis:# trecentorum fexagmta latitudinis in flumen arabiae

F iii

uel iadte

UBER

intrafle:pinguiq; eius negotiatores: & omnium pifcium adipe camelos perungi in eo fitu: ut
afilos ab iis fugent odore.

De ingeniis:& manfuetudine quorudam pifcium:& ubi ex manu edant:& ubi r efponfa dan
turexpifcibus. CA. U,

Ihi uidenf mira 8i quae Ouidius prodidit pifciu ingenia in eo uolumine qd” halieu
tico infcribitur.Scaija iclufum naflis non frote erumpere:nec infertis uiminibus ca,
put inferere:fed auerfum caudae ictibus crebris laxare foresiatcg retrorfum ita eru,
pere.Que lucrtatu eius fi forte alius fcarus extrinfecus uideattapprebefa mordicus
cauda adiuuare nixus er umpentis.Lupum pifce rete circudatu arenas arare caudaratcg ita co,
ditu tranfire rete.Murena maculas appetere ipfas cofciam teretis ac lubrici tergi:tumultipliri
flexu laxare:donec euadat.Polypu hamos appetere brachiifcy cople<3:i:nomorfu:nec prius di,
mittere q efca circurofeririaut harudine leuatu extra aqua.Scit 8i mugil efle in efca hamii:in,
fidiafq; n5 ignorat: auiditas tn tata eft :ut cauda uerberado excutiat cibos. Minus in puidcdo
lupus follertiae habet:fed magnu robur in poenitedo.Nam ut haeferit i hamo: tumultuofodi
fcurfu laxat uulnera:donec excidat infidiae. Murenae amplius deuorat hamu: admouentq; de,
tibus lineas:atq; ita erodunt. Pytheas id tradit.Ide infida hamo inuertere fe:qm fit dorfo cui
tellato:fpinaq; linea praefecare.Licinius Macer murenas tantu fceminini fexus ee tradit: &co
cipere e ferpentibus: ut diximus:ob id fibilo a pifcatoribus taqua ferpentibus euocari & capi;
pinguefecere ia&atu.Fuftc no iterimi.Eafde ferula protinus. Anima in cauda habere certi! eft:
eaq; ida celerrime exammaruat capitis idtu difficulter.Nouacula & ferru quae pifce tacta fut:
olet.Duriflimu eiTe pifciu coftat qui orchis uocef :rotundus eft:& fine fquamis:totufq$ capite
' uel mutari conftatJMiluago quotiens cernat extra aqua uolitas: tepeftates minitari Trebrius Niger au,
dor eft.Xiphia roftro mucronato efle:ab hoc naues perfoflas mergi in oceano ad locum mau
ritaniae:qui cotta uocef :non ,pcul a lyxo flumine.Idem Loligines euolare ex aqua tradit: tata
multitudine ut nauigia demergat.Et manu uexunt pifces in pluribus quidem Caelaris uillis.
Sed quae ueteres prodidere in ftagnis nos in pifeinis amirati in eloro ficiliae caftello non pro,
cui fyracufis.Item in labra Cnidii Iouis fonte Anguillas.Et eae inaures additas gerur,Similiter
in cliio iuxta fenu delubru.ln mefopotamiae quoq; fonte cabura de quo diximus.Na in lycia:
lymira fonte Apollinis:que dinu appellat ter fiftula euocati ueniut ad augurium.Diripereeos
carnes abiedas laetu eft cofultaribusxaudis abigere diru hierapoli Cyrix in lacu Veneris aedi,
tuoru uocibus patet uocati: exornati auro ueniut aduIates.Scalputunorahiatia manibus ife,
redis praebet.In ftabiano capaniae ad Herculis petra:melanuri in mari pane abiechim rapiut.
lidcq? ad nullu cibu x quo hamus fit:accedut.Nec illa in nouiftimis mira: amarariffimos ee pi,
fces ad pelc mfula:& ad clatromenas.Cotra ad fcopulum ficiliae:ac leptin africae:& euboea: Si
dyrrhachium.Rurfusitafalfos:ut portant falfameta exiftimari.Circa cephalenia & ampelon
paron:& deli petras in portu eiufde infulae dulces. Qua differentia pabulo coftare: n5 eft du,
biu.Appid maximu pifciu efle tradit porcu:que lacedaemonii orthagorifeu uocat.Grunireeu
cum capiat.Efle uero illa naturae accidentia quod magis miremur etia in locis quibufda: ap,
pofito occurrit excpIo.Siquidem falfameta omniu genera in italia beneueti recetia effici con
ftat. Pifces marinos in ufu fuifle prinus a codita roma:audor eft Caffius Hemina: Cuius uer,
ba de ea re hic fubiiciam.Numa coftituit:ut pifces qui fquamofi n5 eflent ni pollinceret jpri,
monia comentus ut couiuia publica: & priuata: coenaecp ad puluinaria facilius copararentur:
ni qui ad pollinctu emereriprecio minus parceretxacp praemercaretur.Quatum apud nos in,
dicis margaritis preciu eft:de qbus fuo loco fatis diximus: tm apud indos in chorallio . Nacp
ifta perfuafione geriu coftar.Gignitur quide 8i in rubro mari: fed nigrius.Item in pfico uocat
iace.LaudatiiTimu in gallico finuxirca orchadas lfulas. Et in ficulo circa helia & drepanum.
Nafcif & apud grauifcas:& an neapolin capaniceimaximecp rubes:fed molle:& ideo uiliffimu
erythris.Forma eft ei fruticisxolor uiridis.Baccae eius cadidae fub aqua ac molles.ExepKco,
uel tradtu fefti duratur & rubefcut:quafi corna fatiua fpecie atep magnimdine. Aiut tadu protinus lapi
defcere:fi uiuat.Itaq; occupari euellicp retibus:aut acri ferrameto prxeidi. Hac deti ceraliu
uocitatu iterpretaf.Probatiflimu qua maxime rubet:& qua ramofiflimu:nec fcabrofum: aut
lapideu:uel rurfus inane:aut cocauu. Auctoritas baccare eius no minus indole uiris quoq$ p,
ciofa eft: q foemims noftns uniones inditi. Arufpices eoja uatefque in primis religiofumid
geftame amoliendis piculis arbitrantur. Itaque 8C decore & religione gaudent.Priufqua hac

** ,

TRIGESIM VS SECVNDVS 2 3 7

notefcerent:gaIIi gladios:fcuta:gaIeas adornabant eo .Nunc tanta penuria eft uedibili merce:
ut per qua raro cernaf in fuo orbe.Surculi infantiae adalligati: tutela habere credunf.Cotraq;
tormxnu ac ueficae:<3£ calculo^ mala: in puluerc igne redadirpoticg cu aqua auxiliantur.Simi
Ii modo ex uino poti:aut li febris fit:ex aqua fomnu afferunt.lgnibus diu repugnat.Sed eode
medicamine faepius poto tradut lyene quocp abfumi. Sanguinem reficientibus excreantibuO
ue medetur.Cinis eopz mircetur oculope medicametis.SpiUat.ri.ac refrigerat. Vlcepe caua ex»
pIet.Cicatrices extenuat. Quod ad repugnantia rerum attinet:quagraeci antipathia uocat: ni»
hil eft uenenatius ufquam:q in mari paftinacarutpote cu radio eius arbores necari dixerimus.

Hanc tn perfequif galeos.ldem 81 alios quidem pifees:fed paftinacas praecipue. Sicut in terra
ferpentes muftela.T anta eft auiditas ipfius ueneni.Percuffis uero ab ea medet 8t hic quidem:
fed 8C mullas ac lafer.

De his qbus in terris in aqs uidtus eft:& de caftoreis medicinse:& obferuatioes. CA. III.

Pedtabilis naturae potentia in iis quocg quibus & in terris:& in aqua uiclus eft: ficut
SC fibris quos caftores uocat:& caftorea teftes eorum.amputari hos ab ipfis cu capi
untur negat Seftius diligentidimus medicina. Quimmo paruos ede fubftrictofcp
8C adhaerentes fpinae: nec adimi fine uita aialis pofte. Adulterari aut renibus eiufde
qui fint grandes: cu ueri teftes parui admodureperiatur. Praeterea ne ueficas quide effe cu fint
geminaerquot nulli aialium.In iis foliculis inueniri liquorem:& afleruari fale.Itaq; inter rpba»
tionesfalfi efle foliculos geminos cx uno nexu depedentesrqd' ipfum corrupi fraude coiicieti
bus gumi cu fanguineraut ammoniaco:quonia ammoniaci coloris ede debeat tunicis circuda
ti liquore uelutf mellis caero(i:odoris grauis-.guftu amaro:& acri: friabiles. Eiticacidimi e poto
gaIaciae:mox africae.Sternutameta olfadtu mouet.Somnu conciliat cu rofaceo: 8i peucedano
peracto capite.Et per fe poti in aqua. Ob id phreniticis utiles.Item lethargicos odoris fuffitu
excita t.VuIuaruq? exanimationes uel fubditi:8£ mefes ac fecudas ciunt duabus drachmis ex
aqua cuna puleio poti.Medetur 8C uertigini: opifthotonis: tremulis: fpadicis : neruo^d uitiis:
ifchiadicis:ftomachicis:paralyticis:pund:is oxbus: Vel triti ad crafGtudine mellis cu femine ui
ticis exaceto:aut rofaceo.Sic 8t cotra comitiales fumpn.poti uero cotra inflationesrtormina:
uenena.Diiferentia tantum contra genera eft mixturae 'Quippe aduerfus fcorpiones ex uino
bibunt. Aduerfus phalagia &Z araneos ex mulfotita ut uomitione reddanf. Aut ut retineanf:
cum ruta. Aduerfus chalcidas cu myrtite. Aduerfus cerafte &L praefteras cum panace: aut ruta
ex uino. Aduerfus caeteros ferpentes cu uino.Dari binas drachmas fatis eft:eoru qus adiician
tur fingulas. Auxiliatur priuatim cotra uifeu ex aceto. Aduerfus aconitu ex la<fte:aut aqua. Ad
uerfus helleborum album ex aqua mulfa nitroqj.Medetur 8t detibus infufi cu oleo triti in au
rem a cuius parte doleat. Aurium doloribus melius fi cum meconio.Claritatem uifus faciunt
cum meile attico inundti cohibet fingultus ex aceto. Vrina quocg fibri refifht uenenis:&ob id
in antidota addif. Adferuatur aut optime in fua uefica:ut aliqui exiftimant.

De teftudinerS' multo^d pifcium medicinae:# obferuationes. CA. III1.

. -Zr? Eminus fimiliter uicfus in aqs terraq; & teftudinu: effedtus quoq; pari honore ha»

[ bedi: uel ppter excellens in ufu preciii natur te uerae pprietatem. Sut ergo teftudinu uel ixgurae
| genera: terreftres:marinae:lutariae:qufe in dulci aqua uiuunt. Has quidam e grtecis
emydas appellant.Terreftriu carnes fuffitionibus proprie:magicifq; artibus refuta
dis:& c5tra uenena falutares pdunf.Plurima: in africa. Hat ibi amputato capite pedibufq; p
antidoto dari dicunf:& ex iure in cibo fumptae-Strumas difeutere ac lienes tollere.Ite comi»
tiales morbos.Sanguis eaijd claritate uifus facit:fuftufionefq; oculoijd tollit.Et contra ferpen»
tiu omniu 3£ araneoli &£. fimilium:-# rana^d uenena auxiliat .Sanguine feruato in farina pilu
Iis fa<ftis:6£ cum opus fit in uino datis.Eelle teftudinu cum attico meile glaucomata inugi pro
deft.Et fcorpionu plagae inftillari.Tegumeti cinis uino 8i oleo fubachxsipedu rimas ulceraq;
fanat.Squamae e fuma parte derafae:8d in potu data: uenere cohibet. Eo magis hoc miru: qm
totius tegumeti farina accendere tradif libidinc.Vrinam eaje aliter q in uefica difiefta^:: in»
ueniripofle no arbitror:6i intra eam effe.Haec quocp portentofa magis demonftraf aduerfus
afpidu idlus fingulare remediu.Efficacior eft tn ut aiut cimicibusamixtis. Oua durata illinu»
tur ftrumis SC ulceribus frigore:aut aduftione fadlis.Sorbef in ftomachi doloribus.Marinaru
carnes ammixta: rana^d carnibus contra falamandras pdare auxiliaf.Necp eft teftudine aliud
falamadrse aduerfius.Sanguine alopeciarum inanitas & porrigo ommacg capitis ulcera cura»

F iiii

LIBER

tur.Inarefcere autem eum oportet:Ienteqj abluijnftillatur & dolori aurium cum Iade mulie¬
rum. Aduerfus comitiales morbos maditur cum polline frumeti.Mifcetur autem fanguis he-
minis tribus aceti hemina uini addita iis:& cum hordeacea farinataceto quoqj admixto:utfit
quod deuoretur fabae magnitudine.Haec lingula & matutina 6C uefpeitina dantur: dein poft
aliquot dies uefpera.Comitialibus inftillatur ore dedudis labris iis:qui modice corripiantur,
Spafmo cum caftoreo clyftere infunditur.Quod fi dentes per annum colluantur teftudinum
fanguine imunes a dolore fiunt. Et anhelitus difcutitrquafcg orthopnoeas uocant:ad has in
polenta datur.Fel teftudinum claritatem oculorum facit.Cicatrices extenuat. Tofillas fedat;
& anginas 8i oia oris uitia.Priuatim nomas ibi.Item ardentium teftiu. Naribus illitum comi/
tiales erigit:attolIitqj.Idem cum uernatione anguium aceto ammixto:unice purulentis auri
bus prodeft.Quidam bubulum fel ammifcenrdecodaruqj carnium teftudinis fuccum addi/
ta aeque uernatione anguium.Sed diu in uino teftudinem excoquunt. Oculorum quocp uitia
omnia fel inunchim cum meile emendat.Suffufiones etiam marinae felle : uel cum fiuuiatilis
fanguine & lade mulierum capillus inficitur . Fel contra falamandras : uel fuccum deco/
dum bibi(Te:fatis eft/Teftudinum eft tertium genus jo caeno & paludibus uiuentium. La-
titudo iis in dorfo pedori fimilis: nec conuexo in curua calice: ingrata uifu. Ex hac quoque
tamen aliqua contingunt auxilia.Tres nanque in fuccenfa farmenta coniedae & diuidenti-
bus fe tegumentis rapiuntur.Tum cuulfie carnes earum coquuntur in aquae congio fa!e mo
dice addito.Ita decodarum ad tertias partes fuccus paralyfin: & articularios morbos fentien
tibus bibitur.Detrahit item fel pituitas : fanguinemque uitiatum. Siftitur ab eo remedio aL
uus aquae frigidae potu. Ex quarto genere teftudinum quae funt in amnibus diuulfarumpin
guia cum aizoo herbatufa ammixto unguento & femine lilii ante accefliones perunguntur
aegrnprarter caput mox conuoluti: calida aquam bibunt:quartanis liberari dicunt. Hanc te-
ftudinem quintadedma luna capi oportere: ut plus pinguium reperiatur. Verum aegrum fex
tadecima luna perugi tradunt. Ex eodem genere teftudinu fanguis inftillatus crebo capitis
dolores fedat.ltem ftrumas.Suntqui teftudinum fanguinem cultro aereo fupinara capitibus
praediis excipi nouo fidili iubeantJgnem facrum cuiufcuq; generis fanguine illini. Itemca-
piris ulcera manantia:& uerrucas.idem pmittut teftudinum omnium fimo panos difeuti. Et
licet incredibile didu lit (aliqui tradunt) tardius ire nauigia:teftudinis pede dextrum uehetia.
Hinc deinde in morbos digeremus aquatiliamo quia ignoremus gratiorem effe uniuerfuate
animalium: maioriiq; miraculi: Sed hoc utilius eft uitae cotributa habere remedia: cum aliud
alii profit. Aliud alibi fadlius inueniarur.

De aquatilibus quorum remedia in morbos digefta funt: & primu contra uenena: & uene/
nata animalia. CA V.

Enenatum mei diximus ubi nafceref. Auxilio eft pifeis aurata 1 tibo. Vel fi ex mei
Ie fincero faftidiu cruditafue q fit grauiffima inddat. Teftudine drcucilis pedibus:
capitexauda decodam antidotu effib audor eft Pelops Sincoqs Appelles. Qui eet
Sincus.diximus.Saepius uero quantum uenefidum preftaret menftruis mulierum.
Contra omnia ea auxiliatur:ut diximus : mullus.Item contra paftinacam & fcorpiones terre-
ftres marinoique:& dracones & phalangia illitus fumptufue in cibo.Eiufdem recentis e capi
te dnis contra omnia uenena : priuatim contra fungos . Mala medicamenta inferri negant
pofie:aut certe nocere:ftel!a marina uulpino fanguine illita:# affixa limini fuperiori: aut da/
uo aereo ianuae.Draconis marini fcorpionuq; idus carnibus earum impolitis : item araneo¬
rum morfus fanaturjn fumma contra omnia uenena:uel potu:uel idu: uel morfu noxia.Suc
cus earum ex iure decodarum : efficaciffimus habetur . Sunt & feruatis pifdbus medicinae.
Salfamentorumque dbus prodeft a ferpente percuffis :8C contra beftiarum idus mero fubin-
de haufto: ita ut ad uefperam dbus uomitione reddatur. Peculiariter a chalride:cerafte : aut
uel helape quas fepas uocant:aut elope:dipfade ue percuffis . Contra fcorpiones largius fumi. Sed non
euomi falfamenta prodeftrita ut litis toleretur. 8i imponere ea plagis conuenit. Contra cro¬
codilorum quidem morfus non aliud praefentius habetur . Priuatim contra prsfteris mor-
fum farda prodeft. Imponuntur falfamenta 8C contra morfum canis rabioli : uel li non fint
ferro uftae plagae corporaqj clyfteribus exinanita.Hoc per fe fuificit.Et conrra dracone mari¬
num ex aceto imponit. lidem & ex cybio profedus. Draco enim marinus ad fpinae fuae qua
ferit uenenum ipfe impolitus:uel cerebro toto jpdeft . Ranarum marinarum ex uino & aceto

trigesimvssecvndvs 238

decodtarum:fuccus contra uenena bibitur:& contra ranae rubetae uenenu: & contra falaman
dras.FIuuiatiles fi carnes edanf iufue deco&api forbeatur: profunt:&! cotra leporem marinu:

& contra ferpentes fupradidtas.Contra fcorpiones ex uino: Democritus quidem tradit: fi quis
extrahat ranae uiuenti lingua nulla alia corporis parte adhaerenteripfaq; dimilfa in aqua impo.-
nat fupra cordis palpitatione mulieri dormientuquaecuqj interrogauerit:uera relponfura. Ad^
dut etianu alia magi: quae fi uera funt: multo utiliores uitae exiftimanf ranat qua leges. Naqj
harundine tranffixa natura p os:fi furculus in menftruis defigat a marito:adultero^i tediu fie uel adulte
jiCarnibus ea^etuel hamo additis-praecipue purpuras certu eft allici.Iecur ranat geminum efle riorum
dicunnobiicicg formicis oportere eam parte qua appetat-.contra oia uenena eile pro antidoto.

Sunt quae in uepribus tantum uiuunr.ob id rubeta^- nomine ut diximusrquas graeci phrynos
eocantrgradiftimse cunda^:geminis ueluti cornibus plenae ueneficioru.Mira de his certarim
tradunt audtores.lllatis in populu Olentium fieri:OiTiculo quod fit in dextro latere in aquam
feruente deiedto refrigerari uas:nec poftea feruere nili exempto:ex teplo id inueniri. Na obie.-
da rana formicis xarnibufqj erofis lingula in oleu addi.Et aliud effe in finiftro latere: quo de>
iefio feruere u ide atur : apocynon uocati.Canum impetus eo cohiberi. Amore concitari: & iur^
gia: addito in potio ne. Venerem adalligatu ftimuIare.Rurfus a dextro latere refrigerari feruc
tia. Hoc & quartanas fanari alligato in pellicula agnina recenti:aliaf<£ febres. Amore inhibe¬
ri eo.Item ex iis ranis lyen contra uenena:quae fiant ex ipfis: auxiliatur. Cor uero etiam effica¬
cius eft.Coluber eft in aqua uiuens: huius adipem <5£ fel habentes qui crocodilos uenenf :mire
adiuuari produntur : nihil contra belua audente.EfFicacius etiamnu fi herba potamogeto mi
fceatur.Cancri fluuitiales triti poricg ex aqua recentes feu cinere adferuato: cotra uenena oia
profunt:priuatim contra fcorpionum i&us cum ladfe afinino:ueI fi non a(St:caprino uel quo-
cunq^Addi 8C uinum oportet.Necanteos triticu ocimo admoti.Eadem uis contra uenenato
rum omniu morfus:priuatim fcytalen & angues:& contra leporem marinum: ac ranam rube-
tam. Cinis eorum feruatus prodeft pauori.Prodeft periclitantibus ex canis rabiofi morfibus.

Quidam adiiciunt gentianam:& dant in uino. Nam fi iam pauor occapauerit: paftillos uino
fubactos deuorandos ita praeripiunt. Decem uero cacris cum ocimi manipulo adalligatis: oes
qui ibi funt fcorpiones ad eum locum coituros magi dicunt. Et cum ocimo ipfos cineremue
eorum percufTis imponunuMinus in omnibus iis marini profunt:ut Traxillus auctor e.Nihil
autem aeque aduerfari ferpentibus q cancros. Suefcg percudas hoc pabulo fibi mederi. Cu fol
fit in cancro: torqueri ferpentesjdhbus fcorpionum carnes fiuuitialiu cochlea^ refiftunt cru-
dae uel codtae. Quida ob id falfas quoq adferuant. Imponut & ipfis p!agis.Corarini pilees ni¬
lo quide peculiares funt.Sed nos haec omnibus rerris demonftramus, Carnes eorum aduerfus
fcorpiones ualent impofitae.Inter uenena funt pifciu porci marini fpinae i dorfo cruciatu ma¬
gno laefoijctremediu eft limus ex reliquo pifeium eo^e corpore.Canis rabidi morfu potu expa
uefcentibus facie perungunt adipe uituli mariniEfficacius fi medulla hyene 8t oleum e letifeo
& caera mifceaf. Murenae morfus ipfape capitis cinere fanantur. Et paftinaca cotra fuu idtuna
remedio eft cinere fuo ex aceto illito:uel alterius. Cibi caufa extrahi debet e dorfo eius gcqd
fimile eft croco:caputcg totum.Et hanc autem 8£ ofa teftacea modice collui in cibis:quia fapo
ris gratia perit.Leporis marini ueneficium reftringuntpoti hippocampi. Contra dorycnium
echini maxime p> fiunt. Ex iis q fuccu carpathi biberint:pcipue eius iure fumpto.Et cacri marv
ni decocti ius contra dorycnium efficax habetur.

De oftreis 3C purpuris:alga:& eoji remedia. CA, VI.

Itjft Tiji Eculiariter uero cotra leporis marini uenena 3£ oftrea aduerfantur. Idem uidefcnec
§|Pj£§j poteft uideri fatis didtum efle.de iis:cu palma menfajd diu iam tribuat illis.Gaudet
I ^u^ci^us aquis:5i ubi plurimi influut amnes.ideo pelagia parua 8C rara funt.Gignu

: rur tamen in petrofistcarentibufcg aquali dulcium aduenfu:ficut circa grynum 8£
myrina.Grandcfcut fyderis quide rone maxime:ut in natura aquatiliu diximus. Sed priuatim
circa initia addatis multo lade praegnantiaiatqjubi fol penetret in uada. Haec uidet ca quare
minora in aliis locis reperiuhtur.Opacitas enim phibet incrementum triftitia minus appetut
cibos. Variat coloribus.Ruffa in hifpania.Fufca in illyrico.Nigra & carne 5 C tefta circeis.Prae
cipua uero hntur in quacucg gete fpiftarnec faliua fua lubrica.Crafntudme potius fpedada q
latitudme.Necp in luto capta: neq? in arenofis.Sed folido uado fpodylo breui ateg nocarnofo:
nec fibris laciniofo:ac tota in aluo.Addut peritiores nota: ambiete pupureo crine fibras: eoqj

LIBER

argumento generofa interpretantur caliblepharata appellantes.Gaudet & peregrinationetraf
ferriq; in ignotas aquas.Sic brundufina in auerno.Copafta & fuu retinere fuccum:& a Lucrio
adoptare credunt. Haec fint dida de corpore.Dicemus 8C de natioibusrne fraudenf gloria i fuj
littora. Sed dicemus aliena lingua:quaecg peritiffima huius cenfura in noflro aeuo fuit. Satet,
go Mutiani uerba quae fubiiciam.Cyzicena maiora Iucrinis:dulciora britanicis: fuauioraedu
lis: acriora lepticis:pleniora lucenfibus:ficciora corpphantenis: teneriora iftririsxandidioracit,
ceienfibus.Sed iis neq; dulrioramecp teneriora efle ulla compertu eft.In indico mari Alexandri
rerum audores pedalia inueniri prodidere. Necnon inter nos nepotis cviuCda nomeculatortri
dacna appellauitrtantae amplitudinis itelligi cupiens ut ter mordenda efient.Eo^i dos in medi
cina hoc in loco tota dicetur.Stomachu unice reficiut.Faftidiis medenf. Addiditqj luxuria fri,
gus obrutis niuerfumma montiu St maris ima mifcens.Molliunt aluu leniter. Eadem codacu'
mulfo tenafmo:q fine exulceratione fitdiberant. Vefica^e ulcera quocp repurgant.In codrisfo,
is coda fiue uti claufa uenerint:mire diftillationibus profunt.Teftae oftreo^ cinis uua fedac&
tonfillas ammixto melle.Eode m5 parotidas:panos mamaruq; duridastcapitu ulcera ex aqua:
cutemqj mulierum extenditjnfpergitur 8C ambuftis. Et dentifricio placet. Pruritibus quoque
& eruptionibus pituitae ex aceto medetur.Crudae fi tondanf ftrumas fanant: 8i pernices pedi
Purpurae quoq; contra uenena profunt. Et algam maris theriacen efle Nicander tradit. Plura
eius genera utidiximus.Longo folio 8i latiore:rubente:aIiaue crifpo. Laudatiffimaquarincre
ta infula iuxta terra in petris nafcitune uino iubet eam dari.Tingendis etia lanis ita colore alii
gans:utelui poftea non poflit.

Ad alopecias:& capillos oculorum uitia. CA. VI,

SLopedas replet hippocapinus cinis nitro & adipe fuillo mixtus:aut fincaerusexace/
to.Praeparant cutem fepia^e cruftae farina medicamentis,Cutem replet & muris ma
rini cinrs cum oleo.Item echini cu carnibus fuis cremati cinis.Fel fcorpiois marini,
R ana^e quoq$ trium fi uiuae in olla crementur cinis cum mei le. Melius cum pice li,
quida.Capillu denigranffanguifugaerquae in uino nigro diebus.xLcoputruere,'Alii i aceti fex,
tariis duobus fanguifugasje fextariu in uafe plubeo iubet putrefcere totide diebus: mox illini
in fole.Sornatius tanta uim hre tradiditrut nifi oleu ore cStineant q -tingunt: dentes quocg eo
ru denigrari dicat.Capiris ulceribus muricu: uel purpura^ tefte cinis cu meile utiliter illinit
c5chyIio^t:uel fi n5 urant farina ex aqua doloribus.Caftoreu cu peucedano & rofaceo, Oium
pifciu fluuitialiu marinorucp adeps liquefadus oleo ammixto meile oculo^t claritati plurima
cofert.Ite caftoreu cu melle.Callionymi fel cicatrices fanat:& carnes oculosje fupuacuas cofo,
mir.Nulli hoc pifciu copiofius:ut exiftimauit Menader quoq; i comoediis.ide pifris & urano,
fcopos uocaf ab oculo que in capite het.Et coradni fel exdrat uifum.Etmarini fcorpiois ruf
fi cu oleo uetere:aut meile attico indpientes fuffufiones difcutit.iungi ter oportet intermiffis
diebus.Eade ratio albugines oculo^t tollit.Muloje dbo acie oculo^t hebetari tradunt. Lepos
marinus ipfequide uenenatus e:fed cinis cius i palpebris pilos inutiles euulfos cohibet. Et ad
ue! dryo, huc ufum utiliffimi minimi.Item peduculi falli triti cu caedria. Ranae quas dryphytas gcala,
phytas mitas uocat:fanguis ea^s cu Iachryma uitis fi euulfo pilo palpebris illinaf.Oculo^ tumore' ru,

uf ptyphy boreqj fepiae cortex cu lade mulieris ill lt^ fedat:& p fe fcabritias emedat.Inuertut ijaq$ genas
cas id agentes:& medicamenru auferut poft paulu:rofaceoq5 inungur:& pane ipofito mitigant no

de.Eadem cortice & nydalopes curanf in farina trita: 6C ex aceto illita. Extrahit & fquamas
eius dnis.Cicatrices oculo^t cu meile fanat pterygia cu fale:&: cadmia lingulis drachmis,Eme
dat & albugines oculoru iumentorum.Adiidunt 8C officulis dus genas fi teranf fanari. Echi,
ni ex aceto epinydidas fanant eundem coburi cu uiperinis pellibus:ranifcg:& cinerem afpergi
potioni iubet magi:daritatem uifus promittetes.Ichthyocolla appellaf pifcisxui glurinofum
eft coriumJdemcg nomen glutino eius.Hic epinydidas tollit.Quidam ex uentre non excorio
fieri dicunt. Ichthyocolla ut glutinum taurinum laudatur. Pontica candicans: 8£ carens oenis
fquammifqj:# quae celerrime liquefcit.Madefcere autem debet conrifa in aqua:aut aceto no,
de ac die.Mox tundi marinis lapidibus:ut facilius liquefeat. Vtile ea in capitis doloribus affir,
mat;& tetanothris.Ranae dexter oculus dextro:finiftro leuus fufpenfi e collo natiui coloris pa
no lipitudines fanat. Quod fi p coitum ranae eruantur.albugine quoeg. Alligati fimiliteriputa
mine oui.Rcliquae carnes impolitae fuggillatione rapiut.Cacri et oculos adalligatos collome
deri lippitudini dicut.Eft parua rana in arudinetis:& herbis maxime uiues muta:ac fine uoce

TRIGESIMVSSECVNDVS

239

uiridis fi forte hauriatur.-uentres bou diftendens huius corporis humorem penicillis derafum
claritate oculis inuncfhs narrant afferre.Ipfafque carnes doloribus oculoiji fuperponunt. Ra¬
nas etiam quindecim coniectas in fidtili nouo iuncis configunt quida: fuccum earum qui ita
effluxerit admificent lachrymae:quae ex alba uite emanat:atque ita palpebras emendant inuti
libus pilis exemptis acu inftillantes huc fuccum in ueftigia euulforu.Meges pfilothru palpe¬
bram faciebat in aceto enecans putrefcentes: 8t hoc utebatur in multis uariifqj p aquationes
autumni nafcetibus.Idem praeftare fanguifuga^i cinis ex aceto illitus putatur. Comburi eas
oportet nouo uafe.Idem teniae iecur ficcatum pondere.Xiiii. cum oleo cedrino perudtis pilis
nouem meniibus.

De auriu:3£ dentiu remediis:& ad cutis uitia. CA. VIII.

igM. Vribus utilifTimu bati pifcis fel recens :fed inueteratu uino.ltem banchi que qdam
styill myXona uocant.ltem callionymi cum rofaceo ifufumruel caftoreu cumpapaueris
fucco. Vocant & in mari pediculos eofque tritos inftilari ex aceto auribus iubent.
Et per fe conchylio infecta lana magnopere prodeft. Quidam aceto & nitro made
fariunt.Suntqj qui praecipue cotra oia auriu uitia laudent gari excellentis fucci cyathurmellis
dimidio amplius aceti cyathu in calicenouo lenta pruna decoquere.Deinde fpuma pennis de
terfa :8t poftej defierit fpumare tepidum infundere.Si tumeant aures coriandri fucco prius mi
'rigandas iidem praecipiunt.Ranarum adeps inftillatus ftatim dololores tollitCancroru fluui
talium fuccus cu farina hordeacea auriu uulneribus efficaci (Time prodeft.Parotides muricum
teftae cinere cum melle:uelconchylioru ex mulfo curantur.Detium dolores fedantur offibus
dracois marini fcarificatis gigiuis.Cerebro caniculae in oleo decocto adferuatoqyut ex eo de-
res femel anno coIluantur.Paftinacae quoq? radio fcarificare gingiuas:& in dolore utilifTimu.
Conteriturqj iis:<SC cum helleboro albo illitus dentes fine uexatione extrahit. Salfamentorum
etiam fidtili uafe combulto^c cinis:addita farina marmoris inter remedia eft. Et cybia uetera
eluta in nouo uafe:deinde trita profunt doloribus. Aeque prodeffe dicuntur omnium falfa-
mentorum fpinae combuftae tritaeq? &illitae.Decoquuntur & ranae fingulaein aceti heminis:
ut detes ita colluanf :cotineaturcp in ore fuccus.Si faftidiu obftaret:fufpedebat pedibus pofte
rioribus eas Saluftius Dionyfiusrutex ore uirus deflueret i acetu feruesudqj e pluribus ranis.

mina macerat: <3£ ita collui detes labetes iubet.Aliq totas adalligat maxillis. Alii denas in aceti
fextariis tribus decoxere ad tertias gtes:ut mobiles detiu ftabiliret.Necno.xxxpi.rana^ corda
I olei ueteris fextario fub aereo tefto difcoxere:ut infunderet p aure doletis maxillae. Alii iecur
ranae decoctu St tritu cu meile xpofuere detibus.Oia fupraferipta ex marina rana efficaciora.
Si cariofi 8t fetidi funt cetu i furno arefieri p nodte pripiut.Poftea tatude falis addi atej frica-
ri,Enydris uocaf a graecis coluber 1 aqs uiues.Huius quattuor dentiu fupioribus in dolore fu
penorum gingiuas fcarificant: inferiorum inferioribus. Aliqui canino tantum earum conten¬
ti funt.Vtunf’ 8t cacrotjd cinere: na muricu cinis detifridu e.Lichenas & lepras tollit adeps ui-
tuli marini. Murenape. cinis cu mellis obolis ternis.iecur paftinacae 1 oleo decodtu. Hippocapi
& delphini cinis ex aq illitus.Exulceratione feq debet curatio:q pducit ad cicatrice. Quidam
delphini iecur I fictili torret:donec pinguitudo fimilitudie olei fluatiac pungut.Muricum uel
cochylioijc teftse cinis maculas i facie muliere purgat cu meile illitusxuteqj erugat: exteditq;
feptenis diebus illi tusura ut odauo cadido ouo^: foueanf.Muricu gnis funt q uocant graeci
colycia:aIii corythia: turbinata aeque.Sed minora multo: efficaciora etia & horis halitu cufto
dietia.Ichrhyocolla erugat cute:exteditcp:i aq decocta horis quattuor: dein cotufa: colluta:8£
fubadta ad liquore ufq? mellis.Ita pparata 1 uafe nouo codif :8i ufu.iiii.drachmis ei 9 binae fui
phuris:8£ anchufae totide-.odto fpumae argeteae addunfafpfacp aq terunf una.Sic illita facies
poft quattuor horas abluif. Medef & letigini caeterifcp uitiis ex offibus fepiaiji cinis. Idem St
carnes excrefcetes tollit:& huida ulcera. Promifcue medicinae. CA. IX.

i Soras tollit rana decocta in heminis quiq? aquae marinae. Excoqui debet: donec fit
« cr aflitudo mellis.Fit & in mari halcyoneum appellatu ex nidis (ut aliqui exiftimat)
S - halcyonum 8t caeicum:alii e fordibus fpumaru craffefcentibus.Aliie limo:uel qua-
dam maris lanugine.Quattuor eiusgenera.Cinereumfpiffixm odoris afperi. Alte¬
rum molle lenius odore fere algae.Tertium candidioris uermiculi. Quartum pumicofiusdpo-

LIBER

gisecp putri fimile pene purpureum.Quod optimum:id 8i milefium uoeatur.quo cadidiusau
tem hoc minus probabile eft.Vis eorum:ut exulcerent: purgent. Vfus tollis 8i fine oleo mire:
leprasdichenas: lentigines tollut cum lupino:& fulphuris duobus oboIis.Halcyoneo utuntur
8i ad oculorum cicatrices.Andrias ad lepras cacri cinere cum oleo ufus eft. Attalus thynni re,
centioris adipe ulcera. Menarum muria Si capitu cinis cu meile fanat flrumas.Pugi pileis eius
qui rana in mari appellatur:olficulo de cauda:ita ut non uuIneret:potell. Id fariendu quote
dierdonec percurrentur. Eadem uis 8i paftinacae radio 8i lepori marino impofito:ita ut celte
ter remoueatur.Echini teflis cotulis 8C ex aceto illitisjtem fcolopcdrae marinae e meile. Can,
cri fluuiatiles contritiruel combufli ex melle.Mirifice profunt:& lepiae offa cum axungia uere
re cotufa 8i illita. Sic 8C ad parotidas ututur:& fcauri pifeis marini iorineribus. Quin 8i teflis
cadifalfamentarii tufis cum axungia uetereimuricuq; cinere ex oleo ad parotidas ftrumafcp.
Rigor ceruicis mollitur cum marinistqui pediculi uocantur drachma pota. Calloreo poto cu
pipere ex mulfo mixto ranis decodlis ex oleo 8i lalerut forbeaf fuccus.Sic Si opifthotono me,
dentur:tetano:lpafticis uero pipere adieclo.Anginas menaru falfaja ex capitibus cinis ex mei
le illitus abolet:Ranarucp deco&arum ex aceto.Succus hic & contra tonfillasprodeft. Cancri
fluuiatiles triti finguli in heminam aquae: anginis medfiitur gargariffati: aut e u:no: aut cali,
da aqua poti. Vuae medetur garum cochlearibus fubditum.Vocem filuri recentes falfiueina'
bo fumpti adiuuant. Vomitiones mulli inueterari triticp in potione c6citant.fufpiriofis callo
reo cum ammoniaci exigua portioe ex aceto mulfo ieiunis utilifiime pota.Eadem potio fpaf
mos flomachi fedat ex aceto mullo calido.T uffim fanare dicuntur pifeium modo e iure deco
dse in patinis ranae.Sufpcnfae autem pedibus:cum diftillauerit in patina faliua earum exente,
rari iubentunabiedlifq; interaneis condiri.Eft rana parua arborem fcandcs:& ex ea uocifeias,
In huius os fiquis expuat ipfamqs dimittat:tuffi liberare dicunf. Praecipiunt 8i cochleae cruda:
carnem tritam bibere ex aqua calida in tuffi cruenta.

Ad iocineris uitia laterumcp:ad ftomachi alui:& aliae promifeue medicinae. C A. X.

Ocineris doloribus fcorpio marinus in uino necatunut deinde bibatur.Coch2 lon,
gae carnes ex mullo potae cum aqua pari modo: aut fi febres fint:ex aqua mulfa. La,
teris dolores leniunt hippocampi tolli fumpti. Tethyacp fimiliter ollreae i cibo fum,
ptae.Ilchiadicorum muna filuri cIpftereinfufa.Dantur autem conchae ternis obolis
dilutae in uini lextariis duobus p dies quindecim. Aluu emollit filurus e iure 8i torpedo i cibo.
Et olys marinu fimile latiuo llomacho inimicu aluu facillime purgat. Sed pp acrimonia cum
pingui carne coquitur.Et oium pifciu ius.Ide 8i urinas cit e uino maxime. Optimu e fcorpioi,
bus 8i iulide:& faxatilibusrnec uirus recipietibus.Coquidebent cu anetho:apio:coriadro:por,
ro:additis oleo & lale.Purgant 8i cybia ucteraipriuaticp cruditates pituitas bilccp trahunr.Pur
gant 8i myaces:quo^ natura tora in hoc loco dicet. Aceruanf muricum mo:uiuuntcpinalgo
fis:gratiffimi auruno:&: ubi multa dulcis aqua mifcef mari:ob id i aegypto laudatiffirai. Proce
dente hyeme:amaritudine trahunt: coloree^ rubrum-Ho^e ius traditur aluu 8i ueficas exinani
re.Interanea diftringere.Ofa adaperire.Renes purgare.Sanguine adipecp minuere.itacp utilifu,
mi funt hydropids muliere purgationibus:morbo regio:articulari: inflationibus.item pdeffe
felli pituitaecp puImonis:iocineris fplenis uitiis:rheumatilmis. Fauces tantum uexant: uoce%
obtundunt. Vlcera cp q ferpant:aut fint purganda:fanant.ite carcinomata Cremati aut ut mu
rices 8i morfus canu hofumcp cum melle:lcpras:lentigmes.Cinis eoja potus emedat caligines.

. Gingiua^e Si dentiu uitia:eruptiones pituitae;# cotra dorycmu:aut opocarpathon antidotiui

uei mu, cem 0btinent.Degenerat in duas fpes in mytulos:qui fale uirulcp recipiut:myifcafcp. Quaero
lcas tuditate differut: minores aliquato atep hyitae tenuioribus teflis:carne duriorcs.Mjtuli quocj

ut murices anere cauftica uim habent:# ad lepras:Ietignes:maculas.Lauanf quocpplubimo
ad genaji cralfitudines:5doculoja albugines:caligmefcg.Atq; in aliis partibus fordida ulcera:
capitifcp puflulas.Carnes uero eoru ad canis morfus imponunf.Et pelorides emolliunt aluu.
Item caftorea ex aqua mulfa:drachmis binis.Qui uehementius uolunt uti:addunt cucumeris
fatiui radias ficcae drachma:& aphronitri duas.Tethya torminibus # infiarioibus fuccurrur.
Inueniunf hae i foliis marinis fuggentistfungoija uerius gnis q pifciu.Eaede 8i tenafmu difTol,
uunt:renucp uitia.Nafdtur 8i i mari abfinthium:quod aliqui feriphuuocat: circa taphofyrin
maxime aegypti:exilius terreftri.Aluum foluit:# noxiis animalibus intefima liberat. Soluunt
& fcpiae.ln dbo danf cu oleo Si fale:# farina decodlae.Menae falfae cu felle taurino illite um,

' '*'"**•

TRIGESIMVSSECVNDVS 240

bilico.aluu fbluunt.Ius pifcium in patina cocioni cum lactucis tenafmum difcutit. Cacri flu.
uitiales triti ex aqua poti.aluum fiftunt.

Ad urina 8i calculos ucredo^e uitia:& ad podagras medicinae Si comitiale morbu. CA. XI.

— - - o R inam ciunt.m umo aluum. Ademptis brachiis .calculos pellunt tabus obolis cu

mirrhse tritae Angularibus eorum drachmis.Ileos 8i inflationes caftoreum cu dau.
ci femine Si petrofelini quantu ternis digitis fumatur ex mulfi calidi cyathis quat-

_ . tuor.Torminauerocu aceto uinomixto.Erythiniin cibo fumptirfiftunt aluu.Dp

fentericis medenf ranae cu fcylla decoctae :ita ut paflilli fiant..FeI fiue cor ea^e cu meile tritu:
ut tradit Niceratus.Morbo regio falfamentu cum pipere ita ut reliqua carne abftineatur.Lye
ni mederur folea pifeis impofitus.item torpedo.Item rhombus uiuusrdein remittitur in mare.

Scorpius marinus necatus in uino:ueficae uitia Si calculos fanat.Lapis qui iuenitur in fcorpio
nis marini cauda pondere oboli potus.Enhydridis iecur.Blennioije cinis cum ruta. Inueniunf
& in banchiis pifeis uel capite ceu lapilli.Hi poti ex aqua calculofis praeclare medetur. Aiutcg
8L urticam marinam in uino potam prodefle. item pulmonem marinum decoctum in aqua.

Ouafepiae urinam mouent:renumq3 pituitas extrahunt. Rupta conuulfa cacri fluuitiales triti
inafinino lacfbe maxime fanant. Echini aero cum fpinis fuis cotufi: Si uino poti calCulos.Mo^
dus fingulis hemina bibitur:donec profit:& alias in cibis ad hoc proficiunt. Purgatur uefica
fit pectinum cibo. Ex iis mares alii donacas alii aulos uocant fceminas onychas. Vrinam
mares mouent . Dulciores foeminae funt & unicolores. Sepiae quoque oua urinam mouent:
renes purgant. Enterocoelae lepus illinitur tritus cum meile, iecur quoque aquatici colubri,
item hydri tritum potumque calculofis prodeft.ifchiadicos autem liberant falfamenta ex filu
ro infufa clyftcre reuacuata prius aluo.Sed is attritus cinis e capite mugillu mulloruqj. Cobm
runtur autem in fictili uafe.Illini cum meile debent.item capitis menarum cinis ad rhagadas:

6iad condylomata utilis:ficutpelamidum falfaru capitum cinis: uel cybiorum cu meile. Tor,-
pedo appolita procidentis interanei morbum ibi cohercet.Cacro^t fluuirialium cinis ex oleo
SC caera: rimas in eadem parte emendat .Item 8i marini cancri polIine.Panos falfamenta cora,
dni difcutiunt.Sciaense.interanea 8i fquammae combuftae. Scorpio in uino decoctus: ita ut £0
ueantur ex illo. At echinorum teftae contufae Si ex aqua illita incipientibus panis refiftut.Mu
ricum uel purpuraru cinis utrocg modo: fiue difeutere opus fitincipietjesifiue cococtos emit.
tere.Quidam ita componunt medicamentum:caerae Si thuris drachmas.xx.Spumae argeti.xl.

Cineris muricum,x.01ei ueteris heminam.Profunt per fe falfamenta coda Cancri fluuiatiles
triti uerendoru puftulas difcutiunt.Cinis ex capite menarumjte carnes decodae Si impolitae.

Similiter percae falfae e capite cinis meile adito.Pellamidum capitis cinis aut fquatinae pifds

cutis combufta.Haec eft qua diximus lignu poliri:qa Si e mari fabriles ufus exeunt.Profuut Si

fmarides illitae.Ite muricu:uel purpurant teftae emis cum melle.Eificacius crematam cu carni

bus fuis.Garbuculos uerendoije puuatim falfamenta cocta cum meile reftringuut, At tefte fi 4

defcenderitieodeaiji fpuma illini uolunt. Vrinae in continentiam hippocampi tofti: Si in cibo

fepius fumpti emendant.ite opidion pifciculus gongro fimilis cu lilii radice. Pifciculi minuti

ex uentre eius qui deuorauerittexempti 8i cremati:ita ut cinis eoye bibatur ex aqua, iubent Si

cochleas african as cu fua came cdburi:cinerecg ex uino fignino dariiPodagris articularibufqj ^ .

morbis utile eft oleum: i quo decodaeft rana: Si ipfa^e inteftina:& rubetae cinis cum adipe ue

tere.Quida &i hordei cinere adiiciunt.ttium rerum sequo pondere.iubent Si lepore marino re

centi podagra fricari. Fibrinis quoq? pellibus calciari maxime potici fibri.item uituli marini.

Cuius cinis 3d adeps pdeft.item Si bryon de quo diximus lactucae fimile:rugofioribus foliis:ff
ne caule. N arura eft ei ftyptica.impofitum lenit impetus podagrae.item alga:de qua fupra df
dum eft. O bferuaturq? in ea:ne arida imponaf.Perniones emendat pulmo marinus. Cancricp
marini cinis ex oleo.item fluuiatiles triti iiccp cinere Si oleo fubadi:8£ filuri adeps. Etin artf
culis morbose impetus fedant ranae fubinde recentes ipofitae:qs quida di flectas iubent impo^
ni.Morbos abigit ius Mytuloru:& concha^ comitiales:^ ut dmmus:coagulum uituli marf
ni bibunt cu lacte equino afininoue:aut cum punici fucco.Quida ex aceto mulfo.Necno aliq
perde pilulas deuorant.Caftoreu in aceti mulfi cyathis tribus ieiunis datur:iis ueroq faepius
corripi untur : cly ftere infufum mirifice prodeft.Caftorei drachmae duae efle debebut: mellis 8i
olei fextarius:S£ aquae tantunde.Ad praefens uero correptis olfadu fubuenit cu aceto. Datur
Si muftelae marinae iecurdtem muris uel teftudinum (anguis.

LIBER

Ad febres omnium generum: & cotra diuerfas infirmitates. CA. XII,

| Ebrium circuitus tollit iecur delphini guflatu ante acceffiones.Hippocarnpi necant
jl§ SSjTn in rofaceo:ut periiganf aegri in frigidis febribus.Et ipfi adalliganf aegris: ite a aieL
Iu 5/^1 P^ce lapdli qui plena luna fueniuf:! capite alliganf in lintcolo.Pagri ffouitialislo

l=SSJgiflimus dens capillo adalligatus: ita ut quinqj diebus eu qui alligauerit:non cernat
seger.Ranae uero in triuio decodae oleo abiedis carnibus perundcs liberant quartanis.Sutq
ftr angulatas in oleo ipfas clara adalligentroleoq; eo perungat. Cor ea^e adalligatum frigora
febrium minuit.Et oleum in quo inteftina decoda fint.Maxime aut quartanis liberant: abla-
tis unguibus ranae & alligatae & rubetae. Iecur eius:uel cor adalligaf in pano leucophaeo.Can-
cri fiuuitiales triti in oleo & aquapundis ante acceffiones in febribus profunt. Aliqui & piper
addunt. Alii decodos ad quartas in uino e balneo egreffis bibere fuadent in quartanis. Aliqui
uero finiftru oculum deuorari iubent.Magi quocp oculis earum ante folis ortum adalligatis
aegro: ita ut caecas dimittant in aquam: tertianas abigi promittunt.Eofdeq? oculos cum cau
nibus lufciniae in pelle ceruina adalligatos: prseftare uigiliamrfomno fugato tradudnletha
gumq; uergentibus coagulo balenaetaut uituli marini ad olfadum utunf. Aliqui fanguinetn
uel parce teftudinu: lethargicis illinunt. Tertianis mederi dicit fS<: fpondylus per fe adalligatus. Quar>
tanis cochleae fiuuitiales in cibo recentes.Quidam ob id afleruant fale: ut dent tritas i potu.
Strobi in aceto putrefadi lethargicos excitat odore. Profunt & in cardiacis, Cachedicisquo,
rum corpus macie conficitur.Tethya utilia funt cum ruta ac meile. Hydropicis medef adeps
delphini liquatus:& cum uino potus.Grauitari faporis occurritur radis naribus ungueto:aut
odoribus: uel quoquo mo obturatis.Strombi quoqj carnes tritae:& in mulfi tribus heminis pa
ri mo aquaetaut fi febres fint:ex aqua mulfa datae proficiuntJte Succus cancrorum fluuitiaiio
cum melle.R anae quocg aquaticae in uino uetere 8C farre decodae: ac pro cibo fumptae: ita ut
bibatur ex eodem uafe. Vel teftudo derifis pedibus capite cauda Si inteftinis exemptis:reliqua
came ita conditatut citra faftidium fumi poffit.Cancri fiuuitiales ex iure fumpti: & phthificis
prodefle tradunf.Adufta fananf cancri marini uel fluuiatilis cinere. Et ea quae feruenti aqua
cSbufta fint.Haec curatio etiam pilos reftituit cum cancroije fluuiatilium cmere.Putantqjute
dum cum caera:& adipe urfino.Prodeft 8i febri ranarum fellis cinis. Ignes facros reffinguuet
ranarum uiuentium uentres impofiti: pedibufque pofterioribus pronas adalligari iubent ut
crebriore anhelim profint.Vtuntur & filurorum capitum cinere falfamentorumexaceto.Pra
ritum fcabiemq? no hominum modo:fed 8i quadrupedum efficaciflime fedat iecur paftinaca
uel callum decodum in oleo.Neruos praecifos purpurarum cauum quo fe operiunt tufum glutinat. Lo
thargicos coagulum uituli adiuuat in uino potum oboli pondere.Item ichthyocolk.Trcrao.
los iuuar cafioreum fi ex oleo perungantur.MulIos in cibo inutiles neruis inuenio fieri. San/
guinem pifdum putant cibo fidi polypo tufo lllitocp. De quo & haec traduntur muria ipfum
uel ffigi ex fefe etnittere:& ideo non debere addi in coquendo.Secari harundine:ferro enim attingi m
uitium trahere natura deferente. Ad fanguinem fiftendum 8i ranarum illinunt anere uel fan,
guinem arefadum.Quidam ex ea rana quam graeci calamiten uocant:quoniam inrer harrnv
dines fruticefq; uiuattminima omnium 3C uindiflimatCmerem fieri mbent. Aliqui&nafcea-
tium ranarum in aqua quibus adhuc cauda efhin calice nouo combuffaru cinere fi per nares
fluat: inficiendum.Diuerfus hirudinum quas fanguifugas uocant ad extrahendum fanguine
ufus eft.Quippe eade ratio earum quae cucurbitarii medicinaliu ad corpora leuanda fanguie
fpiramenra laxanda iudicantur.Sed uitium quod admiffee femel defideriu faciunt circa eade
tempora anni femper eiufdem medicinae.Multi podagris quocp admitteda cenfuere. Detidiit
facietare 81 pondere ipfo fanguinis detradaeraut fale afperfse. Aliquando tamen adfixa relin¬
quunt capita:quae caufia.uulnera infanabilia facit:& multos interimit:ficut MetTalinum e con
fularibus patriciis cum.ad genua admififler.Inueunt uirus remedio uerfo: maximeq; rufe ita
formidantur.Ergo fiiggetia ora forficibus procidunt: ac ueluti fiphoibus defluit fanguis:pau
latimq; morientiu capita fe cotrahunt:nec rei inquunf . N atur a ea tja aduerfaf cimicibus:&fuf
fitu necat eos.Fibrina^e pellium cu pice liquida combuffaru cims:narium profluuiafifotfuo
co porri mollitus. Extrahit tsela corpi lhaeretia.Sepia tertae ex aqua falfamentoije carnes Ca
cri fluuiatiles triti.SiIuri fluuiatilistq 8i alibi cj i nilo nafcif:carnes fpofitae recetes: fiuefalfe,
Eiufde cinis extrahit 8i adeps:& cinis fpinae eius uice fpodii pbet. Vlcera q ferpunt:& q ex iis
excrefcut ex capite menaee cinisiuel fiiuri coercet.Carcinomata p eatji capita falfa^:efficadj

TRIGES1MV5SECVNDVS 24t

fi aneri ea^i mifceatur fal 8i cunila: oleoq; fubigantur.Cancri marini cinis udi cu plumbo car
onomata copefcit. Ad hoc 8i fiuuiatilis fuificit cum mellerlineaq? lanugine. Sed aliqui malut
alumen melq; mifcere cineri. Phagedenae filuro inueterato:& cum fandaraca triro. Cacoethse
& nomae 6C putrefcentia cybio uetere fananf.Vermes uero innati ranarum felle tolluntur.Fi
(tute apperiunturriiccanturq; falfamentis cum linteolo immiffis. Intraque alteram diem caL
lum omnem auferunt:& putrefcentia ulcerum quaeq? ferpunt emplaftri modo fubadta: & illi
ta.Et falpe expurgat uicera in linteolis concerptis.Item echino^» tedce cinis. Carbuculos co^
radnorum falfamenta illita difcutiunt.Item mullo^ falfamenti cinis. Quidam capite tantu
utantur cum melle:uel coracino^ carne.Muricum cinis cum oleo tumores tollit. Cicatrices
felfcorpionis marini.Verrucas tollit glani iecur trituro.Capitis menaei cinis cum allio tritus
ad thymia crudis utuntur.Fel feorpioms marini ruffi.Smarides tritae illitae.Hallex deferuefa^
da unguium fcabriciarcimfq? e capite menarum extenuat.Mulieribus laciis copia facit glam
cuseiure fumptus:<3£ fmarides cum ptifana fumptae:uel cu fbeniculo decocdte. Mammas ipfas
muricu:uel purpurae tefta^i cinis cu meile efficaciter fanat.Cacri fluuiatiles illiti:uel marini pi
losin mamatuel muricu carnes appofitae tollunt.Squatinae illitae crefcere mamas n5 patiunt.
Delphini adipe linameta accefa excitat udluae dragulatu oppreflfas.Ite fcobri in aceto putrefa
cti.Perca^a uel menaea capitis cinis amixto fale:S£ cunila oleoqj uuluae medef.Suifitioe quoqj
fecudas extrahit.Ite uituli marini adeps inftillaf igni naribus ltermortuatjc uuluse uitio: 8Z cu
coagulo eiufde in uellere ipofitus.Pulmois marini cinis adalligatus egregie proriunia purgat.
Echini uiuetes tufi:3£ i uino dulci poti. Siftut dtXzcii fluuiatiles triti i ufo poticp.Ite filuri fufi
fitu pcipue africi faciliores partus fieri dicuntur.Cancri ex aqua poti profluuia fidere. Ex hy>
fopopurgare.Et fi partus ftrangulet:fimiliter poti auxiliatur.EofHem recentes: uel aridos b i*
bunt ad partus continendos,Hippocrates:ad purgationes mortuofcp partus utitur illis cum
quinis lappathi radicibus cum ruta 8i fuligine tritis:& in mulfo datis potui.Item in iure cocti
cumlappatho 8C appiomendruas purgationes expediunt. Lactifq? ubertate faciut. Ite in febri
qfitcu capitis doIoribus:& oculoiji palpitatioe.Mulieribus i uino auftero poti pdeEe dicunf.
Caftoreum ex mulfo potum purgationibus proded.Cotracg uulua olfactum cum aceto & p L
ce:aut fubditum paftillis. Ad fecudas etiam uti eode prodeft cum panace in quattuor cyathis
uiniJEt a frigore laborantibus ternis obolis.Sed fi caftoreu fibruue fuperegrediatur grauida:
abortum facere dicitur:& periclitari partus fi fuperferatur.Mirum 8i quod de torpedine inue
nio.Si capiatur cu luna i libra fuerititriduoqj afferuetur fub diuo:faciles partus facere:podea
quotiens inferatur adiuuare.Et paftinacae radius adalligatus umbilico exidimatur idem face,-
re fi uiuenti ablatus fitapfaqj denuo in mare dimiffeJnuenio apud quofdam oftraciu uocari:
quod aliqui onychen uocantihoc fuffitum uuluae poenis mire relidere. Odorem ede cadorei:
meliufcg cum eo udum proficere. Vetera quocg ulcera 8i cacoethae eiufdem cinere fanari. Na
carbunculos 8£ carcinomata in mulierum parte praefentiflimo remedio fanari tradunt cacro
foemina cum falis flore contufo pod plena luna:& ex aqua iilita.Pfilothru ed thynni fanguis:
fel:iecur:fiue recenaa:fiue feruata.Iecur etiam tritum:mixtaqj csedria plumbea pyxide aflerua
tu.!ta pueros pubefcere negauit Mango falpe obdetrix.Eadem uis ed pulmonis mariniXepo
ris marini fanguine Sd felle: uel fi in oleo lepus hic necetur.Cancri fcolopedrae marini cinis cu
oleo.Vrtica marina trita ex aceto fcyllite.Torpedinis cerebru cum allumie illitum.xvf luna.
Rance paruae qua in oculoru curatione defcripfimus:fanies efficaciffime pfilothru ed: fi reces
illinaf:5d ipfa arefadta ac tufiumox decenda tribus heminis ad tertias:uel i oleo decocta aereis
uafis.Eadem menfura alii ex quindecim ranis coficiunt pfilothru:ficut in oculis diximus.San
guifugae quocg toftae in uafe fiCtili:& ex aceto illita eundem cotra pilos habent effectum. Et
fuffit^ urctiu eas necat cimices iuectas.Caftoreo quoq; cu meile ,p pfilothro ufi pluribo diebu
reperiuntur.In omni aut pfilothro uellendi prius funt pili .Infantium gingiuis dentitionibufeg
multum cofert delphini cu meile dentiu cinis:&: fi ipfo dente gingiua tanganf.Adalligatufq;
idem pauores repentinos tollit.idem eiieclus & canicula dentis.-Vlcera uero qua in auribus;
aut ulla corporis parte fiant cancroru fluuiatiliu fuccus cum farina hordeacea fanat.Et ad re^
liquos morbos triti in oleo perunctis profunt.Siriafifq; infantium fpongia frigida cerebro hu
mefacto rana inuerfa adalligata efficaciffime fanat:qua arida iueniri affirmat.Mullus in uino
necatustuel pifeis rubelIio:uel anguillae duae.lte una marina i uino putrefacta iis q ide biberit
tediu uini affert. V enere inhibet Echeneis di hippopotami firotis e finidra parte pellis l liteolo

uel illitum

uel ex illis

LIBER

adalligata.FeI ue torpedinis uiuse genitalibus illitum.Cocitant cochlea^ fluuiatilium carnes
fale adferuatae:& in potu ex uino datae.Erythini in cibo fumpti.Iecur ranae dryophytes&ca,
I amitae in pellicula gruis alligatumruel dens crocodili maxillaris annexus brachio: uelhippo,
campus:uel nerui rubetae dextro lacerto adalligati.Amorem finit in pecoris receti corio rube
ta alligata. Equo^e fcabiem ranae decoctx in aqua extenuant: donec illini poffit.Aiutcp itacu
ratos no repeti poftea.Et Salpe negat canes latrare:quibus in offa rana uiua datafit.Interacp
tilia dici debet:& calamochnus latine adarcha appcllata.Nafrif circa harudines tenues efpo-
ma aquae dulds ac marinae:ubi fe mifcct.Vim habet cauftica.ideo acopis addif cotra pfridio
nutu uitia.Toliit 8i muliere lctigines in facie.Et calami fimul dici debet.Phragmitis radix r&
cens tufa luxatis medet : 8i fpinae doloribus ex aceto illita.Cyprii uero qui &t donax uocaf cor
tex:alopedis medef u(lus:& ulceribus ueteratis.Folia extrahut quae infixa funt corpi: Si igni
facro.Paniculae flos fi aures intrauerit:exfurdat.Sepiae atramento tanta uis eft: ut i lucema ad
dito aethiopas uideri ablato priore lumine Anaxilaus tradat. Rubeta decocta & in aqua potu
data fuu morbis medetur.uel cuiufcuq? ranae cinis.PuImone marino fi confriceflignu:ardere
uidetur:adeo ut facula ita praelucear.

Animalium otum in mari uiuentiu.clxxvii.genera^fle. CA. Xffi.

Era&a aquatilium dote non alienum uidetur indicare per tot maria tam uafta &
tot milibus pafluu terrae infufa.-extracp drcundata menfura pene ipfius mudi quae
intelligant animalia centum feptuagintafepte omniu genemm efle; eaq; noiatim;
compIcch:Quod i terreftribus uolucribus fieri n5 quit. Neq^.n.omnis fdiae aethio/
piaecp:aut fcythiae defertoruue nouimus feras aut uolucres cum hoium ipope multo plurimae
fint difteretiae:quas inuenire potuimus. Accedat his taprobanae infukeq? aliae oceani fabulofe
narratae.Profedo conuenier.non pofle oia genera in contemplationem uniuerfam uocari.At
hercule in tanto mari oceano quaecp nafcunf-.certa funt:notioracg qff miremur:quae pfimdo
natura merfit.Vt a beluis ordiamur: arbores phyfeteres: baknae:priftes:tritones:nereides:eIe/
phanti:holes: qui marini uocantur:rotae:orcae:arietes:mufculi:& alii pifriu forma arietes dei
phinixelebrefq; Homero uituli. Luxuria uero teftudines:& medids fibri: quo^e e genere lu¬
tras nufq mari accepimus mergiitm marina dicentes, iam caniculae:dromones: comutaergla-
dii:ferrae:c6munefq; mari terrae amni hippopotami:crocodili.Et amni tanrn ac mariithynnp
thynnides:filuri:corarini:percae.Peculiaris aut maris acripenfcr:aurata:afellus:a carne: aphia:
acus Alopedas:anguilla:araneus:box:batis:banchus:batrachus:belonae:quos aculeatos uocamus:
balanus:coruus:dtharus. Chromborum genera:peffimus chalcis cobio.Callarias afello^ge-
neris ni minor efIet:Colias fiue parianus fiue faxitanus a patria baetica: lacertose minima: ab
iis maeotici: cybiu.Ita uocaf condfa pelamis:quae poft.xl.dies a poto in maeotin reuertif.Cor
dylla 8C haec pelamis pufillaxu in pontum e maeotide exit hoc nome habet-.cantharusxalifO/
nimus:fiue uranofcopus:cinxdi:phifcinulx:Cnide qua nos urtica uocamus. Cancro^ genera
chamaedftidae:chameIaeos:chamaepelorides:generis uarietate diftantes:& rotaditaterchamae-
glycia: menides:quae funt maiores q peIorides:Glycia fiue corophia.Conchaije genera inter q
& margaritiferae cochleaeiquape generis petada<ftyles:melicebales: echinophorae dicuntur: q*
bus cantant.Extra has funt rotudae in oleario ufu cochleae:cucumis:cynopus:cammarus : cy,
nofdexia:draco.Quidam aliud uolunt efle dracuculum.Eft autem graculo fimilis.Aculeos i
brachiis habet ad caudam fpe&antis.Sic & feorpio laedit dum manu tollitunerythinus eche¬
neis rechinus.EIephanti locuftaru generis nigri:pedibus quaterms:bifulds . Praeterea brachia
duo:binis articulisifingulifq; forficulis denticulatis. Fabri fiue zeus Glaucifci:glanius:g6ger:
gerres:galeos:garus:hippus:hippuros:hirudo:halipIeumo:hippocampos:Heparcotinos:Sunt
lacertorum genera:lolligo uolitans.Locufbeducernae: liparis:lamyrus:lepus:leones : quorum
brachia cancris fimilia funt.Reliqua ps locuftae:mullus:merula inter faxatiles laudatatmugil:
melanums:mena:metis:murena:Mys myllusrmyftus murex:oculata:ophidion:oftria:etia: or*
tyno.Hic eft pelamidu generis maximus.Nec^ redit i maeotimfimilis tritoni:uetuftate melior.
Orphus:orthragorifcus:phager:phycus faxatilium:pelamis ea^e generis maxla apoledtus uo
eat. Durius triton: phorcus:phitharus:pafler:paftinaca.PoIypo^::genera:;pedines maximi &
nigerrimi xftatedaudatiflimi mitylenisrtyndaride faIom's:aitini:antii:in infula alexandriae in
3egypt°.pe<ftucuIi:purpurae:perddes.pinna:pinnotherae:rhina que fquatina uocamus.Rhom/
bus: fcarus prindpalis hodie: Solea:fargus:fcylla:farda. Ita uocaf pelamis loga ex oceano ue/

TRIGESIMVSTERT1 VS 242

;nicns.Sc6ber:falpa:horus:fcorpena:fcorpios:feiadeusfciaena:fcoIopedra:fmyras:fcepini:fi:ra,
bus:folen:fiue aulos:liue donaxrfiue onix:fiue dacfylus:fpondyIus:manftella: fpongia.Turdus
inter faxatiles nobilis.Tomus: taurianus:que alii xiphia uocat.Thefla:torpedo:terhea:Triton. uel tr ipho
PeJamfdu gnis magnirex eo ferena cybia fiut.Vrenaeruua xiphiae.His adiiciemus apud Ouidi non
um pofita noiarquac apud nemine aliu reperiunt .Sed fortafljs in ponto nafcunf: ubi id uola.
rnen fupremis fuis tpibus inchoauit.Bopgyru in fcopulis uiuente. Orphu rubente: rhacinucg
pullu:pi<3as mormyras :aureicg coloris chryfon.Pr£etereaparuu teragu:& placentem cauda la
bru Epodas lati gnis.Praeter haec infignia pilciu traditxhanne ex feipfa cocipere.Glaucu aefta
te nunq apparere.Pomphilu qui femper comitef nauigioje curfus.Chromin q nidificet 1 aqs.

Helopen quoqj didt effe nfis incognitu undis.Ex quo apparet falli eos:q eunde accipcfere exi
ftimauerut.Helopi palma faporis inter pifces multi dedere.Sunt pterea a nullo au&ore noiati
fudis latine appellataia graecis phyraena roftro limilis noie:magnitudine iter apliflimos rarus:
fed tn no degener:# pernae cocha^ generis circa potias infulas fiequetiffimae. Stat uelut fuiL
Io crure logo i arena defixae:hiantefc£ q limpitudo efhpedali non minus fpatio. Cibu uenanf.

Dentes in circuitu marginu habet ped^inatim ipifiatos. Intus pfpondylo grandis caro eft. Et
hyena pifce uidi in oenaria ifula captum caput exerente. Praeter haec purgameta aliqua relatu
indigna:# algis potius annumeranda q animalibus.

CAn PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE. LIBER. XXXffl.

PROOEMIVM

Metallorum naturae.

- - - 1ETALLA NVNC IPSAEQ_,VH OPES: ET RER VM PRE.

da dicenf : teli ure intus exquirete cura multiplid.Modo qppe ali
bi diuiths foditur:quaerente uita aurum:argentum:aes:ele<9:rum.

Alibi deliciis gemas: # parietu digitorucg pigmeta.Alibi temeri
tati ferrum auro et gratius inter bella caed e%. Perfequimur oes
eius fibras uidemufcg fuper excauatos montes mirantes dehifcex
realiqn:autintremifcereillam.Ceuueronohocet exemplu in^
donationis facrae paretis exprimi poffit.Imus x uifcera eius: & in
Ce de maniu opes quaerimusitaq pa^i benigna fertihep qua fecef.

Inter haec minimu remedio^ gra ferutamur. Cui.n. fodiendi ca
medicina eftcQuanq & haec fumma fui parte tribuit ut minime

- — - parca:facilifq5 in oibus quae profunt.Hk nos premut: illa nos ad

inferos aguntrquae occultauit at<$ demerfitjlla quae no nafcunf :ut repete mens ad inane euo
lans reputet quis deinde futurus finis eft:faeculis oibus exhauriendi ea quoufqj penetret aua^
ritia^Qua innoces q beatatimmo uero # delicata eflet uita:fi nihil aliud de ea nifi quod fupra
terras cocupifceretmaberetcg no nifi qd* fecu eftfEruif qde auge # chryfocolla iuxta:ut peio.»
lior uideaf nomen ex auro cuftodiens. Parum.n.erat natura: una inuenifle uitae peftem: nifi in
precio et eflet fanies auri. Quaerebat argentu auaritia.Boni cofuluit interim inuenifle miniu:
rubentifq; terrae excogitauit ufum.Heu prodigiofa ingenia quot modis auximus precia ie$d
Acceflit ars picturae:# au^e argetucg caelando carius fecimus. Didicit homo natura prouoca^
re. Auxere # arte uitioaa irritameta, In poculis libidines caelare iuuit:acp obfenitates bibere.

Abiecta funt deinde h aec# fordere ccepere:# auri argetiq; nimiu fuit.Murrhina # cryftallfa
ex eade terra effodimus-.quibus precium faceret ipfa fiagilitas.hoc argumetu opunrhaec uera
luxuriae aeftimata e gloria:habere qd poflet flatim totu pire. Nec hoc fuit fatis: turba gema^e
potamus:# fmaragdis teximus calices:ac temuletia: ca tenere india iuuat:# aujje ia acceflio e.

Quae prima comendatio metallo^ ,auri:# de origine annulo^e aureole:# modo auri apud
antiquos:# equeftri ordine:# de iureannulope aureorum. CA. L

BTinacg poflet e uita in totum abdicari aurum faaa fames:ut celeberrimi au&ores
dixere^feiflum conuitiis ab optimis quibufq;:& ad pniciem uitae repertu. Quarv
tum fbeliciore aeuo cu res ipfae permutabaf inter fe:ficut 8L troianis temporibus fa
ditatura Homero credi couenit.Ita enimC ut opinor) comercia uidus gratia inuc>

LIBER

ta:a!ios coriis boum:aIios ferro captiuifq; rebus emptitafle tradit: qq 8i ipfe miratus aurum
seftimationes rerum ita ferient centum boum arma aurea pmutafle Glauca diceret cum Dio
medis armis nouem boum.Ex qua cofuetudine muldta legum antiqua je pecore conflat etia
romse.Peffimu uitse fcelus fedt:qui annulum primus induit digitis.Nec hoc quis fecerit tra/
ditur.Nam de prometheo oia fabulofa arbitror: cjq illi quocg ferreu anulum dederit antiqui
tas: uinculumqj id non geftamen intelligi uoluerit. Mida: quidam annulum quo circunado
habentem nemo cerneret:quis no etiam fabulofiorem fateaf iManus 8i prorfus finiflrae mari
ma audloritatem conciliauere aurorno qdem Romani quorum more ferendum erat bellica:
uirtutis infignae.De regibus romanis non facile dixerim.Nullum habet Romuli in capitolio
ftatua:nec praeter Numse Seruiiq$ Tullii alia. Nec, L.qdem bruti,Hoc in Tarquiniis maxime
miror:quorum egregia fuit origo:unde hic annulorum ufus uenitiqq etia nuc lacedaemone
ferreo utanf.Sed a Prifco Tarquinio omniii primo filium cum in ptextae annis occidi flet ha-
ftem bulla aurea donatu conftat:unde mox bullae durauit:ut eorum qui equo meruiflent fi»
lii id infigne haberetreaeteri loje.Et ideo miror Tarquinii eius ftatua fine annulo efle. Quancj
Si de nomine ipfo ambigifJd graed a digitis appellauere. Apud nos prifei ungulum uocabat.
Poftea 81 grxei Si nfi fpmbolum.Longo certo tepore ne (enatu quide Romanu habuifle au»
reosrmanifeftu eft.Siquide iis tm q legati ad exteras getes imri eflent:annuli publice dabanf
credo:qm ita exteroje honoratiflimi itelligebanf.Neqj aliis uti mos fuit:q q ex ea ca publice
accepiflentuulgoqj fic triuphabat.Et cu corona ex auro etrufea fuftineref a tergo:anulus ta/
men in digito ferreus erat.-cequa fortuna triumphantis 3C ferui corona fuftinetis. Sic triupha/
uit de Iugurta.C. Marius. Aureum no ante tertium cofulatum fumpfifle tradif.Ii quocg qui
ob legatione acceperat aureos:in publico tm utebanfdtra domos uero ferreis.Quoargume»
to etia nuc fpofae annulus ferreus mittif.Ifcg fine gema,Nec iliacis tpibus ullos fuifle anulos
uideomufq certe Homerus didticu 8i codicillos miffitatos epiftolajd gra idicet:&coditas ar
te ueftes:ac uafa aurea argenteacp:& ea colligata nodi no anuli nota.Sortiri quexj cotra puo
catione duces no annulis tradit.Fabricse et deum fibulas:& alia mulieribus cultus: ficutinau».
res in primordio fadfitafle fine mentione annuloje.Et qui primus inftituitxotanter id feacle
uflcp manibus ac latentibus induitxu fi honos fecurus fuiflet:dextra fuerit oftetandus.Quod
fi impedimentu potuit in ea aliquod intelligi:etiam confertoris ufu argumetu eft maius in b
ua fuifle qua fcutum rapif.Eft quide apud eunde Homerum uiroje crinibus auji implexum.
Ideo nefdo an prior ufus a foeminis coeperit.Romae quide non fuit aujemifi admoduexiguu
longo tpe.Certe cu a gallis capta urbe pax emeref :non plus quam mille pondo effici potuere.
Nec ignoro.M.Craflum duo millia pondo auri rapuifle fuo:& Popeii tertio cofulatu e capito
lini Iouis folio a Camillo ibi codita:& ideo a plerifqj exiftimari duo millia pondo collata. Sed
quod acceflineft gallo^ praeda fuitrdetratftucp ab his i parte captae urbis delubris. Gallos aut
cum auro pugnare fob tos Torquatus indido eft. Apparet ergo gallo je temploruqj tantunde
nec amplius fuifle.Quod quide in augurio itelleclu eft:cu Capitolinus duplureddidifletlilud
quocp obiter indicari conuenit:quonia de annulis fermone repetimus: aeditum cuflodiae eius
deprehenfum fracfta in ore annuli gemma ftatim expirafle:& inditium ita extintum. Ergo ut
maxime duo tantu milia pondo cu capta eft.Roma anno trecetefimo.lxiiu.fuere:cum ia capi/
tu liberoru cenfaeflent.c lii.millia quigenti.lxxxiii.Eade poft anos .ccc yii.quod ex capitote
aedis icedio catterifq; oibus delubris.C. Marius filius pneifle detulerat tredecim millia pondo:
fub eo titulo i triupho traftulit Sylla.Et argeti.vii.millia.Ide ex reliq oi uidoria pridie tranftu
Ierat auri podo.xy.millia:argeti p>5do.c.xv.millia.Freqntior at ufus anuloje no ate. Cn. Flauiu
Annii filiu deprehedif.Hic na cp publicatis diebus faftisfquos pplus a pauds pricipu quottidie
petebat:tanta gratia plebis adeptus e:alioquin libertino patre genitus:& ipe Apii Caed feriba:
cuius hortatu exceperat eos dies: cofultando aflidue fagaci ingenio promulgaueratqputaedi/
lis curulis crearef cum.Q_. Anirio preneftinotqui pauds ante anis hoftis fuerat:praeteritis,C.
Petilio 8i Domicio: quoje patres confules fuerant. Additum Flauio ut fimul Tribunus plebis
efiet.Quo fa<fto tata fenatus indignatione exarfit :ut anulos ab eo abieftos fuifle i antiquiiE-
mis reperiaf analibus. Fallit plerofq; qui tu oi equeftrem ordine id fetide arbitratur : Etenim
uf abiedu adiedbum hoc qucx^Sed 8C falera pofita:propter e a nome equitii adiecfu eft . Annulos quoq:

depolitos a nobilitate in annales relatum eftrnon a fenatu uninerfo.Hoc acflum.P.Sempronio
Longo.L.Sulpitio confCFlauius uouit sedem concordiae;fi populo reconciliaflet ordles.Etd

TRIGESIMVSTERTIVS 2 43

ad id pecunia publica non decerneretunex multftatitia fbeneratoribus condemnatis sedicula
aeream fecit in graecoftafirquae nunc fupra comitium erar .Inciditq; in tabula aerea eam xdem
cccquattuor annis poft Capitolinam dedicatam .Ita quadringentis.xlyiii.a condita urbe geftu
eft:3£ primum annulorum ueftigium extat.Promifcui autem ufus alterum feciido punico bel>
lo.Neque enim aliter potuiflent trimodia illa annulorum Carthaginem ab Hannibale mitti.

Inter cepionem quocg & Drufum ex annulo in auftione nauali inimiciciae coepere. Vnde ori¬
go focialis belli:& exitia rerum. Ne tum quidem omnes fenatores habuerunutpote cum me¬
moria auorum multi praetura fundi in ferreo eonfenuerint: ficut Calphurnium 8i Manilia
um: qui legatus.CMarii fuerat iugurtino bello Feneftella tradit. Et muIti.L. Fufidium illum
quem Scaurus in uita fua fcribitjn Quintiorum uero familia aurum ne fbeminas quidem ha
bere mos fuerat. Nullofque omnino annulos maior pars gentium hominumcg etiam qui lub
imperio noftro degunt hodie habeat.Non fignet oriens aut aegpptus etiam nunc litteris con¬
tenta folis.MuItis hoc modis ut caetera omnia luxuria uariauitrgemmas addedo exquifiti ful¬
goris: cenfuqj opimo digitos onerandoificut dicemus in gemmarum uolumine.Mox &C effigi¬
es uarias caelando: ut alibi ars: alibi materia eflet in precio. Alias deinde gemmas uiolari ne-
fas putauitrac ne quis lignandi caufamf in annulis efle intelligeret:foIidas induit.Quafdam ue
ro neque ab ea parte:quae digito occultatur:auro clufit aurumque millibus lapillorum uilius
fedt.Contra uero multi nullas admittunt gemmas: auroque ipio lignant: ut Claudii Csefaris
principatu repertum.Necnon 8t feruitia iam ferrum auro cingunt:alia p fefe mero auro deco
rantxuius licentiae origo nomine ipfo in famothracia id infti tutum declarat. Singulis primo
digitis gerere mos fuerat: qui funt minimis proximi. Sic in Nummae & feruii Tulli ftatuis ui-
demus.Poftea pollici proximo induere etiam deorum fimulacris. Dein iuuit & minimo dare.
Galliae britanniaeque in medio dicuntur ufae.Hic nunc folus excipitur:caeteri omnes oneran-
turratque etiam priuatim articuli minoribus aliis.Sunt qui tres uni minimo cogerant.Alii ue¬
ro 8C huic unum tantunr.quo lignanda fignent.Conditurque ille ut res rara:& ad iniuriae ufus
iudigna: uelut e facrario promitur.Et unum in minimo digito habuiffe preciofioris eft in re¬
condito fuppellectilis oftentatio.lam alii pondera eorum oifentant.Aliis plures q unum gefta
re labor eft. Alii bratteas inferunt leuiore materia:& propter cafum gemmarum totam follici
tudinem amputant. Alii fub gemmis uenena eludunt: ficut Demofthenes fummus oratorum
gratiae :annu!ofque mortis gratia habent. Demuque ut plurimum opum ita fcelera annulis ue^ &
fiunt.Quae fuit illa prifeof^ uita:qualis innocetia in qua nihil fignabaturlAt nunc cibi quoqj rima
ac potus uindicantur annulo a rapina. Hoc profecere mancipiorum Iegi5es:& in domo turba
externa acfa.Seruorum quoque caufa nomenculator adhibendus. Sed aliter apud antiquos.
Singuli marcipores Iuciporelue dominorum gentiles:omnem uichim in promifcuo habebat:
nec ulla domi cuftodia a domeftids opus erat. Nunc rapiendae comparantur epulae:pariterqj
qui rapiant eas.Sed & daues quoque lplas lignare non eft fatis:grauatis fomno:aut morienti-
bus annuli detrahuntunmaiorque uitae ratio circa hoc inftrumentum efle coepit: incertum a
quo tempore. Videmur tamen poffe in externis audforitatem eius rei intelligere circa Polycra
tem fami tyrannumxui dile&us ille annulus in mare abiedus capto relatus eft pifce ipfo cir¬
citer ducentelimum .xxx.anum urbis noftrae interfecfto.Celebratiorem quidem ufum cum foe
nore coepifle argumento eft confuetudo uulgi ad fponliones etiamnum annulo exiliente: ab
eo tempore quo nondum erat arra uelocior: ut plane affirmare poflimusmummos ante apud
nos coepifte: mox annulos.De nummis paulopoft dicetur. Annuli deftinxere alterum ordinem
a plebe:ut femel coeperant efle celebres:ficut tunica ab annulis fenatum tantum: quaq & h oc
fero: uulgoque purpura latiore tunica ufos inuenimus etiam praecones:ficut patrem.L.Haelif.
Stilonis Prseconini ob id cognominati. Sed annuli plane medium ordinem tertiumqj plebi 81
patribus inferuere. Ac quod antea militares equi nomen dederant: hoc nunc pecuniae iudices
tribuunt.Nec pridem id fadtu.Duo.n. Augufto decurias ordinante:maior pars iudicum in fer¬
reo annulo fuit.Iiq; non equites:fed iudices uocabantur. Equitum nomen fubfiftebat in tur¬
mis equorum publicorum.Iudicum quoq; non nili quattuor decuriae fuere primo. Vixcg mil¬
lia lingula in decuriis inuenta funt:nodum prouindis ad hoc munus admiflis, Seruatumcg in
hodiernum diem eft:ne quis e nouis ciuibus in iis iudicarer.

De decuriis iudicum:& quoties nomina equeftris ordinis immutata:S£ donis militaribus:5£
quando primum corona aurea. CA. H.

G ii

LIBER

Ecuriae quocp ipfae pluribus difcrete nominibus fuere Tribunoija a eris:& Selecta,
uel ex onv ; $ p|M I runr& mdicu.^prcr hcc etianum Nogenti uocabantur ex noibus Selecti ad cufto
nibus b dienda faffragiopa fcita in comitiis. Et diuifus hic quocp ordo erat fupba ufurpa.

uel ditas tione ncium:cu alius fc Nogcntum alius feledum:alius Tribunu appellaret. Tyfee

rii demu principatus nono anno in unitatem uenit equefter ordo annulorucg auctoritati fot
ma coftituta eft.C.Afinio Pollione.C. Antiftio Vetere consano urbis condiGe.dcc.fcptuag&
fimcquintc.Quod miremur futili pene de caufa: cum .CSulpitius Galba iuuenalem famam
apud principem pcpinaijc poenis aucuparefecccupatufcp in his eflet quacftus in fenatu uulgo
inftitores eius culpae defendi annuiis.Hac de ca coniti tu tum: ne cui ius eius efletrnifi cui ige,
nuo ipfi patri auoq: paterno feftertia.cccc.cefus fuiflet: 8i lege iulia theatrali in. xiiii. ordini,
bus fedendi.Poftea gregarim infigne id appeti coeptu.Proptcrqj haec difcriminaCaius Prin.
ceps decuria quinta adiecit:tantucp natum eft faftis:ut quae fub Diuo Augufto impleri nopo
ruerant decuriae non capiant eu ordine:paflimcp ad ornamenta ea etiam feruitute liberati tri
filianttquod anrea nunq erat fadlumiquonia in ferreo annulo equites iudicefq? inteliigebanf:
adeocp promifcuum id efle caepit:ut apud Claudium Caelare in cefura eius unus ex equitibus
Flauius Proclus.cccc.ex ea caufa reos poftularet. Ita dffm feparatur ordo ab igenuis: coicatus
eft cum feruitiis.iudicum aute appellatione feparari eum ordine primi oium infbruere Grao
chi difcordbpopularitate in contumeliam fenatus.mox ea debellata: auctoritas nofs uariofe.
ditionum euentu circa publicanos fubfhtit:& aliquadiu tertiae uires publicani fuere.M. Cice>
ro demu ftabiliuit eq uel Ire nome 1 cofulatu fuo ei fenatu cocilias: ex eo fe ordine puedu elS
celebras:& ei$ uires peculiari popularitate quaeres. Ab illo tpe plane hoc tertiu corpus irepu.
fadtu eft . Coepirquc adiici fenatui populocp R o.equefter ordo. Qua de ca & mic poft popula
fcribitur:qa nouiiTime coeptus e adiici. Quinetipfu eqtu nome feepeuariatu eflan iis quocp
q ad eqtatu trahebanf. Celeres fub Romulo regibufqp appellati lunt.Deinde flexumies.Poftea
trofluli:cu oppidu in thufeis citra uolfinios hoc nole palTuu.ix.millia fine ullo adiumentope-
ditum coepiflent.Eius uocabuli uis durauit ultra.C.Gracchu: iunius certe q ab amicicia eius
Gracchanus appellatus eft feriptum reliquit iis uerbis.Quod ad equeftrc ordine pertinet atea
rroflulos uocabant:nuc eqtes uocat.idecxp qa non intelligunt trolfulos nome qd ualeat:muL
tofep pudet eo nole appellari:# caufam quae fupradida eft:exponit.lnuitofqj etianu tn troffii
los uocariSut adhuc aliquae no omitteda: in auro differentiae. Auxiliares qppe & externos tor
quibus aureis donauere:at ciues no nili argeteis.Praetercp armillas ciuibus dedere.-quasno hnt
externi.Iidem quod magis miremur coronas ex auro dedere ciuibus.Quis primus donatus fit
ea non inueni. fed quis primum donauerit a.L.Pifone traditur. Apoftumius dictator apud la.
cum regillum caftris larinorum expugnatis ei cuius maxime opera capta effentrbac corona' ex
praeda dedir.Ite.L.Lentulus coful Seruilio Cornelio meredae famnitu oppido capto. Sed qncg
librarum corona Pxfe» frugi filium ex priuata pecunia donauiueaqj coronam teftamento rei.
publicae legauit.

De reliquo ufu auri in uiris:# mulieribus:# de numo aureo:# quando primum lignatum
eft aes argentu & aurum:# ante q fignaret' qui mos in aer e:& quae maxima pecunia primo d,
fu:# quotiens# quibus temporibus audtoriras auri. CA. E

g.g3j«a Eorum uero honori in facris nihil aliud excogitatum eft:q ut auratis cornibus ho
m ftiae maiores dutaxat Imolarentur.Sed in militia quocp in tantu adoleuit haec luxu

i Ipri) nd:ut.M.Bruri in philippicis campis epiftolae reperiant frementes fibulas tribuni/
v1 1 cias ex auro geri. At Hercules idem tu Brute mulierum pedibus au£t geftari tacui.
fti.Cuius feeleris nos coarguimus illum primu qui auro dignitatem per annulos fecitruthabe
ant in lacertis iam pride & uiri quod e dardanis uenitutaq; & dardanium uocabat. Viriae cel
uf uiriolae ricae dicunf. Viriles celtibericae.Habeant foeminae in armillis digitifq; totis collo auribus,Per
ut’ utriolae has difeurrar catenae circa latera: & inferta margantaje pondera e collo domina^ auropen.
uel peris deantiut in fomno quocp unionu cofcientia alfit.Etiamnum pedibus induif :atcp inter ftolaro

uel pyris plebcmcp hunc medium foemina^i equeftrem ordinem facit.Honeftius uiri Jpedagogisid da/

uel Ifecre/ mus:balneafcp diues pueroje forma couerrit.iam uero eria Harpocratem ftatuafq; j^gypriojs
to numinu in digitis uiri quocp portare indpiunt.Fuit 8i alia Claudii principatu differetiainfo/

uel collo lens iis quibus admiffione liberti eius dediflent:imaginem prldpis in annulo ex auro geredi:

magna criminu occafionejquae omnia falutaris exorms Velpafiani principis aboleuicsquali

TRIGESIMVSTERTIVS 244

publicando prindpem.De annulis aureis eorucp ufu hadenus dicftu fir.pxftnum fcelus fecit:

qui primus ex auro [denarium fignauitrquod 8i ipfum latet auctore incerto. Populus Roma.

nus ne quidem argento fignato ante Pyrrhu regem deuictom ufuseft. Libralis unde etia nuc

libella dicit :<3£dipodius appendebat affis, Quare aeris grauis poena dida.Et adhuc expenfa i

rationibus dictmtur.ltem impedia 8i pondera. Quin 8i militu ftipendio^: hoc eft topis podex

randae penfatores Iibripedes dicunf.Qua cofuetudine in iis emptionibus quae mancupi funt:

etiam nuc libra interponif .Seruius rex primus fignauit aes. Antea rudi ufos romae.Timeus tra

di?. Signatum eft nota pecudum:unde 8i pecunia appeIIata.Maximus cenfus. c.x.millia aflL

om fuit illo rege.Et ideo haec prima claffis. Argetum lignatum eft anno urbis quingentefimo

cdogdimoqumto.Qu.Fabio cofule quincp annis ante primum bellum punicum . Et placuit

denarius rp decem libris aerisiquinariuspquincpfeftertiu p dipondio ac iemifle. Librae aute

pondus aeris fminutum bello punico primo cu impeniis reipublica no fufficeret. Cofhtutticp

tit afles fextantario podere ferirenf. Ita quincppres factae lucri diflolutuq? aes alienum. Nota uel quinta

seris fuit ex altera pte lanus geminus: ex altera roft^e nauisjntriete uero & quadrate rates: cp pte fradta

drans anteatriucis uocatus a tribus unciis, Poftea Harabale urgete, QuJFabio Maximo dida

tore altos unciales fadti.Placuitq? deriarm.xyi.affibus gmutari.quinariu octonis:feftertiu qua.

ternis Jta refpub.dimidiu lucrata eftln militari tri ftipendio femp denarias pro dece alfibus

datus.Nota argenti fuere bigaeratq; quadrigae:& ide bigati quadrigarie^ didi. Mox lege pax

pyriana femuciales afles fadi.Liuius Drufus in tribunatu plebisrodauam ptem seris argento uel Iicini^

niiicuit.Qui nuc uidoriatus appellatolege dodia pcuilus eft. Antea enim hic numus ex illyri

co adueetus mercis loco habebat. Eft aut lignatus uidtoria:& inde nome.Aureus numus poft

annu.lxii.pcuflus e quam argenteus: ita ut fcrupulu ualeret feftertiis uicenis: qd efficit in lix

feras ratione feftertnrqui tuc erant fefterrios nogentos. Poft haec placuit.xLmillia. Sed lignari

ex auri libris rpaulatimq; principes lmmuere podusrminutiflimus uero ad. xly.mil lia. Sed a nux

eo prima eft origo auaririse excogitata fbenore quseftuofa fegnitia.Hsec paulatim exarlit rax ufquxlita

feie quada non iam auari.tfa:fed fames auri:utpote cu Septimuleius.C. Gracchi familiaris aux

ro repenfum caput eius excifum ad Opimiu tulerit:plubocg in os addito paricidio fuo rempu.

blicam etia circunfcripferit .Nec iam quiritiu aliquo: fed uniuerfo noie Romano infamirRex

Mithridates Aquilio duci capto aurum in os infudit. Haec parit habendi cupido.Pudet intuen

tem tm oia ifta quae fubinde noua graeco fermene excogitant expflo argenteis uafis auro aut

incluto rquibus deliciis ueneunt ta aurea q inaurata: cu friamus interdixi ile caftris iliis fparta

cu ne quis au££ haberet:aut argentu.Tato fuit plus animi fugitiuis noftrfs. Meflala orator px

didit An toni u triuuiru aureis Sum uafis in oibus obfcenis defideriis-pudendo et crimie Cleo

patrae.Sum3e apud exteros licentiae fuerat poculo aureo puluino fubdita Philippu regem dor

mire folitum. Agonenteium Alexandri Magnipraefectu aureis clauis fufftgere crepidas. Anto

tuus in cotunielia naturae uilitate auro fecit opus proferiptione dignusSed fpartad equidc mix uel praeter

ror Populum R oma.uicftis gentibus in tributo femper argentu imperitafle: no au^: licut carx a^a

thaginr cu Hannibale uidte argenti pondo annua in quinquaginta annos nihil auri.Nec pot

uideri penuria mundi id eueniflevNam Mida:fed 81 Croefus:infimtu poflederatjam Cyrus de

oicta afia pondo.xxxiiii.milliainueneratiprseter uafa aurea auruq; fa&u:8£ in eo folia ac piata

nu uitemcp. Qua uictoria argenti quingenta millia talentoru reportauit:& Craterem Semirax

midisrcuius pondus,xy. talentorum colligebat.T alentum autem aegyptium pondo.lxxx. patex

re Varro tradit .Iam regnauerat in colchis Salauces 8i Efubopesrqui terram uirginem nadus

plurimu argenti auricg eruifle dicitur in fuanor u gete:& alioquin uelleribus aureis inclyto xe>

gno.Sed 8i illius aureae camerae & argenteae trabes narranf :8i columnae atq; paraftatae: uicto

Sefoftri azgypti tege tam luperborut prodatur annis quibu% forte reges fingulos e fubiedhs

iungere ad curru folitusificq? triumphare.Et nos fecimus quae pofteri febulofa arbitretur.Cae

far qui poftea didiator fuit primus i aedilitate munere patris funebri omni apparatu arenae ar

gento ufus eft: fera% argenteis uafis inceflere tum primu uifum.Mox quod etia in municipiis ue^ iceffiue

semulantur.C. Antonius ludos feaena argentea fecit.Item.L.Murena:&; Caius princeps j' circo re

pecma duxit.In quo fuere argenti pondo.c.xxiiii,Claudius fuccelfor eiusxum de britania triu

pharetrinter coronas aureas unam.yii.pondo habuit:quam contulifiet hifpania citerior: altex

ram.ix.quam gallia comata licut titulus indicauit,Huius deinde fuccelfor Nero Pompeii thea

trum operuit auro in unum diemrquo Tyridati regi armenis oftenderat.Et quota pars ea ap^

G iii

LIBER

paratus fuit aureas domus ambientis urbem^Auri in aerario Populi Roma.fuere Sex. Iulio .1.
Aurelio conff.feptem annis ante bellum punicu tertium pondo.dcc.xxyi. argenti nonaginta
duo millia 8i extra numerum.ccc.&.lxxv.millia.ltem Sex.Iulio.L.Martio coff hoc eft belli fo/
cialis initio:odingenta.xfyi. auri pondo .C.Csefar primo introitu urbis in ciuili bello fuoSl
asrario-protulit lateje aureo^.xxyi.milia:8t numero pondo.ccc.Nec fuit aliis teporibus refpu.
locupletior.Intulit Si Aemilius Paulus perfeo rege macedonico deuido:praedam pondo trium
millium: a quo tempore populus Roma.tributum pendere defiitXaquearia quae nuc 8i in pri/
uatis domibus auro teguntur :poft Carthaginem euerfam primo inaurata funt in capitolio ce
fura.L.Mummii.Inde tranfiere in cameras.In parietes quoququi iam 8i ipi tanquam uafa inau
raturxum fua aetas uaria de Catulo exiftimauerit:q> tegulas aereas capitolii inauraflet primus.
Inuentores auri ficut metallorum fere oiumtfeptimo uolumine diximus.Praecipua gratia huic
materiae fuiffe arbitrormon colore qui in argento clarior eft:magifqj diei fimilis:& ideomili/
taribus lignis familiarionqm is Iogius fulgetimamfefto errore eo^e qui colore fydetj: placuiffe
in auro arbitrantur: cum in gemmis aliifcp rebus non fit praecipuus. Nec pondere aut facilita,
te materiae praelatu eft caeteris metaliisxum cedat per utruncp plumbo.Sed quia rerum uni ni,
hil igne deperit: tuto etiam in icendiis rogifq? durate rrfuteria.Quinimo quo faepius arfit: jpff
cit ad bonitatem.Auricg expimento ignis eft:ut fimili colore rubeat ignis. Atcg iplum obryza
uocanr.Primu autem bonitatis argumenta eft q difficillime accedi. Praeterea miru prunae uio
lentiflimae ligni indomitum:palea ritiffime ardefcere:atq; ut purgef cu plumbo coquiAltera
caufa precii maior:q> minimu ufus deterit:cum argento aere plumbo lineae pducant: manu%
fordefcant decidua materia.Nec aliud laxius dilatatunaut numerofius diuiditunutpote cuius
unciae in feptuagenas 8i quinquagenas plurefcp bratteas quaternu utrocp digitorum fpargan
tur.Craffiffimae ex 'iis preneftinx uocantunetiamnu retinentes nomen fortunae inaurato ibifi
deliffime fimulacro.Proxima brattea quaeftoria appellaf .Hifpania ftrigiles uocat auri paruo-
Ias maftas:quod fuper oia folum in maffa juramento capitur.Cum caetera in metallis reperta
igni perficianf :hoc ftatim au pz efhconfumataq; materia protinus habet cu ita iuenimr. Haec
enim inuentio eius naturalis eft.Alia qua dicemus coada. Super caetera non rubigo ulla: non
erugo:non aliud ex ipfo quod confumat bonitatem: minuatue pondus.Iam contra falis Si ace
ti fuccos domitores rerum coftantia fupcp oia neturae texitur lanae modo:& fine lana. Tuni,
ca aurea triuphaffe Tarquinum prifeum Verrius tradit.Nos uidimus Agrippina Claudii prin
cipis edente eo naualis praelii fpedaculu affidente ei:induta paludameto:auro textili fine alia
materiae. Attalicis uero iapridem intexitur inueto regu afiae.Marmori 8i iis quae candefieri no
poffunt oui candido illimtunligno glutini ratione copofitadeucoporon uocat. Quid fit hoc:
aut quemadmodu fiat: fuo loco docebimus. Aes inaurari argento uiuo:aut certe hydrargyro
legitimu eratrde quibus ut dicemus illotfc natura reddentes: excogitata fraus eft. Naqj aes cru-
ciarur in primis accenfumcp reftinguitur fale aceto alumie.Poftea exarenatur:an fatis recochi
firfpledore dephendenteuterucp exhalaf igni: ut poffir edomitu mixtis pumice alumine ar ge>
to uiuo indudas accipere bratteas. Alumen in purgando uim habet talem: qualem effe dixi/
mus plumbo.

R atio naturalis inueniendi auri :&qn prima aurea ftatua:& medicina: ex auro. CA, 1IIL

BVrum inuenit in noftro orbe:ut omittamus indicihatq; a formicis: aut gryphibus
apud fcythas erutu. Apud nos tribus modis fluminu ramenris:ut in tago hifpania:
pado italiae:hebro thraciae:Padolo afiae:Gange indiae.Ncc ullu abfolutius augt eft:
ut curfu ipfo tritucp perpolitu. Alio m5 puteo^ ferobibus effodiftaut i ruina mon
tiu.Quare utracp ratio dicetur. Au^i qui quaerunt: ante omnia fegu!lutolIunt:ita uocaturui/
diciu:alueus ubi id eft:arenaecg lauanfatqj ex eo quod refeditxoiedura capif: ut inueniat ali
quando in fumma tellure protinus rara foelicitate:ut nuper in dalmatia principatu Nerois fin
gulis diebus etia quinquagenas libras fundensxu ia inuentu in fummo cefpite. Alutationc uo
cant:fi Si auro ea tellus fubeft.Caetei^ motes hifpania: aridi fterilefqj:& in qbus nihil aliud gi
gnatur.huic bono cogunf fertiles eflqQuod puteis fodifxanalitiu uocant:alii canaliefemar
moris gloriae inhaercns:n5 illo m5 quo in oriente faphpro ateg thebaico aliifqj in gemis fcin/
rillat.Sed micas amplexu marmoris-.hi uena^i canales per ‘marmor uagat Si latera puteoisc 8i
huc illuc inde nomine inuento:tellufqj ligneis collinis fufpendif. Quod effoffum eft tundif:
Iauatur:uritur:molitur in farinam. Nam quod cudunt apilafcudem uocant: Argentum quod

TRIGESIMVSTERT1VS 24$

exit a fbrn acis fudore qua: e camino iadadSpurcitia in omni metallo uocamr fcoria.Haec in uel q<f ex*

auro coquit iterum & tundit, Catini fiunt ex tafconio.Hxceft terra alba fimilis argillae.Neq; tra fornax

enim alia afflatu ignemq? & ardentc materiam tollerat.Tertia ratio opera uicerit gigantum. cis fudare

Cuniculis per magna ipatia adis cauantur montes ad Iucernag: lumina.Eadem menfurauigi e camino

liatum eft: multi fcg menfibus no cernitur dies.Arrugias id genus uocant: fidutcg rimae fubito: iadatur

Si opprimunt operarios:ut iam minus temcrariu uiaeamr e profundo maris petere margarf uel catino

tas: tanto nocentiores fecimus terras.Relinquunt itaqj fornices crebri montibus fuftinendis. uelingetes

Occurfant in utrocR gne filices.Hos igni & aceto ruput.Saepius uero:qm in cuniculis uapor &

fumus ftrangulatxaedunt fraduris.c.I.Iibras ferri terram agentibus.Egeruntq;humeris nodi

bus ac diebus per tenebras proximis tradentes: lucem nouiffimi cernunt. Si logior uidet filex:

latus fiequitur. Foliam ambit quiete.Tamcn in filice facilior exiftimaf opera. Eft naq? terra ex

quoda argillae gne galerae mixtaxandida uocat:prcpe mexpugnabilis.Cuneis ea ferreis aggrex

diunf: Si iifde malleisrnihilqj durius putanenifi q> inter oia auri fames duriffima eft. Perado

opere ceruices fornicu ab ulcimo cedundatcg fignu.Ruinacg folus intelligit in cacumine mox

tis eius peruigil. Hic uoce iduue repente reuocari oparios iubetrpariterqj ipfe deuolat,Mons

frafius cadit a fefe longo fragorerqurtocipi humana mente no poflitrod fiam incrcdibili.Spex

fiant uictores ruina naturae.Nec tn adhuc auge eft.Nec fciere efle cu fodere. Tatacg adpericu

Ia euincenda fuit fatis caufae fperare q<f cuperet.AJius par eft labor uel hoc maioris impendii uel fugeft

flumina ad lauanda hanc ruinam iugis montiu duxere obirer a centefimo plerucg lapide, Corx

rugos uocant a corriuatioe credornimige & hic labor e.PrxcepifieJibrameto oportet: ut fruax uel fluaris

xis qn influat: itaqj altiflimis partibus ducit .Couallis 8i interualla fubftrudis canalibus ium

guntur. Alibi rupes inuiae cedunflfedemcg trabibus cauatis praebere cogunt. Is q cedinfunib^

pendetrut procul in tuentibus fpecies nefaria quide:fed alitu fiat. Pendentes maiore ex parte li

brant:& lineas itineri praefigutjtacg infiftentisneftigiis hominis locus noeftfManes trahunt?

ad hoxes ut uitiu importcnnld genus terrae urion uocant.Ergo p filices calculofueducunf: 8C

urium euitant. Ad capita 35edus in fupciliis montiu pifeinae cauanflducenos pedes i quafqj

partes:Si in altitudine denos.EmiiTaria in iis quina pedu quadratote ternum fere linquunt :&

repleto ftagno excultis obturametis erumpit torres tata ui ut faxapuoluat. Alius etianu i plax

no labor.Foflae in quas profluat cauanf agogas uocant: eae fternunf gradafijp.Latera cludun uel agaia/

tui tabulisrac p praerupta fufpendunt xanali ita profluere de terra in mare.His de caufis ia px °as

mouit hifpania in priore genere:quae exhauriunf xmenfo labore ne occupet puteos in hoc rix

gantur. Auji arrugia qiiaefitanon coquit :fed ftatim fuu eft.Inueniunf ita*mafl3e.NecnolpUx

teis etia denas excedentes libras.Palacas- hifpani:alii palacranasadem qd” minutu efl:balucem frutex eft

uocat. Vlex ficcatus urifiSdctnis eius lauaf fuftrato cefpitejherbofb ut fidat augi, Vicena miL ulex roris

lia pondo ad hunc modu annis fingulis afturia atq? galletiam 8t lufitania pftare quida tradide naarini filis

rut: ita ut plurimu aftruria gignat.Necpi alia pte terrage tot feculis haec fertilitasyltaliae parx afp aurucg

citum eft uetere interdicto patrum:ut diximus alioquin nulla foecudior metallogc quocg erat retinens

tellus. Extat lex cenforia uidi miliarum aurifodinae:qua in uercellenfi agro cauabamr:ne plus

quinq; hominu in opere publicani haberet* Auru faciedi eft etia una ratio ex auri pigmeto: qd u*cus

in fyria foditur pictoribus in fumma tellure auri colore:fed fragili lapidum fpecularium mo/

do.Inuitaueratq? fpes Caium principem auidiffimu auri:quamobrem iuflit excoqui magnum

pondus: Si plane fecit aurum excellens: fed ita parui ponderis ut detrimentum fentiret: illud

propter auaritiam expertusrqq auripigmenti librse.xiiii. permutarentur: nec poftea tentamm

ab ullo eft. Omni auro ineft argento uarlo pondere:alibi dena:alibi nona:alibi ocfaua parte. : .-ww. . ,

In uno tantum gallfe7 metellae locoquod uocant albicrarenfe.xxxyi*pcatio inuenicur:ideo cx

teris prseft. V biennep quinta argenti portio eft:eledrum uocaturiScrobes eae reperiumr in ca

nalienfLFit & cura eledrum argento addito.Quodfi qumtamportionem exceffit: incudibus

non refiftit^Eft eledro audontas Homero tefte qui Menelai regiam auro:eledro:argeto: ebo

re fulgere tradit.Mmeruse templum habet lindosinfulae rhodiorum:in quo Helena facrauit

calicem ex elefiro.Adiicic hiftoria mammae Cux mefura.Eledri natura eft ad lucernagi lumix

na clarius argento fplendere. Quod eft natiuum 8t uenena deprehendit. Nanque difcurmnt

in calicibus arquus cxleftibus fimiles cum igneo ftridore:&: gemina ratione percidunt. Aurea

ftatua prima omnium nulla inanitate: & antequam ex aere aliqua illo modo fieret: quam uox

eant holofphyraton in templo Anaeitidis polita dicitur.Quod 1 fitu terrarum nomine hoc fi/

G iiii

LIBER

gnificauimus: numine gentibus illis facratiffimo. Direpta efl antonii parthicis rebus. Scitum»
que narratur didura unius ueteranorum bononiae hofpitali diui Augufti coena cum interro/
garctunelTet ne uerum eum qui primus uiolaflet hoc numen:oculis membrifque captum ex/
uel crure piralle? refpondit enim tum maxime Auguftum de cruorc eius coenare: feque illum efie: to/

tumque libi cenfum cx ea rapinaeilc. Hominum primus & auream ftatuam & folidam Got/
gias Leontinus delphis intemplo libi pofuit.lxx.circiter olympiade. Tantus erat docendae ora
toriae artis quaeftus^urum pluribus modis pollet in remediis. Vulneratifque& infantibus
applicatur: ut minus noceanuquae inferantur ueneficia.Eft & iplituperlato uis malefica gal
Imarum quoque & pecorum foeturis. Remedium eft abluere illatum & fpargere eos quibus
mederi uellis.T orretur 8£ cum falis grummo pondere triplici miffo: & r urfum cum duabusfa
lis portionibus & una lapidis quem fchifton uocant: ita uirus tradit rebus una crematis in
fidili uafe ipfum purum Si incorruptum . Reliquus cinis feruatus in fidili &ex aqua il
litus : lichenas in facie fanat. Lomento id conuenit ablui. Fiftulas etiam fanat: & qua uo/
cantur hemorrhoides. Quod li trito fpuma adiiciatur putria ulcerat tetri odoris emendat,
Ex meile uero decodum cum melanthio &C illitum umbilico leuiter foluit aluum. Verrucas
curari eo .M. Varro eft audor. ~

Dechryfocolla & medicinae ex chryfocolla.yi.6i mirabilia naturae de glutinadis Iter fe perfi'
ciendifep metallis. CA. V.

Hryfocolla humor eft in puteis quos diximus:per uenam auri defluens craffefcen/
te limo rigoribus hybernis ulque in duriciam pumias.Laudatiorem eadem in sera,
riis metallis:& proximam in argentariis fieri compertum eft.Inuenitur 8C in pium//
bariis uilior etiam auraria.In omnibus autem iis metallis fit & cura multum infra
• naturalem illam : immiffis in uenam aquis leuiter hyeme totarufque in lunium menfcm^ein
liceatis in iunio & iulio ut plane intelligatur nihil aliud chryfocolla qaiena putris.Natiua do.
ritia maxime diftat:uuam uocanr.Et tamen illa quoque herba:quam luteam appellant:tingui
tur . Natura eft quae lino lanaeue ad fuccum bibendum. Tunditur in pillardeinde tenui crL
bro lecemitunpoftea molitunac deinde tenuius fic cribatur.Quicquid non tranfmeat:repeti/
tur in pilla:dein mollitur. Puluis femper in catinos digeritur: SL ex aceto maceratur: ut omnis
duricia foluatur. Ac rurfus tundit :dein lauatur in conchis:liccaturqj.Tunc tinguitur alumine
fchifto:& herba fupradida pingiturcp anteq pigat.Refert q bibula docilifqj fit.Na nili rapuit
colorem:adduntur & fchythanum atep turbyftumnta uocant medicamenta forbere cogentia,
uel eluta Cum tinxere pidores orobirin uocantfciufcj; duo genera fadunt:luteam qua: feruaf in lome

ta.Et liquidam globulis fudore refolutis.Haec utraqj genera in cypro fiur.Laudatiflima m at/
menia.Secunda in macedoniaXargiffima in hifpama.Sumacornendatiomseft:utcolore her/
bae fegetis Iaerae uiretis quam fimillime reddat. Vifumq? eft iam Neronis principis fpedaculis
arena cyrci chryfocolla fterni:cu lpfe cocolori pano aurigaturus efletantroduda opificu tur/
ba. (Iribus ea generibusdiftrnguut. Afperam quae raxarur in libras.yii.Mediam quae denariis
quinis. Attritam quam & herbaceam uocant:quae.xrii .Sublinunt autem arenofampriufquam
f ^ .. inducant atramento: St parctonio. Haec funt tenacia eius in colore hlanda.Paretonium: quo/

niam eft natura pinguiffimum:<5t propter laeuorem tenaciffimum atramento afpergitunnepa
retoni candor pallorem chryfocollae aiFeratXuteam putant a lutea herba didam: quaipfam
caeruleo fubtritam fed pro chryfocolla inducunt uiliflimo genere atqj falaciflimo.Vfus chry/
focollae & in medicina eft ad purganda uulnera cum caera & oleo. Eadem per fe arida ficcat:
& contrahit.Datur & in angina orthopneaue milcenda cum melle.Concitat uomitiones:mi/
Icetur & collyriis ad cicatrices oculorum:ac uiridibus emplaftris.Ad dolores mitigandos:& ci
catrices rrahendas.Hanc chryfocollam medici acelin appellantrquae non eft orobitis.Chryfo/
collam & aurifices libi uendicant agglutinado auro:St mde omnes appellata fimiliter utentes
dicunt.Temperatur autem ea cypria aerugine: 8i pueri impubis urina: addito nitro. Terit cy/
prio aere in cypriis mortarrisifanternam uocant noftri.Ita ferruminaf au^:quod argentofum
uocant.Signuqj eft li addita fanterna nitefcir.E diuerfo erolum cotrahit fe:hebetaturq;:&dif
ficulter ferruminaf aurum. Ad id glutinum fit auro & leprima parte argeti ad fupradida ad»
ditistunaq? c5triris.C6texi(par eft)reliqua circa hoc:ut uniuerfa naturae coringat ammiratio.
Auri glutinu e tale. Argilla ferro.Cadmia aeris maffis. Alume laminis.Refina plubo 8i marmo
ri.Sed plumbum nignim albo iungif.lpfumcp album libi oleo. Item ftagnu aerametis ftagno

TRIGESIMVSTERTIVS 246

argenfu rrr.Pineis optime lignis ats ferrumcg funditurrSed 8i xgyptia. papyrorpaleis au£>. Calx
aqua accendit :3i thracius lapis .Idccg oleo refhnguiffjgrris aut aceto maxime Si uifco di ouo.

Terra minime flagrat.Carboni maior uis exufto.kerumqj flagranti.

De argento; Si argento uiuo: 8i ftibia fiue alabaftro : 8C fcoria argenti: Si de fpuma ar.-
genti, CA. VI,

B his argenti metalla dicantur: quae fequens infania eft. Non nili in puteis reperis
turinullaq; fui fpe nafcitur:nullis ut in auro lucentibus fciritillis.Terra eft alia ruE
fa:alia cineracea,Excoqui non potefl nili cum plumbo nigro:aut cum uena pium,-
«el§l=s$ bi,G alenam uocant:quae iuxta argenti uenas plerunque reperitur.Et eodem opere
ignium defcendit pars in plumbum: argentum autem fuperne inatat: ut oleum aquis, Reperi
tur in omnibus pene prouinciis:fed in hifpaniapulcherrimum. Id quoqj in fterili folo atq? eti
am in montibus.Et ubicucp una inuenta uena eftrno procul inuenitur alia.Hoc quidem Si in
omni fere materia: unde metalla grreci uidentur dixifte, Mirum adhuc per Htfpanias ab Han
nibale olim inchoatos puteos durare fua ab inuentoribus nomina habentes. Ex quis bebelo
appellatur: hodieq; qui.ccc. pondo Hannibali fumminiftrauit in dies. Ad mille quingentosia
pallus cauato monte per quod fpacium aquitani flantes diebus modibu fq; egerunt aquas lu>
eema^e menfura: amnecg faciunt. Argenti uena in fummo repertaxrudaria appellat.Fims an¬
tiquis fodiendi folebat effe alumen inuentum ultra nihil quaerebatur. Nuper inuenta aeris ue
na infra alumen alba finem fpei facit. Odor ex argenti fodinis inimicus omnibus animali.
bus:fed maxime canibus.Au^ argentucg quo mollius eo pulchrius. Lineas ex argento nigras
fieri produciqj miramur.Eft Si lapis in iis uenis: cuius uomica liquoris aeterni argentum uiuu
appellatur. Venen um rerum omnium eft. Excedit ac perrumpit uafa permanas tabe dira.Om
niaeimatant praeter aurum; Id unum ad fe trahit.ldeo Si optime purgat caeteras eius fordes
expuens crebro iadlatu fidilibus in ualis ita uitiis abiedisrut & ipfum ab auro difcedat.ln pel
les fubadas clfunditurrperqj eas fudoris uice defluens purum reliquit aurum. Ergo Si cu sera
inauranturrfublitum bradeis pertinaciflime retinet. Verum pallore detegit firnplices:autprie
tenues bradteas.Q uapropter id furtum quaerentes oui liquore candido ufum eum adultera-
uere.Mox Si hydrargyro:de quo fuo dicemus loco.Et alias argentum uiuum no largum inue
tum eft.ln iifde argentimetallis inuenif: ut pprie dicamus: fpumae lapis candidae nitentifqj:
non tn tranfl acentis :ftimmi appellant: alii ftibiamialii alabaftrum: aliqui larbafon. Duo eius
genera:mas Si fbemina,Magis probat feminam,Horridior eft mas:fcabriorc£ & minus pode^
rofus:mmufq; radians Si arenofior.Faemina contra nitet friabilis fiiTurifqj non globis dehk
fcens. Vis cius aftringere ac refrigerare. Principalis autem circa oculos.Naq? ideo etia platyo.-
phthalmon id appellauere:quoniam in collyriis mulierucg epiphoris dilatet oculos Si fludio^ ud liparis
nes inhibeat oculoi^rexulcerarionefqj. Farina eius 8i thuris gumi ammixto liftit 8i fanguine
e cerebro profluentem. Efficacior & contra recentia uulnera . Et contra ueteres canum mor>
fus mfperfa farina. Et contra ambufta igni cum adipe ac fpuma argenti cerufTaq; Si caera. Vri
tur autem offis bubuli fimi circulitum in clibanis. Dein reftinguitur mulieri lade. Teriturqj
in mortariis anrmixta aqua pluuia.Ac fubinde turbidum tranffunditur in aereum uas.Et mu
datur nitro.Fex eius intelligitur plurnbofiffima quxcg fubfidit in mortario: abigi turq? . Dein
uas in quo turbid a tranffufa funt: opertum linteo per nodem relinqui£:& poftero die quicqd
innatat efFunditurrfpongiac^ tollitur.Quodibi fubfidit:flos intelligit:ac linteolo interpofito
in fole ficca£:no ut perarefcat.Iterucj in mortario teri£:&in paftillos diuidif. Ante omnia aut
urendi modus neceflarius eft: ne plumbum fiat. Quidam non fimo utuntur coqu£tes:fed adi¬
pe, Alii tritum in aqua triplici linteo liceant: faeceqs abiiciunt.Idqt quod defluxerit tranffiiu-
dunt. Ac quicquid fubfidet id colligetes:emplaftns collyriifcg mifcenriScoria i argento graea
uocant helcyfma. Vis eius aftringere Si refrigerare corpora. Additur emplaftris lutmolibde,-
na:de qua dicemus in plumbo.Cicatridbus maxime glutinandis:S£ contra tenafmosrdyfente
riafqj infufa clyfteribus cum myrteo oleo. Addunt 8i in medicamenta quae uocant liparas ad
excrefcentia ulcerum: aut ex attritu fada:aut in capite manantia. Fit 8i in iifaem metallis: 8C
quae uocatur fpuma argenti.Generaeius tria.Optima quam chryfitin uocant.Secunda quam
argvritin.Tertiaiquam n?olibditin.Et plerunque omnes hi colores in eifdcm tubulis inueniu
tur. Probatiffima eft attica. Secunda hifpanienfis.Chryfitis ex ipfa uena fit. Argyritis ex argen
to.Molibditis plumbi ipfius fufura:quae fit puteolis:& inde habet nomen.Ois aut fit rxcoda

LIBER

fua materia ex fuperiori catino defluens in inferiore-Ex eo fublata ueruculis ferreisiatqjin ip
fa flama conuoluit uerucuIo:ut fit modici rpis.Eft aut ut ex noie ipfo intelligi poteft feruefee
tis & futurae materiae fpuma.Diftat a fcoria quo pot fpuma a fece diftare.Alte^e purgantis fe
materiae.altepe purgatae uitiu eft. Quida duo genera faciunt fpumae : quae uocant ftelerptida
& peumenen.Tertiu molibdena in plumbo dicenda.Spuma ut fit utilisritepi coquit; cofradis
tubulis ad magnitudine annulopi ita accefa follibusrad feparados carbones cinere^ abluif
aceto aut uino.Simulq; reftinguif.Quod fi fit argpritis:ut candor ei detur magnitudinefafe
confradfa in fidili coqui iubetur ex aqua addito in linteolis tritico;&: hordeo nouis:donecea
purgenf.Poftea fex diebus terunt in mortariis ter die abluentes aqua frigida. Et cum delinat
calida: addito Tale foflili in libraro fpumae obolo. Nouiffimo die condunt in plumbeo uafe,
Alii cu faba candida & ptifana coquut:& in fole ficcant. Alii in lana candida cum faba donec
lana n5 denigrent. T unc falcm foffilem adiiciunt:fubinde aqua mutata: ficcatq? diebus.xl, ca-
fidiffimis aeftatis.Necno in uentre fuillo in aqua coquut exemptaqj nitro fricant: & ut fupra
terunt in mortariis cu fale.Sunt qui no coquant:fed cu fale terant:& adiecla aq abluat. Yfus
eius ad collyria:& litu ad muliebriu cicatricum foeditates tollendas maculafqp&I abluendum
capillum. Vis aut:ficcare:mollire:refrigerare:temperare:purgare:explere. Vlcepa tumores leni>
re.Talibufcp emplaftris fupradictis ignes etiam facros tollit cum ruta: myrtoqj & aceto. Iteq;
perniones cum myrto & caera St abdomine.

De minio qtae audoritatis fuerit apud Romanos:& origine:ac inuctione eius:& cinnabaris
ratione in piduris:& medicinae de generibus minii:& ratione eius in piduris. CA, . VII,

aNuenif in argentariis metallis miniu quocp:& nunc inter p igmenta magnae audo
ritatis:& quonda apud romanos no folum maximaetfed etia facra: religionis:ut au
dor eft Verrius:& cuius fit necefle credere audoritati.Iouis ipfius fimulacri faciem
diebus feffis minio illini folitanrtriumphantucp corpora. Sic Camillum triuphaC
fe.Hac religione etia nunc addi in ungueta ccenae triumphalis:# accenfdribus in primis loue
miniandu locari. Cuius rei equide cam mirorcjq & hodie id expeti conflat aethiopum popli/
lis:totofq; eo tingi (pceres:huccp ibi deo^t fimulacris colorem elfe.Quapropter diligentius^/
fequemur ola de eo.Theophraftus.xcannos an Praxibulu athenienfiu magiftru: qd1 tpsexit
in urbis noftrae ducentefimu quadragefimu.ix.annu:tradidit inuentu miniu a Callia athenio
fe initio forante auijc poffc excoq arena rubente in metallis argenti..Hac fuifie origine eius,
Reperiri aut iam tum in hifpaniis: fed durum & arenofum.Item apud colchos in rupe quada
inacefla ex qua iaculantes decuterentrid efle adultepa.Optimum uero fupra ephefum, Cilbia/
nis agrisArenam cocri colorem habere.Hanc teri.Dcin lauari farinam. Et quod fubiidat ire/
rum Iauari.Differentia artis efle:cj> alii minium faciut prima lotura. Apud alios id ec dilutius.
Sequentis aut loturae optimum. Audoritatem colori fuifie n5 miror.lam.n.troianis tempori/
bus rubrica in honore erat Homero tefle:qui naues ea comendat. Alias circa picturas pigmea
taq; rarus.Milton uocat graeci minium:quidam cinnabari. Vnde natus error indico cinnaba¬
ris noie.Sic.n.appellat illi fanie draconis eliil elephatoij' morieciu podere pmixto utriufcp aia-
Iis fanguine:ut diximus.Necp alius eft color q f picturis^ppric fanguinem reddatJlla cinnaba/
ris antidotis medicametifep utiliflima eft. At hercule medici quia cinnabari uocant pea utu,
tur hoc miniorqd uenenu efle paulo mox docebimus.Cinnabari ueteres quae etia nunc uocat
monocromata:pingebat.Pinxerut & ephefio rainio:quod derelictum eft: quia curatio magni
operis erat: praeterea^ utrucp nimis acre exiftimatur.ldeocp tranfire ad rubricam:# finopide:
de quibus fuis lotis dicam. Cinnabaris adulteraf fanguine caprino:aut forbis tritis. Precium
fincerae nummi quinquaginta. Iuba minium nafei & in carmania tradit . Hermogenes & in
aethiopia.Scd neutro ex loco inuehitur ad nos: nec fere aliunde: q cxhifpania. Celeberrimum
ex fifaponenfi regione in betica miniario metallo uedigahbus Populi romani nullius reidili/
gentiore cuftodia.Non licet id ibi perficere excoquiq;. Romam pientur uena fignata ad dena
millia fere pondo annua.Romae aut lauatur.ln uendendo pretio ftatuta lege ne modum ace
deret.Ixx. in Iibras.Sed adulteraf multis modis:undc praeda focietati.Naq; eft alterum genus
ui ex fardo jn omnibus fere argentariis: iteqj plumbariis metallis; quod fit exufto lapide uenis permixto:

non ex illo cuius uomicam argentum uiuu appellauimus( is.n,# ipfe in argentum excoquit)
fed ex aliis fimul repertis.Steriles etiam plumbi deprehenduntur folo coloremec mfi in forna
cibus rubefcentes:exuftiq$ tunduntur iu farinam.Et hoc-eft fecundarium miniup quapauds

TRIGESIMVSTERTIVS 247

norum.-mulrum infra naturales illas arenas.Hoc ergo adulteratur in officinis fociorumdcem
fcyxico: quonamodo fcyricu fiat fuo loco dicemus. Sublini aut fcyrico miniu compendii ro
demonftrat.Et alio modo pingentiu furto opportunum eft plenos fubinde abluentium peni-
cillos.Sidit aut in aqua:conftatq? furantibus.Sincaeri cocci nitor efle debet . Secudarii autem
fplendor in parietibus fentit imaginem. Quaq hoc rubigo quaedam metalli eft. SifaponenfL
bus aut miniariis Case. uenae arena fine argento excoquit. Auri modo pbatur. Auro candente
fucatum nigrefcir.Sincaerum retinet colorejnuenio 8i calce adulterari. Ac fimili ratione ferri
candetis Iaminarfi no fit au^t: deprehendi ilica Solis atcg luna: cotaclus inimicus remediu ut
parieti ficcato caera punica cu oleo liquefada candens fetis lducaf.lteruqj admotisgallae car,-
bonibus adurat" ad fudore ufcj.Poftea candelis fubigaf :ac deide linteis puris licut & marmo
ra nitefcant.Qui minium in officinis poliuntifacie laxis ueficis llligantme in refpirando per.,
nicialem puluerem trahan t:3d tamen ut per illas fpedet.Miniu in uoluminum quoqs fcriptu
ra ufurpaf.Clariorefq? litteras uel in auro uel in marmore etiam in fepulchris fadt.

De hydrargyro:de argeto inauradoide coticulis in argcti generibus & expimeris. CA. VIII.

BX fecundario inuenit uita & hydrargyrum in uicern argcti uiui pauloante dilatu.
Fit aut duobus modisiaereismortariis piftillifq; trito minio ex acetoiaut patinis fi-
|<ft ilibus impofitu ferrea cccha calice coopertu argilla fuperillita. Dein fub patinis
t accenfum follibus cotinuo igniiatqj ita calicis fudore deterforqui fit argenteo co^
lore:& aquae liquore.Idem guttis diuidi facilis 8i lubrico humore confluere.Quod cu uenenu
efle conueniat:omnia quae de minio in medicinae ufu tradunturitemeraria arbitror: praeter c|
fortafle q> illitum capiti uentriue fanguinem fiftitrdum ne quid ptereat in uifcera : ac uulnus
attingat:aliter utendu no equide cenfeam.Hydrargyro argentum inauratur folu nuc prope:
cum 8C in aera fimili modo duci debeat.Sed eadem fraus quae in omni uitae parte ingenlofiflL-
maeftruilioreexcogitauit materiam: ut docuimus. Auri argentiqj mentionem comitaf lapis
quem coticulam appellant : quondam no folitum inueniri mii in flumine Tmolo: ut audor
eft Theophraftus.Nunc uero paffim quem alii heraclium:alii lydium uocant.Sunt autem mo
did:quaternas uncias longitudinis:binafqj latitudinis n5 excedentes . Quod a fole fuit in iis
meliustq q> a terra.Iis coticulis periti cum e uena lima rapuerint experimentum: protinus di¬
cunt quantum auri fit in ea: quantum argenti uel aeris fcrupulari differentia mirabili ratione
non fallente. Argenti^ duae differentiae.Bacillis ferreis candentibus ramento impofito: quod
candidum permaneatiprobatur. Proxima bonitas ruffomulla nigro.Sed experimento quoqj
firaus interuenit: feruatis enim in uirorum urina batillis infidtur ita ramentum obiter dum
urituncandoreqj mentitur.Eft aliquod experimentum politi^: in halitu hominis:!! fudetjpti
nusmubemqj difeutiat.

De fpeculis:& xgyptio argento. ^ CA. IX.

Aminas duci:& fpecula fieri no nifi ex optimo pofle creditu fuerat.ld quoq?ia frau
de corrupif.Sed natura mira eft imagines reddendi:quod repcuffo aere: atcg in ocu
1 os regeffto fieri conuenit. Eade ui in fpeculis ufu polita craflitudineipauluqjppuL-
fa dilataf in Imenfum magnitudo imagmu.T an tu intereftrrepcuftiim illu refpuat:
an accipiat.Q uinetia pocula ita figuraf :exculptis intus crebris ceu fpeculis: ut uel uno intue¬
re populus tonde imaginu fiat.Excogitant & moftrificarut in teplo fmyrnae dicata. Id euenit
figura materiae. Plurimucp referriconcaua fint & poculi mo an media depfla:an elata: an auer
fa: an obliqua fupinaran recta qualitate excipietis figura: torquente uenientes umbras . Necg
enim eft aliud illa imago :q digefta claritate materiae excipietis umbra. Atcp ut oia de fpeculis
paganf hoc loco optia apud maiores fiebat brudufina:ftagno 8i aere mixtis. Praelata fut arge
tea.Primus fecit praxiteles magni Popeii aetate.Nupqj credi coeptu: certiore imaginereddi au
ro appofito auerfis.Tingit 8C aegyptus argetu:ut 1 uafis Anube fuu fpedet: pigitcg no caelat ar
gentu.Trafit inde materia 8C ad triuphales ftatuasimiruqs crefcit pciu fulgoris excaecati.Id au
tem fit hoc modo.Mifcef argento tertia ps aeris cyprii tenuiffimi:qd' coronariu uocat:& fub
phuris uiui qtum argenti.Conflaf in fidili circulito argilla:Modus coquedi donec feipfa op
cula apcriant.lncrefcit oui indurati Iuteorut tamen aceto & creta detereaf. Mifeuit denario
triumuir Antonius ferrum.Mifcuit aeri falfae monetae. Alii e pondere fubtrahunticum fit io-
ftum.Ixxxiiii.e libris fignarijgitur ars fada denarios pbare tam iucunda e lege plebe: uti Ma
rio gratidiano uicatim totas ftatuas dicauent.Miruqj in hac artium fola uitia difcunt:& faL

ulpniciofu

ufPafiteles

UBER

fum denarii fpectatur exemplarpluribufcp uerfs denariis adulterinus emitur.

De imodica pecunia:& quorum maximae opes fuerint: 8C quando primum Populus Ro. fc
pem fparfer it. CA. X.

On erat apud antiquos numerus ultra centum millia.Itaqs hic 8i hodie multiplica
tur:ut decies centena millia:aut faepius dicantur.Foenus hoc fecit numufep percuT
fus:& lic quocp aes alienu etianum appellaf.Poftea diuites cognominati: dumodo
netu fit:eum qui primus acceperit hoc nome:decoxifle creditoribus fuis. Exeade
uel is gente. M.CraiTus negabat diuitem efle:nift q redditu annuo legione tueri pollet. In agris fuis
feftertiu.xx.millia pofledit.Quintiu poft Sylla ditilfimus.Nec fuit fatis nifi totum parthoram
uel memoy efuriflet aurum. Atq; ut nome quide optimi occupaueritiuuat.n.iniecfari inexplebilem iftam
riam habendi cupiditatem. Multos poftea cognouimus feruitute liberatos opulentiores pariterqt
tres.Claudii principatu Pallantem Calliftum 8i Narciflum.Atcp ut ii omittantur:tan§ adhuc
rerum potianf.C. Afinio Gallo.GMartio Cyrino coff. ad. vi. Ka!.febru.C. Cecilius Claudius
Ifidorus teftamento fuo edixiriquauis multa ciuili bello pdidifTetttn relinquere feruoje quat-
tuor milliatcentum.xyi. Iuga bou tria millia fexcenta. Reliqui pecoris.cc,quinquaginta fepte
tnilliajn numerato pondo fexcenta milIia.Qui funerari ie mlTit feftertiis.xi.milibus.Congre
gatae & excedentes nume^ opes.Quota tn portio erunt PtoIem=ei:quem Varro tradit Poni/
u X centilx. peio res gerete circa iudaea odtona millia equitu fua pecunia tolerauifte. Mille couiuas toti,
ul' potoriis dem aureis potoriis mutante uafa cu ferculis faginafle.Quota uero illae ipfae(neq; enim dea
pateris gibus loquor)portio fuerit Pithii bythinni qui platanum auream: uitecp nobilem illam Datio

uel Pithio regi donauit:Xerxis copiasrhoc e fepties.lxxxviii.millia hominu excepit epulo . Stipediu qnq;

irefiu frumetucp pollicitus: ut e qnq; liberis fenedhiri fuae i deledtu unus falte cocederet.Huc
guocg ipm aliqs coparet Croefo regi. Quae malu amentia eft: id in uita cupe: qd aut et feruis
cotigerit:aut ne in regibus quide inuencrit finem? Populus Ro.ftipem fpargere ccrpit.Sp.Po.
fthumio.Q_^.Martio coffiTata pecunia erat: ut eam coferret. L.Scipioni: ex qua is ludos fecit.
Nam 9 Agrippae Menenio fextantes aeris in funus contulit: honoris id neceffitatifq: propter
paupertatem Agrippae: no largitionis efte dixerim.

De luxuria & frugalitate in uafis:& leclis argenteis:# qn lances imodicae fadtae. CA. XI

- Ala ex argento mira inconftantia humani ingenii uariatrnullu genus officina diu

pbando:nuc fumianarnuc clodiana:nuc gratiana.Etenim tabernas menfis adopta
! uimus.nuc anaglypha:in afperitatecp excifa circa linearum piduras quatimus . Ii

_ 1 uero & mefas repofitoriis imponimus:# ad fuftineda obfonia Iterradimus altera:

& intereft qplurimum limapdiderit.Vafa coquinaria ex argento Caluus orator fieri querif
At nos carrucas ex argento caelare in uenimus. N oftraq; aetate Poppeia coniunx Neronis prin
cipis delicatioribus iumetis fuis foleas ex auro quoq; Iduere fblebat.Libras.xxxii.argeti.Afc
canus fequens haeredi reliquit.Idecp cum de pcenis triumpharet:quattuor millia.cccc. Ixx.pon
do tranftuIit.Hoc argentum tota Carthago habuit illa terratse aemula:quod nunc in menfaji
eft apparatu.Poftea uidfa numantia # deletaridem Africanus in triumpho miiitibus.XFii.mil
lia podo dedit.0 uiros illo imperatore dignos: quibus hoc fatis fuit.Frater eius ailobrogicus
primus omnium mille pondo habuit. At Liuius Drufus in tribunatu plebis.ximilfia.Namp/
pter qtunq5 pondo notatu a cenforibus triumphalem fenem: iam fabulofum uidef. Ite Cari
Elium cu legati aetolo^e in confulatu prandentem in fidhlibus adiffent miffa ab iis uafa arge
tea no accepifle: necp aliud habuifle argenti ad fupremu uitae diem q duo pocula:quat.L.Pau/
lus focer ei ob uirmtem deuido Perfeo rege donafletJnuenimus legatos Carthaginenliu di
xifte:nullos hominu benignius inter fefe uiuere q Romanos. Eodem.n. argento apud omnes
ccenitauifte feipfos.At hercules Pompeium Paulini equitis arelatenfis filium:paterna quoque
gente pulfum:q>.xii. pondo argenti habuiflet apud exercitum ferociffimis gentibus oppoS/
tum fcimus.Le&os uero mulierum iampndem totos operiri argento 8i triclinia quaedam q/
bus argentum addidifle primus traditur : CaruilliusPoIlio eques romanus: non ut operiret:
aut deliaca fpecie faceret: fed punica ide & aureos feciriNec multo poft argetei deliacos imita
ti funt.Quae oia expiauit bellu ciuile fyllanu.Paulo.n.ante haec facfta funt.Lacefcge centenis
libris argeti:quas tunc fup quingentas numero romae fuifle coftatmulcofqj ob eas pfoiptos
dolo cocupifcentiu.Erubefcat annales q bellu ciuile talibus uitiis iputauere.Noftra actas fot/
tior fuit Claudii pricipatu.Seruus eius Drulillanus noie Rotudus:difpefator hifpaniae aterio

TRIGESIMVSTERT1VS 2 4 §

ris quinquagenariam lance habuitrcui fabricanda: officina prius exaedificata fuerat. Et comi-
tes eius odhngentas qnqnagitaocfto libra^.Quare quaefolnifi ut q multi eas coferui inferret:
aut qbus ccenantibuscCornelius Nepos tradit ante Syllae uictoria duo tantum triclinia romae
fuifte argetea.Repofitoriis argentu addi fua memoria coeptu Feneftella dicit:qui obiit nouif-
fimo Tyberii Csefaris principatu.Sed 8i teftudinea tum in ufum uenifle.Ante fe aute paulo li¬
gnea rotunda folida nec multo maiora q menfas fuifle.Se quidem puerorquadrata 8i copatfia
aut acere operta: caedro caepifle.Mox additum argentum in angulos lineafqj per comiffuras.
Tympana uero fe iuuene appellata ftateras & laces quas antiq magydas appellauerat.Nec co¬
pia tm argenti fuerat uitaeifed ualidius pcenx metu preciu.Idqs iampride ut ignofcamus no-
bis.DeIphinos quinis milibus feftertiis in libras emptos.C. Gracchus habuit.L. uero Craflus
orator duos fcyphos Mentoris artificis manu caelatos feftertiis centu.Confeffus eft tame nucj
fe iis uti propter uerecundia aufam.Sicut eunde.yi.roillia feftertiis in lingulas libras uafa em¬
pta habuifle. Alia primu deuidta luxuria mifit in italiam.Siquide.L.Scipio tranftulit in trium¬
pho argenti caelati pondo millia quadringenta.!. Et uafotjt aureoli pondo.cc.millia.anno co
dita: urbis quingetefimo fexagefimoquinto.Eadem alia domitaimulto etiam grauius afflixit
moresrinutiliorcg uidtoria illa haereditas Attalo rege mortuo fuit.Tum.n.h<rc emendi romae
in aucftionibus regiis uerecundia exempta efhurbis anno.dc.xxyi.mediis,lyi.annis erudita ciui
tate amare etia 8C non folu amirari opulentiam externam. Immenfo SC acha icx ui<ftorise mo¬
mento ad impellendos mores:quae 81 ipfa hoc interuallo ano urbis.dc.yiii.parthica ligna:& ta
bulas pictas inuexit:ne quid dee flet. Pariterq? luxuria nataeft:& carthago fublatadta cogrueti
bus fatisrut 8i liberet apleeti uitia:8£ liceret peccare ex dignatioe. Hinc aliq uetet^utCMari-
us poft uicloria cimbrica cantharis portafle.Liberipatris exemplo tradit :ille arator arpinas 8C
manipularis imperator.

De ftatuis argenteis: & caelatura argenti:& caeteris quibufdam. CA. XII*

Rgenti ufu in ftatuas primu ad honore Diui Augufti in adulatione temporu tran-
falfo exiftimafla eni triumpho magni Pompei reperimus tranflata Pharnacis:
q primus regnauit i ponto: argentea ftatuaflte Mithridatis Eupatoris 8C currus au-
reos argenteole^. Argento fuccedit ex ea re aliquando 8C auro luxu foeminaru ple-
bis:compedes fibi ex eo facientiu:quas induere aureas mos triftior uetat. Vidimus &ipfi Aure
liu Fufcu motu equeftri ordine ob infigne calunia cu celebritate expecftarenf adolefcentium
fcholx ex argento anulos habente.Et qd hoc attinet colligere cu capuli militu ebore etia fafti
dito caelarenf argentotuagina: catillis:baltei laminis crepitent.Ia uero a pedagogis ad tranfitu
uirilitatis cuftodianf . Argento fbemina: lauenf 8i nifi argentea folia faftidiantreadeq; materia
& cibis 81 probris feruiat. Videret haec Fabritius 8i ftratas argento muliera balineas: ita ut ue-
ftigio locus no fit cu uiris lauantiu.Fabritius inqua qui bellicofos imperatores plufq pateram
8C falinu ex argento habere uetabat. Videret hinc donafortiu fieri:aut in haec frangi.Heu mo¬
res Fabritii nos pudet.Mi^ in auro caelando inclaruifle neminerargento multos. Maxime tri
laudatus e Mentor: de quo fupra diximus.Quattuor paria denicg ab eo oino fadfa funt: ac ia
nullum extare dicitur: Epheliae Dianae templuiacet.Capitoliu incendiis. Varro &aereu fignu
eius habuifle fcripfit.Proximi ab eo ammiratioe Acragas dC Boetus 8C Mys fiiere. Extat hodie
oium opera in infula Rhodiorum Jjoeti apud lyndiam Minerua in teplo. Acragantis in teplo
liberipatris in ipfa Rhodo bacchae centauricg caelati-in fcyphis.Myos in eadem aede di Silenus
8i Cupido facra gentis:& ueneratio in fcyphis.Magna fama poft hos celebratus eft Antipater:
quicjj fatyrum in phyala grauatu fomno collocauifle uerius q caelafle difftus eft Stratonicus.
Mox Cyzicenus T auricusjtem Arifton 8i Onychus Mithylene laudaf. Et Hecateus: 8i circa
magni Pompei aetatem Praxiteles Pofidoius Ephefius:Laedus Stratites:quiproelia armatofq;
caelauit. Zopyrus qui areopagitas & iudicium Oreftis in duobus icyphis pondo.xiuaeftimatis.
Fuit dein Pytheas: cuius duae unciae uiginti uenierunt. Vlyxes 8i Diomedes erat 1 phyalae em¬
blemate palladium furripietes.Fecit idem 8i cocos Magirefia appellatos paruulis potoriis.Sed
e quibus ne exemplaria quidem liceret exprimere.Tam opportuna iniuriae fubtilitas erat.Ha-
buit 8C Teucer Crufftarius famam.Subitoc^ haec ars ita exo!euit:ut fbla iam uetuftate cenfeaf
ufep adeo attritis caelaturis:ne figura difeerni poftit : au&oritas coftet. Argentu medicatis aqs
inficitur :atq; etiam afHatu falfo:ficut in mediterraneis hifpanix. In argeti 8i auri metallis na-
firunf etiam nunc pigmenta.Sil,n,c3eruIeum:quod proprie limus eft. Optimu ex eo qd atticu

celatigtus

uelquod
dant trira

uF fabrogi

uel ebuxo^
num

LIBER

cocatuf.precium in.p. libras.xxxii, Proximu marmorofum fub dimidio attid precio. Tertiu
genus eft preflumrquod alii fcyricum uocant ex infula fcyro.lam quide & ex achaia quo uta¬
tur ad picfturae umbras. Predum \ libras huius.HS.ii. Dipodiis uero detra&is quod lucidum
uocant e gallia ueniens.Hoc autem 8i attico ad lumina utuntur. Ad abacos no nifi marmoro
£o:quoniam marmor in eo refiftit amaritudini calcis. Effoditur & ad.xx.ab urbe lapidem in
montibus.Poftea uritur preflfum appellantibus qui adulterant. Sed efle falfura aduftucg ama/
ritudine apparet: qm refolutum in puluerem eft.

De file:& ceruleo:& chryfocolla:& neftoriano: & cilono:& q> no omni anno aequaliter fpe,
cies uendantur. CA. XIII,

g Ile primi inftituere pingererPolygnotus 8C Mycon attico dutaxat. Hoc fecuta aetas
ad lumina ufa eft. Ad umbras autem Hyrieo 8i lpdio.Lpdium fardibus emebafqd'
nj nunc obmutuit. Caeruleum arena eft. Huius genera tria. Antiquius aegyptiiiquod

_ fi maxime probatur fiyricu hoc diluitur facile.Cuncp terif: in quattuor colores mu/

caturreandidiore nigrioreue:craffiore:tenuioreue.Prefertur huic etianum cypriu.Acceffic his
puteolanu 8i hifpanienfe : arena ibi confici coepta . Tinguif autem omne:& in fua coquitur
herba rbibitq; fuccu.Reliqua cofe&ura eadem quae chiyfocollae. Ex ceruleo fit : quod uocaf
lomentu.perfidtur id Iauando terendoue:&: hoc eft caeruleo candidius.preda eius.xxiii.in E.
bra.Caerulei.xviii.Vfus in creta calds impatiens.Nuper acceflit & neftorianu ab au&ore ap/
pellatum.Fit ex xgyptri leuiiGma parte.precium eius.xl.in libras. Idem & puteolani ufustpter
q ad feneftras. Vocant ccelon.No pride apportari & indicum eft coeptum. Cuius preciu.xviii
libras.Ratio in pidura ad incifuras hoc eft umbras diuidendas ab lumine.Eft & fubtiliffimu
genus lomentirquida tritum uocant quinis aftibus aeftimatu. Caerulei finceri experimentum!
carbone ut flagret.Fraus uiola arida decocfta in aqua:fuccoq$ per linteum exprelfo in eretam
erethria. Vis eius in medicina ut purget ulcera.Itaque & emplaftris adiiciunt. item caudicis.
Teritur difficillime file.ln medendo leuiter mordet: aftringitcp 8i explet ulcera. Vritur in fidi/
Iibus ut profit.Precia rerum quae ufquam difpofuimusmon ignoramus alia in aliis locis eaSi
omnibus pene annis mutari prout nauigationes conftiterint: aut ut quifeg mercatus fit : aut
aliquis praeualens manceps annonam flagellet: non obliti Demetrium tota hellade Neronis
principatu accufatum apud confulem.poni tn neceflarium fuit:quae pleruncg erant romaemt
exprimeretur audoritas rerum.

CAII PLINU SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE.

PROOEMIVM.

LIBER. XXXfflL

Aeris metalla. CA, l

n R0X1MA DICANT VR AERIS METALLA :CVI ET IN
ufu proximum eft preciumamo uero ante argetura: ac pene etia
] ante aurum Corinthio. Stipis quoq; audoritas:ut diximus. Hinc
1 cera militunrtnbuni aerarii: & aerarium: & obaerati ab acre didi
I Docuimus qdiu Populus R o.aere lignato tatum ufus efiet:& alia
3 quaeuetuftas tradidit:cum aequale urbi auctoritarc eius declara/

Iret a rege Numa collegio tertio fabrum aerarioiji inftituto.Vena
quo didum eft modo effodifigniq; perficif . Fit & elapide erofo:
quem uocant Cadmia.CeIebritas in afia:& qu5dam in campania:
1 nunc in pgomatiu agro:extrema parte italise.Ferutq; nup in get/
_ I mania etiam puinda repertum.

Genus aeris :quae corinthia:quae deliaca: quae aegynetica. CA. 1

■nlt & ex alio lapide:que calcite uocat in qpro:ubi pria fuit aeris inuetio. Mox uilitas
3 pcipua repto in aliis terris pftantiore:max!e aurichalco:qd ob peipua bonitateami
J ratioe diu obtinuit.Nec repif logo ia tpe effoeta tellure.Proximu bonitate fuitfalu/
ftianu in ceutronu alpino tractu n5 logi & ipfum aeui.Succeffit & liuianuin

Vtruq; a metallo^ dnis appellatunlld’ ab amico diui Augufti:hoc a coiuge: uelocis defedus.
Liuianu quocg certe admodu exiguu inuenif .Suma gtia nuc in marianil couerfa:qd & cordo
benfe dr.Hoc a Iiuiano cadmia maxie forbet:& aurichalci bonitate imitaf in feftertiis dupo/

TRIGESIM VSQ\VARTVS 249

diariifcg cyprio fuo alitibus conteris.Et hactenus nobilitas in aere naturalis fe habet. Reliqua
genera artificio conftanuquse fuis locis reddentur: fumma claritate ante ofa indicata. Quon-
dam aes confufae auro argentoq; mifcebatur:& tame ars praecidor erat.Nunc incertu eft peior
haec iit an materia.Miruqj cum ad in finitu opera precia haec creuerint: auctoritas artis extidla
eft.Quaeftus.n.caufa: ut omnia:exerceri coepta eft: quae gloria folebatjdeo et deorum adfcri
pta operi cum proceres gentium claritate 8i hac uia quaererent: adeocp exoleuit fundendi seris
preciofi ratio: ut iamdiu ne fortuna quidem in aere ius artis habeat.Ex illa aute antiqua glo-
ria corinthiu maxime laudaf:hoc cafus mifcuit. Conrintho eum caperetur incenfa:mireqs cir
ca id multoyc affedlatio fuit.Quippe cum tradaf non aliena de caufa Verre quem Cicero da-
nauerat proferiptum efle ab Antonio: qua <£ Corinthiis feei ceffurum negauifier.At mihi ma¬
jor pars eo^i ii mulare eam fefam uidetur:ad fegregandos fe a caeteris : magis q Itdligere aliqd
fubtilius:8d hoc paucis docebo. Corinthus capta e olympiadis centefimae gnquagefimefextse
ano tertio :noftrae urbis fexcentefimoodlauo: cum ante 1 faeculo fidiores nobiles efle defiflent;
quotje lfti omnia figna hodie Corinthia appelIant.Quapropter ad coarguedos eos ponemus ar
tificum setatesrnam urbis noftrae annos ex fupradidta comparatione olympiadu colligere faci
le erit.Sunt ergo uafa tantu Corinthia quae ifti elegatiores nunc aes fculpendo tranfterunt mo
in lucernas:modo in tru3Ias:nullo munditiaru refpedlu.Eius tria genera.Candidu argento n:-
tofe cj proxime accedes:in quo illa mixtura praeualuit. Alterum in quo auri fiilua natura, Ter-
tium in quo aequalis 01'um temperies fuit. Praeter haec efbcuius ratio no pot reddi: quaqua ho
minis manufadfa dederit fortuna temperamentum fimulacro fignifqj. illud fuo colore precio
fum ad iocineris ifnaginem uergens:quod ideo epatizon appellant:procul a Corinthio. Longe
tamen ante segyneticum atq? deliacum:quae diu obtinuere pricipatum. Antiquiflima seris glo
ria deliaca fuit mercatus in delo concelebrante toto orbe:& ideo cura officinis triclinioru pe-
dibus fulcrifcp.Ibi prima nobilitas seris.Peruenit deinde ad deum fimulacra: effigiemqj homi-
num:8d aliorum animalium, proxima laus gynetico fuitJnfula ipfa eft nec gignens: fed offici-
narum temperatura nobilitata.Bos sereus inde captus in foro boario eftRomse.Hic eft exem¬
plar aegynetici ceris.Deliaci autem iupiter in capitolio in louis tonantis sede.IIloque aere My-
ron ufus eft. Hoc polycletus aequalis atq condifcipulus.Aemulatio aut 8i i materia fixit.

De candelabris:<Sd templorum ornamentis. CA. III.

■ R iuaticg aegyna candelabroru fuperfide dutaxat elaborauit: ficut tarentu fcapos:

i in iis ergo iundta comendatio officina^: efLNec pudet tribunbiji militariu falariis
j emere: cu ipfum nome a candelarum lumine impofitu appareat. Accenfio candela- uel nomie
1 bri talis fuit:ut audior eft Dion iuffu praeconis Cleflppus fullo gibbere 8i prseterea
alio foedus afpecftu fabricatus eft:emente id Gegania feftertiis.l .eodemcg often tante in conui
uio emptumrludibrii caufa nudatusratque impudentia libidinis receptus in torum : mox iri uel totum
teftamentum prediues numinu uice illud candelabrum coluit:3d hac Corinthiis fabulam adie
cit:uindicatis tamen moribus nobili fepulchro:per quod aeterna fupra terras Geganiae dede¬
coris memoria duraret.Sed cu efle nulla Corinthia candelabra conflet: nome id praecipue i iis
celebraf :quonfam Numiiuidloriacorinthumquidemdirait:fedcompluribus achaiae oppi¬
dis fimul aera difperfit.Prifci limina etia ac ualuas in teplis ex aere fadlitauere.lnuenio & a Cn.

Oclauio qui de perfeo rege naualem triumphum egit fadtam porticu duplicem ad cyrcu fla-
minm:quae Corinthia fit appellata a capitulis aereis colunarum.Veftae quocg aedem ipfam fy-
racufana fuperficie tegi placuifle.Syracufana funt in Pantheo capita colunarum a. M, Agrip¬
pa pofita.Q_qinetiam priuata opulentia eo modo ufurpata eft . Camillo enim crimini obiecit
Sp.Caruillius quseftor: cy serata hoftia haberet in domo. Na triclinia aerata abacofq3 Si mono
podia.Cn.Manilium afia deuicla primu inuenifle triumpho fuo: quem duxit urbis anno qui-
gentefimo fexagefimofeptimo.L.pifo audior eft. Antias quidem.L. Craflum haeredeX. Crafii
oratoris multa etia triclinia serata uendidifle. Ex sere: fadlitauere 8i cortinas tripodu nomie
delphicas:qifi donis maxime Apollinis delphici dicabaf .Placuere 8i lychni penfiles i delubris:
arborum modo mala ferentium lucentes. Qualis eft in templo Apollinis palatini: quem Ale¬
xander Thebarum expugnatioe captum ludnise dicauerat eidem deo.Tranfit deinde ars ubi-
<5 uulgo ad effigiem deorum.

Quando primum fimulacrum Romae fadtum: 81 de origine ftatua^j & honore ftatuaru: 8C
generibasiSd figuris. CA. 1111.

nel grsecis
mos eft

uelundali

uel Cubitio

uel Cn.po/
pilium

JOmae fimulacrum ex sere fadum Cereri primu reperio ex peculio.Sp.Caffiiiquem
regnum affedantem pater ipfius interemerat.Tranfiit Si ab diis ad hominum fetu
as:atq? imagines multis modis:Antiqui pingebant eas bitumine: quo magis mira
eft rplacuifle auro integere.Hoc nefcio an romanu fuerit inuentu.Certe etiam ra,
mae no habet uetuftarem. Effigies hominum no Colebant exprimi nifi aliqua illuftri ca perpe
tuitatem merenriu:& primo facroiji certaminu uidoriaimaximeq; olympiae ubi omniuqui,
ciffent: ftatuas dicari mos erat. Eoru uero qui ter ibi Cuperauiflent: ex mebris ipfb^fimilitu,
dine exprefTa:quas iconas uocat.Athenienfes nefcio an primi omnium Harmodio & Arifto/
gitoni tyraniddis publice poCuerint ftatuas.Hoc adum eft eodem anno:quo Si reges Romae
pulfi.Excepta deinde res eft a toto orbe terraja humaniffima ambitione. Et iam omniu mu.
nicipiorum di fori (fatuae ornamentu eiTe coepere: progariqj memoria hominum Si honores
legi aeuo 8i bafibus inCcribi: ne in lepulchris tantum legerentur.Mox fomm 8i i domibus pri
uans fadum atcg in atriis.Honos clientum inftituit fic colere patronos.

De (fatuis Si quibufda aliis:& quibus primum in coluna: Si quando roffra:8£ qn primu pm
blice: Si quae primu (fatuae romae. CA. V.

■Ogata effigie antiquitus (fatuae dicabantuf. Placuere 8i nuda tenentes haftamab
epheborum gymnicis exeplaribusrquas achilleas uocat. Graea res eft nihil uelare.
At contra romana ac militaris thoracas addere.CaCar quidem dictator loricata
libi dicari in foro fuo paftus eft. Nam luperco^s habitu fadae tam nouitia funefq
nuper prodiere penulis induta. Mancinus eodem habitu fibi inftituit quo deditus eft. Nota/
tum ab audoribus &.L.adium poeta in camoenarum ade maxima forma ftatua fibi pofuiC
fecum breuis admodu fuiflet.Equeftres uero (fatua modo romanam celebratione habent:
orto fine dubio a gracis exemplo. Sed illi celatas tantu dicabat in facris uidores, Pofteauero
6i qui bigis uel quadrigis uiciftent.Vnde 8i noftri currus nati in iis qui triumphauiffent.Sej:
hoc Si in iis no nifi a Diui Augufto femges:ficut Si elephati.No uetus 8i bigame celebratio i iis

in fuggeftu roftra deuidis antiatibus fixerat ano urbis. ccccxviJtem.GDuilio qui primus na
uale triuphum egit de pcenis:qua eft etiam nuc in foro.Itc.P.Minutio pfedo annona: extra
portam trigemina unciaria ftipe collata.Nefdo an primo honor talis a popuIo.Anteaenima
lenatu eratrpraclara resmifi friuolis ccepiflet initiis.Nacp Si atri Nauii ftatua fuit ate curiam:
cuius bafis conflagrauit curia incenfa. P.CIodii fonere.Fuit & Hermodori ephefii in comitio

Sybilla tres iuxta roftra funt:minores fint licet. Vna quam Pacuuius Tauras aedilis plebis io.
ftituit.Dua quas.M.Medalla.Primas putare has 8i Atti Nauii pofitas atate Tarquinii Prifd:
nifi regum antecedentium edent in Capitolio.

blice polita.

CA. VI.

X iis Romuli eft 5ne tunica:ficut 8i Camilli in roffris:& ante adem Caftorum fuit
M.Tremellii equeftris togata:qui famnites bis deuicerat.Captac^ anagnia populu
ftipendio liberauerat.Inter antiquidimas funt Si Tullii Celii.L.Rofcii. Et Sp.Mati
ci Fulcini m roftris a fidenatibus in legatione interfodo^Hoc a Romano Populo

tribui folebat iniuria cafis:ficut.P.Iunio &.T.Corucanio:qui ab Teuca llliricoji regina iter/
fodi erat.Non omittendumtquod annotauere annales:tripedaneas iis ftatuas in foro ftatutas,
Hac uidelicet menfura honorata tucerat.Non prateribo.C. Odauiu ob unum uerbu quo
regem Antiochu dilaturi fe refponfum dicentem uirga qua tenebat forte circufcripfit&pri/
ufqua egrederet circulo illo.refponfum dare coegit.ln qua legatione interfodo fenatusifatu
am poni iuftit q oculatiflimo loco in ro(fris.Inuenit Si ftatua decreta Taratim Ca ix fiueSuf
fedae uirgini ueftali:ut poneref ubi uellet.qd' adiedum no minus honoris habet:q q> fami/
nse eft decreta.Meritu eius ipfis pona annaliu uerbis. Quod campum tyberinu gratificata ea

T„,, — c/ c/ _ .i _ _ _ .w.- _ _ r. _

TRIGESIMVSQ-VARTVS 25 o

eo dicari:donec Sylla didator ibi curiam faceret. Mirucg eft illos patres Socrati cudis ab eo-/
dem deo Lapientia praelato Pythagoram praetulifle:auf tot aliis uirtute Alcibiadenxautquem
quam utroc^ T hemiffoclfCol unarum ratio erat: attolli fupra caeteros mortales:^ 8C arcus fu
gnificant nouitio inueto. Primus tame honos coepit a graeris.Nulliqj arbitror plures ftatuas
dicatas q phalerio Demetrio athenis. Siq uidem.ccc. 1 x.fta tuere: quas mox lacerauerunt; nodu
anno hunc numerum dierum excedente.Statuerant Roma; etiam in omnibus uicis.C. Mario
Gratidiano tribus ut diximus:eafoeq? fubuertere Syllae introi tUyPedeftresfine dubio Rom$
fuere in audforitate longo tempore.Equeftrium tamen origo per quam uetus eft cum faem u
nis etiam honore coicataCioelise enim ftatua eft equeftris: ceu parum eet toga eam cingi: cu
nec Lucretiae; nec Bruto qui expulerat reges: pp quos Cloelia inter oblides fuerat: decerneref.
Hanc prima 8C Oratii Coclitis publice dicatam crediderim. Ante enim libi ac Sybillae Tarqui
nium 8C reges ipfbs pofuifte uerilimile eft:nifi Cloeliae politam efle quoqj Pifo traderet ab iis
qui una obfides fuerant redditis aPorfena in honorem eius: habuit e diuerfo Annius faecia.
lis equeftrem ftatuam cotra Iouis Statoris aedem in ueftibulo fuperiore domus ualeriae fuifle
Publicolae confulis~fIIiae:eacj3 folam ftjgiffe.Tyberimcp tranfnatauifle.-caeteris oblidibus q por
lenae mittebantur: interemptis T arquinii infidiis.L.Pifo ^pdidit. Idem audor eft.M. Aemylio
SC.C. Popilio. ii. confLa cenforibus.P.Cornelio Scipione:&.M.PopiIio ftatuas circa fo$s eosji q
magratus geflerant fublatas omnes: pter eas quae populi aut fenatus fententia ftatutae eent.
Eam uero quam apud aedem Telluris ftatuifiet libi Sp.caflius.quiregnu aftedauerat:etiam co
flatam a cenibribus. Nimiae in ea quoqj re ambitione puidebantilli uiri. Extat Catonis in ce
fura uociferationes:mulieribus romanis in puinciis ftatuas poni. Nec tn potuit inbibere:quo
minus Roms quocg ponerenClicuti Corneliae Graccho^ matri: quae fuit Africaniprioris fu
lia.Sedens enim huic polita:foleifqi fine amento infignis in Metelli publica porticu.Qqae fta^
tua nunc eft in Octauiae operibus. Publice aut ab exteris polita eft romx.C. Aelio tribuno ple
bis lege perlata in Septimium Statilium Lucanum: qui thurinos bis infeftaueratiEt ob id.C.
Aelium thurini ftatua 8t corona aurea donarunt.Iidcm poftea Fabritium donauere ftatua 1 u
berati obfidione. Pailimcp ftatux in clientela funt receptae. Et adeo difcrimen omne fubla,
tum:ut Hannibalis etiam ftatua: tribus locis uifantur in ea urbe;intra cuius muros folus ho,-
ffcum emifi t haftam.

De antiquis ftatuariis & preciis lignosi imodicis:& coloflis in urbe celeberrimis. CA. VII.

Viffe aut ftatuaria arte familiare italiae quoqj & uetufta indicant Hercules ab Euan
3 Sfrj dro facratus:ut cduntbn foro boario:qui triuphalis uocaLatcp d triuphos ueftitur
a habitu triuphalkPraeterea lanus geminus a Numa rege dicatus:q pacis belliq; argu.

g.VsfrMj mprn colif.Digitis ita figuratis: uc trecentos qnquagintaqnqj dieye nota p fignifL
cationem anni tpis 8£ seu i fe deum indicaret. Signa quocg thufanicaper terras difperfarqute i
ethruria fadfitata no eft dubium. Deope tantum putarem eflemi Metrodorus Sceptius cui co
gnome romani nois Odio inditum eft. Vulfinios pulfatos ppter centum 8C decem ftatuarum
figna obiecerit.Miruqj mihi uidef cum ftatuaije i italia tam uetus origo fit:potius lignea aut
ifidilia deo pz fimulacra in delubris dicata ufq? ad deuidam aliam: unde irrepfit & luxuria. SP
militudines exprimedi quae prima fuerit origo:in ea quam plafticen graeci uocant dici conue^
nientius erit.Etenim prior quam ftatuaria foit.Sed hsec ad infinitum effloruit multorum uo
luminum opere 15 quis plures plequi uelit.Qmnia enim quis poffitfIn.M.Scauri aedilitate tria
millia lignorum in fcaena tantum fuere temporario theatro.Mummius deuida achaia reple>
tiit urbem.Tpfe excellit no relidurus filiae dotem.Cur enim non cum excufatione ponat!' Mul
ta & Luculli inuexere.Rhodi etiamnum.iii.millia lignorum efle Mutianus ter conful pdidit:
nec pauciora athenis 8i olympiae.Delphis fuperefle creduntur.Quis ifta mortalium perfequi
pofliriaut quis ufus riofcendi lnrelligaf cinfignia tamen & maxime aliqua de caufa notata:uo
luptuarium fit attigifleiartificefcg celebratos nominauifle fingulorum quocg inexplicabilem
multitudine:cu Lyfippus ad fexcenta.x. opera fecifle tradatur. Ante omnia ut arti claritatem
pofient dare uel fingula.Numerum apparuifle.defundo eo cum thefaurum eifregiflet haeres:
folitum enim ex immani precio cuiulqj ligni denarios fe ponere aureos fingulos. Eueda fiu
-pra humanam fidem ars eft fucceflirmox etiam audaciaJn argumentum fuccefliis:unum exe
pium afteram:nec deoye nec hominum limilitudinis expreflae. Aetas noftra uidit in capitolio:
priufq id nou illime coflagraret a Vitelflanis incefum in cella Iunonis cane ex aere uulnus fuu

uel quafq?
uel Caeliae

uel gentes

uel lignose

ud lftituti

uel ratione

LIBER

lambcntcm.Cuius eximiam miraculum 81 indifcreta uerilimilitudo non ex eo folum intelli,
gitur:q> ibi dicatus fuerat:uerum 81 noua fatifdationetnam fumma nulla par uidebatuncapi,
te tutelarios cauere pro^o inftitui publici fuit.Innumera funt exempla.Moles quippe excogi,
tatas uidemus ftatuajji.quas coloffos uocant turribus pares. Talis eft in capitolio Apollo triC-
latus a.M.Lucullo ex apollonia ponti urbe.xxx.cubitorum.c.l. talentis fachis.T alis in campo
rnartio Iupiter a Claudio Caefare dicatus:qui ideo uocatur popeianus a uicinitate theatn.Ta,
lis 8i tarenti fadhis a Lylippo.xLcubitope. Mirum in eoq> manui ut ferunt) mobilis ea ratio li
beramcti efhut nullis conuellaf procellisJd quidem prouidifle 8C artifex dicitur:modico iter,
uallo.Vnde maxime opus erat flatum frangi oppolita coluna.ltacg pg magnitudinem diificul
tatemcp moliendi:non attigit eum Fabius uerrucofus: cumjderculem qui eft in capitolio: in,
A de tranfferret^An omnes autem in ammiratione fuit Solis coloffus rhodi quem fecerat Cha,
res Lyndius Lyfippi fupradidti difcipulus.Septuagita cubito^ altitudinis luit. Hoc fimulacjj
poft quinquagelimu fextum annu terremotu pftramm.Sed iacens quoqjmiraculo eft . Pauci
pollice eius ampledunt.Maiores fut digiti q pleraecg ftatuae.Vafti fpecus hiant de fraftisme,
bris.Specfanf intus magnae molis faxa-.quope pondere )Ilud ftabiliuerat conftituens, Duodeci
uel relido annis tradunt efte<ftum.ccc.talentis:quae cbtulerant ex apparatu regis Demetrii relicte morse
tedio.Sunt alii minores hoc in eadem urbe coloffi cenmm numero.Sed ubicucp finguli fuifTet
nobilitaturi locum^Praetercj hos deoije quinqj quos fecit Biyaxis.{Fa<ftitauit coloffos 8C italia,
Videmufq; certe Apollinem in bibliotheca templi Augufti thufcanium .I.pedum a pollice:
dubium acre mirabiliorem an pulchritudine^ecit & Sp. Caruilius Iouem q eft in capitolio ui,
dis famnitibus facrata lege pugnantibus e pedoralibus co$t ocreifc£& galeis, Amplitudota
ta eftrut confpiciatur a Latiario Ioue.Reliquiifq; limae fuam ftatua eam fecit: quae eft an pe,
des fimulacri eius:Habent in eodem capitolio ammirationcm:& capita duo:quae.P. Lentulus
conful dicauit. Alterum a Charete fupradido fadum. Alterum fccifDecius comparatione in
tantum uidus:ut artificium minime jobabilis artificis uideamr. Verum omnem amplitudine
cius generis ftatuarum uicit aetate noftra Zenodorus Mercurio fado in ciuitate gallis amer
nis per annos.x.pedum.cccc.immani precioJs poftcj fatis ibi artem approbauerat: romam ac,
citus eft a Nerone:ubi deftinatum illius principis coloffum fecit centum.x. pedum longitudi,
ne:qui dicatus Solis uenerationi eft danatis fceleribus illius principis.Mirabanf in officina nq
modo ex argilla fimilitudinem inftgnem:uerum & de paruis admodum furculis quod primu
operis inftar fuit. Ea ftatua indicauit interifle fundendi aeris fcientiamicu & Nero largiri aupe
argentucp paratus eflet: & Zenodorus fda fingendi caeladiqj nulli uete^e poftponeref, Statua
aruemo^i cum faceret: puinciae Vibio Auito praelidente duo pocula Calamidis manu caela,
ta:quae Caftio Syllano auunculo eius praeceptori fuo Germanicus Caefar adamata donauerat
aemulatus eft:ut uix ulla differentia eflet artis.Quatocg maior in zenodoro praedantia fuit: ta
to magis deprehendi aeris oblitteratio poteft.

Nobilitate ex aere operum & artificum.ccclxyi. CA. V1IL

Ignis quae uocant Corinthia pleriq; in tantum capiuntur:ut fecum circuferant.ficut
Hortenlius orator fphingem Verri reo ablatam. Propter quam cicero illo iudirio i
altercatione neganti ei fe enigmata intelligere:refpondit debereiqm fphingem ds

_ mi baberet.Circu tulit 5t Nero princeps amazonem:de qua dicemus,Etpauloante

C.Ceftius cofularis fignum quod fecum etiam in plio habuit. Alexadri quoq; magni taberna,
culum fuftinere tradunt folitae ftatuae:ex quibus duae ante Martis ultoris aedem dicatae funt:
totidem ante regiam .Minoribus fimulacris lignifq; fnumera prope artificum multitudono,
bilitata eft. Ante omnes ramen Phidias athenienfis loue olympiae facto ex ebore quide. Sed ex
aere ligna fecit.Floruit aut olympiade octogdimatertia circiter.ccc. noftrae urbis anno . Quo
eodem tempore aemuli eius fuere AIcamenes:Critias:Neftocles:HegIeas. Et fleide olympiade
odogefimafeptima Agelades:Callon: Polycletus Phragmo:Gorgias:Lacon:Mycon: Pythago
ras:Scopas:Perelius.Ex iis Polycletus difcipulos habuit Argiu:Afopodorum:Alexim:Ahftide:
phrynone:Dinone:AthencKlo^:Damea:Clitorium:Myronem:lycium.Nonagefimacjntaoiym
piade floruere Naucydes:Dinomedes:Canachus:Patrocles.Centefimafecunda PolycIes:Cephi
fiodotus:Leochares:Epatodorus.CetelimaqrtaPraxiteles;Euphranor:Cetdimafeptia Echio;
TheromachusiCentelima quartadecima L) lippus fuit: & cum eo Alexader magnus. Ite Lyfi,
ftratus & fi eius Sthenis:Euphroides.Softratus Ion: Syllanio.In hoc mirabile; $ nullo dexftore

uelquf
uel iftaura
tioni fiunt

uf artis de^
phendedae

TRIGESIMVSQ^VARTVS 2 5 i

nobilis fiiit ipfe.DifcipuIofcg habuit Zeufin 8C IaderruCentefima.xx. Eutychides: Eutycrates:
LahippusrCephifiodotus. Timarcus.Pyromachus, CefTauit deinde ars : ac rurfus olympiade
centefimaquinquagefimaquinta reuixit:cum fuere longe quidem infra pdidtos probati tame
Antheus:calliftratus:PoIycIes:Atheneus:ca]lixenus:pytocles:pythias:TomyIos.ItadifH<3is ce
leberrimo^z setatibustinfignes raptim tranfcurram reliqua multitudinem:^ paffim difpfam.
Venere aut 8C in certamen laudatiffimirquamquam diuerfis aetatibus genitirqm fecerat ama>
zonasrquse cum in templo Ephefise Dianae dicarentur: placuit eligipbatiffimamiipfo^ artifi
cum qui praefentes erant iudicio:cum apparuit eam effe:quam omnes fecundam a fua quifqj
iudicafiet.Haec eft polyc!eti:,pxima ab ea phidise. Tertia chreffillae. Quarta cyclonis . Quinta
phragmonis: phidias praeter louem olympiu quem nemo aemulaf. fecit & ex ebore seque Mi-
neruarcrathenis:quae eft in parthenone aftans.Ex se re uero praeter amazone fupradidtam Mi
neruam tam eximiae pulchri tudinis:ut a forma cognome acceperit.Fecit & Clidichu & aliam
Mineruam:quam romae ad aede Fortunse aemilius paulus dedicauit: item duo figna:quae ca^
tulus in eadem sede pofuit:palliata.Bt alterum colloflicon nudum, primufqj arte toreuticem
aperuifTe atcg demSftrafle mento iudicaf:polycIetus ficyonius ageladis difcipulus. Diadume.-
num fecit molliter iuuenem.c.taleris nobilitatum: item 8i Dorypho^: uiriliter puerum. Fedt
& quem canona artifices uocantdiniamenta artis ex eo petentes uelut a lege quada, folufque
hominum artem ipfe fecifle artis opere iudicaturJFecit & diffringentem fe.Et nudum talo in
ceflentem.Duofqj pueros .Item talis nudos ludentes:qui uocantur aflragalizontes:& funt i Ti
ti imperatoris atrio:quo opere nullum abfolutius pleriq; iudicat.item Mercurium qui fuit Ii-
fymachiae. Herculem qui roraz antheum a terra fuftinente:artemona qui periphoretos appel
latus eft.Hic confumaile hanc fdentiam iudicaf; & toreuticen fic erudiffeiut phydias aperuif
fe: pprium eiufde:ut uno crure infifterent figna excogitafle:ut ait Varro: & pene ad unu exe-
pium Myronem eleuteris natum:& ipfum Ageladis difdpulu bucula maxime nobilitauit ce*
lebratis uerfibus laudata : qn alieno pleriq; ingenio magis q fuo comendanf. Fedt 8t canem:
8i dyfcobolon:6£ Perfea:& priftas:& fatyrum admirantem tibias:& Mineruamidelphicos pen
tathlos Pancratiaftas.HercuIem etiam qui eft apud drcu maximu in sede Pompei magni. Fe>
cit & cicadae monumentum 8C locufhr.ficut carminibus filis- Erina lignificat.Fecit 8C Apolli¬
nem quem a triuuiro Antonio fublatu reftituit ephefiis diuus Auguftus ammonitus in quie>
te.Primus hic multiplicafle uarietatem uidetur:numerofiorin arte q Polycletus: & in fimetria
diligentior JEt ipfe tn corpori tenus curiofus: animi fenfusno expreflilfe. Capillum quoqj SC
pubem no emendatius fecifle q rudis antiquitas IftituifTet. Vicit eu Pythagoras ex italia Rhe^
ginus Pancratiafte delphis pofito.Eundem uicit & Leontius qui fecit ftadiodromo aftylon:q
olympise oftenditur.Et lybin puerum tenente tabellas eode loco: 8t mala ferentem nudu. Sy-
racufis aut claudicante:cuius ulceris dolorem fentire etiam fpedantes uidentur. Item apolli>
nem citharedum : ferpentecp eius cofidfagittis:qui Dictus appellatus eft: qni cum thebse ab
Alexandro caperentur: aurum a fugiente conditu finu eius caelatu eflet.Hic primus neruos &
uenas expreffit capillucg diligentius.Fuit 8£ alius Pythagoras famius initio pictor: cuius figna
ad aedem fortunae huiufce deae funt feminuda:unde & laudata funt,Hic fupradi&o facie quo
q? indifereta fimilis fuifle traditur.Rhegini aute difcipulus & filius fororis fuifle traditur. So
lfratii lyfippus Sicyonius.Duris negat.TulIius fuifle difdpulum affirmat. Sed primo serarium
fabru. Audendi ratione caepiffe piftoris Eupopi refponfo,Eum.n.iterrogatu quem fequeref
antecedentiu-.dixifle demoftrata hominu multi tudfne:natura ipfam imitada efle: no artifice,
plurima ex omnibus figna fedt:& ut diximus fbecudiflimse artis:inter quae diffringentem fe:
quem. M. Agrippa ante thermas fuas dicauiemire gratu Tyberio principi:qui non quiuit te*
perarefibiin eo: qcj imperiofus fui inter initia principatus tranfiulitcg in cubiculum: alio ibi
figno fubftituto: cu quidem tanta populi Roma.cotumacia £uit:ut magnis theatri clamori¬
bus reponi Apoxyomenon coffagitauerit: princepfq; qq adamatu repofuerit. Nobilitaf lyfip
pus & temulenta tibicina 8C canibus ac uenatione. In primis uero quadriga cum fole rhodio^
rum.Fecit 8C Alexadru magnu multis openbusra pueritia eius orfus.Qua ftatua inaurari iuf-
fit Nero princeps delediatus admodu illa.Dein cum precio perifletgratia artis: detractum eft
au^2 peiofiore^ talis exiftimaf etiam cicatricibus opis a tq; cofciffiiris:in qbus au^ hseferat re
manentibus.ide fecit Epheftione Alexadri magni araicu:que quida polycleto afcributicum is
centu,ppe annis ante fuerit, ide Alexadri uenatione quse delphis facrata eft.athenis fatyroru

H ii

ultymoles

LIBER

turmam.alexandrum amicorumcp cius imagines fumma omnium fimilitudine expreffit. Has
Metellus macedonia fubadta tranftulit romam.Fecit & quadrigas multor generum. Statua
rise arti plurimu traditur contulifie capillum exprimendo.Capita minora faciendo q antiqui.
Corpora graciliora ficcioraq;:per qua: proceritas lignose maior uideretur.No habet latinum
nomen fymmetria:quam diligentiffime cuftodiuit noua intadfacp ratione quadratas ueterum
flaturas pmutandoiuulgoq? dicebat:ab illis fa&os quales efient homines a fe quales uiderenf
efie.Huius proprie uidentur efle argutiae opety cuftoditse in minimis quocg rebus.Filios & di/
fdpulos reliquit laudatos artifices Lahippu Si Beda:fed ante oes Eutychratem: qq is conftan
tiam patris potius aemulatus q elegantia auftero maluit genere q iucundo placere. Itacp optie
expreffit Herculem delphis 8i alexandru Thefpin uenatorem Si thefpiadum proeliu equeftre,
Simulachru trophonii ad oraculu.Quadrigas Medeae coplures.Equu cum fifdnis. Canes ue>
nantiu . Huius porro difcipulus fuit Thyficrates 51 ipfe $icyonius:fed Lyfippi fecla: ppiorut
uix difcernantur complura figna:ceu Senex Thebanus Demetrius rex: Peuceftes alexadri ma/
gni ieruator.Digni tanta gloria artifices. Qui copofitis uoluminibus codidere haec: miris lau
dibus celebrat:& Thelaphanem Phoeceiim ignotum alias:qm in theflalia ubi habitauerit:la>
tuerint opera eius alioquin fuifragiis lpfo^e aequatur Polycleto:Myroni:Pythagorae.Laudaiit
eius LarifTam:& Spirarchum.Pentathlon:& apolIine.alii n5 hanc ignobilitatis fuifle cam: fed
qm fe regum Xerxis 8i Darii ofFidnis dediderit: exiftimant, Praxiteles quocp marmore foelj/
ul' catachli cior:ideo clarior fuit.Fedt th ex aere pulcherrima opera.Pro'ferpina: raptum . Item Catagufa;
tin Si ebrietatem:& liberupatrem : nobil ccp una fatyruhr.que graeci periboeton cognominanti

gna etiam quae ante felicitatis aedem fuere. Venereq; quae cum ipfa aede incendio crematae
Claudii principatu:roarmoreae illi fuae per terras inclytae paremf Item ftephufam. Spelumene:
Oenopho^:Harrnodiu:& ariftogytonem tyranicidas: quos a Xerfe perfaje rege captos uida
perfide athenienfibus remifit.Magnus alexander. Fecit 8i puberem apolline fubrepenti lacer/
tae cominus fagitta infidiantem:que Saurodonon uocant.Spedantur 8i duo ligna eius diuer/
fos affe&us exprimetia flentis matronae 8i meretrids gaudetis.Hanc putat phryne fuifle:dep>
hendutqj in ea amore artjfids: Si mercedem in uultu meretnds.Habet fimulacru Si benigni/
tas eius.Calamidis.n.quadrigac aurigam fuu fpofuit.ne melior in equo^e effigie in hoie defe>
cifle crederefipfe Calamis & alias quadrigas bigafq; fecit:equis femper fine smulo expreffis.
Sed ne uideaf in hominu effigie inferior:alcmena nullius eft nobilionalcamenes Phidiae difci
- v pulus & marmorea fecit:& aereum pentathlon:qui uocaf encrinomenosiat Polycleti difcipu/

lus anftides quadrigas 8i bigas.Et Iphicratis leaena laudatur.Scortum haec lyrae cantu fami/
liaris.Harmodio 8C ariftogytoni confilia eoje de tyranicidio ufcp ad morte excruciata a tyram
nis nopdidit.Quaobrem athenienfes eam honore habere uoletes: ne tn fcortu celebrafie ui>
derentur: animal nominis dus fecereratcp ut intelligeref ca honoris in opere linguam addi ab
artifice uetueruntdBryaxis aefculapium Si Seleucu fecit.Bedas adorantem Batton apollinem
Si Iunonem:qui funt Romae in templo Concordiae. Crefilas uulneratu deficiente: in quo poC
fit intelligr.qtum reflat animae.Et Olympiu Pericle dignu cognomine.Miruq; in hac arte effe
q> nobiles uiros nobiliores feat.Gephifidorus Minerua mirabilem in portu athenienlium. Et
aram ad templum Iouis feruatoris in eode portu:cui pauca comparatur. Canachus apollinem
nudu:qui Philefius cognominaf in Didymeo aegynetici aeris teperatum.Ceruuq; una ita uefti
giis fufpendit:ut linu fubter pedes trahat alterno morfu calceqj digitis retinetibusfolum:ita
uertebrato dete utriufqj i partibus:ut a repulfu per uices refiliat. Idem celetizontas pueros fe
cit.Chereas Alexandru magnum.Et Philippu patrem eius fedriCtefilaus Doryphoro: & ama
zone uulnerariLDemetrius Lyfimachen:qua: facerdos Minerua: fuit anis.lxiiii.Ide & Minei/
uamquae mufica appellat: qm dracones in gorgpne eius ad ictus citharae tinnitu refonat.ide
equite farmene:qui primus de equitatu fcripiiqpedalus Si ipfe inter fidiores laudatus pueros
duos diftringentes fe feritiDynomenes Protefiuum:& pythodemuludfatorem. Euphranoris
Alexander paris efl:in quo laudatur :qp ola fimul ltelhganf.iudex dea^amator Helerne: &tn
v achillis interfedior.lflu:us eft Minerua Romae: quae didf Catuleana infia Capitolium a.Qu.

ul Collolle Lutatio Catulo dicata.Et fimulacrum boni euentus dextra patera:finiftra fpicam ac papauer
as tenens.ite latona puerpera apolline 8i Diana infantes fuftinens in aede Concordia:.Fecitqua/

uel in quo frigas bigafq5.Ec clyticon eximia fbrma.Et uirtute egregiaiutrafq; colloftreas. Muliere mini
amne, arte fcante Si adoiante:ite Alexandru Si Philippu i quadrigis JEutychydeseurota ferita quo arte

TRIGESIMVSQ^VARTVS 2*2

ipfam liquidiorem plurimi dixere.Hegiae Minerua Pyrrhufcg rexlaudaf.Et celetizontes pue»
xi:3C Caftor ac pollux ante sedem Iouis tonantis agefiae.in pario colonia Hercules ifidori«feu>
thyreus Lycius Myronis difcipulus fuitrqui ferit dignu praeceptore pue^e fufflatem laguidos
ignes # argonautasrleocrasraquilam fentientem quid rapiat in Ganymede:# quid ferat: par»
centem unguibus etiam per ueftem. Puerum autolycon Pancratio uidorem: ppter quem Xe»
nophon fympofium fcripfit.louecj illum Tonantem in Capitolio ante cudia laudabile : item
Apolline diadematurlu cifcus Iagonem puerum f abdolae ac fucatae uernilitatis^Lyrius # ipfe
pue^i iuffitore^Mensechmi uitulus genu praemif: replicata ceruice , Ipfeq? Menaechmus feri»
pfit de fua arte.Naucides Mercurio 8i difcobolo immolante arietem cenfef^Naucerus ludia»
torem anhelantem fecit^Niceratus Aefculapiu & Hygiam qui funt in concordias templo ro»
tnse. Phyromachi quadriga regitur ab AlcibiadeiPolycIes Hermaphroditu nobilem fecipPyr
rhus Hygia <# Minerua. Phoenix.Lyfippi dilcipulus Epitherfen. Stypax Cyprius uno celebra»
tur ligno Splachnopte.Periclis olympii uernula.Hic fuit exta torresrigne oris pleni fpirim ac»
cendens.Syllanion ApoIIodqpi fecit fidiore # ipfum:fed inter cudlos diligentiflimum artis:#
inimicu fui iudice crebro perfedla ligna frangente:dum fariare cupiditate nequit artis: # ideo
infanu cognominatu.Hoc in eo expreificnec holem ex sre fecirifed iracudiam.Et Achillem
nobileJtem epiftate exercente atWetas,Strongilion amazone:quam ab excelletia crurum Eu
cnemo appellant.Ob id in comitatu Ndronis prinripis circulatam.ltem fecit pueijerque aman
do Brutus philippefis cognomine fuo iIIuftrauit£Theodorus qui labyrinthum fecit fami; ipfe
fe ex sere fudit pr^ter fimilitudinenobile: fama magnae fubtilitatis celebratus.Dextra limam
tenetdeua tribus digitis quadrigulam tenuit tranilatam prenefte:tantae paruitatis : ut tota ea
curruqj # aurigam integeret alis fimul fadla mulca. Xenocrates Tificratis difcipulus: aut ut
alii Eutycratis:uicit utrofcjj copia lignose & de fua arte copofuit uoluminaiplures artifices re
cere Attali <# eumenis aduerfus gallos proelia4^figonus:phyromacus:Stratonicus: Antigonus:
qui condidit uolurnina de fua arte.Boeti qq argento melior infans eximie anfere llrangulat.

Atej; ex olbusquse rettuli clariffimaquaecp in urbe iam funt dicata a Velpafiano principe in
templo pacis-.aliifq; eius operibus uiolentia Neronis in urbe couecta:# in fellariis domus au»
r eae dilpofita. praeterea funt aequalitate celebrati artifices :fed nullius ope^i fuo^e peipui. Ari»
fton qui & argentum caelare folitus eft.Callafes:Defias:Cantharus:Sicyonius: Dionyfiodorus
Critiae difcipuIus:DeIiades:Euphorion:Eunicus:# Hecataeus-Argenti caelatores:Lefbocles:i>
dorus:pythodicus:polygnotus.Idem pidlores nahiliiTimi.Ite ex caelatoribus: Stratonicus: Scy»
mnus qui fuit Critiae difcipuIus.Nunc percenfebo eos; qui eiufde generis opera fecerunt: ut
Apollodorus: Androbolus: Afclepiodorus: Aleuas philofophus:appelIas: # adorares fbeminas uf anhelas
Antigonus.Et ludlatores peryxyoroeno.Tyrannicidafcp fupradidlos: Antimachus:Athenodo
rus:Foeminas nobiles Ariftodemus:# lu&atores bigafq; cu auriga.Philofophos Anus Seleu»
cum rege.Habet quocp huius gratia Doryphorus.Cephilidori duo fuere, E priore eft Mercuri
us Iiberupatrem in infantiam nutriens.Fecit# condonante manu elata.Perfona in incerto e.

Seques pbs fecit celetas:cj cu phidia Ioue olympiu fecerat.Philofophus ite CJeon: & Cenchra»
mis:# callicles:# Cephis:# Calcofthenes:# comoedos:# athletas:Dahippus:Pella: Iomenon:
Daiphro:# Democritus:# Daemo:philofophus Epigenon ola fere prodicta imitatuspeeffit i
tubicine <# mri fterfedtae infante miferabiliter blandiente: E ubolides digitis coputansJVlyco
athletis fpedtatus.Menogenes quadrigis.Nec minus Niceratus ola quae caeteri aggreftusrrep»
fentauit Alcibiademriampadecp accefa matrem eius Demaretenfacrificate. Ptificrates bigae:
pitho muliere Ipofuit.ldeqj ferit Martem # Mercurium qui funt in Cocor diae teplo Romae:
perillu nemo laudat faeuiorem phalaride Tyrano:cui tauije fecit mugitus hols pollicitus igne
fubdito:# primus cu expertus eft cruciatu iuftiore feeuitiaJn hoc a fimulacris deu hominucp
deuocauerat humanillima artem:ideo ne tot coditores eius elaborauerat:ut ex ea tormeta fie
rentiitac^ una de ca feruantur opera eius:ut qlqs illa uideatroderit manus. Sthenis Cerere: 3o»
uem:Minerua £&cit:qui funt Romae in Concordiae temploJdem flentes matronas: # adoran»
tes:facrificatefq;.Simo canem # fagittariu fecit.Stratonicus calator ille philolophus. Scopas
utrofeg. Athletas aut SC armatos # uenatoresfacrificatefc^ Batton.Euchir:Glaucides: Helio»
dorus:Hycanqs:Lopho:Lyfon:Leon:Menodorus:Myagras:polycrates:polydus:# pythocri»
tus:ptogenes4ideq? pidfura clariftimi:ut dicemus.Patrocles polis polfidonius: qui # argentu
caelauit nobiliter natioe ephefius.Perichlymenus:phyIo:Simenus:Thimotheus:Theomneftus:

H iii

LIBER

Thimarchides:Thimon:Thyfias:Trafon.Ex omnibus aut maxime cognomine inlignis e CaL
uel cacote limachus femp caluniator fuimec finem habens diligentis ob id texitechnos appellatus. Me/
xitechnos morabilis exemplo adhibendae curae modu.Huius funt faltantes lacaenae emendatu cpus.Sed
in quo gratiam oem diligentia abftulerit.Quem quidem & pidorem fuiile tradunt.Non atte
captusrnec arte unam folumodo Zenonis cypriam ftatuam in expeditione non uendit Gato,
Sed quia philofophi erat.Vt obiter hoc quoque nofcatur tam inane exemplum in mentione
ftatuarum eft:& una non praetereunda: licet auctoris incerti iuxta roftra Herculis tunicati,
iiel Suleo Eleo habitu Romae:torua facie fentienteque fuprema in tunica:in hac tres funt tituli. Vnus
L.LuculIi imperatoris de manubiis.Alter pupillu luculli filiu ex.S.C.dedicaffe, Tertius .T. Se,
ptimium Sabinum aedilem curulem ex priuato in publicu reftituiffe. Tot certaminu tantseqj
dignationis fimulacrum id fuinnuc reuertemur ad differentias aeris & mixturas Jn cyprio co,
ronarium & regulare eft utrucg dudtik, Coronaria tenuatur in laminas: taurorucp felle tindu
fpeciem auri in coronis hiftrionu praebet. ldemcg in uncias additis auri fcrupulis fenis ptenui

Syropi bradtea ignefcit.Regulare & in aliis fit metallis.Ideq? chaldariorutrfdifferetia: q> chal
arium funditur tantum: malleis fragilequibus regulare obfequitur: ab aliisdu&ile appeUa-
tum:quale omne cyprium eft.Sed & in caeteris metallis cura ebitat a chaldario.Omne cnipur,
garis diligentius igni uitiis excodi.fque regulare eft.In reliquis generibus palma campano-Si,
mile in multis partibus italiae prouinciifque.Sed odfonas plumbi libras addunt: & bene reco/
quunt propter inopiam ligni.Quantum ea res differentiae afferat: in gallia maxime fentitun
ubi inter lapides candefados fiinditur. Exurente enim cotftura: nigrum atque fragile conft
citur.Praetcraiemel recoquunt:quod faepius feciffe bonitati plurimum confert.ld quod no/
tafte:nonabreeft.

Differentiae aeris &mixturae:8£ de feruando aere. C A. IX.

omne frigore magno melius fundi* Sequerifcg temperatura ftatuaria cft:Eade
luwawi! ^ Cularis hoc mo.Maffajpflatur in primis:mox in p flatum additur tertia portio
aeris colle&anehhoc eft ex ufu coempti.Peculiarecp in eo condimcntu attritu domi
L&fSaejl. ti & confuetudine nitoris: ueluti manfuefadi.Mifcentur 8i plumbi argentarii pon/
do drfodena:ac felibra centenis proflati. Appellatur etiam nunc & formalis temperatura sera
tenerrimi:quoniam nigri plumbi decima portio additur:& argentarii uigefima:maxime$jt3
colorem bibit:quem graecanicum uocant^NouifTima eft quae uacatur ollariaruafe nomen hoc
dante.Ternis aut quaternis libris plumbi argentarii in centenas aeris additis.Cyprio fi addatur
plumbum:colos purpurae fit in ftatuarum praetextis. Aera exterfa rubiginem celerius trahunt:
quam negledamifi oleo perungantur. Seruariea optime in liquida pice tradunt. Vfus seris ad
perpetuitatem monumentorum iampridem tranflatus eft.Tabulis aereis in quibus publicae co
ftitutiones incidantur.

De cadmia medicinae. CA. X

j .. Etalla aeris multis modis inftruunt medicinam: utpote cum ulcera omniaibi ociffi/

3 me frjncnrur.Maxime tame prodeft cadmia.Fit fine dubio haec & in argenti fornaci

bus:can£fodior ac minus ponderofa: fcd nequaq comparanda aerariae.PIura autem
rfj| genej-a fUnr.Naa ipfe lapis ex quo fit aes cadmia uocatur fufuris neceflarius:medi/
cinse inutilis:Sic rurfus in fornacibus exiftittaliamq; nominis fui originem recipit. Fit autem
egefta flamis.atcg flatu tenuiffima parte materiae:& cameris lateribufue fornacium proqua'ti
tate leuitatis applicata.TenuifTima eft in ipfo fornacium ore:qua flamae eludantur: appellata
capnitis: exufta:& nimia leuitate fimilis fauillae.lnterior optima: cameris dependens:& ab eo
argumento botrytis cognominata ponderofior haec priore.Leuior porro fecuturis.Duo eius
colores.Deterior rinereus.Puniceus melior : friabiteoculorucg medicamentis utilislima. Tep
tia eft in lateribus fbrnacium:quae propter grauitatem ad cameras peruenire non potuit.Hxc
dicitur placitis:& ipfa ab argumeto crufta uerius q pumex intus uaria:ad pforas utiliori ad
cicatrices rrahendas.Fluunt ex ea duo alia genera.Onychitis extra pene cserularintus onychis
uelfordix maculis fimilis.Oftracitis tota nigra & caeteraga fortiflima: uulneribus maxime utilis.Ois aut
diuimq cadmia in cypri fornacibus optima.1 terucp a medicis coquif carbone puro ateg ubi in cinere

rediit:extinguit uino amineo:quae ad emplaftra praeparaturtquae uero ad pforas aceto. Qui¬
dam in ollis fuftilibus tufam urunt:ac lauant in mortariis:poftea ficcant.Nymphodorus lapi
dem ipfum quam grauifTxmum fpiffumqs urit pruna:& exuftu chio uino reftinguit: tunditq:

TRIGESIMVSQ_,VARTVS 2 5 ;

mox linteo cribrat :atcp in mortario teririmox aqua pluuia macerat: iteruqp Terit quod fubfe
di c: donec caerufl x fimilis fiatrnulla dentium oftenfa.Eadem Iollx aclio:fed quam puriffimu
lapidem eligit. Cadmise eriedi:us:ficcare:fanare:liftere fluctiones: pterygia: fordes oculoyi pur,-
gare:fcabricem extenuare:^ quicqd in plumbi effectu dicemus.Et ars ipfum ad eia eade uru
rur: praeter q albugines oculo^r: & cicatrices. Vlcera quoq; oculo^e cum lacfte fanat.Idq? aegy-
ptii collyrii modo terunt in coticulis.Facit 8i uomitiones e meile fumptu.Vntur aut cypriu I
fictilibus crudis cu fulphuris pari podere: uafe circulito fpiramento in caminis:donec uafa ip
la percoquantur.Quida 8i fakra_addut.Alii alume pro fulphure. Alii nihil fed aceto trh afjy
gut. Vftum terif mortario thebaicoraqua pluuia lauaf :minor effectuuteruqj adieda largiore
tcriruriSi dum confidat relmquitur:hoc ftepiusrdonec ad fpeciem miniiredeat.Tunc ficcatu"
in folerin aerea pyxide feruatur.

De fcoria:&: fiore:&: fquama 2eris:& ftomace:& aerugine:# hyeratio. CA. XJ.

- T fcoria seris fimili modo lauat :minor eftectu quam aes ipfum. Sed 8i seris flos me/

dicinae utilis eft.Fit aere fufo:& in alias fornaces tranflatorlbi flatu crebriore excu-
tiunf uelutmi!iifquamae:quasuocatflorem:cadunt autem cum panes arris aqua

_ _J reSigerantur rubciitcpirmliter ex eis fft: qua uocant lepida:# fic adulteratur flos:

ut fquama ueneat pro eojEft aut fquama hsec decufia ui clauisrin quos panes aerei feruminan
tur.In cypriis maxime omcmis omnia.Qiirerenria haec eft:q? fquama excutit idtibus iifde: pa>
nibus.Flos cadit fponte. Squamae eft alterum genus fubtilius ex flamma flolicet lanugine de,- > r
cuffumrquod uocant ftomoma. Atqj haec oia medici (quod pace eo^r dixifte liceat; ignorant.

Pars maior SC noia:in tantum a conficiendis iis medicaminibus abfluntrquod e ne jrprium mef V. £ s

dicinae folebat.Nunc quotiens incidere in libellos: componere ex iis uolentes aliquarhoc eftp '
pendio miferojse experiri comentariarcredut feplafiae ea omnibus quidem fraudibus corrupeE
rirfacfacp iampridem emplaftra # collyria mereant : tabeflqj merciu: fraus feplaliae fic exterif.

Et fquama autem # flos uruntur in patinis fictilibus aut aereis deinde lauantur ut fuprar-ad
eofldem uflus.Et amplius narium carnofa uitia.1 tecp fedis:# grauitates aurium:per fiftulas in
eas flatu impulfa.Et ulcera oris farina admota.Tollit & tonfillas cum melle.Fit # ex candido
aere fquama cypria longe lnefticacior.Necno urina pueri prius macerant clauos paneflq^.Quf
dam uero excutiam fquammam terunt:# aqua pluuia lauant.Dant & hydropicis duabus dra
chmis in mulfi hemina:# lllinut cu polline. Aeruginis quoq; magnus uflus. Sed pluribus fit ea
modis.Naq? 8C e lapide excoquit aes deradit: # aere candido perforato: atep in cadis fup acetu
fufpenfo uereorobturatucg operculo: tnultojpbatiore q fi faocide fquamis fiat.Quida uafa ip-
fa candidi aeris fictilibus condunt in aceto radnajLX.die.Alii uinaceiscotegunt; totidem pdi
dies radunt. Alii delimatam aeris fcobe aceto fpargunt: uerfantq; fpatis farpius die donec ab-

hit coronaria aeruginem redfamentis in acetum additis. Adulterant marmore trito maxime
rhodiam aerugine. Alii pumice aut gumi.Praecipue aut fallit atrameto futorio adulterata. Cae
tera enim dente deprehenduntunftridenria in frendendo.Experimetum in batillo ferreo. Na
quae fincaera eft fuum colorem retinet:quae mixta atrameto rubefeit. Deprehenditur # pap y-
ro galla prius macerato.Nigrefcit.n.ftatim aerugine illita.Deprehenditur & uifu maligne uu
rens.Sed flue fincaeram fiue adulteram aptiflimu eft eius ficcatam in patina noua uri & uerfa-
ri:donec ut fauiila fiat.Poftea teritur: # reconditur.Aliquiin crudis fidilibus uruntrdonec fi¬
glinum percoquamr. Nonnulli # tus mafculum ammifcet.Lauatur aut aerugo ficut cadmia.

Vis eius collyriis oculorum aptiffima: 8i delachrymationibus mordendo proficies. Sed ablui
neceflarium penicillis calidis: donec rodere definat.Hieratiu uocatur collyrium quod ita ma¬
xime conflat. Temperatur autem idem ammoniaci unciis quattuor: aeruginis cypriae duabus:
atramenti futoriitquod chalcanthum uocant: totide .Myfi uero una:crori,vi.Haec omnia trita
aceto thafio colliguntur in pillulas:excellentis remedii contra glaucomatum initia & fuHufio-
num.Contra calligmes & fcabricias:& albuginesrac genarum uitia.Cruda aut aerugo: uulnera
riis- emplaflris mifcetur.Oris etia Si gingiuarumq; exulceratione mirifice emendat: & labiope
ulcera cuna oleo.Qqod di fi caera addatunpurgat 8i ad cicatricem perducit. Aerugo 8i callum
fiftularum erodit-.umorumque qux circa fedemrfiue per fe fiue cum ammoniaco illita: uel coi
lyrii modo in fiflulas ada&a.Eademcj cu refinae terebinthinae tertia pte fubacta lepras tollit.

De fcolecia:5i chalciti;& fori:&: chalcantho. CA. Xit. ufpforico

H iiii

LIBER

^ ca^Ly St & alteri genus seruginisrqua uocant fcoleciam in cyprio rare.Hoc trito alumine

II & fak aut n,tro Pari Padere cum aceto albo q acerrimo.Non fit hoc nifi adfoofiffi
I gj3§|| I mis diebus circa canis ortum.Teritur aut: donec uiride fiatxotrahatq; ie in uermi/
culo^i fpcmrunde 8i nome. Quod uitium ut emende£:duse partes q fuere aceti mi
fcentur urina pueri impubis. Idem aut in medicamentis & fanterna efficit : qua diximus aura
ferruminari. Vfufqj utriufq? q aeruginis.Scolecia fit & ple rafa ab aerario lapide : de quo nuc
dicemus.Chalcitim uocant lapidem:ex quo 8i ipfum aes coquif.Diftat a cadmia:c£-iila fupter
ram ex fubdialibus petris caeditur:hsec ex obrutis.ltem q> chalcitis friat feftatim:mollis natu
ra: ut uideaf lanugo concreta. Eft & alia diftin<ftio:g> chalcitis tria genera conrinet seris:S' my
fios 8C forios:de quibus fingulis dicemus fuis locis. jHabet aut aeris uenas oblongas. Probatur
mellei coloris gracili uenarum difcurfu friabilis:nec lapidofa:Putat 81 recente utiliorem efic
peior fiat qm inueterata fori fiat. Vis eius ad excrefcctia in ulceribus fanguine fiftere:gingiuas:oua:ton
filias farina compefcere. Vuluae quocp uiciis in uellere imporiitur.Cum fucco uero porri uere
do$& additur emplaftris.Maceraf aut in fuffili ex aceto circulito fimo diebus.xl.Et colore cro
ci trahit.Tunc ammixto cadmiae pari pondere medicamen tu efficir pforicon dictu. Quod fi
duae partes chalcitidis tertiae cadmiae temperenfracrius hoc idem fiet.^crius etianum& uehe
mentius fk&u fi aceto q uino temperenf. Tofta uero efficacior fit ad eade oia.Sori segvptiu
maxime laudatur: mulrii fuperato cyprio:hifpaniefi 8i aftico:qq oculo^t quocj curationi qui
da utilius cypriu putat.Sed in quacuc^ natione optimu:cui maximu uirus olfactu: trituqjpin/
guiter nigrefcens:& fpogiofum.Stomaco res cotraria in tantum: ut qbufda olfadtu mo uomi/
oel cotritu tiones moueat.Et argyptiu quide tale. Alterius nationis contrariu fpledefcit.Et myfi eft lapi/
dofius.Prodeft aut di dentiu doIori:fi contineafiratq; colluatur.Et oris ulceribus grauibusiqep
ferput. Vrif carbonibus ut chalcitis.Myfi aliqui tradiderut fieri ex ufto lapide 1 ferobibus flo
re eius luteo mifcete fe ligni pinea fauilla.Re uera autc fupradicfto fit lapide cocrern natura
diferetuq; 8i optimu in cyprioiji ofticinisxuius notae funt friati aureae fcintil!ae:& cu terat ate
nofa natura fiue terra chalcitidi lilis.Hoc aut mifcent: q au$r purgat. Yrilitas aut eius infufi
curofaceo auribus puruletis:® lana ipofiti capitis ulceribus.Extenuat et fcabririas oculo^i
ueteratas. Praecipue utile tonfillis:cotraq? anginas & fuppurataJRo ut. xvi.drachmae in hernia
aceti coquanf addito melle:donec Ienteicar.Sic ad fupradidta utile eft. Quoties opus fit molli
ri uim eius:mel afpgif. Erodit 8i callu fiftula^e ex aceto foueriu:& collyriis addit. Siftit& fan
guiner^lceracp q‘ ferpat:quaeue putrefcat.Abfumit& excrefeetes cames.Peculiariter uirilitatis
uiciis utile:& nrmia^epfluuiu fiftit.Graeci cognatione aeris fecerut nofe 8i atrameto futoria
Appellant.n.chalcanthu.Nec ullius aeque mira natura eft.Fit 8i in hifpaniaxpureis ftagnifue
hntibus id genus aquar. Decoquit" ea amixta dulci pari menfura:& in pifeinas ligneas fundit.
Immobilibus fup has traftris dependet reftes lapillis extetae:qbus adhaerefees limusmitreis ari
nis imagine quanda uuae reddit.Exemptu ita ficcaf diebus. xxx.Color eft carraleusqo qua fpe/
dtabili nitore: uitrucp ee credif.Dilucdo fit atramentu tinguedis coriis. Fit 8i pluribus modis
genere eo in ferobe cauato.Quape e lateribus diftiUates hyberno gelu ftyrias ftalagmia uocac
necp e purius aliud.Sed ex eo candidu colore fentiente uiola leucoion appellatFit 8£ in faxo^t
catinis pluuia aq cornuato limo gelate. Fit 8i falis m5 flagratiffimo fole admiftas dulces aqs
cogete.Ideo duplici quida differetia foffile aut fadficiu appellat.Hoc pallidiusifii qtum colo?:
tm bonitate deterius.Probant maxime cypriu in medicinae ufu.Sumif ad depellenda uentns
aialia drachmae pondere cu melle.Purgat 8C caput diluturae naribus inftillatu.Item ftomacha
cu meile: aut aq mulfa fumptu. Medef di oculo^t fcabriciei doloricpmecno & caligini &oris
ulcerib^.Siftit 8C fanguine nariu.Item hemorrhoidu.Extrahit offia fracfta cu femine hyofcj’a/
mi.Sufpedit epiphoras penicillo fronti ipofitum.Efficax 8C in emplaftris ad purgada uulnera:
8C excrefcetia ulce^.Tollit 8C uuas uel fi decodfo tanganf.Cum lini quocp femine fupponitur
emplaftris ad dolores tollendos. Quodq; ex eo candicatrin eo ufu pferf uiolaceis.Etgrauita
ti auriu p fiftulas lfpiraf. Vulnera etia per fe illitu fanat:fed tinguit cicatrices.Nup^ muenra
urfo^t in arena & leonu ora afpergere illo:tantaqj eft uis in aftringedo:ut n5 queat mordere.

De popholygr.& fpodio:& antifpodio:& diphryge:& triete fernilio. C A. Xlll
T iam nuc in aerariis reperiuntur quae uocant pompholygem & fpodion.Difteren/
tia:q> pompholyx:lotura paratur. Spodios illota eft. Aliqui id quod fit candidu le
uiftimucg pompholygem dixere:& efle arris 81 cadmiae fauillam.Spodion nigriore

TRIGESIMVSQ^VARTVS

**4

ponderofioremqp efle derafam parietibus fornacium mixtis frintillis aliquado Si Carbonibus.
Harc aceto acepto odore aeris praeftat:& fi tagatur lingua faporem horridu.Conuenitque ocu
lo^i medicamentis quibufcunque uitiis occurrens:& ad omnia quae fpodion . Hoc folu difiat
huius elutior uis eft. Additur Si in emplaftrarquibus lenis quaeritur refrigeratio 8i ficcatio.
Vtilior ad omnia quae uino lota eft.Spodios cypria optima.Fit autem liquefcentibus cadmia
Si aerario lapide. Leuiffime haec efflaf 8i ocius: euolatq? e fornacibus:& tectis adhaerefcit.Afu
ligine diftans candore.Quod minus candidum ex eaumaturae fornacis argumcntu eft.Hoc q
flsm pompholyge uocant.Quod uero rubicundius ex iis inuenitunacriorem uim habettexul
ceratqj adeo: ut cum lauatur fi oculos attingat excaecet. Eft& melli coloris fpodios: in q plu-
rimri aeris itelligitur.Sed quodcucg genus lauado fit utilius.Purgatur ante pinna:dein craflio^
re lotura. Digitis fcabriciem exterunt. Inedia uis eius eft quae uino lauatur.Eft 8i aliqua in ge^
nere uini diiferentia.l-eni.n.lota collyriis pculpji nimiu uigiliis fatigatorum apta putafur.Ea
demq? efficacior ulceribus quae manant; uel oris:quae madet: & omnibus medicametis quae pa
rantur contra gangrenas.Fit Si in argenti fornacibus fpodiosrqua uocatlauriotin. Vtiliflima
aut oculis cofirmafequae fit in aurarm-Nec in alia partemagis eft lutaeingenia-mirarijQuip-
pe ne inquirenda eflent metalla uiliffimis rebusrutilitates eadem excogitauit$\ntifpodion uq
eant cinere fici arboris uel caprifiduel myrti foliose cu tenerrimis ramosi partibus: uel olea
ftri uel cytonii mali:uel ientifcijte ex moris imaturis:ideft cadidis in fole arefadtis: uel e buxi
coma: uel pfeudocyperi:aut rubi:aut terebithuuel oenathis.Taurini quocpglutinis:aut linteo
rum cinerem fimiliter pollere muentu eft.Vrunrur omnia ea crudo fidtili in fornaribusrdonec
figlina percoquat. In aerariis officinis 8i fmegma fit:ia liquato sere atq; pcodto: additis etiam!
carbonibus rpaulatimque accenfis:ac repente uehementiori flatu expuitur seris pala quaedam.
Solum quo excipiaturdlratum efle debenfacile ab ea difeemitur aqua in iifdem officinis. D u
phrygauocant graeciab eo qcf bis torreaturjCuius origo triplex.Fieri enim traditur ex lapid
de piryte cremato in caminis:donec excoquatur inrubricam.Fit Si in cypro ex luto cuiufdam
fpecus arefacfto prius: mox paulatim circundatis farmentis.Tertio fit mo in forma cibus aeris
fece fubfidente.Difterentia eft quidem:q> oes ipfum \ catino defluit: (coria extra fornaces: flos
fupernatat.Diphryges remanet. Quidam tradunt in fornacibus globos Iapidis qui coquatur:
ferruminari:circa hunc aes feruere.Ipfum uero non percoqui:nifi tranflatum in alias fornaces:
Si efle nodu queda materrie.Id qcf exco&o foperfit:diphryga uocat.Ratioeius i medicina filis
fupradi<£tis.Siccare:<3<: excrefceria cofumere:& perpurgare. Probat lingua:ut ea ficcet tadu fta
tim:faporecgaeris reddat. Vnuetianu seris miraculu no omittemus.Seruilia familia illuftris in
faftis triente aereum pafeit auro 8i argento:confumentem utrunque.Origo atque natura eius
incomperta eft mihi. Verba ipfa de ea re Meflallae fenis ponam.Seruiliorum familia habet trie
rem fa erum. Cui fumma cum cura magnificentiaque facra quot annis faciut: que ferunt alias
creuifle alias decreuifle uideri:& ex eo aut diminutione:aut honore familiae Significari.

De ferro:S: ferreis metallis: & differentiae ferri. GA. XIIII.

. Roxime indicari debent metalla femroptimo uitse peflimocp inftrumento. Siquide
1 hoc tellure fcindimus:ferimus arbuftarponimus pomeriaruites fqualore decifo anis
I oibus cogimus iuuenefcere.Hoc extruimus tedaicsedimus faxa:oefcp ad alios ufus
> ferro utimur.Sed eode ad bella:caedes:latroonia no cominus foluifed et miflili uo
lucriq;:nunc tormetis exxuflo:nuc Iacertisrnuc uero pennato qua fceleratiffima huani ingenii
fraude arbitror .Siquide:ut ocius mors perueniret ad hoiem: alite illa fecimus: pennafq? ferro
dedimus.Q uamobrem culpa eius non natura fiat accepta. Aliquot experimentis probatu eft
pofle innocens eue ferru.In f cedere quod expulfis regibus po.radedit PorfenamominatiniCQ
prehenfum inuenimus:rie ferro nifi in agricultura uterentur.Et cu ftilo feribere intutu:ut
tuftiflimi au diro res prodiderim t,Magni Pompeii in tertio cofulatu extat edictum: in tumultu
necis clodianae prohibentis ullum telum efle in urbe.Et tamen uita ipfa non defuit honorem
initio habere ferro quoeg. Ariftonidas artifex cum exprimere uellet Athamatis furore Chlear
cum filium praecipitare uoletis:& prsecipitato illo reddentis poenitentiam: ferru Si aes mifcuit:
ut rubigine eius per nitoremaeris relucente:exprimeretur uereamdise rubor.,Hoc fignuextat
hodierno die. Eft in eade urbe & ferreus Hercules:que fecit Alcon labori dei patietia xdudtus.
Videmus 3i Romae fcyphos e ferro dicatos in teplo Martis Vltoris.Obftitit eade naturae be¬
nignitas exigentis a ferro ipo poenas rubigine:eade<$,puidetu mhilixebus mortaUbusfaoe-

uel palea
uelmaxfe

uelmitio^

rem

ueltbebis

hodie

te:g qd ifeftiftfnu mortalirati.Ferri metalla ubiqj ,ppemodu reperiunf. Quippe iTula et Itali*
ilua gigncnte:minimaq? difficultate cognofcuf ipfo colore terrae manifefto.Sed ratio eadeex/
coquendis ucnis.In Cappadocia tantum quaeftio eft aquae an terrae fiat acceptum: quonia per/
fufa certo fiuuio terra neque aliter ferrum e fornacibus reddit.Differentia ferri numerofa.Pri
ma in genere terrae cadiue. Alias enim molle tarum plumboq? uicinius fubminiftrat. Alias &a
uel figcdu gile oC erofum rotaruqj ufibus:&: clauis maxime fugiendutcui prior ratio couenit. Aliud breui
tate fola placet:clauifq? caligariis. Aliud rubigine celerius.fentit.Stridur2cp uocaf ese oes:qd
uel: ex non in aliis metallis aftringenda acie uocabulo impofito.Et fbrnaciu maxima differentia eit
ln iis quidem nucleus ferri excoquif ad induranda aciem. Aliquae modo funt ad defandas in/
cudes malleoruue roftra.Summa aute differetia in aqua efi:cui fubinde candens immergitur.
Haec aqua alibi atqj alibi utilior nobilitauit loca gloria ferri: iicuti bilbilin in hifpania & run
riaflonem. Comum in Italia cu ferraria metalla in iis locis non fint. Ex oibus aute generibus
palma ferico ferro eft. Seres hoc cu ueftibus fuis pelli bufcg mittunt.Secuda particomeq; alia
genera ferri ex mera acie temperanturxaeteris enim admifcentur. Mollior coplexus in noftro
orbe. Aliubi uena bonitatem hanc praeftatrut in norici^ Aliubi fa&ura: ut fulmone aqua uti
diximus. Quippe cum in exacuendo oleares cotes: & aquariae aeque differant:oleo delicatior
fiat ades.Mirumq cii excoquatur uena:aquae modo liquari ferrurrrpoftea in fpongias fragi.
» ( T enuiora ferramenta oleo reftingui mos eft: ne aq i n fragilitatem durentur. A ferro feog®

humanus fe ulcifcitur.Contadum naqj eo celerius fubinde rubiginem trahit. De magnete L
pide fuo loco dicemus: concordiacp quam cu ferro habet.Sola haec materia uires ab eo lapide
accipieretinetqj longo tepore.AIiud apprehendens ferrum: ut annulorum cathem fpedletur
interdum. Quod imperitum uulgus appellat ferrum uiuihuulneraq} ex tali afperiora fiant.La
uel bulla pis hic 81 in canrabria nafdtunnon ille magnes uerus caute continua: fed fparfa bubbatione
tione ita appellant:nefcio an uitro fundendo perinde utilis: nondu enim expertus eft quifqua; ferri
uf Thimo utiqj inficit ade:ut magnes.De magnete lapide Chirocrates architedus Alexandri^ Ar&oes
crates templu cocamerare inchoauerat:ut in eo fimulacrum eius e ferro pendere in aere uideretur.In

uel Dino terceffit mors:&: ipfius:& Ptolemaei:qui id forori fuae iufterat fieri. Metallo^ oium uena ferri
crates largiffima eft.Cantabriae maritimae pantdqua oceanus alluit:mons praerupte altusnncredMe

didu:totus ex ea materis eft:ut in ambitu oceani diximus.

De temperatura ferri:^ medicinae cx ferro: & aerugine:©.' rubigine:©: fquamma ferri: & hy,
gremplaftro. CA. XV,

Errum accenfum ignunili durcf idibus:corrumpiCRubess non eft habile tundea.
do: necp antequa albefeere incipiat. Aceto ^alumine illitu fit zn limile, A rubigle
uidicaf csrufta & gjpfc 8i liquida pice.Hsc c teperat ura a graecis aripathia diffa.
Ferunt quida & religicnc quada id fkri.Et extare ferrea cathena apud euphrateane
uel iuxerit in Urbe:quae zeugma appellatur:qua Alexander magnus ibi uinxerit ponte.-cuius annulosqui
refedi funt rubigine infeftari:carentibus ea prioribus. ; Medicinas ferro eft: & alia q fccandi.
Nacg circufcribi drculo terue circulato mucrone: & adultis & jnfantibus .pdeft contra noxia
medicamenta:^ pfixos in limine e fcpulchro cuulfos clauos:aduerfus nodurnas lymphatia-
nes.Pungiq leuiter mucrone quo percuffus homo fitxotra dolores latepa pedorucj; fubitosq
pundione afferar. Quaeda uftione fanant .Priuatim uero canis rabidi morfus.Quippe et pua
lente morbo expauentefque potum : : ufta plaga ilico liberantur. Calefit etiam ferro candente
aqua in multis uitiisipriuatimcp dy fenterids. Eft & rubigo lpfa in remediis: & fic Thelephum
,pdif fanafle Achilles fiue id aerea fiue ferrea cufpidefecit.lta certe depingif ex ea decuties gla
dio.Sed rubigo ferri deradit humido ferro clauis ueterib^.Vis eius:ligare:ficcare:reftringere.
Emedat alopecias illita. Vtuntur & ad fcabridas genarunrpuftulafqj totius corporis cucaaa
& oleo myrteo.Ad ignes uero faaos ex aceto.Ite ad fcabie. Paronychia digito^:8i pterygia in
linteolis.Siftit & foeminaji ,pfluuia ipofita uelleribus.Plagis quocp recetibus uino diluta & cu
myrrha fubada.Et codylomatis ex aceto pdeft. Podagras qucx$ illita lenit.Squamaquoqsfer
ri in ufu e ex acie aut mucroibus maxie filnfed acriore ui q rubigo.Quaobre & cotra Epipho
ras oculo^e aflumit.Sanguineqt fiftit:cu uulnera maxie ferro fiat. Siftit & foemina^ pfluuia.
Imponif 8i contra lyenu uioa.Hemorrhoidas copefdt ulceruq; ferpetia.Et genis ,pdeft faris
modo afperfa paulifpeiiPraedjpua tame comendatio eius in Hygremplaftro ad purganda uul
nera:fiftulafq;:&: oem callum erodendu:8i rafis ofiibus carnes recreandas.Componit hocmo,

TRIGESIMVSQ^VARTVS

255

Obolis ex cimolia creta duobus: drachmis fex ex aere:totide ex fquamaferri: totidem cxxxxx
oleo fextarius. His adiicirur cum funt repurganda uulnera:aut replenda ceratum.

De pium bi metallis:S£ albo plumbo:& nigro. C A. XVI,

Equitur natura plumbi,Cuius duo generamigrum atque candidum: precio fiffimu
j candidum a graecis appellatum caffiteriumrfabulofeque narratum in infulas atlan
I tici maris peti: uitilibufquenauigii circufutis corio aduei. Nunc certum eftinluft..

* tania gigni & in gallecia fumma tellure arenofa& coloris nigri.Pondere tatum ea
deprehenditur. Interueniunt 8£ minuti calculirmaxime torrentibus ficcatis.Lauant eas aren as
metallici:&: quod fubfidit coquunt in fornacibusjnuenitur SC in aurariis metallis: quae alutia
uocant.Aqua immifta eluente calculos nigros paulum candore uariatosrquibus eadem graui
tas quae auro. Et ideo in calathis in quibus aurum colligitur remanent cum eo: poftea cami,
nis feparantur. Conflati que in album plumbum refoluuntur.Non fit ingallecia nigrumxum
mei na cantabria nigro tantum abundet.Necex albo argentum: cum fiat ex nigro.lungi inter
fe plumbum nigrum fine albo non poteft.Nec hoc ei fine oleo. Ac ne album quidem fecum fi
ne nigro.Album habuit audloritate & .iliacis temporibus tefle Homero caffiritoab eo dictu.
Plubi nigri origo duplex eft. Aut eni fua guenit uenarnec quicq jaliud ex fe parit: aut cu arge,
to nafcitimixtifqi uenis conflaf.Eius qui primus fluit in fornacibus liquonftagnu appellatur.
Qui fecundus argentu. Qui remanfit 1 fornacibus: galena quae portio eft tertia addita uenae.
Haec rurfus coflata dat nigrum plumbum dedudis partibus duabus.

De ftagno 8C plumbo argentario:& quibufdam aliis. CA. XVII.

aTagnu illitum aereis uafis farorem gratiorem facit:& compefcit eruginis uirus :mi

i! rivtrtfV nnnfinc nnn atio^r /riirvrt. **v*>r* hj-iz-tal-fiTitYio A-s»- aivit-niic Hriindi-ifii"

_ ' addita aeris tertia portione cadidi in plumbum album. Fit 8£ alio modo: mixtis albi

plumbi nigriq? libris.Hoc nunc aliq argentaria appellant. Ide &’ terriariu uocant: in quo duae
nigri portiones funt:& tertia albi.Precium eiusinlibras.xxx,Ethocfiftulaefolidantur.Impro
biores ad tertiarium additis aequis partibus albirargentarium uocant:& eo quae uolunt ineo
quunt. Precia huius faciunt in pondo.cxxx.In libras albo per fe fincaero precia funt.xxx.nigro
xvii.Albi natura plus aridi habet.Contracp nigri tolahumida eft. Ideo albu nnl liret fine miv.
tura utile eft. Neque argentum ex eo plumbatunquoniam prius liquefcit argentum. .Confit-
mantque fi minus albo nigri q fatis fit mifceat:erodiab eo argentum. .Album incoquit aereis
operibus galliarum inuentorita ut uix difeerni queat ab argento:eaque tcodilia uocanriDein
de & argentum incoquere fi mili modo caepererequorum maxime ornamentis iumaatorumqj
iugis.In alexia oppido reliqua gloria biturigum fuit.Ccepere deinde &efleda uehiculaSi peto
rita exornare.Similique modo ad aurea quoque & argentea ftaticula inanis luxuria peruenit:
quaeque in fcyphis cerni prodigum eratrhaec in uehiculis atteri cultus uocatur.Plumbi albi ex.
perimentum in charta eft:ut Hquefadum pondere uideaturnon. calorexupifle.. India nec^ aes
neque plumbum habet : geni m lfqueimisacmargaritis.haec permutat. Nigro plumbo ad fiftu
las laminafque utuntur laboriofius in hifpania eruto: totafcg per gallias.Sed in Britannia fum
mo terrae corio adeo Iargerut lex ultro dicatur: neplus certo modo fiat. Nigri generibus haec
funt nomina.Iouetanum:caprarienfe:oleaftrenfe. Nec differctia ulla fcoriae modo fit excodta
diligenter.Mirumque in iis folis metallis derelicta fertilius reuiuifeunt. Hoc uidetur facere
relaxatis fpiramentis ad facietatem infufus aenaeque ut fceminas quafdam foecudiores abon.
tus facere.Nuper id compertum in betica fantarenfi metallo quod locari folitum,x. libris per
ducentos ante annos:poftquam obliteratumerat.lv.locatumeft.SimiIimodoantonianum.ln
eadem prouin cia pari locatione peruenit ad pondo.cccc.ue<ftigalis:Et mirum aqua addita no
liquefeere uafa e plumbo conftat.Eadem in aqua calculus aereufue qdrans fi addat : uas guri.
Medicinae dc plumbo: 8C fcoria plumbi: de molibdena fiue galena: de pfymythio:Si fan,
daraca. * CA. XVM,

IN medicina per fe plumbi ufus eft cicatrices reprimere:adalligatifcg lumboru & re¬
num parti laminis frigidiore natura inhiberi impetus ueneris.Vifacg in quiete uene
ria fponte naturae erumpentia ufc$ in morbi genus:his laminis Caluus orator cohi,
ybuifle traditur: uirefqj corporis ftudiorum labore cuftodifie. Nerofquoniam ita diis

placuit)princeps lamina pecfori impolita fubea cantica exclamans alendis uocibus demqftra^

LIBER

tiit rationc.Goquif ad medicinae ufus patinis fkftilibus fubftrato fulphure minuto laminis im
politis tenuibus optifcp fulphure Si ferro mixtis. Cu coquit: munieda i eo opere foramina fpi,
ritus conuenit: alioqui plumbi e fornacibus halitus noxius fenti£& peftilens:&cauib.us ociffi
me.Omniu uero metallo^ mufcis 8i culicibus.Quaobre non funt ea taedia i metallis. Quide
i coquendo fcobe plumbi lima quaefita fulphuri mifcent. Alii caeruffa potius qua fulphur. Fit
6i lotura plurimi ufus in medicina:cu feipio terif in mortariis plumbeis: addita aqua caelefti:
donec craflefcat.Poftea fupernatans aqua tollif fpongiistquod eraiTnfimufiiit ficcatu diuidif
in paftillos. Quida limatu plumbu fic terunt. Quida etia plubagine amifcent. Alii uero acetu:
alii uinutalii adipe:alii tofiQuida in mortario lapideo Si maxime thebaico plumbeo paftillo
terere malunt.Candidiufq; fit ita medicamentuJd autem quod udum eft plumbu Jauaf ut di
bi 8i cadmia:poteft aftringere:liftere:c6trahere cicatrices. V fus enim ex eode 8i in oculo^ me
dicamentis:& maxime contra procidentia eoge: 8C inanitatem^ ulcere excrefcentiarimafque
fedis aut hemorrhoidas:&: codylomata.Ad haec maxime lotura plumbi facir.Cinis aut ufti ad
ulcera ferpentia aut fordita.Eadec^ quae chartis ratio profe&us. Vritur aut i patinis per lami,
nas minutas cu fulphure uerfatu rudibus ferreis aut ferulaceis donec liquor mutetur in cine>
rem.Dein refrigeratu terimr infauna. Alii flimatajcofjem in fidili crudo coquut in caminis:
donec percoquatur figlinu. Alift caeruffa mifcent pari menfuraraut hordeuiteruntq? ut i cru
do di&u eft:& praeferunt fic tritu plumbu fpodio cyprio.^coria quoqs plumbiin ufu eff.Opti
maq; quae ad luteu maxime colorem accedit fine plumbi reliquis :aut fulphuris fpecie&ter,
ra carens.Lauatur Jhaec in mortariis minutum frada:donec aqua luteu colore trahat: &tranf
fundif in uas pu^idcp fepiustufcg dum fubfidat:qd' utiliiTimu eft. Eofdcq; effecTus hetquos
plumburfed acriores.Mirari fuccurrit experientia uitaerne faece quidem rc^ excrementorum
foeditate intentata tot modis, Fit Si fpodium ex plumbo eodequo ex cyprio aere dmmus.La/
uStur in linteis raris in aqua caeleftiifeparaturq; terrenu tranffufioetaibratucg terif, Quidam
puluerem cum pennis detergere maluntrac terere i uino odorato.Eft STrnolibdena quam aiP
Bi galenam uocauimusrplubi Si argenri uena comunis. Melior haec: quanto magis aurei colo
risrquantocp minus plumbofa friabilis Si modice grauisJjocfta cum oleo iocineris colore tra>
Bit. Adhaerefcit Si auri 8i argenti fornacibus.Et hac metallicam uocant.Laudatiffijnajpein
zephyrio fiat.Probantur minime terrenae minimeq; lapidofe.Coquuntur lauanturc^ fcons
modo. Vfus in lipara a/i lenienda refrigerandae^ ulcera, ^mplaftrifq; non aligantur: fedjtoa
ad cicatricem perducunt in teneris corporibus mollifiimifcp partibus.Gdpofitioeius .eft libris
tribus:& caerae libra una:plei tribus heminis. (Quod jn fenili corpore cum fracibus addif. Te>
peratur 8i cum fpuma argenti St fcoria plumbi:ad dyfenteriam & tenafmum fouendo calida.
Pfymmythium quocp hoc eft caeruflam plumbariae dant officinae. Laudatiffimum .in rhodo.
Fit autem ramentis plumbi tenuiffimis fuper uas aceti afpetrimi impolitis ategita difManti/
bus.Quo<J ex eo cecidit in ipfum acetum arefactum molif Si cribratur.Iterumq; aceto mixto
in paftillos diuiditurrSt in fole ficcatur aeftate.Fit 8i alio modo addito in urceos aceti plumbo
obturatos p dies.x.derafocp ceu litu ac rurfus deiecto: donec deficiat materia.Quod derafuia
eft teritur 8i cribratur: 8i coquitur in patinis:mifceturque rudiculis: donec ruffefeat: 8i finde
fandaracae fiat.Dein lauatur dulci aqua:donec nubecufe omnes cluantur.Siccaf fimiiiterpo/
ftea: 8i in paftillos diuiditur. Vis eius eadem quae fupraditftis.Leuiftima tantum, ex omnibus
praeterq; ad candorem foeminarum adhibetnr.Eft autem fetalis po tus: ficut fpuma argeti.Po
ftea caeruffa ipfa fi coquatur ruffefcit;Sandaracae quocg propemodum dufta natura efUnueni
tur autem Si in aurariis 8i in argentariis metallis: melior quo magis ruffaiquoq; magis uirus
redolens:ac pura friabilifcp. Valet purgare:fiftere:excalfacere:perrodere.Summa eius dos fepti
ca.Explet alopecias ex aceto illita.Additur oculorum medicamentis.Fauces purgat cum mei
le fumpta. Vocem lympidam ac canoram facit.Sufpiriofis tuffientibufque iucunde medetur
cum refina terebinthina \ cibo fumpta.Suffita quocg cum caedronpfo nidore eis medetur. Et
arfenicumex eadem eft materia.Quod optimumxoloris etiam in auro excelletius.Quodue/
ro pallidius aut fandaracae fimilius effideterius exiftimatur. Eft 8i tertiam genus quo mifcef
aureus color fandaracae. Vtraq; haec fquammofa.lllud uero ficcum purumcg gracili uenarum
difcurfu fiffile. Vis eadem quae fupratfed acrior, ltaqj 8i caufticis additur: Si pfilothris. Tollit
& pterygia digitorum carnefcg narium:& condylomata:^ quicquid exaefcit.Torrettir:utua-
lidius profit in noua tefta: donec mutet colorem.

TRIGESIMVSQ_VINTV| 256

CAJI PLINII SHCVNDI NATVRALIS HISTORIAE. LIBER. XXXV.
PROOEMIVM.

Honos pidfura 8i imaginum.

ET ALLOR VM Q_VIBVS OPES CONSTANT : ADNA.
fcentium quocg eis natura indicata propemodum eft: ira conexis
fi rebus ut immenfa medicina filua:& officinarum tenebra:^ mo/
fi rofa calandi pingendique ac tingendi fubtilitas: limul dicerent,
yfewpf, □ Reflat tertae ipfius genera lapidu<£:uel numerofiores araria: plu»

^1 y rimis lingula a graecis praecipue uoluminibus tractata. Nos in iis
M breuitatem fequemur utilem inftituti modornihil necefiariu aut
I»] naturale omittentes.

I a o -^al Honos pi&ura. CA. 1.

JgF Xatoj i || S^^S^Rimumque dicemus quae reftatdepidtura arte quom

re dam nobilirtunc cum expeteretur a regibus populifcj*

. - . - " .^nrrrSa ; & alios nobilitate:quos eflet dignata porteris tradere, uel illos

Nunc uero fn totum marmoribus pulfa tum quide & aurotnec tatti ut parietes toti operiant:
uerum 8C interrafb marmore:uermiculatifq? ad effigies rerum 8d animalia cruftis. Noriplacet
iam abacirnec fpatia montis in cubiculo delatentia,Coepimus & lapidem pingere. Hoc Clam
dii principatu inuentum.Neronis uero maculas qua non eflent in cruftis inferendo unitatem
uariarerut ouatus eflet Numidicusrut purpura diftingueret Sinadicus inuenitrqualiter illos m
fci optarent deliria: tmontiu haec fubfidia defidentiu.Nec certat luxuria id agere ut quampluri
mum incendiis perdat.

Honos imaginum. CA. II.

aginu qde pidura: q maxime fimiles in anu propagabant figura:quod in totum
E| Egtexoleuit. Aerei ponunt clypeirargetea facies: furdo figurare difcrimie ftatuaji. capi-
hjl -^3fta Permutan^* Vulgatis iampridem falibus etia carminuradeo materia malunt coiv
fpici oes q fe nofci.Et inter hac pinacothecas ueteribus tabulis cofuutralienafq; ef
figies colutripfi honore no nifi 1 pcio duceresrut frigat haeres: furis detrahat laqueus, lfaqj nui
lius effigie uiuenterimagines pecunia no fuas relinquut.ide palaftras athleta^ imaginibus:&
ceromata Tua exornat:& uultus Epicuri p cubicula geftat:ac circuferut fecu.Natali eius uicefi
ma luna facrificat: feriafq? 01 mcfe cuftodiutrqs ichadas uocatrh maxime q fe ne uiuentes qde
nofci uolut.Ita e pfedlorartes defidia pdidit:& qm tiopt imagines non funtmegligunt et cor¬
pora. Aliter apud mafores in atriis ha erant:qua fpedarenfrno ligna externo^ artificurmnec
ara aut marmora. Exprefli cara uultus lingulis difponebantur armariis: utertent imaginesrq
comitarenf gentilicia funera.Sempercg defoncrto afiquortotus aderat familia eius q unq fue¬
rat popuIus.Stemata uero lineis difcurrebat ad imagies picias. Tablina codicibus implebant:
& monumetis re^i in magiftratu gerta^.AIia in fbribns:& circa limina aio^j ingentiu imagi¬
nes erant: affixis hofliu fpoliis:qua nec emptori refringere liceretrqua et driis mutatisrdomus
ornamenta erauEratc^ hac ftimulatio fumma & ingens exprobrantibus tectis quottidie im¬
belle dnm intraf e in alienu triuphu.Extat Mertalla oratoris indignatio: q* phibuit inferi gen
ti fua bleuinoJ*» aliena imagine.Similis ca Mertalla fem expflit uolumina lllarqua de familiis
codidit:cu Scipionis Poponiani tranfiflet atriuruidifletq? adoptione teftamentaria Saluitonis:
hoc enim ei fuerat cognome. Africano^ dedecore nota irrepente Scipionum nomini.Sed pace
Meflallaiji dixifle liceat et mentiri claro ^ imagines:erat aliquis uirtutu amonmultocp hone-
ftius q mereri: ne qs fuas expeterer. Non eft ptereundu & nouitiu innentu. Siquideno folu ex
auro argetoue aut certe ex are in bibliothecis dicant illirquojM immortales anima in iifdem
loris ibi loquuntf :quinImo etiam qua non funt finguturrpariutqp delideria no traditi uultus:
ficut in Homero euenit:quo maiusfuteqde arbitror)nuIlu eft felicitatis fpecimenrqua fp oes
fcire cupere qualis fuerit aliquis. Afinii Pollionis hoc roma mentu:qui primus bibliotheca di>
cado:ingenia holum rempublica fecit.An priores coeperint alexandria 8i pergami reges:q bP
bliothecas magno certamine inflituererno facile dixenm.Imaginu amore flagrarte quonda te
fies funt;& Atticus ille Qceronisiedito de iis uoluminet&.M. Varro benignirtimo inuento fe

LIBER

fertis uoluminum fuorum fecunditati non nominibus tantum feptingentorum illaftnmm
uel iterire fed & aliquo modo imaginibus:non paflus intercidere figuras:aut ueruftatem sui contra ho
uel facroija mines ualere inuentione muneris:etiam diis inuidiofusrqn iroortalitatem no folum dedicue/
inuetores: rum etiam in omnes terras mifitiut prae fentes efle ubiq? 8i claudi poflent.
qnetia diis Quando primu clipei imaginum publice: quando in domibus pofiti:& de picturae initiis: &

inuidifle: monochromaton: & primis pidoribus:# antiquitate pidurarum in italia.

quonia T hoc quidem alienis ille pftitit. Suo^e uero clipeos in facro uel publico priuatim

uel credi 18 ||SH|dicare primus inftituit(ut reperio)Ap.Claudius:qui conful cu feruilio fuitannour,
1« I bis.cc.lix.Poluit enim in Bellonae aede maiores fuos: placuitqj in excelfo fpedhriS;

titulos honore legi.Decora res utique fi liberorum turbae paruulis imaginibus®
nidu aliquem fobolis pariter oftedar. Quales clipeos nemo non gaudens fauefq; afpicit.Poft
eum.M. Aemilius collega in cofolatu. Qu. Ludatii no in bafilica modo aemilia ueija & domi
fuae pofuitnd quocp martio exeplo.Scutis enim qualibus apud Troia pugnatu eibcdtinebatit
imagines. Vnde & nomen habuere clipeorum: no ut peruerfa gramancofji fubtilitas uoluita
duendo.Origo plena uirtutis fade reddi in fcuto cuiusque qui fuerit ufus illo. Poeni ex auro
fadhtauere & clipeos 8i imagines:fecuq? in caftris tulere. Certe captis eis tale.Afarubalis inue
nir.Qu.Marrius Sripionu i hifpania ultori 1% clipeus fupra fores Capitolinae sedis uf<$ ad io-
cendiu primu fuit. Maiori quidem noftrorum tanta iecuritas in ea re annotat: ut.L, Manlio.
Qu.Fuluio coflCanno urbis quigentefimo.lxxv.M.Aufidius tutelse Capitolii redemptordoco/
erit patres argenteos efle clipeosrqui pro sereis per aliquot iam luftra aflignabanf.De pidura:
initiis incerta nec inflituti operis quaeftioeft. Aegyptii fex milibus annoru apud ipfos inuenta
prius q in grseria tranfiret: affirmant. Vana pdicatione ut pala eft.Grseri aut alii apud ficyone:
alii apud Corinthios reperta: omnes ab umbra hominis lineis dreunduda. Itaq? tale prima fa.
ifieiSecunda fingulis coloribus & monochromato dida:poftq operofior inuenta erat: durateg
talis etianum. Inuenta lineare dicut a Phylocle aegyptio uel Cleante corinthio Primi exercuere
Ardices connthius:&TeIephanes ficyonius fine ullo etianum colore.il tame fpargentes lineas
itus.Ideo & quos pingerent aferibere iftitutq. Primus iuenit eos colores: tefteut ferunt Arato:
Cleophantus corinthius.Huc aute eode noie aliu fuifle: que tradit Cornelius Nepos fecutuin
italia Demaratu T arquinii prifei romani regis patre fogiete a Corintho fiurias Cypieli tyrani:
ut mox docebimus.la eni abfoluta erat pidura etia i italia.Extant certe hodiecp atiquiores ur
be pidurae ardese in aedibus facris:qbus equide nullas aeque miror tam longo aeuo durantes i
orbitate tedi ucluti recetes.Similiter lanuuii ubi atalanta 6C Helena comminus picis funt nu
uel nois gx eodem artificemtracp excellentiflima forma:fed altera ut uirgo: ne ruinis quide templi

dem taciti concuflae.Pontius legatus Cari principis eas tollere conatus efi libidine accenfus:li tedoriina
uel tedi jura permififfet.Durauere & caeterae antiquiores & ipfae.Fatebiturcp quifqs eas diligenter efti,

mauerit:nulla artiu celerius cofumata:cum iliads rpibus non fuifle ea appareat.

De pidoribus romanis:# qn primu dignitas pidurae:& qui uidorias fuas pidura propofue
runt:& qn externis piduris dignitas romae. CA, Illi.

Pud romanos quocp honos mamre huic arti contigit.Siquide cognomina ex ea pf-
dorum traxemnt Fabii clariflime genris:princepfq; eius rognomimsdpfe sdem fa
lutis pinxit anno urbis conditae.ccccl.quae pidura durauit ad noftra memoria': aede
==» Claudii prindpatu exuftafProxime celebrata eft in foro boario aede Herculis Pacu/
uu poetae pidura.Ennii lorore genitus hic fuit:clarioren*£ eam artem romae fedt gloria fcae
uaejxiftea non eft fpedata honeflis manibus:nifi forte quis T urpilium equitem romanu e Ve
netia nrae aetatis belle referatihodieq; pulchris eius opibus Veronae extatibo.Leua is manu pL
xit:quod de nullo ante memoratur. Paruis gloriabatur tabellisrextindus nuper in longa fene/
da.Aterius Labeo praetorius et pconfulatu ,puinciae Narbonenfis fundus.Sedeares infuit
iam cdtumelia erat.Fuit 8C prindpum uirorum non omittendum de pidura celebre confflum.
Qu.Pedius nepos.Qu. Pedii confularis triumphalifq} a Caefare didatore cohaeredis Augufto
dati cum natura mutus eflet: eum Meflalla orator: ex cuius familia pueri auia erat picluram

docendum cenfuit.Idq; etia diuus Auguftus coprobauit. Puer magni pfedus in ea arte obiit.
Dignatio aiit peipua romae increuit(ut exiftimo)a.M. Valerio maxio cofulexu Meflalla prin¬
ceps tabula pidurae plii:quo carthaginefes & Hieronem in ftcilia deuicerarippofuitin latere
curiae hoftilaeiano ab urbe codita quadringetefimononagefimo,Fedt hoc qde Si.L.Scipio.Ta

TRIGESIMVSQ^VINTVS 257

biilaq? uitftoriae fuae afiaticae in Capitolio pofuit.Idq? xgre tulifie fratre Africanu tradunt ira¬
tum haud fmerito: qm filius eius illo proelio captus fuerat|N5 diflimilem oirinfione 8i Aemi
Jiani fubrit. L. Woftilius macinus:qui primus Carthagine irruperarifitu eius expugnationeq; de
pidas proponendo in foro:Si ipfe afliftens populo fpecranti lingula enarrando-Qua comitate
jjximis comitiis confulatu adeptus eft.Habuit Si fccena ludis Claudii Pulchri magna ammira
tionem pidfur aereum ad tegula^ fimilitudine corui decepti imagine aduolarentfTabulis autc
externis auctoritate romae fecit primus oium.L.Mummius:cui cognome Achaici uidoria de
dit.Nam cum in praeda uendenda res diftraxiflet: 8i rex Attalus lex millibus fefterriu emiilet
Ariftidis tabulam Liberupatrem continenterprecium miratus fufpicatufcp aliquid in ea uirtu
tis quod ipfe nefcirecreuocauit tabulam Attalo multum querete:& in cereris delubro pofuir.
Quam primum arbitror picturam externam romae publicatam.Deinde uideo Si in foro poli-
ras uulgod-dinc.M.Cralli oratoris ille lepos agentis fubueteribus cum teftis copelhtus iftaren
dic ergo Crafie qualem me rerisf Talem inquit: offendens in tabula pictum inficietiflime galla
exerentem linguamjn foro fuit & illa paftoris fenis cum baculo: de qua teutono^t legatus in¬
terrogatus quanti eum aeftimarerirefpondit fibi donari nolle talem uiuum ueratnqjy Sed paV
puam audtoritatem fecit publice tabulis Caefar didator Aiace Si Medea ante Venens genitri
cis aedem di catis*Pofteum.M. Agrippa uir rufticitati quam delitus propior. Extat certe eius
oro magnifica maxio ciuiu digna de tabulis oibq fignifep publicadis.Qucd fieri fatius fuif
fet:quam in uillarum exilia pelli. Veji eadem illa toruitas tabulas duas Aiacis Si Veneris mer
cata eft a cizicenis.xiii.millia pondo.In thermaru quocp calidiffima parte marmoribus inclu-
ferat paruas tabellas:pauloante cum reftringerentur: fublatas(Super omnes ditius Auguftus i
forofuoin celeberrima parte pofuit duas tabulastquae belli pidam faciem habent & trium-
phum Jdem Caftores ac uidoriam pofuit: 8i quas dicemus fub artificum metione in templo
Caefaris patris Jdem in curia quoque:quam in comitio confecrabar duas tabulas impreflit pa
rieti.Nemeam fedentemfupra leonem. Palmigeram ipfamaftante cum baculo fene. Cuius fu-
pra caput tabula bigae dependet:quam Nicias icripfit ie inuffifle: tali enim ufus eft uerbo.AL
terius rabulae admiratio eft puberem filium feni patri fimilem eiTe:falua aetatis differentia:
fuperuolante aquila draconem complexa.Philochares hoc fuum opus efle:teftarus eft.Immen
fa uel unam fi quis tantum hanc tabulam aeftimet: potentia artis: cum propter Philocharem
ignobiliftimos alioquin Glauco nem filiumque eiusAriftippumfenatus populufque Roma,
tot faeculis fpedter. Pofuit 8C Tyberius Caefar minime comis imperator in templo ipfius Augu
fti:quas mox indicabimus.

Ratio pingendi de pigmentis. CA. V.

■i A ct entis didu fit de dignitate artis morientis. Quibus coloribus lingulis primi pin
I xiflent:diximus cum de pigmetis traderemus in metallis.Qui monochromatea ge^
ner a pidurae uocauerint:q deinde & quae 8C qbus tpibus inuenerint:dicemus in me_
Itione artificum:quoniam indicare naturas colorum caufainftituti operis prior eft;
Tandem fe ars ipfa diftinxit:& inuenit lumen ateg umbras differentia coloru alterna uice ie/e
excitante.Oeinde adiedus eft iplendoralius hic quam lumen: quem quia inter hoc 8i umbra
efletrappellauerunt tonon.Comifluras uero colone Si tranfitus.-armogen.

De coloribus natiuis 8i faditiis. CA. VI.

V nt aute colores aufteri aut floridi. Vriuq; natura aut mixtura euenit.Floridi funt:
quos diis fingenti praeftat:minium:armenium:cynabaris:chryfocolla:indicum:pur--
■ puriflumiCaeteri aufteri.Ex ommbos alii nafcuntur. Alii fiunt. Nafcuntur finopis:
rubrica:parethoniu:melinum: eretria:auripigmenturn;>Caeteri finguntur. Primucp
quos in metallis diximusiPraeterea e uilioribus ochraicaeruffa ufta:fandaraca:fandix:fyricum:
atramentumlbinopis inuenra eft primum n ponto inde [nomen a finope urbe. Naicitur & in
segypt°:balearibus:affica:fed optima in lemno Si in cappadocia.EffofTa Si in fpeluncis. Quae
faxis adhadi t:excelb't.G lebis fuus colos:extra maculofus.Hacqj ufi funt ueteres ad fplendore.
Spes finopidis tres:rubra:& minus rubes:& inter has media.Preciu optice i libras.xiii.denariis.
Vfus ad penicillu:aut fi lignu colorare Iibeat.Eius q* ex africa uenit:odoni ailes:dcerculu ap-«
pellat.Quse magis caeteris rubet:utilior abacis.Idem prium eius:quae pffior uocat Si e maxie
fiifca. V Tus eius ad bafes abaco£».In medicina uero bladus:emplaftrifqj Si malagmatis fiue fic
ca compofitione eius fiue liquida,Facilis cotra ulcera in huore fitatuelut oris:fedis. Aluu fiftit

uel refrige
rentur

LIBER

infufa.Foeminain profluuia pota denarii pondere.Eadem aduftarficcat fcabridas oculo^; ui/
no maximefRubricae genus in ea uoluere xtelligi quida fecudae aucforitatis.Palma.n. lemniz
dabant: minio proximam.Haec eft antiquis multum celebrata cum infula i qua nafcitur.Nec
nili lignata uenundabatununde & fphragide appellauere, Hac miniu fublinut: adulterante^,
!n medicina praeclara res habetur. Epiphorastn.oculoije mitigat & dolores circuli ta. Aegjdo/
pias manare prohibet.Sanguine reiicientibus ex aceto datur bibenda.Bibitur Si cotra lienum
rhenumq? uitia 8i purgationes foeminaru.Item 8t cotra uenena & ferpentiu ictus terieftrium
marinoruqi.Oibus ideo antidotis familiaris.Ex reliquis rubrica gnibusrfabns utiliffima aegy
ptia 8C africana:quonia maxime forbenturPiduris aut apta nafcif 8i in ferrariis metallis. Ex
ea fit ochra: exuua rubrica in ollis nouis luto circulitis.Quo magis arfitin caminis hoc meli.
or.Omnis aut rubrica ficcatJdeoq; & emplaftris couenitugni et facro.Sinopidis pontiae feli,
bra filis lucidi hbris.x.& melini grsecienfis duabus mixtis: tritifqj una p dies.xii, leucophorum
fit:hoc eft glutinu auri cum inducif ligno^Parethonion nome loci habet ex aegvpto: fpumam
maris efle dicut folidata cum limo:& ideo conchae minutae inuenmnt in eo. Fit & increta ia-
fula atqj cyrenis, Adulteraf Romae creta cimolia decola confpiffatacp. Precia optimo inpb
do fex libraru e candidis coloribus pinguiflimu:& tedtorus tenaciflimu:propter leuore.Meb
num candidu 8i ipfum eft.Optimu in melo infulajn famo quoq; nafcif. Sed eo non utuntui
pidores propter nimia pinguitudine. Accubantes effodiunt ibi inter faxa uenas fcrutantesda
medicina eunde ufu het que eretria creta. Praeterea lingua tadu ficcat. Pilos detrahit & mitf
gat.Preciu i libra feftertiis fingulis.Eft & colos tertius e cadidis caeruffe: cuius ratione 1 plubi
metallis diximus.Fuit & terra per fe in theodoti fundo inuenta fmyrnae:qua ueteres ad nani,
um piduras utebantur. Nunc ojs ex plubo & aceto fit:ut diximus. Vfta cafu reperta incendio
pyrae:cerufl?a in orcis cremata.Hac primus ufus eft Nicias fupradichis. Optima nunc afiatica
habetunquae & purpurea appellatur.Precium eius in libras aeris.y. Fit & Romae cremato file
marmoro fo 8i refhndo aceto.Sine ufta n5 fiunt umbrae.Eretria terrae fuse habet nome. Hac
Nicomachus 8C parrhafius ufi refrigerat emolIitcp.Explet uulnera fi coquaf:ad ficcanda prse,
cipue utilis:&: capjtis doloribus:& ad dephendeda pura.Subefle.n.ea intelligiturili ex aqua ii
lita no arefcatj$andaracam 8t ochra Iuba tradit in infula rubri maris topazio nafri. Sed inde
fion peruehuntur ad nos.Sandaraca quo modo fierendiximus. Fit adulterina & ex cserufla in
fornace ccxfta Colos efle debet flammeus.Precium in libras afles quini.Haec fi torreaturaequa
parte rubrica ammixta fandycem facit.Quanq animaduerto Virgilium exiflimaffe herbam
idefle:ilIouerfu.

Sponte fua fandyx pafcentes ueftiet agnos.

Precium in libras dimidium eius quod fandaracae.Nec funt alii colores maioris poderisjnter
fadicios eft 81 fyricum :quo minium fublmi diximus. Fit autem finopide & fandyce mixtis,
Atramentu quocp inter fa&icios critrqq e & terra geminae originis. Aut.n.falfuginis mo ema
nat:aut terra ipfa fulphurei coloris ad hoc probatur.lnucti funt pidores qui e fepulchris car
boncs infedos effoderer.Sed importuna haec oia ac nouitigfFit.n, & fuligine pluribus modisi
refina uel pice exuftjs.Propter qd officinas etia aedificauere:fumu eu no emittetes.Laudatifil
mu eode modo fit e raedis. Adulteraf fornaciu balnearuqj fuligine:quo ad uolumina fcribeda
utuntur.Sunt & qui uini faecem ficcata excoquant:affirmatq; fi ex bono uino fex fuerittindici
fpecie id atramentu pbere Polygnorus 8C Mycon celeberrimi pidura athenis e uinaceis fece/
re-.tryginon appellant. Appelles comentus eft ex ebore cobufto facere: quod elephantiuuodt.
Apportatur & indicu ex indiaunexploratae adhuc njuetiois mihi.Fit etia apud ifeclores ex %
re nigro:qui adhaerefcit aereis cortinis.Fit 8i e taedis ligno cobufto tririfcp in mortario carbo/
nibus.Mira in hoc fepiaru natura:fedex iis non fit.Omne aut atramentu fole perfidf.Libra
rium:&: tedoriu glutino ammixto.Quod at aceto liquefadu eft:aegre eluitur(Ereliquis colo
ribus quos a dnis dari diximus ppter magnitudine pai ante oes eft purpuriffum e creta arge>
taria cu purpuris pariter tinguiturrbibitqj eu colore celerius lanis.Praecipuu eftprimu:feruen
ti aheno rudibus medicamentis inebriatu.Proximu egefto eo addita creta in ius ide. Et quo/
riens id facftu eftdeuaf bonitas ,p numero dilutiore fanie. Quare puteolanu potius laudaf cj
tyriu aut gaetulicu uel laconicu: unde pciofiflimae purpurae.Caufa eft $ hyfgmo maxime infi/
cif-.rubracp cogif forbere.Viliflimu a canufio.Preciu huic a fingulis denariis in libras ad,xxx.
Pingentes fandyce fublita mox ouo inducentes purpurifliim fulgore minii faciunt. Si purpii/

TRIGESIM VSQ^VINT VS

2S§

rsm facere malunt: caeruleum fublinuntrmox purpuriflum ex ouo fnducunt.Ab hoc maxima
audtoritas indico.Ex india uenit arundinu fpumae adhxrefcente limo cu teritur nigrum. At i
diluendo mixturam purpurse cseruleicp mirabile reddit.Alterum genus eius eft in purpurariis
officinis innatans cortinis 8C eft purpurae fpuma.Qui adulterant uero indicu tingunt ftercora
columbina aut cretam ielinufia uel anulariam uitro inficiut.probatur carbone. Reddit enim uel alumi*
quod finceru eft flamam excellentis purpura::^ dum fumat odore maris olet.Ob id quidam e nariam
fcopulis id colligi putant.Preciu indico denarii.xx.in libras.ln medicina indicu rigores 8C inv
petus fedat .Siccat oris ulcera. Armenia mittit qd' eius nomine appellatur. Lapis eft hic quoqj
cbryfocollae modo infetftus.Opnmuqj eft quod maxime uiride eftrcomunicato colore cu eae.
iuleo.Solebant librae eius tricenis numis taxari.Inuenta per hifpanias arena eft fimilem curam
recipiens. Itaqj ad denarios fenos uilitas rediir.Diftat a caeruleo cadore modico: q teneriorem
hunc efficit colorem. Vfum in medicina ad pilos tantu alendos habetrmaximeqj in palpebris.

Suntetiamnum nouitii duocolores e uiliflimisuiride quod appianum uocatur: & quod cr yv
focolla m luteam mentitur.Ceu parum multa fint mendacia eius . Fit ex creta uiridi aeftimatu
feftertiis in libras. Anulare quod uocagt candidum eftrquo muliebres pi&urae llluminanf.Fit
SC ipfum ex creta ammixtis uitreis gemmis ex uulgi anulisrunde SC anulare didtum.

Qui colores udo non inducantur:& quibus coloribus antiqui pinxeiunt:& quando primu
gladiatorum pugnae propofitae funt. GA. VII.

. X omnibus coloribus cretulam amare:udoque illini recufant purpuriflum: indicu:

[ cceruleu:melinu:auripigmentum:appianum.Caerufla caerae tinguntur iifljem colo.,
j' ribus ad eas pidturas qua: inuruntur alieno parietibus genere: fed claflibos familia.

_ J^Hi/ ri Jam uero Si onerariis nauibus:quoniam 8C pericula expingimusrne quis miretur
SC rogos pingi .Iuuatqj pugnaturos ad morte aut certe caedem fpeciofe- uehi.Qua cotempla.
tione tot colorum tanta uarietate fubit antiquitate miraruQuattuor coloribus folis imorta
lia opera illa fecere:ex albis melino:ex filaceis atticorex rubris finopi de ponticarex nigris atra
mento.Apelles Echion Melanthius Nicomachus clariflimi pidtores: cu tabulae eo^e lingulae
oppido^e uenirent opibus.Nunc SC purpuris in pietes migratibus SC india conferente fluminu
fuoi$e limu Si draconum 8C elephanto^: faniem nulla nobilis pictura e . Omnia ergo meliora
tunc fuerercu minor copiajta eft quoniam(ut fupra diximus)rerum no animi preciis excuba
tur.Et noftrae aetatis infaniam ex pidtura non omitta.Nero princeps iuflerat colofleufe pio.
gi.cxx.pedu in linteo incognitu ad hoc tepus.Ea pictura cu peracta eet in marianis hortis:ao
cenfa fulmine cu optima hortoije parte coflagrauit.Libertus eius cu daturus eet Antii munus
gladitoriu publicas porticus inueftiuit pidtura ut coftatigladiatoije miniftroruqj omniu ueris
imaginibus redditis.H ic multis iam faeculis fummus animus in pidtura.Pingi aut gladiatoria
munera: atq? in publico exponi coepta a.C,Teretio Lucano.Ifq? auofuo a quo adoptatus fue..
rarixxx.paria in foro p triduu dedit.Tabulamcjj pidtam in nemore Diana pofuit.

De aetate picfturae operum 8C artificum indicatura nobilitates.cccv. CA. VIII.

j) Vnc celebres in ea arte q maxima breuitate percurrarneque eni inftituti operis eft
j talis executio. Itaque 8C quofda uelut in tranfcurfu SC in alioije metione obiter no
p j minafle fatis erit:exceptis ope^i claritatibusrqua 8C ipfa coueniet attigi: flue extat:
fiue intercidere.Non coftat fibi in hac parte graecoje diligentia q multas poft olym
piadas celebrado pictores q ftatuarios auctores.Primuqj olympiade nonagefima:cum SC phi.
diam ipfum initio picftorem fuifle tradaturxlipeumque athenis ab eo pictiLpraeterea incofef
fo fit odtogefi mater tia fuifle Panaeum fratrem eius: q clipeu itus pinxit Elide Minerua:: qua uei aegide
fecerat Colotes Phidiae difcipulus:& in faciendo Ioue olympio adiutor /Quidcq» in confeflb L
perinde eft Bularchi pidtoris tabula:in qua erat magnetu proelium: a Cadaule rege lydiae he.
raclida^e nouiffimorqui 8C Myrfilus uocitatus eft:repenfam auroi!Tanta iam dignatio pidtu.
rae erat .Id circa aetate R omuli acciderit necefle eft:duo eni de uicefima olympiade interiit Ga
daules:aut ut quida tradunt eode anno:quo Romulus:nifi fallor:manifefta iam tum claritate
artis adeo abfolutiore. Quod fi percipif iriecefie eft limul appareat multo uetuftiora principia
efle:eofq; qui monochromata pinxerunriquorum aetas non tradif.AIiquanto ergo ante fuifTe
Hygiemonem Monochromadam:qui primus in pidtura marem fceminaq; difereuit. Eumaru
athenienfem figuras oes imitari aufum.Quique inuenta eius excoluerit Cimonem Cleoneu.

Hic Catagrapha inuenir.hoc eft obliquas imagines SC uarie formare uultus refpicientes fufpP /

rientefuc:& defpidentes.Articulis etia membra diftinxit. Venas protuliripratterq; inuefteni.
uel pande^ gas ci finus inucnit. Panneus quide frater phidiae et proelium athenienfiii aduerfus perfas apud
nus marathone factum pinxit. Adeo iam colone ufus increbruerat:adeo ars perfecta erat:ut i eo p/

uel nuco^ lio iconicos duces pinxifte rradatunatlienienfiu MiIriadem:Calliraachu: Cynegyru Barbaro-
nicos rum Darium.Thyftaphernem.

Primum pidturae certamen:8£ qui primi penicillo pinxerunt. C A. IX.

nVinimo certamen picturae et florente eo inftitutu eft corinthi ac delphis. Primu%
oium certauit cu Timagora chalcidefe: fuperatufcp eft ab eo pythisyquod&iplius
Timagorae carmine uetufto apparet:chronicorum errore no dubio^AIiiquoq; polt
. hos clari fuere nonagefima olympiade:ficut Polignotus Thafius: qui primus mulie
res lucida uefte pinxitxapita earum mitris uerficoloribus operuit: pluritnucp picturae primus
._,w - ^ontulit.Siquidcm inftitiiit os adaprrire.dpntpsoftcdereruultu ab antiquo rigore uariare. Hu
^ ^ '■ ius eft tabula in porticu Pompeiirqus ante curiam eius fuerat. In qua dubitat afeendente cu

clipeo pinxerit:an defcendcte.Hic delphis aedem pinxi t.Hic & athenis porticu quae poecile uo
eat" gratuitorcu parte eius Mycon mereede pigeret, Vnde maior huic auctontas.Siqde amphi
€tioes:qd' eft publicu graedae codliuthofpicia ei gratuita decreuerefFuit alius Mycon:q mino
ris cognomie di(tinguit":cuius filia Timarete & ipfa pinxit. Nonagefima aut olympiade fuere
Aglaopho Cephifodorus Phrylus Euenor pr parrhafii & pceptor maximi pidoris:de quo filis
anis dicerous.Oes hi ia iiluftresmo tn in qbus haerere expofitio deat: feftinas ad lumia artis:in
\ qbus primus refulfit. Apollodorus athenielis nonagefimatertia olympiade.Hic primus fpecies

exprimere inftituirprimufq; gloriam penidllo iure cotulit,Eius eft facerdos adorans: & Aiax
fulmine incenfus:qui pergami fpedatur hodie.Neq; ante eum tabula ullius oftendifrquat te¬
neat oculos. Ab hoc artis fores apertas Zeuiis beradeotes itrauit olympiadis nonageiimtega
tae anno quarto: auden te q; iam aliqd penidllu.de hoc.n. adhuc loquimur)ad magnam gloria
perduxit. A quibufdam falfo in odogelima nona olympiade pofitusrcum fuifte necefle dt De
mophilum hymereu:& Nefeam thafiu.Quonia utrius eorum difcipulus fuerit: ambigitur. Ia
eum Apollodorus fupradidtus uerfus fedt: Artem ipfis ablata. Zeufin ferre fecu. Opes quoqj
tantas acquifiuitiut in oftentatjone earum olympiae aureis litteris in pallio^ tefferis intextura
' nomen fuu oftentareriPoftea donare opera fua inftituit:q> ea nullo fatis digno precio permu-

tari pofte diceret:ficuti Alcmenam agngentinis:pana Archelao.Fedt & penolopem:in q amo
res pinxifte uidetur:& Athletam.Adeocy fibi in illo placuitrut uerfum fubfcriberet celebre ex
eo inuifurum alique facilius q imitaturu.Magnificus eft Iuppiter dus i throno aftatibus diis.
Et Hercules infans dracones ftrangulans Alcmena matre cora pauente:& amphytrione,Dep-
henditur tamen zeulis grandior in capitibus articulifqyalioquin tantus diligentiaiut agrigaj
tinis fadurus tabulam:quam in templo lunonis laciniae publice dicarent: infpexerit uirgines
eorum nudas:& quinque elegerit:ut quod in quaq? Iaudariflimum eflet: pidura redderet.pin»
xit & raonacromata ex albo:aequales eius & aemuli fuere Timanthes:androcydes: Eupom-
pus. parrhafius.

De auibus per pidfuram deceptis:& quid difficillimum in pi&ura. CA. X.

- eSt Efcendifle hic cum zeufide in certamen traditur. Et curo ille detuliftet uiias pidas

ilj tanto fucceffurut in fcena aues aduolaretripfe detuliflfe linteu pichl tradituntaue/
ritate reprefentata:ut zeufis alitu iudicio tumens flagitaret tandem remoto linteo

- - y. oftendi pi<fturam:atc£ intelledo errore cocederet palma ingenuo pudore :qm ipfe

aues fefel!ifter:parrhafius autem fe artifice. Fertur & poftea zeufis pinxifte pueru uuasferente:
ad quas cu aduolarent auesreade ingenuitate procellit iratus operi:& dixit: uuas melius pinxi
q pueje.Nam & fi hoc confumaflenraucs rimere debuerat. Fecit & figlina opera: quae folain
ambrada relida funt:cum inde mufas Fuluius nobilior roma tranfferret.ceufidis manu Ro-
mae Helena e in Philippi porticibo.Et i cocordiae delubro Marfyas religatus, Parrhafius ephefi
natus:# ipfe multa conftituit.Pnmus (ymmetria pidurae dedit.Primus argutias uultus: elega
tiam capillbuemiftate oris cofeftige artificu in lineis extremis palma adeptus. Haec eft in pidu
fa fumma fubtilitas.Corpora enim pingere & media rerum:eft quide magni operis: fed in qup
multi gloria tulerint.Extrema corporum facere:& delinentis pidurs modu includere: xarura
in fucceftu artis iuenitur. Ambire enim debet fe extremitas ipfa: & fic definere:ut prnittat alia
poficoftendatej etiam quae occultat.Hanc d gloriam conceffere Antigonus 8C Xenoaatesijj

TRIGESIMVSQ^VINTVS

de pidhiris fcn'pfere:praedicantes quoq; non folum confirentes.AIia multa graphidis ueltigia
cxtanc in tabulis ac membranis:ex quibus proficere dicunt artifices. Minor tamen uidetur libi
coparatus in inediis corporibus expnmendis.Pinxit8idxrnonem athenieiiu argumeto quoep
ingeniofo. Volebat nancp uariuni:iracundum:miuftu:inconftantem.Eundem uero exorabile:
daementemrmifericorde excelfum:gloriofum:humilem:ferocem: fugacemqr& omnia pariter
oltendcre.Idem pixit 8i Thefeaqui Rome in Capitolio fuit.Et Nauarchum thoracatum.btin
una tabula quae eft rhodi:MeIeagru:Hercule: Perlea.Haec ibi ter fulmine ambufta: ne obiitte.-
rara hoc ipfo miracula auger.Pihxit Si Archigalluiqua pictura amauit Tiberius princeps:atcp
ut auctor eft Decius eculeo.lx. feftertiis aefiimatam cubiculo fuo inclufit. pinxit 8C CielEam
nutricem: in fantecg in manibus eius. Et philifeu Si liberu patre altante uirtute:3i pueros duos:
i quibus -fpecfaf fecuritas Si limplicitas tetaris.ltc facerdore altate puero cu acerra Si corona.

Sunt Si duae picturae eius nobilifiimae hoplitidesAlrer in certamine ita decurrestut fudare ui-
deatur. Alter arma deponens ut anhelare fentiafu_sudarur Si Aeneas Caftorcjj ac pollux in ea
dem tabuladrc Thelcphus Achilles: Agamenon^VIixes taecundus artifex.Scd quo nemo infefc-
lentius oi arrogantius fit ufus gloriaams.Na 8i cognomina ufurpauit abrodiaetu fe appellans
doialiifcp uerbis principe artis Si eam ab fe confumata.Super oia Apollinis fe radice ortum:Si;

Hercule quem lyndi fecerat tale a fe pidturquale faepe inquiete uididcr. Ergo magnis fuifr
glis fuperatus a Timanthe elt fami in Aiace: armoiy quoqj judicio Herois noieidfe molelte
ferre dicebat: iceijc ab indigno uiftus eller.Pinxit Si in minoribus tabellis libidines eo gene¬
re Si petulantibus iocis le reficiens. Na Timanthi uel plurima affuit ingeniuEius enim dt Iphi
genia oratoru laudibus celebrata.Qoa Itante ad aras peritura cu moeltos pinxiilet omnesrpd
pue patruu cu trilticiae oem imaginem cofumpfilletrpatris ipfius uu! tu uelauit:quem digne no
poterat oftendere.Sunt 8i alia ingenii eius exemplaria ueluti Cyclops dormiens in paruula ta- ud igenua
bula. Cuius Si ite magnitudine exprimere cupiens pinxir iuxta fatyros thyrfo pollice eius meti
entes:atque in oibus eius operibus intclligitur plus femper q pingitur.Et cum ars fumma fit:
ingenium rame ultra arte eiLPinxit Si heroa abfolutilfimi operisrarte ipfa coplexus uires pin
gendi:quod opus nunc romae in templo Paciseltjfeuxinidasiiac aetate docuit Anfhdem pra*-
clarum artificcm^upompus pamphilu apellis pracccptorem.Eft eupompi u idlor certande gy
mnico palmam renens.Iplius audtoritas tanta fuerit: ut diuilerit ptfturam in genera tria: quae
ante eu duo fuere helladicu Si afiticu:afiticu appellabant ppter huc qui erat fyciomus.DimiC
fo helladico tria facta funt.lonicu:fycioniu:atticu.Pamphili pictura elt cognatio Si proeliu ad
phliunte Si uietoria athenienfiu.Item V lixes in ratedpfe macedo natione:fed primus in pictu-
ra omnibus litteris eruditusipraecipue arithmetice 8i geometrice: fine quibus negabat arte per
fici pofTc.Docuit nemine minoris talento hnnis dece:qua mercedemSi Apelles Si iVlelantius ei
dedere. Et huius auctoritate effectu elt fycione primu:dcinde Si i tota graecia:ut pueri ingenui
ante oia graphicerhoc elt picturam in buxo docerentunrecipereturq; ars ea in primum gradu uel atigra-
Jiberaliu. Sempcr quide honos ei fuit:ut ingenui eam exercercnemox ut honelti ppetuo fterdi phice
Stoipie feruicia docerentur. Ideo neq; in hac neq? i toreutice ullius qui feruierit opera celebra- uel in ludo
tur.Cliri etia centefimafeptima olympiade extitere Echion Si Therimacus.Echionis funt no-
bilespicfurie Liberpateritem tragoedia Si comcedia.Serniramis ex ancilla adipifees regnum:
anus lampadas praeferens:5i noua nupta uereciidianotabilis.Veru Si omnes prius genitos fu¬
turo fcg poftea fuperauit(ApelIes eo ufip olympiade centefima.xii.in pidura prouedtusiut plu
ra folus prope q exteri omnes contulerinuoluminibus editis quae dodtrina ea continent.Prae-
cipua eius in arte uenultas fuitteu eade aetate maximi pictores cfIent:quo^ opera cu ammira
returxollaudatis omnibus:deefle iis unam illa uenere dicebatiqua graed charita uocant.Caete
ra omnia contigifle.Sed hac foli fibi nemine pare.Et alia gloriam ufurpauit: cu Prothogenis
opus immenli laboris ac cura* fupra modum anxie miraretur.Dixit enim omnia fibi cu illo pa
ria efletauc illi meiioraifed uno fe prxltare:q> manu ille de tabula nefriret tollere: memorabi¬
li praeceptotnocere fiepe nimiam diligentiam.Fui t autem no minoris fimplicitatis q artis.Nec
cedebat amphioni de difpofitionernec Afclepiodoro de menfuris: hoc elt quanto quid a quo
diftare deberct.Seitum elt inter Prothogene Si eum .quod accidit. Ille rhodi uiuebat. Quo cu
apelles annauigafletrauidus cognofeendi opera eius fama tantum fibi cogniti: continuo offi¬
cinam petiit. Aberat iple:fed tabulam magnae amplitudinis in machia aptatam picturae anus
una cuftodiebat.Hae:prothogenem feris efle refponditunterrogauitcg a quo quaefitum dico

1 ii

LIBER

ret. Ab hoc inquit Apelles arcptocp peniculo lineam ex colore duxit fummae tenuitatis per ta
bula.Reuerfo prothogeni quaegefta erant anus indi

| *'»•*

6k

*~sh *

ttfk

7

indicauit.Ferunt artifice protinus cotempla/
tu fubtilitatc dixifie: Apelle uemfle.Non.n.cadere in aliu tam abfolutu opus.Ipfum runc alio
colore tenuiore linea in ipfa illa duxifle:praecepiffecp abeunte fi rediflet ilIe:oftcnderet: adnce,
retq; hunc efle que quaererenatq; ita euenit.Reuerritur.n.Apelles: fed uinci erubefcens: tertio
colore lineas iecuitmullu relinquens-amplius fubtilitati locu: at Prothogcnes uidu fe confef,
fus in portum deuolauitihofpitem quaercns.Placuitqj fic eam tabula pofteris tradi: oium qui,
dem: fed artificii praecipue miraculo. Confumpta ea coftat priore incendio domus Csefaris in
palatio. Auide ante a nobis fpedatam fpatiofiore amplitudine: nihil aliud continentem qii,
neas uifum effugientes.Inter egregia multoiji opera inani fimile & eoipfo alliciente omniqs
opere nobiliore. Apelli fuit alioquin perpetua confuerudo nunq tam occupatam die agendi:
ut non linea ducendo exerceret arterquod abeo in prouerbiu uenit.Idem perfeda opera ppo,
nebat in pergula tranfeuntibusmtq; poft ipfam tabula latens: uitia quae notarent afcultabat:
uulgum diligentiore iudicc q fe praeferens. Feruntq; a futore reprehenfum q> in crepidis ana
intus pauciores feciflet anfas.Eode pofteto die fuperbe emendatione priftinae ammonitionis
cauillante circa crus indignatu profpexi{Ie:denuciantetie fupra crepida futor iudicaret:quod
Si ipfum in prouerbiu uenir.Fuir.n.& comitas illi: propter quam 8i gratior Alexadro magno
erat: frequenter in officinam uentitanti. Vnde ut iam diximus:ab alio pingi fe uetuit inuetera
Co edido.Sed 8i in officina imperite multa differenti filentiu comiter fuadebat: rideri eu dices
a;pueris qui colores tereret.Tanru audoritatis Si iuris erat 8i in rege alioquin iracudu. Qua|
Alexander ei honore clariffimo praebuit exeplo.Nacp cu diledae fibi ex pallacis fuis pcipue no
mine Capafpen nuda pingi ob ammiratione formae ab Apelle iufifTet:euq;:cum paretxaptura
amore fenfifletidono dedit eam.Magnus animo maior imperio fui:nec miner hoc facio g ui,
dona aliqua. Quippe fe uicit:nec thoiji tanru fuumtfed etiam aifcdu donauit artifici: ne dile
dat quide refpedu motus ut quae modo regis fuifiet modo pidoris eflet.Sut qui uenere Ana
tlyomenen illo pida excplari putant. Apelles & in aemulis Benignus Prothogeni dignationem
primus rhodi coftituit.Sordebat ille fuis:ut pleruq? domeftica.Percontanriqj quanti licitaret
opera effeda:paruu nefeio quid dixerat.at ille quinquagenis talentis popofcit:famaquedifper
fit fe emere:ut pro fuis uenderet.Ea res cocitauit rhodios ad intelligendu artifice nec nili au,
genribus preciu cefiir .Imaginu ille fimilitudines adeo indiferete pinxitiut incredibile didu ap
pion gramaticus feriptu reliquerit:queda ex fade hominu ad diuinante: quos Metopofcopos
uocant ex iis dixifie aut futurae mortis annos aut pratteritae.Non fuerat ei gratia in comitatu
Alexandri cu Ptolomaeo: quo regnante alexandria ui tempeftaris expulfus fubomato fraude
atmulopa Plano regio inuitatus ad regis caena uenit.Indignanticp Ptolomato:& uocatores fu,
os offendenti ut diceret a quo eorum inuitatus eflettarepto carbone extindo e foculo:imagi,_
ne in pariete deliniauitiagnofcente uultu Plani Rege ex inchoato protinus.pinxit Si Antigo,
ni regis imagine altero lumine orba primus excogitata ratione uitia condendi: obliqua nanqj
Fecit: ut quod corpori deeratipidurae potius deefie uideretur.Laniuq; ea in parte a facie often,
ditiqua tota poterat oftender^Sunt inter opera eius expirantiu imagines.Quae aute nobiliflL
ma fint:no eft facile didu. Venere exeunte e mari diuus auguftus dicauit i delubro patris Cs,
faris:quae anadyomene uocatunuerfibus graecis tali opere du laudaf uido:fedilluftrato.Hu,
ius.n.inferiorc parte corrupta qui reficeretinon poterat inueniri. Veru ipfa iniuria ceffit i glo,
ria artificis confenuit haec tabula cariae: AI iaq; pro ea Nero in principatu fubftituit fuo Doro
thei manu: Apelles inchoauerat alia Venere cois:fuperaturus etia fua illa priore. Jnuidit mors
perada parte: nec qui fuccederet operi ad praeferipta liniamenta inuentus eft.Pinxit# Alexi
drum magnu fulmen tenente in replo ephefiae Dianae. xx.talentis auri. Digitieminere uiden,
tur:& fulme extra tabula efie.Sed legentes meminerintiola ea conflare quattuor colonbus.Ira
mane tabulae preciu accepit aureos menfura no numero. Pinxit 3i Megabyzi facerdotisDia,
nae ephefiae pompa:Clitu Equo ad bellum feftinante:& ei galea pofceti armige^e porrigente,
Alexandrum Si Philippu quotiens pinxerit:enumerare fuperuacuu eft.Mirantur eius Abrone
famii & Menandru rege cariae rhodii.ltem anceu. Alexadriae Gorgofthene Tragcedu. Romae
Caftorc Si polluce cum uidoria 8i Alexandro magno.Ite belli imagine reftridis a tergo mani
bus Alexandro in curru triuphante.Quas utrafcj; tabulas diuus Auguftus in fori fui partibus
celeberrimis dicauerat fimplidtate moderara, Diuo Claudius pluris aeftimauit.In utrifep exci.

TRIGESLMVSQ^VINTVS 260

ia facie Alexandri diui augufh' imagine iubdere.Eiufcle arbitranf manu efle Si in antoniae te-
pio Hercule auerfum:ut quod e diffidliimu facie cius oftedat uerius piclura qua ,pmittar.Pin
xit Si Heroa nudu.eacp pidura natura ipfam <puocauit.Eft & equus eius fine fine dictus icer
tamine quod iudiciu ad mutas quadrupedes puocauit ab hoibus.Nacj ambitu aemulos pua-
Iere fentiens finguloijd piduras indudis equis oftendit:apeiIis tantu equo adhinniuereadq; po
ltea fcmp illius experimentu artis oftentaf. Fecit & Neoptolemu ex equo aduerfus perfas: Ar-
chelau cu uxore &C filia:Antigonu thoracatu cu equo incedente.Peritiores artis prsferut orn-
cibus eius operibus eunde rege fedente in equo.Diana facrificantiu uirginu choro mixta:qui-
bus uiaile Homeri uerfus uidef idipfum fcribcntis.Pinxit Si quae pingi no poliunt tonitrua:
fulgetra:fulguraqj:bronten:aftrapen:ceraunobolon appellant.Inueta eius Si ceteris eius pro-
foere m arte. Vnu imitari nemo potuitrquod abfoluta opera atramento illincbatitatmui: ut
idipfum repercuffu claritates oculo^e excitaretrcuftodiretqj a puluere & fordibus: ad manum
intuenti demu appareret.Sed & tum ratioe magna: ne colobi claritas oculo^i acie offenderet
ueluti per lapide fpeculare intuentibus e longinquo.Et eade res nimis floridis coloribus aufte
ritate occulte daret sAequalis eius fui* ariftides tebanus.Is oium primus animum pinxit Si fen
fus omnes expreffirrquos uocant graeci ethe.Ite pturbatioesrdurior paulo in coloribus. Huius
piduraroppido capto ad matris morientis ex uulnere mamam adrepens infans, intelligiturqj
fentire mater: timere ne emortuo lade fanguinem infans lambat.Qua tabulam Alexander
magnus tranlfulerat pellam in patria fuam.idem pinxerat proelium cum perfis cenro homines
ea tabula complexus padufqjin fingulos mnas denas a tyranno elatenfium Mnafone. Pinxit
8C currentes quadrigas.Et fupplicantem pene cu uoce.Et uenatores cum captura. Et Leontio
nem pidorc.Et Anapauomenon ppter fratris amore monente.kem Liberupatre Si ariadnen
fpedaros R omse in aede Caereris. Tragcedum Si pue^i apollinis. Cuius tabulae gratiainteriit
pidoris infcitia: cui tergendam ea mandauerat .IVI Junius pr^tor fub die ludoije apollinariu.
Spedata eft 8i i aede dei in capitolio imago fenis cu lyra puerum docentis. Pinxit Si aegru fine
fine laudatu.Qua in arte tantum ualuitiut Attalus rex una tabula eius centu talentis emiflg^
tradatiSimul ut didtu eft:& Protogenes floruit patria ficaunus gentis rhodiis fubiedae. Suma~
eius paupertas initio: artifcg fuma intentiori ideo minor fertilitas.Quis eu edocueritrno pu- ?
tant coftare.Quida 3i naues pinxiffe ufcg ad annu quinquagefimu. Argumentu effe:q> cu athe |
nis celeberrimo 1 oco Minerua: delubro Propyleon pingeret ubi fecit nobile Paralu Si Hemio
nidarquam quida naufica uocantradiecerit paruulas naues longas in iisrquae pidores parerga
appellantrut appareret a quibus initiis ad arcem oftentaticnis opera fu a perueniflenr. Palma
habent tabulari eius lalyfusrqui eft ufcp hodie R omse dicatus in templo Pacis: que cu pinge-
retrtradit madidis lupinis uixifle:quonia fimul fame fuftineret & fitimrne fenfus nimia dulce-
...dine obftrueret.Huic pi&urae quater colore induxit cotra fubfidia ininriae i uetuftatis:ut de¬
cedente fuperiore inferior fuccederet.Eft i ea canis mire fadus:utque pariter cafus &ars pin

ac longius a ueritate difcedererfpumacg ilia pingi non nafciex-ore anxio animi cruciatu cum
pidura uerum efle non ueriflimile uellet:abfterforat faepius:mutaueratcp penicillurnullo mo- VCi ^ y ^ ^
do libi approbans.Poftremo iratus arti quod intelligeref : fpogia impegit inuifo loco tabula:: ■**#>.;<, r

ex illaqj repo fuit ablatos colores:qualiter cura optaueratrfecitqj in pidura fortuna naturam;

Hoc exemplo fimilis 8i Nealte fucceflus in fpuma equi fimiliter Ipongia impada fecutus di¬
citur cum pingeret popizonta retinente equum.Cum ita prothogenes monftrauit & fortuna.

Propter hunc laly fum ne cremaret tabulas Demetrius Rex: cu ab ea parte fola poffet rhodu
caperernon incendit: & parcenteqj picturae fugit occafio uictoriae.Erat nunc prothogenes in
fuburbano hortulo fuo:hoc eft Demetrii caftris.Necp interpellatus prceliis inchoata opera in •
termifit omnino:fed accitus a rege interrogatufq; qua fiducia extra muros ageret: refpondit:
fcire fe illi cu rhodiis bellu efle noncu artibusJDifpofuit ergo rex in tutela eius ftationes: gau
dens q> poflet manus feruarerqbus ia pepercerat:^ ne fsepius auocaretrultro ad eum uenit ho
ftis.Relictifcp uicftoriae fuae ubtis inter arma 8i muroj: idus fpedauit artifice. Sequiturqi ta¬
bula eius temporis haec fama: q> eam prothogenes fub gladio pinxerit.Satyrus hic e: que Ana-
pauomeno uocanf.ne qd defit tpis eius fecuritati tibias tenes. Fecit Si Cydippen Triptolemu: uel Th!e-
Cyufcd tragoedia^ fcriptore meditatedi Athleta:Si antigonii rege:Si imagine matris Arifto- polemum

I iii

ZjZVr.J-

LIBER

uel arifton

/ S:

rr**~+

uK paluftri
uF collaris
uel fubcol
' -tfantiufpe.-

uellauates

^:"V '

telis phiIofophi:qui ei et fuadebatfut Alexandri magni opera pingeret:propter xternitate re-
ru.lmpetus animi & libido in haec quaeda artis eu potius tulereiNouiflime pinxit Alexadruae
pana.Fecit & ligna cx aere: ut diximus.Eade aetate Afclepiodorus fuirquein fymmetria mira/
batur Apelles.Huic Mnafon tyrannus pro.xii.diis dedit in fingulos mnas tricenas.Ideqj Theo
mnefto in fingulos heroas mnas centenas.His annumerari debet Nicomachus Ariftodemi fili
us:ac difdpulus.Pinxit hic raptu Proferpinae.Quae tabula fuit in Capitolio in Mineruaeddu/
bro fupra aedicula iuuetutis.Et in eode Capitolio alia qua Plancus imperator pofuerat: uido/
ria quadriga in fublime rapiens.Hic primus Vlixi addidit pileu. Pinxit 8i apolline& Dianam:
Deucp matre in leone fedcre.Et ite nobiles bacchas arreptantibus fatyris.Scyllacp qua: nunc e
romae in tcplo Pacis.Nec fuit alius in ea arte uelocior.Tradut naq; ccidudu eu ab ariftrato &
cyonio^e tyrano ad pingendu:quod is faciebat Telefti poeta: monumentu:praefiniro die intra
que pagerefmec multo ante uenifldaccenfo in poena tyranotpaurifq; diebus abfoluifie celeri/
tate & arte mira. Difcipulos habuit anftide fratre 8C arirtode filiu & Philoxcnu eretriu.Cuius
tabula nullis poftferenda Caliandro regi pida:cotinuit alexandri proeliu cu Dario. Ite pinxit
& Iafciuia:in qua tres Sileni comefanf.Hic celeritate pr-eceptoris lecutus: breuiores etianum
quafda pidurae uias & copendiarias inuenit^tnnumerat his St Nicophanes elagas & corinus:
ita ut uetufta opera pingeret pp xtermtate re^e impetuofi ai:& cui pauci coparent. Coturnus
ei & grauitas artis.Multii a Zeufide 8i apelle abeft apellis difcipulus Perfeus ad quem de hac
arte fcripfit:q huius fuit setatisj^rididis Thebai difdpuli fiierut:& filii Niceros & ariftippus:
cuius eft Satyrus cu fcypho coronatus.Difcipu!i eius fuerut antorides St Euphranonde qbus
mox dicemus/Naq; fubtexi par eft:minoris pidura: celebres in penicillo e quibus fuit Pyrei-
cus:artepauds poft ferendus. Propoli to nefeio an deftruxerit fe:qrfi humilia quidefecutushu
militatis tn fumma adeptus eft gloria.Tonftrinas fuftrinafqj pinxit 8i afellos &,obfonia aclL
itnliarob hoc cognominatus Rhyparographosdn iis cofumataeuoluptatis. Quippe ea: pluris
'ueniere q maxime multo^E diuerfo meniana ut inquit Varro:ola operiebat.Serapi5is tabii/
Ia fubueteribus.Hic fcoenas maxime pinxit:led hoiem pingere non potuit.;Contra Dionyfius
nihil aliud q hoies pinxit:ob hoc anthropographus cognominatus/Parua 8t Calides ferit. Ite
caleces comids tabellis. Vtracp Antiphilus.Na & Reliona nobile pinxit: St Alexandru ac phi/
lippu cu Minerua:qui funt in fchola in odauiae portidbus St phi! lppi . Liberupatre:alexandru
pue^::Hippolytu tauro emifio expauefcente.ln pompeia uero Cadmu 8t Europe.Ideq? iocofo
nofe 8t gryllum ridiculi habitus pinxit. Vnde hoc genus pidura: gryllus uocat.Ipfe \ tempto
narus dididt a CtefidemofDecet no fileri & ardeatis tcpli pictore pfertim duitate donatu. Ibi
St carmine quod eft in ipfa pidura his aerfibus.

Dignis digna loco piduris condecorauit.

Reginae lunonis luprema: coniugis templum.

Marcus ludius elotas adolia oriundus:

Que nunc & poft lemper ob artem hanc ardea laudat.

Eac$ funt feripta antiquis litteris Iatinis.Non fraudado & Ludio 8i diui augufti aetate: g pri¬
mus inftituit amceniflima parietu pidura uillas:& porticus:ac topiaria opa:lucos:nenaora:col
les:pifrinas:euripos:amnes:Iittora:qlia qs optaret:uarias ibi obabulatiu fpes: aut nauigantiu:
terrae^ uillas adeuriu alellis aut uehiculis.Ia pifcantes:aucupantef<$:aut uenantes:aut et ufde
miantes.Sut in dus exeplaribq nobiles plauftri acceflii uillce: fub colliu fponfione mulieres la
betes trepidaeq; ferunf. Plurimae pterea fociles argutisifacetilfimi fales.Ideqi fubdialibusma
ritimas urbes pingere inftituit blandiflimo alpedu minimocp impedioJSed nulla gloria artiS
cu eft: nili eo^e qui rabulas pinxere eocj uenerabilior apparet antiquitas.N6.n.parietes excole
bant dominis tih:nec domos uno in loco manfuras:qute ex incediis rapi non poflent. Cafula
Prothogenes cotentus erat in hortulo fiiaNullain Apellis tedoriis pidura era t.Nodu libeat
parietes totos pingere. Ofs eoj4 ars urbibus excubabat: pidorque res cois terrajierattFuitSi
Arellius romte celebris pauloante diuu Auguftu:nifi flagirio infigni corrupifletartefempali
cuius amore foeminae flagtans:& ob id deas pinges:fed diledajc imagineritacp in pidura eius
fcorta numerabanf.Fuit 8i nuper grauis ac ieuerus:idccp floridus:humilis ei pidor Amulius.
Huius erat Minerua fpedante afpedans quacucp afpiceref .Paucis diei oris pigebat:id quocp
cu grauitate:cp femp togatus qq in machinis.Carcer eius arris domus aurea fuit: & ideo non
extant exempla alia magnopeie.Poft eu fuere i audoritate Cornelius pinus St Aelius pritus:

TRIGESIMVSQJV1NTVS 26t

qui honoris et turturis aedes imperatori Vefpafiano Augufto reftituenri pinxerunt. Sed pri/
fcus antiquis fimilior.

De auium cantu copefcendo:et qui encaufto et penicillo primus lacunaria: et cameras pixe/
ririfparfimq? precia mirabilia picturarum. CA. XI.

On eft omitteda in pi<3urae mentione celebris circa Lepidu fabula, -Siquide in triiL
uiratu quoda loco deductus a magiftratibus in nemorofum hofpitiu:minariter cu
iis poftero dieexpoftulauit:fomnu adeptu fibi uolucru cocentu. At illi dracone i Io
giflima mebra depi&u circudedere loco. Eoq; terrore aues tunc filuifie narrant: 8C
poftea cognitu eft ita polle copefci.Oeris pingere ac puftura inurere qs primus excogitauerit:
no coftat.Quida Ariftidis inuentu putat:poftea columata a PraxitelelSed aliquato uetuftiores
encaufticae pidlurs extitere:ut Polygnoti & Nicanoris & Archefilai parioi^Lyfippus quoque
egynae pidturae fuae ifcripfit Enetdqcfpfedfo n5 fecifletrnifi encaultica inueta.Paphilus quoqj
Apellis pceptor nopinxifle tm encaultica:fed etdocuifle tradif paufia ficyoniu primu in hoc
gne noDiIe.Brietis filius hic fuitrdufdeq* primo difcipulus,Pixit & iple penicillo parietes the>
bis cu reficerenf quonda a polygnotc^pidrimultuqs coparatione fupatus exiftimabaf :qm no
fuo gne certafletJde & lacunaria primus pingere infiituit.Nec cameras ante eu taliter adorna
ri mos fuit.Paruas pingebat tabellas maximeq; pueros. Hoc aemuli eu interprerabanf facere:
qm tarda puftura: ratio eflet illa.Quaobre daturus celeritatis fama: abfoluit uno die tabella:
quaeuocata eft hemerefios puero pidto. Amauit i iuueta Glycera municipe fua inuentrice co/
ronaijexertadoq; imitatione eius ad numerofiflfima uarietate perduxit arte illa:poftremo
pinxit illa fedentem cu corona. Quae nobiliflima tabula appellata eft ftephanoplocos:ab aliis
ftephanopolis:qm Glycera coronas uenditando fubltinuerar paupertate.Huius tabulae exem/
plarrqd' apographon uocant.L.LucuIlus duobus talentis emit athenis:pauxias aut fecit 8i gra
des tabulasdicut fpedtata in pompei porticibus boum imolationem.Eam enim pidturam pri
mus inuenit:quampoftea imitati funr multi:aequauit autem nemo.Ante omnia cum longitu
dine bouis oftendere uelleriaduerfum eum pinxirinon tranfuerfum.Vnde 8t abunde intelligi
tur amplitudo.Dein cum omnes quae uolunr eminentia uideri: candifaciat: colaremcg cadiat
nigro.Hic totum boue atri coloris feritrumbrset^ corpus ex ipfo deditdvlagna prorfus arte in
equo extaria oftendes:& in confracto folida omnia.Sicyone & hic uita egit:diuq;fuit illa pria
picturae. Tabulas inde omnes ex publico propter aes alienu duitatis addiftas Scauri aedilitas
roma traftulittpoft eu emicuit longe ante oes Euphranor ifthrriius olympiadeX cetefima.iiix.
is eft <j inter fidiores dictus e a no bis. Fecit & colofTos:& marmora ac fcyphos fculpfit.Dodlis
ac laboriofus ante oes:& in quocucg genere excelles ac fibi aequalis.Hic primus uidef 8C expf
fifte dignitates infignia herou: Si ufurpafle iymmetria.Sed fuiton uniuerfitate.corpoije exilior:
capitibo articuli^ gradior. Volumina quocp copofuitde fymmetria 81 coloribus.Opera eius
funt:equeftre proeliu.xii.dii.Thefeus:in quo dixirieunde apud parrhafiurofa paftum efle: fuu
uero came.Nobilis eius eft tabula ephefi: Vlixes fimulaca uefania bouemcu equo iungens:8i
Palamedes dux fafce gladiu codens, Eodem tpe fiiit Si Cydias: cuius tabula Argonautas .HS.
c.xliin.Hortefius orator mercatus eftrekj aedem fecit in tufculano fuo. Euphranoris aute di/
fdpulus fuit Antidotus. Huius eft clipeo dimicans Si luctator: tibicecp inter pauca laudatus.
Ipfe diligenrior:q numerofiori8iin coloribus feuerus|Maxime inclaruit difcipulo Nida athe
nienli qui diligentiflime mulieres pinxit.Lumen Si umbras cuftodiuit: atep ut eminerent e ta/
bulis picturae : maxime curauit.Opera eius nemea adueeta ex afia roma a fyllano: qua in curia-
diximus pofitaJtem Liberpater in aede Concordiae.Hiacynthus:que Caefar Auguftus deledta.
tus eo fecum deportauit alexandria capta:Et ob id Tiberius Caefar in templo eius dicauit hac
tabula Dianae. Ephefi uero eft Megabyzi facerdotis ephefiae Dianae fepulchru. Athenis necro
mantia Homeri.Hanc uendete noluit Attalo regi taletis.lx.potiufqg patriae fuae donauitiabux
dans opibus.Fecit 8C grades piduras: i qbus funt Calypfo & Io: & Androeda. Alexader quorg
in Pompei porticibus pcellens: et Calypfo fedes.Huic quide aferibanf quadrupedes.Profper^
time canes exprefiit.Hic eft Nidas:de quo dicebat Praxiteles interrogatus: quae maxime ope¬
ra fua probaret in marmoribus:quibus Nicias manu admouiflietTatu circulitioi eius tribue/
bat.No fatis difcernif alius eode noie.At hunc eunde quida fadunt olympiade centefima.xii.
Niciae coparaf:&: aliquato pferf athenion Maronites Glautionis Corinthii difcipulus:& aufte
dor colore:^ in aufteritate iucundionut in ipfa pidura eruditio eluceat. Pinxit in templo

I iiii

LIBER

Eleufinre Philarchu:athenis Sequentia qua uocauere poIygynaecon.Ite achillem uirginishabi
tu occultatu Vlyxe deprehendente.Et in una tabula quacp maxime inclaruit: agofonem cum
equo.Quod nifi in iuuenta obiifletinemo ei copararetur.Eft 8i nome Heraclidi macedonijni
tio naues pinxit.Captoqj rege perfeo athenas comigrauit^ubi eode tempore erat Metrodorus
pidor.Idemqj philofophus magnae in utraqj fcientia audoritatis.Itaq; cum.L.paulus deuido
perfeo petillet ab athenienfibus ut q probatiffimu philofophu mitterent fibi ad erudiendos Ii
bcrostiteq; pidorem ad triumphu excolcndu:athenienfes Metrodori elegerat: profeiTi eunde
in utrocpdefiderio prasrtantiflimuiquod edido quotp Paulus indicauitff imomachus bizanri
nus Caefaris didatoris aetate Aiacem ei pinxit Si Medea ab eo in Veneris genetricis aede poli/
tas:odoginta talentis uenundatas.Talentu aute atticum iit ait Varro.xvi-feftertiis taxaf. Tu
momachi aeque laudant Oreftes.Iphigcnia i tauris:& Lecythion agilitatis exercitator:cogna>
tio nobilium:palliati:quos diduros pinxit:alte^e ftantemialte^: fedentem. Praecipue tame ars
ei fauifle in Gorgone uifa eft(PauGae filius Si difcipulus Ariftolaus e feueriffimis pictoribus fii
it:cuius funtEpaminundas:pericles:Medea:Virtus:Thefeus.Imago atticae plebis:bourm'mo/
latio.Sunt quibus Si Mechopanes eiufdem paufiae difcipulus placeat diligentia: quam intelle¬
gant foli artifices. Alias durus in coloribus fed Si multus.Nam Socrates iure omnibus placet,
T alefq; funi eius pidurae.Cum Aefculapio filiae Hygia Aegle:panacea Iafo:& piger qui appeL
latur Oenos fpartum torquens q> afellus arrodit.Hadenus indicatis genere in utroqj proceri
bu^non filebuntur Si primis proximi. Ariftoclides:qui pinxit aedem Apollinis delphis, Anthi,

, W phiius puero ignem conflante laudatur:ac pulchre alias domo fplendefcente: ipfiufque pueri

oreJtem lanifido:in quo properant omnium mulierum penfa: ptolemaeo uenante.Sed &no,
biliffimo fatyro cum pelle pantherina:quem Apofcopenonta appellant^riftophon anchalo
uulnerato ab apro cum focia doloris altipale. Numerofa seque tabula: in qua funt priamus:
Helena Credulitas: Vlyxes:Deipbebus:Dolus.Androbius pinxit Scyllin ancoras perficae clallis
praecidentem. Arcemon Danen mirantibus eam praedonibus.Reginam Srratonice:Hercu!em
8t Drianiram.Nobiliffirnas autem quae funt in porticibus Odauiae operibus.Hetculemaboe
ta monte Doridos exufta mortalitate confenfu deorum in caelum eutem. Laumedontis circa
Herculem 8t neptunnum hiftoriam^alcimachus Dioxippum:qui pancratio olympiae citra puL
ueris iadum:q> uocant aconiti:uicit Coneti NemeaiCtcfilochus apellis difcipulus petulanti pi
dura innotuit Ioue liberum pruriente depido mitrato 8i muliebriter ingemifeente inter ob
fterrices St dearum clamorem, Ctefidemus oecaliae expugnatioe di Laodamia.Clefides reginae
Stratoices iniuria: nullo enim nonore exceptus ab earpinxit uoluptatem cum pifcatoreiquem
reginam amare fermo erar.Eamcp tabulam in portu ephefi propofuitripfe uelis raptus eft:Re*
gina tolli uetuifcutriufcp fimilitudie mire expiTa, Cratinus comoedus athenis in popio pinxit
Eutychides bigam regis cu uidoria.Eudorus fcadna fpedaf .Ide Si ex aere figna fecir. Iphis Ne
ptilno 8i VidoriiHabro amicitia Si cocordia pinxit:& deo|e fimulachra,Leotifcus aratu vL.
uel Ieofip, dore cu tropheo pfalthria.Leon SaphoiNicaearchus Venere inter Gratias & cupidine. Hercu
P116 Iem trifte infaniae poenitet» .Nealces Venere folers i arte Si igeniofus opi fuppmxit. Siqdetn

cu pliu nauale aegyptio^e St pfaje pmxifleuqd' in mlo:cuius aqua eft mari filis: fadu uolebat
intelligfiarguraentoq, declarauitrqd' arte no poterat:a(ellu.n.in littore bibete pinxit:# croco
dillu infidiante ei.Oenias Syngenicon.Philifcus officina pidorisrigne cbflante pnero.Phalerio
ScyllaiSimonides Agatarchu 8i Mnemofine.Simus iuuene requiefcettiofficina fullonis: quin,
quatrus celebrante.Ideq; Nemefin egregia.Theodorus uero emungente, ide ab Orefte matre
Si Aegyfthu interfici.Belluq; iliacu pluribus tabulisiqcfefi: Romae i Philippi porticibus:# Caf
fandra i cocordiae delubro. Theontius Epicure cogitante Demetriu rege.Theon Orefiis infe-
niam:Thamyram cytharoedUiJaurifcus Diofcobolu:Clyteneftram:Panifcum: polynicem re/

- - gnum reperente:8i Capanea(Non omittetur inter hos infigne exemplu.Nanq; erigonus tritor

colorum Nealcar pidoris in tantum ipfe profedt:ut celebre eoam difcipulum lpfe reliquerit
? Pafiam fratrem Egenitae fidoris.lllud uero per quam raje ac memoria dignum etiam fupre-

ma opera artificum imperfedafq^tabulas; 5cut Irin Ariftidis-.TIdaridas Nicomachi: Medeam
Thimomachi:& quam diximus Venerem Apellisriij maiori ammiratione efie:q' pfedajQuip/
pe in iis Iiniamenta reliqua: ipfaerp cogitationes artificu fpedanf;atc^ in lenocinio comenda/
tionis dolor eft. Manus cum id agerent extindae defideranf.Sunt etiamnu non ignobiles qd^
in tranfcurfu tame dicedi: Ariftonides: Anaxader:ariftobolus fyrus:arehefilas Tificratis filius:

TRIGESIMVSCLV1NTVS 262

Coribas Nicomachi difripulusrCarmanides Euphranoris:Dionyfiodorus Colophonius: Dio.»
genes qui cum demetrio rege uixit. Eutymedes: Heraclides macedo: Mydon folus Philoma-
chi ftatuarii difcipu!us:Mnafitheus ficyoniusrMnafidemus ariftonidis filius Si difcipulus:Nef
fus Habronis filius: Polemon alexandriruis. Theodorus famius& Tadius Nicofthenis difaL»
puli.Xenon Neoclis difdpulus ficyoniuaPinxere ^mulieres.Timarete Myconis filia Diana
in tabula:quae ephefi eft in antiquiffimis pidiurtqlrene Cratini pidtoris filia 8C difcipula pueL
lam quae eft eleufinaiOlypfo fenem Si praeftigiatorem Theodorum^Alcifthene faltatorem.

Ariftarete Nearchi filia Si difcipula AefculapiumsLala cyzena ppetua uirgo.Martia,M. V ar^
ronis iuuenta romae &C penicillo pinxit:& ceitro in ebore imagines mulierum maxime: Si Nea
politanum in grandi tabula.Suam quoqj imaginem adfpeculum. Nec ullius in pictura tueIo»
dor manus fuit. Artis uero tantum ut multum immanitate predi antecederet celeberrimos
eadem atate imaginum piclores.Sopylon Si Dionyfium : quorum tabulae pinacothecas im»
plent.Pinxit &C quaedam 01ympias:de qua hoc folum memoratundifcipulum eius fuiffe Ao»
tobolumjn encauftice pingedi duo foifle antiquitus genera conftat:caera Si ebore ceitro jdeft
uiriculoidonec clafles pingi coepere.Hoc terrium acceffitrrefolutis igni caeris penicillo utedi:
quae pieftura in nauibus nec fole nec fale uetifq? corrumpitur.Pingunt SC ueftes in aegypto io»
ter pauca mirabili genere. Candida uela poftg attriuere illinetes non colonbustfed colorem
forbentibus medicametis.Hoc cum fecere non apparet in uelis:fed in cortina pingi. In ferue-
tes aquas merfa poft momentum extrahunf pidta. Miruqj cum fit unus in cortina colos:ex ii
Io alius atq; alius fit in uefte aedpietis medicaminisqualitate mutatus.Nec poftea ablui pot:
ita cortina no dubiae confufura colores fi pidtos accipet.Digerit eos ex unorpingitq; du coqt. ^ ( ;

Et aduftae ueftes firmiores fiuntrq fi no urerentur. ' "p 7- : ' ~-

Plaftices primi inuerores:de fimulacris 8C uafis fictilibus 8C pdo eoije. CA. XII.

— - - E pidfura fatis fupque.Contexuifle his 8i pl affice conueniat:eiufdem operae terrae

i fingere ex argilla fimilitudines^Dibutades ficyonius figulus primus inuenit coriru
thi filiae opera:quae capta amore luuenisrillo abeunte pegretumbram ex facie eius
a£j lucernam in pariete lineis drcufcripfit.QuibuspatereiusimprefTa argilla tyv
pum fecit: cum cae teris fictilibus induratum igni rppofuit:euqp feruatu in nympheo: donec
Corinthum Mummius euerteret: tradant. Sunt qui in Camo primos omnium plafticen inue- ^ ~t -

nifle Rhoecum &£ Theodorum tradant multo ante Battiadas corintho pulfos; Demarathum U£1 RhedS
uero ex eadem urbe profugum qui in ethruria Tarquinium prifeum regem populi Romani
genu it: comiratos fidiores Euchirapum & Eugrammum:ab iis italiae traditam plafticen. Di»
butadis inuentum eft rubrica addere:aut ex rubrica cretam fingere. Primufq; pfonas tegula>

rum extremis imbricibus impofuitrquae inter initia ptypa uocauit.Poffea idem edtypa fedt.
Hic &C faftigia templorum ortarpp hunc plaftae appellati.Hominis autem imaginem gypfo e
farie ipfa primus omnium expreffit : caeraq? in eam formam gypfi infufa emendare inftituit
Lyfiftratus ficyonius frater Lyfippi:de quo diximus.Hic Sffimilitudinem reddere inftituit.An
eum quam pul cherrimas facere ftudebat. Idem &de lignis effigiem exprimere inuenit.Creuit
qjres in tantum: ut nulla ligna ftatuse ue fine argilla fierent.Quo apparet antiquiorem hanc
fuifte fcientiamrq fundendi aeris.PIaftae laudatiffimi fuere Dimophilus 8i Gorgafus . Idemq;
pidtores qui cereris aedem Romse ad arcum maximum utroq; genere artis fuse excoluerunt:
uerfibus inferiptis graece: quibus fignificarut a dextra opa Dimophili effera parte Leua Gor,»
gafi. Ante hanc sedem tufcanica omnia in aedibus fuifle audior eft. M.Varro.Ex hac cum re»
icerentur: cruftas parietum excifas tabulis marginatis inclufas efie. Item figna ex faftigiis di»
fperfai Fecit 3£ Calcofthenes cruda opa athenisrqui locus ab officina eius ceramicos appella^
tur.M. Varro tradit fifai cognitum romx.Poffunium nominera quo factas romse tubas. Item
pifces:quos afpedfu difeernere a ueris uix pofles.Idem magnificat archefiIaum.L. Luculli fa»
miliarem: cuius pplafticem pluris uenire folita ab artificibus ipfis quam alio^e opera.Ab hoc
faciam Vehere genetricem in foro Csefaris:& priufq abfolueref :feftinati5e dedicandi polita.
Deinde ei a Lucullo feftertiisix.fignu felicitatis loeatumteuimors utriufq; inuiderit. Ocia»
uio equiti romano cratera facer uolenti exemplar e gypfo factu talento.Laudat 8C Pafitelem
qui plafticen mr em ftatuariae fculpturseq? 8C cselaturse ee dixit:& cum eet in omnibus his fu»
mus nihil unq fecit: an teq finxit.Praeterea elaboratahanc italiae arte Si maxime ethruriae.Tu
tianucp a ftegellis accirum:cui locaret Tarquinius Prifcus Iouis effigiem 1 capitolio dicanda.

LIBER

Fidilem eam fbifle:&T ideo mirari folere. Fidiles in faftigio tepli eius quadrigae: de quibus fat
pe diximus. Ab hoc eodem fadum Herculem:qui hodieq; materiae nome in urbe retinet. Hz
enim tum effigies deu erant laudatifiimae.Nec poenitet nos illote qui tales coluere, Auru eni
& argentu ne diis quidem conficiebant. Durant etianum plerifq; in locis talia limulacra,Fafti
gia quide templo^* etiam in urbe crebra & municipiis mira caelatura 8C arte firmitate^ sui
fandiore auro certe innocetiore.In facris quide etia inter has opes no murrhinis cryftallinif,
ue: fed fidilibus prolibatur fympulis mocentius.Inenarrabili terrae benignitate: fi quis fingu.,
Ia seftimetretiim ut omittanf in frugum uini:pomo^:herba^: fruticum medicamento^ me,
talioni generibus beneficia eiusrquseq? adhuc diximus: uel quae affiduitate faciant. Figlinaru
ufhamatis opera:imbridbus:tubulis tegulifq; ad balneas mamatis:uel adieda codilibus laterculis fuda,
metifqjtaut quae rota fiunt etiam fidilibus doliis ad uina excogitatis: & ad aquas,Propter q
Numa rex feptimum collegium figulo^* inftituit. Quin 6i defundos fefe multi fidilibus do,
liis codi maluereificut.M. Varro pythagorico modo in myrti & oleae atqs nigrae populi foliis.
Maior quoq; pars homnnu terrenis utif uafis.Samia etianum in efculentis laudanf. Retinet
hanc nobilitate & Arretiu in italia & calicu tantum funentu:afta pollentiarin hifpania& fa,
guntum:in alia pergamu.Habent & trallis opera fua:& utina in itaJia:qm & fic gentes nobili
tatur.Et haec quocp p maria terrafq; ultro citroq; portanf. Infignibus rotae officinis erythris,
Hodieq; in templo monftranf duae amphorae pp tenuitatem confecratae difcipuli magiftriq;
certamine uter tenuiore humu circuduceret.Cois laus maxima:hadrianis firmitas. Nonnulli
arca hoc feueritatis quoq; exeplis.Qu.Goponiu inuenimus ambitus danatum:quia uini am,
phora dediflet dono ei:cuius fuffragii latio erat.Atcp ut luxu aliqua quoq; audoritas contio-
gat figlinis tripatinu inquit Feneftella appellabaf fuma coena^e lautida. Vria erat murenaisi:
uel mixti altera lupo:?/: tertia myxonis pifcisjnclinatis iam fcilicet moribus ut tn eos praeferre graecis
pifcis etiam philofophis poffimus.Siquide in Ariftotelis haeredu audione.lx.patinas ueniffe tradif.

Nam nos cu unam Aefopi tragoedia^: hiftriois in natura auiu diceremus feftertiis.de. ftetiffe:
no dubito idignaturos legentes. At Hercules Vitellius in principatu fuo.cc.feftertiis condidit
patinam:Cui faciendae fornax in campis ex aedificata eratrqm eo puenit luxuriarut et fidilia
pluris coftentrq murrhina. Propter hanc Mutianus altero cofulatu fuo in cSquaeftione expro
brauit patinaru paludes Vitellio.Memoria no ulla foediore: cuius ueneno Afprenati reo Caf,
fius Seuerus accufator obiidebat iterifle.cxxx.couiuas.Nobilitanf iis oppida quoq;'. ut regiu:
& cumae.Samia tefta matris deu facerdotesrqui galli uocanf :uirilitate amputant.Nec aliter ci
tra pernidemtfi.M.Celio credamus:qui lingua fic amputanda obiecit grauipbro:tanq 81 ipfe
iam tuc ddem Vitellio malediceret.Quid n5 excogitauit arsifradis etia tefbsulcdaJcutfir
mius durent tufis calce addita:quae uocant fignina.Quo genere etiam pauimeta excogitauit.
Terrae uarietates: & de puluere puteolano: 8t aliis terrae generibus: quae in lapidem uer,
tuntur. CA. XE

Eru 8i ipfius terrae funt alia fegmeta.Quis.n. fatis miref peffima eius parte medio,
q; puluere appellatu in puteolanis collibus opponi maris fludibus:merfu$f>tinus
fieri lapide unu inexpugnabile undis:& fortiore quotidieiutiq; fi cumano mifceaf
cemeto.Eade eft terrae natura in cyzicena regione:fed ibi no puluis:ueja ipfa terra
qualibet magnitudine exdfa 8C demerfa in mare lapidea extrahif .Hoc ide drca caffandreap,
dunt fieri.Et in fonte gnidio duld intra odo mefes terra lapidefcere.Ab oropo qde aulide uf
q; qcqd terrae attingif marirmutaf i faxamo multu a puluere puteolano diftat e nilo arena te
nuiffima fui pte:no adfaftineda maria fludufq; fragedos:fed ad debellada corpa pakftrz ftu
dns.Inde certe patrobio Neronis pridpis liberto aduehebaf . i$uin 8C Leonato & Cratero ac
Meleagro Alexadri magni ducibus fabulu hoc portari cu reliqs militaribus comertiis repio.
Plura de hac parte no fum didurus:no hercules magis q de terrae ufu in caeromatis;qbus exer
cendo iuuentus noftra corpora uites animose perdidir.

De parietibus fornaceis:& lateritiis:& eo£> ratione. CA. XfflL

Vidino & in afriea hifpaniaq; ex terra pietesrquos appellat fomaceos( qm fomacu
mo circudati utriq; duabo tabulis ifarciuf uerius q iftruuf)^uis durat: icorrupti l
bnbus:uetis:ignibus:oi'9 cemeto firmiores.Spedat etnuncfpeculas Hanibalis hi,
fpania terrenafcp turres iugis motiu impofitas.Hxc & celpira natura cafiro^e uallis
accomodata cotta fluminu fpetus aggeribus.Illini qde crates parietu luto:& lateribus crudis

TRIGESIMVSQ_,VINTVS 26 3

extrui qs ignotatf Lateres no fiint e fabulofornecg arenofo:multo<g minus calculofo ducendi
folo:fed e cretofo 8t albicate:aut ex rubrica. Vel fi ia ex fabulo e mafculo certe. Figunt optie
uere.Na folftitio rimofi fiut:quos aedificiis no idoneospbat. Quin 8C xtritu ipm eo^e prius a
fingaf: macerari oportet.Genera eo^ tria.Lidoron quo utimunlongu fefqpede:latu pede. AI uei
te$c tetradoron.Tertiu petadoro:Graed.n.antiq doron palmu uocabat:& io dora munera:qa
manu darenf. Ergo a qttuor 8C quiq; palmisput funt:nominan£.Eade eft latitudo. Minore i
priuatis operibus;maiore in publids utunf in graedarpithanein afia 8i ulterioris hifpaniae ci*
uitaribus maflilia 8C calento fiunt lateresrqui ficcati no merguntur in aqua. Sunt enim e terra
pumicoftr.cum fubigi poteft utiliflimiGraeci: praetercj ubi e filice fieri poterat fhuclura: pa*
rietes latericios praetulere.Sunt.n.aeterni:fi ad ppendiculum fiantJdeo 6C ad publica opa 8i re.*-
gias domos addunf.Sic extruxcre muji athenis:qui id monte hymetu fpe&at. Sic patris aedes
Iouis 8C Herculis quis lapideas colunas & epiftylia drcudarent.Domu regia Attali trallibus.

Item fardibus Craefhqua gerufia fecere. Halicarnafi maufolea: quae etia nunc durat, Laceds*-
mone quide excifum 1 ateritiis parietibus opus tedoriu pp excelletia pidurae ligneis fbrnais L
dufiim roma deportauere in aedilitate^ad comitiuexornandu Murena 8C uarro. Quod opus
cum per fe miije effet:traflatu tri magis mirabanf.In italia quoqj latericius murus aretii & me
uan ia: eft.Romae no fiunt talia aedirida:quia fefquipedalis pariesmonplufq unam contigna**
tionem tolerat. Cautuq; eft:ne cois craffior fiat: necintergerino^i ratio patitur.

De fulphure: alumine: <S£ generibus eo medidnae. CA. XV.

Aec (int di<fta de lateribus. In terrae aut reliquis generibus:uel maxime natura mira y

eft fiilphurisrquo plurima domanf.Nafcif in infulis aeoliis inter fidliam 8C italia:
quas ardere diximus.Sed nobiliiTimii in melo infula,ln italia quocg inuenif’ in nea*
politano capanocp agro collibus:qui uocantur leucogaei:qd e cuniculis enbftum p*
ficitur igni.Genera quattuor. Viuu: quod graeci apyron uocant:nafciffolidum:hoc glebofu.

Eo folo ex oibus generibus medici utunf.Oetera.n. liquore coftant:& conficiunt oleo ineo*-
cfa.Viuu aut effodit: tranflucetq;:& uiret.Alte^e genus appellat gleba: fullonu tm officinis fa
miliare.Tertio quocp generi unus tm eft ufus ad fufficiendas lanas: qm candore tm mollicie*
cj5 confert. Egui a uocaf hoc genus.Quarto aut ad ellychnia maxime confidenda.Caetero tan
ta uis eft:ut morbos comitiales deprehedat nidorenpofitu igni.Lufit 8£ Anaxialus eo candes i
calice nouo prunaqj fubdita circuferens:exardefcetis repcuuu pallore dis*: uelut defunde^
effimdete conuiuiis.Natura eius excalfadtxoncoquit.Sed & difeutit collectiones corpore: ob
hoc talibus emplaftris malagmatibufqj mifcetur.Renibus quoq$ & lubis in dolore cum adipe
mirepdeft ipofi tum. Aufert 51 lichenas a fade cu terebinthi refina:& lepras: Harpaxito uocaf
a celeritate auellendi: auelli. n.fubinde debet. Prodeft 8i fufpiriofis lincftum.Puruleta quoqj ex
tufficnribus: 8C cotra fcorpionu idhis. Vitiligines uiuu nitro mixtmatcg ex aceto tritu & illitu:
tollitjtem lendes in palpebris: aceto fandaracato ammixto.Habet & in religionibus loeu ad
expiadas fuffitu domos.Senti£ uis eius 81 in aquis feruetibus.Neqs alia res facilius accenditur:
quo appet: igniu ui magna etia ei ineffe.Fulmina 8C fulgura quocg fulphuris odore habet: ac
lux ipfa eopi fulphurea eft.Et bituminis uirina eft naturaralibi limus: alibi terra. Limus a ia>
daeae lacu ut diximus eraergens.Terra in fyria drea fydone oppidu maritimum. Spiffanf haec
utracg: 3C in defitate coeut.Eft uero liquidu bitume ficut racynthium 8i quod a babylone in*
udtur.lbi quide et candidu gignif.Liquidu eft et apolloniaticu: qua: omnia graeci piflafphal
ton appellat:ex argumeto picis et bituminis.Gignit et pingue liquori Iqj olead in fidlia: agra
gatino fonte inficies riuu.Incolse id arudinum paniculis colligut dtiffime fic adhaerefees.Vtu
turc^eo ad lucerna^ lumina q^ei uice.lte ad fcabie iumentoge.Sunt qui et naphthen de qua i
fcdo diximus uoluminerbitumis generi afcribut.Veyi ardeseius uis igniu natura: cognata
cui abeft ab 01 ufu.Bituminis prabatio ut qua maxie /pledeatrfitcp pSderofum ac graue, Leue
autem modicerqtri adulteraf pice. Vis bituminis quae fulphuris:fiftit difcutit:attrahit : glutis
nat.Serpetes nidore fugat accenfum/Ad furfufioes oculoje: & albugines babylonium efficax
tradif .Item ad lepras lichenas: pruritu fq; corpomm.Ulinitur et podagris.Omnia aute dus ge
nera incomodos oculo^ pilos replicant. Dentium doloribus medenffimul cum nitro illita,

Tuffim ueterem et anhelitus cum uino potum emendat. Dyfcenterids etiam dat eodem mo*
do.Siftitqp aluum.Cum aceto uero potum difeutit concretu fanguine:etdetrahit.Mitigatld*

■bo^i doloresutem articulorum . Cura farina hordeacea impofitura:emplaftrum peculiare fa*

UBER

cit fui nominis.Sanguine fiftit. Vulnera colligar.GIutinat neruos. Vtuntur etiam ad quarta/
nas bituminis drachma SC hedyofmi pari pondere cu mirrhae obolo fubadi.Comiriales mor/
bos uftum deprehendit. Vuluape ftrangulationes olfadum difcutit cum uino Si caftoreo. Pro
cidentia fedis fuffitu reprimit.Purgationes fbemina^ in uino potu elicit. In reliquo ufu aera-
mentis illinitur:firmarcp ea contra ignes.Diximus & tingi Politas ex eo ftatuas 8i illini. Calas
quoqj ufum prsebuit:ita ferruminatis babylonis muris. Placet in ferraris fabro^d officinis tin>
gendo ferroxlauoruq; capitibus:& multis aliis ulibusiNec minor aut ab eo diffimiliseft alu-
minis operaiquod intelligif falfugo terrae. Plura SC eius genera. !n cypro candidu Si nig^e: exi»
gua coloris differentiaxu fit ufus magni:qm inficiedis claro colore lanis candidu liquiduque
utili ffimu eft.Contraq; fufcis aut obfcuris nigru.Et aurum nigro purgaf. Fit aut omne ex acj
limocp:hoc eft terra: exudantis natura.Corriuatu hyeme aeftiuis Tolibus maturaf. Quod lie»
ritex eo praecoxxandidu fit.Gignitur autinhifpania:aegypto:armenia:macedonia:ponto:afri
cajnfulis Tardinia melo:lipara:ftrongyle.Laudatiflimu in aegypto:^>ximu in melo.Huius quo
hT fricatiu q; duae fpeciesdiqdumffpiffurnqj.Liquidi p»batio:ut fit lympidu ladeuqj fine offenfis fricandi;

cum quoda igniculo caloris.Hoc phonmo uocant.An fir adulteraturdeprehendif fucco puni
ci maLi.Since[}i.n.mixtura ea nigrefcit. Altera genus eft pallidae 8i fcabrae naturae Si q<J infi¬
citur galla.Ideoq3 hoc uocat paraphoron. Vis liqdi aluminis aftnngere:indurare:rodeEe,
le ammixto fanat oris ulcera:papulas:pruritufcp.Hxc curatio fitin balneis duabus mellis pti
bus: tertia aluminis. Virus alaijd fudorefqj fedat.Sumif pilulis contra lyenis uitia. Pellenducg
pruritu:ac p urina fanguine.Emedat Si fcabic nitrorac melanthio admixtis. Cocreti aluminis
unu genus Tchifton appellant graeci in capillamenta quaeda canefceria dehifcens, Vndeqda
trichitin potius appellauere.Hoc quocp fit ex lapide:ex quo SC id chalcitin uocat-ut fit Tudor
quida eius lapidis in fpuma coagulatiHoc genus aluminis ficcanminufqj fiftit humore inuti
lem corporibus.Sed auribus magnoperepdeft infufum:uel illitu;uel oris ulceribus:dentibufcp
fi faliua cu eo contineaf.Et oculo^e medicametis inferie apte:uerendift$ utriufcj fexus.Cogt
in patinis:donec liquari definat.Inertioris eft SC altera genus qcf ftrongylen uocant. Duseius
fpes: fungofum atq; oium ore dilui facrleiqd' in totum danaf. Melius pumicofum:& forami/
num fiftulis fpongiae fimileirotunduq; naturaxandido propiusxu quada pinguedine fine are
nis friabile: nec ificiens nigritia.Hoc coquit per fe carbonibus puris;donec cinis fiat.Optimu
ex omnibus q<f melinu uocat: ab ifula meIo:ut diximus.Nulli uis maior neqj afttjngedi: neq
denigradi:neqj induradi.Nullu Ipiflius.Oculope fcabridas extenuat. Combuftu utilius epipho
ris inhibedis.Sic SC ad pruritus corporis.Sanguinem quocp fiftit in totum foris illitum. Vulfis
pilis ex aceto illitum: renafeentem mollit lanuginem fummam-Omnium generi uis in aftrin
gendo.Vnde nomen a graeds.Ob id oculorum uitiis aptiffima funt. Sanguinis fluctiones in-
hibent cu adipe.Sic 8C lfantiu ulcera putrefeetia ulcere compefcit cum adipe.Et hydropico^
eruptioes ficcat.Et auriu uitia cu fucco punid mali.Et unguiu fcabridas: acatricuqj duritias;
SC pterygia ac pniones.Phagedenas ulcere ex aceto:aut cum galla pari pbdere cremati Lepras
cum fucco oleje.Cum falis uero duabus partibus uitia qux ierput. Lendes & alia capillorum
uel fero pi afalia pmixtum aquae.Sic 8C ambuftis pdeft:& furfuribus corpore cu fero piceinfundit di di¬
cis uf pice fentericis.Vua quoqp in ore coprimit:ac tonfillas.Ad oia quae in caeteris generibus diximus ef
ficacius intelligif ex melo aduedu. Na ad reliquos ufus uirae in coriis lamfq; pficiedis: qti fit
momeri:fignificatum eft. Ab his per fe oia ad medianas ptinenria terra: genera tractabimus.
De terra famia:& eretria:& chia:& felinufia:& phniti:& ampeliti medicinae. CA, XVI,

-»s===i Amiae duae funt:quae fyropicon:& qure after appellanf. prioris laus: ut reces fit:&le
uisdinguaecp glutinofa. Altera gleboliorxandida. Vtracp urit: ac lauatur.Sunt qui
praeferant priorem. pfunt fanguinc expuentibus.Emplaftrifqj quae fictandi ca co/
ponut .Oculoiji quoq; medicametis mifcenc. Eretria totidc differetias habet. Nac|
oel aere 8C alba eft:& cinereatquae pfertur in medicina.Probaf moIlicie:& qff fi aere pducaf : uiokeu

reddit colore. Vis 8i ratio eius in mededo dida eft inter pigmeta.Lauatur ois terri In hocn.
loco dicemus: perfiifa aqua ficcataq; folibusutepe ex aqua trita:ac repoli ta: donec confidat: Si
digeri poflit in paftillos.Coquif in calidbus crebro concufTaeft: in medicaminibus 8i chia ter
ra candicans.Effedus eius qui famiae.Vfus ad muliere maxime cutem. Idem 8C felinuibe. La¬
da' coloris eft haec:8i aqua dilui celerrima. Eadecg lade diluta: tedoriorum albaria interpo/
uVphnitis Iantut . Pnigitis eretriae fimilima. eft grandioribus tantum glebis SC glutinofa : cui effedus

TRIGESIMVSSEXTVS 264

idem qui Cimoliae: infirmior tn. Bitumini fimillima eft ampelitis.Expimentu eiusrfi carae rao
accepto oleo Iiquefcat. Et fi nigricans colos maneat toftae. Vfus ad molliendu difcutienduq;.

Ad hac medicamentis additunpraecipue in calliblepharis 8i inficiendis capillis.

Creta genera ad ueftiu ufus cimolia:farda:umbrica:faxum:argentariam. CA. XVII.

Ei Rerae plura genera.Ex iis cimolia duo ad medicos ptinentia.Candidu 8i ad purpu
I riflum incIinans.Vis utricp ad difcutiendos tumcres:& fiftedas fludiones aceto af
I fumpto.Panos quoque & parotidas cohibet. Et lichenas illita: puftulafque.Si uero
1 aphronitru 8i as cypriu admifceaf & acetu:pedu tumores fanat:ita ut in fole cura
tio hac fiat:8i poft fex horas aqua falfa abluaf. Teftiu uero tumoribus typria cara addita ,p,
deft:<3£ refrigeradi quoq; natura creta efttfudorefq; lmodicos fidit illita. Arcp ita papulas cohi
bet ex uino fumpta in balneis: laudaf maxime theftalica.Nafdf 6i in lycia drca bubone: e Si
alius dmolise ufus in uefhbus.Na farda quaafferf de fardania: candidis ttfi affumif. Inutilis
uerficoloribusreft 8i utiliffima olum cimolia generum: pdofior umbrica:& qua uocant faxu.
Propricrafq? faxircp crefcit in macerando: atq? pondere emifulla mefura. Vmbrica no nifi po,
liendis ueftibus aftumif.Necp.n. pigebit hac quoq; parte attingere:cu lex metella extet fullo¬
nibus didfa:qua.C.Flaminius:5:.L. Aemilius cefores dedere ad populu ferenda. Adeo oia ma/
ioribus curae fuere.Ergo ordo hic eft.Primu abluif uefiis farda:dein fulphureTuffit:mox de,
fquamatur cimolia: quae eft coloris ueri. Fucatus.n.deprehedif’:nigrefcitq^:& effundit fulphu
re.Veros aut 8i pciofos colores emollit cimolia:& quoda nitore exhilarat cotriftatos fulphu,
re.Candidis ueftibus faxu utilius a fulphurejnimicu coloribus.Graecia p cimolia tymphaico ul’ tyrophe
utitur gypfo. Alia creta argentaria appellatur: nitorem argenteu reddens. Eft 8i uiliftima qua tico
dreu praeducere ad uidroriae nota:pedefq; uenaliu trans mare adue&oiji denotare inftituerut
maiores. Talecp Plociu mimicae fcoenae coditorem 6i aftrologiae confobrinueius Malium an,
tiochu. item gramaticae T aberium Erotem eade naue adue&os uidere proaui.*

Qui & quop^ liberti praepofiti. CA. XV11I.

Ed qd hos refero aliquo litterali honore comendatos? Tale in catafta uidere Chry
fogonu Syllae:Amphione.Q_Xatuliinterfe<ftorem:Herone.L. Luculli: Demetriu
Pompeiiraugeq; demetrii. qcj 8i ipfa Pompeii credita eft: 61 Hipparchu.M.Antonii

_ Mena Si Menecrate Sex.Popeii:aliofcp deinceps:quos enumerare iam noeft:efan, uel meno,

guin? quiritiu 8C jpfcriptionum licentia ditatos.Hoc eft infigne uenaliciis gregibus:opprobriu dorum
q; infoletis fortunae:qua 8i nos adeo potiri re£> uidimus:ut praetoria quoq; ornamenta decer,
ni a fenatu iubente Agrippina Claudii Caefaris uiderimus libertis. Tantuq; n5 cum laureatis uel Tatucg
falcibus remitti illo: unde cretatis pedibus adueniflent. laureatis

De terra ex galata: terra dupea:terra balearica: terra ebufitana. CA. XIX.

R aeterea funt genera terrae pprietatis fuae: de quibus iam diximus.Sed 8i hoc loco
reddenda natura.Ex galata infula & drca clupea africae f :orpiones necat: balearis
6C ebufitana ferpentes.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE. LIBER. XXXVI.

PROOEMIVM.

Naturae lapidum ac marmore luxuria. CA. I.

APIDVM NATVR A RESTAT:HOC EST PRAECIPVA MO
rum infania:etia ut gemae cu fuccinis: atq; criftalli cu murrhinis fi,
leanf .Omnia nan<£ quae u% ad hoc uolurae tradauimus homini
aliqua ex ca genita uideri poffunt.Montes natura fibi fecerat ad qf
dam copages telluris uilceribus denfandis: fimul ad impetus flumi,
nu domandos:fluctufcp frangendos:ac minime quietas partes coer
cendas duriflima fui materia.Caedimus hos: trahimufq; nulla alia
q delida^e rifcquos tranfccndifle quoq; mirum fuit. In portento ,p.

iunf mari: & rerum natura agitur in planum. Euehimus ea qu^e

UBER

v feparandis gentibus pro terminis conftituta crannnauefq; marmorse caufa fiunt:acp fluftus

w-o faeuiflima rept naturae partc:huc illluccg portaf iuga montiu:maiore etianum uefania: q cura

ad frigidos potus uas petitur in nubila.Cadoq? proximae rupes cauanfut bibaf glacie.Secum
quifep cogitet quae precia hopt audiat:quas uehi trahicg moles uideat.Sed 8i q fine his multo
rum fuerit beatior uita : ad qq? multo^ neces fit neceife ifta facere: imo uerius pati mortales:
quos ad ufus:quafue ad uoluptates alias nifi ut inter maculas lapidu iaceanrtceuuero n5te,
nebris nocfiu dimidiae parti uitae cuiufq; gaudia haec aufercntibusjngens ifta reputantem fu
bit etiam antiquitatis rubor. Extant cenforiae leges glandia in ccenis glirefq; 8i alia didu mi
uel delica, nora apponi uetantes.Marmora inuehi:& maria huius rei caufa tranfirriquae uetaret lex nuU
tiora la lataeft.

Quis primus in publicis operibus oftenderit. C A. II.

i Icat fbrtafils aliquis: non enim inuehebantur.Id quidem falfo.ccclx. columnas, M.
Scauri aedilitate ad fcaenam theatri teporarn:& uix uno mefe futuri in ufu uiderut
portari filentio legu.Sed publicis nimiae indulgetes uoluptatibus.Id ipfum curiaut
qua magis uia irreput uitia q publica: Enimucro no alio modo in priuatos ufus il
^ Iauenere:ebora:aurum:gemae:autquidoino diis reliqSimusfVeije efto indulferint publicis
uoIuptatibus:etiane tacuerunt maximas ea pi atep adeo duodequadragenu pedu lucullei mar,
moris in atrio Scauri collocari:ncc clam illud occulteq; fadum eft. Satifdari fibi dani infedi
uel palam egit redeptor cloaca^ cum in palatiu extraherentur. Non ergo in tam malo exeplo moribus
caueri utilius fuerat: q tacere tantas moles in priuata: domum trahi pterfidilia deo^e faftidia.
Quis primus peregrino marmore colunas habuerit romae. CA. 111,

Ec poteft uideri Scaurus rudi Si huius mali improuidae ciuitati obrepfiiTe quodam
uitae rudimeto.lam.n.L.Craflum oratorem illum:qui primus peregrini marmoris
colunas habuit in code atrio: hymerias tn necplures {ex aut longiores duodenum
pedu:quem,M.Bruttus in iurgiis ob id Venerem palatina appellauerat. Nimirum
ifta omifere moribus ui<ftis:fruftraqj interdi&a quae uetuerant:cernentes:uIlaspotius q irritas
efie leges maluerunt. Qui nos fequentur meliores non efte probabunt.Quis.n. tanta^ hodie
colunarum atrium habcriSed prius q de marmoribus dicamus:hominu iniis praeferendam,
dicamus precia. Ante igitur artifices cenfebimus.

Qui primu laudati in marmore fca!pendo:& quibus temporibus. CA. 1111.

Armore fcalpendo primi oiutn inclaruerunt Dipoenus & Scyllis geniti in creta in¬
fula etianum medis i'perantibus:priufcp q Cyrus in perfis regnare inciperet: hoc eft
olympiade circiter qumquagefima.li ficyone fe contulere: quae diu fuit officinaru
oium metallo^i patria. Deo^e quoruda fimulacra publice fimul Iocauerat ficyonii;
N X quae prius qua abfoluerentur :artifices iniuriam quaeftf abiemnt in aetolos.Protinus ficyonios

i ~- c- JT- fames inuafit ac fterilitas: maerorqj dirus:Remedium petentibus Apollo pythius affuturum

refpondit:fi Dipoenus Si Scyllis deope fimulacra perfeciftent.Quod magnis mercedibus obfe,
quiifqj impetratu eft.Fuere autem fimulacra ea Apollinis: Dianae:Herculis: Mineruae: quod e
caelo poftea tadum eft.

Nobilitates operum Si artificum in marmore, cxxyi. de marmore pario & maufo,
leo. CA. V.

i Vm ii eflentriam fuerant in chio infula Malas fculptondein filius eius Micriades:
ac deinde nepos Anthermus chiusxuius filii Bupalus Si Anthermus clariffimi i ea
fda fuere Hipponadis poetae aetaterque certa eft.lx.olympiade fuifle.Quod fi quis
ho^e familia adpauum ufq; retro agar.iueniet artis eius origine cu olympiadu ori
gine coepifle.Hipponadi notabilis foeditas uultus eratrquaobre imagine eius lafciuia ioco^
uTi^mptu ji ^ppofuere ridentiu circulis.Quod Hipponax i'dignams:amaritudine carminu diftrinxit eos
in tm: ut credaf aliquos ex iis ad laqueu c5puIifle:q<T falfum eft.Coplura.n.in finitimis Ifulis
fimulacra poftea fecere:ficut in delo:quibus fubiecerunt carme: n5 uitibus tm cenferi chium:
fed Si operibus Anthermi filio^e.Oftendut Si Ialii Diana manibus eopi fada. Et in ipfa chio
narrata eft operis eo^e Dianae facies in fublimi pofita:cuius uultu intrates trifte: abeutesexhy
Iaratu putant Romae figna eo pi funt in palatina cede Apollinis in faftigio.Et oibus fere qua
Diuus Auguftus fecit. Patris quoq? eo pc 8i deli fuere opera: 8i in lef bo infulapipoeni qde ara
bratia: argos:cleone; opibus referta fuere,Oes aut tm cadido marmore ufi lunt e paro infu,

ufportatas

TRIGESIMVSSEXTVS

26$

larquc Iapide coepere Iychnite appellaretquonia ad lucernas in caniculis caederetur: ut audior
eft Varro: multis poftea cadidioribus repertis.Nuper etia in lunenfiu Iapidicinis.Sed in pario
w mirabile pditur-.gleba lapidis unius cuneis diuidentium foluta imagine iileni intus extitif
fe.Non omittendu hanc arte tato uerufhorc fuiiTe q pidlura aut ftatuaria:qua^ utraq; cu phi
dia coepit odfogefimatertia olympiaderpoft annos circiter.cccxxxii. Etipfum phidiam tradut
fculpfifle marmora. Venerecp eius efle Romae inO&auie operibus eximia pulchritudinis.

Alcamene athenienfem(quod certu eft)docuit iffprimis nobile:cuius opera athenienfes com¬
plura in aedibus (acris pofuere. Preclaracg Veneris imagine extra muros:que appellaf aphro
dite exopoiis.Huic fummam manum ipfe phidias Ipofuifle diritur Jpfius difcipulus fuit Ago ufEncepis
racrirus parius ei aetate gratusJtaqs e fuis operibus pleraq; noi eius donafle fertur. Certauere
aut inter (e ambo difcipuli in Venere faacda.Vicitcp Alchamenes no opere:fed ciuitaris fuf>
fragiis contra peregrinu fuo fauentis.Quare Agoracritus ea lege fignu fuum uendidiffe tra»
ditur:ne athenis eflet:6d appellafTe NemefimJd pofirum eft rhanunte pago atticetqff.M. Var
fo omnibus lignis praetulit. Eft & in matris magne delubro in eade ciuitate Agoracriti opus.

Phidiam clariffimu efle per omnes gentes que louis olympii fama inteliigunt:nemo dubirar.

Sed ut oCmerito laudari fciat etiam qbi opera eius non uiderunyp feremus argumento paruo C
& ingenii tantum.Necp ad hoc Iouis olympii pulchritudine utemunno Minerue athenis fm ^ •

de amplitudine: cum lit ea cubitoijd.xxvi.Ebore haec & auro conftarifed in fcuto eius in quo **

amazonu praelium caelauit intumefeente ambitu palmae eiufde concaua parte deorum & gi
gantum dimicationemun foleis uero laphitayi & centaurofg:adeo mometa omnia compa&a uel ofc
artis illi fuere.In bafe aut quod caelatu eft Pandoras genefin appellauir.lbi dii funt.xx. nume/
ro nafcentes.uicfloria praecipue mirabili: periri mirantur feptem:# fub ipfa cufpide aeream uel nofce#
fphingem.Haec licet fint obiter dicla de artifcenunq fatis laudato fimul ut nofcarur illa raa, tes uuftori
gnificentiam aqualem fuifle & in paruis.Praxitelis etatem inter ftatuarios diximusrqui mar» am mirabi
moris gloria fuperauit etia femetiOpera eius funt athenis in ceramico:fed ante omnia # non li: # praeci
folum praxite 1 is : uer u m 8C in toto orbe terrarum Venusrquam utuideret multi nauigauerur puo peio
gnidum.duas fecerat rlimulqj uendebat.alteram uelata fpeae quam ob id quide praetulerunt
optionerquorji conditio erat coircum alreram etiam eode prerio detulifletifeuerum id ac pm
dicu arbitrante s.Reiedf am gnidii emeruntdmenfa differentia famae. Voluit eam poftea a gni
diis mercari rex Nicomedes: totum aes duitatis alienu:quod erat ingens:diffolutu^ repromit
tens.Omnia perpeti malueremec imeritojllo.n.ligno Praxiteles nobilitauerat gnidum. AediV
cula eius tota aperi f: ut confpid polfit undiq; effigies deerfauente ipfa(ut credif) fado . Nec uel facfta
minor ex quacuqj parte ammiratio eft.Ferunt amore captu quendaxum delituiffet nodhi fi-
mulacro cohaefiffe:eiufq> cupiditatis ee indicem maculam.Sunt in gnido & alia ligna marmo
tea illuftriu artificum.Liberpater Bryaxidis:& alter Scope:# Minerua. Nec maius aliud Ve-
neris praxiteliese fpeamen q quod inter haec fola memorat. Eiufde eft Cupido obieftus a Ci¬
cerone Verri ille pp quem thefpie uifebantur.Nunc in O&auie fcholis politus. Eiufde & al>
ter nudus in pario colonia .ppontidis par Veneri gnidie nobilitate # iniuria.Adamauit enim
eum Alchidas rhodius: atep in eo quoq; fimile amoris ueftigiu reliquit.R oras Praxitelis ope-
ra funt:Hora:Triptolerrius:Ceres in hortis feruilianis. Boni euentus # Bonae fortunae fimu-
lacra in capirolio.ltem Menades:# quas-Thiadas uocat:# Caryatidas # Iileni in Afinii Pollio
nis monumetis:S<: Apollo 8C Neptunus^Praxitelis filio Cephiflodorus rei # artis haeres fuit.Cu
ius laudatu eft pergami fymplega (ignu nobile:digitis corpori uerius q marmori ipreffis. Ro- m J

vax eius opera funt Latona in palatii delubro. Venus in Afinii Pollionis monumetis: # intra
octauiae porticus in lunonis aede Aefculapius ac Diana.Scope uero laus cu his certatis.Fedt
Venerem pothon:6i phethonterqui famothracie fandiflimis cerimoniis colunf.lte Apol
line palatinum. Veftam fedente laudata in feruilianis hortistduafcp chameteras drea ea: quo
mm pares in Afinii monumetis funt.Vbi & Canephorus eiufde. Sed in maxima dignatione
Cn.Domirii delubro in cyrco flaminio Neptunus ipfe & Thetis atq; Achilles. Nereides fupra
delphinos: 6C cete Si hippocampos fedentes.ltem tntonesxhorufcp Phorci 8C priftesrac multa ulpiflrices
alia marina. Eiufcie manus ola magnu 8i preciarum opus etiam fi rotius uite fuifleriNuc ue»-
tQ praeter fuprqdicta queq; nefcimus.Mars eft etianum fedens:Coloflus eiufde in replo Bro»
ti Callaici^apud circu eudem ad lauicanam portam euti.Preterea Venus in eodem loco nuda
praxitelicc illam gnidiam antecedens:# quecuqj alium locum nobilitant Rome quide ma»

»\j

LIBER

^gmtudo ope^a eft iam oblitterata a magnis officio^ negocioruc^ aceruis:quae oes a contepla
- u - %- W" f tione talium abducunt:qm ociofo^:& in magni loci filentio apta ammiratio talis e.Qua de
ca ignoratur artifex eius quoqj Veneris: quam Velpafianus imperator in operibus pacis fua
dicauit antiquo^ digna fama.Parhaefitatio eft in templo apollinis fofiani Nioben cu libens
moriente Scopas an praxiteles fecerit.ltem Ianus pater in luo templo dicatus ab augufto :et
tegypto adue<ftus:utrius manu fituam quidc & auro occultatusfcimiliter in curia otfauiaeqri
tur de Cupidine fulme tenente.Id demu a ffirmaf: Alcibiadem eile prinripem forma in ea seta
te.Muka in eade fchola fine au&oribus placentiSatyri quattuorrex quibus unus liberupatre
uf ueneris palla uelatum Veneri praefert: alter liberam fimiliter.Tertius ploratu infantis cohibet. Quar,
ul’ femeles tus cratere alterius fitim fedat:duaecg nymphae uelificates fua ueftq(Nec minor qyaeftio eft : in
feptis.Olympu & pana chironeq? cum Achille qui fecerint:praefertim cu capitali fatifdatione
fama iudicet dignos^copas habuit aemulos eadem aetate Bryaxin:& Thimotheu: & Leocare:
de quibus fimul dicendu'eft:qm pariter caelauere maufoleu hoc eft fepulchrum ab uxore ar,
temilia fa&um Maufolo cariae regulo:,qui obiit olympiadis centefimae anno fecundo. Opus
id ut eflet inter feptem miracula:ii maxime artifices fecere.Patet ab auftro & feptentrione fe,
xagenos ternos pedes.Breuius a frontibus toto circuitu pedes qdringentos.xi.attol!i£ i altitu/
dine.xxy.cubitis.Cingitur colunis.xxxvi.ab oriente caelauit Scopas: a feptetrione Bryaxia me.
ridie Timotheus: ab occafu Leocares. Priufqs cj peragerent:regina artemifia:quae mariti me,
moriae id opus extrui iuflerat: obiit.Non tame recefteruntmifi abfoluto iam.Id gloris ipforu
artifep monumentu iudicantes:hodieq5 certant manus acceflit & quintus artifexJNiacg fupra
pteron pyramis altitudine inferiote aequauit.xxiiii. gradibus in metae cacume fe contrahens.
In fumo ef^quadriga marmorea:qua fecit pythis.Haec adiecfta.cxi.pedu altitudine:totu opus
incIudit.Thimothei manu Diana Romae eft in palatio Apollinis deiubro:cui figno caput re»
pofuit aulanius Euander^fn magna ammiratione eft & Hercules Meneftrati.Et Hecate ephe,
fi in templo Dianae poft aedem in cuius contemplationem ammonent aeditui parcere oculis:
tanta marmoris radiatio eft^Ion poftferuntur & charites in propylaeis arhenienfiu: quas So/
crates fecit:alius ille q pictor: ide ut_aliqui putant. Nam Myronis illius: qui sere laudaf: anus
ebria eft fmyrnae in primis inclyta<Pollio Afinius ut fuit acris uehementiaetfic quocg fpeftan:
monumenta fua uoluitjn iis funt centauri nymphas gerentes Archefitae:Thefpiades.Cleome»
nis:Oceanus 8C Iuppiter Enthochii.Hippiades Hermerotes Taurifci non caelatoris illius : fed

Tralliani.Iuppiter hofpitalis^Pappipi praxitelis difcipuli Zetus & Amphion & Dirce & Tau/
rusminculucg ex eodem lapide. Arhodo aduecfta opera apollonii & T aurifei parentum.li certa
men de fe fecere Menecraten uideri profelfufed efle naturalem artemido^.Eode loco Libet,
pater Eutychidis manu laudatur. Ad Ocftauiae uero porticum Apollo Philifci rhodii in delu,
bro fuo.Item Latona & diana:& mufae noue:& alter apollo nudus.Eumqui cithara in eode
templo tenet.Timarchides fecit.Intra Ocftauiae uero porticus in aede Iunonis:ipfam deam dio
nyfius 8i Polydes.AIiam uenere eodem loco Philifcus.Caetera figna praxitelesjte Polycles Si
dionyfius Timarchidis filii louem qui eft in proxima sede fecerunt. Pana 8C Olympum ludan
tes^ Eodem loco Heliodorusiqcfeft alterum in terris fymplega nobile. Venere lauantem fefe,
daedalum aftantem Polycharmus.Ex quo apparet in magni honoris auctoritate habitu Ly,
fiae opusrquod in palatio fup arcum diuus Auguftus honori Odtauii patris fui dicauit insedi,
cula colunis adornata.Ideft quadriga currufq;:& apollo ac diana ex uno lapide. In hortis fer,
uilianis reperio laudatos Calamidis apolline illius caelatoris. Dadtylidis Pythias. Amphiftrati
Callifthenem hiftoria^t fcriptoretr^Deinde multoje obfcurior fama eft: quorudam claritati i
operibus eximiis obftante numero artificum: qm nec unus occupat gloria: nec plures pariter
uel occa» nucupari pofTunr.ficuti in Laochoonte:qui eft in Titi imperatoris domo: opus omnibus & pi,

pari dturae&ftatuariae artis praeponendum. Ex uno lapide eum & liberos:draconumcj mirabiles

uel confili nexus de confilii fententia fecere fummi artifices agefander & Polydqrus 8C athenodorus rho
dii. Similiter palatinas domos Caefaru repleuere probatiffimis fignis Craterus cu Pythodoro,
Polydedtes cu Hermolao|Pythodorus alius cu Artemone.Et Angularis aphrodifius tralliams.
Agrippae Pantheu decorauit Diogenes atheniefis:& Caryatides.In columnis tepli eius probat
UC* r1 n.am intcr Pauca operum ficut i faftigio polita figna: fed propter altitudinem loci minus celebrata,
mo faftL jn honore eft & in templo illo Hercules:ad que poeni omnibus annis humana facrificauerunt

Sl° uidhma humi ftans:ante aditu porticus agnationes fitae.Fuere 6i Thefpiades ad aede Foelicita,

TRIGESIMVSSEXTVS

266

tis:qnarum unam amauit eques romanus Iunius Pifciculus:ut tradit Varro ammiratur 8i Pa-
xiteiesiqui etiam quincj feripfit uolumina nobilium operum in roto orbe. Natus hic i grrraa
Italiae ora 8C duitate romana donatus cum iis oppidis.Iouem fecit ebumeu x Metelli sederqua
campus petitur. Accidit uero ei:ut cu in naualibus ubi ferae affricande erant per cauea intuens
leone caelaret: ut ex alia cauea panthera erumperet no leui pericutodiligentiflirni artificis. Fe^
rifle opera coplura dicirunfed quae fecerit nominatim no referf^rchefilaum quoqj magnifri
cat Varro: cuius fe marmoream habuifle leaenam tradit aligerofqj luderes cum ea Cupidines
quopi alii religatam tenerent: alii e cornu cogerent bibere:alii calciarentfoccos: oesex uno la
pide.ldem 8C a Coponio.xiii.nationes quae funt cirpa Pompeiu factas auctor efl^nuenio & Ca
cacum laudatu inter ftatuarios fecifle marmorea^Nec minus Sauron atqj Bathracu oblittera W „ *
ri conuenitrqui fecere templa Octauiae porticibus inclufa natione:& ipfi lacoes. Quida 8i opi
bus praepotentes fuiffe eos putant:ac fua impenfa coftruxiffe : inferiprio ne fperantes. Qua ne>
gata:hoc tamen alio loco 8i modo ufurpaffe.Sunt certe etianu in coluna^ epyftiliis infculpta
nominu eoijs argumenta rana atqj lacerta: in iouis aede extitifie pictura cultufq; reliquos oes
fbemineos argumentis coftat:& enim facta Iunonis aede cu inferrenf figna: permutafle geruli
tradunf ;oC id religioni cuftoditu:uelutipfis diis fede ita partitis.Ergo 8i i Iunonis sede cultus
eft:qui Iouis efle debebat.Sunt & in paruis marmoreis fama confecuti Myrmecides:cuius qua tiel ebureis
drigam cum agitatore cooperuit aliis mufca.Et Callicratesxuius formicarum pedes atq? dia
membra peruidere non eft.

Quando primum marmorum in edificiis ufus: 8i quis primus romae cmftauerit parietes: &
quibus aetatibus quaeque marmora in ufum uenerint:& quis primus marmora fecuerit: & ra^
tio fecandi de arena. CA. VI.

IAec fint dicta de marmore fculptoribusrfumrnaq; claritate artificumrquo i tracta-
tu fubit mentem no fuiffe tum auctoritatem maculofo marmori.-qua fecere thafo
cycladu infulape una:aeque & elefbio:Iiuidius hoc paulo uerficolores qde maculas
ii habens. Et in totum marmore apparatu Menander etiam diligentiffimus luxuriae
interpres primus & raro attigit.Columnis demum utebant in templis:nec lauticise caufa: no>
dum enim ifta intelligebant:fed quia firmiores alirer flatui non poterat. Sic eft inchoatu athe
nis templum Iouis olympii:ex quo Sylla Capitolinis aedibus aduexerat columnas. Fuit tame in
ter Iapidem atqj marmor differentia, lam apud Home^.: dicit enim Paridis os marmoreo faxo
percuffum.Sed hadtenus.Regias quoqj domos laudatiffime tum prseter aes: au^uele&r um : ar- , r /

genturmebore tantu adornans. Primum (ut arbitror) uerficolores iftas maculas chio^i lapidi
cinae oftenderunt:cum extruerent muros:faceto in id.M.Ciceronis fale.Ommbus.n.oftetabat
ut magnificu.Multo inquit magis mira res effet:fi tiburtyno lapide feciffetis. Et hercules non
fuiflet picturae honos ullus non modo tantus fine aliqua marmore auctoritate. Secandi mar*
mor in cruftas:nefcio an cariae fuerit inuentu. Antiquiffima quod equide inuenia: Haliacarna
fi Maufoli domus proconefo marmore exculta eft: lateritiis parietibus.Is obiit olympiadis ce.-
tefimaefextae anno fecudo. V rbis roms anno.ccc.fecudo^Primu romae parietes crufta marmo * ~~ . v

ris operuiile totius domus fuae in caelio monte Cornelius nepos tradidit Mamurra formiis na
tum equite romanu pfectum fabro^.C.Caefaris in gallia.Necy indignatio fit tali auctore iue.-
ta re.Hic nacp eft Mamurra Catulli ueronenfis carminibus pfciflus:quem ut res efhdomus ip
fius clarius q Catullus dixit habere:qcqd habuiflet comata gallia.Nanq; adiecit ide Nepos eu
primum totis sedibus nulla nifi e marmore columna habuiffe:oes folidas e caryftio:aut lunefi.

Deniqj.M. Lepidus Catuli in cbfiilatu collega primus olum limina ex numidico marmore in
domo pofuit: magna reprehefione.Is fuit coful ano urbis.dc.Ixyi.Hoc primu inueeti numidici
marmoris ueftigiu inuenio:no in,coIumnis tantu cruftifue ut Mamurra caryftium pofuit: fed
in mafla & uiliflimo liminu ufuiPoft hunc Lepidu ferme quadriennio.L. Lucullus coful fuit: uel mefa
qui nome(ut apparet ex re)Iucu!leo marmori dediriadmodu delectatus illo. Primufq? romam uel mefea
inuexit at£- alioquin:cu caetera maculis aut coloribus cqmendenf.Nafcif aute in nilo infula:
foluqj pene hop*t marmore ab amatore nomen accepiqinter hos primum(ut arbitror)marmo
reo parietes habuit fcena.M.Scauri:non facile dixerim fectos an folidis glebis politos:ficuti e
hodie Iouis tonantis sedes in capitolio.Nodum enim fecti marmoris ueftigia inuenerat italia.

Sed quifquis primum inuenit fecareluxuriamcg diuidere:importuni lgenii fuit. Arena hoc fit:

61 ferro uidetur fieri ferra in praetenui linea premente arenas ueifando tra&uqj ipfo fecante.

-w-

ucleiofo

LIBER

Aethiopica ad hoc maxime.pbaf.Na id quoq; acceffittut ad aethiopas ufq? peteref: qd faceret
marmoraJmmo uero etiam i indos unde margaritas quocp peti feueris moribus idignu erat.
Haec pxime laudaf. Mollior tn qua: ex xthiopia.Illa eni nulla fcabricie fecattlndica no atque
leuigat:fed ea cobufta polientes marmora fricare iubetur.Simile Si naxix uitiu eft Si copridi;
qua: uocaf aegyptia.Ha:c fuere antiqua genera marmoribus fecadis. Poftea reperta eft ars: no
minus probandarex quoda hadriatici maris uodo adftu nudante obferuatione non facili. Iam
quidem quacuq? arena fecare e fluuiis omnibus fraus artificu aufa eftrquod difpendiu admo/
dum pauci intelIigunt.Cra{fior enim arena laxioribus fegmetis terit:& plus erodit marmoris;
maiufqs opusfcabricia politurae relinquitjta fedae attenuant" crufte.Rurfufcp thebaicapolp
turis accomodat .Et quae fit e Poro lapide:aut e pumice. Signis e marmore poliendis: gemifcj;
etiam fcalpendis atep limandis.

De naxio&harmonio:& de generibus marmorum. CA. VII.

Axium diu placuit ante alia:ita uocanf cotes in infula cypro genitae. Vicere poftea
ex armenia uecfae.Marmo^d genera Si colores no attinet dicere in tata noticia.Nec
facile eft enumerare i tata mulritudine.Quoto.n.quoq? loco no fuu marmor inue,

_ nif t'Et tn celeberrimi genens dicta funt in ambitu terraije cu getibus fuis. No oia

tamen in lapidicinis gignunf. Sed multa Si fub terra fparfa. Preciofiffimi quide generis Iace,
daemoniu uiridexuncftifq; hilarius. Sic Si augufteu:ac deinde tyberium: i aegypto Auguftiac
Tyberii primum principatu reperta.Differentiaqj eorum eft ab ophitexum Iit illud ferpentid
maculis fimile:unde 8C nomen accepit:^ hae maculas diuerfo modo colligut. Augufteu unda/
tim cnfpum in uertices.Tyberiu fparfim couoluta canicie.Neq; ex ophire colunat: mfi parus
admodu inueniunt.Duo eius genera:molle candidum:nigricans durum. Dicuntur ambo capi
tis dolores fedare adalligati: & ferpetium idus. Quidam phreneticis: ac lethargicis adalligari
iubent candicantem.Contra ferpenres aurem a quibufdam laudatur praecipue ex his quem
tephriam appellant a colore oneris. Vocatur & mephites a loco gemmantis naturae : Cuius
ufus conuemt iis quae urenda aut fecanda funt: ex aceto illitus.Obftupefcit enim ita corpus;
ut non fentiat cruciatum,Rubet porphyrites in aegypto ex eo candidis inter uenientibuspun
<ftis:leucoftydos uocatur. Quantidibet molibus caedendis fufficiunt lapidicina:. Statuas ex
eo Claudio Caefari procurator eius in urbem ex aegypto aduexit tns: A iimus Pollio non ad/
modum pbata nouirate.Nemo poftea certe imitatus eft.lnuenit eadem aegyptus in aechiopia
que uocant bafalte:ferrei coloris atq; duririae. Vnde 8i ei nomen dedir.Nunq is aut maior r e-
pertus eft q in templo Pacis ab imperatore Vefpafiano Augufto dicatus. Argumento.xyi.libe/
ris circa ludetibus:p quos totide cubiti fummi incrementi augentes annos eius intelligutur.
Non abfimilis illi narratur in thebis delubro Serapis (ut putat) Memnonis ftatua dicatus:que
quottidiano folis ortu contadu radiis crepare dicunrjpnycen et tum in arabiae motibus nec
ufq alibi nafei putauere noftri ueteres,Sed 8i i germania potoriis uafis inde fachs prirou dein
pedibus ledo^e fellifcp Cornelius nepos tradit magno fuifle miraculotcum. P. Lentulus Spin-
ter amphoras ex eo Si urceos magnitudine cado^t oftendiflet.Poft quinquennium deinde tri¬
ginta duo^i pedum longitudine columnas uidifle. Variatu in hoc lapide poftea eft. Naq$ pro
miraculo infigni quattuor modicas i theatro fuo Cornelius Balbus pofuicJSlos ampliores tri¬
ginta uidimus in fcaenarqua Califtus Caefaris Claudii liberto^ potentiflimus exaedificauetat.

De alabaftrite:& lygdino alabandico. CA. Vili

ij\ Vnc aliqui lapide alabaftriten uocant:que cauant ad uafa unguentaria:qm optime
| jea fcorrupta feruare dicif.Idecp eria exuftus:emplaftris couenit.Nafcif circa thebas
acgyptias:& damafeum fyriat.Hic eaeteris cadidior. Probariflimus uero I carmania:
i mox in india.Iam quidem Si in fyria afiaq;. Viliffimus aure 8i fine ullo nitore i Cap¬
padocia. Probantur qua maxime mellei coloris in uertice maculojiatq; non traflucidi. Vms
uero in iis corneus colonaut candidus:& quicquid fimile uitro eftjjPaulum diftat abeo ad un¬
guen tot^ fidem:uti exifttmant: Lygdinus in tauro repertus amplitudine qua lances craterafcg
non excedar. Antea trh ex arabia aduehi folitus cadoris eximii.Magnus 8i corrariae iter fena/
turae duobus honos.Coralitico in afia reperto :menfurae non ultra bina cubitaxandoreproxi
mo ebori Si quadam fimilitudineSE diuerfo niger eft alabandicus terra: fua: noie:qq 8i mileti
nafcens:ad purpuram tn magis atpe&u declinante.Idcq; liquaf igni:ac fundit ad ufura uitri.
Thebaicus mtercindlus aureis guttis inuenit in africae parte aegypto aferipta: coticulis ad te,.

TRIGESIMVSSEXTVS

renda collyria q uada utilitate natura: alia couenies.Circa lienem uero thebaidis fimites:que; uel fyenites
ante pyrrbopaecilon uocabat.Trabes ex eo fecere reges quoda certamine obelifcos uocates fo
lis numini facratos.Radiopd eius argumetum in effigie eft:& ita fignificaf' nofe aegypcio, Pri¬
mus oium id infti tuit Mitresrqui in folis urbe regnabat fomnio iuflfus:& hoc ipfum infcriptu
eft in eo.Et enim fculpturae illa: effigiefqj quas uidemus:acgyptiac funt littera:. Poftea 8i alii re
gum in fupradicta urbe:Sochis quattuor numerorquadragenorum 8i odonum cubitori lon -
gitudine.Ramifes autem is quo regnante ilium captum eftiquadraginta cubitorum. Idemqj
digrefius inde: ubi fuit Mneuidis regia pofuit alium longitudine, undecenis pedibus: per late- uel undece
ra cubitis quattuor. tenis

De obelifco: 3i thebaico: 8i alexandro:& de illo qui eft in circo magno. CA. IX.

Pusi d feciile dicunf uiginti millia hoiu;.Ipfe rex cu fubredurus eet:uereretur<$ ne
machinae ponderi non fuificeret: quo maius periculu cura: artificu denunciarenfi- uel matu-
IkWyyi | liu fuu adalligauit cacumini:ut falus eius apud molientes pdeffet lapidi. Hac ami- rius
safesPJ ratione operis effedu eft:ut cum oppidum id expugnaret Cambyfes rex: uentumq?
effet incendio ad crepidines obelifcirextlgui ignem iuberet molis reuerentia qui urbis nullam
habuerat. Sunt <S£ alii duo. Vnus a Smarre politus: alter ab Eraphio line notis quadraginta
odo cubitope. Alexandriae ftatuit unu odoginta cubitope. Ptolemaeus Philadelphus:que exci uel trigita
derat Nedabis rex pupj.Maiufcp opus fuit indeuehendo: ftatuendoue g in excidedo.A Satyro uel quem
architedo aliqui deuedhi tradunt.Rate ut Callixenus dixit a phoenice foffa perduda ufqj ad- thebis efle
iacente obelifcu e nilo.Nauefqj duas in latitudine patulas:pedalibus fpatiis ex eode lapide ad dixi
ratione gemin ati per duplice menfura ponderis oneratas ita ut fubirent obelifcu pendente ex uel focis.
tremitatibus fuis in ripis utricptpoftea e geftis laterculis alleuata naue excepifle onus ftaturu. uel feftalis
Exdfos aute lex talis in monte eode & artificem donatu talentis quinquaginta. Hic aute obe uel fex in
lifcus fuit i ariinoe politus a rege fupradido:munus amoris in coiuge:eadeq; forore Arfinoe. monte
Inde eum naualibus incomodu.Maximus quidam prcefedus aegypti traftulit in foru recilb ca
cumime du uult faftigiu addere auratu:quod poftea amifit.Et alii duo funt alexadria: ad por¬
tum i Gefaris templo:quos excidit Mefphees rex quadragenu binu cubitop^Super oia accef-
fit difficultas mari romam deuehendirfpedatis admodu nauibusi Diuus Auguftus priore; ad
uexerat miraculi gfa:puteolifqj naualibo ppetuis dicauerat.S; icedio cofumpt^ e.Diuus Clau
dius aliquot per annos afleruata eam qua Caius Caefar importauetat: oibus qua: ung in mari
uifa funr.mirabiiiore turribus puteolis ex puluere exaedificatis perdudam oftiam portus gra¬
tia merfit:alia ex hoc cura nauiu quae tyberi fubuehebant.Quo experimento pala fuitrno mi¬
nus aquapd huic amni efle qua nilo.Is autem obelifcus quem Diuus Auguftus in circo magno
conftituitrexcifus a rege Semneferteo:quo regnate Pythagoras in aegypto fiiit:centum uiginti i
qufcp pedum eft :8i dodrantis:praeter baiim eiufdem Iapidis.ls uero qui e in campo martio no-_
uem pedum minor eft a Sefoftride.lnfcriptam ambo repe interpretationem aegyptiorum ope¬
ret philofophiae continent.

De illo qui eft in campo martio pro gnomone. __ CA. X.

- \ I qui eft in campo Diuus Auguftus addidit mirabile ufum ad deprehedas folis um

| brastdierucg ac nodium magnitudines:ftrato lapide ad obelifei magnitudine;: cui
f par fieret umbra romae cofedo die fexta hora paulatfqj p regulas qua: funt ex aere
r inclufae fingulis diebus decrefceret:ac rurfus augefceret:digna cognitu res Si inge-
nio ffiecundo^vTan 1 im mathematicus apici auratam pilam addiditxuius uerrice umbra colli¬
geret ur in femetipfam alia atq; alia incremata iaculantem apicetratione ut ferunt:a capite ho
minis inteIle<fta.Haec dierum obferuatio triginta iam fere annis non congruit: flue folis ipfius
diiTono curfu 3i caeli aliqua ratione mutatoffiue uniuerfa tellure aliquid a cetro fuo dimota:
ut dephendi 8i in aliis locis accipio:fiue urbis tremoribus ibi tantu gnomone ltorto: fiue inun
dationibu s tyberis fedimento molis fado.qq ad altitudinem impolita: rei in terram quoque U£1 moli
dicantur i atfta fundamenta.

■ De tertio obelifco romae in uaticano. CA. XI.

Ertius eft in uaticano Caii di Neronis principum circo : ex oiba unq omnio fradus
in molitudine eius:que fecerat Sefoftridis filius Nuncoteus. Eiufde remanet Si ali- uel im nai¬
us centu cubitop: quem poft caecitatem uifu reddito ex oraculo foli faaauit. _ tatione
De pyramidibus aegyptiis: Si Iphinge. CA. XII.

K ii

ud urbe

&&rJaxL

odxf.

/ r

LIBER

ia Icantur obiter 8l pyramides & in eadem aegypto regu pecunia: ociofaiac ftultacje

S1j tatio.Qtiippe cu facicdi eas ca a plerifq? tradaf :ne pecuia; fucceflbrib? aut amulis'
J j infidianubus praeberent: aut ne plebs e flet ociofa. Multa circa hoc uanitas lllo^ho
il minu fiutmeftigiacp copluriu} ichoata^ extant. V na eft in Arlionite notno:du£ in
mephi non pcul a labyrintho: de quo Si ipo dicemus.Totide ubi fuit meridis lacus:hoc e fbfla
grandis.Sed aegyptus inter mira ac memoranda narrat horam cacumina extrema: qua: emine
re dicunf .Reliquae tres:quac orbe terra^e impleuere fama:fane cofpicuac undicy annauiganti,
bus:iitae funt in parte africae monte faxeo fteriliqj inter memphin oppidu:& quod appellari 4'
ximus delta a nilo minus quattuor millibus paiTu^ia memphi feptem.d.paf£a uico appolito
que uocat bufirin.ln quo frit affueti fcandere illas. Ante has eft fphinx:uel magis mirada:q fiL
ueftriafunt accoletiu.Amafin rege putant in ea conditu:& uolunt inueda uideri.Eft aut fato
naturali elaborata:^ lubrica.Capitis monftri ambitus per fronte cetu duos pedes colligitilo/
gitudo pedu cetu qdragitatnu e:a!titudo a uentre ad fumu apice in capite fexagintaduiiSed
pyramis ampliffima ex arabicis lapidicinis coftat.Treceta fexaginta hoium millia annis .xx,ea
conftmxiffe pdunf.Tres uero fa<2ae annis feptuagincaodo & menfibus quattuor .Nempe qui
de iis fcripferuntifunt Herodotus: Euhemerus:Duris lamius:Ariftagoras: Dionyfius: Artemi¬
dorus: Alexader PoIyhiftor.Butarides:Antifthenes: Demetrius: Demoteles Appion. Inter oes
uero eos non condat a quibus fadadint iuftiffimo cafu oblitteratis tatae uanitatis auctorib^.
Aliqui ex iispdiderut in rhaphanos 8i alliu:ac cepas:mille odigeta taleta erogata. Ampliffima
odo iugera optinet foli quattuor angulo^ paribus interuallis per octingentos odogintatres
pedes finguloj: latere altitudota cacumine pedes.xxv.alterius interualla fingtila per quattuor
angulos pares.dcc.trigintafepte coprehendunt.Tertia minor praedidis: fed multo fpedatior,
aethiopicis lapidibus cofurgit.ccc.fexagitatribus pedibus inter angulos. Veftigia aedificationi!
nulla extant. Arena late pura arcu lentis (imilitudine:quahs in maiori parte a frica:. Quseffio-
num fuma e quana ratione in tanta altitudine fubueda fint cemcta. Alii.n.nitro ac fale adag/
geratis concrefcente opere.at perado fluminis irrigatioe dilutis.Alii lateribus e luto feriis ia
priuatas domos diftributis.Nilium.n.non putat rigare potuifle multo humiliore. In pyramide
maxima eft intus puteus odogintafex cubito^.-fiumen illo admiiTum arbitranf. Menfurajal
titudinis ea^ofum^ fimilium deprehendere inuenit Tales milefius umbram meriendo:qua
hora par efle corpori folet.Ha:c funt pyramidum miracula.Supremumq5 illud: ne quis
opes mireturiminimam exritifle laudatiffima a R hodope meretricula fadam: aelopi fi

efte conquifitas quatltu. Magmficaf 8i alia turris a rege fada in infula pharo porra optinentt
alexandriae :quacoftitifte.d.ccc.ta1entis tradut:magno animo ne qd omittamus Ptolemaare/
gis: q» in ea permiferit Softrati caflfidis architedi ftrudurae ipfius nome infcribi.Vfus eius no/
dumo nautani curfui ignes oftendere ad pnuntianda uada portufep introitu. Sicut iara tales
oel i conti compluribus locis flagrantrat pomeofica: ac rauennse ad uitandu periculu etia in comuatioe.
nuatione Flagrant cu eo lita ea crafTienne.Penculum in corriuatione igniri fydus exiftimef: quoniam e

uel ne cSti longinquo limilis flammarum afpedus eft. Hic idem architedus primus oium penlilc arabu-
Buatione 1 ationem gnidi fecifie traditur.

De labyrinthis aegyptioflemnid: italico. CA. XIII.

f^- - Icamus 8i labyrinthosrael portentofiflimri humani ingeniiopus.Sed no utexifHari

poflit falfum.Durat etia nunc in atgypto in heracleopolite nomo: q primus factus
eft ante annos(ut rradunc)tria millia fexcentos a Petefuco rege:fiue Tirhoe. Quaq
Herodatustora opus regum efle dicat: nouiflimeqtPfammetichi.Caufani fariendi

uarie inrerpretanwqDemoreles regiam Motherudis fuifle^-ydas fepulchru} Meridis.-Plures
loli facrum id extrudum:quod maxime creditur.Hmc utique fumpfifie Daedalum exemplat
eius labyrinthi quem fecit in creta:non eft dubium:fed centefimam tantri portionem eius imi
tatumiqua: itinerum ambages:occurfufqj :ac recorfus inexplicabiles continet. Non ut in pa/
ol' uidem^ uimentis puerorriue ludicris campeftribus uidemus breui lacinia millia pafluri plura ambula/
millia pafli tionis corinentcfed crebris foribus inditis ad fallendos occurjksijederidriqj in errores eofdc.
Secundus hic fuit ab aegyptio labynnthus^fertius in lemno^uartus in italia.Oes lapide pO/
liro formdbus tedi. Aegyptius quod miror equidc in itroitu lapideis e paro colunis. Reliqua:
erant 4’cnitae:molibus copofiris quas_difloluere:ne fkcula quide poflint adiuuantibus Hera/

TRIGESIM VSSEXTVS j 6 S

cleopo litis rqui id opus inuifum mire infeftauere.Pofitionem operis eiusrfingulafcg partes enar
rare non eft:cu lit in regiSes diuifum ateg in prafeduras-.quas uocant nomos: fexdecim nomi¬
nibus totidem uatlis domibus attributis. Praeterea tepla ofum xgypti deorum cotinet: fu

perqj Nernefes quindecim aediculis indufae. Sunt pyramides coplures quadragena^ ulnarum
fenos radice muros optinentes.Feffi iam eundo perueniut ad uiarum illum inexplicabilem er¬
rorem. Quin Si caenacula prius excelfa:porticufq; afcedunf nonagenis gradibus oes.lntus co
lumnae de porphynte lapide:deoji fimulacra:regum ftatuae:monftrifice effigies.Quarundam
autem domo^ talis eft firus: ut adaperientibus fores tonitruu intus terribile exiftat|Maiore
aut in parte tranfrjjis eft per tenebras:aliaecj3 rurfus extra murum labyrithi aedificiorum moles
pteron appellantCnde aliae perfoffis cuniculis fubterraneae domus.Refecir unus omnino pau¬
ca ibi ex monte phado Thebis rex ante alexandru magnu annis quigentis.ld quocg tradif ful-
fiffe trabibus fpinae oleo incocfa: dum fornices quadrari Iapidis aflurgeret.De aegyptio di cre¬
tico labyrithis fatis dictum eft#-emnius fimilis illis colunis tantum cetum qnquaginta memo
rabilior fuit :qu arum in officina turbines ita librati pependerunt:ut puero circuagente torna-
renf.Architedti illu fecere Zmilus Si R holus 8i Theodorus fdigea.Extatcj adhuc reliqae eius;
cu cretici italicicp nulla ueftigia extent.Nacg di italicu dici couenirique fecit fibi porfenna rex
ethruriae fepulchri caufarfimul ut&cxterno^ regum uanitas quoqj ab italis fuperaref. Sj cu
excedat ola fabu i olfias: utemur lpfius.M. Varronis in expofitioeeius uerbis. Sepultus eftinqt
fub urbe clufioiin quo loco monumentum reliquit lapide quadrato.Singula latera pedum Ia*
ta tricenumralta qnquagenum.lnq; bali quadrata intus labyrinthu inextricabile: Quo fi quis
improperet fine glomere linirexitu innenire nequeat.Supra id quadratu pyramides fiant qnqj.

Quattuor in angulis:& in medio unajn imo latae pedu feptuagenuquinu:alrae centum quin-
quagenutita fafhgiatae:ut in fummo orbis aeneus 8i Pegafus unus olbus lit impolitus: ex quo
pendeant excepta cathenis tintlnabula:quae uento agitata longe fonitus referant: ut dodonae
olim fadtum.Supra quem orbe quattuor pyramides infuper lingulae extant altae pedum cente
num.Supra quas uno folo quinqj pyramides:quaije altitudinem Varrone^ puduit adiicere. Fa
bulae ethrufeae tradunt eandem fuifie:quam totius operis:adeo uefana dementia quaefifle glo
riam impendio nulli profuturo.Praeterea fatigaffe regni uiresiut tame laus maior artificis eet.

De pcnfili horto di oppido:& templo Dianae ephefiae. CA. X11II.

Eguntur di penfiles hortos:immo uero totu oppidum feciffe aegyptiae thebae: exer-
g citus armatos fubito educere folitis regibus nullo oppidano^ fentiente. Erianum

1 hoc minus mirum:qua cg flumine mediu oppidu interfluente:quae fi fuiflenrino du

p bium eft dicturum Homerum fuiffe:cum centum portas ibi praedicarer.Graecae ma

gmficetise uera ammiratio extat templum ephefiae Dianae ducentis uiginti annis fadtum a to¬
ta alia .In folo id paluftri fecereme terraemotus fentiret:aut hiatus timeret.Rurfus ne in lubri¬
co atq; inflabili fimdameta tatae molis locarent: ante calcatis ea fubftrauere carbonibus dein
uelleribus lanae V niuerfo templo longitudo eft quadringetogi uigintiqncp peduilatitudo du¬
centorum uiginti.Columnae centum uigintifeptem a lingulis regibus factae: fexaglta pedu} al¬
titudine. Ex iis';trigintafex caelatae. Vna a Scopa.Operi praefuit Ctefiphon archite&us.Summ a
miracula:epyff ilia tantae molis atolli potuifle.ld confecutus eft ille peroibus arena plenis moL
E puluino fuper capita columnarum exaggerato paulatim exinaniens ab imo ut fenfim totu^ uel cliu®
in colle foderet. Difficillime hoc contingit in limine ipfo: quod foribus f ponebat. Etenim ea
maxla moles fuit:nec fedit.In cubili alo axio artifici mortis deftinatioe fupma. Tradutcp in ea
cogitatione feflum nodturno tepore inquiete uidiffe praefentem dea.yxui templum fiebat: hor
tantem ut uiueret:fe copofuiffe lapide^: ateg ita poftero die apparuitrpondereq; ipfo corredtus
uidebatur.Ccetera eius operis ornamenta plurium librorum inftar optinentrnihil ad fpecime
naturae pertinentia.

De delubro Cyzici:di lapide fugitiuo:& de echo fepties refonate:# aedificio fine dauo:& mi
rabiliaaedificiorumtomae. CA. XV.

KVrat 3i Cyzici delubrum:in quo filum aureu} comifliiris olbus politi lapidis fubie
cit artifox eburneu Iouem dicaturus intus coronante euj marmoreo Apolline, Tra
lucent ergo pi&urae tcnuiffimis capillametis:kniq} afflatu fimulacrg refouete: ptet
ingeniu artificis ipfa materia quis occulta in peio operis inteliigif.Eodcf in oppido
tft lapis fugitiuus appellatus. Argonautae eo pro anchora ufi ibi reliquerat.Huc e prytaneofita

K ii i

LIBER

uocarar locus)faepe .pfiigum fixere plumbo.Eade in urbe iuxa portam quae thracia uocat tur
res.vii.acceptas uoces numerofiore repercuflu multiplicant.Nomeq; huic miraculo echoefta
gr aecis datu. Et hoc quidc natura locope euenit.Et plerucp coualliu:ibi cafu accidit.Olympiae
aute arte mirabili modo in porticu qua oppidani heptaphonon appellant:quonia feptxes eade
uox reddi tur.Cyzici 8i buleuterion uocant aedificiu amplu fine ferreo dauo ita difpofita coti/
gnationr.ut eximantur trabes fine fulturis ac reponantur.Quod ite romae in ponte fubiciore
ligiofii efhpoftea q Coclite Horatio defendente aegre reuulfus effTVeru & ad urbis nofteemi
racula tranfire conuenit:n5gentoruq; annose dociles ferutari uiros:& fic quoq; terraje orbem
uidu oftendere:quod accidifle totiens pene:quot referrenf miracula: apparebit. Vniuerfirate
uero aceruata & in quenda unu cumulum conieda non alia magnitudo exurgettq fi mundus
alius quida in uno loco narret". Nam ut cyrcu maximu a Cacfare 'didatore extrudu logitudie
ftadio^i triurmlatitudine unius:fed cum aedificiis iuge^e quaternum ad fedem ducentojdx,
millium inter magna opera dicamus.None inter magnifica bafilica Pauli colunis e phrygibus
mirabile:fbruq; diui Augufti: templum Pacis diui Vefpafiani imperatoris Augufti: pulcherri.
ma opeifc q uncjf Pantheon loui ultori ab agrippa fadupeu theat^t ante texerit romae Valerius
oftienfis architedus ludis LibonistPyramidas regum miramur operarcu folum tantu foroex/
truendo feftertiis mille ducentis Caefar didator emerit. Et fiquidem impenfae mouent captis
auaritia animis ,P. Clodius quem Milo occidit: feftertiis .c.xlyii. millibus domo emptaha/
bitauerit.Quod equidem non fecus ac regum infaniam miror: itacp & ipfum Milonem feftet/
tia feptingenta millia aeris alieni debuifle inter pdigia animi humani duco.Sed tunefenesag/
uel capito^ geris uaftum fpatium & fubftrudiones infanas captiofi mirabanf.Proeterea cloacas ope^ora
Iii nium didu maximumrfufFolTis montibus: atq; ut pauloante rettulimus: urbe penfili: fubtercp

ut' capitofi nauigataJd.M.agrippa fecit in aedilitate poft confulatti p meatus corriuatis feptem amnibus
curfu praedpiti torrentium modo rapere: atq; auferre omnia coadis.Infuper mole imbriujco
citati uada ac littora quatiut. Aliquando tyberis retro infufi recipiunt fiudus.Pugnatq diuerli
uel tamen aquale impetus intus:& tamen obnixa firmitas refiftir.Trahuntur moles interna tata nofuo
cumbentibus caufis operis.Pulfant ruinae fponte pdpites:aut impadae incendiis.Quatiturfo
lum terraemotibus.Durant tamen a Tarqno prifeo annis odingetis ppe inexpugnabiles. No
ommittendo memorabili exemplo uel eo magis:quonia celeberrimis re^ coditoribus omiffiij
eft.Cum id opus T arquinius Prifcus plebis manibus faceret:efletq; labor incertum longior an
periCHlofionpaifim confcita nece quiritibus tedium fiigientibius. Nouum & inexcogitati! an/
uel fex ho^ te pofteaque remedium inuenit ille rex:ut omnium ita defiindorum figeret crudbus corpora
minum fpedada ciuibus:fimul 8i feris uolucribufque laceranda. Quamobrem pudor romani nominis

uel q prius proprius quifkpe res perditas feruauit in praeliis: tunc quoque fubuenit. Sed illo tempore
impofuit iam erubefeens: cum puderet uiuos tanquam puditurum efifet extindos. Amplitu/
uelnauem dinem cauis eam fecifle [proditur ut uehem foeni large onuftam tranfmittereti Parua funt
eunda quae diximus: 8C omnia uni comparanda miraculo:antequam noua attingam.M. Le/
pido.Q_.Catulo coffut coftat inter diligentiffimos audores domus pulchrior no fuit romae:
q Lepidi iplius. At Hercule intra annos.xxxy.eadem centefimum I0CU3 non optinuitCoputet
in hac aeftimatione qui uolet:marmoru molem:opera pidoyaumpendia regalia.Et cu pulcher
rima lauda tiflimaq; certantes centum domos:pofteaq;eas ab innumerabilibus aliis in hucdie
uidas.Profedo incendia puniunt luxu:nec tn effici poteft: ut mores aliquid ipfo homine mor
talius efle intelligat.Sed eas omnes duae domus uicerunt.Bis uidimus urbem totam cingi do/
mibus principum:Caii & Neronis.Et huius qdem ne quid deeflet aurea.Nimi^ fic habitarunt
illi qui hoc imperiu fecere:tantas ad uincendas gentes rriumphofcp referendos ab aratro aut
foco exeuntes:quoj5i agri quocp minorem modum obtinuere quam cellaria iftorum» Subit ue
ro cogitatio quota portio harum fuerint areae illae:quas inuidis imperatoribus decernebant
publice ad exaedificandas domos.Summu% illate honos erat:ficut in.L. Valerio Publicoteq
primus conful fuit cu.L.Bruto poft tot merita:& fratre eius qui bis in eodem magiftratu fata
nos deuicerat:adiici decreto:ut domus eo^: fores extra aperirent: & ianua 1' pubJicu reiiceref.
Hoc erat daiiffimum infigne inter triumphales quoq domos.Non patiemur duos Caios uel
duos Nerones ne hac quidem gloria famae frui.Docebimufq et infaniaj eo^e uiefam priuatis
operibus.M.Scaurircuius nefeio an aedilitas maxime proftrauerit mores ciuiIes:maiufqfitSyl
Le malu tanta priuigni potentia:q proferiptio tot millium.Hic fedt in aedilitate fua opus ma

TRIGESIMVSSEXTVS 269

xfmum omniumrquseunqfuere humana manu fa<fta:non temporaria mora: ueruetiam aeter,
nitatis deflinatione.Theatis: hoc fuit.Scaena ei triplex aItitudine.ccclx.coIumnat& i ea duitate
quae fex bymetias non tulerat fine probro duis ampliflimi.Ia pars (caena e marmore fuiriMe,
diaeuitro inaudito etiam poftea genere luxuria.Sumae tabulis inauratis colunae ut diximus,
imae duodequadragenu pedu.Signa aerea inter collinas ut indicauimusrfuerunt tria millia no-
mero.Cauea ipfa coepit hominum.Ixxx.millia cum Pompri amphitheatri totiens multiplicata
urbe tantoque maiore populo fufficiat Iarge.xl. millia fedente. Sed 8C reliquus apparatus tam
tus: attalica uefte: tabulis pi&isrcaeteraque cura fuit: ut in tufculana uillam reportatis quae fu,
perfluebant quottidiani ufos delidis incenfa uilla ab iratis (eruis concremarent ad feftertia.

M. Aufert animii di a deducto itinere digredi cogit contemplabo tam prodiga mentisialiaq;
cSnecli maiorem infaniamfE ligno.GCurio qui bello duili in cafarianis partibus obiit: fone
bri patris munere cu opibtffapparatucp non poflet fuperare Scauiji. Vnde enim illi ui&ricus
Sylla^ Metella materpfcriptionu fe&rix: Vnde.M. Scaurus pater toties princeps duitatis:^
marianis fodalitiis rapinapepuincialium finusfcum iam ne ipfe quidem comparari fibi poflet.

Quando hoc certe incendii illius pmiq^ habuit couedtis ex orbe terrarum rebus: ut nemo po,
ftea par edet infaniae illi.Ingenio ergo fuo utendum erat:Curioni eiqj aliud excogitandu fuit.
Operepcium eft fcire quid inuenerit:& gaudere moribus noftris:ac noftro mo nos uocare ma
iores. Theatra duo iuxta fecit amphflima e ligno cardinum fingulosje uerfarili fufpenfa libra
mento: in quibus utrifq; ante meridiano ludo^e fpectaculo edito inter fefe aucrfis ne inuicem
obftreperent fcaenae:& repente circuactis ut confliterant.Poftremo iam die difcedentibus ta, uel contra
bulis 8C cornibus inter (e coeuntibus faciebat amphiteatrum:& gladiatore fpedlacula edebat: flarent
ipfum magis aucloratum populum Roma.circuferens.Quid.n.miref’ quifcp in hoc primumf
inuentore^an inuentuml' artificefan audloremfaufum alique hocexcogitarefan fufape peref
an iubere^Super oia erit populi foror (edere aufi tam infida inflabili^ fede. En hic eft ille ter, „

rarum uidtor :8C totius dominator orbis:qui gentes & regna diriperet:iura exteris mitteret: & ue‘
quofdam in numero deorum immortalium generis humani portio in machina pendens: & ad munere
periculu fuu p!audens.Quse uilitasanima^. iftafaut quae quaerela de cannisfaut quantu; ma.

Ii potuit accidereftHauriri urbes terrae hiatibus publicus mortalium dolor eft.Ecce Po.ro.unv
uerfos uelut duobus nauigiis (politus binis cardinibus foftinetur:& feipftq depugnantem fpe
darperiturus momento aliquo luxatis machinis:& per hoc quaeritur in tribunitiis concioni,
bus gratia:ut penfiles tribus faceret.Qualia hic in roflrisf Quid non aufurus apud eos quibus
hoc perfuaferit. Vera nanque confitentibusPopu.Roma. funebri munere ad tumulum pa,
tris eius depugnauit uniuerfus.Variauit hanc magnificentiam fua feflis turbati fqj cardinibus:

& aphitheatri forma cuftodita nouiflimo die diuerfis duaba p mediu (caenis athlatas edidit:ra ufathlaeta
ptifq; e contrario repente pulpitis eode; die uidores e gladiatoribus fuis pduxit. Nec foit rex fe£jjC
Curio aut gentiu imperator non opibus infignis:uti qui nihil in cenfu habuerit:praeter difeor
diam principu»Sed dicant uera aeftiuiatione inuicla miracula:quae.Q_^.Martius rex fecit.Is iuf
fus a fonatu aquali appiae & anienis tegula duclus reficere:nouam a nomine fuo appellatam
cuniculis per montes aciis intra praeturae fuae tps adduxit£Agrippa ueroin aedilitate fua:adie,
da uirginea aquarcaeterifq} corriuatis atqj emendatis lacus.dccfecir.Prsterea fontes.cv7.caftel
Ia.cxxx.coplura etia^ cultu magnifica & operibus. Is (igna.ccc.faerea aut marmorea impofuit:

& colunas ex marmore quadringentas: eaque omnia annuo: patioiadiecitcg ipfe (aedilitatis
foae commemoratione 8C ludos unde fexaginta diebus fadtos:& gratuita pbuit balnea centu;

Ixx.quae nunc romae ad infinitum auxere nume$zw icit antecedentes aquarum dudftis nouifli
mum impendium operis inchoati a Caio Caefarera peradli a Claudio Quippe a lapide.xl. ad
eam excelfitatem:ut in omnes urbis montes leuarent:influxere curtius atque caeruleus fonres.

Erogata in id opus feftertia quingenta.lv.millia.Quod fi quis diligentius aftimauerit aquaije
abundantiam in publico balneis pifeinis domibus euripis hortis fuburbanis uillis fpatioq? ad
uenientis extrudtos arcus: montes petfoflbsiconualles aequatas:fatebitur nihil magis miradu^
fuifle in toto orbe rerrafse.Eiufoem Claudii inter maximam equidem ac memoranda dixerq:
qua nuis deflitutum fucceflbris odio montem perfofTum ad lacum focinum emittendum:! ne,
narrabili rpfecfto impendio:& operario^: multitudineper tot annos:cum aut corriuatio aqna,
rum: qua terrenus mons erat egereretur in uertice machinis: aut filex caederetur. Omniaque
intus in tenebris fierent:quce neqj concipi animo nifi ab iis qui uidere: necg humano fermone

K iiii

LIBER

enarrari poflunt.Nam porrus hoftienfis opus praetereo.Ttem uias inter montes excifas, Mare
thirrenura a luerino molibus fedufum.Tot pontes tantis impendiis fados. Et inter plurima
alia itaiix miracularipfa marmora in lapidicinis crefcere auctor eft Papirius Fabiaus naturas
re$i peritiftimus.Exemptores quoq; affirmant compleri fponte illa montiu ulcera.Quae fi ue,
ra funtifpes eft:nunq defutura luxuria;.

De magnetis generibus:# medicinis. CA. XVI

■ Marmoribus digredienti ad reliquoija lapide infignes naturasrquis dubitet i primis
magnetem occurrere^Quid .n.mirabiliusiaut qua in parte naturae maior improbi/
tasidederat uoce faxisrut diximusirefpondente homini: imo uero # obloquere, 'qd
lapidis rigore pigriustEcce fenfus manufq; tributi illi. Quid ferri duricia pugni/
tius^Sed cedit:# panf mores:trahitur naq; a magnete lapide.Domjtrixq} illa re.ije omniii; ma,
teria ad inane nefeio quid currittatqj ut propius uenit:aftiftit: teneturcp:# coplexu hteret.Side
ritin ob hoc alio noie appellant:quidam heracleon.Magnes appellatus e it ab inuentorerut au,
dor eft Nicander in india repertus.Nancp & palTim inuenit:ut in hifpania quoqj inueniffeau.
tem fertur clauis crepidate # baculi cufpide haerentibusrcu armenta pafcerct. Quinq; genera
magnetis Sotacus demonftrat.aethiopicum:# magnefiacu e macedonia ei contermina Boebei
da lacum petentibus dextra. Tertium in echio boaetiae. Quartum circa alexandriatn troa,
dem. Quintu i magnefia afiae.Diuerctia prima mas fit an femina. Proximi i colore. Namqi
macedonia & magnefia reperiunf :mffi nigrique funt.Booetius uero ruifi coloris plus habet §
nigri.ls qui f troade inucnitur: niger eft & feminei fexusudeoq? fine uinbus.Deterrimus aute
in magnefia afiae candidus- necp attrahens ferrum fimilifcp pumici. Compertu tanto meliores
efle quanto funt magis caerulei: serhiopicis laus fumma darunpondufq; argeto rependifjtiue
nif hic i aethiopia zimiri: ita uocat regio arenofa.lbi # haematites magnes fanguinei coloris:
fanguinemcg reddens fi teratur:Sed 6 i crocum.In attrahendo ferrum non eadf quat magneti
hamati te natura. Aethiopici argumentu eft:q> magnetem quocp aliu ad fe trahit.Omnes aute
iioculo^e medicamentis ,pfunt ad fuam quifqj portione.Maximecs epiphoras fifturit.Sanat&
adufta cremati triti^.Alius mrfus in eade aethiopia non,pcul mons gignit lapide theameden:
qui ferije omne abigi t:refpuitcp.De utraq; natura eius faepius diximus.

De lapidibus qui cito abfumunt corpora in eis condita:# de his qui diu feruant: 8i de Aflio
lapide:# medicinis eius. CA. XVII

Apidem e fcyro infula integrum fluefuare tradunrieundc cominutu; mergidn alfo
9 rroac^ls farcophagus lapis nftili uena fcindif.Corpora defundorum codita i eo ab

n KrSrJ fumi conftat intra.xJ.diem:excepns dentibus.Mutianus fpecula quoque & ilrigiles
f # ueftes & calciamenta illata mortuis lapidea fieri audior e. Eius generis # in lycia

laxa funt # in oriente:quae uiuentibus quocp adalligata:erodunt corpora.Mitior eft aute} fer
uandis corporibus nec abfumendis chernires ebori iimillimusrin quo Darium conditu ferut,
Parioqj fimilis candore # duritia:minus tamen ponderofus qui porus uocatur. Theophrafius
audor eft & traflucidos lapides in argypto inucniri:quos ophitae fimiles ait:quod fortaflis tuc
fuerit: quoniam & ii delinunt # noui reperiuntur. Aliius guftu falfus podagras lenit pedibus
in uafe ex eo cauato inditis.Praeterea omnia crurum uitia in iis lapidicinis fanantur: cu in me
tallis omnibus crura uitientur.Eiufdem lapidis flos appellatunfarina ex eo mollis ad quada;
perinde cfficax.Eft aurem fimilis pumici ru.fo. Ammixtus aeri cyprio mammarum uitia emen¬
dat. Pici autem refinaeue ftrumas # panos difcutit.Prodcft # phthificis lindu. Cum meile ue,
tera ulcera ad cicatricem perducit. Excrefcenria erodit.Et ad beftiaru morfus unhs.Repugna,
tia curationi ac fuppurata ficcat.Fit cataplafma ex eo podagris mixto fabae lomento.

De ebore foftih: # lapidibus oileis:# palm itis:# alioru generibus, CA. XVIIL

— =^\Dem Theophraftus # mutianuseilc aliquos lapides: qui pariant: credunt. Theo,
[jfS |3j ‘phraftus audor eft # ebur foffile candido # nigro colore inueniri:# ofla e terra na
K jfci: inuenirique lapides ofteos . Palmati circa mundam in hifpania : ubi Csefar
s&Lggldidafor Pompeium uicit : reperiuntur : idque quotiens fregeris. Sunt # nigri:
quorum audoritas uenit in marmora : ficut taenarius. Varro nigros ex africa firmiores efle
tradit:quam in italia.E diuerfo albos coranos durioresrqua parios.Idem lunenfem filicem fer.-
ra fecari. Ar thufculanum diftllire igni.Sabinum fufeum addito oleo et lucere. Ide; molas uet
fttiies uolfine inuentas. Aliquas # fpote motas inuemmus in ,pdigus. Nufqua; aut hic utilior

TRIG ESIM VSSEXT VS

270

q in italia gigni£: fapifqjno faxum eft. In quibufdam aero puinciis omnino noinuenif. Sunt
qUida iri eo genere mollioresrqui 8C cote Ieuiganf :ut pcul ituetibus ophitae uideri pofGnt.Ne,'
tp eft alius firmior:qn 8i Iapidis natura ut lignum fimiliter imbres folefcg aut bvemes no pati
tur.In aliis atq; aliis generibus.Sunt qui Si lunam no tol!erent:& qui uetuftate robiginem tra
hanr.coloreue candidum oleo mutent.

De corallio uel pyrite:& medicinis eius:8d oftraciterde amantho Iapide: & medicinis eius: de
imlitino lapide Si uiribus eius:de gagate lapide 8i medicinis eius:de fpogiae: 8C phrygio lapide
8i natura eius* CA. XIX.

Orallium lapidem quidam pyriten uocant: quoniam fit plurimus ignis ijii* Sed eft
alius etianum pyrites fimilitudine aeris. In cypro eum reperiri uolunt:& in metallis
quae funt circa acamaniam:unum argenteo colore:alterum aureo.Coquunf uarise,
Ab aliis iterum tertioqj in mellerdonec confumat liquor. Ab aliis pruna prius: dein
melleiSi poftea lauan£ utaes.Vfufqj eorum in medicina excalfacere:ficcare difcutere: humore
extenuare :3<: duritias nimias mollire. Vtun£ Si crudis tufifc#:ad ftrumas atq; furuncu!os.P'/ri.
tarum etianum aliqui genus unu faciupt plurimu habens ignis:quos uiuos appellamus: & po
derofiTimi funt.Hi exploratoribus caitroije maxime necelTariirqui clauo uel altero lapide per,
cuffi: &:fcin tilias eduntrquae exceptae fulphureaut fungis aridis:uel foliisrdidlo eekrius igne’
trahun^>ftracirae fimilitudinem teftae habent. Vfus eo^i pro pumice ad Ieuigandam cutem.
Poti fanguinem fiftunt:& illiti cu meile ulcera dolorefq; raama^i fanant^mianrus alumini fi
milisnihil igni deperdit.Hic ueneficiis refiftit omnibus:priuatim magorum.Gaeodcn ex argu
mento appellantrquonia amplexus eft terraioculo^: medicamentis utililumus. Item mamaru;
&L teftium uiriisffvlelitites lapis fuccu remittit dulce:me!litucp tufus.;Bt caeraz mixtus erupriot
bus pituitae maculifqj corporis medef:& fauciu exulcerationi. Epinycftidas tollit: uuluarum
dolores ipolirus uellerijjagates Iapis nome loci Si amnis habet gagis lycise. Aiunt 8C in leuco
la expelli mariratq; infra duodecim ftadia colligi.Niger eft:planus:pumicofus: no multu a 1 i,
gno differens: leuis:fragilis:odore fi teraf graufs.Fichlia exeo inferipta no delentur. Cuurif:
odorem fulphureu reddit. Miruc^ accendit aqua:oleo reftinguit.Fugat ferpentes recreatque
uuluae ftrangulationes.Deprehendit fonticu morbu Si uirginitatem hiifitusjtemex uino de^
co£his:detibus medet . Strumifq; caerac permixtus.Hoc dicunt uti magi in ea qua uocat axino
mantia.Id peruri negat:fi euentu^* fit:quod aliquis optesppongiae lapides inueniun: in fporo
giis:3i funt natiui.Q uida eos cyueolithos uocat:qm uenc.se medenf. Calculos rumpunt in ui
no poti.Phiygius lapis gentis nomen habet.Eft autem gleba pumicofa. Vritur ante uino per^
fufus-.fiaturcg follibus:donec ruffefcat:ac rurfus dulci uino reftingui£:& hoc trinis uicibus: tl
gendisueftibus tm utilis.

De haematite 8i quincg generibuseius: 8i fchifto. CA. XX.

iChiftos 8i hsematites cognationem habent.Haematites inuenit in metallis. Vftus
jminii colorem imitaf. Vritur ut phrygius:fed no reftinguif uino. Adulterat fchi.
[fto.Haematiten dilcernut aenae rubentes:& friabilis eft natura.OcuIis cruore fuifu

_ ,'fis mire conuenit.fiftit profluuium mulieiy potus.Bibunt eu 5; qui fanguinem reie

cerunt cum fucco punici mali. Et in ueficae uitiis efficax.Bibitur 8C in uino contra ferpentiuj
icftusjnfrrmior ad omnia haec eadem eft:quem fchifton appellant. Sed in iis comodior croco
fimilis:peculiarius fplendet. Proficit oculorum lachrymis in laclc muliebri. Procidentefque
oculos praeclare cohibet.Haec eft fenrentia eorum qui nuperrime fcnpfergSed Soracus e uetu
ftiffimis auctoribus quinq; genera haemati tarum tradit praeter magnete principatu dat ex iis
cethiopicotoculo^e medicamentis utiliilimo.Ex iis quae panchrefta appellant. Item ambuftis.
Alterum atrodamanta dicit uocari:co!ore nigro podere ac duritia infignem:5: indf nome tra
xifte:praecipuecp in africa reptum. Trahere aut in fe argentum:aes:ferrum.£xperimentu eius ef
fein cote ex lapide bifanite. Reddere enim fuccu fanguineu: &efieadiocinerisuitia pdpui
remedii.T ertium genus arabici facit:fimili duricia: uix reddentis fuccum ad cote aquaria ali.
quado croco fimi IcmlfQu . rti generis elatiten uocari qdiu crudus fitrcoclu uero militem:uti!e
atpbuftis. Ad oia utiliorem rubrica^uinti generis fchiftos hemorrhoidas reprimit. In totum
aut haematitas omnes tritos in oleo triu drachma^: podere a ieiunis fumedos:ad uitia fangui
nisddem .auctor fchi- io alterius generis q haematiten tradit:que uocant Anthracitin . Nafci
in africa xaigrum attritum reddere aquariis cotibus ab ea parte quse fuerit abradicenigru co.

uel andro^
damanta
uel colore
u ■' Eius in
totum uis
oes ftruas
fanare tni.
tus i oleo :
Si a ieiunis
bibitus fa^
nat uitia
fanguinis

LIBER

lorem:ab altera parte croci.Ipfum utilem efle oculorum medicamentis.

De quattuor generibus aetitis:# calamo:# famio:# arabo:# pumicibus. CA. XXL

mroi Etites lapis etiam argumento nois magnam fama habet.Reperif in nidis aquila^:
jjcuti jn decimo uolumine diximus. Aiunt binos inueniri:mare # foemina'.Nec fine
iis parere quas diximus aquilas:# ideo binos tm.Genera eorum quattuor.In africa
nafcentem pufillum & mollem intra fe ac uelut in aluo habetem argilla fuaue:cadi

dam.Ipfum friabilem quem fbeminei fexus putant.Marem aut qui in arabia nafrif': duije gal¬
lae fimilemraut fubrutilu in aluo habentem durum lapidem.Tertius in cypro inuenif: colore
illis in africa nafcentibus !imilis:amplior tn atque dilatatus. Caeteris enim globofa fades.Ha/
bet in aluo arenam iucudam & lapillos.lpfe tam mollis ut etiam digitis fricef Quarti generis
Taphiufius appellaf :nafcens iuxta leucadenr.in taphiufa:qui locus eft dextra nauigatibus ex
hac ad leucade.lnuenit in fluminibus candidus 8i rotudus. Huic eft in aluo lapis:qui uocatur
callimus:nec quicq tenerius. Aetitae oes grauidis adalligati mulieribus uel quadrupedibus in
pelliculis facnficati uteri aialium continet partusrnon mlLpturiant: remouedi:alioqn uulus
uf cxddut excidium.Sed nifi pturienribus auferant :oino no pariu.nt^Eft # lapis famius in eade lfula:ubi
terra laudauimusrpoliendo auro utilis. Vtilis 8i in medicina oculo^e ulceribus cu la&e quo fu
pradidtu eft modo cotra ueteres lachrymationes.Prodeft 8i contra uitia ftomachi potus. Ver,
tigines fedat.Mentefqj comotas reftituit.Quida & i orbis comitialibus utiliter dari putat. Et
ad urinae difficultates: acopis etia mifcef.Probaf grauitate 8i candore. Vuluas 8L partus conti
neri adalligato eo tradunt^Arabius Iapis ebori fimilis:dentifriciis accomodaf crematus.Priua
tim hemorrhoidas fanat cum lanugine linteorum: linteolis ifup impofitis^slon ptermittendg
eft 8C pumica natura: fiquidem ita appellanf quidam lapides erofi amne:in aedificiis mufea uo
eant dependentia ad imaginem fpecus arte reddenda.Sed Si ii pumices q funt 1 ufu corpo^le
uigado^e fceminis ia quidc Si uiris atcj ut ait Catullus librisdaudatitTimi funt i melo fcyro &
aeoliis infulis. Probatio in candore 8i in minimo pondere:# ut q maxime fpongiofi aridique
finf.ac teri faciles:nec arenofi in fricando. Vis eorum in roedicina:extenuare:ficcare.ln uftrina
ter ficcanturrita ut torrreanf carbone puro: ac totiens uino reftinguantur albo. Lauantur dei
de ut cadmia:# ficcati conduntur q minimum uliginofo loco. Vfus farinae eius oculoru ma-
xime medicamentis. Vlcera purgat cope leuitenexpletqj cicatrices: & emandat. Quidam tertia
uftione refrigeratos potiufquam reftinclos terere malunt ex uino. Addunf etiam ad malagma
ta capitum uerendorucp ulceribus. Vtiliftima fiunt ex iis dentifricia.Theophraftus autem au¬
dior eft potores m certamine bibendi praefumere farina eius:(ed nifi imenfo potu impleantun
periclitari. Tantacp refrigerandi naturam efle: ut mufta feruere delinant pumice addito.

De lapidibus mortariorum medicinalium:# mollibus lapidibus: 8i fpeculari lapide: & fili¬
cibus:# phengite:# cotibus:# reliquis ad ftruturam lapidibus igni:# tempeftatibus refiften
tibus. CA. m

Vcftoribus curae fuere lapides mortariorum quoq; nec medicinalium tantum: aut
ad pigmenta pertinentium.Ethefiumque lapidem in iis praetulere caeteris: mox &
thebaicunrquempyrrhopoecilon appellauimus. Aliqui pfaronium uocant. Tertiu
ex calazio chryfiten.Medici autem # bafaniten.Hic enim lapis nihil ex fefe remit-
tit.li autem lapides qui fuccu} reddunt oculorum medicamentis utiles exiftimantur. Ideoque
aethipici maxime ad ea .pbantur.Taenarium uero lapidem # paenicu # haematiten iis media
mentis prodefle tradunt:quae ex croco componantur. Ex alio taenario qui niger eft: 8i ex pa¬
no lapide non aeque medicis utilem. Potiorem ex lapide alabaftrite aegyptio:ueI ex ophite al
bo.Eft.n.hoc genus ophitis: ex quo uafa & etiam cados faciunt.ln fyphno lapis eft qui caua-
tur:tornaturq; in uafa coquendis cibis utilia:uel ad efculento^ufus. Quod in comefi italiac
. lapide accidere fcimus:fed in fphno fingulare q> excalfadhis oleo nigrefeit tdurefcitque. Natu-

ut traflatis ra moliflimus tanta qualitatum differentia eft.Nam mollicie # tranfalpis praecipua funt exe-
pla.In belgica prouinria candidum lapidem ferra qua lignum:faciliufque etiam fecant ad te
gularum & imbricum uicem.Vel fi libeat:ad quae uocant pauonacea tegendi genera: #igne
quidem durati iidem fediles funt.Specularis uero quoniam# hic Iapis nomen optinet: fari
liore multo natura finditur in quaflibet tenues cruftas.Hifpania hunc olim citerior tm da-
bat:nec tota:fed intra centu millia pafluu circa fegobricam urbem. Iam # cppros Si cappa-
docia # Sicilia:# nuper inuentutri africa, Poft ferendos omnes tamen Hifpaniae: 8i cappado-

TRIGESIMVSSEXTVS

27*

ciae molliflimfs 8i ampliffimae magnirudinis:fed obfcuris. Sunt 8£in bononfenfi italise parte

breues maculofi complexu filicis alligatirquorum tamen appeat natura fimilis ei * qui in hifpa

nia puteis effodiun£ ,pfunda altitudxne.Necno & laxo lclufusfub terra inuenif: cxtrahiturqj:

aut excidit .Sed maiori pte fbffili natura abfolutus fegmenti modo nunquam adhuc quincg uel fiflili

pedum longitudine amplior.Humorem hunc terra quidam autumant cryftalli modo glacia

ri,Et in lapidem concrefcere manifefto appet:q> cum fera decidere in puteos tales medulla: uel forte

ex offibus earum in eadem lapidis natura poft unam hyemem figuranf. Inuenif 8i niger ali. ferae

quando. Sed candido natura mira cum fit mollicia nota perpetiendi folis rigorifqj: nec Cene, ufi offibus

frit fi modo iniuria abfit:cum hoc etiam in cementis multorum generum accidatjnuenere & uel appent

alium ufum in ramentis quoque cyrcum maximum ludis cyrcenfibus fternendirut fit in com^ figuratae

inendatione cando£h|erone principe in Cappadocia repertus eft lapis duritia marmoris candi

dus atq; tranflucens: etiam qua pte fuluae inciderant uense:ex argumento phengites appella^

tus.Hoc conftruxerat aedem fortunae:quam feiani appellatione dicebat: a Seruio rege facrata

aurea domo complexus.Quare etiam foribus aptis interdiu claritas ibi diurna eratrhaud alio

q (peculari um modortanquam inclufa luce:no tranlmiiTa.ln apahja quocp efle lapidem uirri

modo tranilucidumtquo utunfp fpecularibusduba audior efi^Nunc ad operarios lapides tra ■

fifle conueniat:primumque cotes ferro acuendo.Multa eapi genera. Cretica? diu maxima lau.-

dam habuere.Scctam laconicae ex taygeto mote:utraecg oleo indigeres.lnter aqnas naxiae laus *

maxima fuitrmos armeniacae:de quibus diximus.Ex oleo & aqua Ciliciae pollcnt:ex aq arfinoe

ticae.Reptae funt in italia aqua trahentes aciem acerrimo effedhx.Necno & tranfalpesrquas pa

fcernices uocat.CQuarta ratio eft faliua hominis pficientium.Quat in tonftrina^: officinis io-

utilis eft: fragili mollicia. Flamminitanae ex hifpania citeriore in eo genere praecipuae. Reli. uel lamini

qua multitudo lapidum in totum aedificiis inutilis eft morofitate. Quaedam tamen loca mo/ ran^

rem illum habent: ficut Carthago in africa exercetur halitu maris: fricatur uento: &L uerbera- uel tnorta*

tur imbri. Sed cura tuentur picando parietes: quoniam & tectoria calx roditur. Sciteque di- litate qda

dum eft: ad tecfta eos pice ad uinum calce uti: quoniam fic mufta condiunt. Alia molicia cir uel no aliu

ca romam fidennati 8C albano.ln liguria quoque umbria 8C uenetia albus lapis dentata ferra uel friat

feccatur.Hi tractabiles in opere laborem quoque tot erant fub tedto duntaxat. Afpergine 8£

gelu pruinifqj rumpunt in teftas.Nec contra humores 8C auram maris robufti. Tyburrini ad

reliqua fortes: uapore diffiliunt.Nigri filices optimi quibufdam in locis 8i rubentes.No nufq

uero 6d albf.ficut in tarquinienfi Anitianis lapidicinis circa lacum uolfinienfem.Et in ftaronie

fi func.quibus ne ignis quidem nocetjidem 8C in monumenta fculpti contra uetuftatem quo..

cg incorrupti permanent. Ex iis fbrme fiunt: in quibus atra fundunf\Eft & uiridis lapis uehe>

menter igni refiftens fed nufcg copiofus.Et ubi inuenif lapis no faxu eft.E reliquis pallidus in

cemeto raro utilis.Globofus contra iniurias fortis: fed ad ftrucluram infidelis:nifi multa fuf uel fuffra^

ffenatione deuincftus.Nec certior fluuiatilis femper ueluti madens.Remedium eft ! lapide du g^tione

bio aeftate eum eximere:nec ante bienium eum inferere tedto:domitu tcmpeftatibus. Quae ex

eo laefa fueritrin fubterranea ftrudhira aptant utilius.Quat reftiterint:tutum eft caelo comit-

tere.Graeci e lapide duro ac filice aequo conftruunt ueluti lateritios parietes. Cum ita fecerint:

ifodomos uocant genus ftrudfurae. At cu in aequali craffitudine ftrudfa funt pfeudifodomon.

Tertiu eft empledton tramodo frontibus politis.ReIiqua fortuito collocat. Alternas coagme.-
tatioes fieri: ut comiflbras antecedetium medii lapides optineat:necefiariu eft:in medio quoq;
pariete fi res patiaf.Si minus- utiq; a lateribus.Medios parietes farcire fradtis cemetis.Di&yo.-
theton uocanr: reticulatam ftru&uram:quam frequetiffime romae ftruunririmis oportunam.

Strudfura ad norma 8d libellam fieri & ad perpendiculum refpondere oportet.

De Cifternis 8d calcc 8C arenae generibus: 8i mixtura calcis:& arenae:& uitiisftrudhirae: & te-
fioris columnis, CA. XXII!.

B3q=\T Cifternas arena pura & afpera quinque partibus: calcis quam uehementiffimae
||h| duabus conftrui conuenir: fragmentis filicis non excedentibus libras. Ita ferratis
ggjjl uedhbus calcari folum parietefque fimiliter. Vrilius geminos efle: ur in priore ui-
3=1/ tia confidant aquaeiatq; per collum in pximas tranfeat maxime pura aqua.Calcem ue* P colu
e uario lapide Cato Cenforius improbat. Ex albo melior q ex duro 8i ftrudfurse utihor.Quae
ex fiftulofo:tecftoriis.Ad utrunque damnat ex filice. Vtilioreadem ex effoflb lapide quam ex
ripis fluminum colletfto, Vtilior e molari: quia eft quaedam pinguior natura eius. Mirum

ut* legibus
antiquoru

uel ultro
uel ultra
uel rudo

ul’ marmo
rierofo
uel fquam
raaqjtale

uel lauates
uel cauda

uel ante
uel tradu
tepete: fed
fallaci ubi
cucp fbres
gelant
uel coafla^

LIBER

aliquid poftq arferitraccendi aquis. A renat tria genera.Fofficia cui quarta pars calds addi de>
bet.Fluuiatili aut mannae tertia.Si & teftae tufae tertia pars addatur melior materiaerit, Ab
apenino ad padu non iuenit fofticiatnec marina.Ruina^ urbis ea maxime ca:q> furto calcis fi
ne ferrumine fuo cemeta componunf .Intrita quoq? quo uetuftior eo melior. Vnde SL in anti,
quaije aedium legibus inuenit ne recetiore trima uteref redeptor quifqJdeo nulla redona eo
rum rimae fcdauere.Tedoriuqj:quod nili ter arenato & bis marmorato indudum eft:no fatis
fplendoris habet. Vliginofa & ubi falfugo uiciat teftatio fublini utiliusjn graecia tectoriis et
arenatu quod inducturi funt:prius in mortario ligneis uedibus fubigunt.Experimentu mar,
morati elt in fubigendo:doncc rutro no cohaereat.Contra in albario opere: ut macerata calr
ceu glu tinu hacreat.Sed macerari n5 nili a gleba oportet.In elide sedes eft Mineruae:in qua fi
Phidise paneus tedoriu induxit lade & croco fu^adu:ut ferutadeoqj li terat1 in ea hodieq; fa
liua pollice:odore croci faporeqj reddere tradiQColumnae in aede denlius politae: crafliores ui
denf. Quattuor eape genera: quse fextam ptem altitudinis in craffitudine ima habenndorica;
uocandquae nonam ionicse:quse feptima thufcanicae.Corinthiis eadem ro quae ionicis. Etdif
ferentia:qm capitularis corinthiaja eadem eft altitudo ,_quae colligit craffitudine ima: ideocg
graciliores uidentur.Ionici enim capituli altitudo tertia pars eft craffitudinis.Antiqua roerat
colunarum altitudinis tertia pars latitudinum delubri: in epheli Diana: aede: de qua prius fuit
fermo.primum columnis fpirae fubditae:& capitella addita. Placuitqj altimdinis odaua ps in
craffitudine:& ut fpirae haberent craffitudinis dimidium fcptimaq? partis detrahentibus futn
marum craffitudini.Praeter has funtquse uocanf atticae colunse quaternis angulis pari lateri
intcruallo.

De medicinis calcis:& maltha & gypfo. CA. XXIUI,

Alcis & in mediana magnus ufus.EIigif enim recens:nec afpfa aquis:urit:difauiR.
exttahitnncipietefcp ferpcre ulcerum ipetus coercet.Aceto & rofaceo temperata p
ducit ad cicatricem.Luxatis quocp cum adipe fuillo aut liquida refina ex meile me>
def.Eadem copofitione &: ftrumis^/laltha e calce fit recenti: gleba uino reftinguif,
Mox tundif cum adipe fuillo 8i fico duplici linametoQuae res omniu renaciffima: & duritia
lapidis antecedens. Quod malthaf : oleo pficit ante{Cognata calci res gypfum eft . Plura eius
gcnera.Nam e lapide coquit ut in fyria ac thuriis.Ete terra fodif ut in cypro:ac perrhebie fu
ma rcllure:8i hymeticu eft.Qui coquif lapis no diffimilis alabaftriteefle debet:aut marmoro/
fo.In fyria duriflimos ad id eligut: coquutq; fimo bubulo ut celerius uraf.Omm aut optimu
fieri comptum eft e Iapide fpeculari fquamam uitalem habete. Gypfo madido ftatim urendu
eft:qm celerrime coit: ac ficcaf.Tamc rurfus tudi & in farina refolui patif.Vfus gypfi in alba
riis figillis aedificio^: 8C coronis gratiffimus.Exepluqj illuftre.C.Proculeu Augufti Caefarisfa
miliarem in maximo ftomachi dolore gypfo poto confciuifie fibi mortem.

De pauimentisj&l quando primum Romae: Sc fubdialibus pauimenris:& graecanicis:&quan
do primum camerae. CA. XXV.

- 1 Auimenta originem apud grsecos habent elaborata arte pidurae rationerdonecE-

thoftrota expulere ea.Celeherrimus fuit i hoc genere Sofus: qui pgami ftrauit que
J uocant Afaroton.Oecon.qni purgamenta coenae in pauimento quse couerti folen
ueluti relida fecerauparuis e teftulis nndifcj in uarios colores. Mirabilis ibi colo*
na bibes:& aquam umbra capitis infufeas abripiente alia efcam. Ludentes uideres in canthe
ri labro. Apncanf alise fcabetes iefe.Pauimeta aedo primu fadaiquse nuc uocamus barbari
ca:atcp fubtegulaneaJn italia e feftucis cannea:hoc apte ex nole ipfo intelligi poteft. Roma:
fcalpturatu in louis Capitolini aede primum fadum eft poft tertiu punicu bellum initu. Fre/
quetara uero pauimeta an ambricu magr^gfa animope indicio eft lucillianus ille uerfus. At
te pauimeta ateg emblemata uermicular^ubdialia grueri inuenere talibus domos cotegen/
tes facili tradu & repete.Sed fallax ubicuq? imbres gelant.Neceflariu binas p diuerfum taxa/
tione s fubfterni.Capita capi pfigi ne torqueanf. Et ruderi nouo tertiam parte tcftse tufa: ad/
di.Deinde rudus in quo duae quinta: calcis rnifceanf pedali aaffitudine feftucari,Tuc nucleo
aaffo fex digitos iduci & e tefta gradi no minus alta duos digitos ftrui.Faftigiu uero feruaril
pedes.denos fefquucem. Ac diligeter cote defpumare quemifqj axibus cotribulare. Qua tor/
quenf inutilia putat.lmmo 8i filice aut palea fubfterni melius ee quaminor uis calcis pueiat.
NecelTario 8C globofom lapidem fubiici.Silr fiunt fpicata teftacea^Non negligenduetianum

TRIGESIMVSSEXT VS 272

utram genus graecanfcum.Solo feftucato iniirif rudus aut teftaceum pnuimentum. Deinfpif
fe calcatis carbonibus inducitur fabulo calce ac fauilla mixtis: materia craffitudine femipeda
li ad regulam 3i libella exigitur: di eft forma terrena.Si uero cote depolitum eft: nigri pauime^
ti ufum optinet.L ithoftrota coeptauere iam fub Sylla paruulis certe cruftis.Extatqj hodie qd
in Fortunae delubro prenefte fedt^ulfa deinde ex humo pauimenta in cameras tranfiere: ut uel multa
pronum uitium.Et hoc certe inuentum ab Agrippa in thermis quas tomae fecit. Figlinu opus
encaufto pinxit.In reliquis albaria adornauit.Non dubiae uirreas fa&urus camerasrfi prius id
inuentum fuifletraut a parietibus fcaena: ut diximus. Scauri perueniflet in cameras. Quaobre
originem uitri dicemus.

De origie uitri 8i roe faciedi:& de obfidiao ui'tro:& gnibus multiformibus uitri. CA.XXVI.

Ars eft fyriacquae Phoenice uocatur finitima iudaeae intra montis carmdi radices
paludem habens:quae uocatur candebea.Ex ea creditur nafci belus amnis quinque
milium .p.fpacio in mare profluens iuxta ptolemaidem coloniam. Lentus hic cur,-
ntrinfalubris potu:fed cerimoniis facer: iimofus uado profundus. Non nifi refufo
mari arenas fatetur. FIudibus.n;uolu^atae nitefcunt deeritis fordibus.Nunc 8i a marino cre¬
duntur aftringi morfurno prius utiles. Quingento^i eft paffuu no amplius littoris fpacium.

Idq; tantum multa per faecula gignendo fuit uitro. Fama eft appulfa naue mercatore nitri cu
fparfi per littus epulas pararentrnec effet cortinis attolledis lapidum occafio: glebas nitri e na
ue fubdidifle.Quibus accefis pmixta arena littoris tranllucetes nobilis liquoris fluxille riuos:
di hanc fuifte originem uitri.Mox ut eft aftuta di ingeniofa folertia non fuit conteta nitrum
mifcuiftercoeptus addi Si magnes lapisrquoniam in fe liquorem uitri quoq; ut ferrum trahere
creditur.Simili modo & calculi fplendentes multifariam coepti uri: deinde conchiae di foffiles uf cocreOt
arenae. Aucftores funt in india e cryftallo fradla fieri:8£ ob id nullu comparari indico. Leuibus
aut aridifq? lignis coquit addito cyprio ac nitro maxime ophirio.Continuis fornacibus ut aes
liquaf rmaflaeq; fiunt colore pingui nigricantes. Acies tata eftrquacucp ut citra ullum fenfura
ad offa confecet qcqd afdauerit corporis.Ex maffis rurfus fundif in officinis tinguiturq;. Et
aliud flatu figurat. Aliud torno terif. Aliud argenti modo cadaf-Sidon quondam iis officinis
nobi!is:fiqdem etiam fpecula excogitauerat. Haec fuit antiqua ratio uitrujam uero di in uuL
turno mari it aliae arca alba nafces fex miliu paffuu a littore Iter cumas atqj lucrinu: quaemol uel anam
liftima eft :pila molacp teritur. Dein mifcet tribus partibus nitri pondere uel menfura : ac Iiq
ra in alias fornaces tranffundif.lbi fit mafla quae uocat ammonitrura. At« haec recoquif: di
fit uitrum purum ac maffa uitri candidi.Iam uero Kpgallias hifpaniafq; rnnili modo arenae
temperanf. Ferunt Tyberio principe excogitatum uitri temperamentum ut flexibile effet: di
totam officinam artificis eius abolitam:ne aeris:argeti:auri:metallis precia detraherenf. Eacg
fama diu crebrior q certior fuit.Sed quid refertfNeronis principatu repta uitri arte quae mo,
dicos calices duos: quos appellabant petrotos.HS.fex milibus uenderetin genere uitri di oblf- uel ptera»
dfana numerant : ad fimilitudinem lapidisrquem in aethiopia inuenit Obfidius nigerrimi colo tos autapy
ris:aliqn 3i tranflucidircrafliore uifu ateg in fpeculis parietump imagine umbras reddete.Ge- totos
mas multi ex eo faciunt. Vidimufcp & folidas imagines diui Augufti:capti materia huius craf
litudinis.Dicauitq? ipfe p miraculo in templo Concordia obfidianos quattuor elephantos.

Remifit<3C Tyberius Caefarheliopolitage cerimoniis reptam ibi in haereditate eius qui pfue^
rataegypto: obfidianam imaginem Menelai. Ex quo apparet antiquior materiae origonunc
uitri fimilitudine xnterpollata.Xenocrates obfidianum lapidem in india di in famnio italiae di ue^ fanio
ad oceanum in hifpania nafci tradit.Fit di in tindurae genere obfidianum ad efcaria uafa to-
tum rubens uitrum atque non tranflucens: haematinon appellatum. Fit 8i album di murrhi*
num aut hyacinthos: faphirofq; imitatum:& omnibus aliis coloribus.Nec eft alia nunc mate^
ria foquacior:aut etiam pi&urae accomodatior. Maximus tn honos in candido tranflucete c|
pxima cryftalh' fimilitudine. Vfus uero ad potandum argenti metalla di auri pepulit,Eft aute
caloris impatiens:ni praecedat frigidus liquor : cum addita aqua uitreae pilae fole aduerfo i ta
tum excandefcant: ut ueftes exurant fragmenta teporata agglutinanf tm rurfus tota fundi
non queunt praeter g abrupta fibi nec tingui ueluti cum calculi fiunt: quos quidam abaculos
appellant: aliquos etiam pluribus modis uerficolores. yitrum fulphuri concodfu ferruminaf
in lapidem. At peractis omnibus quae conftant ingenio artem natura farienteifuccurrit mira^
rinihil pene non igni perfici.

e

LIBER

Ignium miracula & medicinae prodigia. CA. XXVII,

r\Gnis accipit arenas:ex quibus alibi uitrum: alibi argentumtalibi minium:alibiplutn
0 bi genera: alibi pigmenta:alibi medicamenta fundit . Igne lapides in aes foluuntur,
j Igne ferrum gignit ac donaf.Igne cremato lapide cemeta in tedis alliganf Alia fs

_ «Jpius uri,pdeft.Eadecp materia aliud gignit primis ignibus:aliud iecudisralid tertiis.

Quando ipfe carbo uires habere incipit reftmdus:atcp interifle creditus:maioris fit uirtutis,
Immefa 8i f proba repi naturae portio. Et in qua dubiu fit plura abfumaran pariat. Eft 8i ip-
fis ignibus medica uis.Peftiletiae quae folis obfcuratione contrahitur ignis fuffitu multiformi
ter auxiliari certu eft.Empedocles & Hippocrates id demoftrauere diuerfis locis. Ad couulfa
uel Jixiui‘9 uifcera:aut contufa ut.M. Varro audor eft.Ipfis.n.uerbis eius utar.Lix cinis eft inqt fodlnde
Iqt e focus enl cinis luxatis potus medef. Vt licet uidere gladiatores cu deluferit hac iuuari potioe,Quifl
uel couulfi & car buculum genus morbf.quo duos cofulares nup abfumptos indicauimus: querneus eat/
font bo tritus cu meile fanat. Adeo in rebus danatis quoqj ac ia nullis funt aliqua remedia:ut i car

uel nullis i bone ecce & cinere.Non pteribo 8i unu foci exeplum romanis Iris cla^e. Tarquinio prifeo re>
cognitis gnante tradunt repente in foco coparuifle genitale e cinere mafculini fexus.Eaqjiqua: ifede,
rat ibi:Tanaqlis reginae ancillam Ocrifia captiuam cofurrexifle grauida. ItaSeruiu Tullium
natu qui regno fucceflit.Inde & in regia cubanti puero caput arfifle uifum: credituq* Laris fa
miliaris filiura.Ob id compitalia & ludos Laribus primum inftituifle.

CAU PLINII SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE. LIBER, XXXVU. ET VLTL
PROOEMIVM.

Origo gemmarum.

T NIHIL INSTITVTO OPERI DESIT: GEMMAE SVPER,
funt:& in ardum coada repi naturae maieftas a multis nulla fui
parte rmrabilionTm tribuunt uarietati coloribus materiae deco
ri. Violari et fignis gemas nefas ducetes. Aliquas uero extra paa
ulla taxationeq; humanare opu arbitrates ut plenfqs adTumam
abfolutaqj repi naturae cotemplatione fatis fit una aliqua gema,

| Quae fuerit origo gemapi 8i quibus initiis in tm haec aramiratio
exarferit diximus quodam tenus in mentione auri annuloru^.
Fabulae primordiu a rupe Caucafea tradunt.Promethei uiculoiji
interpretatione fetali. Pnmucp faxi fragmentu inclufum foro ac
digito dreundatum hoc fuifle annulu 8i hoc gemam.

De gema Polycratis tyrani:& Pyrrhi regis:&: q fculptores optf
mi: & nobilitates artificu:& qui primus dadylotheca romae habuit. CA. I,

Is initiis ccepit audoritas in tantum amorem elata ut Polycrati Seuero famio infu¬
larum ac littope tyranno foelicitatis fuae: qua nimia fetebaf efle ipfe:fatis piamenti
[in unius gemae uoluntario dano uideref :fi cum fortuna: uolubilitate paria faceret,
l Planecp abinuidia eius abunde fe redimi putaret:fi hoc unu dolui{Tet.A{Tiduo ergo
gaudio laflus, puedus nauigio in altu:annulu merfit. At illum pifeis eximia magnitudine regi
natus efcae uice raptu:ut feceret oftentu:in culinam dni rurfus fortunae infidiantis manu red
didit.Sardonicem eam gemam fuifle conftatioftendutcg Romae(ii credimus) in Cocordise de-
uel totius lubro cornu aureo Augufte dono inclufam:& nouiflimum prope locum to t praelatis optine
regionis tem^oft hunc annulum regia fama eft gemae pyrrhi illius qui aduerfus R omanos bellu gef

fit.Nacg habuifle traditur achaten:in qua nouem mufee & Apollo citharam tenes fpedaref :
non arte fed fponte naturae ita difcurrentihus maculis:ut mufis quoqj fingulis fua redderent
infignia.Nec deinde alia quae tradaf magnopere gemarum claritas extat apud auctores: prae-
uel fulget i terq Ifmeniam Choraule multis fulgentibufcjj uti folitu comitante fabula uanitateeius indi
bus rgacui cato m cypro: fex aureis denariis fmaragdo in qua fuerat fculpta Amymone iuffifle enumera
ri. Et cum duo relati eflentaminuto pcio:male me Hercules curatu dixifle.Multu,n,detra&u
erat gemae dignitati.Hic uidef inftituifle ut oes muficae artis hac quoqi oftentatione cenfere-
tur:ueluti Dionyfiodorus aequalis eius & aemulus: ut fibi quoque par uideretur. Tertius qui

TRIGESIMVSSEPTIMVS

2 73

eodem tempore fuit inter muficos Nicomachus multas gemas habuifle tradif: fed nulla peri
na elc<das:fed forte quadam.His exemplis initio uoluminis oblatis aduerfus iftos qui fibi hac
oftentationem arroganriut palam fit eos tibicina gloria tumere.Hoc in Polycratis gema quae
demoftratur illibata infadaqj ab Ifmeniac aetate pofl: multos annos apparet fcalpi etia fmara^
gdos folitos. Confirmat hanc eade opinionem edidi um Alexandri magnirquo uetuit in gema
fe ab alio fcalpi q a pyrgotele no dubie clariffimo artis eius^Poft eu Apollonides 8i cronius in
gloria fiiere.Quicp diui Augufti imagine fimilcm expreffitrqua poftea principes lignant. Sylla
cidator traditione Iugurtae lemp fignauit.Eft 8i apud auctores 8i inter catiefem illum cuius uel Interca
patrem Scipio Aemylianus ex prouocatione interfecerat: pugnae eius effigie fignafle uulgato tienfem
Stillois Prseconini fale.Quidna fuifle aucturum eum fi Sapio a patre eius interemptus efleti?

Diuus Auguftus inter initia iphige fignauit.Duas aut in matris annulis iam indiferete fimilri
tudinis inuenerat. Altera per bella duilia abnte eo amici fignauere epiflolas 8i edida.Quae ro
tempo^d nomine eius reddi poftulabatrno infaceto lepore accipietium enigmata afterre eam
fphingem.Quin etiam Moecenatis rana per collationem pecunia^ in magno terrore erat. Au
guftus poftea ad deuitanda conuitia fpfiingis Alexandri magni imagine fignauir. Gemas pltu
res:qd'peregrino appellant nomine dadylothecam: primus onsnium habuit romae priuignus
Syllae Scaurus. Diucg nulla alia fuit: donec Popeius magnus eamrquae Mythridatis regis fue^
rattinter dona in Capitolio dicarettut.M.Varroraliiq; eiufdem teratis audores confirmat:mul
tum praelatam Scaiiri.Hoc exemplo Caefar didator fex dadylothecas in aede Veneris genitri-
ds confecrauit.Marcellus odauia genitus in palatina Apollinis aede una. Vidoria tamen illa
Pompeii primam ad margaritas gemmafep mores inclinauit.Sicut.L.Scipionis & Cn. Manlii
ad calatum argentum Si ueftes attalicas 8i triclinia serata,Sicut.L. Mummii ad corinthia 8i
tabulas pidtas.

De gemmis tranflatis in triumpho Pompeii: Si natura cryftalli 8i medicinis: & luxuria drea
eam:8f qn primu inuenta myrrhina^ luxuria circa ea 8i natuta myrrhinojjerqua metiri funt
audores de fuccino. CA. II.

■D uti planius nofcaf: uerbaex ipfis Popeii triumpho^: adis fubiiciam. Ergo tertio
triupho quem de pyratis:afia:ponto:gentibufcp Si regibus in feptimo operis huius
uolumine indicatis.M.Pifone.M.Meflalaconff pridie kalendas odobris:die nata>
lis fui egiritraftulit alueu cum tefleris luforium e gemis duabus latum pedes tres:lo
>um pedes quattuor.Et ne quis de ea re dubitet nulla gemarum magnitudine hodie ,ppe ad
lanc aplitudine accedete.In quo fuit luna aurea:podo.xxx.Ledos tricliniares tres. Vafa ex au
ro 8i gemis abacos nouem.Signa aurea tria.Mineruae:Martis:& Apollinis coronas ex marga
ritis.xxx.tres. Montem aureu quadramm cu ceruis 8i leonibus Si pomis ols generis circuda^ uf circuda
ta uite aurea.Mufaeum ex margaritis:in cuius faftigio horologium erat.lmago Cn.Pompen e tis
margaritisrilla regio honore gratatiJlius probi oris uenerandiq? p eundas getesulla inqua ex
margaritisrfeueritate uida Si ueriore luxuria q triumpho. Quod ,pfedo inter illos uiros drn
raflet cognome Magnirfi prima uidoria fic trrumphaiTes de margariris Magne:ta ,pdiga re Si
feminis repertarquam habere gerereq; fas n5 fit.Hic fic fieri tuos uultus&ic te peiofum uide^
ri^None illa fimilior mi e imago:qua pyrenei iugis impofuift^Graue profedo faeduqj pbrum
erat: ni uerius fit eum deo^e oftentu credi oportere.Clarecg itelligi poflet iam tum illud caput uel fceuui
orientis opibus fine reliquo corpore oftentatum.Qetera triuphi eiufde q ueriffime fubiiciam
Reipu.datum mille talentum.Legatis 8i quaeftoribus:qui oras maris defendifient feftertia bri
na miIiia.Comilitibus fingulis quinquaginta.ToIerabiliorem tamen fecit caufam Caii princL
pis:qui fuper ola muliebria loculos induebat e margaritis.Et Neronis principis quifeptrap-
fonis hiftrionu &i cubicula uiatoria uniombus c5fternebat.Qumnno ena ius uidemurpdidif
fe corripiendi geniata potoria:& uarie fupelledilis genera annulos tranfeuntes.Quae.n.no lu uf num ltu>
xuria inocentior exiftimari poffiriEade uidoria primu in urbe murrhina inuexit, Pnmufque xuua
Popeius fex pocula ex eo triumpho Capitolino Ioui dicauit.Quae prinus ad hominum ufum
tranfiere: abacis etiam efcariifq? uafis inde experitis.Excrefcitcg in dies eius rei luxus. Murrhri
no.lxxx.feftertiis empto capaci plane ad feftarios tres,Calice:potauit ex eo ante hos annos co
fularis ob amorem abrafo eius margine ut tamen iniuria illa precium augeret.Neqj efl hodie
murrhini alterius praeftantior indicamra.Idem in reliquis generis eius quantum uorauerit K>
cet aeftimare ex multitudine:quae tanta fuit:ut auferente liberis eius Nerone Domitio theatjjj

LIBER

nel orcis peculiare trans tyberim ore is expolita occuparent.Quod a populo ipleri canente fe. Et dum
uel hoc a poppdanis praeludit: etiam Neroni fatis erat:qui uidit tunc annumerari unius fcyphi frada
ppfo ipleri membra: q in dolore credo faeculi inuidiacg fortunae tanq Alexandri magni corpus in codito
cauente rio feruaruut oftentarenf :pIacebat.T.Petronius confularis moriturus inuidia Neronisprinci

pis:ut menfam eius exhaeredaret trulla murrhina.ccc.feftertiis emptam fregit.Sed nero ut par
uf hyfpiax erat principem uicit oes.cccc. feftertiis capedine unam parando.Memorada res tanti impato/
den rem patreq; patriae bibiffe.Ories murrhina mittit.Inueniunf.n. ibi in pluribus locis nec inii

gnibus:maxime parthici regni.Praecipue tn in carmania.Humore putat fub terra calore den/
fari. Amplitudine nufg paruos excedut abacos.CrafTitudine rara quata didu eft uali potorio.
Splendor iis fine uiribus:nitorq$ uerius q fplendor.Sed in peio uarietas colone: fubinde circu-
agentibus fe maculis in purpuram candoremcp:& tertium ex utroq; ignefeete ueluti p tranfi/
tum coloris purpura rubefcete:aut lade candefcete.Sunt qui maxime in iis laudet extremita/
tes:& quofda colone repercuflus:quales in caelefti arquu fpedanf. His maculae pigues placet.
Tranfiucere quicq aut pallere uitium efUtem fales uerrucaecg no eminentes:fed ut in corpo/
re etiam pleruq; feffiles. Aliqua & in odore comendatia eft. Contraria huic ca cryftallum fa/
cit:gelu uehemetiore concreto.Nec aliubi certe repent q ubi maxime hybernae niues rigent
glacieqj effe certu eftiunde & nome graeci dedere.Oriens & hanc mittit.Sed indicae nulla pras
ferf . Nafcif & in afia:uiliffima circa alabanda & hortofia fmitimifcp motibusrite in cypro.Sed
laudata in europae alpiu iugis.Iuba audor eft: 8C in quada infula rubri maris ante arabia (ita
nafei quae neron uocef.Et in ea quae iuxta gemam topacio ferat.Cubitalecp efoflam a Pytha/
uel nepos gora Ptolemaei regis praefedo.Comelius Bocchus & in lufitania nafei per qua mirandi pode/
ris imenfis iugis deprsehenfis ad liberamentu aquae puteis.Mirum & quod xenocrates tradit
ephefius aratro in alia 8i cypro exdtari.Non.n.inueniri in terreno:nec nili inter cautes: credi/
tum fuerat.Similius ueri eft quod idem xenocrates tradit torrentibus faepe deportari|Sudines
uero negat nifi ad meridie fpedantibus locis nafci.Quod certu eft: nS.n.reperit in aquofis:q>
qua in regione praegelida: uel fi ad uada ufep glacient amnes. Caelefti humore paruacp niue id
uf addicaf neri necefle eft.ideo caloris impatiens nifi in frigido potu abdicaf .Quare fexangulis nafcatur
lateribus:no facile ratio inueniri poteft:eo magis ^ neqj mucronibus eadem fperies eft: & ita
abfolutus eft lateru leuor : ut nulla id arte poftit aequari.Magnitudo ampliflima adhuc uifa
nobis erat:qua in Capitolio Liuia augufta dicaueranlibrape circiter.l.idem Xenocrates audor
eft:uas amphorale uifum.Et aliqui ex india cryftallum fextarioje quattuor . Nos liquido at
firmare po ftumus in cautibus alpiu nafei adeo inuiisrut pleruq fune pendetes ea extrahat. Pe
ritis figna 8i indicia nota funt.Infeftanf plurimis uitiis:fcabro: ferrugine;maculofanube: oo
culta aliqn uomica:praeduro fragilicp centro: & fale appellato.Eft & rufta aliquibus rubigo,
uf calatura Aliis capillamentu rimae fimile.Hoc artifices litura occultat.Quae uero fine uitio funt: puras
effe malunt. Acenteta appellantes:nec fpumei coloris lympidaeq;.Poftremo uero auctoritas in
podere eft.lnuenio medicos quae funt urenda corpore no aliter utilius id fieri putare g cryftal
lina pila aduerfis appofita folis radiis.Alius hic furor.HS.centum.l.millibus trullam una non
ante multos annos mercata matrefamilias nec diuite.Item Nero amiffa^e rerum nuncio acce¬
pto duos calices cryftallinos i fuprema ira fregit illifos.Haec fuit ratio faeculu fuu punientis:
ne quis alius ex iis biberet. Fragmeta farciri nullo rao queunt.Mirecg ad fimilitudinem accef-
fere uitrea: fedpdigii modo ut fuum peium auxerint:cryftalli no diminuerint. Proximu loeu
Jn deliciis foeminarum tamc adhuc tantum fuccina optinent: eadeq; omnia haec quae gemae,.
Audoritate fane maiorem aliqbus de caufis cryftallina SL murrhina habet: Rigidi potus utra
qs.ln fuccinis cam ne deliciae quidem adhuc excogitauerut.Occafio eft uanitas graeco^ dilige
tiae. Legentes modo aeque ppetiantur me de ortu eop:: cum hoc quoqj interfit uitae fcirepo/
fteros quicqd illi^didere mirandum^Phaetontis fulmine idi forores fletu mutatas in arbores
populos lachrymis eledrum omnibus annis fundere iuxta eridanu amnem:quem padu uoca/
uel helios mus(Et eledrum appellatum: qm fol uodtatus fit cledrosiplurimi poetae dixere:primicp ut
arbitror:Efchylus:Philoxenus:Nicader:Euripides:Satyrus. Quod effe falfum Italiae teftimo/
nio patet.Diligentiores eope eledridas lfulas i mari hadriatico ee dixerunad qs dilaberet pa
dus.Qua appellatione nullas unq ibi fiiifle certum eft.Nec uero ullas ibi appofitas effe i quas
quicq curfu padi deuehi poffit.Nam q> Efchylus in hyberia hoc eft in hifpania eridanu ee di/
xitxudemcp appellari rhodanu.Euripides rurfus Si Apollonius in hadriatico littore cofluere

TRIGESIMVSSEPT IMVS 2 7 4

rhodanum &T padutn:faciliorem ueniam facit ignorati fuccini:in tanta orbis ignorantia. Mo/
deftiores:fed seque falfu} prodidere in extremis badriatici linus rupibus inuiis arbores ftare:q
canis ortu hoc effunderent gummi. Theophraftus i liguria effodi dixit. Phaetontem in aethio
pia ammonis obifle.Ob id delubru ibi efle atqj oraculu.Ele&rucg gigni. Philemon foflile e ile:

Si in fcythia erui duobus Iocis.Candidum atq; caerei coloris quod uocaret eieclrum.In alio )o
co fuluu quod appellaref fualternicu.Demoftratus lyncurion id uocat:& fieri ex urina lyncu
beftiarum.E maribus fuluum Si igneumre feminis languidius atep candidu.Alii dixere langu¬
rium: 8i eile in italia beftias langurias, Zenothenis lagas uocat eafeiem:& circa padum iis uita
affirmat.Sudines arborem quae gignat in liguria.ln eadem fententia 8t Metrodorus fuit.Sota-
cus credidit in britannia arboribus effluere:quas eledridas uocauit. Pytheas gutonibus ger¬
manis genti accolis aeftuarium mentonomon nomie ab oceano (patio ftadiorum fexmiliura.

Ab hoc diei nauigatioe infula abefle abalu.Illo uere fluctibus aduehi:& ec cocreti maris purga
mentu.Incolas pro ligno ad igne} uti eoipximifq? teutonis uedere. Huic 8i Timxus credidit:
fed infulam bafiliam uocauit Philemon negauit flamam ab eledro reddi.Nicias folis radioru
fuccum intelligi uoIuit.Hos circa ocqafum credit uehementiores in terram ados pinguem fu
dorem in ea parte oceani relinquere:deinde aeflatibus in germanope littora eiici.Et in aegypto
nafci fimili modo:<S£ uocari facal.Item in indiaigratiufqj thure efle indis.In fyria quoqj femi¬
nas uerticillos ide facer e:8i uocare harpaga: quia folia Si paleasiueftiucp fimbrias rapiat.Theo
phraflus oceano id exaeftuante ad pyrrenei pmontoriu eiici.Quod Si Xenocrates credidit:qui
de iis nuperrime fcripfit.Viuit adhuc Aia rubas:qui tradidit iuxta atlanticu mare efle lacu ese
phifida:quem mauri uocent eledrum.Hunc foleexcalfadum e limo dare eledru fluitas.Mne
fias africae locum fycionem appellatu:& crathin amne in oceanu effluente} e lacu:in quo aues
quas meleagridas 8C penelopas uocat uiuerejbi nafci ratione eadequa fupra didum eft de ek
dride lacu.Theomenes dicit:iuxta iyrtin magna hortu hefperidum efle:ex quo inftagnum ca-
dat.ColIigi uero a uirginibus hefperidum.Ctefias indis flumen efle hypobarupquo uocabulo
fignificerur ofa uafa ferre bona: fluere a feptentrione in exortu} oceanu iuxta monte filueftre
arboribus elecdru Arentibus. Arbores eas aphytacoras uocarirqua appellatioe fignificet pdul-
cis fuauitas.Mithridates in germaniae littoribus efle infulam:uocariq3 eam oferida caedri ge¬
nere filuofamrinde defluere in petras.Xenocrates non fuccinu tm in italia: uerum etiam thieu
uocari: a fcpthis uero facriumrqm Si ibi nafcaf. Alios putare in numidia gigni£uper omnes e
Sophocles tragicus poeta:quod equidem miror tanta grauitate cothurni: Si praeterea uitae fa¬
ma alias principe loco genitus athenis rebus geftis exercitu dudo.Hic ultra indiam fieri dixit uel princi-
e lachrymis meleagridum auium meleagrum deflentium. Quod & credidifle eu: uel fperafle pali loco
aliis perfuaderi polle quis no miref? quaue pueritiam tam iperita pofle reperiri quae auiu pio- ufadiedo
ratus annuos credat:lachrymas ue tam grande(q?:auefq3 e graecia ubi Meleager periit ploratu
ifle in indos^Quid ergo'No multa aeque fabulofa pdunt poetae? Sed hoc ea in re quae quotti
die inuehatur:atqj abundet:& hoc mendaciu coarguat ferio quequam dixifle: furnma holum
contemptio eft:& intoleranda mendaciope impunitas.

De ortu:&! medicinis:^ generibus:&I luxuria fuccinope:& lyncurio: Si medicinae. CA. III.

Ertum efl gigni in infulis feptetrionalis oceani:& a germanis appellari glefluritaqj
Bi a noffcris unam infularu ob id gleflariam appellatam:Germanico Caefareibi claf
fibus rem gerente auftrauia a barbaris dida. Nafcifaut defluente medulla pinei ge
neris arboribus:ut gumi in cerafisirefina pineis erumpit humoris abundatia: denla
tur rigore uel tepore aut mari:cum intumefeens aeftus rapuit ex infulis: certe in littora expel-
lirur:ita uolubile ut pendere uideaf atej confidere in uado.Quod arboris fuccum efle etia pri
fci noftri: credidere ob id fuccinum appellantes. Pineae aut arboris efle indicio eft pineus \ atri
tu odor:S£ qp accenfum taedae mo ac nidore fagret.Afferf a germanis i panoniarmox p pulcia. uel maxxe
Inde ueneti primum quos graeci enetos uocant:rei fama fecere.Proximi panomae id accipien- puinciam
tes circa mare hadriaticum. Pado uero ad nexa fabulae uidef caufa ihodiecEtranfpadanarum
agreftibus foeminis:moniliumuice fuccina geftantibus maxime decoris grafSed 8C medicinae:
quando tonfillis credif refiftere:8i fautium uitiis uario genere aquap^ iuxta illos infeftate gut¬
tura ac uicinas carnes. Centum fere.M.pafluum abeft a carnuto littus panoniae:quo id germa
nis inuehif pKeognitum nup. Vidit enim eques romanus miffus ad id comparandu aluliano
curante gladiatorium munus Neronis principis. Qui haec comertia Si littora peragrauititan-

LIBER

u copia inue<fta:ut retia coercedis feris podium ^ptegentia fuccinis nudarentur. Arma uero SL
libitina totuCqj unius diei appararus eiTet e fucano. Maximum pondus is glebae attulirAriuJi
brarum.Nafci 8t in india cercu eft. Archelaus qui regnauit in cappadocia illinc cortice inhs/
rente tradit aduehi rude: poliriqj adipe fuis ladentis inde codtu:& liquidu primo deftillare ar
gumento funt quaedam intus tranilucentia: ut formicaeraut culices: lacertaecp quas adhaelLTe
mufteo:no eft dubium: 8i inclufas indurefeenti. Genera eius plura.Candida odoris praeftatif
fimi.Sed nec his:nec caereis precium.Fuluis maior auctoritas. Ex iisetianum amplior tranflu
centibus:praeterq fi nimio ardore flagrent: imagineqj ignea inefle:non ignem placet . Summa
laus falernis a uini colore didis molli fulgore perfpicuis.Sunt 8i in quibus decodi mellis .leni
tas placeat. Verum hoc quoq? notum fieri oportet quocunqj modo tingui libeat: haedo^i 'z,
uo & anchufae radice.Quippe etiam conchylio inficiuntur. Caeterum attritu digitoja accepta
ui caloris attrahut in fe paleas & folia arida: ut magnes lapis ferrunvR amenta quocp fuccini
oleo addito flagrant dilucidius diutiufq? q lini medulla.Taxatio in deliriis tanta ut hois quis
parua effigies uiuo^: hominu uigentiucp precia fuperet:,prfus ut caftigatio una non fit fatis.
In coriuthiis aes placet auro argetoqj mixtum: in caelatis, ars 8C ingenia.Murrhinoji & cryftal
linope diximus gram*Vniones q> capite circuferunf:gemae digitis. In oibus deni$ aliis uitiis
oftentatio:aut ufus placetjn fuccinis deliria^ tm confci^Domitius Nero i caeteris uise fuae
p tentis capillos quoqj coniugis fuae Poppeae in hoc nome adoptauerat quoda etia carmle fuc
cinos appellando, btqm nullis uitiis defunt preciofa nomina ex eo tertius hic quidem colos
coepit expeti a matronis. Vfus tn fuccinope inuenif aliquis in medicina: fed no ob hoc fom-
nis placet. Infantibus alligari amuleti ratione pdeftfcallirt ratus & cuicuq; aetati contra lym.
phationes prodeiTe tradit. Et urinae difficultatibus potum: alhgatuq^Hic & differentiam no/
uam attulit appcllado chryfoledrum quali coloris aurei:& matutino grauiffimi afpedus. Ra
paciflimum ignium:# fi iuxta fuerint celerrime ardefcens.Hoc collo alligatum:mederi febri/
bus & morbis. Tritum cum meile ac rofaceo aurium uitiis . Et fi cum meile attico conteri,
tur: oculorum quoque obfcuritaribus. Stomachi etiam uitiis uel per fe farinarius fumpta:
uel cum maftice ex aqua pota.Succina etiam gemmis quae funt tranfiucide: adulterandi mi>
gnum habent locum:maxime amethyftis:cu omni ut diximus colore tmganf.De lyncurio
xime dia' cogit audo^e pertinacia.Quippe etiam fi non eledru id eflet lyncurium tamegem.
mam efle cotendunt.Fieri autem ex urina quidem lyncis.Sed egeftam terra prinus beftia ope/
nente eam:quonia inuideat holum ufui.Efle aut qualem in igneis fuccinis colorem: fcalpicp,
Nec folia tantu:aut firamenta ad fe rapere: fed aens etiam ac ferri laminas: quod Diocles qdq
& Theophraftus credidit.Ego falfum id torum arbitror. Nec uifam in aeuo noftro gemmam
ullam ea appellatione. Et quod de medicina fimul prodit calculos ueficae eo poto elidi:# mor
bo regio occurri:fi ex uino bibatur:aut 6 porref.Et tamen nunc gemant cofeffa dicemus alau
datiffimis orfi.Nec uero id folum agemus: fed ad maiorem utilitatem uitae obiter coarguetur
magoija infanda uanitas:quando illi uel plurima prodidere de gemmis medicinae ex iis fpecics
blando prodigio tranfgreifi.

De adamantis generibus:# medicinis:# margaritis. CA. 1111.

ijsSnnl Aximum in rebus humanis non folum inter gemmas preciu habet adamas: diuno
B regibus:& fis admodu pautis cognitus:unus modo in metallis repertus: perq ra

§ | ro comes aurrnec nifi in auro nafei uidebaf. Veteres eum in aerhiopu tm metallis 1

eer ueniri exiftimauere inter delubrum Mercurii atq; infulam meroen dixeruntcpnon
ampliorem cucumeris femine aut colore diffimilem inueniri.Nunc genera eius fex nofciitur,
Indici non in auro nofcentis:fed quadam cryftalli cognatione.Siquidem # colore tranflurido
nen differt. Et latepe fexangulo leuore turbinatus in mucronem:aut duabus contrariis parti/
bustquo magis miremur:ut fi duo turbines latilfimis fuis partibus iungantur magnittidineue
ro etiam auellani nuclei.Simxlis eft huic quidem arabicus:minor tantum. Similiter # nafcens
caeteris pallor gentis # in auro non nifi excellentiffimo natalis.Incudibus hi deprehenduntur:
ita refpuentes idhim: ut ferrum utrinque duTultet:incudefq: etiam ipfae ditIiliant.Quippedu
ritia inenarrabilis elrifimulcp ignium uidtrix natura:& nunq incalefcens. Vnde # nomen indo
mira uis graeca interpretatione accepit. Vnum ex iis uocat ccnchron:quod eft mili magnitudi/
ne. Alterum macedonicum in philippico auro repertum:# hic eft cucumi femine par.Poft hqf
9’prius uocatur in cypro repertus uergens in aereum colorem.Sed i medicina ut dicemus efti

TRIGESIMVSSEPTIMVS

275

caciftimus.Poft hunc eff fiderites Ferrei fplendorisrpondere ante caeteros:ied natura diflimilis.
Nam 8C idtibus frangi tur:&: alio adamate perforari pot. Quod # cyprio euenif. Breuitercp ut
degeneres nominis tantu auctoritatem habent. Idcg quod totis uoluminibus his doceret ma
dare conati Turnus de difcordia reija concordiaq;:quam antipathia ac fimpathiara appellauere
grseci non aliter clarius intelligi poteft.Siquide ilia inuicfa uis dua^auiolentiflimae naturae re/
rum ferri ignifq; cotemptrix hircino rumpif fanguine:ac ne alifer q receti calidoqj macerata:
Si fic quoqj multis zctibortuc et praeterq eximias incudes malleo fcp ferreos franges. Cuius hoc
ingenio inuentu^Q uoue cafli repertum^ Aut quae fuit coniedura experiendi rem fmenfi fecre
ti:<3£ in faedivfimo aialium oium profecto numeris talis inuentio hofseft.Nec quaerenda in uL
la parte naturae ratio:£ed uoIuntas.Et cu; fcelidter rumpere contingitiin tam paruas frangit
cruftastut cerni tiix poflint.Hxpetuntur a fcalptoribusrferroqj includunt mullam non duricia
ex facili cauantcs. Adamas diffidet cum magnete lapide in tantumtiuxta pofitus fergt non pa
tiatur abffrahiraut 11 admotus magnes apprehenderit:rapiat:atqj auferat. Adamas 81 ueuena ir
rita facit:&! limpha tiones abigit:metuft$ natos expellit a mente:ob id quidam eunachite uo/
cauere.Metrodorus Scepfiusrin eaderngermania in baltia infula nafci in qua Si fucdnum qd'
equidem Iegerim:fblus dicit:# praefert arabicis*Quod faffum efleqs dubitetf Proximu apud
nos indicis arabicifque margaritis pciu eft:de qbus i nouo diximusuolumie iter res mannas,
DeTmaragdi generibus: 8i gemmis uiridibus&tranflucidis. CA, V,

Ertia auctoritas fmaragdis perhibef pluribus de caufismullius coloris, afpectus iu>
cundior efl.Nam herbas quoq? uirentes ffonckfq; defpectamus.Smaragdos uero ta
to Iibentiustquonia nihil oino uiridius coparatu illis uiret.Praeterea foli gemmare
contuitu oculos implentrnec faciant.Quin 8i ab intentione alia obfcurata afpectu

uel attrahi
uel uanos

fmaragd i recreatur acies. Scalpentibufque gemmas non alia gratior oculorum refectio et:
ita uiridi lenitate latitudinem mulcet. Praeterea longinquoamplificantur uifu:infidentes dr
ca fe repercuflum aera non fole mutatimon umbramon lucernis:femperq} fenfim radiantes:#
uifum admittentesrad crafUtudinem fui facilitate tranilucida.Quod etia in aquis non fit.Iidc
plerunqj 8C concaui ut uifum coIligant.Quapropter decreto hoium iis parcitur fcalpi uetitis.
Quanq Ccy thico^a aegyptioruq; tanta durities eft:ut nequeat uulnerari.Quorum uero corpus
cxtenfum eftreadem qua fpecula ratione fupini imagines repi reddunt.Nero princeps gladiato
rum pugnas fpedlabat fmaragdo.Genera eo^e duodedm nobiliffimi fcythid ab ea gente in q
repenunturrappellati.NulIis maior aufteritasmec minus uitii.Et quatum fmaragdi a gemmis
diftant: tantum fcythici a caeteris fmaragdis. Proxima laudem habent ficut 8i fedem bactriani:
quos in comituris fax colligere dicuntur etefiis flantibus.Tunc enim tellure internitentia
iis uentis maxime arenae mouentur.Sed hos minores multo fcythiciseffe tradunt.Tertium Io/
cum xgyptii habent qui eruuntur circa copton oppidu thebaidis in collibus 8i cautibus.Reli

uel nos in>
uat

uel audo/
ritas

uel interfa
nitent
uel excauti
bus

uel perfpk
ciatut

luddum mare : pariterq; tranflucet St nitet: hoc eft colore expellit:# acie reapiriFerunt & i ea
infula tumulo reguli Wermiae iuxta cetarias marmoreo leoni fiiiffe inditos oculos ex fmaragd
dis ita radiantibus etiam in gurgitemrut territi inftrumenta refugerent thinni:diu miratibus uel pifces
nouitatem pifcatoribusrdonec mutauere oculis gemmas. Sed # uitia demonftrari oportet re>
perta.Sunt quidem omniu eade.Quaedam tn nationum peculiariadicut in homie.Ergo cyprii
uarie glauci: magifcg ac minus in eodem fmaragdo aliis partibus tenore illum fcytica: aufteri/
tatis non femper cuftodiunt. Ad hoc quibufdam intercurrit umbra furdufq; fit colos qui inx*
probaturtetiam dilutior.Hincq; gna diftinguuntur.Et funt aliqui obfcurirquos uocat caecos.

Alii denfi nec e liquido tranfluridi,Quidam uaria nubecula improbati. Aliud eft hoc qua ura>
bra:de qua diximus.Nubecula enim albicantis eft uitium cum uiridis non pertranfit afpedu:
fed aut intus occurrit:aut exdpit in fine uifum candor. Haec coloris uitia:ifta corporis capilla
mentum fahplumbago. Ab iis aethiopici laudantur a copto dierum trium itinere:ut audore
luba:acriter uirides: fed non facile puri aut concolores.Democritus in hoc genere pofuit her/ uel alacri/
mfeos Si perficosJilos extumefcentes pfguiter:perficos uero non tran(luddos:fed iucundi te/ ter
noris. V ifum implere quem non admittant.FeIium:pantherarumque oculis fimiles. Nancp Si uel aeris
illos radiare nec perfpici.Eofdem in fole hebetari:umbris refulgere:# longius q csteros nite/ uel aut
te.Omnium horum etiamnu uitium $ fellis colorem:aut aeris habet. In fole diluddi quide ac acris olei

L il

LIBER

liquidi: fed «o uirides.Hsec uitia Si atticis maxime fentiuntur in argentariis metallis teperfisf
in loco qui thoricos uocaCfemper minus pingues 8i e longinquo fpeciofiores. Frequens # iis
plumbago: hoc eft ut in fole plumbei uideanf .llludcp peculiare:q> quida^ ex iis fenefcunCpatu
latim uiriditate euamda:# fole laedunf.Poft hos medici plurimu uiridiratis habent interdum
& e faphyro.Ii funt fluduofi:# repe imagines complexi:ut uerbi gratia papauerum aut auium
uel capillo pinnati ucl catuIopa:aut fimiIium.Qui non oino uirides nafcutunuino & oleo meliores fiut,
rum Necp eft aliope magnitudo amplior. Carchedonii nefcio an in totum exoleuerint:poftq meta!/

Ia aeris ibi defecerunt:# femper tamen uiliffimi fuere minimicy.Iidem fragiles fed colore incee
ti Si uirentiu in caudis pauonu colubarumcp collo plumis fimiles:ad inclinationem magisauf
minus lucidi. Venofi quidem-.lquamofiqj. Peculiare erat in his uitiu farcion appellatum.Hoce
quaeda gemmat caro.Mox iuxta carchedonem in qua Iegebaf :fmaragdites uocatus cft.Iuba 6
auctor fmaragdum quem cholan uocant:in arabia aedificiope ornamentis includi.Et Iapidem
que alabaftrite aegyptii uocant.Coplures uero e pximo laconicos in taygeto monreerui medi
cis fimiles:# alios in ficilia.Inferitur frnaragdis & quae uocatur tanos:e perfis uemens gemma
ingrate uiridis:atcp Itus fordidavlte^ chalcofmaragdos e cypro turbida aereis uenis.Theophra
ftus tradinaegyptiope cdmentariis reperiri:regi eopa a rege babylonio milium fmaragdum ma
nere.iiii.cubitopi logitudle 8i triu laritudle.Et fuifle apud eos i Iouis delubro obelifeu e qttu;
or frnaragdis. xl.cubitopa logitudle. Latitudie uero 1 una pte qttuor:# in altera parte duopj.
Se aute feribente effe in tyro Herculis templo ftante Pila^ e fmaragdo:nifi potius pfeudofim
ragdus fit.Nam 8i hoc genus reperiri:# in cypro inuentum ex dimidia parte fmaragdupex di
midia iafpidemmondum humore in totum tranffigurato^\ppion cognominatus PliUomces:
paulo ante feriptum reliquit:efie etiamnu in labyrintho aegypri colofteum Serapin e fmarag/
do nouem cubi topi. Eandem multis natura aut certe fimilem habere berylli uidenturdn india
originem habentesrraro alibi reperti. Poliuntur omnes fexangula figura artificu ingeniis:quo
niam hebefcunt:ni color furdus repercuiTu angulo^ excitetur. Ali ter. n.poIiti non habent fui
gorem eundem. Probatiffimi funt ex iis qui uiriditatem puri maris imitantur. Proximi qui
uocantur chryfoberylli:& funt paulo palIidiores:fed in aureu colorem exeunte fulgore. Vici/
num genus huic eft pallidius:& a quibufdam prqpru generis exiftimatur.uocaturcg chryfopra
fusiQuarto loco numerantur hyacinthizontes.Quirto quos heroides -uocant.ipoir eos autq
caerini. Ac deinde oleagini:hoc eft colore olei^oftremi chryftallis fere limiles.Hi capillamenta
habent:fordefcp:alioquin euaniduquae funt omnium uitia.lndimire gaudet Iogitudine eo^i
folofcp gemmape efle pracdicant:qui carere auro malint:# ob id pforatos elephanto^ fetis re;
Iigant.Et alios couenit non oportere perforarriquopa fit abfoluta bonitas umbilicis ftatim ex
auro capita comprehendetibusjdeocp cylindros ex iis facere malunt q gemmas:qm eft fuma
comendatio in !ongitudine.Quida; 8i angulofos putant ftatim nafei: Si perforatos gratiores
fien medulla candoris exempta: additocp auro repercufla aut olno caftigata ca perfpicuitatis
ad craflitudinc. Vitia praeter ia:dida eade fere q in frnaragdis Si pterygia.In nro orbe aliquam
uel cryftal do circa pontum inueniri putantur.Indi Si alias quide gemas cryftallo inuento adulterare rep
lum pererunt:fed praecipue beryllos minio.

tingendo De opali generibus:# uitiis:& experimentis:# uariis gemmis. CA. Vl

Lurimu ab iis differut opali:fmaragdis tantum cedentes.India folum # hope c ma,
§ §QSjj| ter.Atcp ideo eis preciofiflima gloriam copofitores gemmapa # maxime inenarrabi
I a *em difficultate dederunt.Eft enim in iis carbuculi tenuior ignis. Eft amethyfti fuL
ljsjjgfr gens purpura.Eft frnaragdi uirens mare:# cunda-pariter incredibili mixtura lucen
uel argU/ tia. Alii fummo fulgoris augumento colores pigmentopa aequauere. Alii fulphuris ardente fla
mento mam:aut et ignis oleo accenfi.Magnitudo nucem auellana aequatanfigni apud nos hiftoria.Si
quidem extat hodieque huius generis gemma:propter quam ab Antonio proferiptus Nonius
fenator eft filius Strumae Nomi eius:quem Catullus poeta in fella curuli uifum indigne tulit.
Auufq? Seruilii Noniani quem confulem uidimusjlleque proferiptus fugiens hunc e fortunis
fuis omnibus annulu abftulit fecum. Quem certum eft feftertiis.xx.millibus aeftimatuntSed
mira Antonii feritas atep luxuria propter gemma proferibentis.Nec minor Nonii cotumada
proferiptione fua amantis cu et ferae abrofas ptes corporis relinquat beftiae pp quas fe pericli/
tari fciant. Vitia opalhfi color in flore herbae quae uocaf heliotropium exeat:aut cryftallum:
aut grandinem.Si fal interueniat aut fcabrida: aut eunda oculis occurfantia:nullofque magis

TR IGESIMVSSEPTIM VS 276'

indis dmilitadme indifcreta nitro adulterat. Experimentum irt fole tanru.Faffisenimcotra ra
dios libratis digito a policerunus atqj idem traflueet colos in fe cofumptus. Veri fulgor fubin
de uariatrS; pias huc illuccp fpargifc& fulgor lucis in digitos fundif. Hanc gemam propter eri
miam gratia 5 plericp appellauere paederota.Sunt & qui priuatu eius genus faciunt: fangenoq;
ab indis uocari dicunt.Tradunf nafci & in egppto 5i in arabia:3£ uiliflimi in ponto.Itemi gal
Jatia ac thafo cypro quippe opali gratiam habet.Sed mollius nitetrraro non fcaber.Summa
coloris ex aere 8C purpura conflat. Viriditas fmaragdi deeft.Conftatq; mellior ille colorrcuius
fulgor uini colore fufcafrg qui diluif aqua^Hadenus de principatu couenit muliere maxime
fenatuflco.Minus certa funt de quibus & uiri iudicat.SinguIo^n. libido lingulis precia farir:

& praecipue regu. Claudius Caefar fmaragdos induebat 8£ fardonycas. Primus autc romano^
fardonycae ufas eft prior. Africanusrut tradit Demoftratus.Et inde romanis hanc gemam fuif
fe celeber rimam.Quaobrem proximum ei dabimus !ocu.Sardonyces olim ut ex nofe ipfb ap^
paret intelligebanf cadore in farda:hoceftue!ot carnibus ungue hominis impolito & utnxg
tranflucido.Talefqj efle indicas tradunt lfmenias.Demoftratus:Zenorhemis:Sotacus: Hiquf
dem duo reliquas omnes quae traluceapf caecas appeliantesrquae nunc nomen abft ulere. Nub tiel no tra^

10 fardarum ueftigio arabicse funt coeperuntq? pluribus ha: gemmae coloribus intelligirradice * uceant
nigra: aut caeruleum imitante:&: unguemrcreditu enim candido pingi.Nec fine quada fpe pur. uel ungue
purse candore in minium tranieunte.Has indis no habitas in honore Zenothemis fcribit tan minium
tae alias magmrudinisrut inde capulos faditarent. Etenim coftat ibi torrentibus detegi. Et pia

cuiffe in noftro orbe initio quonia folae prope gemmant fcalptae cseram non auferrent. Perfua
fimus deinde indis ut ipfi quocg iis gauderent. Vrirurq? perforatis uricp uulgus tanru in cob

lo.Et hoc eft nunc indicarum argumentu. Arabicae excellunt candore circuli plucido arq; no
gracilirneqj in receilu gemmae aut in deiecftu renidente: fed in ipiis umbonibus nitente. Pr jete^
rea fubftrato nigerrimi coloris.Er hoc in indicis caereum:aut corneum inuenitunetiam circu. uc’ nigerri

11 albi: quadam in iis caeleftis arcuus anhelatio eft.Superficies uero focufta^ maris cruftis rube mo colore
tior.Iam melleae aut £seculetae(hoc enim nome eft uitio) improbant : & fi sona alba fundat fe:

non colligat.SimiIi modo fi ex alio colore in fe admittat aligd enormiter.Nibil enim in fua fe
de alieno interpellari placet.Sunt & armeniacae ut caererae improbandae: fed pallida zona. Ex„
ponenda eft 8C onycis ipfius natura proprer nominis focietarem hoc in gemma tranfilit:8£ a Ia*
pide ex carmania-Sudines dicit in gemma efle candorem unguis humani fimilitudfe.lre chiy;
folithi colore & Tarde 8C iafpidis Zenothemis indica; onycem plures habere uarietates:ignea:
nigram corneamrcingentibus candidis uenis oculi mododnteruenientibus: quamndam octu ue^ quoriL
lis obliquis uenis.Sotacus & arabicam onyce tradit. Sed eam a caeteris diftare q> indica ignica, dam albis
Ios habeat albis cingentibus zonisfingulis pluribufueraliter q in fardonyce indica.IIIic.n.mo^
menru efleihic circulum. Arabicas onycas nigras inueniri candidis zonis.Satyrus carnofas efle
indicasiparte carbunculi:parte chryfolithi 8C amethyfti. T otumq? id genus abdicat. Veram au
tem onycem plurimas uariafq} cum Iacieis zonis habere uenas omnium in trafitu colore ine*
narrabili:&: in unum redeunte concentum fuauitate grata.Nec farda; natura differenda eft di
uiduse ex eodem nofe.Quapropter omm obiter gemma^ ardentium natura indicanda.

De generibus carbuncuIonim:& uitiis & experimentis:# gemis ardentibus. C A. VII.

R incipatum habent carbunculi a fimilitudine ignium appellati:cum ipfi non fentf ' i"'°* *

ant ignes ob id a quibufHam apyruftae uocati. Horu; genera: india' & garamatici: ue’ a crufti
quos 8C Carchedonios uocauere: propter opulentia; Carthaginis magnae. Adiiciunt
aethiopicos & alabandicos in ortofia caute nafcentes. Sed qui perficiantur Alabam uca aPyrO»
des^raeterea in omni genere mafculi appellantur acriores: at fbeminae languidius refulgentes. acau

In mafculis quoq? obferuant liquidioris alios flammse:nigrioris alios:& quofHam Iuridiusrac “os
magis ceteris in fole flagrantes.Qptimos uero amethifti zontas:hoc eftquoru extremus ignP
culus in amethifti uiolam exeat.Proximos illis quc^UQCant fyrtitas pinnato fulgore radiates.

Inueniri autem ubicuncprmaxime Colis repercuiTu^atvTus indicos non efle claros dicit: ac ple>

runqp fordidos:ac femper fulgoris retorridi. Aethiopicos pinguestlucemcg non emittentes:fed ue* P^urT

conuoluto igne flagrare.fcalliftratus fulgore carbunculi debere cadidum efle pofuit extremo

uifu nubilantem:3c fi xta atrollatur:exardefcentem:ob id a plerift^ hunc carbunculum candf

dum uocari.Qui languidius & liuidius ex indicis lucent Iithizontas appellari. Carchedonios

multo minores efterlndicos etiam minus fextari unius menfura cauarifArchelaus carchedonf

L iii

LIBER.

os nigrioris afpedus efle:fed igne uel fole Si inclinatione acrius q cseteros excitari.Eofdeuttt-
brante redo purpureos uideri.Sub ccelo flammeos.Contra radios folis Si fcintillare.Caeras H
gnantibus iis liquefcere quanuis in opacoiMulti indicos carchedonis candidiores efle: & e di/
uerfo inclinatione hebetari fcripfere.Etiamnu in carchedoniis maribus ftellas itus ardere.F<r
minas uniuerium fulgorem fundere extra fe. Alabandicos caeterri nigriores efle fcabro%Na
fcuntur Si in thracia coloris eiufdem ignem minime fcntientes^Theophraftus auclor eft & in
uel uafca/ orchomeno archadiae inueniri Si in chio.lllos nigriores:ex quibus 8i fpecula fieri.Efle Si troo
la fieri zenios uarios mteruenientibus maculis albis.lrem corynthios ex pallidiore candidos Maflilia
uel corithi quoq; importarnBocchus Si Vlyxippone fcripfit magno labore ob argillam fole aduftis faltL
os bus.Nec eft aliud difficilius:q difcernere haecgenera:tanta eft in iis occafio artis: fubditis per q

tranflucere cogantur. Aiunt ab aethiopibus hebetiores in aceto maceratos quattuordecim die
bus nitefcere:totidem menfibus durante fulgore. Adulterantur uitro fimillimse.Sed cotedep/
henduntunficut aliae gemae faditiac.Mollior.n.materia & fragilis Si centrofa fcobe deprehen
duntur Si pondere:quod minus eft uitreis:aliquado Si puftulis argenti modo relucentibus.Eft
Si anthracitis appellata:in thefprotia foffilisxarbonibuj fimilis.Falfu j arbitronquod &inly,
guria naici tradiderunt:nifi forte tunc nafcebantur.Efle in iis 'Si praecmdi candida uena tra/
duntunharumcp igneus color ut fuperiorum eft.Peculiare quidem q? iadaraein igne uelut io-
termotu extinguunt .Contra aquis perfufae exardefcunt.Cognata eft huic fandaftros:qua alig
garamantiten uocant nafcitur in india loco eiufde nominis. .Gignitur 8£ in arabia ad meridie
uerfa.Commendatio fumma q> uelut in tranilucido fteUantes intus fulgent aureae’gutts:fem
per in corporernung in cutae^Accedit religio narrata a fyderum cognationeab in fpedoribus:
quoniam fere ftella^e hyadum Si numero Si difpofitione ftellantur. Ob hoc a chaldaeis in ceri
moniis habitae Si hic mares aufteritas diftinguit quodam uigore appofita tingens.Indics qui/
dem etiam hebetare uifus dicuntur.Blandior foeminis flama : alliciens magis q accendens.Sut
qui pferant arabicas indicis.Fumidoqj chryfolito illas fimiles dicunt.Ifmenias uero negat pol
liri fandaftros propter teneritate:& od id magno errore funt:qui fandarefon uocat. Inter om¬
nes conftat:quantum numero ftellarum accedantantum Si precio accedere. Affert errorem ali
quando fimilirudo nominis.Sandafer quod Nicanor fandaferion uocauitralii fandafero.Qm
dam uero hanc fandaftronrillam fandarefonrin india nafcentem illam quoqj Si loci nome co-
ftodientem.Mali colore aut olei uiridis:omnibus lmprobatamfEx eodem genere ardetiumli/
chnites appellata a lucernarum accenfarum praecipua gratia.Nafcitur circa orthofiam totacg
caria ac uicinis Iocis.Sed proba tiffima in indis.Quam quida remiffiorem carbunculum efle di
xerunt.Secunda bonitate fimilis eft Ionis appellata a praelatis floribus. Et alias inuenio differe
tias. Vnam quae purpura radiet. Alteram quae cocco:a fole excalfadas:aut digito^ attrituipa/
leas Si chartarum fila ad fe rapere.Hoc idem Si Carchedonius facere dicitur: quacj multo ui/
lior praedidhs.Nafcitur apud nafamonas in montibus:ut incolae putat: imbre diurno. Inuenif
ad repercufTum Iunae:maxime plenae.Carthagine quonda deportabatur, Archelaus Si in aegyp
to circa thebas nafoi tradidit:fragiles:uenofas:morieti carboni fimiles.Potoria uafa 8i ex hoc
lapide Si ex lychnite faditata inuenio.Oia autem haec genera fcalpturae cotumaciter refiftut;
parteq; caerae in figno tenent,E diuerfo ad haec farda utiliflima:quac nomen cu fardonycecfl/
municauit.Ipfa gemma uulgaris:& primil fardibus reperta.Sed laudatiflfima circa babyloniaj
cu lapidicinae quaeda aperirenf :haerens i faxi corde.Hocq; m5 metallu apud pfas defecifle tra
uel in epiri ditur.Sed inueniuntur copluribus aliis locis:ficut in epiphora Si affo in india trium genejSitU/
aflo uel in brum:& quod demium uocant a pinguedine:tertium quod argenteis bradeis fublinit.lndice
epiro 8i af- prelucentes crafliores funt arabicae.lnueniuntur & circa leucada epiri: 8i circa aegyptum qua:
fo:in ida bradea aurea fublinunt.Et in his autem mares excitatius fulgent.Foeminae pinguiores funt:

Si craflius nitent.Nec fuit alia gemma apud antiquos ufu frequentior.Hac certe apud Meni
drum & philemonem fabulae fuperbiunt.Nec ullae tranflucenti tardius fuffufo humore heb
tatunoleoqj magis q alio liquore.Damnant ex iis melleae 8i ualidius teftaceae.

De generibus topatii & callaide:& de gemis uiridibus non tranflucetibus. CA, VIII.

I-s==j=:\Gregia etiamnum topatio gloria eft:fuo uirenti genere:& cum reperta eft prslarae
§ SjSSjloronibus.Id accidit in arabiae infula:quae chytis uocatur.In qua troglodytae prsdo
i 8Ǥi|nes:cum ^lunus farae & tempeftare prefti herbas radicefcp eifoderenterueruttopa/
tion.Haec Archelai fententia eft.luba topation infulaj in rubro mari a cotineteih/

TRIGESIMVSSEPTIMVS

*77

4us.ce c.abefle tradit:nebuIofam;3: ideo quaefitam faepe a nauigantibusrex ea caufa nomen ac
cepifTe.Topazin.n. Troglodytarum lingua fignificatione habere quaerendi. Ex hacpnmu lrrt-
portatam Berenicae regna as: quae fuit mater iequentis Ptolemaei a Philemoe praefecto regis: ac
mire placuiHe:<3<: inde fadia^ ftatua Arfinoe Ptolemaei Philadelphi uxori quattuor cubitori fa-
cratam in delubro quod aureu cognominabaf.R ecentiffimi auctores & circa thebaidis oppi¬
dum alabaftre nafci dxcunr.Etduo eius genera faciutprafoide: atep chryfoptero fimile chry- uel alaba-
foprafioreius.n. tota fimilitudo ad fucum porri dirigit. Eft aut ampIifTim age Eadem ftrum
fola nobilium limam fentit.Cae terse faxo & cote poliunt’. Haec 8t ufu atterit ^ornitaf eam fi
militudine propior:q audioritate callais uiridepallens.Nafcitur poft auerfa indise apud icolas
caucaii montis phfcaros ac afdathas amplitudine confpicua:fed fiftulofa ac Fotdiu plenaSin-
eserior multo praeftantiorqj i n germania. Vtrobiq autc in rupibus inuiis & gelidis: oculi figu
ra extuberansdeaiterqj adhaerens: nec ut annata petris: fed ut appofita. Quapropter fcandere
ad eam pigritia pedum equeftres populos tedetifimul 8t periculu terret.Ergo euntes e longin
quo inceiIimt:S£ cum toto mufeo excutiut.Hoc uedigal hoccp geftamen diutius in ceruice &C
digitisgratiffimu3 norunt. Is cenfus:ha£Cgloriaa pueritiadeiccio^numepeptedicantiumJn
quo uarla fortuna. (Quidam idtu primo cepere ptedaras.Mulci in fecundo nullas. Et quidem
callaides tali fectura formantiahas fragiles.Opnmus color fmaragdi ut tamen apparet ex alie
no eft q> placeant.lncluGe decorantur auro.Aurumq; nullae magis decent.Qu.-e funtea^pub
chrioresroleo: unguento: 8C etiam mero colorem deperdunt. Viliores contantius repraefentat:
necg eft mutabilior alia au t mendacior uitri.Sunt qui in arabza inueniri eas dicunt in nidis aui
urn quas melancoryphos uocant. Viridantium 8t alia plura funt gener aCVilioriq? e turbae pra
fius.Cuius alteru genus fanguineis punctis abhorrer.Tertiu uirgulis tribus didi netum eft can
didu.Peaefertur his Chryfbprafius porri fucum 3i lpfa referenteifed St paulu declinans a topa-
tio in auru.Huic 3t amplitudo ea eft:ut cymbia etiam ex ea fiant. Cylindri quidem celerrime.

India has generat 8t Nilion fulgoris fi ante habeas breuis:& cum intueare fallacis. Sudines ue-
ro dicit 8t in fyaaero atticae flumine nafci.Eft autem color fumidae topatiiiaut aliquando meL
leaejuba in sethiopia gigni cradit:& mlittoribus amnis quem Nilium uocauimus: &inde no¬
men trahere. Non tranilucet molochites fpilfius uires:a colore malus nomine accepto: redde-
dis laudata fignis:8£ infantium cuftodia quadam innato cotra pericula ipfoiji medicamine. Vi
rev.St faepe tranilucet iafpis:etia fi uictus a multis antiquitatis tamen gloria retinens. Plurims
ferunt eam gentes Smaragdo fimilem indicae.Cyprii dicunt glaucum pmguemcp.Perfae aeri fi-
milem ob id uocatur aerizufa talis.Et iafpis eft caerulea circa thermodoonte amnemjn phry-
gia purpurea.ln cappadocia ex purpurea ,caerulea:atq5 no refulgens. Thracia indies Iimile mit-
tit.Chaicidia turbida.Sed minus refert nationes q bonitates diftiguere. Optima ergo quae pur
purae quicq habet fecunda quae rofae: tertia quae zmaragdi. Singulis autegraeci nomina ex ar¬
gumento dedere. Q uarta apud eos uocat boria caelo autumnali matutino fimilis: 8t haecent
illaiquas uocatur aerizufa.Similis eft 8t fardae: imitata 8t uiolas.Non minus multae fperies reli
quae:fed oes i uitiotcaeruleae aut cryftallo fimiles:aut myxisdre terebynthiaufa m^prio uti ar¬
bitror cognomine: uel ut e multis eiufdem generis compofita gemis. Quaobrem praedatiores
funda clauduntur: ideft patentes nec praetere} margines auro ampledlente. Vitiu elt 8t breuis 1
iis nitor &t longe fplendensuSi fal:& oia quae in caeceris. Et uiteo adulteranf: quodmanifeftu;
fit:cum extra fulgorem fparguntiatq; non m fe continentmec in diuerfa qua: fphragidas uo¬
cant. Publico gemmare dominio in iis trh dato:qm. optime fignet.

De lafpidum generibus. CA. IX.

SOtus uero oriens pro amuletis traditur geftare caiquae exiis fmaragdo filis eft:e pe- ue^ oriens
tra p trafuerfu3 linea alba peingif :8t gramatias uocaf .Quae pluribus polygramos. Jafpidu^
Libet obiter uanitate magica hic quoqj coargue re :qiii hac cocionatibus utile eep- fpes.xyi.
diderut.Eft 8t onychipuda.quae iafponyx uocat nube c5plexa:& niues imitata: oraditur
quae fteilata rutilis pudfrs eft:& falimegaricofimilis:&: ueluti fumo infeda:quae capnias uocaf geftare
Magnitudine iafpidis.xi.unciaje uidimus: forma taqj inde effigiem Neronis thoracata.Reddef
& per fe cyaneo gratia accomodato pauloate iafpidis nomine:coIore caeruleo. Optfa fcythica:
dem cypriaipoffremo aeg}’ptia. Adulteraf maxie tindura:idq 1 gloria regis aegyptii adfoibif:
q primus eam tinxit.Diuidif aut hxc f mares firminafep. Ineft aliqn 8t aureus puluis no qlis i
iapphirinis.Sapphirus enim 3t aureis punclis collucet. Cerule^ St fapphiri raroc^ cu purpura.

L iiii

LIBER 'i

Optimae apud medos: nufq tn perlucidx.Prxterea inutiles fcalpturx interuenietibus cryftal/
linis centris.Qux uero funt ex iis cyanei coloris: mares exiftimantur. Alius ex hoc ordopur/
pureis dabif:# ab his difcedentibus.Principatu amethyfti indicae tenent. Sedinarabia ex ea
uel petra quoqj parte qux finitima fyrix petraea uocatur:# in armenia minore# in xgypto# in gala,
tia reperiutur.Sordidiffimx aute atq? uiliffimx in tharfo # cypro.Caufa3 nois afferunt q> ufq;
ad uini colorem accedens:prius q eum deguftetrin uiolam defini t.Fulgorq; quidem in illa pur
purae non ex toto igneus:fed in uini colore deficies. Perlucent aut oes uiolaceo coloie:fcalptu
ris faciles.Indicae abfolutu purpurx colorem habent. Ad hacq? tingentiu offirinx dirigunt uo
ta.Fundit aut eum afpedtu leniter blandu-.neqj in oculos ut carbunculi uibrat. Alte^e ea£ ge/
nus defcendit ad hyacinthos.Hunc colorem indi facon uocat:taleq; gcma facodion. Dilutior
uero ex eode fapinos uocatur.Eadem # paranites in contermino genris arabix*.Quartum ge
uf defe&u nus colorem uini habet.Qumtu ad uicinia cryftalli defcendit albicante purpurae deie&u.Hoc
& minime ,pbatur:quaddprxcellens debet e fle in fufpectu uelut ex carbunculo refulgens qui
dam in purpura leuiter rofeus nitor.Tales aliqui malut pxderotas uocari.Alii anterotas.Mul
ti Veneris gemtnamrquod maxime uidetur decere:# fpecie & colore extremo gemmx.Mago
rum uanitas refiftere ebrietati eas promittit:# inde appellatas. Et praeterea fi Iunx nomen ac
folis fcribatur in iisratq; ita fufpendantur collo e capillis cynocephali uel plumis hirundinis:
refiftere ueneficiisdam uero quoquomodo adefle reges adituris. Grandinem auerterequoqj
ac fimiliaprofpere # locuftas:praecatione addita:quam demonftrant.Nam e fmaragdis quoq;
fimilia promilerc:fi aquilae fcalperentur:aut fcarabei.Qux quidem fcripfiffe eos non finecon
temptu # irrifu generis humani arbitror.Multum ab ea diftat hyacinthos:tamen e uicino de/
fcendens.Difterentia haec q> ille emicans in amethyfto fulgor uiolaceus dilutus eft in hyaria.
tho.Primo quocp afpedlu gratus: euanefeit anteq fadet: adeocp no implet oculos: ut pene no
atongat:marcefccns celerius nominis fui flore.Hyacinthos aethiopia mittit # chryfoIitos:au/
reo colore tranilucentes.Preferuntur iis indicae.Et fi uariae non finr.ba&rianae.Deterrimx au/
rem arabicae:quoniam turbidae funt & uariae:# fulgoris interpellati nubilo macularum: etiaj
quae lyropidis contigere:ueluti fcobe fua refertx.Optimx uero funt:quae in collatione aurup
albicare quadam argenti facie cogunt.Funda includuntur perfpicux.Cxteris fubiicitur auri/
chalcum.T ametfi iam expertes gemarum ufu appellantur aliqui & chryfeledri in colorem ele
uel matuti diri declinantes: matutinus afpedtus iucundior.Ponticas deprehendit leuitas.Quaeda m iis da¬
no tamen rae funt ruffxcpquxdam molles & fordidx,Boccus audior eft # in hifpania repertasrqtio i lo
afpedu iu co cryftallu dicit ad libramentu aqux puteis defoflis inde erutam. Et chryfoliton.xii.pondoa
eundi fe uri^.Fiut # leucochryfx: lterueicte candida uena.Sut f hoc genere capnix.Sut & uitreis fi

roiles:ueluti croco refulgetes.Vitrex uero ut uifu difeerni n poffint.Tadlus aut dephedit tepi
dior in uitreis.ln eodem genere funt melichryfrueluti per au^e finexro meile trafiucente:quas
india mittiricjq ad iniuriam fragiles.Eadem # xyftion parit plebeiam ibi gemtna.Candidanq
dux e paederos: qq pot quaeri:an in colore numerari debeat totiens iadlari per alienas pulchri/
tudines nofs:adeo decoris progariua in uocabulo fadla eft.Eft # fuum genus expedtatione ta--
ta dignum.Coeunt.n.in tranflucidam cryftallum uiridis fuo modo aer fimulq? purpura: & q/
dam uini aureus nitor:femper extremus i uifu fed purpura coronatus madere lingulis uidetur
his & pariter oibus.Nec gemmare ulla eft liquidior capiti iucunda:fuauis # oculis. Laudati®
ma eft in indis:apud quos argenon uocatur.Proxima apud xgyptios:ubi fenites. Tertia in ara
biaiuerum fcabra.Mollius radiat pontica # afiatica. Ipfae uero molliores funt:callatica#tra/
gica:# cypria.Vitia eaje lagonaut alienis turbari coloribus:# qux cxteraru.Proxima candica
tium eft afteria principatu habens proprietate naturx:q> indufam luce pupillx modo quanda
corinet:ac traffundit cum inclinatione uelut intus ambulantem ex alio atq; alio loco reddens:
eadeq; contraria foli regeres candicatis radics:unde # nome accepit difficilis ad cxlandu.la-
dicx prxfert in carmama nata.Sili: cadida eft qux uocaf aftrios cryftallo^pinquas in india na
fces:# in pallenes littonbusrintus a cetro cui ftella lucet fulgore Iunx plenx. Quidam ca nofs
reddut:q> aftris oppofita fulgore rapiat:ac regerat.Optimain carmama gigni:nullamtpminus
obnoxia uirio.Ceraunia enim uocari qux fit deterior: Peflima lucerna^ lumini fimilem. Cele,
brant # aftroitemmirafq; laudes eius in magicis Zoroaftrem ceciniffe. Quida; diligentius de
ea produntfAftrobolon Sudines dicit oculis pifeium fimilem eflfe:# radiare cadido ut fole.Eft
intet candidas # qux ceraunia uocatur:fulgore fyde^ rapiesJpfa cryftallina fpledoris exro.

TRIGESIMVSSEPTIMVS

27S

lei in carmania ttafc£ns. Albam eSe zertbthemfs fatetunfed habere intus (lellam concurfaffte. •

Fieri 8C hebetes ceraunias:quas nitro & aceto per aliquot dies maceratas cocipere ftellam cay
quae poft totidemenfesrelanguefcat.Sotacus&aliaduogenerafecitceraunix:nigras:ruben • ,

tefq^.Ac fimiles eas efle fecunbus.Per illas quae nigrae funt & rotudx urbes expugnari 8i chfs
fes:eafqj betulos uocari.Qux uero loge funt cerauneas. Faciunt 8i aliam rara admodu :3C par
thoija magis quaefitam: qtfi no aliubi inueniaf :q in loco fulmine ido. Proximu cerauniae nos
men apud eos habet:qux appellaf iri&.Effodif in quada infula rubri maris:qux diftat a bero^
nice urbe.Ix. millia pamium; extera fui parre cryftallus.Itacp quidam radice cryftalli efle dixe^
runr.Vocaf ex argumeto iris. Nam fub tedo percufla foIe:fpecies & colores arquus cxleftis i
pximos parietes eiaculafifubinde mutas:magnaqs uarietate ammiratione fui auges,Sexangu«

Jam efle ut cryffcallum conflat. Sed efle aliquas fcabris lateribus & angulis inequalibus diait.

In fole aperto 40 iedfas: radias in fe recandetes difeutere. Aliquas uero ante fepiedo nitorerad^
iacentia il 1 uffrare. Colores uero no nili ex opaco reddunt:nec ut ipfx habeant:fed ut repcuflu
parietem illidantroptimaq; qux maximos arquus facit: fimillimofq? cxIeftibus.Eft 8i alia iris
extera fimilis: QC praedura. Quam Harus cremata tufamq? ad ichneumonu morfus remedio
efle.Nafci aut in perfide tradit.Similis efl: afpedu: fed no eiufdem cfiedus qux uocaf zeros al
ba nigraqj macula in trafuerfum diflinguete cryftallum.Expofitis per genera colobi principa
liuna gemmistreliquas littera^ ordinem explicabimus.

De quibufdam gemmis per alphabeti ordinem. CA. X.

■ Chates in magna fuit audcritate:nunc in nulIa.Reperta primum i ficilia iuxta flu
men eiufdem nols:pofiea plurimis lods:excedens amplitudine numerofa: uarietati
bus diuerfis mutantibus cognominaeius.Vocaturenimphafpachates: cerachates:
fardachates:hxmachates:leucachates:dendrachates:uelut arbufcula infignis. Anta
chates cum uritur myrrham redolens. Coraloachates guttis aureis fapphiri modo diftinda:q>-
lis copiofiffima in creta facra appellata.Putant eam contra ararieojd & fcorpionum idus pro
defle.Quod in ficulis uticp crediderim:qm primum eius prouincix afflatu fcorpionum pefhs
extinguitur. Et in india inuentx contra eadem pollent: & aliis magnis miraculis reddunt enq
fpecies fluminu nemora 6i iumento^netiam ederas:& ftaticula:& equoig ornamenta. Media'
coticulas inde faciunt.Spedaffe etiam prodeft oculis.Sitimq; fedant in os additx.Phrigix uiri
dia non habent. Thebis xgyptiis repertx carent mbentibus uenis:& albis. Et hx quoqj cotra
ferpentes ualidse.Eadeq; audoritas & cypriis eft.Sunt etiam qui maxime probent uitream p-
fpicuitatem in his. R eperiunf & in thracia circa oetham . Et in parnafo:& in Ief bo:ac mefle>
nx:Gmiles limitum floribus & rhodo.Alix apud magos dilferentix.Leoninx pellifimiles po^
tentiam habere contra fcorpiones dicuntur.In perfis uero fuffitu ea^ tempeftates auerti:& p,
terea flumina fifti. Argumentum efle fi inferuentes cortinas additx refrigerent.Sed ut profint uf fulmina
leoninis iubis alligandas.Nam hixnx pelli fimilem abhominanf: difcordialem domibus. Ea
uero quae unius coloris fit inuidam athlxtis efle. Argumentum eius q> in olla plena olei coda
cum pigmentisiSi intra duas horas fubferuefada:unum colore ex omnibus faciatminii. Aco
pis nitro fimilis eft:pumicofa:aureis guttis ftellata.Cum hac oleu fubferuefadum perunctis
laflitudinem(fi credimus)foluit Alabaftrites nafeitur in alabaftro xgypti: & in fyrix damafeo .
candore interendo uariis coloribus.Qux cremata cum foflili fale : ac trita grauitates oris &
dentium ext enuare dicit . Aledorias uocant in uentriculis gallinaceorum inuentas cryftallina
fpe:magnitudine fabae.Quibus Milone crotoniefem ufum in certaminibus rnidu fuifleiuide
ri uolunt. Androdamas argeti nitore hetut adamas:qdrata:& fp teflellis filis magnis: putatqj
nome ipofitu ab eo:q> fpetus hoiu3:& iracudias domet.Eade fit an alia argyrodamas: autores
n5 explicat. Antiphates nigra no trallucet.Expimetu eius fi coquaf i lacle:fadt.n.hoc myrrhx
file lmifla.Eaqj cotra effafeinatoes auxiliari magi uolut.Arabica ebori fimillima c:S£ hoc uide
refrnifi abnueret duritia.Quaqj putat cotra dolores neruo^defTehntib^, Aromatites&ipa
io arabia traditur gigni.Sed & in xgypto circa pifas ubicg lapidofa:& myrrhx coloris 8t odo
ris ob hoc reginis frequentata. Afbeftos in arcadix montibus nafeitur: coloris ferrei: Afpila^
tem: Democritus in arabia gigni tradit ignei coloris.Eam oportere cameli fimo fplenicis ab ud radian
ligari. Inuenirique in nido arabicarum alitum. Et aliam eode nomine ibi in leucopetra nafei rern cu lua
argentei coloris contra lymphatum habendam. Atizoem in india 5i perfidis aridix monte na habitu hm-
(ci tradit argenteo nitore fulgentem:magnitudine trium digitorum ad Ienticulx figura odo> tem eum

LIBER

ris iacuduneceffariam magis regem conftituentibus . Augites multis no alia uidef effeq quae
calaislAmpbitane alio'noie appellaf chryfocolla in indiae parte: ubi formicae eruat au^: in q
uel agere inuenitur aurei iimilisrquadrata figura: affirmaturcg natura eius quae magnetis: nili cj augere
quoq; auge rradif .Aphrodifiace ex candida ruffa eft. Apiftos feptenis diebus calore tenet excal
fa&n igni:nigra ac poderofa diftiguetibus ea uenis rubetibus.Putat pdefle cotra frigora. Agjv
ptillam Iacchus intelligit per album farda:nigraqj uenatranfeunte. Vulgus aut in nigraradi-
ce caeruleam facit. % $£i

De gemis per.b.&.c.ordinem. CA. XI.

A lanitae genera duo habent fub uirides:& Corinthii aeris fimilitudine.Illa a copto:
Haec ex troglodyrica regione ueniut medias iecante flamea uena. Batracchitas mit
• tit di coptos. Vnam ranae fimile colore.Altera ebori.Tertia rubetis e nigro, Baptes
i mollis:alioqn odore excellit.Beli oculus albicas pupilla pingit nigra e medio aureo
fulgore lucente.Haecpp fua fpecietfacratiflimo aflyrioijd deo dicaf. Alia aut qua belu uocant
in arbelis nafei Democritus tradit nucis iugladis magnitudine uitrea fpecie^Baroptenus: iiue
ufbarippe botrypes nigra: fangutneis 8i albis nodis alligata dicif:t*eluti portctofafBotrytesalia nigra e:

alia papinea incipieti uuae fimilis^Bollrychitem Zoroaftres uocat crinibus mulic^ fimiliore.
Bucardia bubulo cordi fimilis:baDylone trh nafcif jBrontia capitibus teftudinu filis: & cu to;
nitruis cadit(ut putat)& fulmine tacla reftinguitrfi credimu^Eoleniae inueniunf glebae (ifitu/
uel cadmi. dine.Cheramydes eade eflet:qua oftracite uocant:nifi q> hanc caeruleae iterdu bullae cingunt,
tes Calais faphiije imitaf :candidior Si littorofo mari filis.€apnites quibufda uidef fuu genus hre

uel calami plurimis fpiris fumidarut fuo loco diximus.Cappadpcia 8i i phrygia nafeit ebori fitis.Qlami
tes tes a ca!amo:ferutqj plures fimul coiundas iueniriiCatochites corficae lapis eft caeteris maior

uel plures mirabilis: fi uera tradunfnpofita manu ueluti gumi retines.Catopyrites e cappadoria puenit,
calaicas Cepites:fiue cepocapites cadida eft uena^e nodis coeutibus cadore imagine regercs.Ceramites

teftae colore habedCynaediae inueniunf in cerebro pifeis eiufde nois cadidae 8i oblogae:euetu
qj miradaetfi mo eft ficies:pfagare eas habitu maris nubilo colore aut tranqllitate, Caerites oz,
uffacca pi pe filis eft.Circos piris.Corfoides caniciei hois.Coralloachates corallo-.aureis guttis diftl&e.
ri Corallis minio gigniturcp in india Si fyene.Craterites frer chryfolithu Si eledru colore habet

predurae naturae.Crocallis cerafum repntat.Ciflites cryptopetra nafcif cadida: & uidef intus
hre partu :q fentiaf et ftrepitu.Chalcophonos nigra c:fed iilifa aeris rinitum reddit tragoedis
ut fuadenf geflada.Chelidoniae duoje fii t genere: hirudinu colore:& aliapte purpureae nigris
iterpellatibus maculis.Chelonia oculus eft idicae teftudinis:uel portetofiffima mago^e medi/
ciis:melle.n.colluto ore ipofita linguae futuro^e diuinatione pftarepmittut qntadecima luna
Si filete tota dicrdecrefcete uero an folis omi.Caeteris diebus a pria in fexta hora.Surit & che/
lonitides teftudinu fimiles:ex qbus ad tepeftates fedadas multa uaticinarur.Eam uero quaefic
uf moueri aureis guttis cu fcarabeo deieSa in aqua feruetem: tepeftates tueri.Chlori tes herbacei coloris
eft:qua dicut magfea inueniri in fcyllae auis uetre cogenita eriferrocpicludi iubet ad quaeda-p
digtofa moris fuiff hoafpites a flumine dicfta e uiridis:fulgoris aurei.Chryfolampis in aethio/
pia nafcif pallidi coloris die:& no&u igneriChryfophis autje uidefefte.Cepionides aeolide nuc
uel ad dar^ ad ameu pagum quoda oppidu nafcunf multis coloribus traflucetes:alias uitreaeials cryftalli
danu nuc nae:a!s laipideae.Sed 8i fordidis tantus eft nitor:ut imagines reddant ceu fpecula.
pagum De gemis per.d.e.g.ordinem. CA. XII.

Aphma Zoroaftres 8C orchaftres morbis comitialibus demSftrat.Diadochos beryl
lo filis eft.Diphris duplex cadida ac nigra:mas ac foemina:getiIe utriufcpfexus di/
(hnguete linea:Dionyfias nigra ac dura mixtis rubetibus maculis.Quae ex aq trita:
faporcuini facit;& ebrietati refiftere putafibraconites fiue dracotias e cerebro fit
draconu:(ed nifi uiuctibus abfriflb:nuq gemafeit: inuidia aialis mori fe fentientis. Igif mos
eft:ut dormictibus aialibus caput amputet.Sotacus:q uifam ea gemam fibi apud regem feri/
pfit:bigis uehi quaerctes tradit:& uifo dracone fpargere fomnifica medicamcta:atcpita pride
re. Efle aut candore traflucido:nec poftea poliri: aut artem admittere.Encardia cognominaf
Si Cardifce.Vna in qua nigra effigies cordis eminet. Altera eode nole uiridi colore: cordis fpe
ciem repntat.Terria nigru cor oftedit reliqua fui parte candidajpnorchis cadida eft: diuifac^
fragmetis teftiu effigie repntat^Exhebenu Zoroaftres fpeciofa; Si cadida tradit:qua aurifices
-au^d poliut.Eriftaliscu fit cadioatad iclinationes rubefeere uidef .Ero tylos eade q mepicoios

TR IG ESIM VSSEPTIM VS 2 7 9

& hferonnemon a Democrito laudaf in argumentis diuinationu.Eutnetis in badlris nafcif :lr>
lici fimilis:5«: capiti fuppofita uifa noclurna oraculi mo reddit. Eumetren Beli gemam fanchf
limi de o$z fibi aflyrii appellat porracei coloris fupftitiombus grata m,Eupetalos quattuor co.-
lores habet cseruleu igneu:minii:mali,Eureos nucleo oliuse fimilis eff.£ratus concha^ modo
no adeo candidaJEurotias fi tu uidetur operire nigritiam.Eufebes et eo lapide efbexquo tra^
ditur Tyri in Herculis templo facta fedes:ex qua dii facile furgebant.Epime!as fit:curn i eam
dida gema fuperne nigricat co!os.Galaxiam aliqui galaCtiten uocatrfimilem pxime didtisrfed
intercurre tibus fanguineis aut cadidis uenis^ a 1 adites ex uno colore lactis eft.Eande dicunt
leucogageam 81 leucographiam appellant:# fy nephiten lactis fucco ac fapore notabilem. In
educatione nutricibus 1 aCtis foecunditaterinfantium quoq; alligata collo faliuam tacere dici-
tur.ln ore autem liquefcere.Eandem memoria adimere dicunt.Mittiteam 8i achelous amnis.

Sunt qui fmaragdu albis uenis circuligatum galaditen uocenr.Galaicos argyrodamanti fimi
hsefhpaulo fordidior. Inueniunt autem binae uel ternse.Gafidanem medi mittut coloris olo,
rini ueluti floribus fparfam.Nafci£ Si in arbellis.Haec quocp gema concipere didf: Si inrra fe
parrum fateri concufla.Concipere autem trimeftri ipacio, Gloflo petra linguae fimilis huma^
nae in terra non nafcitur: fed deficiente luna caelo decideret lenocinanti neceflaria creditur.

Quod ne credamus promiffi quoq? uanitas facit. Ventos enim ea comprimi narrant, Gorgo.-
nia nihil aliud eft q corallium: nominis caufa:scp induritiam lapidis mutatur: emollit marina uf marina
fuImimbus:<SC typhoni xefiftere affirmant^Genianen eadem uanitate inimicorum poenas effb haec Si in
cerepromittuntC * uFEmoIlit

De gemis. pLH.I.lun.n.ordinem. CA. XIII.

t Eltotropium nafcitur in aethiopia:africa apro porracei coloris: fanguineis uenis di

' 5 E&ia 1 j ftindfa.Caufa nolsrqm deieda in uas aqua fulgorem folis accedente percuflu f iw
| R^ijguineo mutat:maxmie aethiopica:eadem extra aqua fpeculi modo folc accipit :dep
- ' ' --- hendit-q; defietftus fubeunte lunam oftendens.M agorum ipudentire uel manifeftif

fimum hoc quocp exemplum eftrquoriiam ammixta herba heliotropio:quibufda quot£ addi-
tis pcatiombus gerente confpici negenr.Hepheftites quoq; fpeculi naruram habet in reddedis
imaginibustqq rutila.experimentum eft fi feruetem aqua addita flarim refrigereoaut li i fole
addita aridam materiam accedat.Nafcif in coryco.Horminodes ex argumento uiriditatis in
candida gema uel nigra:# aliqn palida:ambiete circulo aurei coloris appebafyHexeconthaii-
thos 1 parua magnitudine multicolonhoc fibi nome adoptauir.Reperifin troglodytica regio
neddieracites alternat tota miluinis nigricas uduti plumi^Hamitis ouis pifciu filis eft: Si alia
uefut nitro copofita pdura alioqrxHammoriis cornu inter lacratiflimas aerhiopise pernas au-
reo colore arietini cornus effigiem reddes: pmitrit praediuina fomnia reprteientareHormefio
intergratiflimas afpicif ex igneo colore radias auro portante fecu in extremitatibus candida
luce.Hyeniae ex oculis hyenae Si ob id in uafe inueniri dicunf:& fi credimus: Ifgute hois fub-
dies futura praedicere.Haetnatites in aethiopia qdem principalis: fed Si in arabia Si africa inue
nif : fanguineo colore: no omittedapmiffis ad coarguedas barbaro^ lfidias.Zadlhalias baby
Ionius in his libris quos fcripfit ad rege Mitridate humana gemis attribuit fata:has no coten
tus oculo^c BC iocinepz medicina decoraffe. A rege etia aliqd petituris dedit:# litibus iudiciif-
cp interpofuit.In pliis etia eas falutarespnuciauit.Eft Si alia eiufde generis: quae uocat henui
ab indis;xanthos appellata graecis e fuluo candicansddaei dadlyli in creta ferreo collore poliis
cem humanum exprimunt.Iclerias mali cute lurido misudeo exiflimaf falubris cotra regios
morbos. Eft 8C alia eode noie Iiquidior.Tertia folio uiridi filisdatior prioiibus:pene fine pode
te:uenis luridis.Quartu genus in eode colore nigris uenis defcedetibus.iouis gema cadida e:
no poderofattenera.lndica gentiu fua^: habet nome:fub ruffo colore:in atritu fudore purpu^
reu emanat. Alia eode noie candida:puluereo aipeclu.lon apud indos uiolacea efl:fed raro fa¬
turo colore lucet;Lepidotes fquamas pifeium uariis coloribus imitafiLefbias lefbi patrise no
men hns inuenit di l india.Leucophthalmos rutila ais oculi fpecie candida nigraq; continet.
Leucopetalos candore niuis ex auro diflinguit.Libanochos thuris fimilitudine ofledittfed ad
fuccu mellisiLimoniates eadem uidef quae fmaragdus. De Iipare hoc tm tradit :fuffita ea ces
beflias euocati, Lyfimachus rhodio marmori fimilis eft aureis uenis:polif ex marmore: ampli
tudine f anguftias coeute:ut inutilia exteranf.Leucochryfos f i tchryfolito i ter al bicate. M enx-
nonia qualis fit no tradit. Medea nigra eft a Medea illa fabulofa inueta: het uenas aurei co«

maria: fuL
minibus Si
typhoni

urHermio

des

uel Homo
dochos
uel hymnio

LIBER.

uel MitrL loristfudorem reddi crocrfaporem autem uini.Meeonites papauera exprimit Mitra a perfis
dax accepta e # rubri maris m5ribus:multicoIor:contra folem uarie refulges» Merodes porracea

uel Moro/ latfte fudatMorion indica: quae nigerrimo colore tranilucer uocatur pramnionrin qua tnifce
chthos tur 8i carbunculi colos Alexandrinum: ubi fardae cypriu. Nafcitur & in tyro # in galatia.Xo

nocrates # fub alpibus nafci tradit:Hae funt gemae quae ad ce&ypas fcalpturas apraturjvlyri/
tes myrrhae colorem haber:farieq? minimae gemae:unguenti odorem attrita etiam narduMyr
merias nigra habet eminentias fimilesuerrucis,Myrfinites melleu colore habet: myrrhaeodo/
remdVJefoleucos eft mediam gemam candida diftinguente linea.Mefomelas nigra uenaquo
libet colorem fecate per medium. Nafomonites e fanguinea nigris uenis^Nebrides Liberopa/
tri facra nomen traxit a nebridum eius fimilitudine.Sunt# aliae nigrae generis eiufdea_Nyrm
pharena urbis & gentis perlicae nomen habet: fimi lis hippopotami dentibus.

De gemis per .o.p.# reliquis litteris per ordinem. CA. Xflll.

Lea barbati nominis e nigro fuluoq; ac uiridi Si candido placet^Ombriaquir aliq
notiam uocat ficut caerauma & Brontia cadere cum imbribus Si fulminibus dici
tur:cudec£ effedhim habere que Brontia nar^af. Praeterea in aras addita ea tradit
libamenta non amburi.Orites globofa fpecie a quibufdam 8i fyderites uocatun
igne non fentiens.Oftracias fiue oftracites eft reftacea durior altera achatae fimilis:niiiq> acha
tes politura pinguefcit:duriori:tanta ineft uistut aliae gemx fcalpatur fragmentis eiu^Dftra>
eidi oftrea nomen & fimilitudinem dedere. Ophicardelon barbari uocant: nigrum colorem
binis lineis albis includentibus. De obfidiano lapide diximus fuperiore libro. Inueniuntur Si
gemae eodem nomine ac colore no folum in aethiopia indiaqrfed etiam in famo ut aliqui pu
tant:& in littoribus hifpanienfis oceani.Panchros fere ex omnibus coloribus conftat, Pango/
rus non l5gior digitome cryftallus uideatur:numero plurium angulo^ cauetuifPaneros qua
lis fit a Metrodoro non dici£:fed carmen Timaridis reginae in eadem dicatum Veneri no ine
legans ponit:ex quo intelligitunaddidam ei faecunditatem.Quidam hanc panfebafton uo/
cant.Ponricarum plura funr genera. Eft ftellata nunc fanguineis : nunc atris guttis: quae in/
ter facras habetur. Alia pro ftellis eiufdem coloris lineas habec. Alia montium coualliuqj effi
utoftrariae gies.Philogynos quem Si chryfiten uocantpftre^ a tricae affimilata:inueni£ in aegypto, Phoe/
nidtes ex balani fimilitudine appellatu rfPhycites algae. Penleucos filo ab ore gemae ad radi/
cem ufq; candido defcendentdPaeantides quas quidam gemonidas uocant pregnantes fient
8i parere dicunt tmederiq; parturienribus.Nam tales in macedonia iuxta monumentum Tire
fiae inueniuntur: fpeciefcf eft eis aquae glaciatae.Solis gema candida eft: 8i ad fpeciem fyderis
in orbe fulgentes fpargit radios.Sagda chaldaei adhaerefeentem nauibus habet:inueni£ praii-
ni coloris^amothracia infula eiufde nominis gemam dat nigranrac fine pondere ligno fimi
letrtSauriten in uentre uiridis lacerti harundine defecli tradut inueniri.Sardtes bubulas ca r,
nes praefentat.Selenites ex candido tranflucet melleo fulgore: imaginem lunae contines: red/
ditey ea in dies fingulos crefceris minuetifcy numero:nafciq? putat in arabia. Syderites ferro
filis # litigio illata difeordias facitrquaeq; nafcif in aethiopia. Syderopoecilosexeafit uariati/
bus gutris.Spogites fpogiae nome repraefentacSynodorites e cerebro pifeium eft: q fynodotes
uocanf.Syrritae in littore fyrtium iaquidem lucania inueniunt melleo colore croco refulgen/
tes.lntus aut ftellas cdrinent languidas.Svringites ftipulse internodio fimilisppetua fiftula ca
uafjT richius ex africa niger eft:fed tres fuccos reddit:a radice nigru: medio fangutnetbfumo
candidu.T elirrhizos dnerei coloris aut ruffi candidis radidbus fpedatur.Telicardios cojore
cordis pfas apud quos gignit magnope deled at. Maculae^ appeIlant.Thrada triu generu eft
Uiridis aut pallidionterria fanguineis guttis.Tephrites nouae lunae fpeciem habet curuatae in
uf Theoli/ cornua quis cinerei coloris.Thecolithos oleae nucleo fimilis uidef: neq; eft gemae honos: fed
thos ^ lingentiu calculos frangit: pellitcp. Veneris crines nigerrimi nitoris cotinentin fe fpecie ruifi
uel unguo crinis. Veienrana italica gema eft:ueiis reperta nigram materiam diftinguente limite albori
tum thenen in media nafd Democritus tradittelechj colore: Si fi qs terat in uino palmeo 8i croco
caerae modo lentefcere:odore magnae fuitatis^milaces in euphrate nafdfpconnefo marmo
ri fimilis:medio colore glauco^Zoronyfios in indo flumine nafdtur:mago^ gemma e fle nat/
ratunneq; aliud amplius de ea.

De gemmis quae a membris hominum cognominantur:# quae ab animalibus:# de iis qu*
a eseteris rebus. CA. XV.

TR1GESMVSSEPTIMVS 2 8 o

» Sretianum ahadiftindiorquam equidem fecerim fubiride uariata expdfitfone.Si q-
f dem a mebris corpo^ habent pofa.Heparires a iocinerejStearifes fingulo^ aialiu^

? adipe numerofa.Aduncphros'Theudacfvlus hic & afyris colit :Triophthafmos io-

_ J n ice nafcit tres hols fimul oculos exprimens: Ab afalibus cogncrninanf(Carcinias

.marini cancri coIore.JEchites uiperae.Scorpites fcorpionis aut colore aut effigie.Scarites fcari
piffisj^Triglites muli.Aegophthalmos caprino oculo. Irem alia fuillc(Et a gruis collo gerani-
tes.Hieracites accipitris.Aetites a colore aquilae candicate cauda(iV;yrmecitcs fnatam repentis
formicae effigie habet. Scarabeoijd canthariasC Lpcophrh almos quattuor e colobi exrutilo &
fariguineo in medio nigru cadido cingitur: utlupo^ oculiiillisp oia fimilis Thaos pauoni eft
fimilisrite afpidriqua uocari Timolcnia memo. Arcnajjd fimilitudo eft i harnocryfo uelut auro
arenis mixto. Cenchrites milii granis uelut fparfisfDryites e trucis arboijd: haec& ligni modo
•ardenCifTites in candido collucet ederae foliis quae tota tenent. Narciftitcs uenis etiam edere
diftinguitur.Cpamea nigra efhfed frada ex fe faba fimilitudinem parit. Pyrenae ab ohuae nu
cieo dicda efnhuic aliquando inefle pifciu fpinae uidentur.Chalazias gradinu & colorem & fi¬
guram hahet adamantinae duritiae. Narrat etiam in ignem additae manere fuu frigust Pyrites
nigra quidem: fed attritu digiros adurit.Polyzonos nigra multis zonis candicat. Aftrapiae in
candido aur cyaneo difeurrunt e medio fulmis radii.In phlegontide intus ardere -quseda i-ui.de
tur flamarquae no exeat.In anthracitide fcintillae difeurrere aliqn uidenfiEnhydros femg ro-
tuditatis abfolu tse in candore eft leuistfed ad motum fiuduat intus in ea utlufi \ ouis liquor.
Polyfrix in uiridi capillatur.fed defluvia comarum facere diatunSunt 8L a leonis pelle & pan
therae nominatae leontios: pardalios. Colos appellauit chryfolithum aureus.Chryfoprafum
herbaceus.M ei leus melichrotarquis plura eius genera iint.Melychloro e geminus pte flauus:
parte melleuSiCrocias a croco^olia canitiem quadam fparti inducitreadem duriorem. Nigra
fpartopoIiafRhodites a rofa eft.Melites mali coIoris.Cbalcites terri.Sicires fici. Ratio riofum
no eft in borfy-cire in nigro:ramofa candidis, aut fanguineis frondibus.Mec gemite uelut f pe¬
tra candidis manibus inter fe complexis. Ananchitide in necromantia dicunt euocari imagi¬
nes deorum.Synochiride umbras inferorum euocatas tenerij&eridritide alba defoffa fub ar¬
bore quae caedatur: fecuris aciem no ebetari.Et funt multo plures: magifq? mSftrificae: quibus
barbari dedere nominarconfeffi lapides efle. Nobis fatis erit in his coarguifle dira mendacia.

De gemis nafcentibus 81 faditiis:& figuris gemmarum. GA. XVI.

Emmae nafcutur repente nouterac fine nominibusiut lampafci in metallis aurariis
una inuenta:quiE propter pulchritudinem Alexandro regi miffa fuit: ut audor eft
ThcophraflusCCoclides quocp nunc uulgatiflimae famae fiunt uerius q nafcunt: in

_ _ arabia reptis ingentibus glebis.Melle excoqui tradunt: feptenis diebus nodibufqs

fine intermiffione.Ita omni terreno uitiofoq; puluere decufFo purgatam glebam artificu inge
nio uarie diftribui in uenas:dudufcp macularum q maxime uendibili ratione fedantiu.Quo
daq3 tantae magnitudinis fecere: ut equis regum in oriente frontalia atep pro phaleris pefilia fa
cerent. Et alias cmnes gemae mellis decodu nitefeunt: praecipue corfici.In oi alio ufu acrimo¬
nia abhorretis. Quae uar ix funt:& ad nouitatem accedere caliditate ingenio^ conringic:ut
nome ufitatu no habeant.Phyfes appellant:uelut lpfius natura admiratione in iis uedicantes:
cum finis nominu non fitrquae pfequi no equidem cogitounumera ex graeca uanitate cofida.
Indicatis nobilibus gemistimo et plebeis rariori genere didu dignas diftrinxifle fatis erat.Illd
mo meminifle conuenit increfcentibus uarie maculis atqj uerrucis lineali: quae interueniunt
multiplici ducftu:& colore mutata faepius nola in eade plerucp materia.Nunc coiter ad oium
gemarum obferuatione ptinentia dicemus opiniones fecuti audo^d.Cauae autextuberates ui
Iiores uident miqualibus.Figura obloga maxime,pbatur:deidequx uocaf lenticula: poftea cli
peidos 8C rotuda:angulofis minima gra.Veras a falfis difeernendi magna difficultas. Quippe
cu inuentum fit ex ueris gemis in alterius generis falfas traducere.Sardonyces e cerauniis glu¬
tinant gemis ita ut deprehedi ars no poditialiude nigro:aliude candido: aliude minio fuptis:
olbus in fuo genere pbatidimis.Quinimo etiam extant comentani audo^diquos non eqdem
demofl:rarim:quibus modis ex cryftallo tingant fmaragdi: alxcg tranflucetes.Sardonyx e far-
dajtem caeterae ex aliis.Necped: ulla fraus uitae Iucrofior.

De ratione probandarum gemmarum. CA. XVII.

uel indicat

LIBER

BOs contra rationem deprehendendi falfas demotfrabimus: quando etiam luxuria
aduerfus fraudem muniri decer.Prmter illa quae in principalibus quibufeg generi/
buspriuatim diximus.Tranfluccntes matutino probari cenfenKautfinecefleeftin
quartam horamrpoftea uetant.Experimenta pluribus modis condat. Primu ponde
re:li grauiores fentiuntunpoft haec corpore.Fi&itiis pudula: inp> fando apparent. Scabritia in
cute.In capillamento fulgoris incondantia: prius q ad oculos pueniat delinens nitor. Decuffi
fragmenti paulurquod in lamina ferrea teraf efficaciflimu experimento excufantmagonesge
marum.Rccufant fimiliter & limaepbationem. Obfidianae fragmenta ueras gemas non fcari/
ficant.Fiditiae fcarificationis.candicantiam fugiunt,T antaq; differentia eft:ut aliae ferro fcal
pi non poffint: aliae no nifi retufoiuerum omnes adamante. Plurimum aut in his terebrarum
proficit feruor.Gemiferi amnes funt oaxis:mater:ganges. Terrarum aut omnium maximel
dia.Et iam peradhs omnibus naturae operibus difcrimenqnoddamrerum ipfaje facere coa-
ueniat.Ergo in toto orbe 8i in quacuq? caeli couexitas uergit: pulcherrima’ eft omnium rebus
mcritoqs principatum naturae optinens Italia redhix parenfcg mundi alteraiuiris feminis: du
cibus:militibus:feruitiis:artium praedantia ingenio^ claritatibusJam fitu ac falubrirate caeli
ateg temperieiacceffu cud arum gentium faciIi:littoribus portuofis: benigno uentoje afflatu.
Etenim contingit recurrentis politio in partem utiliffimam:& inter ortus occafufq: mediam:
aquarum copia:nemorum falubritate montium articuIis:ferorum animalium inocentia: foli
fertilitate:pabuli ubertate.Quicquid eft quo carere uita non debeattnulquam eft prseftatius:
fruges:uinum:olea:uellera:lina:ueftes iuuenci-Ne equo,*- quidem in trigariis praeferri ullis uer
naculis animaduerto . Metallis auruargenti: aeristferri: quandiu libuit exercere: nullis ceffit.
Et iis nunc in fe grauida-pro omni dote uarios fuccos:& frugum pomorumque fapores fun
dit. Ab ea exceptis indiae fabulofis: proxime quidem duxerim hifpaniam quacunque ambi¬
tur mari.

FINIS.

Hoc opus Caii Plinii Secundi naturalis hidoriae imprefTura fuit per Ioanem rubeum &5er,
nardinum fratrefqj Vercellenfes ab incarnatione anno domim.t 507. die.xvi.Ianuarii,

Hi e Ie«3or errores «juofHa uariafq; Jediones
uid cbis:ex gbus pro cuiuflibet aio plura de¬
ligi: acreflitui poflunt.Reliqua in iequcti i-
prefiione uidebuntur.

In praefarionc milia gnarum pro dignarum,
L,ii.c-ii,copaginum egens: uel copagum.

Nec quia ad moturuel Si quia.
c.iii.Tencrum argumeris: uel rerum.
c.vni.Orbone ad sedem :uel Bonae.
c.yiii.falurarecp fieri deumrucl fine deum.
Inde Tolis: uel deinde.
xxii.partibus remotiorrucl remotius.
c.ix.mulrifbrmi haec ambageruel lunae muL
tifbrmis: haec ambigua torfit ingenia,
redeundo ad principiaiuel redeuntem:
c.xi.Tertio ex utraqj uaftltas folis aperitur:
ut no fit necefle amplitudine eius oculorum
argumeris: a tq; coiedura ai ferutari. uel ter.
tia ex urraq; u allitas folis oculo^ argumeris
aperifrut no fit necefle amplitudine eips cS.
lectura animi Tcrutari.

nec q> motem idaurael necnon.
c.xvi.ficur in rotis radios: uel in rotae radiis.
c.xvii. redire creduf :uel redire coguf. (tina.

ab flatioe uefptinaruF ad (latione uefp
c.xyiii.caetera I flexos mirdi: uicaeteros lfiex^
a terraruel atra.

femiabit orbe :uF Terni na ambit orbe.
c.xix.uemo 8i autumno:ueI uere.
cap.xxiii.in lunari circulo: uF articulo.
uicies.c. ftadio^:ucl.c.m.ftadiorum.
inquis:uel quis.

c.xxxyiii.tot animalium: uel totus.
c.xxix.confHOrbis.lege orbi.
c.xxix.hiadas appellat:uel fine hyadas.
c.xlv.fic hofum illa:ut caelu dei: uel fichomi
num mater illa:ut caelu dieT<$.
prsecamur rati grauetuel irati.

In maria iacit :uT ut freta admittamus: eluif
aqs:ferro:igne:Iapide:fruge: orbus cruciatur
L.iii.c.xvi. regio .xi.no nona.

q fortunatius fici. uFfitu prodente.
cxx.equitu.lxx.M.ex Polybio.
c.xxLin amne ea.xlii.M.paflu

petunt iura non iuribus:fed uiris.
L.ytc.i.anexos appellatus, lege axenos.

c.xxx. Ptolemaeu latinu regetuFLatyije.
L.yii.in prooemio, aliena alienis: uF fine aliena
fquamas:uellera trucos et arbori: q corti
ce iterdu gero a frigoribo:Sd calor tuta e.
ab hoc lucis radimcto:ui rudimento,
atq? ifaeliciter natu iacer.uel at-h5 infoeli
citer natus iacet.

c.ii.ex cuius odore:uF8£ cuius odore.

marfoiy gctedurat:uelgenusdurat.
taq quadrupedes: uel qua quadrupedes,
auribus totos integi:uel auribus integi.
c.iri.marfiri belli anciiia:Iege Achile.
c.iiii.1 dextra fere parte: ufgeri pte. (agete.
c.v.L.Papyriu ptore cohrdelege agente: uel
c.ri.fic fternuifle a coituruWlernutafle.
c.vu.ferpetis i&u:uel idu dente,
cyiii.inter arma boilefqj Si ad morte: uel u
ter arma Si ad mortem
c.xi.inTecutis mefibusmel \ fecudis mefibus.
iam illa uulgata eft uarie: uel ia illa uuL
gata:uarie ex ftegris.

c. xiun quo p qua ifortune fortuitu: uel in
quo iforme ifortuniu:uel iportune fortuitu,
utriullibet aio fubito trafuoIas:uel utriufiL
bet animu fibi trafuolans.
fingulifq; in fuo cuicg genereiiiel finguliqu
Artcmu in tm : uel Artemius.
uidimarii negociatoris:uel Tuarii.
c.xiii.At ubi cu aliis:uel ubi cum aliis.

Praealta popa:ueI praelata,
cxvi.tabe cauaf pituitaue:uel tabe pituitae.
c.xxiii.unaq} fpem:uel uana fpe.
c.xxiiii.fomnocp ferpete coputat:uF aputaf.
c.xxy.ut iuftius:uel iuftius.
cxxyiii.fextu annale: uel. x vi.

T.Romulo:uf'.T.Tyberio Romulo,
fua carminapbauifletiuel fuapbauiflet.
notatafqj fedesignoiniae: uFnotatofqj fefe.
c.xl.fortuna decidit cu eo:uel decidit.
c.xliii.honore cu trafiflet.uel tranffuga 8i.
no melioris fortis (uel num.
age no exitusfoel num.
c.xIiiii.flore dignitatis:uel dignationis,
fiqdem liberis: uel liqdem dixit.

& Afianio falte perire:uel Africanu.
quos hoftes uiciue:uel nec hoftes.
c.xly.cotra uolutate eius: uel petitione, (lega
pferiptois fuidia icoIlega:uf'fine icol
i palude latebra aegrotatis: uF fine la>
Proculeio mortisiuF i piculo. (tebra
Fames fitiFcg italiaeru! funes italiae.
haerede hoftis fuo filio excefSt:uFhae
rede no fuo filio excellit.
cxlriii.anus,p miraculo reduda:uelpduda.
c.fi.ruifus Aefculapii fniam:uel finerurfus.
cxx.annos natos:uel cxx.annos.
Bononiae.L.Terrentiu.M.filiu:uel.cI.
Galerius foelix:uel galeria.
centenu denu hofes. lvii.ueLxiiii.
c.L.qd q> ae(Katioe:uFqd poft aeftimatione.

in meridianis:uel a meridianis.
clii.& in gnofio-.uel ab gnofio.

haberecg qclnudarettuel q nudaret*
c.liiii.idcg euuoluife-.uel idcpuoluifle.
c.lv.q genitus qs unq: uel ftereaqes nuqua.

fi dolere et euenit:uel dolore inuenit.
c.lyi.2 .uel.u.uel.Np.co.

Id monumetis: uel idqj.
aegyptii mulroiuel aegyptii uero.
aegyptii textilia infecere: lanas fardibus
lydirfic alibi legitur.

Clofter filius Arachnae: linum & retia
Arachne: uel filius Arachnes: uel retia
Arachne.

Sutrina Boetiustuel Batius.

Per araburo babylonis: uel Arnabum.
lydiu Sdtctuel Scythem.

Hypbeos corinthyusiuel Hypbius
fabrica materia^: uel materiariam.
Normam: fornice: aut & libella:uel nor
mam aut libellam.

Briges atheniefisruel Bithiges.

Somnio^ Amphydhomuel Amphyon:
uel Amphytrion.Sta.
c. Ix.cum Curio inter roftra:uel co e curia.

L.viii.c.i. alienae quoq? regionis:uel religionis,
c.xlii. ,priga V arro. L.ii.,p auriga : dele
uerbum.pariter.

L .ix.c.xxy.pedes eu habere arbitraf Ariftote^
Iesrita pofita pinale fimilitudine:lege arbitra
tur ex Ariftotelerita polita pinape fititudine.

L.xi.c.xxxvm.elephantu tergora fpenetrabiles
fetas hnt:ul' fpenetrabiles ad cetras habent,
c.xxxvii.cocretus hic & cu refrixit fragilisiuf
no concretus:nec cu refrixit fragilis.

L.xiiii.c.x.q gr aeci deuterias:uel deuteria.
cxix.Italise parte aliqua rabulana pice, lege
crapula:na pice.

cxx.e diuerfo crapula Iegendu: non crapula
compefci.

L.xyiii.c.xix.ue^i adu.lege ueruadlum,

L.xxix.qyi.minutatim findcda: uel fcindenda

(THic fimplfria litterarum ordine explicabuntur: in quibus Diofcoridis fummi medici imagi
nero uideb.s, Haec ex tota uniuerfitate fimpliciuro aceruata: & in quedam cumulum conieda
offendimus pro medico^ utilitate: uel quibuitiis de medicinae facultatibus iudicium afferre
uoLntibus. Reliqua fi quis addere uoluerit bona uema fubiungat.

Bfinthiu.c.yit.xxyii.
Santonicu galli
Ponticum
Abfinthium c.viii.
Abfinthiu marinu.c.y. xxxii,
Seriphum alii uocant
Abrotanu c.xxi. xxi.
Acidi u. c.xviii. xx,

Aconitu c.ii. xxvii. c.iii. yiu

Pardalianches cxxvii. viii.
Acorna c.xvi. xxi.

Acanthice in uerbo helxine
Acinoes c.xxvii. xxi.

Achanum c.ix. xxii.
Acanthus cxxii. xxii.

Acanthion c.xt xxiiii.
Topiaria
Vrbana herba
Pederoton
Melaphillon

Acetum c. xxi. xiiii. i. xxiii.u'.
/ cetu fyllinu cix. xx.

Acer c.xvi. xvi. c.yii. xxiiii.
Accacia c.xi.

Achoron c.xi. xxv.

Achoron agrion
Achinea c.xv. xxi.

Epipetron

Acanthia in uerbo erigeron
Acheraenido Ifra c.xvi. xxiiii.

Hippophoruades
Achillea c.v. xxv.
Panacem heraclion alii
Sidentem alii
Millefoliam nri
Achemeides fupra c.iiii. xxyi.
Acia c.xi.

Ebulum aliqui putant
Aconiton fupra c.iii. xxvii.
Chamaron alii
Lycodfonon alii
Theliphonon
Scorpion

Acoton ! dicione Anagyros
Adea c.vii.

Adonium c.x. xxi.
Adianthum c.xvii. xxi.
Ad arca c.xxiii. xii.

Adipfon i didhoe glycyrhiza
Adirepfatheu i didloe fpla fil.
Adamantides c.xvi. xxiiii.
Adynamo c.xyii. xiiii.
Aethiopes in Ira.e.

Agnon in uerbo uitex
Aglaophotis c.xvi. xxiiii.
Marmaritides

Agancpn c.ix. xvi. c.ix. xxv.
Aizoum c.x. xxv. c.xv. xxyu
BuphthaJmon alii
Zoophthalmon alii
Stergcton alii
Erogeneton alii
Hvppogeflon alii
Ambrofiam alii
Amerimnon alii
Sedum magnum alii
Oculum Irali
Digitellum
Eritht les i

Tnrheles
Chryfotheles
I foetes

Sempuiuumalii
A iuga in uerbo chamacpitis
Alium vi. xix. c.vi. xx.8i i uer
bo ulpicum

AIrhea in didhoe maluas
Alopecuros c.xvii. xxi.

Albucu in uerbo afphodelus.
Alica c.xxv. xxii.bis.

Alnus xvi.iiil. c.ix. xxiiii.
Alyfion c.x.

Sideritis

Altercu i uerbo byofcyamos
Altetcangenu ut fupra
Alifma uf alchmea: fiftula pa
ftoris e.ix. xxiiii.

Damafoniu alii
Lyron alii

Alga iiii. xxxii. c.

Aloe c.iiii. xxvii.

Alcea c.iiii.

Periftereon cognominatur.
Alphalcion genus trifolii
Aliphouelalipe c.iiii. xxvii.
Alfine.galenus alfyne c.ut.f.

AIchmea:fupra alifma
Mvofonalii herba uitriab
aliis.

Almea

Alcibion c.v.

Aledtorolophos c.v.

Criftam nri (xiiii.

Alu ulalus c.yii.i^.&.c.xyii.
Symphiton petreum gracci
vi. xxyii.

Ambugia in didhoe intubus
Ammi genns cumini
Amphifbena in gne coriadri
Amaracus c.xi. xxi. &.c.xxii.

Sanfucusin aegypto
Abrotanu 3C.xi.G. c.x. xxi.
Campeflre Si. xxi. xxi.

Mcntanu.

Ampelofagria in uerbo oena
tes c.vii. xxyii.
Amurca &.c.yiii.xv.c.iii.xxiiii
Amigdala amara: 8i.c. xxii .

xv. cyiii. xxiii.

Amerina c.viii. xxiiii.
Amarices fifes fcopis ameri>
nis in uerbo myrices
Ampelofprafon c.xiiif.
Ambrolia in uerbo artemifia
& in uerbo aizou Si paulo
poft p fe

Amerimno in uerbo aizoum
Amaranrhon c iiii, xxvii.
Amygdalites in uerbo Tity/
malum

Amylon c.xxv. xxii.
Amuletu in uerbo ciclamlos
Ambrofia c.iiii. xxvii.
Botrys

Artemifiam alii
Amomum c.xiii. xii.

Anifum c.xyii. xx.

Arncetu creticum
Anetum. c.xviii.

Anemoe Ifra c.xvi. Si.xi. xxii.
Anthalion c.xxix.8i.xy.xxi.
Antilliu uel alchali barbare
Anticellium

Anthericu in didhone afpho--

M

delli paulopoft cum & Galenus Corruda

Anthemis c.xxi. xxii.&.xvi. Apocynum. G. c.x. xxiiii. Lybycum
xxi. &.c.xvii. xxi. Appendix c.xii. xxiiii, Horminium fcdm atticos

Leucanthetnida alii Aproxis c.x vi. xxiiii.^ Afaron filis baccari cyiixxi.

Leucanthemu Apolliaris i uerbo hyofcyaos &.xiii.xii.

Arthemis Apyro.in uerbo helyocrifon Afcaliam in uerbo e&atos

Chamsmilon Apronia in uerbo uitis nigra Afphodeius Heroio aliqui

Melathemon Apiofcylla cviii. xxvi. c.xv. xvii. xxi. &.xxii xii.

Eranthemo Rhaphanos agria Antherico caulis &.xiiii.xxvi.

Anticiria fefiama in didione Aphrodes in uerbo peplos Halimon hefiodus
feflamoides. Aparines c,v. xxvii. Afphodelon radix

Anem6e&.xxiii.xxi.c.xyi.xxi. Philantropon alii AlbutiuL.

Phremon in dluis & Icultis Omphacocarpon alii Adula regia herba

nafcens Aquifolia c.vii. xvi, viii. Albuco fcapus cubitalis

Argemones fed falfo xxyii.c.xii.xxiiii. „ Adericuindidionehelxine

Papauer Rhiam alii Aquamulfa c.xxiiii.xxii. Adaphis in uerbo uua paSa.

Anchufa 8i in uerbo calla, c. Armoratia fatiua i uerbo rha c.i.xxiii. '

xvi.xxi.&:.xx.xxii.8<:.viii.vii. phanus dled rhaphanus ut Aftaphifagria& Adaphis .
Anabafis in uerbo caucum & tradit Palladius Vua taminia fed falfo

in uerbo equifetum Arcalion in genere thitima^ Afpalathum in uerbo fpina

Anagahs lon c.xx. xx. Armeniaca pruna.c.xiii,xv.

Acorchoro xi. xxv. Arachidna c.xv. xxi. Armoflo uel agrion pigano.

Andrachnes agria c.xi.xxy. Aracoides cxv. Afcalonia c.vi.xix.

Anacamplerotes cjcvi.xxv. Aridakhea in didioe maluae Afclepion in uerbo panax
Anthrifcus in uerbo fcandix Archenion i uerbo onychyl^ Afyla c.xi. xxy.

Antifcordon in uerbo ulpicu Artemida in uerbo anthemis perus oculus.

Antranium c.xvii. xviii. Arincaiuerbo olyra hebim'5 Adragalus c.yiii. xxyi..
Antyllion c.yiii. xxvi. Arbutus in uerbo unedo Afuedino cixix.
Antvlis Arbor ifoelix i uerbo myrices Afpleno cv.xxyii.

Antirrhinum phanarinon li> Aron c.xy. xxiiii. Hemionon.

chnis agria c.ix.xxv. Dracurius &.xxxii. viii. Afclepias c.fupra

Androfaces ciiii. xxyii. Dracunculus c.v. xix. Ader c.fupra

Androferaon c.iiii. &.C. y. Ariamdes c.xyi. xxiiii. Bubonium

Afcyron alii Artemida cyii.xxv.8£.c.ix. Afcyron c.v. utfupra

Anonis ciiii. Botrys Afcyroides.

Ononida alii Ambrodam aliqui Androfemum alii.

Anagyros c iiii. Ariftolochia cviiuxxv. Atriplex fatiuu & fil, c. xx.xx,

Acopon Malum tertae nodri c.ix. c.yi.xix.c.vii.xix.

Anonymos c.iiii. Gematitis Athamanticu in uerbo meu

Aononium uel lamion in du Creticam alii Atradylis i didioe cnicon

dioe urticae uidebimus. Arfen in uerbo mandragora Arradylulphonos c.xvi.xxi.
Apium faemina c viii. xix.c. Armon m uerbo rhaphanus Auena c.xxv, xxiL
xi. xx. _ Artylis m uerbo laduca Aialiu medicinae c.viii.xxvffi.

Apiu mare faciut & faemina Argemonia c.ix. xxv. Aper c.v.utf.

Apiadrum Aridogeton c.iiii. xxvii. Aialia &.e.iii.xxx.cx.xxviii,

Melyfophillonhyginusapx Argemones uel inguinaria Adnus cxl. viii.c.utfupra
pellat. Archezoftis& in uerbo Viris Anferes c.xxii.x.&.c.lix.x.

Olufathrum alba c.xi. xxvi. &.xy. c.v.xxix.c.iii.xxix.

Hyppofehnum Atfenogonon c.xv. Aquse &.iii.&.iiii.&.v. Sivi

Buielinotheliofelino Ardion in uerbo perdolata cii.xxxi.

Aphron in didione rhia dP Ardurion c.v. xxvii. Alex c.xii.xxxii. c.viii.xxxi.

cemus. Aridida in uerbo holchus Araneus

Aphace c.xyii.xxi.Sl.xv. xxi. Afparagus fatiu^ &.cviii.xix. Aqla & pifcis.xxiiiit.cutf.
Apyrina in uerbo malupunt c.x.xx.&.xv.xxi.5Uiii. Amphifibena ferpcns.c.xxiii.

viitc.utXc. iiii.&.v; Angftes ut.C Caulodem quidam

Afpides c.xxiii. yiii. Amphitane ut.C Crambe tenuioribus foliis

Aqua maris c.vi. xxxi. Apiftos ut.C Silue.fiue erratica braiiica

Agriu in uer. nitra c.x.xxxi. Accar c. vi. xxi. Petreia

Afellus pifds c.xyi.ix.& jB S&sg Nardus ruftica Lapfana c.ix,

xvii.cyi.xxxii. |U barbarica falfo Marina

Aurum c.iiii. xxxiii. baetis xxvii.xxi. Bion c.ix. xiiii.

Acceffisjn uer. chryfocolla. Batis marina c.xy. xxi. Bdelium c.ix.xii.
Argenru uiuum & argentum Hortenlia Bleco gen* pulegii ut dicem*

criii.c.yi.fupra Afparagumgallicum Blitum c.xxii.xx.

Alaballru in uerbo ftimmi & Baluftiu.xix.xiii. i uer.cytin* Bromos cxxy.xxii.

in fine c.y.xxxvii. Balanus in uerbo caftanea Bryena in uerbo uitis nigra.
Alabaftrites c.x.ut.C Balis c.ii.xxv. Brion i uerbo Iphagnos .c.v.

Argyritis i uer. fpuma argeti Ballote e pralfiu c.yiii. xxvii. xxxii.&.xxv.xiii.& ifra. yiii.
Adarcainuer. calamochnus Marujaium __ xxvii.

Atramctu futoriu cxi.c.xii. Batrachio f uer. polyathemu Bratiinuerbo fabina frutex
xxxiiii. Ballamu c.xxiii.xyi.xxyi.xii. c.x. xxiiii.

Chalcanthum Betacadida &.vii.xix.cviii. Britanica c.iii. xxv.

Stalagmia xx. c. yiii. xix, Vibones flos

Antifpodium i uerbo (podio Nigri fil. Brauylla c.yiii.xxvii.

Arfenicu uel arenicu c.xviii. > Limonion Blachnon in uerbo filix

xxxiiii. Neuroidem Butyrum c.li.xi.c.ix.xxviii.

Apyro in uerbo fulfur Bdlium c.viii. xxi. Bosfilue. xliiii.viii.c.x.ut.f.

Alumen c.xy.xxxv. Betonica in galliaaSi uetoni/ Bafalifcus
Phorimo ca.c.viii.xxy. Bubo c.iiii* ut.C

Paraphoro Seratula in Italia . Blatta c.xxyiii.xi.c.yi. ut.f.

Schiitogen*cocreti alumis Ceftron graeci r Batiapifcis c.iiii. xxxii.

Trichitis Bolites radix ligni flamma Bacchus pileis c.iiii.ut.f.

Chalcitisex Iapide Botrys fruticofa c.vriLxxv0. Myzen

Strongyle Ambrofiam capadoces Balena &. iii.ix.&.yi.ix. c. vi.

Melinum Artemifiaalii Botryfentos in uerbo (utlC

Alter in uer.terra famia Bellis c.y. xxvi. cadmia in metallis.

Alcyonium BechioTulfilagodr vi. xxvi. Bitumls tria gna c.xy.xxxv.

Ampelitis c.xvi. xxxv. Blattaria c.ix.xxy. PifTaljShalton graeci apolio^

Affius lapis c.xvii.xxxvi. Bubonion in uerbo alter niaticum dicunt
Amianthus c.xix.ut.f. Bunion gen* napi ut dicem* Blendus
Atrodamas in uer. haemati tes Bulbus c.y. xix.vi.c.ix. Anabis c.ix.xix.

Anthracites Bulbi 8i fcylla in hoc genere c.xxiii.xx,

Aetites lapis c.xxi.xxxvi. Vomitorium Caulodes iditftioe

Callinius Buflelinon in uerbo apium bralfica diximus.

taphiufius Bubolapaton in didtioe Lapa Capparis tralmarin*&.xxiii.

Arabius lapis c.xxi.ut.f. Buceros eft fdenograecu (tii l.xiii. c.xv.xxi.

Adamas c.iui.xxxvii.
Amethyftus cyi. fupra

Apyrufte in uerbo carbucul*
Amethyftizotas c.yii.xxxvii.
Achates c.x.ut.f.

Acopis c.x.ut.C

Aledorius ut.f.

Androdamas - ut.f.
Antiphates ut.C

Aromatites ut.f.

Afpilates ut.f.

Atizocs uc.fi

Bupleuron c.xxii. xxii.
Bupreftis c.xxii. xxii.

Boletus c xxii. &.ix. 1. xyi.
Bucolicon in uerbo panaces
BuglolTus c. yiii. xxv.

Euphralynu c.yiii.xxv.
Buphthalmos & in uerbo aiV
aizoum c.yiii.ut fupra

Chalcia aliqui

Bralfica &.c.viii.xix. c.ix.xx.
Selenida: crifpa uocat graeci
Leam latis foliis

Capparis Italicus c.yiii.xix.
Cynobato Opheoftaphylem
Carduus fatiuus &.c,viii.xix.
c.xxiii.xx.

Carduus filuefter xyi.ut.fi

Scolimo genus cardui
Calta c.vi. xxi.

Caaedaphne herba Topiaria
eft ulcaguinca &.xiiiL

xxiiii.xi.xxi.&.xxyii.xxi.
Cania urticae genus eft
Camaeleon : VIophonon dr

M ii

Cynozdo c.xyi.xxi.&.xviit. Caprifici c.xxviii.xvuax.xv. Triorches
xxii.&.xin.xxvii. 8i.vii.xx iii. CeRron in dictione betonica

Cados i uer.edatos fubiugo Cantilion (xv. Chelidonia Cyiii.m.

Callitricho & i.c.ix.xxv. (mus Carica c.li.yrii.xix.xv.xxviu. Cemos cu catanace didum e
bis.cxxi.xxii. Calamus odoratus c.xxiii. Cichorion graecegen<) intubi

Polhtrichon xii.flf.xxxvu,xvi. ut dicemus

Trochimanes Caucu c.vii.xxvi.3f.xiii.xxyi. Cyarao i uer.collocaffia

Saxifragum Ephedra Cynara c.xxni. yiii.

Caucalis fimilis foeniculo 8i Anabafis Ciminon uel cuminum

fupra.c.xy.xxi.xxii.xxii. Chalcetu c.xiii.xxvi.c.ut.f. dicemus

Chamaemyrfina & i uer.myr, Chamscrops ciut.fvii.xxn. Cyanus c.xi.xxi,&,c.m

Caprificus ficus fpes eft (tus Carachias in uer. tifymallum Cvnops c.xvii. xxi.

CaRanea &.c.xxiii.xv.c.yiii. Cariores inuerbo ut. f. Chenopodes herba cviiixt

Balanus (xxiiii. Charon in uerbo hipericon Cynizilo in uer.chamadeon

Chamaepitis 8i in uer. hipico Chamaeada c$i.xxyi. Cfdrilla mchodryJla cxyiii,
c.vxxini. Camaron in uer. aconitum Cyperi c.viii.xxi.cxyiu. (w,

Aiuga latine Catanace c.viii.xxvii. Gladiobus

Tufterrae ab aliis iua et dr Calla.calax &.c.yi.xix.c.ut.f. Cypon in uer.iucus
ChamarciiTos in uer. hedera Calligono i didioe polygono Cypidon ut.f.

&.c.xiiii.xxiiii. Carminothrout.f. -■ Cypo uc.f.aegypti^tellcmco

Carica cxxyiii.xv.8f. v.xiii. Cepe 5f.c. yi.xix.c.y.3Bt. Cypis (fundit

Calia: arbor c.xxxiii.xvi.8f.c Getium Cyprus cxxv.xii.

xx.xii. Caeraricum c.xix.xx. Cicer fatiu1’ cxv.xxii. cxyiii.

Cardamomu c.xiii. l.xii. Glaucion Paralion Cicer filuefler

Chamarmilon \ uer.anthemis Chenamychoiuer.nydegre^ Cicercula
Cachrys 8f.cix.xvi. c.x.xxiiii. Cerinthe c.xii.xxi. (ton Cynomorio in uer.orobache.

c.yiii.xxyi. Centu capita c.viii. xxii. Chironia in uer. uitis nigra &

Chamaedrys c.xiiii. Caere 8f. c.vi. xi.cviii. 8f.c in fine.viii.xxy.& infra

T riifago a latinis Caeratia. viii.xxvi. (xxiiii.xxii. Citrea 8C pfica c.vi.xxiii.&c.

Chamaeropes alii Cheria in uer. rhaphanus xiiii.xv.ciii.xii.

Teueriaalii Caerefolium c.viii.xix. Mala medica ueiafyria

Serraram alii Pederoto Quinus mali puniri c.ut,f,

Chamaelea 6f in uer. timelea Cerrus c.vi.8f.c. vii. xyi. Baluftium
c.xiiii.xxiiii. Caeraunium ciii.xix. Cypros i oriete i uer. ligufou

Chamaefice cut.f. Caeraunia in uer.filiqua CiRhograeci c.ix. xxiiii.
Chamaeleuce cut.f. Cedrofis in uer. uitis alba CiRos uf erythranos cut.C

. Farranum Cerafia 8f.c. xxy.xy.c. vii.xxiii. Cinobato fit i uerbo capparis

Farfiigium Cedrus magna 8f.c.xy. xiii.c. c.xiii.xxiiii.

Chamaepeuce cut.f. iiii.xxiiii. Cynopaflho alii c.xxxviii.xyi,

Chamaedpiffos cut.f. Cedrelates c. v.xiii. NeurofpaRo alii

Calicia c.xvi. xxiiii. Cedri pix ei"7 uf cedrio c.xii. Neruufpaflusfeme (viii.

CaiTignctes c.ut.f. (xxv. Cedrides cur.f. (xvi. Cynhorodo cii.xxy.&jfli.
Canaria lappa dfc.xyiii.c.viii. Centunculum c.xiiii.xxiiii. Rofa filue. & in uer. lilium

Carpos i didioe foenograecu Clematidem graeci Chironeo ab ruetorei' uer. pa

Chalda in uer. buphthalmos Cetaurio i uer.panaces.8C pau Challiodinama cappa (naces
Cantabrica: bis c.viri.xxy. Cetauria Si paulopofl (lopoft doces in uer.pokmonia
Chamarzeleon in uer. qncpfo c.vi.xxv. Cytifus frutex 6f arbor c.xli.

IiumrSf in uerbo glaphaliu: Chironia xvi.xxiii.xiii.

Calcalla uel cacalia. dio .c.ix. Centaurion altent c.ut.f.& Cynocephalia herba c.ii,xxx.

Leantidesruel leonticae Ledon (xni.xxyii. Oliriresinaegypto

Capnos c.xlxxv. Libadio CinosSf.l.xiii.c.dedadylisul'

Pef gallinaceus Fel terrae noRri infra.c.xxx.xv.

Calcifraga in uer. empetron Exacum galli Chironia i uer.cetauria &.f.

Calamltha c.iA.xix. Centaurion tertiu cvixxyi. Cynogloflos c,viii.xxv.

Cyclaminos c.ix. 8i. ix.xxl
Tufrerrae a nns uocari
Amuletu dr

CifTathemos aliud gcrd cycla
ChamaeciiTos terriu ge (minis
nns cyclaminis

Cicuta 8i. xi.c. c.ix.xxy.
Cynoides in uer.pfylion
Cynomyla ut.f.

Circelon in uer. madragora
Cypariflia i didoe Tithymali
Circaea c.viii.xxvii.

Circefion uelcirfion c.ut.f.
Cynoforchis c.ut.f.

Orchin aliqui
Corruda genus afpagi
Coriandru fatiuix c.xx.xx.
Coriandru Xgyptium
Cotoneu &x.xi.xyx.vuxxiii.
Coftu c.xii.xii. (&.c.xvii.xy.
Codanu c.xix. xy.

Combretu c.vi. xxi.

Cotonea & in uer.halus
Coniza c.x. xxi.

Coniza mas
Coniza fbemina
Codiameno cxi.xxi.

Colocaffia c.xv’,&.xxviii.xxi.
Cyamon

Condriala c.xy.

Corcorio &.c.xv\eiufdem .c.
xxxiuxxi.

Coronopo c.|P.2i.&.t9.22.
Condrilon c. \1. 22.

Condrile

Cornu &.c.g.i5.&.c.27.t^.
Coccuilicis&:.c.9.t6.4f. 9.3.

Scoletylon ( 24.

Coriacefia cu callida dicta c
Corinthadis in uer. menaidis
Conliligo c.S.23.

Codris i uer. pfeudodidamu
Cotyledo c.it.23.

Condurdon c.$. 26.

Corymbites in uer. tytimallu
Codion ut.f.uel cobio
Colodnthis in uer.cucurbita
Coenoro in uerbo timelea
Conuoluolon c.3.21.

Comaroideeftfcdm graecos
g? latini unedonem uocant
Corion in uer. hypericon
Goncicario.l. in uer. Satyrion
Coris in didione hypericum

Conferua c.S.27.

Coccu gnidion c.9.

Come in uer. tragopogon
Cucumis filue. C.1.20.&.349.
Cucumis fcorpionum
Cucumis anguin^ c.2.20.
Cucumis erraticus
Cucumis fatiuus
Cucurbita fil.c^o.&.c.f.t?.

Somphos graece
Colocinthis aliud genus
Cuminu fatiuu ^.t^.io.c.tq.
20.&.8.19.

Cuminu filue.uel riminu dr
ut dicimus

Cuminu sthiopicu ^TAmi
Cuminu regiu fcdm Hippo.
Cunila bubula gen1’ liguftici
c.(s.20. c. 27.8.

Cunila^ bubula fatiua femen
pulegii het jp.20.6C.c8.f9.
Satureia:& thymbra
Cunilago cumizamides
Cunilacea gallinacea
Origanu heracleoticum
Cupffus cretica in uerbo fabi
na herba

Cupflus c.4.&r.c.4t.24.&.c.
Culix herba 05.19. (34.jP.
Culex herba
Cuculum c.8.27.

Strumu alii IfStrigno grae.
Crefton gen 'ltubi cognomi-
natu pp falubritatem
Crambe in uer.bradica
Crino genus lilii rubentis
Crocum &.P.&.7.C.2J.

Dialeuco

Chryfocome c.8.21.

Chryfitib

Cneoron nigrum c.9.
Candidu Callia fcdm Iginu
Chrylippea 1' uer.lideritis
Cnico fatiuus 019.21.

Silueftns {[Atradylida

Cringili C.2P.21.

Crapula cfi.Jp.c 21.14.
Cryfato i didioe heliochryfu
Cnidos c.tP.21.

Clauicula in uerbo folia uitis
Cryfolariu in uer.hedera
Clematis ut.f. & infra
Clynopodio c.14. 24.

Clinopido alii dio. Cleonico

Zopyrochero alii
Encymoides

Clematides centuculum efl
Echites |_Lagine alii
Scamonea tenuis
Clematis segyptia c. 1 4 . 2 4.
Daphnoides Polygonoides
Crocides c. tP.24.

Clymenos c.7.25.

Clematis \ uer.ariftolocnia
Cretica ut.f

Chryfalion in uerbo pfylion
Chryfotheles in uer.aizoum.
Cromphena i uer. fyomphoa
Crethmo C.8.2P.

Chryfippea c.9.

Crategono c.jo.2p,c.ut.f.
Crifta in didione Aledorolo
Crategono c.8.27. (phos
Crocodilion ut.f.

Chryfolachanon c.ut.f.

Camelus j3.8.c.8.28.

Cafeus &.C.41V &

. 42.f J.C.9.28.

Ceruus C3».8.out.f.
Caper &.c.iI.8.&.^2.c.to.
Capra filue. c.x. ut.f. (ut.f.
Canis c.4o.8.c.iiii.29.
«450.

Coluba &r.4,c.3.ut.f 8i.^x.
Caftor fiue fiber c.30. 8,0

Crocodilea 8i crocodili'1. 2c.

8.c.8f28. ’

Coloftrum ut.f.

Cimix C.3.32.C.4.29.
Chalcis in uer.Iacerta
Cocleae &ifra &.32.9.P.29.

&.C.29.S.&.P.9.

Cornix c.li.to.

Cenchris .c.P. 29

Centipeda c.P. ut.f.

Cygnus c. 23. 10.3. ut.f. 30.

Cuculus cut.fi

Ceraftis __ _ 037.11.023.8.
Cocanicu 1 uer. ammoniacu
Cicada _ C.27.IJ.&.27.
Caleftricu in uer.nttrum
Ceti c.1.32.

Coraliu 02.ut.fi

Iace uocaf perficum
Ceraliu ab eftedu
Coluber c.4.32.

Enydris c.3.30.

M i ii

Cancer c

ut.C&.27.§.Dis
Coracinus <6.9.7.13.9.0.4.
Callionymus (ut.E

Vranofcopos
Calamita in uer. diphthita
Chochylium c.442.

Canicula 46.9.0.4.^.^
Colycia in uer.murex
Corithia

Ghoehae logae c.30. 9.C. ut.f.
Calaraochnus c.6.ut.C
A darcha 04746.

Chryfocolla 0443.

Aceiin c.6.35.

Orobitis falfo
Saterna noftri uocant
Chryfiris 1 uer. fpuma argeti
Cinabaris indicu nome.ii.S.

284$.
c. $,f.

c.t3.ut»r.

86c40.c4.34.

Botrytis

uel oftrariris

<£??

Coticula
Heraclium
Lydium
Caeruleum
Cadmia
Capnitis
Pladtis
Onychis

Chalcitis \ uer.alume c.» 2.
Chalcathu i uer.atramc (ut.f.
Caeruflfa in uer. pfymmi. (tu
thium 860645.

Creta ois generis c.^.ut.f.
Chernites Iapis c. 1746.
Coralius Iapis 049. ut.f.

Cyfteolithos in uer. fpongiae
lapides

Callimus in uer.aetites lapis
Calx c.24.ut.f.

Cinis c-37.ut.f.

Carbo c.ut.f.746.

Chryfoledru in uer. fuccinu
Cencro in uer.adamas
Chryftallus c.247.(ut.f.
Carchedonius
Chryfoberylli
Carbuculus
Coraloacaces
Calcas

04.
c.ut.f.
c.7.ut.f,
c.x.ut.f.bis
cx.ut.f.

Afipodes c.S.
Deliaconindidio
ne crocum
Didamp & in uer.

pulegii i7.g.c.g.2;.bis
Dorion in didio neftrichnes
uidebimus quod uenenum
uocauere

Doris in didioe pfeudacuffa
Donax in uer. calamus
Dipfaconindidoefpina uul
garis 8C in uer.Cardus fulonu
Diacheron ut.f.

Defrutuinuer.fapa c.io.
t4.d6c.3148.

Daphnoiaes in uer.climatis
aegyptia

Dracucium in didioe Aron
Dracuculum ut.r^.2.23.
Dadylon in uer.grame
DodecatheS n.26.c.4.ut»f!
Daucum & in fine.c.eiufdem
bis c.9. 2<.

Damafonion & in uerxalifma
c.9. 26.8614.

Damafion 04.26

Alfina

Caucalis acrotenfib^alii mu
fcolacharum

Dimenus c.7.26.

Doripetroin uer. leotopodio
Dedroides x didoe tithymalli
Dipfacos c.9.27.
Dryopteris c.ut.f.

Dryphonon c.ut.f.

Dionyfio nymphades c.16.
Diofpyro i uer.Iitofpmo(24.
Dema in uer.polygonon
Diaglaucio c.10.27.

Diacodiura 049.20.

Draco 043.8.

Dracona: ut infra c.4.29.
Draco marinus 8i in fine.c.
2790.442.

Diphthita rana c,4.ut.f.
Calamita

Dorcas in uer.peden
Delphini c.S.c.6. 32.

Draconites c.1047.

Dracontia
Donax i uer. cyprus
Diphryga C.13. 144.

Daphnya gemma cio.37.
Dionyfia gema ut.f.

Nhemo c.1843.
Edipnois in didio
ne intubus uide^
bimus

Euzomogen** ocimiuthabe
Enruca C.S49.& (bimus
in fine.c. 043.21,
Empradicumi didioe Rhia
049.20.

Epipetro i uer.Achinea c.13.
Eringio c.7.21. (21*
Eringe 01541.

Edatos i (icilia trfi nafces c.
ut' cados caulis eius (16.21.
Tenica caulis redus
Pappon femen
Afcalia ,

Aegylops c.9. 1 6.8(41. 2fC
27.2i.c47.t8.

Feftuea

Eritron in uer.Strichnes
Enchifa i didioe pfeudacu!&
Enchryfon in uer.Onychylld
Elaphobofcho 3.23.042.22.
Erigero atr Senecio c.11.23.

uel Pappum achatis
Efepon in uer.laduca
Elelifphacos in uer. lenfpaiu,
ftris:& infra

Eruum 8604348.02^2«
Erice graeca: 86c46.iJ.og.
24.0 20.13.

Excoriartffrutex dri uer.Rh’
Erithros ut.fi

Egolethron 013.21,

Eunuchio in uer. lactuca
Erithrodanus 010.24.

Ereuthodanus aliis
Rubiam noftri
Encymoides in uer. clynopo.
dion

Echites i didioe clematis
Erine5 66 7,23. 013.24.
Ethiopis c.16.

Meroides

Efchinomenes c.ut.f.
Eriphia 017.24.

Exedu radix 1 uer.pede uene
Euchymo i didionehel (ris
leborus

Eupatoria 0643.

Exacu galli in uer. centaurio
Euphorbia 07.23,

Euphrafinu in uer. bugloffus
Echyos c.4.23.

Ebulus 8C.10.o9.in fine.c.
Elelifphacum 861546, &£
c.ut.f. j

Euplea c.utX

Euphorbiu &Xc.f.^.cit.2c.

&.10.C.

Ephemeron cut.f. Cx.2^.
Ethiopides c.4.2 6.

Epithymon c4f.cS.26.

Hypopheon alii
Era 047X1«.

Eleomelli C.4.23.C.745.
Erare c.4.27.

Erithro cocco, in uer. fatyrio
Ephedro 6d.-c.utX

Eqpifetu c.13.2 6.

Hippuris graecis
Ephedron alii
Anabafin

Equifelis * C2ft4.fi.

Enfithales c?utX

Erifymo 8d in uer.Irio
Aethyopides c.4.27.

Epipadiis 8d.20.t3x. 9.

Helleborine alii alibi embo
lines

c.ut.f.

c.utX.

&.1.2.20.

c.9.27.

c.utX

Epimedio
Enneaphyllon
Elateriu
Elatine
Empetron
Calcifraga noftri
Elephas c.f.$.c.$.28.
Equus ferus c.4 2.8.040.2 8.
Pifces ([Echeneis a graecis
pifciculus eft cf.32.

Remoram latini
Odinolyontem ab eflfedu
Emydae a graecis in uer. teftu
do c.31. 9.

Echini 8d item paulopoft 2<.

9.C.4.32.&.C.3. (utX.
Erythini 16.9. od.52.9. c.5.
Enhydrus 8d in uer.coluber
c^.utX

Ele&rum C.4.33.C.2.37.
Aes c.fo.34.

Erugo aeris c4t.utXci2.34.
Egula in uer. fulfur
Eretria c.6. 35.c46.35.
Elatites c.20.36.

SjErala ifra c.22.13.
31 Faeniculu fatiuum
27.S.C. 23.20.
Thapfia fimilis
Hippomarathrum
Mirfeneum

Fraga 6d.c2445.c45.2t.
Fungus 6d.2543.8d.946.c23.

Pelice a graecis c.349, (22.
Ferula c.22.13. c.23.20.

Floslouis cto. 2t.

Far c.25.22.

Fex uini 5d.2 1 44.1'n fine in
prooemio. 23.

Fex fapae c.ut.f.

Filcus 8d de indica c5.12.c7.
23.8dc.2746.

Groffus 8d ficus aegyptia. c.
743. uelficomoros
Fag*> c746.c4046.c4.24.
c.6.16.

Fraxirius 8d.c. 144 6. c.7.

Farranu in uer.chamaeleuces
Farfugium (.7.21.

Foenograecu 8dXc.t8.24.
Telis,

Carpos

Buceras

Egoceras C2S.tg.

Fons in germania • c.3.25.
Fel terrae nfi i didoe cetaurio
Faba aegyptia graeca fiuelof
8d in eo uerbo C47. 13.
Feftuca in uer. agylops
Ficus indica c.542.

Ficus carica C.51.8.

Flamea 81 i uer.uiola c.tf.2t.
FIox

Filicula a noftris in uer.poly-
podion

Fuluiana herba c.8. 26.
Fucus marinus 8d.c40.26.
Filix 6dpoft C9.27.

Pteris a graecis
BlachnS alii

Filix alte^e genus c.ut.f.
Thelypterigraeci
Nympheopterim alii
Femur bubulum c.9.27.
Forus ocul'2 a nris i uer. Afyla
Faba 8d filiquae fabales c.25.

22.C.63.I.X.

Fellis medicinae c.7340. 3.«.

C.9.2g.C40.2g.C.3141.

Formica 8d.3.3o.8d.3o.tt.C4.
29.8d.3t.lt.

Fontes 0.6.31.

Fibri in uer. caftores
Flos aeris c.f t.34.

Ferrum 8d ferri erugo: 8d ro¬

bigine C45.ut.f.

Jgidion c.5.20.
Gith c. 9. 19.
047.20.

Melathio agra.
Melafpermo alii
Gladiolus \ uer.cipi uel cipiri
c t7.21.8d.tt.

Glaflu file plantagini in galia
nafcens c.t.22.

Goletron

Glycyrrhizo c9.22.8d.54.tf.
Adipfon

Glycirrydia palladius
Gynechathes 1 uer.uitis nigra
Glans 8d.646.8d.c7.8d.c8.
c.2.24.

Galla c2t.t3.c3.utX

Galbanu 8d.36.t2.c4.utX
Genifta C.9.C.12.21.C.8.24.
Gumi c4t.i3.c40.24.

Gelotophyllis c.t6.ut.f.

Grame agroftis
Dadylon
Genciana in fine
c.8.25.

Geum

Garyophylum
Gingiber in uer.fingiuer
Getium c6. 19.

Pallacanam nri
Gallica ufDaucu 5.19.
Geramion herba gruu c tu
Myrrhin alii (26.

Myrthida alii
Geranion
Galapfis
Gala&obdalon
Galion
Glaux
Eugaladon
Glaucio 8d in uer. cacraticura
c.to.utX

Glycyfides 8d in uerbo peonia
c.to.utX
Peoniam alii
Pentorobonalii
Gnaphalium cto.utX
Chamaezelon

Galedragon cto.utX

Gallinaceus c2t40.8d.50.
to.c4.29.8d.c56.fo.
Grillus c.6.29.

Galgulus in uerbo iderus.8d
M iiii

ctS.utX

Sd.7.25.

c.7.26.

C742.

C45. 26.
C.9.27.

C9«utX

Garon uulgaris 17.9.0.7.31.
Galeos c.2.32.

Glaucus c.i6.9.c.6.ut.f

Galena in uer.molibdena
Gaeodes in uer. amiantus
Gagates 0.19.36.

Gypfum c. 24.36,

Herina c.25.22.

Herba phoenicea c.ur.f.

Hederae gna 20.8C.C.3546.C,
9.24.C. 27.I.8.
Chryfolarion
ChamaecilTon
Smila*

Aurophoros
uel nicophoros

Hyofcyamos a graecis Si.ix.5C
x.c.iiii.xxy.

Apollinaris
Alrercum
Altercangenum
Hiberis c.viii.ut,f,

Hierabotane i uer.uerbenaca
Hyfopus c. 9. ut.f,

Hibifcus, i, althea palladius

^^ula regia C47. Clematis c.iiii.xxyi.8C.y.xix.<5C.iiii.xy.

B.3 Halicaccabu (2i. Hebenu 6C. 0.4.12440.24. Hypocyfthos cyiii.ut.f,
SP in uer. Strichnes Heliathes c. (6. ut.f. Orbation

Halicalio indidio Heracleo Sydereo c.3.25. Orobanche
ne ut.f. Herba lutea c.5.32. Hypopheon in uer.epithymo

Halimon filue. C.22-.22. Haedyofmus c.15.35. Hypico 8C.xi.8C.*ii.c.yii, ut.f

Halimo mirius & in uerbo Herba lanaria C.2/.24. Chamaepitis
afphodelus Herba in capite ftatuae : 8C.c. Hyperico altfe^i genus

Hamoniacu8i.2442.c.^.24. xxv.xyii.c.xyiii.xxiiii. Choris Corio

Harudinis gria.29.c.x.ut.f 8C Herba de fluminibus c.ut.f. Hyppurisinuer.equifeton
3746. Herba lingua £.ut.f. Hyofiris c.x.xxyii.

Harudo cypria c.ut.f Herba de fimetis c.ut.f. Hypopefto c.v.ut.1*.

Donax Herba impia c,ut.f HippogloiTa c.xi.ut,f.c.xxx.

Alum a gallis 6C.c. 7,21.0. Heracleo ab hercule i uer.pa^ uel hippolothS (xv.
7.26. naces:8C in uer. nymphea.8C Hypecoon exi. ut.f.

Cotoneam ueneti in fine:de metallis 8C fupra. Hypophyes 8C.xii.xxii, c.xy.

Heraclium forte pro felarea Hermoporina aliigraeciiuer Hippope (xxi.

C47.20. bolihozoftis Hydromes c.xyiii.xiiii.c.yi.ji.

praflion Hermionion in uer. fcopa re^ H pophadon xlv.xri,

praflion creticum gia.8C in uer.afplenS Hirfuta in uer. philantropon

Othimis Helleborus c.y. xxy. Horminium fecundu atticos

Heraclion fil.c46.8C poft iteje Melampodion in didioe afparagi

Helenu 8C.c.2l.2l.c4o. 2f. aliientomon abincifione Holochryfos

Heliochryfos 6C.254i.2t. Polyrrhyzon alii nigrum Hordeum murinum noftri

Cipyron 0 Veratriumnri c.*xv.xxii.

Herculanea in ordine urticae Hepta pleur5 in uer. plantago Phemceam dicunt graeci

Helxine 6C47.22.c46.2t. Hehfcopio in uer.tithymallu Holofchoenos in.d. iuncus
Achanthice Hemionion in uer. aiplenon Hordeum c.xxy.xxii.

Mafhche c.27.8. Hexonycbo 1 uer. lithofpmo Holcus c.x.xxyii,

perdicium Hieratia in didioe laducae Ariftidam aliqui ex.xxyii.

Syderite Hy ppofelinu in uer. apium Hypoplomon in uer. mandra

partheniura Hydrolapaton genus lapatii gora.

Helxines uel ut dicit ga. Cif, Hiacynth4* c.vi.8C.yii.c.xi.bis Hois medicinae SC-3.6C.iiii.

famphendos 046.21. c.xxvi.xxi. eiufdem c.i.xxviip

Halmaris c.849. Hypochoeris c.xy.xxi. Hyaena c.yiii. xxyiii. 6£

Heroion in uer. afphodelus Hippophye uel Hypopes. c. xxx.yiii. -

Hemorocalle pallidum 8CuL. xy.xxi.c.xii.xxii. Hircus c.x.ut.f..

ride __ 0.21.21. Hippice c.viii.xxy. Hippomanes c.xlii.yiii,c,

Heliotropiu 8C47.21.8C.6.19. HipogeiTon in uer.aizoum x.ut.f.

C.2I.22.5C.2748* Hippolapato c.xxi.xx. Hippace c.ix.xxwii.

Tricoccum Hemionnl in uer.aiplen5 8C.f. Hidrus c.iiii.xxix.

Scorpiuron Hippophoruade in uer. ache, Hippotatamus yiii. xxviii,6C

Helioftrophium menidon c.7.xxvii.c.y. c.xxv.viii.

Verrucaria Heliofelinu I uer.apiu c.8.19. Hyfepa in uer. lacerta

Hefpis c.7.21. Hippomarathru c.xxiii.xx. Hirudo c.xxiiix 6C.iiii.

xxrsr.c.iii.xxx. inmedio.e.
Herpes c,i ii.xxx.

Hiftrix xxxy.viii.

Hammoniacu Si.xxiiuxii.
c.viuxxxi.

Cocanicum ficculum
Herinaceus xxxvii.yiii.
Harena in fine c.vi.xxxi.
Halmigara in uer.nitrum
Hippocap^pifcis 6i paulopoft
c.iiii.xxxii.

Halcyoneum quattuor eius
genera.&.xxxii.x.c.v.ut.f.
Hirudo c.vi.xxxii.

Halpe c.vi.ut.f.

Hallex c.yi.ut.f.

Hydrargyro e
c.i ii.xxxiii,

Helcyfma i uer. fcoria argeti
Heracliuinuer.coticula .
Hyeratium c.xi.xxxiiii.
Hygre emplaftru c.xv,ur.f.
Hsematites lapis 6i.c.xx, c.

xvi. xxxvi.

Heraclion in uer.raagnes

■^N tubus fatiuus Si
c.yiiuxix.c.vfiKXXi
j Intubus erraticum
yc.xc.xxi.- iainoM
Ambugia uel ambulegia
Cicorion fcdm aegyprios&

xvii. xxi.

Seris fil.aeftiua mcf*sh!*/
Chrefton pg falubritatem
Panctacion
Edypnois

Inula &.c.v.xix.cy?.xx.

louis ffos c.x.xxi.

luncus c.xxi^xiii.cjrvTii.xxi.
c. xxvii ..viii. c.jcxiiLxii. 8C
xxv.xii. 1

Marifcon
Oxyfchoenon
Oxys

Maiacrani

Holofchoenos

Gigon aeg^ptiu intellectum

confundit

Cypidon

Cyperis

Tropices

Juncus odoratus c.xxiii.xii.
Tbeucitis

Babylonius

Iris illyrica c.vii.xxi.

Irinum ut.f.

Ifcbiasin ordine leucacathis
diximus

Ixion in uer.chamadeon
c.vii.xxi.

Iafione c.xvii.xxi. c.xxii.xxii,
I fatis c.iii.xix.

Impia c,xviii.xxiiii.

Iryo &,c.vii .xviii.c.xxix.xii.
c.xxv. xxii.

Erifmon graeci
Velata galli
Illex c .iLxxnii.

Iunigtis c.vii.ut.f

Ifchemon Gyiii.xxv.
Iberis c.x.ut.C

Ifoethes in uer.aizoum
Inguinaria in uer.argemonia
c.ix.xxvi.

c.xii.xxyi.

C.X1.XXV11.

c.xi.ut.f.

Ifchemo
Idaea '

Ifophyllon
Phafelion
Idlerusauis c.nijxxx.

Galgulus ' c.xxv.x.
Iace m uer.corallium
IchthyocoIIapifcis c.iiii.32.
Ignis ; c.xxvii.xxxvi.
lafpis c.ix.xxxyii.

Iris c.ix.ur.f.

Aferpitium infra
-c.&.ii.xix.l.xxii.
c.xxiii.

Silphion
Ladtuca fatiua Siic. viii.

xix.c.vii.xx.&.c.xxyiiiym.
Silueftris fiue caprina
Efepon -
Picrida uocant
Jfaris Artilida dicunt
Siluaricum Eumechion uf
eunuchion
Hieratia
Miconides

Lapacium fatiuum c.xxi.xx.
Oxalides
Rumex a Iatinis
Lapatium cantherinum
Oxylaparon
Hydrolapaton
Bulapaton

Lappa c.xyii«xxi,&.xxii,xxii.

Lamium c.xiiii. xxii.

Laller fupra de Iaferpitio
c.xxiii.ut.f.

Labrufca c.i.xxiii. &.xvii.
Laurus 8ix.xxv.xiii.8i (xiiii.

xxx.xv.c. viii.ur.r.&l.c. 2 7.8.
Lagines in uerbo clematides
Lanariaherba c.xyi.xxiiii.
Militaris

Leainuer.brafiica
Lapfana c.yuUxix.ix,xx.
Labru uenenu c.xuxxv.
Latax c.iiii.xxyi.

Ladanu &.xy.xxyi.&.c.xyiii.
xii.c.viii. xxvi.

Taxiconafri

Ledon herba ex qua fit: uel
ladam

Lauercreflbni c. viii. xxvi.

Lactaria in uerbo ntymallu
Lagopus gariophyllata a no>
ftris c.viir. ut.f.

Laphago

Mollugo fimilis c.x.ut.f.
Lappa boaria c,xi,ut.n
Lathyris c.xi.xxvii.

Lapis uulgaris - c.xi. ut.f.
Lepidiu c.VM.xix.c.xyn.xx.
Leucanthemum 8i infra :cx.
xxi.Si.xxii.

Leuca cat-hos c.xvi.utfxxr.
Leucacanthis& in uer.phafi.
gites c.xvuxxiu

Phimon uel phyllon
Ifchias
Polygonaton

Leucanthemis in uer. Anthe>
Leucanthemu Si in uer. (tnis
Phalangites:&.f.

Lens fatiua c.xxv.xxii.
Silueftris

Elelifphacon graed
Phacon abi
Saluiamtarini

Leptophylloin uer, titymalH
Leritifcus &,6.c,y. xxiiii.
Picnea

Leflcmin uer. centaurio
Lemonia inuer.uerbafcon
Leantides in didtioe calcalla.
Ledon in uer.iadanum
Leotopbdion c.viii.xxyi.
Liceoro alii
Doripetron alii

M v

ToriUentoron alii
Leontopetalo c.tf. 274.28.

Rhopadio uel rhapeio
Leuce in uerbo rhaphanus
c.it.utX
MefoleucS

Leucogtaphis c.tt.utX
Libicu genus afparagi
Ligudicu c.?.I9.c.i^.20.

Panaces c.8.19.
Libidico legitut panax
Cunila bubula aliifedfalfo
Libanotis genus cunilae
Linoflropho in didione mi/
rubii

Lilium album c4.1t.

Comioluolo

Lilium rubens c^.utX
Crino graeci
CynorhodS

Lini (eme c.22.20.

Lycion ct3.4.c.7.tz.

Linodoru c.to.19.

Linodefmo. theophraftus
Linianche

Liliu purpureum c.5.2 l.
Narciflus

Libanotis eft fupra C4o. 2»*

C.12.19-

Lychmys oL infra c.4.utX
Lichn^-s flaraea c.26.2t.

Bolitem radice aliam dicut
Lymonio in uer.fcholimon
Ligullru c4946.6f.25.f2.

C9. 24 ..

Cypros in oncte
Lmoroftis 6f.tl.26.6f.24.

Parthenion

Hermupoam alii graeci
uel hermiporina
Mercurialis

Libadion in ordine centaurio
Lyfimachia c7.2$.
LtchmitiS' in uer.'plomides
Lichnis agria in uerho. JUUic
rinum.

Lingulata c.9.25.

Lichen 8L» 2.04.26.

Uceoroinuer. leontopodion
Lydodlocono ihuer.aconitu
Licapfis c.ii.27.

Lithofpmum c.ft.utX
Haegonychon

Diofpiron

Heraclion

Lymphatica c.g.26.

Ligon graeci in uer.uitex
Limeu c.tf.27.

Lothos herba 6f arbor c.17.
13.6031464:. t6.it.
fiue faba graeca dicirur
Lupus falictarius c.i^.ut.f.
Lothos 8U7.21.C.2I.22.&
c.18.13.

Lotometra c. 2 t.ut. f.

Lupinus fatiuus c.2^.utX
Lupinus liL

Lonchytis C.9.25.

LollU C.2y22.

Leo l6.§.c.g. 2g.

Lutris. c.30.8.

Linx ^$.28.021.8.038.
Lac c4i.Cj9.2s.

Lepus 6Lc44g.c46.utX
Lupus 6L22.840.utX.
Lana 6Lc. 47.8.C.2.29.
Lacerta c. 5<utX

Lana & lana fuccida c.2.29.
Locuda C26.21.C.30.9.C.3.9.
Limaces c4L9.L6.29.
Lepus marinus &,^.c.t.^2i8£
c.48.9.

Lupus c.i6.<).8i.lj.c.2.utS,
&.g. 3L ■ t

Loligo .&.28.29.9.C.2.UPC
Lepus c4.J24M2.c43.
LydiuXmetalF 1 uer. coticula
Leucoion in uer.atramentum
Lauriotisin uer.fpodios
Lyncuriuingemis c.3.37.
Lapis, uiuus in uer.pyrites
Lythargiriu falfo dr (ed I uer
bo hydrargyrum

Alua fatiua c.21.

20.8L419. Z
Malua.61.

Malopes : H

Malaches

Althea

Aridalthea

Marrubiu - c.22.20.

Prafion graeci
Linoftropho graeci
Philopeda

Pilophares nigra candidum
Maftiches in uer.helxines

Marifcon in uerbo iuncus di.
ximus

Madon in uer. uitis alba
Mala filueftriac.i4.4.c.6.2j.
Malum punicum 6i.19.i2.
c.6.utX
Apirrina

Malicoriu 0.6.23,

Marmaritis in uerbo aglao,
photis

Malum terrae in uer.ariftolo.
chia 6f malu eraticu c.g.16,
Madragora &.C.U.25.27.S.
Circaelon alii
Arfen (emen alii
Morion alii
Hippoplemo alii
Malobathrum 6Lc.27.t2.

Marathra in uer. feniculum
Mado in uer. nymphea
Marifcae c.tg. 15.02546,

Maffar c.23.

Malogranatum alii in uer. hp
pocifthis

Mados c.15.26.

Meronides in uer.laduca
MellXophillon in uer. apium
3f apiadrum c.2o.2t.

Mentadrum C.S49.C4420.
Menta filuedris
Pulegium 131.

Melanthion in uer.gitb

Melafpmon

Mecon

Melothro 092 f.

Melilotos &.9.c.ti.2f.

Serrula capana
Melilotos C.7.B.C

Melacranis in uer.iucus
Melithena in uer. mellifophi/
Ion c.io.2f.

Melamphyllu in uer. Aca*thos
Mei C24 22.c42.t3.
Melititis c.ut,f.

Mei frugu in uer.pamcu
Melandryo 07.26.

Medica ot6.t$,

Memecylongraecinn unedo
nemuocat

Meu 6f athamanticum dicif
C23.20.

Meliraella 6f.oi4.t5.06.23.
Machir c.842.

Mefpilia fl6c.2045.c7.utX.
Menaidis 046.24.

Corithadis

Myrrha 0.16.12.0. 17.
Maftix 0.2144.0.18.12.
Meroides in uer.aethiopis
Mirobalanum 2242.

ud Phoenicobalano 2342.
Mercurialis a Iatinis in uer.lL.
nozoftis

Melampodis c.5.25.

Melapodion in uer.hellebor^
Molochefagria in di&ioe hu
bifcus

Morion in ordine ftrichnes &
in uer. mandragora
Moly 6i.c4.25.

Mulfum c.24.22.

Mixa 040474345.0.23.
t5-c.25.22.

Milium c.25.22.

Miliaria c.ut.f.

Mullum 0.1.23.

Mora 8i in uer.rubus &. 24.

15.0.7.^X8626.16.
Mirtusfatiua . 660.2 9.«.
C9.ut.fi

Myrtidanu c.ut.f;

Myrtus fil. C294$xcqifcfi;

Oxymirfyne
Charaaemyrfine
Myiiophillon 045.24.

Millefollium

Myophonu 0.9.21..

Molemonion

Milax c.9.24.

Nicopboros -XO

Mify c.3.19.

Mimmuli C.2S.18.

Myrfeneum c;23.2o.

Myrice 8621.13.0. 8.24.

. Amarice. filis fcopis amerL.
Molibdena 040.23. ^nis
Plumbago

Molon C7.26.

Myrfineces in uer. titynialu
Malugo in uer. lappago O
Mufcus c.ti.2 6.

MyrriiSin uer. geranion 2O
Myrthis ur.fi

Molochis 045.26.

Mefoleucon in uer.leuce
Medion

Myofoca 8i i uer.alfinec.m.f.

uel helxine lege c. 1 2.27.
Myfotis

Myagros c.ut.f.

Myrtopetalo 1 uer. polygono
Meconion in uer.peplos 6i.c.
4.28.8618.20.

Myrrhis c.45.24.

Myrrhiza alii utX.

ufSmyrhiza
Myrrha alii utX.
uel fmyrrha

Mithridaria c.6.25.

Mei 04241. uft£ ad.t6.
Ex muliere medianae c.8.28.
Medulla: c.9.ur.f.

Muftella c.5.29.

Muria 6i infra 0.8.31.
Mures 0.37.3.0656.0.4.29.
S6c.65.lo.

Mufca c.6.29.

Millepeda c.6.ut,f.

Multipeda
Centipeda
Onifeon gtaeci
Tilon

Mufcus 0.6.31*

Muria c.g.31. Q2'

Mulus pifds 860.4.0.5. c.<.
Murena C4.9.12.9V20.9.

0.2-Ut.fi

Mugil 8.9.&.c45.9.c.2.ut.f.
Miluago c.2.ut.f.

Melanuri ‘ c.i.ut.f.

Mus marin^ 19.9.52.9.0.4 .f
Mize i uer.bacchus pileis
Murex in fine 25-9-c.4.ut.f.
Colyria
Corythia

Mena c.26. 9,0.5. ut.f.

Myes c5.ut.fi

Mytuli 5<,9.c.5.ut.f.

Muftella maria i fine c.5.ut.f.
Molibdena 048.34. c.6.33.
Galena

Molibditis uel fpuma argeti
Minium C3.d7.ut.fi
Miltogrseci
Clnabari falfo .

Myfi 0.3.19.0.12. 34.
Magnes Iapis 16.36.c44.ut.fi
-Sideritis .

Heradeon -
Mephites in uer. ophites
Melitites £49-36.

Mylites in uer.haematites
Murena 046.9.860. 23.9.6;
0.55.9.

■ Arcifius C.264S.
Napum 4.20.
Bunio
Buniada alii
Neurodes in ordine beta
Nafturciu c.8. 19.C. <;.2o.
Nepeta c44.ut.fi

Nardu ruflicu fub nole bac^
char 8i infra

Nyphates a graecis nris uero
trifoliu uel minyathes

Nidegrecon c».2 U

Chenamychon
Nydilops

Nardu gallicu 8i.CS6ci242.

Phum radix
Neurita in uer.ftrichnes
Nuces pineae c.10. <5.0.8.23.
Nuxgraca c.ut.fi

Nuxiuglans c.22«I-<5-
Nux auelana c.30.i6.c.ut.fi
Neurofpafto 1 uer. cynobato
Neruus pafTus feme ut.f.
Nodia 048.24.

Nymphea 8i item Ifia C7.25.
Heracleon aliqui
. Rhopalon aliqui
Madon femen
Neriu in uer. rhododendros
Nucleus acinojd uuae c 1.23.
Nuxfyriaca c.2242.
Nicophoros in uer.milax
Neftorin uer.timelea
Nymphea alia 8i.$&fx.y.
25.8i40.26.

Euphorbiam
Iuba appellauit
Neuris in uer.phrynon
Nympheopterim in uerXilix
Nigina c.12.27.

Natrix c.ut.f.

Neuras in uer.pontiris
Nodua c4240.6i.i7.

c.6.29.862940.

Nitrum 040.31.

Halmigara medi fuu uocat
Agrium thraces fuum
Caleftricu macedones fuu3
uocant

Aphtonitrum in alia

Naphthe c. 15. 35. & in prind Oleae folia c.ut.f. Orbatfon ih uer.hypocifthis

piodenaphta Oleae cinis c.ur.f Orobanche 0.17.1$,

Oliua alba cur.f. Oporice c.13.24.

Lufathrum in uer, Oliua nigra c. ur.f Orchis 5 ( in uer. fatyrion &

apiu dixim1’ &.c. Oleaftri folia C.iiii.xxiii. infra.c.ut.f.

viii.xix. Oleaftri oleum fiCvii.xv. Sarapias

£^^3] Ocimum & infra c. ur.C Oenothera c.ti.utX

c. x.xx.vii.xix.c.viii.xix. Olealtriflos c.ut.f Onear

Oreofelinu &.c.vmxix.c.xi. Oleum omphacinum & .c . Ophrys c.15.

ut f. utf.didhim eft.f. Ononida in uer.anonis

Ocimum filueftre c.x.ut.f. Oleu oenanthenu c.yii. Omphacocarpol uer.appines
c.d.xix. xv.c.ut.f.&.c.iiii.xxiii. Orchis in uer.cynoforchis

Euzomon Oleum coccinum cur.f. Odontites c.12.37.

Origanum & creticum e & in Oleum amygdalinum &.yii. Othone c.ut.f.

fra Cx.xxi. xv. c.ut.f. Anemones aliis

Onithis 1 uer.origanu c.Xvii. Oleulaurinu cvii.xv&.ut.f. Onofma c.ut.f.

Praflion filis hyfopo (xx. uel oleum Iaureu cxiii.xx. Onopordotv c.ut,C

Opion in uer. papauer Oleumyrtinum c.yii.xv. OfiriS c.ut.f.

Oxalydes in uer. lapatiu Oleuddnu c.vii.xv.c.iiii.23^ Qxys c.ut.f,

Oxylapaton ut.f. Oleum pifleleo uel ccdroleu Oreo in uer.polygonon

Oerum cxv.xxi. cvii.xy.&.ciiii. ^c.mi.24. Onochyte ctfii.

Ononis in uer.tribulus c,vi.xxiiii. Opheoftaphyler 1 uer. cappar

Onopygos cut.f. Oleum myrteu &.vii.xy.c.iiii. Oftris c.lt.ij,

Ortigia in uer.felapyros Oxymyrfma.80infra.7. (23. Onager in uer. alinus
Ornithogale c.xvii. xxi. t^.c.ut.f. Oryges c. 73.10.

Opuns cut.f. Oleucupflinu c.y.i^.c.ut.C OfinceS in uerbo cynoce.

Opuda Oleu Cytreum cut.C phalia

Oxyfchoenoluer.iucus Oleum nids e.ur.f. Oues c5.29.c4 6X

Oxys Oleu caryhu 012.15. c.uc.C Oefipum c.2.20.

Oenanthe fif.cxxix.xii. Oleum ex gnidio grano 7.15. Oxygala C.9.2S,

Onochelo cxxi.xxii. c.ut.f, Ophius CUtX

uelonechelis Oleum lentifci 0.745.0«/. Oua &.C.55. 10.C,

Anchufa ab aliis Oleum balfaminu cut.f. 3. 29.

Archeuio uel rhexiam Oleu gteiidou c7.15.cur.fr Oua formicarum &.52.10.
uetEnchryfon Oleu hyoftyaminu cutiC -C.6.T9. 'toiocJoM

Ocnathes herba c.xxiii.xxi. Oleu therminum cut.f Onifbon in uer.millepeda
Oleasthiopica CiHii.xxiri Oleum narceflinum c.utf. Odinolyontes inuerbo echc-
Olus cyflftlHx. Oleu rhaphaninum 8^05.19. neispifds

Ocnochyte c. «vi, Xfci. c.ut.f. Orchis ' -c.2.32.

uel onoachle Oleu fifaminu c.7.J5.c.ut.f Qfthagorifcu in uer, porcus

Olyra CiXxy.xwii. 8f.c.i6/tS; .cppifdseft ” .

Aruica^ Olefihnmum c.ut.f Oftrea &.C.30.9.&.54.9.C.

Ormina cXiXyiH.cucf. Oleu phyllirtom c.ut.f. 4.32.

Qrobanches CUtf. Oleu Syryu’ ciitf. Pelagia ;

uelcynomorion dr c.Ur.f. Oleum Selgiticu c.ut.f Olus marinum c.5.ut.r.
Omphaaum &.c.Xxyiii.xu. Oleumherbaceu c.utif Ouafepiae c.5.ut.f.

i poemio. xxui.&.c.xyii.i ^. Oleum piftinum c.tir.f Onychias in uerbo peden di
Oxymel cxyiu.xiiii.e.ii.fct’. f. Onobrychis 013. 24* ximus
Oleum ciiii.xxiiiiGffixy. Ophiufa c.l6.ut.f Ophidion fcombro fimilis

Sf.iiii. Oenotherides c.ut.f. c3.32.in fine

OleuXadlirium c.vii.xy, Origanu fif.c.S.i^ififXc 17. Orabitis in uer. chryfocolla
Oleum fefamae Sfinfra 20.27.8. Onyches c^.utG

c.xxy.xxii. Oxymyrfinei uecacoro c.9. Oftreatium

Olea ciii.xy. c.ui.xxiii. 23.U-5.29.i5.c4.23. Onychitisinuer.cadmia

Oftraciris

Ophites marmoris fpes duae.
c.7.36.

Tephriam
Memphites
Oftratite lapides
Opali
Onyces

c.19.36.

c.6.37.

c.6.37.

i Aftinaca 8C5.19.
\ Paftinaca erratica
8i ffaphilinos dr
c3.20.8i.i3.2i. S
Pardalianches in uer.aconitu
Pancration in uer. intubus di
infra

Papauer fatiuu c.g.i^c. tS.
Papauer nigrum ( 20.
Opion & papauer fil.
Paralion in uer.caeraticum
Partheniu 8i in uer.linozoftis
C3O.2i.8CCt5.2t.
Leucanthes

ufamaracu pdiciu muraliu
Pappon femen in uer. ecfatos
uel erygero
Panicum
Mei frugum
Panis fermentatus
cut.f.

Panis autopyrus
Panis nauticus
Panis fitanius
Panis trimeftris
Panis candidus
Pala arbor frudus ariena
C.6.12.

Phacos in uer.lens
Pampini uitiu ypoemio.23.
PalimpilTa c.6. 24.

Papyrus c.ti.^.cto.ut.f.
Paliurus 8i,c.i9.t3.c.i2.ut.f.

Zuram aphri femen uocat
Panaces C27.I2.

Panax c.i 2.19.

Panaces di in uerbo Achilea
c.4.23.

. Afclepion

Bucolicon e macedonia
Heradeon e macedonia
Origanum alii
Eracleoticum filueftre
Chironeon ab inuentore
Centaurion

c.23.22.

cii. iS.

c.ut.f.

c.ut.f.

C.ut.f.

Pharnaceon Pericarpum uulgo flurbo

Parthemis c.7. 2?. c.9. 23.

Pantago c.9.utX Pes galinaceus in uer. capnos

Phanarfnon in uer. antirrinu Pentadoris in uer. polygono
Pamphylium c.o.utX Peplos c.12.27.

Papum in uerbo theriffagum Sichen alii
Paralius in uer.tithvmalus Meconio aphrodes alii

Phafelinon in uer.lfophyllon Periclymenos cut.f.

Palma 8i palma elata c.5.23. Pellednu 8i in uer.fecuridata
8i.c4.t3. c.ut.f.

Elatos uulgo 30.12. Phellandrios cut.f.

Palladnainuer.getium Pip C.33.I.16.C. 7.12.

Palaemonia 0.15.16. Phenicobalano 23.I2.

Pancracion 8Cf. in prindpio Pipitis & filiquafttje c.17.20.
c.12.27. 8Cc.t2.t9.

Scyllapufilla Pifidica 0.7.21.

Paroenion in uer.pontiris Phylanthos c.i6.ut.f.

Phalangites c.ut.f. Picris 0.22.22.17.21.

Phalangion Piftana 0.1-7.21.

Leuc^nthemo Phinio in uer. Ieucacanthis

Leucacatha Pimitaria 0.1.231

Phaleris c.ut.f. Pyru cruftumfnu 8^.0.13.13.

uel phalaris c.7.ut.f.

Petrea 1' ordine braffica Phleos fine ftoebe

Petrofelinon c.12.20. Stoebenalii c.13.21.

uel fmyrnion uulgo Pityufa e efula fpes titymalli

Bulelinon c.3.24.

Pepon: di melopepones in uer Phonos in uer.atradylis
bo cucumis Picus martius c.ig.to.

Perpfa combreto fimile Perfica 0. 14.13.

cobretu ct9.21.8Cc8.26. Perfea 0.14.15.

Perifone in uer.Strichnes Picris in uer.laduca

Peon in uer.ftoebe Pyrum fil. 0.7.23.

Pederoton in uer. Acanthos, Pineae- 8Ccto.i5.c8.utX
8i in uer.caerefolium Pifladu c.5.t3.8C22.l5.cX

Pede ueneris c.18.24. Pidum c.3.24.

Exedum radix Picea 8Cc.tt.t6.c.utX

Peonia in uer. glycyfides dixL Pinea in uer. lentifcus
mus c.4.23. Pix fpifla ligda 8CC.2M4.C.

Pentorobon alii 6.utX8Cc.f 2.16.

Glytyfiden alii Pixxacathon chironia fpina:

Peplion in uer.portulaca 8Cc. 7.1 2 .c. 1 2 .ut. f.

Petiliusflos c.7.21. Philatropo c.t3.24.c.tS.ut.f.
Pezicae in uer. fungus Hirfuta

Perdidu 8i i uer.helxxes .6.19. Phithoteron in uer. betonica
uel fideritis graed uulgo Piftolochia di in fine.c.in uer.

Periftereoninuer. uerbenaca Polirrhizon alii (ariftolochia
c.9.23. ___ Satyrioalii

Penthapeto 1 uer. qnqjfolium Pyron in uer.alcima
Pentaphyllon utX PhycofihalaffiS i uer. fuc^ma

Perfolata &.24.21.C.9. 25. Fucus marinus (rinus
6C5. 27. Phyllon c.12.27.

Ardion Porrufeduu 0.6.20.0,6.19.

Peucedanu 8i.c9.25.cio. Porrum capitatum'

Pulegium fil, fimilis origano Poterion c.5.30.

c.g.i^.^.t^io. Polytrycha C.9.K. Perdices c.3.30,

Phlecon nepetum fimilis Piyllion 8i in.fo. c.ut.f. Pifas &.2.8t. 4.&.7.C.1.32.

Portulaca c.20.20. Cynoidem alii Promifcuae me. c.^.ut.C

Peplium Chryfalion alii Pulpago herba c.4.29.

Polion &r.2o.c.-%zi. Sileticon alii Phalangium c.ut.f.

Teutrion quidam uocant Cynomylam alii Pediculus in uer. tauri terrae

Porhos c.tt.22. Plumbago in uer.molibdena & infra.c.3.30.

Pofca C.15.20.C. 11.14. Proferpinaca 0.4.26.12.27. Polypus pifcis . €.12.8(49.
Puls 8i ifra C.S.lS. Potamogecon c.S.26. 9.c.2.32.&.c.2$.9.

Hcraclium Pygmotomon c.ut.f. Porcus piicis 61.4.3 2. c.ut.f.

Prafion fimilis uel hyfopout Polrpodion fimilis filia. Orthragorifcumuodtkce
in uerbo onganu in uer. c.ut.f. demonii

marubium Filiculam nri Paftinaca6!.4.3?.24.9.c.2.ut

Platago 1 uer.felapyros’ 8d ifra Pfimmythiu&infra c.7.23. f.&.c.42.9.c.4&9.

Phrenion m uerbo anemona Sd.1S.34. ® Phrynos in uer.rubeta

Pfeudachufifa c.20.22. Pyretru e.9.28. Pelagia in uirbo oftreum

Enchifla doris quocp Platyphyllon in uerbo tiry., Purpura C.36.&.37.&.3S.

Propolis &.C.7.11.C.24.22. mallum c. 11.26. 9.&.C.30.C.4.32.

Polenta c. 25.ur.fi Polytrix ^c.ut.f Pediculus in mari pifcis&.f.

Puls c.ut.f. Phrynion c.ut.f. c.4.ut.f.

Ptifana &.c.7.i?.c.ut.f. Plenocomum c.t4.ut.f. Pelorides c.<.ut,f

Pomum c.6.23. Polycnemon c.ut.f. Pulmo marinus c. 47.9.C.5.

Prunum 8i infra &.C.10.13. « Phonius c.4.27. ut.f&.c^.ig.

04.13.0. 7-ur.fi Ponticum a ponto in uerbo Pedie c. 33.9.C4. ut.f.

Perficu&.c.i2.i5.&.i3.c.ut.f. abfinthium Dorcas uocam mares

Prunum fil. c.ut.f. Pteris in uer.filix Onychias uocat feminas

Platanus 8d.c.i. » 2x.ut.fi Polyanthemum 6d.il. 25. Pelamides c. 13.9x4. 32.

Populus alba C.24.16.C. c.i2.ut.f. Pagrus fluuiatilis C.16.9.C.

ut.f.c.7.24. Batrachion 6. ut.f.

Rotorinui Polygonatum c.12.27. Perca C.16.9.C4 .ut

Pyxacanthus 8d.fx.i2.24. Sanguinariam nri fupra St. 6.

Polygonides in uer. clematis Calligonon Praxmates in uer. Calamus

Pfeudobunion c45.ut.fi Halmadaalii Platyophthalmo in uer. ftimi

Potamautis Carcinothron alii Peumenes in uerbo fpumma

Polyrrhiron in uerbo helle> Gema alii argenti

borus Myrtopetalon alii Placitis in uer.Cadmia

Polemonia c.S.15. Oreon terti u genus 'alii Pompholix tucia paulus

Philae tria Pentadoris quartu genus c.13. 34.

Chiliodynama cappadoces Polygala c.ut.f. Plumbum C.1&X. 17.C.

Protropum c.fo.14. Pontirris c.ut.f. iS.ut fupra

Phlox c.to.21. uel poterion Parethonion c.6.35.

Plantago & in fine.c. c.8.25. Paroenion PifTafphalthon in uerbo bi/

Heptapleuro aliqui uel Phrynion tumen

Pfeudodidarou C.S.26.&.C Neuras Phorimon in uerbo Alumen

8.23. Plitema C.I2.27. Paraphoruut.f.

Condris uelphyteuma Pnigitis C. 16. ut.f.

Plomon xn uerbo uerbafcon Polyrrhizon 8d in uerbo pix Porus lapis c. 17.36.

c.9. 25. ftolochia cut.f. Pyrites c.19.

Plomon c.ut.fi Perficonapuminuer.thlafpe Pumex c.2i.ut,f.

Lichnitis & in uer.uerbafcu Pecus 46. 8.C.73. to. Pederota.d. c.6.37.

Thryalis Papilion c. 28.11. £.32. Pforium medicamentum, c.

Phrynion c.ut.f. 11x.10.28.8d.33.1f. 12.34.

Neuxada Pronufcuae medians & infia Pompholix c.3.30*

jl Vicg foliu c.9.25.
Pentapeton
Chamaezeleon
Penthaphyllon
Quifquilium c.946

Apum fatiuu 8i 61.
c.3.2o.&.c.|;.i8.
8£.c.^.i9.

. — , - Rhaphanus fatiu^

&fil.c.4.ut.f.&:.c.c.'ig.
Aeftiuolus
..Cheriam:armon
Armoratia alii Leucem
Rutafatiua.j.ig.c.g.tg.c.ii.

&

Macedonia fae.maf.
Rhiauelerraticu 049.20.
Rumex in didione lapatium
diximus.

Rofapneftina c.4.21.
Campana qua centifoliam
. dicunt
. Trachimia
- Alabandica

Graeda a noftris Lychmis
agraecis

Graecula quae nifi manibus
. debifcit
Mufceton
Coroneola

Rhaphanitis c.j.u.

Rhizothomos c.7. ut.C
Rbinodifia fpes eft callae
Radicula i uer.rubia cio.
24.8J.C349.

Struthion

Ifatis

■ Nerio:uel rhododaphnem
Rhododendro &.C.21.I.17.&
lo.24.c9.2t.

Rufcus 8i infra 8i in uer.oxy
• myrfine C45.

Rhexia in uer.Onichylo dixi
Re6na8J.c2144.8J4i. (mus
16x4. 24.8J.c42.t6.

Rhus no latinu nomen habet
cjo.ut.f. 8Jc.643x43.24.
Excoriarius frutex dr
. Erithros frutex eft
Rubia in uer. Erythrodanus
Rofmarinir.fterilecp in uer.li,
•’ banotis c.x.utX

Rubus Si. 13.24* c*t2-ut.n&
c.3846.

Mo^e eius frudus
Cynorhodon

Rhamnos i uer.Iyciu dixim^.
Rumbotinu c.tg.ut.f.24.
R odora c.ur.f.

Rhopalo in uer.nymphea
Ranuculum c.if.25.

Vatrachion graed
Strumea herbarii noftri (la
Rhaphanos agria ufapiofcyl
Rhopadion in uer. Leotope^
R ontotinus i uer. ppfs (talo
Rhecomaeadeq reubarba^
C42.^7* '

Refeda c.ut.f.

Remora in uer.echeneis
Rana maria 8J.24.9.C.4.32.
Rupet’ c.4.ut.f.

Phryno uocant graeci
Rhidnus c^.ti.c. 3.30.
Rhombus 043.9x4.32.
Rubigo ferri in uer.ferrum
Rubrica c.6.35.

Sphragis

Andix c.6.35.

Sagapemum c.S.
I9.c48.20.
Tranfmarinum
Sacopenio c.2642.

Saliunca 8J.c. 20. 21.0.7. 21»
Sanfucus in uer. amaracus
Sagitta inter uluas i uer.pifta
Saluia i uer.Iens 8J faluia (na
8J in uer.bechion
Sarmenta c.t.23.
Salicaftru cut.f.

Sabucus 8J.C38. 16.0.7,24.
Ebulus

Chamaeade graeci
Helion multo breuius
Salix 8i.c,27*l6.c.8.ut.f.'5i
Salix amerina (3846.

Sabina herba c.to.24.

Brathy graeci
Cupreflus cretica alus
Selago fimilis
Samolus

Sarapias in uer.orchis
Satyrion 8d in uer.piftolochia
c.10.26. *

Orchis 8J i uer.cynoforchu.
didu eft iterum inde
Erythro coccon
Concitatio

Sapa c.2.23.

Saripha c 23.13*

Saturnia in uer. cunila fatiua
Salicaftru in uer.lambrufta
Sarcocolla 8J arbor c.t t.13.
Satonicu i uer.abfinthiu (24.
Sanguinaria i uer.polygonu
Saccharum c.8. 12*

Simphilinos in uerbo gigidio
Sifer fatiuu 8J. C.349.C.5.20.
Erraticum

Sefelis gorgilos uulgo uf ffra
gouotano c.ut.f.

Serrula in uer. meliloto
Siluaticu in uerbo laduca di
Seris (ximus

Selemida in ordine braflica
Siliqueftrum in uer. piperitis
Sinapis c.894.iFine.c.22-2o.
Serpillum 61. cut.f.

Satiuum
Sifymbrium
Timbreum

Stelephuros 047.21.

Ortigauocant
Plantago

Smilax in uer.taxus.8J in uer’.

hedera c.3646.
Securidatauelfecurina cXj.

Pelecino (18,

Silphion 8J i uer.IafTerpitium
c.23.22.

Siligo 0,25.22*

Sefama c.ut.f

Sefamoydes c.ut.f.

Siliqua 8J.cg.23.8Jx.24.tf.

Cerauniam alii
Siler c.9.24.

Selago in uer.fabina
Syrifceptrum in uerbo fpina
Uulgaris

Serrata in uer.chamaedrys
Semniona x uer. Theobrocio
Syffienteris 046.24.

Syreon in uer.Tordyles
Syderites i uer.falfo achilea.

8J i fine 0.8.25.27.$. K.c.%*
Serratula \ uer.betonica (25.
Sileticon in uerbo pfylion
Sedu magnu in uer.aizoum

Semperuiuum tit.f. Struthion in uer . radicula. t. Scincus c.2<.S.c.S.2?.

Scnetio in uer. erigeron 5.19. Sanguis c^g.tix.q.ur.C

Syron 07.26. Spina aegyptia C.945.&.C5. Sus,#.c.I.8.#.7 . '6.r.io.ut.C

Syomphona c.ut.f. i2.ct1.24. Scuu c9.2b.c3. 29.

Cromphena Spina alba cur.f. Sal me. #. 09.07$

Symphytes c.S.ut.f. Spina regia babylonis 0,24. Scombrus pifce 8^.6,j2.mfn

Singiuer uf gingiber Spica in uer.nardum (15. c.S.&.t^.nyut.C

Sycamini lachryma celfus. c. Spina uulgaris Spongiarum natura:# ipfajt

Syon c.22.22. (tS.1.30. Sragonitis 0.26.1 2. in uer. lapides 19^.0.11.3^
Silicia in uer. fcenograecum ferula Schifton# infra c.9.28.

Symphytum # in uer. alu. 5 1 Srergeton.i.amatoriu in uer. Serum c.ut.f.

14.&.15.C.S.26. & infra aizoum Stellio # infra

Silaus cucf Spina indica 0.3.12.0.33.1$. Scolopendra minor 043X9.

Syderitis in uer.helAincs.c.13. Scylla # inuecpancratio 6.ut.f
26. #.09. C.6.19.6O.17.21.C.9.20.&.C. Seps j

Symphyto petrcum graeci in 26.te.#.3.t9. 9 Senedlus anguis c.6. ut.f.

uer.Alum Spina uulgaris c.12.24. Stellio in ifalia nafcif bis, di

Seriphium in uer.abfinthiura #.23.12. inficilia

c.3.27. Afpalathura hifpani Colotes grarcis

Syches in uer.peplos Spina fi*. c^tr.C Galeotes iidem

S5phos graece 1 uer.cucurbita Eryfifcepfrum Italicus etia tranfmarimis

Sonchos c.22.22. Adipfatheum Schiftum in uerbo ammo

Suber #.09.16.0.4.24. Dipfacon niacum:& fupra

Simphilinos in uer. pafhnaca Diachercn dio. diaulon Salis natura #.0.9.0.7.30.

Scolinos i ucr.cardu^fubiunx Stachys 014. ut/. Scombrus# fupra c.7.30.

ximus Limonio c.22.22. Scamonea renuis i uer.clema^ Saxatilium turdus# merula

Spircon c.9.21.

Scandi* c.22.22.#.t3.

Stoebe 1 uer.phleos c.11.2 2.
Strychnes &.c.ic2».C3l.2l.
Strychnu #.13.27.

uel trychnum
Hallicaccabu £CaIion
Veficariam nri c
Dorycnium
Manicon
Eritron
Neurita

PerilTon tfTMorion

Moh

Scorpius.i^.2l.& in uer.rhele
gonii# Aconitu & tragos.
C.13.22.& infra
Scyum c. 2 2. Ut.f.

Sillibu chamaeleon albo filis
Staphyles in uer. uitis alba
Sorba c.2o.i3.#.2i.c.7.23.
Styrax &.c.i8.t:.#.26.i2.c.

tida.# fcamoniu c.^.26.
Stratiores c.17. ut.f.
Spongiola c.i. 25.

Stomachices c^mt/.
Sceleobes a medicis didtur
Scopa regia &. 6.2 1.0.3.00 f
Hermeneon

Splenion in uexbo teucrion
c.^.ur.f

Scordoris & in fine c.6.ut.f
Scordion

Scythices c.S. ut.f

Sparramia c.ur.f.

Sparganion 0.9.2*.

Statice C.3.26.

Staphilo dendro C.17J.16.
Solftirialis herba 030.26.
Srrumea inuer.Ramiculum
Stephanomelis c.i3.ut.f.
Strumum in uer.cuculum
Stoechas c.12. 27.

Solanu in uer.ftrichnes

0.13.9.

Spongia c. 45.C. 11. 31.
Tragos

Scarum 0.17.19.0.2.32.
Stel Ia marina 0.47.9. #
0.60.9.0.4^/.
Salfamadra 03.32.0.40^
Sarda c.4.ur. f.

Sanguifuga c.4ut.f.

Sepia in principio. 3.2S.9.#
29.9.c.6.ut.f.^.4
Silurus 13.9.16.9,0.3. ur.C
Scorpio marinus c.*.ur.f
Solea pifcis c.t3.9.ci.ur.f.
Squatina in fine 12.9.&.24
9.r.3.ut.f

Smarides in fine c.3.ut.f.

Santerna in uerbo chryfocoL-
Ia c.12.34

Stibia 06.33.

Stim mi.i.antimonium
Alaballrum

3.24. Smymion c.13.27. uellarbafon

Sphagnos &.I.i2.c.24.cutX Spodylium c.27. 12. Platyophthalmoh
Sphacos Spondyle ferpens c.ur.f. Scoria argenti c.433.

Bryon Scoletylo in uer. coccus ilicis :.6.ur.C

SpifFafphakhos c.6. 24. Sortilegia #.c.6.#.7.C2.# Helcyfma
Sparton c.S. 4.2$. Spuma argenti c6,ut,f.

‘Chryfitis . {TArgyritis'"

• Molibditis

Stelentis «fTeumenem

Sanies dracois i uer.cinabaris

Squama ferri cxy,xxxiiii.

Scoria aeris cxi.xxxiiii.

Squama aeris

Stomomes

Stoniax

Scoletia cxif.ut.f.

Stalagmia in uer.atramentu.
Spodios 8C,c.xyiii.illota.c.mi.
xmc.xiiii.ut.f.

Lauriotis &: antifpodion
Sederitis in uer.magnes t uer
bo adamas

Scoria plubi c.xyiii. ut.f.

Sedaraca yi.xxxy.c.xviii.ut.f.
Sinopis c.vi. xxxv.

Sphragis in uer.rubrica
Sulfur cxy. utyf.

• Apyron
Egula

Schifton.g, aluminis
Syropico.in terra famia
Selinufia terra c.xyi.ut.f.

Saxum cxvii. ut.f.

Sarcophagos c.xyii. xxxvi.
Spogiae lapides c.xix,xxxyi.

e.x. ut.f.SJ.c.xxy. xiii.

Timonia in uer.heliochryfos
c.xuxxL Cphne

Topiaria herbauF chamaeda^

Tanumueltamos columella
in libro hor. c.xy. xxi.

Tribulus 8i.x.xxii. c.xvi.ur.C
&.xy.xxi.

Tenica in uer.edatos

Tricoccum c.xxi.xxii.

Tricomanes I di&ioe callitrL
chon 6'.xiiixxrii.

Thefium c.xxii.xxu',

Titipace liiii.xi.

Thryallis bibinella theodor^
c.xyiitxxi.&.t.xxxiii.c.iii.
Ethruria ftrellam

Thefion cxyii.xxii.

Tubes cxxvixvi.

Tryphon c.xi.xxi.

Triticum . cxxv.xxii.

TerebitW c.yi.xii.c.y.xxiiii.

Tufterrae ab aliis in uer.cha.
maepitis

Teda 6J.xi.xyi. de larice fifrde
abiete & d ftibula cvi.ur.f.

Tilia oJ.c.xv.xid.c.vii.ur.f.

Tamarica c.viii. xxiiii.

Taxus 8Lc.xi.xvi.c.xii.ut.C

Tripoliu cvff.xxyi.

Tritheles in uer.aizoum
T uffilago i uer.chamaeleuces
<SJ in uer.bechion
Taxicqn in uerbo ladanum
Toliuetro in uer.leotopodio.
Titymallus c viiLut. C xxvi.
Lactaria noftri
Ladtuca caprina alii
Characias alteri genus uel
Carites (myrtire

Paralius alteri genus
Titymalis

Heliofcopion alteri genus
Cypariffia qntum genus
Platyphyllon fextum gen’
Corimbitc alii
Amigdalitem alii
Dendroides feptimu genus
Codion uel cobio alii
Leptophyll5 alii
Thelygono c.x.xxvi.

Tragacathis ut’ tragachace 8J
cxxiix.xiiii.xxyi.

Thyeu iri uerbo cedrus
Thelygono fupra inuer.crate
gono c.xv.ut.f.xxyi.
Thelipteris in uer. filix.
Thelephion c.xiii.xxvii.

Cyfteolithos Trixago in uer.chamedris.c. Thalientrum c.ut.f.

Samius lapis c.xxi.ut.f xiiii.xxvi. Thlapfe 8i alte^ geri’ c.ut.f.

=Sucrinum c.ii.c.iii.xxxyii. Tbeombrocion cxyi.xxiiii. Perlicunapum
Chryfoledtrum Semniona Tragonia c.ut.C

Smaragdus cy.ut.f. Theriocarna c.ut.f. Tr agor As c.xiii.xxyii.

Sardonices c.vi.ut.f. Thallaffegles c.ut.f. Tragion 5J xxi.xiii. c.ut.f.

■Ragoriganon (ilis Potamautis Tragos Si.c. xxixiii.

ferpillo filue. & Thenagelis c.ut.C Scorpion aliqui
fcadix c.xvii.xx. Thordyles c.xyiii.ur.C Tragoppgon cxy.xxi.

_ Tithymalo c.xx. Syreon Come

Mechona. d. Telis in uer. fcrnograecu (tiu Talpa c.iii.xxx.

Ardalion Triorches i uer. cetauriS ter- Teftudo 8i infra c.iiii.xxxii.

Teurion in uer.polio diximus Theonarca uftherionarca .c, Theriaca ciiii.xxxix.

vii. xxi. Six.v.xxv.
Thymbreu i uer.fifimbriu uL
dim’ 8i thymbra c.yiii.xix.
Tapfia 8DcxiU.xiii.cuii. xxvi.
Terendines c.yii. xxi.

xvi.xxiiii.cix.xxy.

T uber terrae i uer. cyclamios
Theligonon cix.xxy.
Scorpion

Timelea Si i uerbo chamaelea

Tilon in uerbo millepeda
Tauri terrae ciii.xxx.

Pediculos terrae alii
Tryxalis cui. ut .f.
Torpedo pifcis. xxiiii.ix.5J.li.

Triganon c.ix.ut.f. c.xxi.xiii. ciiitutX

Trifoliu 8J . 2S4S.6J.C. ultio Chamelaeam alii Teftudo maria c.x.ix.8J.xi.c.

in fine c.ut.C Si. xxi. xxi. Pyrofache alii Teftudo terreftris (iiii.ut.f.

Niphates a graeris ulminya Neftore alii Lutaria teftudo

Alphakion (thes Cneoronalii Temysmaseft agraecis

Oxytriphilon Tuber 6J.ciii.cn.xix. Theteae c .y.xxxii.

Thymu cadidumSJ nigricas Tuberes cxiiii,xv. Turbafisiuer.ftimmi

i

Terra famia e.xvi. xxy.
Syropica
After

Terra chia c.xvi.ut.f.
Theriaca ciiii. xxix.
Tragos in uer.ipogia.
Trichitis in uer. Alutne
Terra excalcata cxix. xxxy.
Terra cuplea
Terra balearica
Terra ebufitana
Tephria in uer.ophites.
Theamedes lapis c.xvi.xxxvi.
Taphiuiius in uer. aetites
Terra lemnia i uer. rubrica
gippssn Actiniu c.xix.xvi.
Vomitoriuinuer.

Viola purpurea
c.xix.xxi.&.vi.xxi. &.c.xi.xxi.
Luthea maxiae audoritatis
Alba

Hiacynthus c.xxvtxxi.
Flammea qfloxdr
Thufculana
Marina
Calariana

Vacuum cx. xxi. (phne
Vincapuica i uer. chamaeda^
Vrtica foe.& maf& i fine pL-
fcis c.xiii.xxii.&.xF.xxi.bis
Cania acrior
Herculanea
Aononiu.uel lamiu ®
Veficaria in uerbo Strichnes
VIophito iuerbo chamaele5
Vrceolaris c.xvii. xxii.
Verrucaria in uerbo tricoccu
Vrbana herba x uer.achachos
Veiarum in uerbo Irio
Vitis fbiia:6£.c.ii.xiiii.

Vicis lachryma c.iii.xiiii.
Cortex

'Folium aridum
Cinis farmentorum
Clauiculae (ix. xxiiii.
Virgafanguinea c.x.xix.
Vua aminea cy.xiii.

Vua pubertatis inpoe.xxiii.
Vua alba & nigra c.i.xxiii.
Vinacei c.ut.f.

Vua theriace xix.xiiii.c.ut.f.
Vua pafla i uerbo aftaphis.c.

Aftaphida alii (ut.f.
Vua Taminia ut.f.

Vitis alba S£.c.xxyiii.xvi.c.i.
Ampeloleuce grazci (xxiiii
Ophioftaphilon #
Melothro alii
Pfilothru alii
Archezoften alii
Cedroftim

Madon alii bryenia alba
Vitis nigra c.ut.C

Bryenia nigra
Chironia
Gynsecanthes
Apronia

Vini gna: &.c.yi.xiiii.& .x.c.

ut.f.&.xiiii.xiiii.

Vemu pomu c.vi. xxiii.
Vnedo xxiiii.xv.c.viii.ut.f
Vim'5 &.c.xyiii.xvi.yii.xxiiii.
Vitex c.viii.ut.f.

Ligon graeci
Agnon alii

Vetonica c.viii. xxy.

Vifcum.c.ix.xyi.

Hyphear c.iii.xxiiii.8£.xlv.
Vlpicum c.yi.xix. (xvii.

Allium cyprium
Antifcordon

VibSes flos i uerbo britanica
Veratru in uerbo helleborus
&.viii. xxy.

Verbenaca cix. xxy. &.ix.

Verbafcu &.c.vixxyi.5( infra
Vathrachio in uer.Ranuculu
Verbops mediciar c.ii.xxviii.
Vipera c.xxiii.vin.xxxix.
Vrina c.vi. ut.f.

Verres c.x. ut.f.

Vitulus c.x.ut.f.

Vulpes cx.ut.f.

Vrfus c.xxxyi.yiii. c.x.ut.f.
Viuerra c.xlix.xi.

Volucres ciiii. xxix.

Vitul1’ marini vii. ix.8C. xiii.

ix.c.xiii.ix. e

Vultur &,iii.xxx.&.vi.x,c
iiifxxix.

Vefptilio c.ut.f.
VranofcopSs pifcis ide eft q>
callionymus (ut.f

Vrtica marina cxly.ix.cv.
Vmbrica terra c.xyii. xxxy,
Saxum

Izipha&ifra c.ix,xxi.
Z Zea ex qua fit alica.i.

chondrus.c.xxy. xxii.Sf
c.xi.xyiii.c.viii.

Zopitfa 8L xiii.xn.c.vLxxiiii.
Zura in uer. paliurus (dio
Zopyrochero i uerbo dinopo
Zoophthalmb i uer. aizoum
Xiphium cix.xxc
Xiphia pifcis c.ii.xxxii.
Ziziphu in uerbo liguftrura.
8i fupra.

Finis.

abc defghiklmn
opqrftuxyz&
ABCDEFGHIKL
M Omnes funt quaterni
prreter M qui eft quinternus.